İnsan ve Ekosistem Sağlığının Sürdürülebilirlik ile Bağlantısı

Doç.Dr. Selim L. SaninH.Ü. Çevre Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü

Hacettepe ÜniversitesiÇevre Uygulama ve Araştırma Merkezi

ÇEV101-Çevre Mühendisliğine GirişÇevre ile ilgili hastalıklar:• Su kaynaklı hastalıklar

• Hava kaynaklı hastalıklar

1800-1980

Önleyebildiğimiz hastalıklar!!Bilgi birikimimiz bu problemlere yönelikti!!

Mühendislik Çözümü: Su kaynağını korumak Kirlik kaynağını kapatmak Klorlama

20.Yüzyıl ve 21.Yüzyıl

Küresel olarak karşılaşılan hastalıkların %25 çevresel maruziyetlerden kaynaklanıyor.

Çevresel maruziyetler nedeni ile ölümlerin sayısı 13 milyon kişi/yıl.

• Astım• Otizm• Otoimün Hastalıklar• Lupus• Kanser

• Akciğer Kanseri• Göğüs Kanseri

• Obesite• Obesogen(ler)• Parkinson HastalığıÇevresel Maruziyet

Kirletilmiş su kaynakları Yetersiz hijyen Kirli iç mekan havası Kapalı alanlarda fosil yakıt

kullanımı

Fakirlik maruziyeti engellemekte en büyük engel

Bu hastalıkların nedenleri

Sorunları oluşturan kimyasallardan örnekler:

1874 ilk sentezleme1939 insektisit özelliği keşfediliyor (İsviçreli bilim insanı Paul Hermann Müller)1948 Nobel Ödülü Fizyoloji/Tıp1972 Uluslararası Yasaklama (Stokholm Sözleşmesi)2008 Sınırlı üretim devam ediyor2017 İç ortamda kullanımı devam ediyor

050

100150200250300

1850 1875 1900 1925 1950 1975 2000 2025

KULL

ANIM

YO

ĞU

NLU

ĞU

YILLAR

143 Yıl

Ekosistemde yarılama ömrü: 2-15 yıl

DDT

1948 J. Hyman & Co, (Denver) Şirketi tarafından DDT’ye alternatif olarak geliştiriliyor1950-1970 İnsektisit olarak Yoğun kullanılıyor1986 Kullanımı sınırlandırılıyor2004 Kullanımı yasaklanıyor

050

100150200250300

1925 1950 1975 2000 2025

KULL

ANIM

YO

ĞU

NLU

ĞU

YILLAR

Dieldrin, Aldrin, Endrin –»DRİN» ler

56 Yıl

Ekosistemde yarılama ömrü: 5 yıl

1865 Elektriksel izolasyon maddesi1881-1970 Sanayide (trafolarda) yaygın kullanım1914 Çevreye yayılıyor1970 Çevreye zarar verdiği ortaya çıkıyor2004 Kullanımda sınırlamalar getiriliyor2017 Azalarak kullanım devam ediyor

050

100150200250300

1850 1875 1900 1925 1950 1975 2000 2025

KULL

ANIM

YO

ĞU

NLU

ĞU

YILLAR

PCB-Polychlorinated biphenyl

152 Yıl

Ekosistemde yarılama ömrü: > 10 yıl

DDT levels, shown in nanograms per gram of body fat for animals in Lake Kariba in Zimbabwe, accumulate in the food chain.

Source: Håkan Berg, Martina Kiibus, and Nils Kautsky, “DDT and Other Insecticides in the Lake Kariba Ecosystem, Zimbabwe,” Ambio 21 (November 1992): 444–50.

Boundless vets and curates high-quality, openly licensed content from around the Internet. This particular resource used the following sources:"OpenStax College, Energy Flow through Ecosystems. October 17, 2013."http://cnx.org/content/m44887/latest/Figure_46_02_03.jpg OpenStax CNX CC BY 3.0.

Source: Boundless. “Biological Magnification.” Boundless Biology Boundless, 26 May. 2016. Retrieved 26 Mar. 2017 from https://www.boundless.com/biology/textbooks/boundless-biology-textbook/ecosystems-46/energy-flow-through-ecosystems-257/biological-magnification-955-12215/

Source: Boundless. “Biological Magnification.” Boundless Biology Boundless, 26 May. 2016. Retrieved 26 Mar. 2017 from https://www.boundless.com/biology/textbooks/boundless-biology-textbook/ecosystems-46/energy-flow-through-ecosystems-257/biological-

magnification-955-12215/

Yeni Nesil Yangın Söndürücüler

Yeraltı suyunda belirlenen kimyasallar

1909 Haber prosesi geliştiriyor1910-BASF prosesi satın alıyor1914 Endüstriyel boyutta üretim başlıyor1970 Çevreye zarar verdiği ortaya çıkıyor2017 Üretim devam ediyor

1

100

10000

1000000

100000000

1900 1925 1950 1975 2000 2025

KULL

ANIM

YO

ĞU

NLU

ĞU

YILLAR

Azot-NO3

108 Yıl

• Akrilamid• Hava kirliliği• Alerjenler ve tahriş edici maddeler• Hamamböcekleri• Toz akarları• Polen• Aloe vera• Arsenik• Bisfenol A (BPA)• Dioksinler

• Endokrin Bozucular• Alev geciktiriciler• Formaldehit• Zararlı Algal Patlamaları• Krom VI• Civa• Küf• Nanomalzemeler• Ozon• Perflorlu Kimyasallar (PFC'ler)• Tarım ilaçları• Radon• Stiren

ARITIM İLE ENGELLEMEMİZ GEREKEN PARAMETRELERİN BAZILARI

Neden (klasik yöntemler etkili değil) arıtamıyoruz?

• Ekosisteme giriş/salınma noktaları çok fazla

Çevre Mühendislerinin aşması gereken engeller

Helmholtz Center for Environmental Research (UFZ)University of Koblenz-Landau University of MilanAarhus University 2015

�4 milyon Ton / Yıl

Ortalama miktar: 270 gr/ha270 gr/10 000 m2

0.027 gr/m2

Araştırma Sonuçları Neyi Gösteriyor?

• Yüzey sularının %40’ı tehdit altında• Biyo-çeşitlilik %42 azalmış durumda•Dünya ve Türkiye genelinde çok yaygın uygulama• Kullanımları küresel ısınma nedeni ile artmakta•Kirleticilerin konsantrasyonları çok düşük (ng/L veya µg/L)

•Bu durumda «Koruyucu» hekimlik ile ne kadar sağlıklı bir toplum yaratabilirsiniz?

Neden (klasik yöntemler etkili değil) arıtamıyoruz?

• Atıksu içindeki ve alıcı ortamlardaki kirletici konsantrasyonları düşük!

ppm parts per milion (106)ppb parts per bilion (109)ppt parts per trillion (1012)

Neden (klasik yöntemler etkili değil) arıtamıyoruz?

• Bildiğimiz/kullandığımız arıtma yöntemleri ve izleme parametreleri bu amaçla tasarlanmamış

Öncelikli KirleticilerAlachlorAnthraceneAtrazineBenzeneBrominated diphenyletherivPentabromodiphenylether (congener numbers 28, 47, 99, 100, 153 and 154)Cadmium and its compoundsChloroalkanes, C10-13 ivChlorfenvinphosChlorpyrifos(Chlorpyrifos-ethyl)1,2-DichloroethaneDichloromethaneDiuronEndosulfanFluoranthenevi

HexachlorobenzeneHexachlorobutadieneHexachlorocyclohexaneIsoproturonLead and its compoundsMercury and its compoundsNaphthaleneNickel and its compoundsNonylphenols(4-nonylphenol)Octylphenols(4-(1,1',3,3'-tetramethylbutyl)-phenol)PentachlorophenolPolyaromatic hydrocarbons(Benzo(a)pyrene)(Benzo(b)fluoranthene)(Benzo(g h i)perylene)

(Benzo(k)fluoranthene)(Indeno(1,2,3-cd)pyrene)SimazineTributyltin compounds(Tributyltin-cation)TrichlorobenzenesTrichloromethane(chloroform)Trifluralin

DOĞAL SÜREÇ

Normal Mitoz Bölünme

0.33 µg/L0.033 µg/L

Tıpırdamaz, Baysal, Gömürgen, Sanin, (2017)

0

5

10

15

20

25

30

35

Control 0,033 0,33 3,3 33 Control 0,033 0,33 3,3 33

1. gün 7. gün

Kök boyu

Yaprak boyu

01

234

56

78

Con

trol

0,03

3

0,33 3,3 33

Con

trol

0,03

3

0,33 3,3 33

1. gün 7. gün

Kök MDA

Yaprak MDA

Mevcut Durum

Projeler

Çevre odaksızuygulamalar

Sürdürülebilir Yaklaşım

fn(j)

f(x)

; lim

it

a

Sürdürülebilirlik Prensipleri/KriterleriUzun vadeli, sağlıklı ekonomiEşitlik ve İnsan haklarıBiyoçeşitlilikYerleşim verimliliği ve Yaşam kalitesiYöre ve ata değerlerGelişme sürecinden «net» kazançPlanlama sürecinden ortak faydaÖnlemBeklenti(gelişme)

Uygulamaya geçiş için ….. mekanizmalar

Ekonomi

Toplum

Ekoloji

BAŞKA bir sürdürülebilirlik modeli

İlginize teşekkür ederim.