NHỮNGGIẤCMƠCỦAEINSTEINNguyêntác:Einstein’sDreams,FirstWarnerBooksPrinting,

1994Tácgiả:AlanLightman

Dịchgiả:LêChuCầuThểloại:Vănhọcnướcngoài

Nhàxuấtbản:HộiNhàVăn-NhãNamNămxuấtbản:2006

Sốtrang:164Kíchthước:12x20cm

Trọnglượng:180gSốquyển/1bộ:1

Hìnhthứcbìa:BìamềmGiábìa:24.000VNĐ

-----------------------------------Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MụcLụcGiớithiệuVàotruyện14thángTư190516thángTư190519thángTư190524thángTư190526thángTư190528thángTư19053thángNăm19054thángNăm1905Mànxenkẽ8thángNăm190510thángNăm190511thángNăm190514thángNăm190515thángNăm190520thángNăm190522thángNăm190529thángNăm1905Mànxenkẽ2thángSáu19053thángSáu19055thángSáu19059thángSáu190510thángSáu190511thángSáu190515thángSáu190517thángSáu1905Mànxenkẽ18thángSáu190520thángSáu190522thángSáu190525thángSáu190527thángSáu190528thángSáu1905Bạt

AGIỚITHIỆU

lan Lightman sinh ở Memphis, bang Tenesse, Hoa Kìnăm 1948, là nhà vật lí và tiểu thuyết gia nổi tiếng.Ông lấy bằng tiến sĩ vật lí lí thuyết năm 1974 ở ViệnCông nghệ California, từng là giáo sư của Đại học

Harvard và nay là giảng viên cao cấp ở Học viện Công nghệMassachusett (MIT). Ông viết văn từ năm 1981 và đạt đượcnhiềuthànhcông,nhấtlàcuốnTheDiagnosticđoạtGiảithưởngsáchQuốcgia2000vàcuốnEinsteinsDreams.Cuốnsáchnàylàbest-sellerdoTheNewYorkTimesbìnhchọn,đãđượcdịchrabamươithứtiếng,dùngđểgiảngdạytrongnhiềutrườngđạihọcvànhậnđượcnhữngđánhgiárấtcaocủagiớiphêbình:

Nhậnđịnh“Những giấc mơ của Einstein đã vượt qua những thử thách

đối với một cuốn sách kinh điển: khiến người ta phải ngay lậptứcđọclạivàviệcdiễngiảichocuốnsáchkhôngthểnàothaythếđượcviệcđọcnó.Nóthậtngắnngủinhưngsẽởlạilâudàitrongtâmtríta.”–Nature

“Mộtcuốnsáchđángkinhngạcnhất…đưachúngtađixahơnbất cứ nơi nào ta từng đến… độc đáo một cách trọn vẹn, tuyệtvời,chậmrãi,thôngtuệ.”–SundayTimes

“Một tác phẩm đẹp đẽ của trí tưởng tượng, khám phá lẽ tựnhiên của sáng tạo… mang bạn đến gần với Einstein tới mứcnhưđãbướcđượcvàotrongthếgiớicủaông…Lightmanlàmộttácgiảtuyệtvời”–MinneapolisStar–Tribune

“Mộtvươngquốcsiêuhình,kỳdiệu.”-NewYorkTimesKỳlạvàđầysuytưởng,vừakhôihàivừagợimởtưduy…tác

phẩmđãđưangườiđọcvàothếgiớicủagiấcmơbằngmộtthanhnamchâmkhổnglồ.cũngnhưtrongtácphẩmcủaCalvino,cácyếu tố tưởng tượng của câu chuyện đã được đặt trong một thứvănxuôixácthực,trongsuốt.-TheNewYorkTimes

“Lightman là một người vẽ bằng ý niệm về thời gian… mộtkhámpháđầygợimởvềcảmgiáckhólườngcủathờigian.”–LosAngelesTimes

TVÀOTRUYỆN

iếng tháp chuông đồng hồ trên một con đường có máivòm xa xa điểm sáu lần rồi im bặt. Người đàn ông trẻtuổingồigụcđầutrênbàngiấy.Tờmờsángnayanhđãtới Viện, sau khi đã xới kĩ vấn đề thêm lần nữa. Tóc

khôngchải,quầnrộngthùngthình.Tayanhcầmhaimươitranggiấy–lýthuyếtmớicủaanhvềthờigian–màhômnayanhsẽgửichotạpchíVậtlýĐức.

Những âm thanh yếu ớt của thành phố ùa vào căn phòng.Tiếngmộtchaisữacọvàoda.Tiếngmáibạtchemưanắngđượcquay thả xuống ở một cửa hàng trên Marktgasse. Tiếng mộtchiếc xe chở rau chậm chạp đẩy qua đường. Trong một căn hộgần đó có tiếng một người đàn ông và một người đàn bà đangthầmthìvớinhau.

Ánhsánglờmờlọtvàocănphòngkhiếnnhữngcáibàngiấytrôngmờảovàhiềnlànhnhưnhữngconvậttokềnhđangnằmngủ. Trừ cái bàn của người đàn ông trẻ tuổi nọ là đầy nhữngcuốnsáchđượcmởra,còntrênmườihaicáibàngỗsồikiagọngàngngănnắpnhữnghồsơcủangàyhômqua.Haigiờnữa,viênchức nào tới đây làm việc đều biết rõ mình phải bắt đầu vớichuyện gì. Còn lúc này, trong cái ánh sáng mờ mờ kia, thậtkhôngdễnhậnrađámhồsơtrêncácbànnọcũngnhưcáiđồnghồ trong góc phòng và chiếc ghế của cô thư kí bên cạnh cửa ravào.Thứduynhấtmàtathấyđượclúcnàylàđườngnétmờảocủa những cái bàn và dáng khòm khòm của người đàn ông trẻtuổi.

Cái đồng hồ không nhìn rõ trên tường kia chỉ sáu giờ mười.Cứsaumỗiphútthìnhữngđồvậtkhácrõnétdầnthêm.Đâylàsọtgiấybằngđồngthau,kialàquyểnlịchtreotường.Đâylàtấmảnhgiađình,hộpkẹpgiấy, lọmựcvàcâybút.Kialàmáyđánhchữvàmộtcáiáovestvắttrênthànhghế.Theothờigian,nhữngcáikệsáchgắnđầytườngcũnglódầnrakhỏimànđêm.Trênkệlànhữngghichúvềcácbằngphátminh.Bằngphátminhvềmộtcáimáykhoanmớicónhữngbánhxerăngcongsaochoítmasát

nhất. Bằng khác về một máy ổn áp bất chấp sự dao động củadòng điện. Bằng về một máy đánh chữ với cần gõ từ từ, loại bỏđượctiếngkêulạchcạch.Đâylàmộtcănphòngđầynhữngsángkiếnthựcdụng.

Ngoàikia,mỏmnúiAlpsbắtđầurựclêntrongnắng.Lúcấyđang là cuối tháng Sáu. Bên kia sông Aare một người tháo dâybuộc thuyền, đẩy thuyền ra và thả cho trôi theo dòng nước tớiGerberngasse để chuyển món táo và dâu mùa hè lên bờ, NgườichủlòbánhmìbướcvàolòbánhtrênMarktgasse,đốtlòthanrồibắt đầu trộn bột mì với bột nở. Trên cây cầu Nydegg, một đôitình nhân ôm nhau, mơ màng nhìn dòng nước. Ở đườngSchifflaube, một người đàn ông đứng trên ban công ngước mắtthăm dò bầu trời màu hồng nhạt. Một người đàn bà không ngủđượcchậmchạpđidọcKramgasse,ngóvàotừngkhungmáivòmcòn tối thui và đọc trong ánh sáng lờ mờ những tấm áp phíchtreoởđó.

Trong văn phòng dài mà hẹp trên Speichergasse – cái vănphòngđầynhữngsángkiếnthựcdụngnọ-anhchàngnhânviêncủaCơquancấpbằngminhvẫncònườnngườitrênghế,đầutựatên bàn giấy. Suốt mấy tháng qua, từ giữa tháng Tư, anh đãnhiều lần mơ về thời gian. Những giấc mơ này đã tác động lênviệcnghiêncứucủaanh.Chúngđãlàmanhmệtmỏi,khiếnanhkiệt sức đến nỗi đôi khi anh không biết mình thức hay ngủ,Nhưng bây giờ thì chẳng cần mơ nữa, Trong bao nhiêu tưởngtượng về bản chất thời gian anh mơ suốt bấy nhiêu đêm, theoanh có một cái là rất hấp dẫn. Không phải những tưởng tượngkháclàbấtkhả.Biếtđâuchúnglạichẳngtồntạitrongnhữngthếgiớikhác.

Ngườiđànôngtrẻtuổi,cựamìnhtrongghế,đợicôthưkýtớivà khẽ ngân nga một đoạn trong Sonate Ánh trăng củaBeethoven.

G14THÁNGTƯ1905

iả sử thời gian là một đường tròn, tự xoay trong trênchínhnó,thìthếgiớisẽlặplạiyhệtnhưtrướcvàlặplạikhôngngừng.

Phầnlớnngườitakhôngbiếtrằngmìnhsẽlạisốngcuộc đời như trước. Các thương nhân không biết họ sẽ lại bánbuônhoàihoàicũngnhữngthứấy,cácnhàchínhtrịkhôngbiếtrằngtrongvòngtrònthờigian,sốlầnphátbiểucủahọtrêncùngcái diễn đàn ấy là vô tận. Các bậc cha mẹ nâng niu gìn giữ kỉniệmvềnụcườiđầutiêncủađứaconnhưthểhọsẽkhôngcònbao giờ được nghe lại nữa. Những kẻ yêu nhau lần đầu ân ái,ngượngngùngcởibỏáoquần,ngạcnhiênvềcặpđùivànúmvúmềmmại.Làmsaohọbiếtđượcmỗicáinhìneấp,mỗivuốtveđềusẽlặplạimãi,ynhưtrước?

Ở Martktgasse cũng y như thế. Làm sao chủ các hiệu buônbiếtđượcrằngmỗicáiáolenđantay,mỗichiếckhănthêu,mỗiphongsô-cô-laPraline,mỗicáilabànvàmỗichiếcđồnghồtinhxảolạisẽquaytrởvềvớicửahàngcủahọ?Chiềuđếnhọvềnhàvớigiađìnhhayvàoquánuốngbia,vuivẻchàohỏibạnbètrongnhững con đường hẹp mái vòm, họ nâng niu từng giây phútchẳng khác nâng niu một viên ngọc lục bảo được người ta nhờtạmthờigiữhộ.Làmsaohọbiếtđượcrằngkhôngcógìtrôiquacả,rằngtấtcảsẽlạixảyra?Họkhôngthểbiếtđượcnhữngđiềuđó,nhưmộtconkiếnđangbòtrênvànhngọnđènphalêkhôngbiếtrằngnósẽlạiquayvềkhởiđiểm.

Trong nhà thương trên Gerberngasse, có một người vợ đangvĩnhbiệtngườichồng.Ôngchồngnằmtrêngiườngnhìnvợtrântrânvớiđôimắttrốngrỗng.Tronghaithángcuốibệnhungthưđãlantừthanhquảntớigan,tuyếntụyvàóc.Haiđứaconnhỏngồitrênchiếcghếtronggócphòngsợhãikhôngdámnhìnôngbố má hóp, da dẻ héo khô như một người già. Người vợ lạigiường,âuyếmhôntránchồng,thìthầmchàorồibướcvộiravềvớimấyđứacon.Bàtinchắcrằngmìnhvừahônchồnglầncuốicùng.Làmsaobàbiếtđượcthờigiansẽlạibắtđầu,rằngbàsẽlại

táisinh,sẽlạiđếntrườngtrunghọc.LàmsaobàbiếtđượcrằngmìnhsẽlạitrưngbàytranhởphòngtranhởZurich,rằngsẽquenôngchồngtạimộtthưviệnnhỏởFribourg.Làmsaobàbiếtđượcrằng vào một ngày tháng Bảy ấm áp mình sẽ lại đi thuyền vớiôngtrênhồThun,rằngbàsẽlạisinhconđẻcái,rằngôngchồngsẽlại làmviệctámnămtrongmộthãngbàochếdượcphẩmvàrồimộtbuổichiềuôngvềnhàvớikhốiunơithanhquản,sẽlạióimửa,yếuđivàgiâyphútnàysẽvàonằmtrongnhàthươngnày,trongcănphòngnày,trêncáigiườngnày?Làmsaobàbiếtđượcnhữngđiềuấy?

Trong một thế giới mà thời gian là một đường cong thì mỗicái siết tay, mỗi nụ hôn, mỗi lần sinh nở, mỗi lời nói sẽ lặp lạinhưcũ.Vàcũngnhưthế,mỗikhoảnhkhắchaingườibạnkhôngcònlàbèbạncủanhau,mỗilúcmộtgiađìnhtanvỡvìtúngbấn,mỗilờinhứctaixócóckhiđôivợchồngcãivã.mỗicơhộithăngtiếnbịcấptrênghenghétcảntrở,mỗimộtlầnthấthứa.

Hệtnhưmọiviệcsẽlặplại,mọiviệcđangxảyrađềudãxảyracả triệu lần. Trong mỗi thành phố đều có những người lờ mờnhậnra,tronggiấcmơcủahọ,rằngmọichuyệnđãtừngxảyrarồi. Đó là những người không có cuộc đời may mắn, và họ cảmthấynhữngphánđoánvàhànhđộngsailầmcủamình,thảyđềuđãtừngxảyratrongmộtvòngthờigiantrước.Trongmànđêmtĩnhlặng,nhữngkẻphảigánhchịulờinguyềnnàycứtrằntrọctrêngiường,khôngyên,họgiàyvòbởibiếtrằngkhôngthayđổiđượcchútgìtronghànhđộngvàcửchỉcủamình.Nhữnglỗilầmcủahọsẽlặplạitrongđờinàyyhệtnhưtrongđờitrước.Chínhsựbấthạnhgấpđôinàymangđếnchotadấuhiệuduynhấtvềviệcthờigianlàmộtvòngtròn.Bởivìcanhkhuya,cácphốxávàbancôngtrốngtrảicủathànhphốnàocũngđầynhữngtiếngthởthanrênrỉcủahọ.

T16THÁNGTƯ1905

rongthếgiớinàythờigiannhưmộtdòngnước,đôikhibịmộtmảnhvụnhaymộtlàngiónhẹlàmchochuyểndòng. Thỉnh thoảng một nhiễu động trong vũ trụ lạikhiến cho một nhánh nhỏ thời gian tách khỏi dòng

chính để trôi ngược trở lại. Lúc đó chim muông, con người vàvùng đất ở trên cái nhánh tách ra này thình lình sẽ bị cuốn vềquákhứ.

Rấtdễnhậnranhữngkẻbịđẩyngượcdòngthờigiannày.Họmặcđồsẫmvàkínđáo,họđirónrén,cốkhônggâytiếngđộnghay làm gãy một ngọn cỏ nào. Bởi vì họ lo rằng một thay đổimình tạo ra trong quá khứ có thể ảnh hưởng nghiêm trọng tớitươnglai.

Chẳng hạn ngay chính lúc này đây một người như thế, mộtngườiđànbà,đangngồitrongbóngrâmcủahàngcâytrướcngôinhàsố19Kramgasse.Vớimộtngườiđếntừtươnglaithìđâylàmộtđịađiểmlạlùng,nhưngbàngồiđóthật.Ngườiqualạiđămđămnhìnbàrồiđitiếp.Bàngồithulutrongmộtgóc,bònhanhquađườngrồithungườitrongmộtgóctốikháctrướcngôinhàsố22.Bàrấtsợ,cốkhônglàmbốclêntíbụinào,hệtnhưmộtôngPeterKlausennàođóđangtrênđườngtớitiệmthuốcvàoxếtrưangày 16.4.1905 này. Ông Klausen này hơi làm đỏm, không ưaquần áo dính bẩn. Chỉ cần làm vướng một chút bụi là ông sẽđứngngaylại,phủithậtkĩ,bấtchấpgiờgiấcđãhẹn.KhiKlausenvìthếmàtớitrễthìôngsẽkhôngmuađượcthuốcbôichobàvợcả tuần nay bị đau chân. Thế là bà vợ sẽ bực mình và có thể sẽkhôngchịuđichơihồGenèvenữa.Nếungày23.6.1905bàkhôngđi chơi hồ Genève thì sẽ không gặp một cô Cathérine d’EspinaynàođóđidạotrênconđênơibờhồphíaĐôngvàbàsẽkhônggiớithiệuđượccôd’EspinayvớicậucontraitênRichard.RichardvàCathérinesẽkhônglấynhauvàongày17.12.1908vàcontraihọ- Friedrich – sẽ không ra đời ngày 8.7.1912. Và ngày 22.8.1938ôngFriedrichKlausennàysẽkhônglàbốcủaHansKlausen,màkhông có ông Hans Klausen thì Liên minh châu Âu sẽ không

thànhhìnhvàonăm1979.Từtươnglai,ngườiđànbànọbịthảvềthờigianvànơichốn

nàymàkhôngđượcbáotrước,bàcốẩnmìnhtronggóctốitrướccăn nhà số 22 Kramgasse để không ai nhìn thấy; bà biết câuchuyện về dòng họ Klausen và hàng nghìn chuyện khác sẽ xảyra, tùy thuộc vào những đứa trẻ sinh ra, cung cách người ta điđứngtrênđườngphố,tiếngchimhótvàomộtthờiđiểmnàođó,vịtríchínhxáccủanhữngcáighếvàtùythuộcvàogió.Bàngồithumìnhtrongbóngtối,phớtlờnhữngcặpmắtcủangườiqualại.Bàngồiđóchờdòngthờigianđưabàtrởlạivớithờigianthậtsựcủamình.

Khi một người đến từ tương lai muốn nói điều gì thì hắnkhôngnóithànhtiếngmàkhócưử.Hắnphảichịusựgiàyvòcủađịangục.Vìchỉcầnhắnlàmthayđổichútxíuthôilàhắncóthểtànphátươnglai.Đồngthờihắnphảichứngkiếnnhữngchuyệnnày khác mà không được tham dự, không được can thiệp vào.Hắn ganh với những người được sống trong thời gian của họ,đượclàmđiềuhọmuốnmàkhôngcầnnghĩtớitươnglai,khôngcầnbiếthậuquảviệcmìnhlàm.Cònhắnlạikhôngthểlàmđược.Hắnlàmộtthứkhíhiếm,mộtbóngma,mộtcáikhăntrảigiườngvôhồn.Hắnđãbịmấtđicátính.Hắnlàkẻbịlưuđàytrongthờigian.

Làngmạcnào,thànhphốnàocũngcónhữngconngườikhốnkhổ như thế đến từ tương lai: họ náu mình dưới mái hiên nhà,dướihầm,dướigầmcầu,trongnhữngchốnbỏhoang.Ngườitakhông hỏi họ về những chuyện sắp xảy ra, về những cuộc hônnhân và sinh đẻ trong tương lai, về những chuyện tiền bạc,nhữngphátmìnhvànhữngmốilợithuđượccủacácphátminhnày.Ngườitathấytộinghiệpvàđểhọyênthân.

Đ19THÁNGTƯ1905

ólàmộtbuổisánglạnhlẽothángMườimột,tuyếtđầumùa bắt đầu rơi. Ở Kramgasse có một người đàn ôngmặcmăng-tôdadàiđứngtrênbancôngtầngbốn,phíadướilàcáihồphunZhingervàconđườngtrắngxóa.Về

phíaĐôngôngcóthểthấyđượcđỉnhthápmỏngmảnhcủanhàthờ chính tòa, phía Tây cái mái cong cong của ngọn thápZytglogge. Nhưng ông không nhìn về phía Đông hay phía Tây,màđămđămngóxuốngmộtcáimũconmàuđỏtrênmặttuyết.Ôngsuytính.CónênđếnthămngườiđànbàởFribourgkhông?Haibàntayôngnắmchặtchấnsongsắt,buôngrarồilạibíulấy.Cónênthămnàngkhông?Cónênthămnàngkhông?

Ông quyết định không gặp lại nàng. Nàng ích kỉ và tự chorằngcáigìcũngbiếthơnngườikhác.Biếtđâunàngsẽkhiếncảđờiôngkhốnkhổ.Cóthểnàngchẳngquantâmgìđếnông.Thếlàôngquyếtđịnhkhônggặplạinàng.Thayvàođóôngchămlomối quan hệ với cánh đàn ông. Công việc trong nhà máy dượcphẩmbùđầuđếnnỗiôngchẳngcònhơisứcđâumàngóngàngđếncôtrợlýgiámđốc.TốitốiôngcùngvớimấyôngbạnđiuốngbiaởcáiquántrênKochergassevàhọccáchlàmmónfondue.Banăm sau ông gặp một người đàn bà xinh xắn khác trong mộthiệu quần áo ở Neuchâtel. Mãi vài tháng sau nàng mới ngậpngừngưngthuận.MộtnămsaunàngdọnvềBernevớiông.Cuộcsốngcủahọêmđềm.HọđidạobênsôngAare,ýhợptâmđầuvàhạnhphúcchođếngià.

Trongthếgiớithứhaingườiđànôngmặcmăng-tôdàiđitớiquyết định phải gặp lại người đàn bà ở Fribourg. Ông hầu nhưkhông biết gì về nàng cả, có thể nàng ích kỉ đấy, cách nàng điđứng cho thấy nàng là người hời hợt, nhưng gương mặt nàngmớidịuhiềnsaokhinàngmỉmcười,nàngthậtbiếtcườivàkhéoăn khéo nói làm sao! Đúng, ông phải gặp lại nàng. Ông đếnFribourg thăm nàng, cùng ngồi với nàng trên chiếc ghế dài vàtức thì ông cảm thấy tim rộn lên, thấy mình yếu đuối hẳn khiđược nhìn cánh tay trắng muốt của nàng. Họ ân ái với nhau,

nồngnànvàồnào.NàngthuyếtphụcôngdọnvềFribourg.Ôngthôi việc ở Berne, về Fribourg làm việc ở Bưu điện. Tình yêukhiếnôngnhưbốccháy.Trưanàoôngcũngvềnhà.Họăntrưa,họ yêu nhau, họ cãi nhau. Nàng phàn nàn không đủ tiền tiêu,ôngmongnàngthôngcảm,nàngnémchénđĩavàoông,họyêunhaulầnnữarồiôngtrởraBưuđiện.Nàngdọasẽbỏôngnhưngnàngkhôngbỏ.Ôngsốnghoàntoànvìnàngvàsungsướngvớinỗilosợcủamình.

Trongthếgiớithứbaôngcũngđitớiquyếtđịnhphảigặplạinàng. Ông hầu như không biết gì về nàng cả, có thể nàng làngườihờihợt,nhưngkhuônmặtnàngmớidịuhiềnlàmsaokhihọ cười và khéo ăn khéo nói làm sao! Đúng, ông phải gặp lạinàng.ÔngđếnFribourgthămnàng,nàngmờiôngvàonhà,ôngngồi trong bếp uống trà với nàng ở bàn. Họ trò chuyện về việclàm của ông ở hãng dược phẩm, việc của nàng ở thư viện. Saumột giờ nàng nói phải đi giúp một cô bạn chút việc, nàng chàoông và hai người bắt tay nhau từ giã. Đi ba mươi cây số về lạiBerne,ôngngồitrênxelửamàcảmthấylòngtrốngtrải.TớinhàởKramgasseôngleolêntầngbốn,rađứngngoàibancôngnhìnđămđămxuốngcáimũconmàuđỏtrêntuyết.

Trong thực tế thì ba chuỗi sự kiện này diễn ra đồng thời. Vìtrong thế giới này thời gian có ba chiều, giống như không gianvậy.Mộtvậtthểcóthểchuyểnđộngtrênbachiềuthẳnggócvớinhau,đólàcácchiềungang,dọcvàthẳngđứng,vàtươngtựnhưthế,mộtvậtthểcũngcóthểthamdựvàobachiềutươnglainhưvậy.Mỗitươnglaichạytrênmộtchiều.Mỗitươnglaiđềucóthật.Tại mỗi điểm xảy ra quyết định, chẳng hạn đi Fribourg thămngườiđànbàhaymuacáiáomăng-tômới,thếgiớisẽtáchthànhbathếgiớicũngvớinhữngconngườiấy,nhưnghọchọnnhữnglốisốngkhácnhau.Cuốicùng,consốthếgiớisinhralàbấttận.

Cónhữngngườicoinhẹchuyệnquyếtđịnh, lấycớrằngmọiquyếtđịnhkhảdĩsớmmuộnrồicũngsẽxảyra.Trongmộtthếgiới như ta vừa nói thì họ chịu trách nhiệm thế nào về hànhđộng của mình đây? Người khác lại bảo rằng phải cân nhắc kĩmỗimộtquyếtđịnhrồitheođếnkìcùng,kẻosẽhỗnloạn.Nhữngngười này mãn nguyện sống trong những thế giới mâu thuẫn

nhau,chừngnàohọchỉbiếtđượcnguyêndochomỗithếgiớiđó.

T24THÁNGTƯ1905

rong thế giới này có hai thứ thời gian khác nhau: thờigian cơ học và thời gian của cơ thể. Cái thứ nhất thìcứngngắcnhưkimloại,giốngnhưconlắcbằngthéptotướnglắcqualắclại,lắcqualắclại.Cáithứhaiuốnéo,

quẫytớiquẫyluinhưmộtconcáthutrongvịnh.Cáiđầuđãđượcđịnhtrướcvàkhônguốnnổi.Cáisauthayđổitùytrườnghợp.

Nhiềungườitinchắcrằngkhôngcóthứthờigiancơhọc.KhiđingangquachiếcđồnghồkhổnglồởKramgassehọkhôngnhìnnó,cũngkhôngnghetiếngchuôngkhigửibưukiệnởPostgassehaylượnqualượnlạigiữanhữngbụihoatrongVườnHồng.Cổtayhọđeođồnghồđấynhưngchỉlàthứtrangsứchoặcđểlàmvuilòngkẻđãtặnghọ.Cònởnhàhọkhôngcóđồnghồ.Thayvàođóhọnghenhịpđậpcủatráitimmình.Họcảmnhậnđượcnhịpđộvuibuồnvàthèmmuốncủamình.Nhữngngườinhưvậyănkhi họ đói, đi làm ở hiệu bán quần áo khi họ thức dậy, giờ nàocũnglêngiườngvớingườitìnhđược.Nhữngngườinhưthếcườinhạocáiýtưởngcóthờigiancơhọc.Họbiếtrằngthờigiantiếntớitiếnluitheolốigiậtcục.Họbiếtrằngphảichiếnđấuđểtiếnlêntrướcvớigánhnặngtrênlưng,khiphảihốihảđưađứaconbịthương vào bệnh viện hay phải chịu đựng cái nhìn chòng chọccủangườihàngxómđangbựcbội,vìmìnhđãkhôngnênkhôngphải.Họcũngbiếtrằngthờigianvẫnlặnglẽtrôikhitađangngồiănmộtmónngonvớibạnbè,khiđượctándươnghaykhikínđáonằmtrongvòngtayngườitayêu.

Lạicónhữngngườichorằngcơthểmìnhkhônghiệnhữu.Họsống theo thời gian cơ học. Sáng sáng họ dậy lúc bảy giờ. Mườihaigiờhọăntrưa,sáugiờchiềuăntối.Khicóhẹn,họtớiđúngtừngphút.Khoảngthờigiangiữatámvàmườigiờtốidànhchoái ân. Họ làm việc bốn mươi giờ mỗi tuần, Chủ nhật đọc báo rangày chủ nhật, tối thứ Ba chơi cờ vua. Khi bao tử nhắc thì họnhìnđồnghồxemđếngiờănchưa.Khithấychánbuổihòanhạchọnhìnđồnghồphíatrênsânkhấuxemlúcnàovềnhàđược.Họbiếtrằngcơthểchẳngphảilàcáigìtuyệtvờicảmàchỉlàsựkết

tụcủanhữnghóachất,nhữngmôvàxungthầnkinh.Tưtưởngkhônglàgìkháchơnnhữnglànsóngđiệntrongnãobộ.Dụctìnhkhônglàgìkháchơnmộtluồnghóachấtchạytớimộtchúta-xítlắngởtiểu não.Nói gọn,cơthể conngười làmộtbộ máybị chiphốibởicùngnhữngđịnhluậtvềđiệnvàcơhọc,nhưmộtđiệntửhaymộtchiếcđồnghồ.Thànhthửngườitaphảinóivềcơthểbằngthứngônngữcủavậtlý.Vàkhicơthểnóithìchỉcónghĩalà những đòn bẩy và những lực nhất định nào đó lên tiếng.Ngườitaralệnhchocơthểchứkhôngnghelệnhnó.

Aiđidạodọcvàobuổitốisẽtìmthấybằngchứngvềhaithếgiới trong một thế giới. Một người chèo thuyền định vị trí củamình trong đêm tối bằng cách đếm số giây thuyền trôi trênnước.“Mộtgiây,bamét.Hai,sáumét.Ba,chínmét”.Tiếnganhtarõ ràng từng âm một cắt qua màn đêm. Dưới chân một cột đèntrêncầuNydeggcóhaianhemnhànọkhônggặpnhauđãmộtnăm nay, đang đứng uống rượu cười đùa. Tiếng chuông trêntháp nhà thờ lớn điểm mười lần. Trong vòng vài giây, ánh đềntrong những căn hộ trên đường Schifflaube tắt ngấm theo mộtphản ứng cơ học hoàn hảo, như các suy diễn trong hình họcEuclid.Đôitìnhnhânnằmtrênbờsông,bịtiếngchuôngnhàthờxaxalôidậytừgiấcngủphithờigian,chậmchạpngướcnhìnlênvàsửngsốtthấyrằngtrờiđãtối.

Tuyệtvọngngựtrịnơihaithứthờigianđụngphảinhau,hàilòngnơimỗithứrẽđimộtngả.Vìmộtluậtsư,mộtcôytá,mộtông thợ bánh mì có thể khám phá thế giới một cách tuyệt diệutrong một thứ thời gian, nhưng không thể nào trong hai. Mỗithờigianđềucóthật,nhưngnhữngchânlýlạichẳnggiốngnhau

T26THÁNGTƯ1905

rongthếgiớinày,ngườitanhậnrangayrằngcóđiềugìđókhôngổn.Dướithunglũngvàtrênđồngbằng,tuyệtnhiên không thấy một ngôi nhà nào. Mọi người sốngtrênnúicả

Đâuđótrongquákhứ,cácnhàkhoahọcpháthiệnrằngcàngxa trung tâm trái đất thì thời gian càng trôi chậm hơn. Hiệntượng này nhỏ lắm, nhưng đo được bằng những dụng cụ cựcnhạy.Khiđiềunàyđượccôngbốthìmộtsốngườimuốnđượctrẻlâudọnlênnúiở.TừđótớinaynhàchỉcònđượcxâytrênđỉnhDom, Matterhorn, Monte Róa và những chỗ cao khác. Nhà xâynơinàokháckhôngbánchoaiđược

Nhiều người còn chưa chịu hài lòng với căn hộ trên núi củamình. Để đạt hiệu quả cao nhất họ xây thêm trên cọc nữa. Cácđỉnhnúitrênkhắpthếgiớinàytoànnhàlànhà,trôngtừxacứnhưmộtđànchimbéomậpđậutrênhaicáicẳngdài,tongteo.Những kẻ coi trọng chuyện sống lâu hơn cả cư ngụ trong cácngôi nhà dựng trên những cái cọc cao nhất. Có những căn nhàcọcgỗnhôlêntớitámtrămmét.Độcaotrởthànhbiểutượngchođịavị.Aiphảingướclêntừcửasổbếpnhàmìnhmớithấyđượclánggiềngắtchorằngcáckhớpxươngcủalánggiềngkhôngbịcứng sớm như mình, hắn cũng lâu rụng tóc, lâu nhăn hơn vàkhôngsớmmấtđihứngthúáiân.Ngượclại,nếunhìnxuốngmàthấy nhà khác thì liền cho rằng người ở trong nhà nọ kiệt sức,yếuđuốivàcậnthị.Lắmkẻkhoekhoangcảđờiởtuốttrêncao,sinhratrongngôinhàcaonhấtdựngtrênngọnnúicaonhấtvàchưa hề xuống phía dưới bao giờ. Họ tản bộ giữa những tấmgương, say mê chiêm ngưỡng vẻ thanh xuân của mình và trầntruồngđidạotrênbancông.

Tuynhiênđôikhicóviệcgấpbuộchọphảirờinhàđixuốngdưới.Lúcấyhọhộctốctuộtxuốngcáicầuthangcaonghệu,tớichân cầu thang họ chạy vội tới một cầu thang khác hay xuốngmộtthunglũngdướithấpnữa,giảiquyếtcôngchuyệnrồihốihảtrởlênnhàhaymộtchỗnàokháctrêncao.Họbiếtrằngcùngvới

mỗibướcxuốngphíadưới,thờigiansẽtrôiđinhanhhơnmộtítvà bản thân họ sẽ chóng già hơn đôi chút. Dưới mặt đất chẳngbaogiờthấyaingồicả:dướiđótachỉgặpngườingườiđangtấttảchạy,tayômcặphồsơhaygiỏđichợmàthôi

Ở mỗi thành phố đều có một nhúm nhỏ dân cư chẳng quantâmgìđếnchuyệngiànhanhhơnhàngxómcủahọmấtvàigiây.Nhữngkẻliềulĩnhnàyphấtphơcảngàyởthếgiớibêndưới,đilòng vòng quanh những gốc cây mọc trong những thung lũng,thongdongbơilộitrongcácaohồởcácvùngấmápvànằmlănlộntrênđấtbằng.HọchẳnghềngóđồnghồvàkhôngbiếtđượcngàyhômấylàthứHaihaythứNăm.Nếunhữngkẻhốikiachạyquabuônglờigiễucợtthìhọchỉmỉmcười

Theothờigian,conngườitaquênmấtlídotạisaoởcaohơnlạiđượccoilàtốthơn.Tuynhiênhọvẫntiếptụcsốngtrênnúi,tiếptụctránhxamiềndưới,tiếptụcđểlũconphảitránhxađámtrẻ ở phía dưới. Họ quen chịu đựng cái lạnh miền núi và coinhữngđiềukhôngmấydễchịudogiárétgâyranhưmộtphầncủa sự giáo dục hay ho họ được hấp thụ. Thậm chí họ còn tựhuyễn hoặc rằng không khí loãng tốt cho cơ thể. Theo lô-gíchnày,họănuốngkiêngkhemvàchịudùngnhữngthứthựcphẩmthanhđạmnhất.Cuốicùng,họgầytrơxươngnhưquecủivàgiàđitrướctuổi.

D28THÁNGTƯ1905

ù đi tới đâu, dọc theo phố phường hay đương tròchuyệnvớimộtngườibạn,vàotrongmộttòanhàhayđi lòng vòng dưới vòng cung bằng sa thạch của mộtcon đường mái vòm cổ kính, bạn cũng gặp một dụng

cụ đo thời gian nào đó: tháp đồng hồ, đồng hồ đeo tay, chuôngnhàthờ.Chúngchianămthànhtháng,thángthànhngày,ngàythành giờ, giờ thành giây và một mảnh nhỏ thời gian này tiếpsaumảnhthờigiankia,trongmộtsựtiếpnốihoànhảo.Độclậpvớimọicáiđồnghồ,mộtkhungthờigianmênhmôngtrảikhắpvũtrụ,quyđịnhđịnhluậtthờigianđềukhắpchotấtcả.Mộtgiâytrongthếgiờnàylàmộtgiây.Thờigiannhíchtớitrướcvôcùngđềuđặn,vớicùngmộttốcđộthậtchínhxáctạimỗingócngáchcủa vũ trụ này. Thời gian là một cái thước vô hạn. Thời gian làtuyệtđối

Cứ xế trưa dân chúng thủ đô Berne đổ về đầu phía Tây củaKramgasse. Ở đấy, vào lúc ba giờ kém bốn phút, ngọn thápZytglogge sẽ bày tỏ lòng tôn kính thời gian. Tuốt trên cao, mặtngoài tháp là tượng những anh hề nhảy múa, những con gàtrống vươn cổ gáy, những con gấu thổi sáo hoặc đánh trống,những cử động và âm thanh cơ học đó được đồng bộ hóa thậtchính xác qua sự quay của cái bánh răng, được gợi hứng từ sựtoànhảocủathờigian.Đúngbagiờbatiếngchuôngthậtdữdộivang lên, người ta chỉnh đồng hồ theo, rồi sau đó trở về vănphòngtrênSpeichergassehaycáccửahàngtrênKramgassehoặcvềnhữngnôngtrạibênkiasôngAare

Giáo sân thì cho thời gian là bằng chứng về Thượng đế. VÌhiển nhiên không thể có gì toàn hảo mà không được tạo ra bởiĐấng Tạo hóa. Không có gì thuộc về vũ trụ mà lại không xuấtphát từ Thượng đế. Mọi tuyệt đối đều là bộ phận của cái TuyệtđốiDuynhấtvànơiđâucótuyệtđốinơiđócóthờigian.Chínhvìthếmàcáctriếtgiavềđạođứchọcđặtthờigianvàođiểmtrungtâmniềmtincủahọ.Thờigianlàchuẩnmựcđomọihànhđộng.Thờigianlàsựtrongsáng,nhờnómàtacóthểnhậnrađượclẽ

đúngsai,phảitráiTạimộthiệugiặtủitrênAmthausgassecómộtngườiđànbà

đangnóichuyệnvớibàbạn.Bàmớivừamấtviệc.Bàvốnlànhânviên Quốc hội Thụy Sĩ suốt hai mươi năm, đã ghi biên bản cácbuổi thảo luận. Bà đã nuôi cả gia đình. Bây giờ bị sa thải, trongkhi bà còn một đứa con gái đang đi học và một ông chồng mỗisángngồisuốthaigiờtrongphòngvệsinh.Sángnay,sếpcủabà-một mụ mồm miệng quái đản- vào gặp, bảo bà rằng ngày maiphảithudọnsạchbàngiấy.Bạnbàtrongtiệmgiặtlặnglẽnghe,gấpgọngàngtấmkhănbànmớimua,nhìncáiáosổlôngcủabàbạn mới vừa mất việc. Hai bà hẹn nhau uống trà lúc mười giờsángmai.Mườigiờ.Nghĩalàmườibảytiếngnămmươibaphútkểtừlúcnày.Ngườiđànbàvừamấtviệcmỉmcườilầnđầutiêntừmấyngàynay.Bàhìnhdungđếncáiđồnghồtreotườngtrongphòngbếp,nó sẽchỉ -quatiếng tíchtắc –từnggiây trôiqua từlúcnàyđếnmườigiờsánghômsau,khônggiánđoạnchẳngcầnphải hỏi ý kiến ai. Và một cái đồng hồ tương tự ở nhà bà bạn.Mườigiờkémhaimươisángmaibàsẽđộikhăn,đeogăng,mặcmăng-tô đi xuống đường Schifflaube, qua khỏi cây cầu Nydeggtới tiệm trà trên Postgasse. Bên kia thành phố, mười giờ kémmười lăm bà bạn sẽ rời nhà trên Zeughausgasse để tới chỗ hẹn.Họsẽgặpnhaulúcmườigiờ.Lúcmườigiờhọsẽgặpnhau

Mộtthếgiờmàtrongđóthờigianlàtuyệtđốilàmộtthếgiớicủaniềmanủi.Bởitrongkhisựvậnđộngcủaconngườikhôngthể lường được thì sự vận động của thời gian lại lường được.Trong lúc ta thể nghi ngờ con người thì lại không thể nghi ngờthờigian.Tronglúcconngườivùiđầusuytínhthìthờigiancứnhảy về phía trước không hề ngoái lại. Trong các quán cà phê,những công thự của chính phủ và trên những con thuyền trênhồGenève,ngườitanhìnđồnghồđeotay,tìmsựantrúnơithờigian.Aicũngbiếtởđâuđóđãghilạicáikhoảnhkhắcmìnhđượcsinhra,cáikhoảnhkhắcchậpchữngbướcđầutiêntrongđời,cáikhoảnhkhắccủamốitìnhđầunồngcháy,cáikhoảnhkhắcvĩnhbiệtmẹcha.

C3THÁNGNĂM1905

húngtahãyxétmộtthếgiớitrongđónguyênnhânvàkếtquảđềukhônlường.Khithìcáithứnhấtcótrướccáithứ hai, khi thì cái thứ hai có trước cái thứ nhất. Hoặcnguyênnhâncóthểvĩnhviễnnằmtrongquákhứ,còn

kếtqualạinằmtrongtươnglai,nhưngtươnglaivàquákhứlạiquấnchặtlấynhau

Từ sân Quốc hội người ta nhìn thấy một khung cảnh tuyệtvời:phíadướilàsôngAare,phíatrênlànúiAlpsđoạnchạyquaBerne. Chính lúc này đây một người đàn ông đang đứng ở đó,hắnlơđãngmóchếtmọithứtrongtúiravàkhóc.Bạnbèđãbỏhắnvôcớ.Khôngaiđếnthăm,khôngcònaitớiquáncùngăntốiuốngbia,khôngaimờihắnvềnhànữa.Suốthaimươinămhắnlà người bạn hoàn hảo, hào hiệp, vui vẻ, dễ thương với bạn bè.Chuyệngìđãxảyra?Mộttuầnsauđóngườiđànôngbắtđầulàmnhiềutròlẩmcẩmởcáisânnọ.Hắnkhiếnmọingườibựcmình,áo quần hôi rình, bủn xỉn, không cho ai vào căn hộ của hắn ởLaupenstrasse. Đâu là nguyên nhân và đâu là kết quả, đâu làtươnglaivàđâulàquákhứ?

Hội đồng thành phố Zürich, vừa mới thông qua những đạoluật khắt khe. Không được phép bán súng lục cho dân thườngnữa.Cácngânhàngvàthươngxáphảiđặtdướisựgiámsátcủacơquankiểmtoán.MọidukháchtớiZürich,dùbằngthuyềntrênsông Limmat hay bằng xe lửa trên tuyến Selnau, đều bị khámxem có hàng lậu không. Số dân vệ tăng gấp đôi. Một tháng saungày thông qua đạo luật, những tội các tày trời nhất trong lịchsử thành phố đã chia năm xẻ bảy Zürich. Giết người giữa banngày ban mặt trên quảng trường Wein, những bức tranh quýtrong nhà trưng bày tranh bị mất trộm, người ta uống rượutrongnhàthờ.Phảichăngnhữnghànhviphạmpháptrênđãxảyrakhôngđúngvềthờigian?Haycólẽnhữngđạoluậtmớilạilàthúcđẩymọichuyệnnàyhơnlàngănchặn?

Cạnh một vòi nước trong vườn Bách thảo có một thiếu phụđangngồi.Chủnhậtnàonàngcũngđếnđâythưởngthứchương

thơm của loài violet tím trắng, của hoa hồng xạ hương và đinhhương hồng nhạt. Tim nàng chợt rộn lên, má ửng hồng, nàngbồn chồn đi đi lại lại lại, thấy mình hạnh phúc thật vô cớ. Vàingày sau nàng gặp một chàng trai và ngây ngất vì yêu. Hai sựkiệnnàyphảichăngkhônghềcóliênhệ?Vậythìnódiễnradomốiquanhệbíẩnnào,dosựkhúckhuỷunàocủathờigianvàdolô-gíchđảongượcnào?

Trongcáithếgiớiphinhânquảnày,cáckhoahọcgiathậtbấtlực.Nhữngđiềuhọtiênđoántrởthànhnhữnggiảithíchmuộnmàng.Nhữngphươngtrìnhcủahọtrởthànhsựbiệnminh,logiccủahọtrởthànhphilogic.Cácnhàkhoahọctrởnênliềulĩnhvàcàu nhàu như những con bạc không hề ngừng chơi. Các nhàkhoahọclànhữngtayhề,khôngphảivìhọcólímàvìvũtrụphilí.Màcũngcóthểkhôngphảibởivũtrụphilí,màbởivìhọcólí.Aiquảquyếtđượcđiềunàytrongmộtthếgiớiphinhânquả?

Trongcáithếgiớinày,cácnghệsĩsungsướng.Tranh,nhạc,tiểuthuyếtcủahọsốngnhờnhữngđiềukhôngtiênđoánđược.Họmiệtmàithụhưởngtrongnhữngsựkiệnkhôngaicóthểtiênđoán,trongnhữngđiềuđãdiễnra,khôngaicắtnghĩađược

Phầnlớnngườitađãhọcsốngtrongkhoảnhkhắchiệntại.Họbảorằngnếutácđộngcủaquákhứlênhiệntạikhôngchắcchắnthìcầnchibiếtkỹvềquákhứ.Cònnếuhiệntạichẳngảnhhưởngđếntươnglaithìcầngìphảibiếtvềnhữnghậuquảtươnglaicủanhữnghànhđộnghiệntại.Đúnghơnthìmỗihànhđộngđềulàmộthònđảotrongthờigianvàphảiđượcphánxửđộclập.Mộtông chủ đang hấp hối được gia quyến an ủi không phải vì họnhắmvàodisảncủaôngmàbởitìnhthươngtronggiâyphútđó.Ngườilàmcôngđượctuyểnkhôngphảibởilílịchmàlàcảmtìnhngườitadànhchoanhlúcphỏngvấn.Cấpdướibịcấptrênxửtệsẽchốngtrảmọixúcphạmmàkhônglolắnggìvềtươnglai.Đólàmộtthếgiớitựphát.Mộtthếgiớingaythật.Đólàmộtthếgiới,trongđómỗilờinóirachỉcógiátrịtrongkhoảnhkhắcđó,mỗicáinhìnnhauchỉcómộtýnghĩa,mỗigầngũiđềukhôngcóquákhứlẫntươnglai,mỗinụhônchỉsinhravàogiâyphútấy.

B4THÁNGNĂM1905

uổitốihômấycóhaicặpvợchồng-mộtcặpngườiThụySĩ, cặp kia người Anh- ngồi ở cái bàn thường dành chohọ trong phòng ăn khác sạn San Muezan ở St.Moritz.HàngnămhọvẫngặpnhauởđâyvàothángSáuđểvun

xớimốigiaotìnhvàđểnghỉngơi.Haiôngmangcravátđentrôngrất bệ vệ, còn hai bà thì duyên dáng trong dạ phục. Người bồibướctrênsànlátgỗbóngnhoángtớinghenhữngmónkháchgọi

“Tôinghĩrằngngàymaitrờisẽđẹpđấy”,bàkháchcómiếnglụa thêu kim tuyến trên mái tóc nói.“Thế thì tuyệt”, nhữngngườikiagậtđầunói.”Mộtnơinghỉmátthếnàysẽthúvịhơnnhiều nếu trời đẹp, tuy nói đúng ra thì cũng chẳng quan trọngmấy”

“ỞDublinconRunningLightlyđượccámộtănbốn”,viênđôđốc nói.“Nếu có tiền tôi sẽ đặt cho nó”, ông ta nháy mắt với bàvợ.

“Nếuôngchơithìtôisẽtrảôngmộtănnăm”,ôngnọnóiHaingườidànbàxẻbánhmì,phếtbơrồigượngnhẹđặtdao

xuốngcạnhđĩabơcủamình,cònhaingườiđànôngnhìnnhưbịthôimiênvàocửaravào

“Tôithấyhọgấpcáiđầukhănănmớikhéolàmsao”,bàkháchcómiếnglụathêukimtuyếnnói.Bàcầmtấmkhănăncủamình,mởrarồixếplại

“Josephine,nămnàochịcũngnóithếcả”,bàkiamỉmcườinóiĐồănđượcbưngra.TốinaycómóntômhùmkiểuBordeaux,

măngtây,thịtbòchiênvàvangtrắng“Món của mình được không?” bà khách có miếng lụa thêu

kimtuyếntrênmáitócquaysanghỏiôngchồng“Tuyệt.Còncủamìnhthìsao?”“Giavịhơikém.Nhưtuầnvừarồi”“Thếmónthịtbòcủađôđốcthìsao?”“Tôichưabaogiờchêmónthịtbò”,viênđôđốchàilòngđáp“Không ai thấy là ông thích chén đẫy cả”, ông kia nói. “Từ

nămngoáiđếnnayôngkhôngthêmmộtkílônào.Cảmườinăm

rồiấychứ”“Hẳn ông không nhận ra đấy thôi, chứ còn bà này thì chắc

chắnrồi”,viênđôđốcnháymắtnhìnbàvợ“Có thể tôi nhầm nhưng tôi có cảm tưởng là năm nay căn

phòng có hút gió hơn”, bà vợ viên đô đốc nói. Những người kiagậtđầutronglúctiếptụcăntômhùmvàthịtbò.“Tôithíchnhấtlàngủtrongmộtcănphòngmátmẻ,nhưngnếuhútgióthìsángralạibịho.”

”Thìchịtrùmkínđầulại”,bàkianóiBàvợviênđôđốcđáp:“Phảiđấy”,songcóvẻbốirối“Khichịtrùmkínđầuthìgióhútchẳngnhằmnhògì”,bàkia

nói tiếp. “Ở Grindelwald tôi đều ngủ như thế. Ở đấy cửa sổ sátngaycạnhgiường.Kéochănchekínmũirồithìtôicứđểcửasổmở.Chăncảnkhílạnhlại”

Bàkháchcómiếnglụathêukimtuyếnnhúcnhíchtrênghế,bỏcáichânđangvắtchéoxuống

Cà phê được bưng ra. Hai người đàn ông rút vào phòng hútthuốc,cònhaibàrangồighếxíchđungoàisân

“Chuyệnlàmănnămquanhưthếnào?”viênđôđốchỏi“Chẳng có gì để phàn nàn”, ông kia đáp rồi hớp một ngụm

rượu“Còncáccháu?”“Thêmmộttuổi”Ngoài sân hai bà ngồi đung đưa trên ghế xích đu, mắt nhìn

vàobóngđêmTrongmỗikháchsạn,mỗingôinhà,mỗithànhphốcũngđều

ynhưthế.Vìtrênthếgiớinàytuythờigianquađinhưngchẳngxảy ra chuyện gì cả. Năm này qua năm khác chẳng xảy rachuyện gì thì tháng này qua chẳng khác, ngày này qua ngàykháccũngđềunhưthế.Nếuthờigianvàsựviệclàmộtthìthờigian không hề chuyển dịch. Nếu thời gian và sự việc không làmộtthìchỉcóconngườilàkhônghềchuyểndịchNếumộtngườitrongthếgiớinàykhôngcóhoàibãothìysẽđaukhổmàkhôngbiết,cònnếucóhoàibãothìybiếtrằngmìnhđaukhổ,songrấttừtừ.

CMÀNXENKẼ

hiều hôm ấy Einstein và Besso chậm rãi đi dọcSpeichergasse. Lúc này thường rất yên ắng. Các chủtiệmkéotấmbạtchelên,bàyxeđạpratrướccửahiệu.Từ một khung cửa sổ trên tầng hai một bà mẹ gọi con

gái,rằngđãđếnlúccôphảivềthôiđểcònchuẩnbịbữaănchiềuEinstein giải thích cho Besso hiểu vì sao anh muốn biết thời

gian là gì. Nhưng anh không đả động gì tới những giấc mơ củamình.ChỉlátnữathôihọsẽvềnhàBesso.ĐôikhianhởlạiăntốikhiếnMileva,vợanh,phảibồngconđitìm.ChuyệnnàythườngxảyrakhiEinsteinsaysưa,nhưhiệngiờ,vớimộtđềtàimới.Suốtbữaănchiềuanhngồirungđùidướibàn.Einsteinkhôngthuộchạngkhéocưxử.

Anh cúi sang nói với anh chàng Besso vốn cũng nhỏngười:“Tớmuốnhiểuvềthờigian,đểđượcgần“Ônggià”hơn”

Bessogậtđầutánthành.Nhưnganhthấycóvấnđề.Anhchỉratrướchếtcólẽ“Ônggià”chẳngthíchgìviệcgầngũivớiđámtạovậtcủamình,dùchúngcólýtríhaykhông.Hainữalàkhôngrõviệc“hiểu”cóđồngnghĩavới“gần”chăng.NgoàiracóthểcáiđềtàivềthờigianmàEinsteinđangtheođuổinàylàquátotátđốivớimộtanhchànghaimươisáutuổi

MặtkhácBessonghĩrằngchẳngcóchuyệngìbạnmìnhlàmkhôngnổi.Nămnaybạnanhkhôngnhữngđãhoànthànhluậnántiếnsĩmàcònviếtxongmộtbàivềquangtửvàmộtbàinữavề chuyển động Brown. Đề tài của bạn anh bắt đầu bằng việcnghiên cứu về điện và từ tính mà một ngày nọ Einstein độtnhiêntuyênbốlàcầnmộtsựquanniệmlạivềthờigian.ThamvọngcủaEinsteinđãgâymộtấntượngsâuđậmnơiBeso.

Besso để mặc Einstein đắm chìm trong suy nghĩ của mình.AnhtựhỏichiềunayAnnanấumóngì,rồinhìnquamộtđườngnhánhxuốngsôngAare;mộtconthuyềnmàubạclấplánhtrongánh mặt trời đang xuống. Tiếng chân của hai chàng trai vangtrênmặtđườngđá.HọquennhautừthờisinhviênởZürich

“ÔnganhtớởRomevừamớigửithư”,Bessonói.”Ôngsẽđến

chơikhoảngmộttháng.Annamếnôngấyvìôngthườngkhencônàng có vóc dáng đẹp”. Einstein lơ đãng mỉm cười. “Trong khiôngấycònởchơithìtớkhôngthểgặpcậusaukhitansởđược.Cậuhiểuchứ?”

“Gìcơ?“Einsteinhỏilại“Khi anh tớ còn ở chơi thì tớ không gặp cậu thường xuyên

được”,Bessonhắclại.“Monglàcậukhôngphiềntrách”“Dĩ nhiên là không rồi”, Einstein nói. “Cậu đừng bận tâm.

Mìnhlođượcmà”.Từngàybiếtnhautớigiờ,BessoluônthấyEinsteintựxoaysở

được.Thờiniênthiếubốmẹbạnanhthườngxuyênchuyểnchỗở.CũnglấyvợnhưBessonhưngbạnanhchẳngđiraphốvớivợbaogiờ.Cònởnhàthìthườnggiữanửađêmbạnanhvẫnrónréntới chỗ ngủ cạnh Mileva, vào bếp viết những trang giấy đầyphươngtrìnhđểhômsauđưachoBessoxemởvănphòng.Bessotòmòngắmnhìnbạn.AnhthấymộtEinstein,mộtngườiẩncư,mộtngườihướngnộiđếnthế,nỗikhaokhátđượcgầngũinàylàđiềurấtlạ.

T8THÁNGNĂM1905

hếgiớisẽchấmdứttồntạingày26thángChín1907.Aicũngbiếtcả

ỞBernecũngnhưmọithànhphốlớnnhỏkhác:mộtnăm trước ngày tận thế các trường học đều đóng cửa.

Tươnglaichỉcònngắnngủinhưthếthìhọcchotươnglailàmgìnữa? Đám trẻ, khoái tỉ vì được tự do mãi mãi, tha hồ chơi trốntìm dưới các khung vòm trên Kramgasse, chạy nhong dọcAarstrasse,némđáliathiahayvungtiềnmuakẹothe,kẹocamthảo.Bốmẹchúngđểmặcchúngmuốnlàmgìtùythích

Một tháng trước ngày tận thế các cửa hang đóng cửa. Quốchội đình chỉ họp. Tòa nhà Bưu điện Viễn thông Liên bang trênSpeichergasse vắng như chùa bà đanh. Nhà máy đồng hồ trênLaupenstrasse, nhà máy xay xát bên kia cầu Nydegg cũng đềuthếcả.Buônbán,sảnxuấtlàmgìkhithờigiancònlạingắnngủiđếnthế?

TrongnhữngquáncàphêngoàitrờiởAmthausgassengườitangồiuốngcàphêvàtròchuyệnthoảimáivềđờimình.Bàngbạcmộtchúttựdo.Nhưlúcnàyđâymộtcôgáimắtnâunóivớibàmẹrằnghồicôcònbévàbàmẹlàmthợmaythìhọcóquáítthìgiờdànhchonhau.HaimẹconđịnhđiLuzernchơimộtchuyếnngắnngày.Trongthờigianngắnngủicònlạihaimẹconsẽsốngtrọnvẹnhaicuộcđời.Ởbànkhácmộtôngnọkểchongườibạnnghevềtaysếpđángcămghét;saukhitansởyđãbậybạvớivợôngtrongquầytreoáomũcủasở,lạicòndọađuổiông,nếuônghaybàvợlàmkhódễy.Nhưngbâygiờthìôngcònsợgìnữachứ?Ông đã trả đũa y và làm hòa với vợ. Hoàn toàn nhẹ nhõm, ôngduỗidàichân,đưamắtngắmnhìnrặngAlps

Trong lò bánh mì trên Marktgasse, ông chủ lò vừa hát vừadùng những ngón tay chuối mắn đẩy bột vào lò. Dạo gần đâyngườitalịchsựhơnhẳntrướckhiđặtbánhmì.Họmỉmcườitrảtiền ngay vì tiền đang mất giá. Họ kể lể về chuyến đi picnic ởFribourg,vềchuyệncủalũconmàhọthúvịchămchúnghe,vềnhữngchuyếnđidạolâubanchiều.Ýchừnghọchẳngmảymay

bậntâmvềviệcthếgiớisắpđếnngàytàn,vìsốphậnnàychẳngphảicủariêngai.Mộtthếgiớichỉcòntồntạicómộtthángnữathôilàmộtthểgiớibìnhđẳng

Một ngày trước tận thế phố xá đầy người cười nói. Nhữngngườivốnlàhàngxómcủanhaumàtrướcđâychẳnghềchuyệntrò nay chào hỏi nhau như bè bạn; họ cởi bỏ áo quần, vào tắmtrongcáchồnướccôngcộng.NgườikhácnhảyxuốngsôngAare.Saukhibơilộiđếnmệtphơ,họlênnằmtrênbãicỏrậmbênbờsông đọc thơ. Một ông luật sư và một nữ nhân viên bưu điệnchưa từng quen biết nhau nay vai sát vai đi trong vườn Báchthảo, mỉm cười ngắm hoa tím núi Alps, ngắm cúc tây và thảoluận về nghệ thuật và màu sắc. Vị trí xã hội của họ còn quantrọnggìnữa?Trongmộtthếgiớichỉcòncómộtngàynữatồntạithìaichẳngnhưai

Trong bóng tối một con hẻm trên Aarbergerstrasse một cặptrai gái đứng tựa vào tường, uống bia với thịt xông khói. Rồinàng sẽ kéo hắn về nhà. Nàng đã có chồng, nhưng nhiều nămnaynàngmêđắmanhchàngnày;vàocáingàytànnàycủathếgiớinàngsẽđượcthỏamãn

Một ít người chạy đôn chạy đáo trên đường phố, làm việcthiền hầu chuộc lại những hành động xấu xa ngày trước. Họ lànhữngkẻduynhấtcườigượnggạo.

Mộtphúttrướckhithếgiớitậnthế,mọingườitụtậptrênkhuđấtcủaViệnBảotàngMỹthuật.Tấtcả-đànông,đànbà,trẻcon– nắm tay nhau thành một vòng tròn khổng lồ. Không ai nhúcnhích.Khôngainóimộtlời.Hoàntoànyênắngđếnnỗiaicũngnghe được nhịp tim của hai người đứng bên phải và trái củamình. Đây là phút cuối cùng của thế giới. Trong sự yên tĩnhtuyệtđốicủakhuvườn,mộtđóalongđởmxanhđượcánhsángchiếuvàotừbêndưới,nởbừngmộtthoángđểrồitànngaytheođám hoa kia. Những chiếc lá hình kim của một cây thông phíasauViệnBảotàngkhẽrungkhimộtlàngiónhẹthoángqua.Xaxa,saucánhrừng,dòngAareloángánhmặttrời, làndacủanógợntheotừngconsóng.PhíaĐông,ngọnthápgiáođườngchínhđỏvàmỏngmanhchĩathẳnglênbầutrời,nhữngngườithợđụcđáđãđẽochonócáidángmỏngmảnhnhưgânlá.Caohơnnữalà

rặngAlpsvớinhữngđỉnhphủkíntuyết,nơimàhaisắctrắngvàđỏ rực rộng lớn lặng lẽ quyện vào nhau. Một áng mây lơ lửnggiữa khung trời. Một con chim sẻ vỗ cánh. Không một ai lêntiếng.

Vào giây cuối cùng thì như thể mọi người nắm tay nhau,cùngnhảytừđỉnhTopazxuống.Mặtđấtgầnlạivàtậnthếcũnggần lại theo. Khí lạnh ù ù thổi qua, thân thể không còn trọnglượng.Hàngdặmdàichântrờitĩnhlặngrộngmở.Từphíadưới,mặttuyếtmênhmôngàoạtchạyngượclênđểômkíncáivòngtrònđỏhồngcủasựsống.

B10THÁNGNĂM1905

ấygiờlàcuốibuổichiều.Trongmộtkhoảnhkhắc,vầngdươngápmặtvàomộtkhenúiphủtuyếtcủarặngAlps.Lửa mơn man băng tuyết. Nhưng tia nắng xiên xiênchuyểnmìnhtừnúiquamộtmặthồhiềnhòa,rảibong

chiềulênmộtthànhphốtrongthunglungDưới góc độ nào đấy thì đây là một thành phố như được đổ

khuôn. Ở hai hướng Bắc và Tây, các loại thông, tùng và báchhìnhthànhmộtvùngchuyểntiếpnhẹnhàng,trongkhilêncaophíatrêncóhoahuệlửa,hoalongđởmvàcácthứhoakèn.Trênnhữngcánhđồnggầnthànhphốcóđànbòđứnggặmcỏ,từsữabò người ta làm ra bơ, phomat và sôcôla. Một nhà máy dệt loạinhỏsảnxuấttơlụa,vảivóc.Cótiếngchuôngnhàthờđổ.Mùithịtxôngkhóithơmlừngkhắpmọiđườngmọingả

Nhìn kĩ hơn thì thành phố này gồm nhiều khu hợp lại. Mộtkhu sống trong thế kỉ 15. Những tầng của các ngôi nhà dựngbằng đá không đẽo gọt được nối với nhau bằng cầu thang vàhành lang nằm phía ngoài, gió thổi qua những đầu hồi thôngthoáng.Rêumọcđầygiữanhữngtấmđáphiếnlợpnhà.Mộtkhukhác cho thấy hình ảnh cả thế kỉ 18. Những viên ngói đỏ auchồngmóclênnhautrênnhữngmáinhàthẳnghàngnhưkẻchỉ.Mộtngôinhàthờvớicửasổhìnhbầudục,tầngtrêncóhànhlangvà lan can bằng đá granit. Một khu nữa của thời hiện tại, vớinhững đại lộ hai bên có lối đi mái vòm cho khách bộ hành,nhữngbancôngvớichấnsongsắtvànhữngmặttiềnnhàbằngsathạchnhẵnláng.Mỗikhugắnvớimộtthờikhácnhau

Vào buổi chiều này, trong những giây phút ngắn ngủi mặttrờinépmìnhvàocáihẻmnúitrênrặngAlpsthìcóthểcóaiđóđang ngồi trên bờ hồ ngẫm nghĩ về kết cấu bề ngoài của thờigian.Vềlíthuyếtthờigiancóthểtrơnlánghaynhám,cógaihaymượt,cứnghaymềm,nhưngtrongthếgiớinàyngẫunhiênmàthờigianlạicócấutrúcbềngoàidínhnhơmnhớp.Cónhữngkhuphốdínhliềnvớimộtthờiđiểmlịchsử,khôngthoátrađượcnữa.Cũngcóđôibangườidừnglạiởmộtmóctrongđờivàkhônglìa

bỏđượcNgay lúc này đây, tại một trong những ngôi nhà dưới chân

núi,cómộtôngđangnóichuyệnvớingườibạnvềthờiônghọctrung học. Trên tường treo đầy bằng khen xuất sắc về các môntoánvàlịchsử,còntrênkệsáchđầynhữnghuychươngvàcúpthểthao.Cònđây,trênbànnàylàtấmhìnhchụpônghồilàđộitrưởng đội đánh kiếm, chung quanh là những thanh niên bạnông,giờđãtốtnghiệpđạihọcthànhkĩsư,thươnggiavàlậpgiađìnhcảrồi.Đấy,trongcáitủáokia, lànhữngmóntrangbịcủaông thời hai mươi năm trước: áo khoác chẽn của người đánhkiếm, quần vải tuýt nay đã chật rồi. Bạn ông, kẻ đã bỏ công cảnămtrờiđểgiớithiệuôngvớinhữngngườibạnkhác,lịchsựgậtđầutronglúcâmthầmrángtìmchútkhôngkhíđểthởtrongcănphòngbétẹonày

Tại ngôi nhà khác, có một ông ngồi một mình trước cái bànđượcbàybiệnchohaingười.Mườinămtrướcôngngồiđốidiệnvớingườicha,lúcấyôngkhôngnóinổirằngmìnhthươngcha,lúcấyôngcốmoitìmmộtgiâyphútchacongầngũithờithơấu,nhớlạinhữngchiềutốichaông,mộtngườiítnói,ngồimộtmìnhvớiquyểnsách;lúcấyôngkhôngnóinổirằngmìnhthươngcha,ôngkhôngnóinổirằngmìnhthươngcha.Trênbànbàyhaicáiđĩa,haicái li,haicáinĩanhưởbuổichiềutốicuốicùngấyÔngđịnhănnhưngkhôngnuốtnổi,màkhócnứcnở.Ôngchưatừngnóirằngmìnhthươngcha

Tạingôinhàkháccómộtbàmẹđangâuyếmngắmhìnhcậucontraitrẻtrung,mỉmcườitươirói.Bàviếtthưgửichoconvềmộtđịachỉđãlâukhôngcònnữavàtưởngtượngranhữngbứcthưtrảlờivuivẻcủacon.Khicậucongõcửa,bàkhôngđáp.Khicậuconmặtmàyxịra,mắtđờdẫnngướcnhìnlêncửasổphòngbà,kêuxintiềnthìbàbưngtailàmđiếc.Khicậuconbướcđinhưmê muội, để lại mấy chữ năn nỉ được gặp thì bà quẳng thư đi,không đọc. Tối tối, khi cậu con đứng trước cửa nhà bà thì bà đingủsớm.Sángrabàngắmnhìnảnhconrồiviếtnhữngbứcthưđángkinhngạcgửivềmộtđịachỉđãkhôngcònnữa

Mộtcôgáilỡthìnhìnthấytrongtấmgươngphòngngủ,trêntrần lò bánh mì, trên mặt hồ và trên bầu trời gương mặt một

chàngtraiđãmộtthờiyêucôThảm kịch của thế giới này là không ai hạnh phúc, bất kể

ngườiấycórơivàokhoảnhkhắckhổđauhaysungsướng.Thảmkịchcủathếgiớinàylàmỗingườiđềucôđơn.Bởimộtcuộcsốngtrong quá khứ không thể có phần trong hiện tại. Ai mắc kẹttrongdòngchảythờigianthìsẽmắckẹttrongcôđơn.

T11THÁNGNĂM1905

ảnbộquaMarktgassetasẽthấymộtcảnhtượnglạkỳ.Nhữngtráianhđàonằmthẳngthớmtrongcáchiệutráicây, những cái mũ chồng lên nhau ngay ngắn trongtiệm mũ, những chậu hoa xếp đối xứng gọn gàng trên

cácbaolơn,trênsàntiệmbánhmìkhôngvươngmộtmẩuvụn,trênsànphòngchứalươngthựckhôngdínhmộtchútsữa.Tấtcảngănnắp,đâuvàođấy

Khicácthựckháchvuivẻrờiquánănthìcácbànănđượcdọnkĩcànghơntrước.Khimộtluồnggiónhẹthổiquađườngphốthìgạch lát đường được quét sạch bong, rác với bụi gom sang haibênlềđường.Khinhữngngọnsóngxôlênbờthìbờlạitáihiệnnhư thuở ban sơ. Khi lá lìa cành thì chúng xếp thành đội hìnhchữ V như bọn chim. Khi mây tạo nên những khuôn mặt thìnhữngkhuônmặtnàymãicònđó.Khikhóitừốnglòxỉvàomộtcănphòngthìmuộikhóichỉbềnhbồngnơimộtgócphòngthôikhiến không khí trong phòng vẫn trong lành. Những bao lơnphơi nắng gió thì màu vôi lại càng thêm bóng lộn vớ thời gian.Tiếngsấmkhiếnbìnhvỡlạilành,nhữngmảnhvỡtrởvềchỗcũ,gắnliềnvớinhaunhưxưa.Mùihươngmộtchiếcxekéochởquếđểlạicàngthêmthơmnồngvớithờigian,thayvìphainhạt

Bạncóthấynhữngchuyệnkialạlùngkhông?Trongcáithếgiớiđóthìtrìnhtựcủathờigiangắnliềnvớisự

tăngtiếncủatrậttự.Trậttựlàquyluậtcủatựnhiên,làxuhướngphổ quát, là chiều hướng của vũ trụ. Nếu thời gian là một mũitênthìnóhướngvềphíatrậttự.Tươnglainghĩalà lớplang,tổchức,kếthợp,tăngcường,cònquákhứcónghĩangẫunhiên,hỗnmang,tanrãvàphântán

Cáctriếtgiađãkhẳngđịnhrằngchỉquaviệchướngtớitrậttựmàthờigianmớithậtcóýnghĩa.Bằngkhôngthìtươnglaicũngchẳng khác gì hơn những màn chọn phứa từ nghìn quyển tiểuthuyếtvàlịchsửthìcũngmùmờnhưlớpsươngmùtốitốivẫntụtrêncácngọncây

Trong một thế giới như thế thì con người nằm trên giường

trongnhữngngôinhàkhôngdọndẹpcủahọ,chờchosứcmạnhcủathiênnhiênquétđilớpbụitrênbệcửasổvàxếpgiầymìnhvàotủchongănnắp.Ngườikhôngtrậttựtrongsinhhoạtcóthểcứđipicnictrongkhilịchsinhhoạtcóthểđượctựđộngsắpxếp,tự bố trí giờ hẹn và tự giải quyết việc chi trả qua tài khoản. Cứviệcthoảimáitốngsonmôi,lượcthưvàoxáchtayrồichúngsẽđược xếp chỗ ngăn nắp đâu ra đấy. Không cần phải làm vườn,nhổcỏ.Hếtgiờlàm,bàngiấysẽtựđộngdọndẹp.Áoquầntốilănlóctrênsànnhàthìsángsángđượcvắtlênghế.Nhữngchiếcvớlạcđâumấtgiờtựđộngthòra

Tới thăm một thành phố vào mùa xuân người ta sẽ lại thấymột cảnh lạ lùng khác. Vào mùa xuân người ta chán ngắt việcgiữgìntrậttựngănnắp.Vàomùaxuânngườitacốtìnhbỏmặcnhàcửatiêuđiều.Ngườitaquétrácvàotrongnhà,phágãyghế,đậpvỡkínhcửasổ.Vàomùaxuân,trênAarbergerstrassevàmỗiđườngphốcódâncưđềucótiếnggọinhau,lahét,cườinói.Vàomùa xuân, người ta gặp nhau vào những lúc không hẹn trước,đốt rụi lịch sinh hoạt, ném bỏ đồng hồ, chè chén suốt đêm.Chuyệnbêthanàykéodàichođếnmùahè,khingườitatĩnhtrílạivàquayvềvớitrậttự.

C14THÁNGNĂM1905

ó một chốn mà nơi đó thời gian đứng yên. Ở đấy hạtmưa lơ lửng trong không khí, con lắc đồng hồ chỉ lắcqua một phía, những con chó nghếch mõm sủa câmlặng, khách bộ hành đứng như chết cứng trên những

conđườngbụibặm,châncolạinhưbịcộtdây.Trongphòngốclơlửngmùithơmngàongạtcủachàlà,xoài,ngòvàhạtthìlà.

Kháchnhànduđếnnơinày,từphươngnàođichăngnữa,thìbướcchâncũngđềudầnchậmlại,khoảngcáchgiữacácnhịptimcứ lớn dần, hơi thở chậm đi, thân nhiệt giảm, suy nghĩ chậmchạpchođếnkhitớiđượccáitrungtâmbấtđộng,đểrồiđờngườinhư chết cứng. Bởi vì đây là tâm điểm, của thời gian. Từ đâytruyền đi những vòng tròn đồng tâm. Ngay tại tâm điểm thìhoàntoàntĩnhlặng,nhưngcàngxatâmđiểmthìtốcđộtruyềncànglớn.

Nhữngaihànhhươngtớitâmđiểmthờigianmớiđượcchứ?Đólàcácôngbốbàmẹcùngconcáivànhữngkẻyêunhau.

Bởithếtathấyởcáinơithờigianđứnglặngkiacácôngbốbàmẹômcontrongmộtvòngtaycứngđờ,khôngbaogiờdứt.Côbéxínhxắntócvàngsẽkhôngbaogiờngưngnởnụcườiđươnghiệnratrêngươngmặtcôlúcnày,khôngbaogiờmấtđisắchồngtrênđôimá,khôngbaogiờmỏimệt,mákhôngbaogiờnhăn,khôngbao giờ bị thương, không bao giờ quên những điều bố mẹ dạybảo,khôngbaogiờbiếtxấuxa,khôngbaogiờnóivớibốmẹrằngcôkhôngthươngyêuhọ,khôngbaogiờrờikhỏicănphòngtrôngrabiển,khôngbaogiờingưngômbốmẹnhưcôđangômbâygiờ.

Ởcáinơithờigianngưngđọngấyngườitathấycảnhữngđôitình nhân hôn nhau dưới bóng những ngôi nhà, vòng tay ômcứngđơ,khôngbaogiờdứt.Nànghaychàngsẽkhôngbaogiờrụttaykhỏichỗcủanóhiệngiờ,sẽkhôngbaogiờtrảlạichiếcxuyếnmàngđầykỉniệm,sẽkhôngbaogiờrờikhỏingườimìnhyêu,sẽkhông bao giờ phải tự hy sinh bản thân, sẽ không bao giờ quênchứngtỏtìnhyêucủamình,khôngbaogiờghentuông,sẽkhôngbaogiờyêungườikhác,sẽkhôngbaogiờquêngiờphútđammê

này.Nên biết rằng trên những pho tượng - người này chỉ có một

thứ ánh sáng màu đỏ cực yếu soi rọi, vì tại tâm điểm thời gianánh sáng yếu đi đến mức gần như không có, khi những rungđộngcủaánhsángbịhãmtrongkhenúidàibấttậnđểchỉcònlànhững tiếng vọng thì cường độ của nó giảm xuống bằng ánhđomđómlặplòemờnhạt.

Những người không hoàn toàn ở trong cái trung tâm bấtđộngkiathìvẫnvậnđộng,nhưngvớitốcđộcủasôngbăng.Mộtlần kéo lược chải đầu có thể dài cả năm, một nụ hôn cả nghìnnăm.Đểđáplạimộtnụcườithìthếgiớibênngoàiđãquađượcmấy mùa. Trong lúc đứa bé được dịu dàng ôm thì ngoài kia đãdựng xong mấy cây cầu. Trong lúc người ta nói lên một lời từbiệt thì ở ngoài kia có bao thành phố đã tàn lụi và rơi vào lãngquên.

Thếnhữngkẻtừđóquaytrởrathếgiớibênngoàithìsao?Trẻconlớnnhanhnhưthổi,chúngquênđivòngtaybốmẹômkéodài cả trăm năm mà chúng nghĩ chỉ kéo dài có vài giây. Chúngtrưởng thành, sống xa bố mẹ, ở nhà riêng, học sống tự lập, đauốmrồigiàđi.Chúngtráchmócbốmẹvìcứmuốngiữrịtchúngbên mình, chúng nguyền rủa thời gian đã làm cho chúng nhănnheo,giọngchúngkhàn.

Những kẻ yêu nhau từ trung tâm nọ trở về không gặp lạingườixưanữa.Vìtrongkhihọởtạiđóthìcảcuộcđờiđãquarồi.Giờđâyhọvậnđộngtrongmộtthếgiớimàhọkhôngcònnhậnbiếtđượcnữa.Nhữngkẻyêunhautừcáitrungtâmnọtrởvềtuyvẫncònômnhaudướibóngnhữngtòanhà,nhưngvòngtaycủahọ sao mà trống trải, vô tình. Họ nhanh chóng quên những lờithềthốtmấtcảtrămnămmớinóixongmàhọthấynhưchỉvàigiâythôi.Họghentuôngngaycảvớinhữngkẻlạhoắc,trútlênđầunhaunhữnglờilẽđầyoánhận,mấtđisựnồngnàn,họchiatay trở nên già nua và cô đơn trong một thế giới mà họ khônghiểuđược.

Cóngườibảorằngnêntránhxacáitâmđiểmthờigian.Cuộcsống tuy là một chuyến đi nặng trĩu nỗi buồn đấy, nhưng chịuđựngnólàcảmộtsựcaothượng.Ngườikháckhôngđồngývới

quanniệmnày.Họthíchđượcvĩnhviễnhàilònghơn,chodùsựvĩnhviễnnàyxơcứng,giốngnhưconbướmướpkhôđựngtronghộp.

C15THÁNGNĂM1905

húngtahãythửhìnhdungmộtthếgiớikhôngcóthờigian.Chỉcóhìnhảnh

Một đứa bé ngồi bên bờ biển, như bị đại dương thôimiên ngay cái nhìn đầu tiên. Một thiếu phụ đứng trên

bao lơn trong buổi sáng sớm, tóc xõa, bộ áo ngủ bằng lụa xộcxệch,haibànchântrần,môichưatôson.MáivòmgầnđàiphunnướcZahringertrênKramgasse,sathạchvàsắtthép.Mộtngườiđàn ông ngồi trong căn phòng làm việc tĩnh lặng, tay cầm tấmhìnhmộtngườiđànbà,nétmặtônglộvẻđaukhổ.Mộtconchimưng săn cá sải rộng cánh lượn trên bầu trời, lồng ánh lên trongnắng.Mộtcậubéngồitrongcănphòngtrốngvắng,timđậpnhưtrống,chẳngkhácnàocậuđangởtrênsânkhấu.Nhữngvếtchântrên tuyết trên một hòn đảo vào mùa đông. Một chiếc thuyềntrênsôngđêm,ánhđènmờmờxaxanhưmộtngôisaonhỏmàuđỏtrênbầutrờiđenthẳm.Mộttủthuốcgiađìnhđượckhóalại.Một chiếc lá thu đỏ, vàng, nâu, mỏng mảnh trên mặt đất. Mộtthiếu phụ, ở ngay cạnh nhà ông chồng đã li dị, đứng nép trongbụicâychờngườichồngcũvìbàcóchuyệnmuốnnói.Mộttrậnmưaxuânlayphay,mộtlầnđidạo,lầncuốicùngđốivớichàngthanhniêntạicáithànhphốchàngyêumến.Bụibámtrênbậucửa sổ. Một quầy hàng gia vị với các màu vàng, xanh, đỏ trênMarktgasse.NgọnMatterhorntuyếtphủnhọnhoắtchọclênnềntrờixanhthẳm;thunglũngxanhmượt;nhữngcáichòitrênnúi.Lỗchânkim.Hạtsươngtrênlá,trongvắtlấplánhmàu.Mộtbàmẹnằmkhóctrêngiường,mùithơmhúngquếtrongkhôngkhí.Một chú bé đạp xe trên đường Kleine Schanze, môi nở nụ cườisung sướng khôn tả. Một ngọn tháp cầu nguyện cao, hình bátgiác,baolơnlộthiên,trangnghiêmvớinhữngcờ,phướnchungquanh. Hơi nước bốc lên từ bặt hồ buổi sớm mai. Một ngăn kéobànđểngỏ.Haingườibạntraingồitrongquáncàphê,ánhđènchiếu lên mặt một người, còn người kia khuất trong bóng tối.Một chú mèo rình con ruồi trên kính cửa sổ. Trong ngân hàng,một thiếu phụ trẻ đọc thư, đôi mắt xanh ưa những giọt lệ vui.

Mộtcánhđồngrộng,bốnmặttrồngthôngvàtuyếttùngNhữngtianắngchiềuxiênquacửasổ.Mộtthâncâytobịđổ,

rễ đâm lên trời, vỏ cây và những cành to còn xanh. Một cánhbuồm trắng no gió, căng phồng như cánh một con chim trắngkhổnglồ.Trongmộtquánănchỉcóôngbốvàngườicontrai,ôngbốbuồnrầuđămđămnhìnkhăntrảibàn.Mộtôcửasổhìnhbầudụctrôngrabãicỏ,mộtcáixegỗcon,nhữngconbòxanh,nâutrong nắng chiếu. Một cái chai vỡ trên sàn nhà, chất lỏng màunâuđọngởcáckẽ,mộtngườiđànbàmắtđỏ.Mộtônglãolàmbữaănsángchothằngchắt,thằngbénhìnmộtcáighếgiàsơntrứngquacửasổ.Mộtquyểnsáchquăngócbởiđọcnhiềunằmtrênbàncạnhngọnđèntùmù.Gióđánhtanlớpbọttrắngdosóngvỡđểlại trên mặt nước. Một thiếu phụ tóc ướt nằm trên trường kỉ,nắm tay một người đàn ông mà cô sẽ không gặp lại nữa. Mộtđoàn tàu với những toa màu đỏ chạy trên một cây cầu đá cónhữngnhịpcongthanhthoát,bêndướilàdòngsông,xaxanhàcửanhưnhữngchấmnhỏ.Nhữnghạtbụilơlửngtrongtianắngxuyênquacửasổ.Làndacổmỏngđếnnỗinhìnthấyđượcnhịpmáu đập. Một người đàn ông và một người đàn bà trần truồngômnhau.Bóngcâymàuxanhlúctrăngtròn.Mộtngọnnúicaothoaithoảimọiphíaluônphơimìnhtrướcgiómạnh.Bánhmìbơvớithịtxôngkhóivàphomát.Mộtđứanhỏcorúmngườivìbịbốtát tai, còn ông bố nhăn nhó giận dữ vì không hiểu nổi đứa bé.Mộtkhuônmặtlạtronggương,haibêntháidươngđốmbạc.Mộtthanhniêntaycầmđiệnthoạihốthoảngtrướccáitinmớinghe.Một tấm hình gia đình, bố mẹ còn trẻ và bình thản, những đứaconđỏmdáng,mỉmcười.Mộtánhđènnhỏxíutuốtđằngxalelóiquađámcâyrậmrạp.Màuđỏkhimặttrờimọc.Mộtcáivỏtrứng,trắng, mỏng mảnh, còn nguyên vẹn. Một cái mũ xanh bị sóngđánh lên bờ. Những bông hồng trôi dưới chân cầu, phía sau ẩnhiệnđườngnétmộttòathánh.Máitócđỏcủangườiyêu,cuồngdại, buông thả, đầy hứa hẹn,. Những cánh hoa xanh của mộtbông huệ người thiếu nữ cầm trên tay., Một căn phòng với bốnbứctường,haicửasổ,haigiường,mộtbànmộtngọnđèn,haiconngười với khuôn mặt nóng hực, những giọt lệ. Nụ hôn đầu.Nhữnghànhtinhbềnhbồngtrongvũtrụ,nhữngđạidương,sự

yênắng.Mộthạtsươngcuộntròn.Mộtchiếccọsơnmàuvàng.

C20THÁNGNĂM1905

ứnhìnnhữngquầyhàngchenchúctrênSpitalgasselàrõ. Những người mua lưỡng lự đi hết quầy này sangquầykhácđểxembánnhữngmónhànggì.Chỗnàybánthuốc lá, thế quầy nào có hạt cải? Chỗ kia bán củ cải

đường,thếchỗnàocócátuyết?Chỗnàycósữadê,cònđâucólánguyệtquế?Họkhôngphảilànhữngkháchdulịchlầnđầudừngchân ở Berne. Không ai nhớ được rằng hai ngày trước đã muasôcôlaởquầy17củamộtkháchthươngtênFerdinand,haymuathịtxôngkhóiởquầy“Mónngon”mangsố36củaôngHof.Phảitìm lại món ngon của mỗi quầy. Có người cầm tấm bản đồ cáithànhphốhọđãsốngcảđời,họnhờnódắtđường,chỉlốitừvòmcung này sang vòm cung khác trên con đường họ đã từng đinhiềunămròng.Cóngườimangtheosổghichúđểlẹlàngghilạinhững gì phát hiện kẻo lại quên bẵng mất. Họ làm thế bởi vìtrongthếgiớinàyngườitakhôngcótrínhớ.

Hễ tan sở, tới giờ về nhà thì ai nấy đều tìm trong sổ địa chỉxem mình cư ngụ ở đâu. Ông hàng thịt, kẻ trong một ngày củađờiđồtểchỉcắtđượcvàitảngthịtkhôngthậtngoncholắm,xácđịnh rằng mình ngụ ở số nhà 29 Nageligasse. Ông buôn chứngkhoán,ngườicótrínhớtồiđãbuônđượcvàivụngonlành,tìmthấytrongsổđịachỉrằngmìnhngụtạisốnhà89Bundesgasse.Vềtớinhà,mỗiônglạitựgặpvợvàlũconđứngđónởcửa,ôngtựgiớithiệu,giúpdọnăn,đọccholũconvàicâuchuyện.Tươngtựnhưthế,mỗibàđilàmvềgặpmộtôngchồng,lũcon,cáitrườngkỉ,đènđóm,nhữngtấmthảmvànhữngmónhàngsứ.

Khuya đến, hai ông bà không nán lại nói về những chuyệntrongngày,chuyệnhọchànhcủaconcái,chuyệntàikhoản.Màhọ lại mỉm cười nhìn nhau, cảm thấy máu rần rật, thấy ngứangáygiữahaiđùinhưkhimớiquennhaumườilămnămtrước.Họtìmthấyđườngvềphòngngủ,vấpphảinhữngtấmảnhgiađình mà họ không nhận ra và trải qua đêm trong hoan lạc. Bờichỉthóiquenvàhồiứcmớikhiếnthểxácgiảmniềmkhaokhát.Cònkhôngcótrínhớthìđêmnàocũnglàđêmđầutiên,sángnào

cũng là sáng đầu tiên, nụ hôn nào, ve vuốt nào cũng là nụ hônđầutiên,vevuốtđầutiên.

Mộtthếgiớikhônghồiứclàthếgiớicủahiệntại.Quákhứchỉhiệnhữutrongsáchvở,vănkiện,quyểnsáchghichépđờimình.Đọcnómỗingày,anhtacóthểmộtlầnnữabiếtđượcbốmẹlàai,dòngdõicaosanghaykémcỏi,họchànhgiỏigianghaydốtnátvàtrongđờiđãlàmnêntròtrốnggì.Khôngcóquyểnsáchvềđờimình, con người chỉ là một bức ảnh chụp trong nháy mắt, mộtbứcảnhhaichiều,mộtbóngma.Trongnhữngquáncàphêphủlá cây trên đường Brunngasshalde, người ta nghe tiếng hét đaukhổcủamộtôngvừađọcthấymìnhtrướckiađãgiếtngười,nghetiếng thở dài của một bà phát hiện ra rằng một ông hoàng đãtừngtheođuổimình,nghetiếngkhoekhoangcủamộtbàkhácđọcthấytrongquyểnsáchvềđờimìnhrằngmườinămtrướcbàlàngườiđỗhạngcaonhấtcủatrườngđạihọc.Khimànđêmđổxuống,cóngườingồiởbànđọcquyểnsáchđờimình,cònngườikhácvộivãghilạinhữngviệctrongngàylêntrênnhữngtranggiấytrắng.

Theo thời gian, Quyển sách Cuộc đời dày đến nỗi người takhôngthểnàođọctừđầuđếncuốiđượcnữa.Ngườitađànhphảichọnlựa.Nhữngônggiàbàcảchọnđọc,hoặcnhữngtrangđầuđể biết thời trẻ mình là ai, hay phần cuối để biết sau này mìnhthànhai.

Cóngườihoàntoànthôikhôngđọcnữa.Họtừbỏquákhứ.Họrútrakếtluậnrằngquákhứhọgiàuhaynghèo,cóhọchayngudốt, tự kiêu hay nhún nhường, si tình hay chưa hề yêu… đềukhông quan trọng, chỉ như làn gió nhẹ thoảng qua trên tóc màthôi. Những người như thế nhìn thẳng vào mắt anh và cái xiếttayhọthậtmạnhmẽ.Họbướcđithoảimáinhưthờithanhniên.Họđãhọcđượccáchsốngtrongmộtthếgiớikhônghồiức.

T22THÁNGNĂM1905

ảngsáng.Mộtlànsươngnhưmàucáhồi,đượchơithởcủadòngsôngthúcđẩy,bềnhbồngquathànhphố.Mặttrời đợi phía bên kia cầu Nydegg, phóng những cái gaiđổ trên Kramgasse, lên cái đồng hồ khổng lồ đo thời

gian, soi rọi mặt dưới của các ban công. Những âm thanh buổisáng sớm lan tỏa trên đường phố như mùi thơm bánh mì. Mộtđứabéthứcgiấcgọimẹ.Tấmbạtchenắngkhẽkẽokẹtkhingườithợ làm mũ đến cửa hiệu trên Marktgasse. Một chiếc tàu chạybằng hơi nước rền rĩ trên sông. Dưới một mái vòm có hai thiếuphụđangthìthầmtâmsự

Trong lúc thành phố trỗi dậy từ màn sương và bóng đêm,ngườitatrôngthấymộtcảnhtượnglạlùng.Chỗnày,mộtchiếccầucũmớichỉxongphânnửa.Chỗnọ,mộtngôinhàbịbốckhỏimóng.Chỗnày,mộtconđườngngoặtvềhướngđôngmàkhôngrõvìsao.Chỗnọ,mộtcáitrườngkỉchìnhìnhngaygiữamộtcửahàngthựcphẩm.Nhữngcửasổkínhmàubêndướicủangôigiáođườngchínhtòathểhiệnnhữngđềtàitôngiáo,cònnhữngcửakính phía trên lại thấy hình ảnh rặng Alps vào mùa xuân. Mộtngười đàn ông đang mạnh bước tới trụ sở Quốc hội bỗng dưngdừng lại, hai tay ôm đầu, kêu lên khích động rồi rảo bước quayngượclại

Đâylàmộtthếgiớicủanhữngkếhoạchđổithay,củanhữngcơhộibấtchợt,củanhữngviễnảnhkhônghềchờđợi.Vìtrongthếgiớiđóthờigiantrôikhôngđềuđặnmàthấtthường,chonênconngườicóđượcnhữngcáinhìnđộtbiếnvàotươnglai

Mộtbàmẹbỗngcóviễnảnhvềnơicontraimìnhsẽsốngnêndọnnhàđếnđấyđểđượcgầncon.Mộtnhàxâydựngthấytrongtương lai việc buôn bán sẽ tập trung ở đâu nên xây đường vềhướng ấy. Một cô gái thoáng thấy mình sẽ làm người bán hoanênquyếtđịnhkhônghọclênđạihọc.Mộtchàngtraithấyđượcngười vợ mình sẽ cưới nên quyết định chờ. Một luật gia thấymình sẽ khoác áo chánh án ở Zürich nên từ chức ở Berne. Nếubiếttrướctươnglaithìtiếptụchiệntạicòncógìýnghĩa?

Vớinhữngaithấyđượcviễnảnhthìthếgiớinàylàcủathànhcôngchắcchắn.Khôngmộtkếhoạchnàođượcthựcthinếunókhông giúp thăng tiến tiền đồ, không chuyến đi nào được thựchiện nếu nó không dẫn đến thành phố của định mệnh, khôngtình bạn nào nảy nở nếu nó không tồn tại trong tương lai. Sẽkhôngmộtđammênàogặpthấtbại

Với những ai chưa có được viễn ảnh thì thế giới này là mộtthế giới của sự không chắc chắn đến mức người ta phải chịuthua.Làmsaocóthểghidanhởđạihọckhikhôngbiếtvềnghềnghiệp tương lai? Làm sao dám trao thân gửi phận cho mộtngười đàn ông khi không chắc hắn có chung thủy với mình?Nhữngconngườingaydànhphầnlớnnhấttrongngàychoviệcngủvàngóngchờviễnảnh

Vìthếkhôngaidámmạohiểmtrongcáithếgiớiđượcthoángthấy tương lai này. Ai thấy được tương lai thì chẳng cần mạohiểm nữa, còn ai chưa biết tương lai thì cứ trông chờ viễn ảnh,màkhôngmạohiểm

Cómộtsốngườithấyđượctươnglaibènlàmđủmọicáchđểchốitừnó.MộtngườiđếnNeuchâtelnhậnchânchămsócvườntượctrongviệnbảotàngsaukhithấymìnhlàluậtsưởLuzern.Mộtchàngtraicùngvớiôngbốthựchiệnmộtchuyếnđisôinổibằngthuyềnbuồmsaukhiviễnảnhchothấychẳngbaolâunữaôngbốsẽmấtvìbệnhtim.Mộtthiếunữsẵnsàngquanhệtìnháivới một người, dù nàng đã được thấy rằng mình sẽ lấy ngườikhác. Những con người này đứng trên bao lơn vào lúc hừngđông, tuyên bố rằng tương lai thay đổi được rằng có thể có cảnghìn tương lai. Tuy nhiên, cuối cùng người làm vườn ởNeuchâtelchánlươngítnênthànhluậtsưởLuzern.Ôngbốkiachếtvìbệnhtimvàngườicontraitựtráchmìnhrằngđãkhôngépbốnằmnghỉngơi.Côgáikiasẽbịngườiyêuphụrẫy,rồicôlấymộtngườikhácvàysẽđểmặccôvớinỗiđaukhổcủamình

Ailàngườimaymắnhơntrongcáithếgiớicủathờigianđộtbiếnnày?Nhữngngườithấyđượctươnglaivàchỉsốngmộtcuộcđời? Hay những người không thấy được tương lai nên chờ đểsống đời mình? Hay những người muốn chối từ tương lai nênsốngcảhaicuộcđời?

N29THÁNGNĂM1905

ếu thình lình bị tống vào trong thế giới này thì mộtngườiđànônghaymộtngườiđànbàsẽphảinétránhnhàcửa.vìmọithứđềuvậnđộng.Nhàcửa,nhữngcănhộ có gắn bánh xe sẽ lắc lư trên quảng trường trước

nhà ga hay phóng những ngõ ngách của Marktgasse, trong khinhữngngườicưtrútrongnhàgọirangoàiquacửasổtrêntầnghai. Bưu điện không tọa lạc trên Postgasse nữa mà chạy ào àotrênđườngray,nhưxelửa,quathànhphố.CảtòanhàQuốchộicũngkhôngcònđứngcốđịnhtrênBundesgassenữa.Khônggianđầy tiếng động cơ gầm rú và giao thông ồn ào. Sáng ra, mộtngườirakhỏicửanhà,rảobướcxuốngđấtchạytheotòanhàmàônglàmviệctrongđóbàngiấycủaôngchuyểnđộngtrênnhữngđườngtròn,rồiphóngvềnhàkhitansở.Khôngaingồivớimộtquyển sách dưới một gốc cây, không ai nhìn những con sóngtrênhồ,khôngainằmtrênbãicỏrậmngoàitrời.Khôngaiđứngyên

Tạisaocứphảichúýđếnvậntốc?Vìthờigiantrongthếgiớinàytrôiquachậmhơnđốivớinhữngaiđangvậnđộng.chonênaicũngdichuyểnvớivậntốccaođểtiếtkiệmthờigian

Hiệuứngvậntốcmớichỉđượcpháthiệnsaukhisángchếrađộngcơđốttrongvàbắtđầucósựgiaothôngnhanhlẹ.Ngày8thángChínnăm1889,ôngRandolphWhigởSureyphóngcáixemớichởbàmẹvợtớiLuânĐôn.Ôngrấtthúvịvìchỉmấtcónửathời gian thôi, hai người mới vừa trò chuyện đấy mà thoắt đãđếnnơirồi.Nênôngquyếtđịnhquansáthiệntượngnàykĩhơn.Sau khi nghiên cứu của ông được công bố thì không còn ai đichậmnữacả

Vìthờigianbâygiờlàtiềnbạc,nênchỉriêngnhữngtínhtoánvề tài chính thôi cũng đủ khiến mỗi cơ quan môi giới, mỗi nhàmáy, mỗi cửa hàng thực phẩm luôn sẵn sàng chạy cho gấp đểđược lợi thế hơn những kẻ cạnh tranh. Cho nên những tòa nhànày được trang bị những cỗ máy có sức mạnh khổng lồ khôngbao giờ ngừng nghỉ. Động cơ và trục quay của chúng gầm rú

khủngkhiếphơncảnhữngthiếtbịvàconngườilàmviệctrongnhữngtòanhàấy

Việc buôn bán nhà cửa cũng theo xu hướng như thế, khôngchỉmặtbằngvàbốtríphòngốcmớigiữvaitròquantrọngmàcảvận tốc nữa. vì ngôi nhà càng di chuyển nhanh bao nhiêu thìđồnghồtrongđócàngchạychậmhơnbấynhiêu,khiếnngườiởtrongấysẽcàngcónhiềuthờigiờhơn.Tùyvậntốcmàmộtngàyngười ở trong ngôi nhà nhanh có thể được lợi hơn hàng xómnhiềuphút.Cáitròmêsayđiêncuồngtốcđộnàydiễnracảbanđêm,vìngaytronggiấcngủngườitavẫncóthểđượcthêmhaymấtđithờigianquýbáu.Đêmđêmđườngphốđượcchiếusángđểnhữngngôinhàdiđộngkiacóthểtránhđượcnhữngvụđụngnhautaihại.Đêmđêmngườitamơtớivậntốc,tuổixuânvàsựthăngtiến

Song có một sự thật mà con người trong cái thế giới cao tốckhônghềlưuýtới:theosựlặpthừalô-gíchthìhiệuứngnàychỉluôn là tương đối mà thôi. Vì khi hai người đi qua mặt trênđườngphốthìngườinàythấyngườikiachuyểnđộng,giốngnhưmột người đứng trong xe lửa thấy cây cối chạy qua cửa sổ. Khihai người đi qua mặt nhau trên đường phố thì người này thấythờigiancủangườikiatrôichậmhơn.Aicũngnghĩrằngngườikiađượclợivềthờigian.Điềunàykhiếnngườitaphátđiênlênđược. Và người ta sẽ lại càng dễ điên hơn nữa, vì mình càng điquamặttayhàngxómnhanhhơnbaonhiêuthìxemrahắnlạicàngchuyểnđộngnhanhhơnbấynhiêu

Thấtvọngvànảnchí,mộtsốngườithôikhôngnhìnrangoàicửasổnữa.Họhạmànhmànhxuốngthànhrakhôngbiếtmình,hàng xóm và những kẻ cạnh tranh vận động nhanh đến mứcnào.Sángsángthứcdậyhọtắm,ănbánhvớithịtnguội,ngồivàobàn làm việc, nghe nhạc, trò chuyện với con cái, hài lòng vớicuộcsốngcủamình

Có người tuyên bố rằng chỉ có chiếc đồng hồ khổng lồ trêntháp mới chỉ đúng thời gian, chỉ nó mới trong trạng thái bấtđộng. Người khác lại chỉ ra rằng chiếc đồng hồ khổng lồ nàycũng vận động, nếu quan sát nó từ sông Aare hay từ một đámmây.

EMÀNXENKẼ

instein và Besso ngồi trong một quán cà phê ởAmthausgasse. Lúc ấy giữa trưa và Besso đã thuyếtphục được bạn mình ra khỏi văn phòng để hít thởkhôngkhítronglành

”Cậutrôngkhôngđượckhỏeđấy”,BesonóiEinsteinnhúnvai,gầnnhưhơibốirối.Mấyphúttrôiqua,mà

cũngcóthểchỉmấygiâythôi“Côngviệccủamìnhcótiếntriển”,Einsteinnói“Tớ cũng nghĩ thế”, Besso nói và lo lắng nhìn những quầng

thâmquanhmắtbạnChắc là Einstein lại không ăn không uống gì nữa đây. Besso

nhớđãcólầnmìnhtrôngcũngnhưEinsteinbâygiờvậy,nhưngvìlídokhác.ChuyệnxảyraởZürich.ÔngbốBessođộtngộtmất,chưa tới năm mươi tuổi. Vì Besso có xung khắc với bố nên anhlấylàmbuồnrầu,cảmthấymìnhcólỗi.HồiđóBessongạcnhiênkhiEinsteinkéoanhvềởchungphòngvàsănsócanhsuốtmộtthángròng

Giờ đây Besso thấy rõ tình trạng sức khỏe Einstein và ướcmong có thể giúp gì cho bạn. Nhưng tất nhiên Einstein khôngcầngiúpđỡ.BessocócảmtưởngEinsteinkhôngđauốmgì.Chỉlàbạnanhquênmấtmìnhvàthếgiớiđóthôi

Việc của mình có tiến triển”, Einstein lại nói. ” Mình nghĩrằng sẽ giải đáp được câu đố. Cậu đã đọc bài báo của Lorentzmìnhđểtrênbàncậuchưa?”

“Rốirắm.”“Đúng, rối rắm và thiếu tổng quát. Không thể nào như thế

được. Các thí nghiệm điện từ cho ta thấy những gì cơ bản hơnnhiều.”

Einsteinvuốtriaméptrầmngâm,ngốnngấubánhngọttrênbàn

Hai người đàn ông im lặng một hồi lâu. Besso bỏ bốn viênđườngvàolicàphê,cònEinsteinngóquarặngAlpsxatíttắpbịhơimùchephủnhưchẳngcònthấygìnữa.songthậtraEinstein

nhìnxuyênquarặngAlps,vàokhônggian.ĐôikhicáinhìnnhưthếnàylàmEinsteinnhứcđầu,khiếnanhphảinhắmmắt,nằmnghỉtrêncáitrườngkỉxanhbọcvải

“Anna mời cậu với Mileva tuần tới đến ăn tối”. Besso nói. ”Nếucầnthìđemđứanhỏtheo.”

EinsteingậtđầuBessogọithêmmộttáchcàphê,nhìnsangbànbêncạnhthấy

một thiếu nữ, bèn nhét áo vào trong quần. Trông anh lúc nàycũng tơi tả không kém Einstein, người vẫn đang dừng cái nhìncủa mình nơi các thiên hà. Besso thật sự lo cho Einstein, tuytrướcđâyanhcũngđãtừngthấybạnmìnhnhưthếnàyrồi.Cóthể bữa ăn chung sẽ làm cho bạn anh nghĩ tới những chuyệnkhác

“TốithứBảynhé”,Bessonói“Tối thứ Bảy mình bận”, Einstein đáp ngay. “Nhưng có thể

MilevavàHansAlbertsẽtới.”Bessocười:“TámgiờtốithứBảyđấy.“Anhthậtkhônghiểuvì

sao Einstein lại lập gia đình. chính Einstein cũng không giảithíchđược.CólầnanhthúthựcvớiBesorằnganhđãhyvọngítraMilevacũnglochuyệnnhà,nhưngchỉlàhyvọnghão.Giườngkhôngdọn,quầnáodơkhônggiặt,cảđốngchénđĩakhôngrửa.Cóđứanhỏlạicàngthêmnhiềuviệcchánngắt

“CậunghĩthếnàovềphátminhcủaRasmussen?”Bessohỏi“Máylitâmchochailọấyà?”“Ừ.”“Máy ấy không chạy đâu, vì trục của nó rung dữ lắm”,

Einsteinđáp.“Nhưngđólàmộtsángkiếnhay.Vớimộtbộphậntreolinhđộngtựtìmtrụcquaychắcsẽđượcđấy.”

Bessobiếtbạnmìnhnghĩgì.EinsteinsẽtựphácmộtbảnthiếtkếrồigửichoRasmussenmàkhôngđòitiềnhaymộtlờicảmơn.NhữngkẻmaymắnnhậnđượcgợiýcủaEinsteinthườngkhônghề biết ai đã chỉnh sửa cho đơn xin cấp bằng sáng chế của họ.KhôngphảiEinsteinkhôngthíchđượcngườitanhìnnhậncônglao. Mấy năm trước, khi cầm trong tay tờ tạp chí Vật lí có đăngbài báo khoa học đầu tiên của mình, Einstein đã bắt chước hệt

mộtchúgàtrốngliềnnămphút.

M2THÁNGSÁU1905

ộtquảđàochínnâumềmnhũnbị lôiratừthùngrác,đặt lên bàn để nó trở lại màu hồng. Nó hồng và rắnchắc trở lại, được bỏ vào trong bị đem tới hiệu thựcphẩm,bàylênquầy,đượcđemsắpvàothùngrồimang

gắn lại trên cái cây trổ hoa màu hồng nhạt. Trong thế giới nàythờigianchạygiậtlùi

Mộtbàlãonhănnheongồigầnnhưbấtđộngtrênghế,mặtđỏphù, mắt bà cụ đã lòa lắm, tai nghễnh ngãng, hơi thở khò khènhưtiếnglárơixạcxàotrênnềnđá.Nămthángtrôiqua.Mộtđôingườiđếnthăm.Bàlãokhỏelạidần,ănkhỏehơnvànhữngvếthằn sâu trên mặt biến mất. Bà nghe tiếng người nói, tiếng canhạc. Những hình ảnh mờ nhạt nay đậm dần, thành ánh sáng,thành hình dạng cái bàn, chiếc ghế và khuôn mặt người. Bà rakhỏinhà,đinhữngchuyếndãngoạingắn,rachợ;thỉnhthoảngbà tới thăm một người bạn gái và ngồi uống li trà trong quánnước trước khi trời đẹp. Bà lôi que đan và sợi từ ngăn tủ dướicùng ra đan. Bà mỉm cười khi hài lòng với việc mình làm. Mộtngày kia chồng bà được khiêng vào nhà, mặt xám như tro. Sauvàigiờđôimáôngtrởnênhồnghào,ôngđứnglomkhom,vươnngườitròchuyệnvớibà.Ngôinhàcủabàtrởthànhnhàcủahaingười. Họ cùng ăn, kể chuyện vui và cùng cười. Họ di du lịchtrongnước,tớithămbạnbè.Máitócbạccủabàcóthêmvàilọnnâuthẫm,giọngbàvangnhiềuthanhâmmớimẻ.Bàđếntrườngtrunghọcdựlễbếgiảng,bắtđầugiảngdạymônlịchsử.Bàyêuquýhọctrò,saugiờgiảngbàcònthảoluậnvớichúng.Tronggiờnghỉtrưavàtốitối,bàđọcsách.Bàgặpbạnbè,thảoluậnvềlịchsử và thời sự. Bà phụ việc sổ sách cho cái hiệu thuốc nhỏ củachồng,đidạovớiôngdọcchânnúi,ânáivớiông.Dabàtrởnênmịn màng, mái tóc dài nâu tuyệt đẹp, ngực bà rắn chắc. trongthưviệnđạihọcbàgặpchồnglầnđầutiênvàđáplạicáinhìncủaông.Bàthamdựcáckhóahọc.Bàtốtnghiệptútàikhiếnbốmẹvàemgáibàkhócvìsungsướng.Bàsốngtrongnhàbốmẹ,cùngmẹđidạocảtiếngđồnghồtrongnhữngcánhrừnggầnnhà,giúp

mẹrửachénđĩa.Bàkểchuyệnchocôem;tốitốitrướckhingủbàđượcnghekểchuyện,bàbébỏngtrởlại.Bàlẫy.Bàđượcchobú

Một ông tuổi trung niên đang rời khỏi bục một lễ đường ởStockholm,taycầmtấmhuychương.ÔngbắttaychủtịchViệnHàn lâm Khoa học Thụy Điển, nhận giải Nobel Vật lí và lắngnghe bài diễn văn tán dương mình. Ông thoáng nghĩ đến giảithưởngđượctrao.Đầuócôngnghĩtớigầnhaimươinămsau,khiôngsẽmộtmìnhlàmviệctrongcănphòngnhỏ,chỉvớigiấyvàcâybútchì..Ôngsẽlàmviệcngàyđêm,saitớisailui,thùngrácđầynhữngchuỗiphươngtrìnhvàhệluậnkhôngdùngđược.Thếnhưngmộtđêmnàođấyôngsẽlạitrởlạibànlàmviệc,biếtrằngmình đã tìm ra được điều gì đấy trong tự nhiên mà trước ôngchưaainghĩđến,rằngôngđãdámdấnthânvàotrongrừngsâuvàtìmraánhsáng,rằngôngđãnắmbắtđượcnhữngbíẩnquýbáu.Vàocáiđêmhômấytimôngsẽrộnlênnhưtrốngtronglồngngực,nhưthểôngbiếtyêu.Điềudựcảmvềdòngmáurộnràngkia,vềcáithờiôngsẽtrẻ,chưanổitiếngvàkhôngngạisai lầmkhiến ông choáng ngợp trong cái giây phút ông ngồi trên ghếtronglễđườngnàyởStockholm,thậtxagiọngnóinhỏcủaôngchủtịch,ngườiđanggiớithiệuông

Một người đàn ông đứng bên huyệt của bạn mình, rải mộtnắmđấtlênáoquan,cảmthấymưalạnhthángTưrơitrênmặtđất.Nhưngôngkhôngkhóc.Ônghướngvềtươnglai,nghĩtớicáingàymàhailáphổicủabạnôngsẽkhỏelại,cáingàymàbạnôngkhông nằm liệt giường nữa, mà cười đùa, cái ngày hai người sẽcùng uống bia, đi thuyền buồm và trò chuyện cùng nhau. Ôngkhông khóc. Ông nôn nóng chờ đợi một ngày nhất định trongtươnglai,cáingàymàôngnhớrằnghiangườingồiănbánhmìbơtạimộtcáibànthấp,đơngiảnvàôngsẽnóivềnỗilomìnhsẽgiàvàkhôngđượcthươngmến,bạnôngsẽgậtđầuthôngcảmvàmưasẽrơitrênkínhcửasổ.

C3THÁNGSÁU1905

húng ta hãy hình dung một thế giới trong đó người tachỉ sống có một ngày thôi. Như thế thì nhịp tim hoặchơithởphảităngnhanhđếnđộmộtđờingườivừakhítvới một vòng quay của quả đất quanh cái trục của nó,

hoặctráiđấtsẽphảiquaythậtchậmlạiđểmộtvòngquaycủanókhớpvớiđờimộtngười.Haicáchdiễngiảiđềuđượccả.Trongcảhaitrườnghợpthìngườiđànôngvàngườiđànbàchỉthấymộtlầnmặttrờimọcvàmộtlầnmặttrờilặn

Trong thế giới này không ai thấy được bốn mùa thay đổi. aisinhvàothángMườihaitạimộtnướcchâuÂusẽkhôngbaogiờđược thấy lan dạ hương, huệ, cúc tây, hoa tím núi Alps, hoanhungtuyết,khôngbaogiờthấylácâythíchngảmàuvàngrực,khôngbaogiờnghetiếngdếgáy.AisinhvàothángMườihaithìsống cả đời trong lạnh lẽo. Ngược lại, ai sinh vào tháng Bảy sẽkhông bao giờ được biết tuyết rơi trên má, không bao giờ thấymặt trời đóng băng lấp lánh như pha lê, không bao giờ nghetiếnggiàyônglạoxạotrêntuyếtmớirơi.AisinhvàothángBảysẽsốngcảđờitrongấmáp.Sựđổithaybốnmùangườitachỉcònbiếtquasáchvở

Trongthếgiớinày,cuộcđờiđượchoạchđịnhbằngánhsáng.Aisinhlúcmặttrờilặnsẽsốngnửađầucuộcdờitrongbóngtối,học những nghề trong nhà như dệt vải, làm đồng hồ, họ đọcnhiều, trở thành trí thức, họ ăn quá nhiều, sợ hãi bóng tối dàyđặc bên ngoài, nghĩ rằng mình bị theo dõi. Ai sinh lúc mặt trờimọcsẽhọcnhữngnghềngoàitrời,nhưnghềnônghayxâynhà,thân thể họ cường tráng, họ xa lánh sách vở và những dự tínhđiênrồ,họvuivẻvàtựtin,khôngsợgìhếtthảy

Gặp khi ánh sáng thay đổi thì người sinh lúc mặt trời lặncũngnhưlúcmặttrờimọcđềulúngtúngnhưnhauKhimặttrờimọc thì người sinh lúc mặt trời lặn sẽ bị choáng ngợp vì thìnhlình trông thấy cây cối, biển cả, núi non, mắt chói lòa vì ánhsáng,họsẽrútvàotrongnhà,checửasổlại,sốngphầnđờicònlạitrongnhánhem.Gặpkhimặttrờilặnthìngườisinhlúcmặt

trời mọc sẽ than vãn vì bầu trời vắng bóng chim muông, vềnhững bóng tối phủ lên màu xanh của biển, về những chuyểnđộngnhưbịthôimiêncủamâytrời.Họoántráchvàkhôngchịuhọc những nghề trong ngôi nhà tối tăm, họ nằm dài trên nềnnhànhìnlên,cốtìmnhữnggìhọđãtừngthấy

Trong cái thế giới nơi đời người gói trọn trong một ngày,ngườitacưxửrấtthậntrọngvớithờigian,giốngnhưmèogắngphát hiện từng tiếng động nhỏ xíu trên trần nhà. vì người takhông được để mất thời gian. sinh ra, đến trường, yêu đương,thành hôn, nghề nghiệp và tuổi già, tất cả những việc ấy phảivừa khớp với khoảng thời gian chuyển đổi duy nhất của ngày.Gặp nhau trên đường phố, người ta đưa tay lên mũ chào rồi lạivội vã đi. Gặp nhau trong nhà, người ta lễ phép hỏi thăm sứckhỏerồilạichútâmloviệccủamình.Nhữngngườitụtậptrongquáncàphênlolắngtheodõibóngmặttrờichứkhôngngồilâu.Thời gian quá ư quý báu. Cuộc sống là một trận tuyết rơi. Cuộcsốnglàmộtngàymùathu.cuốcsốnglàcáicạnhsắcnétphùducủabóngmộtcánhcửakhéplại.Cuộcsốnglàmộtcáigiậtchân,giậttayngắnngủi

Rồikhivềgià.dùsánghaytối,ngườitapháthiệnrằngmìnhchẳngquenbiếtmộtai.Họkhôngcóthờigiờchochuyệnấy.Bốmẹđãquađờilúcgiữatrưahaynửađêm.cácanhcácchịđãdọntới những thành phố xa xôi để chộp lấy những cơ hội phù du.Bạn bè thay đổi như bóng nắng. Nhà cửa, thành phố, chỗ làm,ngườiyêu,tấtcảđượctrùtínhsaochovừakhớpmộtđờidiễnratrong vòng một ngày. Về già người ta không quen biết họ. Đờianh bị phân thành những mẩu nhỏ của những con người. Đờianh tan rã thành những tình tiết vội vàng chẳng ai tham dự.Anh ngồi tước bàn ngủ, nghe tiếng nước chảy vào bồn tắm, tựhỏibênngoàilítrícủamìnhcòngìkháchiệnhữu.vòngtayômcủamẹthậtcókhông?Sựganhđualấyvuilàmchínhvớingườibạnhọcthậtcókhông?Cáingứangáytìnhdụcđầutiênthậtcókhông?cóngườitìnhkhông?Mọithứấygiờởđâu?chúngởđâu,tronglúcanhngồiđâytrướcbànnghetiếngnướcchảyvàobồntắmvàmơhồcảmthấyánhsángthayđổi.

N5THÁNGSÁU1905

hìnbềngoàinơichốnvàdángvẻcủanhữngdòngsông,cây cối, dinh thự, con người, tất cả dường như bìnhthường. Sông Aare uốn khúc về hướng Đông, tấp nậptàuthuyềnchởkhoaivàcủcảiđường.Nhữngnúicon

củarặngAlpsmọcchichítloạithôngcànhcongngượclêntrời,nhưnhữngchạcgiácắmnến,lủnglẳngquả.Nhữngngôinhàbatầng ngói đỏ, mái có cửa sổ, nằm lặng lẽ ở Aarstrasse, nhìn rasông.TrênMarktgassechủcácquánhàngmờichàokháchkhănmùi xoa, đồng hồ loại tốt, cà chua, bánh mì chua và thì là. Mùithịt xông khói bay tỏa khắp đường. Một người đàn ông và mộtngười đàn bà đứng trên chiếc bao lơn hẹp trên Kramgasse vừatranh cãi vừa mỉm cười. Một cô bé từ từ đi qua khu vườn trênđườngKleineSchanze.Cánhcửagõmàuđỏcaovọicủanhàbưuđiệnhếtmởlạiđóng,hếtmởlạiđóng.Mộtconchósủa

Nhưng trong con mắt của một người bất kì nào đó, cảnhtượngdiễnrakháchẳn.Nhưmộtbàngồitrênghếbăngbênbờsông Aare sẽ thấy thuyền chạy với tốc độ cao, như thể chúngđang lướt đi trên giày trượt băng. Một bà khác lại thấy thuyềnsao mà chậm chạp, mất cả buổi chiều mới qua hết khúc quanhtrênsông.MộtôngđứngtrênAarstrassenhìnxuốngsông,pháthiệnrarằngthoạtđầuthuyềnchạytới,rồichạylui

Những sự trái ngược này cũng lặp lại ở chỗ khác. Ngay bâygiờđây,mộtôngbánthuốctrởvềcửahàngtrênKochergassesaubữaăntrưa.Ôngthấymộtcảnhnhưthếnày:saulưngôngcóhaibà đi như chạy, tay vung vẩy, miệng liến thoắng khiến ôngkhônghiểuhọnóigì;mộtôngluậtsưbăngvộiquađườngđểđếnchỗ hẹn, đầu hết giật qua bên này lại qua bên kia, cứ như mộtconthúnhỏ;mộtquảbóngđứanhỏnémtừbaolơnbayvùtrongkhông khi như đầu đạn, không nhận ra được. Những người cưngụ trong ngôi nhà số 82 mà ông thoáng thấy qua cửa sổ baytrong nhà từ phòng này sang phòng khác, họ ngồi xuống, lùabữa ăn vào miệng trong vòng một phút, biến mất rồi lại xuấthiện. Trên bầu trời những áng mây tụ lại, dạt ra rồi tụ lại theo

nhịpthởcủangườiNgười thợ bánh mì bên kia đường cũng nhìn những cảnh

tượngnày.Ôngthấyhaibànọthongthảđitrênđường,nóivàicâu với ông luật sư rồi lại đi tiếp. Ông luật sư vào một căn hộtrongngôinhàsố82,ngồivàobànăntrưa,rađứngởcửasổtrêntầngmột,bắtquảbóngđứatrẻtừdướiđườngtunglên

Ngược lại, người thứ ba đứng dưới một cột đèn trênKrochergasselạithấycảnhtượnghoàntoànbấtđộng:haingườiđànbà,viênluậtsư,quảbóng,đứatrẻ,bachiếcthuyềntrênsôngvà nội thất căn hộ được chụp lại như những bức tranh trongnắnghèrựcrỡ

Mỗi chuỗi sự kiện trong thế giới đó, nơi mà thời gian là ấntượngcủagiácquan,đềuđượcghinhậntươngtựnhưthế

Trong một thế giới mà thời gian là ấn tượng của giác quannhư thị giác và thị giác thì một chuỗi sự kiện có thể được cảmnhậnnhanhhaychậm,mơhồhaymãnhliệt,mặnhayngọt,cónguyêndohaykhông,trậttựlớplanghaytùytiện…tùythuộcvàođiềukiệntiênkhởicủangườiquansát.Trongnhữngquáncàphê trên Amthausgasse các triết gia ngồi tranh luận xem thờigian có thật hiện hữu bên ngoài sự cảm nhận của con ngườikhông.Ainóiđượcrằngmộtsựkiệndiễnranhanhhaychậm,cónguyêndohaykhông,trongquákhứhaytrongtươnglai?Ainóiđượccácsựkiệnđócóhaykhông?Cáctriếtgiangồilimdimmặt,sosánhmỹ-học-thời-giancủahọvớinhau

Mộtsốítngườikhôngcóýniệmthờigiantừkhimớisinhra.Vìthếhọlạicómộtýniệmvềkhônggianrấtmãnhliệt.Họnằmtrênbãicỏrậmnhưnglạiđượccácthisĩvàhọasĩkhắpthếgiớihỏi đến không ngừng. Các thi sĩ và họa sĩ năn nỉ những ngườicâmđiếcvềthờigiannàytảchínhxácthếđứngcủacâycốitrongmùaxuân,hìnhdạnglớptuyếttrênrặngAlps,gócchiếucủatianắng rọi lên nhà thờ, vị trí sông rạch, địa điểm của rong rêu,hình dạng của một đàn chim. Nhưng những người câm điếc vềthờigiannàykhôngthểnóirađiềuhọbiết,vìnóibaohàmmộtchuỗitừđượcphátâmtuầntựtheothờigian.

G9THÁNGSÁU1905

iảsửrằngconngườisốnghoài,sốngmãiLạ lùng sao dân cư mỗi thành phố sẽ phân chia

thànhhainhóm:nhómngười-hiện-giờvànhómngười-sau-này

Những người-sau-này cho rằng chẳng vội gì tham dự cáckhóa học ở trường đại học hay học ngoại ngữ, đọc Voltaire hayNewton, lo thăng tiến trong công việc, hay yêu đương, lập giađình. còn khối thì giờ cho những chuyện này. Mọi sự sẽ đượcthựchiệntrongcáikhothờigianvôtận.Dođócứtừtừ.Hấptấptấtđưađếnsailầm.Aiphảnbácđượccáilô-gíchnàychứ?Ngườita nhận ra những người-sau-này trong mọi cửa hàng, trên mọicon đường hóng mát. Họ có dáng đi ung dung và áo quần vừavặnthoảimái.Họthíchthúđọcnhữngtạpchíbầyngổnngangtìnhcờthấy,ởnhàthìhọsắpxếplạibànghếhaythảnnhiênbắtchuyện, tự nhiên như chiếc lá lìa cành. Những người-sau-nàyngồiuốngcàphêtrongquánnước,bàntínhvềnhữngkhảnăngtrongcuộcsống

Nhữngngười-hiện-giờýthứcrằngvớimộtcuộcsốngbấttậnthìhọcóthểlàmtấtcảmọiđiềumàhọhìnhdungđược.Họlàmđủ mọi thứ ngành nghề, kể không xiết, họ lập gia đình khôngbiếtbaonhiêulần,khôngngừngthayđổilậptrườngchínhtrị.Aicũnglàluậtgia,thợnề,nhàvăn,kếtoán,họasĩ,bácsĩ,nôngdân.Những người-hiện-giờ thường xuyên đọc sách mới phát hành,tìm học những khái niệm và ngôn ngữ mới. Họ vào đời sớm vàkhông bao giờ ngơi nghỉ hưởng thụ khả năng vô tận của cuộcđời.Aiphảnbácđượccáilô-gíchnàychứ?Rấtdễnhậnranhữngngười-hiện-giờ.Họlàcácchủquáncàphê,làgiáosư,bácsi,ytá,chính trị gia, những người hễ ngồi xuống là rung đùi, bất kể ởđâu. Họ trải qua một loạt cuộc sống, hăm hở gắng không bỏ lỡmột chút gì. Nếu hai người-hiện-giờ tình cờ gặp nhau ở cái trụlụcgiáccủahồZähringerthìhọsẽlàmmộtcuộcsosánhnhữngcuộcđờihọđãtừngtrảiqua,traođổithôngtinvàngóđồnghồ.Nếuhaingười-sau-nàycũnggặpnhauởđâythìhọsẽngẫmnghĩ

về tương lai trong khi mặt họ dõi nhìn hình vòng cung của tianước

Người-hiện-giờ và người-sau-này có chung một điều: cuộcsống vô tận nên sẽ lắm họ hàng. Ông bà của họ sẽ không chết,cáccụcốcũngkhôngchết,giốngnhưcácbậcsinhraôngchú,bàbác… cứ thế đời đời kiếp kiếp. Đám người này sống để khôngngừnggópý,khuyênrănconcháu.Bọncontraisẽkhôngbaogiờthoátkhỏicáibóngcủacácôngbố,đámcongáisẽkhôngbaogiờthoátrakhỏicáibóngcủacácbàmẹ.Khôngmộtaitựlậpnổi

Mộtôngmuốnmởhàng,thấycầnhỏiýchamẹ,ôngbà,cáccụcố-cứthếmãimãi,khôngdứt-đểhọchỏitừnhữngvấpvápcủangườiđitrước.Bởichẳngcóviệcnàothậtsựmớicả.Việcgìthìcũng đều có bất cứ một bậc tiền bối nào đó trong dòng họ thửnghiệmrồi.Nóichothậtđúngthìviệcgìcũngđềuđãtừngđượcthựchiệncảrồi.Songviệcxinýkiếncócáigiácủanó:trongmộtthếgiớinhưthếnàythìsựthànhcôngđượcnhânlênquanhiềulầnkhuyênrănsẽkhiếnchothamvọnggiảmđimộtcáchtươngứng

Cô con gái muốn được mẹ khuyên thì lời khuyên này khôngchỉ là của riêng mẹ. Mẹ phải hỏi bà, bà phải hỏi cụ cố, cứ thếkhôngdứt.Cũngnhưlũcongáivàcontraikhôngtựquyếtđịnhđược,chúngcũngkhôngthểtìmđượcởchamẹmìnhlờikhuyênđáng tin cậy. Cha mẹ không phải là cái nguồn duy nhất cho lờikhuyênchắcchắn,màcóđếncảtriệunguồn

Nơiđâumàmỗihànhđộngphảiđượckiểmtracảtriệulầnthìcuộc sống ở đó là cả một sự mò mẫm e dè. Những cây cầu xâyđếngiữasôngbỗngdưngkhựnglại.Nhữngtòanhàxâycaochíntầngnhưngkhôngcómái.Khodựtrữgừng,muối,cáthu,thịtbòcủangườibuônthựcphẩmthayđổitheomỗisuytính,mỗilầnhộiý.Nhữngcâuvănviếtdở.Ngườitatừhônvàingàytrướclễcưới.Trênđườngphốhọquaynhìntứphía,xemcóaiđangdõitheomình

Đólàcáigiácủasựbấttử.Khôngaihoàntoànlàmình.Khôngaitựdo.Dầndàcóngườirútrakếtluậnrằngcáichếtchotađiềukiện duy nhất để mà sống. Khi chết con người thoát khỏi gánhnặngcủaquákhứ.Nhữnglinhhồnriênglẻnàytrầmmìnhởhồ

Bodensee trước mắt bà con quyến thuộc hay đâm đầu từ ngọnMonteLemađểkếtliễucuộcđờivôhạncủamình.Bằngcáchnàycáihữuhạnđãthắngcáivôhạn.Triệumùathuđãphảinhườngkhông một mùa thu nào, triệu cơn mưa tuyết đã phải nhườngkhông một cơn mưa tuyết nào, mà triệu lời cảnh cáo đã phảinhườngkhôngmộtlờicảnhcáonào.

G10THÁNGSÁU1905

iảsửrằngthờigiankhôngphảilàlượngmàlàchất,nhưánh trăng trong đêm trên các ngọn cây khi trăng lênvừachớmhàngcây.Thờigiancóđấynhưngkhôngđođược

Ngaylúcnàyđây,vàomộtbuổichiềucónắng,mộtngườiđànbàđứngngaygiữaquảngtrườngtrướcnhàgachờmộtngườiđànông. Cách đây ít lâu anh gặp cô trên chuyến xe lửa đi Fribourg,say mê cô và mong muốn được dẫn cô đi xem khu vườn trênGrosse Schanze. Cô cảm thấy, qua giọng nói khẩn khoản và đôimắtkia,rằnganhthathiếtlắm.Thànhracôchờanh;khôngphảikhôngsốtruộtnêncôđọcsáchchoquathờigiờ.Mộtlúcsau,cóthểlàngàyhômsau,haingườiquàngtaynhauđitớikhuvườnnọ,nhàntảnquanhữngluốngtuylíp,hồng,huệvàloakèn,vàhọngồithậtlâutrênmộtghếbăngbằnggỗtuyếttùngsơntrắng.Chiều xuống, qua sự thay đổi của nắng và bầu trời có ráng đỏ.Haingườitheomộtlốiđivòngvèosỏitrắngleolênmộtquánăntrênđồi.họđãởbênnhaucảđờichưa,haychỉmộtkhoảnhkhắcthôi?Aitrảlờiđược?

Bàmẹanhnhìnquakhungkínhcửasổquánănthấycontraingồiđóvớingườiđànbà.Bàvặnvẹođôibàntayvàrênrỉ,vìbàmuốncontraimìnhởnhà.Bàvẫnthấyconmìnhlàmộtđứabé.Chẳng lẽ thời gian đã trôi qua từ ngày con bà sống với cha mẹ,chơi trốn tìm với bố, xoa lưng mẹ trước khi đi ngủ? Qua khungkính cửa sổ quán ăn bà mẹ nhìn nụ cười thơ dại của đứa conngưng đọng trong ánh nến lung linh và bà tin chắc rằng thờigiankhônghềtrôiqua,rằngđứacontraibébỏngcủabàvẫncònthuộc về bà. Bà mẹ vặn vẹo đôi tay vào nhau đứng chờ ngoàiquán, còn con trai bà nhanh chóng già đi trong vòng tay củangườiđànbàkia

Phía bên kia đường, ở Aarbergergasse, có hai ông đang cãinhauvìmộtvụgiaothuốcmen.Ngườinhậntứctốivìđâylàloạithuốccóhạnsửdụngngắn,đãhếthạnvàkémhiệunghiệm.Ôngđãnghĩlàsẽnhậnđượcthuốcsớmhơnnhiềucơ,thậmchícònra

nhàgachờmãi,cònbàlãotócbạcởsốnhà27Spitalgassecứtớihỏihoàimàlầnnàocũngvềtaykhông,trongkhiánhnắngtrênrặngAlpsđãnhiềulầnthayđôi,nhữngngàyấmđãtrởnênlạnh,rồi mưa. Người giao hàng, một ông mập lùn có ria mép, thấymìnhbịxúcphạm.Ôngđãđóngthùngsốthuốcnàytạihãngcủamình ở Basel ngay khi nghe tiếng màn vải bạt ở các cửa hiệuđược kéo lên. Ông đã mang thùng thuốc ra xe lửa, trong khinhững áng mây vẫn lơ lửng nguyên tại chỗ như lúc làm xongđơngiaohàng.Ôngcòncóthểlàmđượcgìhơnnữachứ?

Trongmộtthếgiớimàthờigiankhôngđođượcthìkhôngcóđồnghồ,khôngcólịch,khôngcónhữngcuộchẹnchínhxác.Sựkiệnnàydosựkiệnkhácthúcđẩy,chứkhôngphảidothờigian.Người ta khởi công xây nhà khi công trường nhận được gỗ, đá.Chủmỏđágiaođákhicầntiền.Ôngluậtsưrờikhỏinhàđểbàochữachothânchủtrướctòaánliênbangkhicongáiônggiễucợtbốvềcáiđầubắtđầuhóicủaông.ViệchọctậptạitrườngtrunghọcởBernekếtthúckhicậuhọctròthiđậu.Cácchuyếntàurờigakhimọichỗtrêntàuđềuđãcóngười

Trongmộtthếgiớimàtrongđóthờigianlàchấtthìngườitaghinhớsựkiệnbằngcáchnhớđếnmàusắcbầutrời,đếnthanhâm tiếng gọi của người thủy thủ trên sông Aare, đến cảm giácsung sướng hay sợ hãi khi bước vào một căn phòng. Việc mộtđứa bé chào đời việc cấp bằng phát minh, việc hai người gặpnhau không phải là những thời điểm được xác định bằng giờbằng phút. Đúng hơn, mọi sự kiện trượt trong không gian củatưởngtượng.Thờigiangiữahaisựkiệndàingắntùytheolịchsửcủa các sự kiện tương phản, cường độ chiếu sáng, tương quangiữa ánh sáng và bóng tối, điểm nhìn của những người trongcuộc

Cóngườithửđịnhlượngthờigian,thửphântích,chiacắtnóra.Nóbiếnthànhđá.Thânthểcủanócứngđơởgócđường,lạnh,cứngvànặng.Cuốicùngnhữngphotượngnàybịchởđếnngườichủ mỏ đá; khi cần tiền, ông ta xẻ nó ra làm những phần đồngđều,bánchongườitaxâynhà.

Ở11THÁNGSÁU1905

góc Kramgase và quảng trường Theater có một quáncà phê nhỏ với sáu cái bàn màu xanh; những cây dãyênmàuxanhtrồngtrongchậuhoatrướccửasổnhàbếp;từquáncàphênàyngườitacóthểthấyvànghe

hếtthànhphốBerne.ThiênhạkéonhauquanhữnglốiđicómáivòmởKramgasse;họtròchuyện,dừnglạiđâyđómuaáoquần,đồng hồ đeo tay và quế. Những chú bé tám tuổi ở ngôi trườngtrênKochergasseđangvàogiờnghỉ,xếphàngmộttheothầyđitớibờsôngAare.Từmộtnhàmáyởbờsôngbênkiakhóichậmchạpbaylên.TừnhữngốngdẫnvàohồđàiphunZhringernướcchảykêurọtrọt.CáiđồnghồkhổnglồởKramgassegõmộttiếngkhitrònmườilămphút

Nếucókhinàođừngđểtâmtớiâmthanhvàmùivịcủathànhphốthìngườitacóthểquansátthấyđôiđiềuđángchúý.ỞgócKochergasssecóhaingườiđànôngcốrờinhaumàkhôngđược,nhưthểhọsợsẽchẳngcònbaogiờđượcgặpnhaunữa.Họchiatay, mỗi người đi một hướng để rồi ngay sau đó hối hả chạyngượclại,ômchầmlấynhau.Ngaygầnđấycómộtbàluốngtuổingồi trên bờ tường bao bằng đá của đài phun nước, âm thầmnuốt nước mắt. Bà nắm chặt thành đá, chặt đến nỗi bàn tay bàtrắng bệch, và tuyệt vọng đăm đăm nhìn xuống đất. Bà quá côđơnnhưthểnghĩrằngsẽkhôngbaogiờgặpvàquenainữa.Haingười đàn bà mặc áo thun thong dong sánh vai nhau đi dọcKramgasse, cười tươi đến nỗi không thể nào phí thì giờ, dù chỉmộtthoáng,nghĩtớitươnglai

Đây quả là một thế giới không tương lai. Trong thế giới nàythờigianlàmộtđườngthẳng,nóchấmdứttronghiệntại-trongthực tế cũng như trong đầu óc con người. Trong thế giới nàykhôngaicóthểhìnhdungvềtươnglai.Hìnhdungvềtươnglaicũngbấtkhảnhưnhìnthấymàusắcbênkiagiớihạncủatiacựctím:giácquankhôngcảmnhậnđượcphầnkếtiếpgiớihạnthấyđượccủaquangphổ

Trongmộtthếgiớikhôngtươnglaithìmỗilầnchiataymột

ngườibạnlàmộtlầnchết,mỗinụcườilàmộtnụcườicuốicùng.Trongmộtthếgiớikhôngtươnglaithìbênkiacủahiệntạilàhưvôvàconngườibámlấyhiệntạinhưbámvàomộtmỏmđá

Kẻ nào không hề mường tượng được điều gì sẽ có thể xảy ratrongtươnglai,kẻấycũngkhôngcókhảnăngcânnhắchậuquảhànhđộngcủamình.Thếlàhọhếtdámlàmgì,khácnàocơthểtêliệt.Họnằmcảngàytrêngiường,rấttỉnhtáo,nhưngsợkhôngdám mặc quần áo. Họ uống cà phê và xem những bức ảnh. Kẻkhác thì ngược lại, sáng sáng nhảy ra khỏi giường, hoàn toànkhôngbậntâmvềviệcmỗihànhđộngđềurơivàocõihưvô,việchọkhôngthểhoạchđịnhđượcđờimình.Họsốngvàýthứctrọnvẹntừnggiâyphútcủakhoảnhkhắchiệntạiđangdiễnra.Lạicóngười lấy quá khứ thay vào chỗ của tương lai. Họ kể lể từng kỉniệm, từng hành động đã thực thiện, từng nguyên nhân và kếtquảcủanó,vàhọbịthuhútbởicácsựkiệnđãđưahọtớikhoảnhkhắcnàynhưthếnào,khoảnhkhắccuốicùngcủathểgiới,điểmcuốicủacáiđườngthẳngbiểudiễnthờigian

Ở cái quán nhỏ bày ngoài đường sáu cái bàn và những chậuhoa dã yên có một chàng trai ngồi uống cà phê, ăn bánh ngọt.Anh bình thản nhìn đường phố, thấy hai người đàn bà mặc áothun cười nói, thấy người đàn bà đứng tuổi bên thành giếng,thấy hai người bạn không ngừng chia tay nhau. Trong lúc ấymột đám mây đen kéo qua thành phố. Nhưng chàng trai vẫnngồiởbàn.Anhchỉcóthểhìnhdungđượchiệntại,màhiệntạitrong khoảnh khắc này là bầu trời âm u nhưng không mưa.Tronglúcănbánhuốngcàphê,anhlấylàmngạcnhiênrằngkếtthúccủathếgiớilạitốiđenđếnthế.Rồimưa.Chàngtraiđivàotrongquán,cởiáokhoácướtvàngạcnhiênrằngthếgiớikếtthúctrongmưa.Anhnóichuyệnvớiđầubếpvềmónăn,nhưnganhkhôngchờmưatạnh,vìanhkhôngchờgìcả.Trongmộtthếgiớikhông tương lai thì mỗi khoảnh khắc đều là chung cục của thếgiới.Sauhaimươiphút,mâyđenkéođi,tạnhmưa,trờilạisáng.Chàngtraitrởlạibànvàngạcnhiênthấyrằngthếgiớikếtthúctrongánhnắng.

T15THÁNGSÁU1905

rongthếgiớinày,thờigianlàmộtchiềukíchtrôngthấyđược.Nhưkhingườitanhìnraxachântrời,nơimànhàcửa,câycối,đỉnhnúi,lànhữngthứcholàcácđiểmmốctrong không gian, người ta cũng có thể nhìn về hướng

khác,thấyởđósựsinhnở,đámcướivàđámtang,lànhữngbiểnchỉ đường của thời gian, vươn dài vào tương lai xa lắc. Và cũngnhưngườitacóthểquyếtđịnhởnguyêntạichỗhaychạytớichỗkhác,ngườitacũngcóthểlựachọnsựvậnđộngcủamìnhtrêntrụcthờigian.Cóngườiphảirờixamộtkhoảnhkhắcdễchịu.Họcứquanhquẩnởmộtđiểmthờigian,khôngbướcquámộtbướckhỏi những gì quen biết. Kẻ khác thì lại thản nhiên phóng vàotươnglai,khôngmàngchuẩnbịchodiễntiếnnhanhlẹcủachuỗisựkiệnkéoqua

TrongmộtcănphòngnhỏcủathưviệntrườngĐạihọcBáchkhoaZürich,mộtchàngtraivàvịgiáosưđỡđầuđangđiềmtĩnhtraođổivềluậnántiếnsĩcủaanhta.LúcấyvàothángMườihai,cái lò sưởi cẩm thạch đang cháy. Chàng trai và ông thầy ngồitrên ghế gỗ sồi êm ái bên chiếc bàn tròn đầy những tờ giấy chichít phương trình. Công việc đang gặp khó khăn. Trong mườitám tháng qua, tháng nào anh cũng gặp thầy trong căn phòngnày,xinđượcônggópývàđộngviên,rồilạilàmviệcmộtthángròng,đểrồitrởlạivớinhữngcâuhỏimới.Ôngthầyluôngiảiđápnhững câu hỏi của anh. Hôm nay ông cũng lại giải thích, cắtnghĩa.Trongkhiôngthầynóithìchàngtraingóquacửasổ,nhìntuyết bám trên cây thông trước tòa nhà và tự hỏi sau khi xongluận án mình sẽ xoay xở ra sao. Ngồi trên ghế, anh ta ngậpngừng tiến tới trong thời gian, chỉ tiến vài phút thôi vào tươnglaivàanhtarùngtrướccáilạnhvàsựbấttrắc.Anhtabènthoáilui. Bám lại khoảnh khắc này, bên lò sưởi ấm áp, được bao bọctrongsựgiúpđỡthântìnhcủaôngthầydễchịuhơnnhiều.Tốthơncả,đừngnênlangthangtrongthờigian.Thếlàngàyhômấychàngtraiởlạitrongcănphòngnhỏcủathưviện.Cácbạnanhtađingangqua,nhìnvào,thấyanhchàngởlạiđây,họbèntiếptục

cuộchànhtrìnhvàotươnglai,mỗingườimộttốcđộTrong căn nhà số 27 Viktoriastrasse có một thiếu nữ đang

nằmtrêngiường.Chamẹcôcãinhaulớntiếngđếnnỗivangtớitận phòng cô. Cô bịt tai, đăm đăm nhìn một bức hình trên bànngủ,chụpcôhồibéđangngồivớichamẹtrênbãibiển.Mộtcáitủnâumàuhạtdẻkêsátvách,trênnóctủđểmộtchậusứ.Lớpvôi xanh trên tường đã nứt và bong ra. Dưới chân giường cô làmột cái va li đang mở, quần áo mới chất đầy một nửa. cô nhìnbứcảnhrồinhìnrangoàithờigian.Tươnglaivẫygọi.Côquyếtđịnh.Khôngđợisắpxếpxongvali,côchạyvộikhỏinhà,bỏđitừcái mốc này của đời mình, chạy thẳng vào tương lai. Cô chạytrướcmộtnăm,nămnăm,mườinăm,haimươinăm,cuốicùngcôkéophanh

Nhưng vì cô chạy quá nhanh nên chỉ có thể ngừng lại đượckhicôđãnămmươituổi.Cácsựkiệnvụtquanhanhquákhiếncôchẳng kịp thấy gì hết. Một tay luật sư chớm hói đầu đã cho cômang bầu rồi quất ngựa truy phong. Một năm chểnh mảngchẳngcógì đángnhớ ởđạihọc. Mộtthời giandàiở mộtcăn hộnhỏ tại Lausane. Một cô bạn ở Fribourg. Thỉnh thoảng cô vềthămchamẹtócđãngảmàusươngtuyết.Cănphòngtrongnhàthương, nơi mẹ cô qua đời. Căn phòng ẩm thấp, hôi mùi tỏi ởZürich, nơi cha cô nhắm mắt. Một lá thư của đứa con gái đangsốngbênAnh

Cô nín thở. Cô nằm trên giường, cố nhớ về đời mình, đămđămnhìnbứctranhchụpcôhồibéngồivớichamẹtrênbãibiển.

H17THÁNGSÁU1905

iệnđanglàsángthứBaởBerne.TrênMarktgassengườichủlòbánhmìcónhữngngóntaychuốimắnđanglớntiếng với một bà mua chịu từ lần trước, hắn vung taytrong khi bà nọ thản nhiên nhét gói bánh nướng khô

mới ra lò vào túi xách. Trước tiệm bánh mì, một đứa nhỏ đipatanh theo một quả bóng bị ném xuống từ cửa sổ tầng một,tiếng giầy patanh kêu lục cục trên mặt đường đá. Ở phía Đông,cuốiMarktgasse,nơinốivớiKramgasse,cómộtđôitraigáiđứngsátvàonhaudướibóngmộtmáivòm.Haingườiđànôngtaykẹpbáođingangquahọ.BatrămmétvềphíaNam,mộtcánhchimtừtừvỗcánhbayquasôngAare

ThếgiớiđứngyênMiệng người chủ lò bánh mì há ra như cứng lại giữa chừng.

Đứa bé sững lại khi đang chạy patanh, quả bóng lơ lửng trongkhông khí. Đôi trai gái dưới mái vòm biến thành những photượng. Hai người đàn ông cũng biến thành những pho tượng,cuộcđốithoạicủahọgiánđoạn,chẳngkháccầnmáyquayđĩabịnhấc lên. Cánh chim đang bay cứng lại, treo lơ lửng trên dòngsôngnhưmộtthứtrangtrísânkhấu

Mộtphầntriệugiâysau,thếgiớibìnhthườngtrởlạiNgườichủlòbánhmìtiếptụclalốinhưchẳngcóchuyệngì

xảyra.Đứanhỏtiếptụcchạytheoquảbóng.Haianhchịkiasátlại bên nhau. Hai người đàn ông lại bàn cãi về giá thịt bò tăng.Conchimlạivỗcánh,baytiếpquasôngAare

Ítphútsauthếgiớilạidừng.Rồilạibìnhthường.Dừng.Bìnhthường

Đó là thế giới gì vậy nhỉ? Trong cái thế giới này thời giankhôngliêntục.Trongthếgiớiđóthờigianngắtquãng.Thờigiannhưmộtdâythầnkinh:nhìntừxathìcóvẻliêntục,nhưngnếunhìngầnthìnóđứtđoạn,cómộtkhoảngcáchlitigiữacácsợi.Mộtxunglựcchạyquamộtđoạnthờigian,bịngắtquãng,ngừnglại,vọtquakhoảngtrốngchânkhông,tiếptụcchạyquađoạnkềbên

Những gián đoạn này của thời gian nhỏ li ti đến nỗi cầnphóngđạimộtgiâylênrồichialàmmộtnghìnlần,mỗiphầnlạichia thành một nghìn phần nữa mới có thể phát hiện ra đượckhoảngtrốngnọ.Sựgiánđoạnnàyquángắnngủikhiếnkhoảngcáchgiữacácđoạnthờigianhầunhưkhôngcảmnhậnđược.Saumỗilầnthờigianbắtđầulạithìcáithếgiớimớigiốngythếgiớicũ. Vị trí và chuyển dịch của các đám mây, đường bay của lũchim,dòngmạchcủacáccuộcchuyệntròvàcáctưtưởngcóvẻhệtnhưcũ

Cácđoạnthờigiannốivớinhaugầnnhưhoànhảo,nhưngchỉgần như thôi. Thỉnh thoảng chúng vẫn chệch đi nhưng khôngđángkể.ChẳnghạnngàythứBacóđôinamnữcòntrẻ,trạcbamươi tuổi, đứng dưới gốc một cột đèn đường Gerberngasse ởBerne.Họquennhautrướcđâymộttháng.Chàngyêunàngthathiết,nhưngbởitừngbịmộtngườiđànbàkhácbỗngdưngbỏrơikhiến chàng đâm ra sợ hãi trước tình yêu. Với người mới nàychàng phải chắc ăn mới được. Chàng quan sát kĩ gương mặtnàng, thầm cầu mong nàng cho mình thấy tình cảm thật củanàng,soitìmtừngdấuhiệumơhồnhất,mọithayđổinhỏnhấttrên nét mặt nàng, vẻ ửng hồng khó thấy trên đôi má, nét longlanhtrongđôimắt

Quả thật, nàng cũng đáp lại tình yêu của chàng, có điềukhông biết nói ra thành lới. Thay vào đó nàng mỉm cười vớichàngmàkhônghềhaybiếtvềnỗilosợcủachàng.Trongkhihaingườiđứngdướicộtđènthìthờigianngừng,rồilạitrôi.Saucáisựngừngrồilạitrôiđóthìhaimáiđầuvẫnnghiêngnhưtrước,nhịpđậptráitimnàngkhôngthayđổi.Nhưngđâuđótrongđáytâm hồn nàng mơ hồ một ý nghĩ mà trước không có. Nàng thửnắmbắttrongvôthứccáiýnghĩmớinày,vàmộtthoánglơđãngxenvàonụcườicủanàng.Vẻchaođảorấtmờnhạtnày,ngườitakhông nhìn ra trừ phi thật xét nét, vậy mà chàng trai đeo đuổitìnhyêunàyđãnhậnra,coiđónhưdấuhiệumuốntìm.Chàngliềnnóirằngkhôngthểgặplạinàngnữa,rồiquayvềcănhộnhỏtrên Zeughausgasse và quyết định dọn đi Zürich, bằng lòng vớicôngviệctrongmộtngânhàngcủaôngbác.Cònnàng,từcáicộtđèn trên Gerberngasse, chậm chạp quay về nhà, tự hỏi tại sao

chàngkhôngyêumình.

EMÀNXENKẼ

insteinvàBessongồitrongmộtchiếcthuyềncâubỏneotrên sông. Besso đang nhai bánh mì kẹp pho mát cònEinsteinhúttẩuvàchậmrãicuốncầncâunhửmồi

“CậuđãtừngcâuđượcgìtrênsôngAarenàychưa?”Bessohỏi.ChođếnnayanhchưatừngđicâuvớiEinstein

“Chưa”,Einsteinvừađápvừathảcâu“Cólẽtụimìnhnênlạigầnbờ,chỗđámsậykia.”“Được thôi”, Einstein nói. “Nhưng chỗ đó mình cũng chưa

từng câu được gì. Cậu còn miếng bánh mì nào trong túi xáchkhông?”

Besso đưa cho Einstein bánh mì và một chai bia. Anh hơi áynáy vì đã bảo bạn cho đi cùng vào buổi chiều Chủ nhật này.Einsteinđịnhđicâumộtmìnhđểcònsuynghĩ

“Ănđi”.Bessonói.Cậucầnnghỉmộtlúcsaukhiđãkéocảlũcátớiđây.”

Einstein đặt cần câu vào lòng Besso và bắt đầu ăn. Im lặngngự trị một hồi giữa hai người bạn. Một chiếc xuồng chèo qualàmgợnsóng,khiếnchiếcthuyềncâucủahọtròngtrành

Sau bữa trưa. Einstein và Besso tháo bỏ ghế rồi cả hai cùngnằmxuốngthuyền,ngẩngnhìnbầutrời.HômnayEinsteinthôikhôngcâunữa

“Michele,cậucóthấynhữnghìnhthùgìtrongcácđámmây?”Einsteinhỏi

“Tớ thấy một con dê đuổi theo một gã mặt mũi đang nhănnhó.”

“Cậuđúnglàmộtanhchàngthựctế”.Einsteinnhìnđămđămvàođámmây,nhưnglạinghĩđếndựáncủamình.AnhmuốnkểchoBessovềnhữnggiấcmơcủamình,nhưngcòndodự

“Tớ nghĩ là cậu sẽ thành công lớn với lý thuyết về thời giancủacậu”,Bessonói.“Khinàocậuxongthìtụimìnhsẽlạiđicâuvàcậusẽgiảithíchcáithuyếtấychotớ.Rồikhinàonổitiếngrồithìcậunhớrằngđãchotớbiếtđiềuđótrướctiên,trêncáithuyềnnày.”

Einsteincười,tiếngcườicủaanhkhiếnnhữngđámmâychaođảo.

T18THÁNGSÁU1905

ừmộtthánhđườngởtrungtâmRome,mộtngườidòngngười đông đến cả vạn người nối tiếp nhau, như mộtchiếckimđồnghồkhổnglồ,vươnratớiventhànhphốvà còn xa hơn nữa. Những kẻ hành hương kiên nhẫn

nàyhướngvàotrongchứkhônghướngrangoài.Họchờđếnlượtđược đặt chân vào Ngôi đền Thời gian. Họ chờ tới lúc được cúiđầu trước cái Đồng hồ Vĩ đại. Họ từ xa đến, thậm chí từ nhữngnước khác, để chiêm bái thánh tích này. Giờ đây họ kiên nhẫnxếp hàng, chậm chạp nhích dần trên những con đường tuyệthảo.Ngườiđọcsáchkinh.Kẻbếcon.Ngườiăntráivàhayuốngnước.Tronglúcđợichờnhưthểhìnhnhưhọquêncảthờigianđangtrôi.Họkhôngnhìnđồnghồcủamình,vìhọkhôngcó.Họkhônglắngnghetiếngchuôngđồnghồhồtrêntháp,vìtrênthápchảcóchiếcđồnghồnào

Đồng hồ đeo tay và đồng hồ trên tháp đều bị cấm, duy nhấtchỉcònchiếcĐồnghồVĩđạitrongNgôiđềnThờigian

Bêntrongngôiđền,mườihaingườihànhhươngđứngquanhchiếcĐồnghồVĩđại,mỗingườiđứngcạnhmộtvạchchỉgiờtrêncáikhungkhổnglồbằngkimloạivàkính.Mộtquảlắcbằngđồngthau,ánhlêndướinến,đungđưatrongcáivòngcungtrònởđộcaomườihaimét.Đámngườihànhhươnghátthánhcasaumỗiphútcủađờihọbịmấtđi.Đólàlễvậtcủahọ

Sau một giờ đứng bên chiếc Đồng hồ Vĩ đại, những kẻ hànhhươngnọđira,mườihaingườikếtiếpđivàoquacáicổngcaovòivọi.Đámrướcđãkéodàihàngthếkỉrồi

Hồixửahồixưa,trướckhicóchiếcĐồnghồVĩđại,thờigianđược đo theo sự thay đổi của các thiên thể: theo sự di chuyểnchậm chạp của các ngôi sao trên bầu trời đêm, theo vòng cungcủamặttrờivàsựthayđổicủaánhsáng,theosựđầykhuyếtcủamặt trăng, theo thủy triều của biển cả và bốn mùa. Thời giancũngđobằngnhịptim.độbuồnngủvàgiấcngủ,củasựđói,kinhnguyệt phụ nữ, độ dài của cô đơn. Rồi thì chiếc đồng hồ cơ khíđầu tiên được chế tạo tại một thị trấn ở Ý. Người ta thích quá.

Nhưngrồingườitakinhhoàng.Vìđâylàmộtphátminhcủaconngười, nó định lượng thời gian trôi qua, nó đặt thước kẻ vàcompalênđộdàicủalònghammuốn,nóđochínhxáckhoảnhkhắccủamộtđờingười.Nónhưcóphép,khôngthểchấpnhậnđượcvìphảntựnhiên.Nhưngngườitakhôngthểchốibỏđồnghồ.Ngườitasẽphảicatụngnó.NhàphátminhnọđượcyêucầulắprápchiếcĐồnghồVĩđại.Sauđóybịgiếtvàmọicáiđồnghồkhácbịhủy.Bấygiờbắtđầucónhữngcuộchànhhương

Trong chừng mực nào đấy cuộc sống tiếp diễn y như trướckhicóchiếcĐồnghồVĩđại.Tiếngcườitrẻthơvẫngiònvangquacác ngả đường thành phố. Các gia đình vẫn vui vẻ tụ tập uốngbia,ănthịtxôngkhói.Traigáivẫnrụtrènhìnnhauquakhungcửacủamộtđườngvòm.Mấyhọasĩvẫntôđiểmchocáctòanhàbằng những bức tranh của họ. Các triết gia vẫn trầm tư mặctưởng.Tuyvậymỗihơithở,mỗicáivắtchân,mỗicáinhìnlãngmạn đều pha chút chán chường nhói cả tim. Vì mọi người biếtrằng,trongmộtgiáođườngnọởtrungtâmRomecómộtconlắcnặng bằng đồng thau được gắn tuyệt khéo vơi những chốt vàbánhxerăng, vànó lắcđểđo cuộcđời họ.Aicũng biếtmột lầnnàođấymìnhphảiđốidiệnvớinhữngkhoảngđờilườinháccủamình,phảiđếnbàytỏlòngtônkínhtrướcchiếcĐồnghồVĩđại

Dùđànônghayđànbà,aicũngphảiđếnNgôiđềnThờigianVì thế mà mỗi ngày - mỗi giờ trong mỗi ngày - đều có một

dòngcảchụcnghìnngườitừtrungtâmRomexuyênquathànhphố, ra tận ven đô, một dòng người hành hương chờ cúi đầutrướcchiếcĐồnghồVĩđại.Họbìnhthảnđứngđó,đọcsách,bếcon.Họthảnnhiênđứngđó,nhưngtrongthâmtâmlạigiậnsôilên.Vìhọphảichứngkiếnviệcđocáilẽrakhôngnênđo.Họphảichứngkiếnsựtrôiquachínhxáccủanhữngphútvànhữngthậpkỷ. Họ bị sự sáng tạo và táo bạo của chính mình phản bội. Họphải trả giá cho sự sáng tạo và lòng dũng cảm kia bằng chínhcuộcđờimình.

T20THÁNGSÁU1905

rongcáithếgiớinàythờigianlàmộthiệntượngcụcbộ.Hai chiếc đồng hồ nằm sát nhau chạy với tốc độ gầngiống nhau. Hai chiếc đồng hồ ở xa nhau, ngược lại,chạyvớitốcđộkhácnhau.Càngxanhaucàngkhác.Cái

gìđúngvớiđồnghồthìcũngđúngvớinhịptim,vớinhịpthở,vờilàngióthổitrênlớpcỏcaocao.Trongthếgiớinàythờigiantrôivớitốcđộkhácnhauởnhữngchốnkhácnhau

Khiviệcbuônbánđòihỏimộtthờigianthốngnhấtthìkhôngcóbuônbángiữacácthànhphốnữa.Chúngquákhácnhau.Làmsao hai thành phố có thể giao thương khi ở Berne người ta chỉcần mười phút để đếm một nghìn franc tiền giấy, còn ở Zürichcần tới một tiếng? Cho nên mỗi thành phố phải tự lo lấy. Mỗithành phố là một hòn đảo. Mỗi thành phố phải tự trồng mơ vàanh đào, mỗi thành phố phải tự chăn nuôi bò heo, tự xây dựnghãngxưởng.Mỗithànhphốphảitựxoayxởlấy

Thỉnh thoảng có một người khách liều đi từ thành phố nàysangthànhphốkhác.Hắnđiênư?MộtviệcởBernechỉmấtvàigiây thì ở Fribourg có thể mất nhiều giờ, còn ở Luzern mất tớinhữngvàingày.Khoảngthờigianđểmộtchiếclárơiởnơinàycóthểđủchomộtbônghoaởnơikhác.Khoảngthờigianđểmộttiếngsấmdậyởnơinàythìởnơikhácđủđểhaingườiyêunhau.Khoảngthờigianđểmộtchúbétrưởngthànhởnơinàychỉkịpcho một giọt mưa mới lăn hết khung kính cửa sổ ở nơi khác.Nhưng người khách kia không nhận thấy gì hết thảy trongnhữngđiềuvừanói.Trongkhihắntừmúithờigiannàyđisangmúithơigiankhácthìcơthểhắnthíchnghivớitốcđộthờigiantạiđó.Nếumọithứ-mỗinhịptim,mỗicáiđánhcủaconlắc,mỗixoải cánh của con chim cốc - đều được điều chỉnh cho giốngnhauthìlàmsaohắnbiếtđượcrằngmìnhđãsangmúigiờkhác?Nếunhịpđộnhữngđammêcủaconngườitươngứngvớirungđộngcủanhữngconsóngtrênmặthồthì làmsaongườikháchkiabiếtrằngđãcógìthayđổi?

Chỉ sau khi đã liên lạc với quê nhà thì người khách mới biết

mìnhđãsangmộtmúithờigiankhácrồi.Hắnđượcbiếtrằngtừlúcmìnhrađicửahàngquầnáocủahắnđãphátđạtkhôngngờ,đãchàothêmnhiềumặthàngmới,rằngcôcongáihắnđãsốnghếtđờimình,nayhóagià,hoặcbàvợônghàngxómmớivừakếtthúcbàihátmàbàbắtđầukhihắnmớibướcrakhỏicổng.Lúcấyngườikháchkiamớihiểurằngmìnhbịcắtđứtcảvềthờigianlẫnkhônggian.Khôngngườikháchnàotrởlạithànhphốcộinguồncủamìnhcả

Có người thích sự cô lập. Thành phố của họ là tuyệt vời đốivới họ, nên họ không quan tâm đến việc quan hệ với nhữngthành phố khác. Còn thứ lụa nào mềm hơn lụa của nhà máymình?Cóthứbònàochonhiềusữahơnbòtrênbãicỏnhàmình?Còn thứ đồng hồ nào đẹp hơn đồng hồ trong các cửa hàng củamình?Nhữngconngườinàythứcdậymỗisáng,khimặttrờiđãlên quá đỉnh núi, họ đứng trên bao lơn mà không hề nhìn quákhỏivànhđaithànhphố

Người khác lại cần giao tiếp. Họ không ngớt hỏi han ngườikháchlạhiếmhoiđãtớithànhphốcủahọvềnhữngnơikháchđãqua,vềmàumặttrờilặnởđó,vềtầmvóccủangườivàvật,vềnhững ngôn ngữ ở những vùng đất khác, về cung cách quảngcáo, về những phát minh. Cuối cùng trong những kẻ tò mò kiaquyếtđịnhphảitựkiểmtra,yrờiquêquántớinhữngthànhphốkhácđểtìmhiểu,trởthànhmộtkháchlữhành.Ykhôngbaogiờtrởvề

Cáithếgiớicủathờigiancụcbộnày,cáithếgiớicủasựcôlậpnàyđưađếnnhữngkiểusốngmuônhìnhmuônvẻ.Khôngcósựhòa trộn giữa các thành phố thì cuộc sống có thể phát triển cảnghìn cách khác nhau. Tại thành phố này người ta thích ở gầnnhau,tạithànhphốkháclạithíchởthậtxanhau.Ởthànhphốnày người ta thích ăn mặc giản dị, ở thành phố khác lại chẳngmặcgìhết.Ởthànhphốnàyngườitathươngtiếccáichếtcủakẻthù, ở thành phố kia chẳng có thù hay bạn. Ở thành phố nàyngườitađibộ,ởthànhphốkiađiđủkiểuxemàngườitatưởngtượng ra. Những khác biệt này và nhiều khác biệt nữa giữa cácvùngchỉcáchnhautrămcâysố.Cònngaysaumộtquảnúi,ngaysaumộtdòngsông,cuộcsốngđãkhácrồi.Mànhữngcuộcsống

nàykhônggiaolưuvớinhau.Chúngkhôngchonhaugìhếtthảy.Cuộc sống phát triển muôn màu muôn vẻ nhờ sự cô lập songcũnglạichếtngấmchínhvìsựcôlậpđó.

H22THÁNGSÁU1905

ômnaylàngàylễphátbằngtútàiởtrườngTrunghọcAgassiz. Một trăm hai mươi chín thanh niên áo trắng,cravát nâu đứng trên thềm đá cẩm thạch, ngọ nguậydướinắngngheônghiệutrưởngxướngdanh.Trênsân

cỏ các ông bố bà mẹ, người thân lơ đãng nghe, họ nhìn xuốngđất, gà gật trên ghế. Cậu học trò đại diện cố đọc như máy choxongbàidiễntừchiatay.Cậugượngmỉmcườikhiđượctraohuychương để rồi quăng béng vào bụi cây ngay sau buổi lễ. Khôngngườinàocómặtởđóchúcmừngcậu.Lũcontrai,cácbàmẹ,cácông bố, đám chị em gái thờ ơ đi về nhà ở Amthausgasse hoặcAarstrasse,hayngồichờtrênghếbăngởquảngtrườngtrướcnhàga. Ăn trưa xong họ tụ lại chơi bài giết thời gian hoặc ngủ mộtgiấc.Nhữngquầnáođẹpđượcgấpcấtđichodịpkhác

Cuốihè,cóvàicậuvàođạihọcởBernehayZürich,vàicậulàmviệctronghãngcủabố,vàicậukhácsangĐứchayPháptìmviệc.Mọisựthayđổinàydiễnradửngdưng,máymóc,nhưnhịpđánhxuốngcủaconlắc,nhưváncờvuabóbuộcphảiđimộtbước.Vìtrongthếgiớinàytươnglaiđịnhsẵnrồi

Đây là một thế giới trong đó thời gian không ở thể lỏng, nókhôngcònmởđườngchocáisựkiệndiễnranữa.Ngượclại,thờigiancómộtcấutrúccứngngắcgiốngnhưxươngvậy;nókéodàivô tận về phía trước và phía sau, khiến tương lai cũng như quákhứ bị hóa thạch. Mỗi hành động, mỗi ý nghĩ, mỗi làn gió, mỗicánhchimbayđềuđượcấnđịnhdứtkhoátvàmãimãi

Trongnhàhátthànhphốmộtvũnữbalêchạytrênsânkhấurồi tung người lên cao. Nàng lơ lửng một lúc rồi lại đáp xuống.Saut,batterie,saut.Haichânnàngkhẽrungvừabắtchéonhau,đôicánhtaynàngvươnrathànhmộtvòngcung.Nàngbắtđầuquay tròn. Nàng đưa chân phải ra phía sau, vị trí thứ tư, xoayngười, hai cánh tay giúp nàng quay nhanh hơn. Nàng là hiệnthâncủasựchínhxác.Nànglàcỗmáyđồnghồ.Tronglúcnhảynàng nghĩ lẽ ra mình có thể tự do đôi chút khi tung người lên,nhưngnàngkhôngthểtựdođượcvìnhưngđộngtáckiathậtra

không phải của nàng. Những tác động giữa thân thể nàng vớisân khấu và căn phòng đã được xác định sẵn tới một phần tỉmilimét.Khôngcókẽhởnàochotựdo.Vìkẽhởđồngnghĩavớichaođảo.Khôngthểcóchuyệnchaođảođược.Chonênnàngdichuyểntrênsânkhấuvớisựchínhxáccủacỗmáyđồnghồ,nàngkhông tung người hoặc có những pha táo bạo bất ngờ mà đặtchân đúng trên vạch phấn, nàng không hề mơ đến nhữngcabriolengoàidựtính.

Trongmộtthếgiớimàtươnglaiđượcđịnhsẵnthìcuộcsốnglà một dãy buồng bất tận, trong đó cứ một phòng có đèn thìphòng kế tiếp tối, nhưng được chuẩn bị để bật sáng. Ta đi từphòng này sang phòng kia, nhìn vào căn phòng vừa được bậtsáng, đó chính là khoảnh khắc hiện tại, rồi ta đi tiếp. Ta khôngbiếtgìvềnhữngcănphòngkếtiếp,nhưngbiếtrằngmìnhkhôngthay đổi được gì hết ở những căn phòng ấy. Ta là khán giả củachínhcuộcđờimình

NhàhóahọclàmviệctrongphòngdượcởKochergasseđidạotrong phố vào giờ nghỉ trưa. Ông dừng lại trước một hiệu đồnghồởMarktgasse,rồilạitiếptụcđivềhướngnhữngcánhrừngvàsông. Ông còn thiếu nợ một người bạn, song thay vì trả nợ ôngkhoáimuaquàtặnghơn.Trênđườngđi-ôngcứtấmtắcchiếcáomăngtômớicủamình-ôngsuytínhcóthểsangnămsẽtrảbạnmón nợ kia, biết đâu chừng ông sẽ lờ luôn. Ai trách ông đượcchứ?Trongmộtthếgiớimàtươnglaiđãđượcđịnhthìlàmgìcóchuyện tốt hoặc xấu. Tốt hoặc xấu đòi quyền tự do lựa chọn,nhưngkhimỗihànhđộngđềuđượcánđịnhtừtrướcthìđâucòntự do quyết định nữa. Trong một thế giới mà tương lai đã đượcấnđịnhthìkhôngmộtaiphảichịutráchnhiệmcả.Nhữngcănphòngđằngnàocũngđãđượcbàitrítừtrước.Nhàhóahọcsuynghĩ những điều trên trong lúc đi dọc con đường quaBrunngashalde,thởhítlànkhôngkhírừngẩmmát.Ôngtựchophép mình nhếch mép, ông quá hài lòng về quyết định củamình.Ônghítbầukhôngkhíẩm,thấymình-lạlàmsao-đượctự do làm những chuyện mình thích, tự do trong một thế giớikhôngtựdo.

C25THÁNGSÁU1905

hiềuChủnhật.NgườitađidạodọcsôngAaretrongbộcánhdànhchongàyChủnhật,nonêsaubữaănthịnhsoạncuốituần,ngườitakhẽtròchuyệntrongtiếngthìthầmcủadòng sông.Các cửahàngđều đóngcửa nghỉ.

Có ba bà đi dọc Marktgasse, họ dừng lại đọc các quảng cáo, họdừng lại ngắm các món hàng trưng bày trong tủ kính rồi lạithongthảđitiếp.Mộtgãchủquánlauchútmấybậctamcấprồingồixuốngđọcbáo,tựalưngvàobứctườngbằngsathạch,nhắmnghiền mắt. Phố xá đang ngủ. Phố xá đang ngủ, trong khônggiantrầmbổngtiếngvĩcầm

Giữamộtcănphòngđầysáchvởtrênbàncómộtchàngtraiđứngkéovĩcầm.Anhyêucâyđàncủamình.Anhchơimộtkhúcdudương.Vừachơiđànanhvừangóxuốngđường,thấymộtđôitraigáiômnhau,anhquansáthọvớiđôimắtnâuthẫmrồiquayđi.Anhđứngimđếnnỗitiếngnhạccủaanhlàsựvậnđộngduynhất, tiếng nhạc của anh tràn ngập căn phòng. Anh đứng thậtlặnglẽ,nghĩtớivợvàthằngconnhỏởcănphòngngaytầngdưới

Trong lúc anh chơi đàn thì một người khác, giống hệt anh,đứng giữa phòng kéo cây đàn của y. Y ngó xuống đường, thấymộtđôitraigáiômsátnhau,yquayđivànghĩtớivợvớithằngcon.Tronglúcykéođànthìlạithêmmộtngườithứbađứngđókéo vĩ cầm. Thêm một người thứ tư, thứ năm … vô số nhữngchàng trai đứng trong phòng kéo đàn. Có vô số làn điệu và ýnghĩ.Vàmộtgiờđồnghồnày,thờigianmànhữngchàngtraikiachơiđàn,khôngphảichỉlàmộtgiờriênglẻthôi,mànhiềugiờ.Vìthời gian chỉ cũng như ánh sáng giữa hai tấm gương. Nó nhảyqualại,tạoravôsốhìnhảnh,giaiđiệuýtưởng.Trongmộtthếgiớicủavôsốbảnsao

Trong lúc ngẫm nghĩ, người đàn ông thứ nhất cảm thấy cónhữngngườikhác.Anhcảmthấynhạcvàsuynghĩcủahọ.Anhcảm thấy chính mình bị sao thành nghìn lần, cảm thấy cănphòng với đống sách vở này được sao thành cả nghìn lần. Anhcảm thấy ý nghĩ của mình bị sao chụp. Anh có nên rời bỏ vợ

không? Anh đã cảm thấy gì lúc nàng nhìn anh qua chiếc bàntrong thư viện trường Đại học Bách khoa? Mái tóc nâu dày củanàng giờ đây thế nào? Nàng đã đem lại cho anh niềm an ủi gì?Cònnỗicôđơnnàonữa,ngoàicáigiờanhkéođànnày?

Anhcảmthấynhữngngườikia.Anhcảmthấymìnhbịsaocảnghìnlần,cảmthấycănphòngnàybịsaocảnghìnlần,cảmthấyýnghĩcủamìnhbịsaochụp.Bảnchụpnàothậtlàbảnnguyên,làchínhanhtrongtươnglai?Anhcónênrờibỏvợkhông?Anhđãcảm thấy gì lúc ấy trong thư viện trường Đại học Bách khoa?Nàngđãđemlạichoanhniềmanủigì?Cònnỗicôđơnnàonữa,ngoàicáigiờanhkéođànnày?Ýnghĩcủaanhnhảyquanhảylạicả nghìn lần giữa những bản sao của chính anh và nhạt đi saumỗilầnnhảynhưthế.Anhcónênrờibỏvợkhông?Nàngđãđemlại cho anh niềm an ủi gì? Còn nỗi cô đơn nào nữa? Ý nghĩ củaanhcứmơhồdần,chođếnkhianhkhôngcònbiếtmìnhhỏigìvà tại sao. còn nỗi cô đơn nào nữa? Anh nhìn ra ngoài đườngkhôngbóngngườivàkéođàn.Tiếngnhạccủaanhtrànngậpcănphòng,rồikhicáigiờấy,vốnlàvôsốgiờ,trôiquathìanhchỉcònnhớcótiếngnhạc.

M27THÁNGSÁU1905

ỗithứBa,mộtngườiđànôngđứngtuổiđềuchởđátừmỏ đá ở phía đông Berne đến cửa hàng của người thợnề trên Hodlestrasse. Ông có vợ, hai con đã lớn và ởriêng,mộtngườianhmắcchứnglaosốngởBerlin.Suốt

năm ông khoác cái áo bông xám, làm việc ở mỏ đá tới lúc nhánhemmớivềăntốivớivợrồiđingủ.Chủnhậtôngsănsócvườntược.Sángsángthứbaôngchấtđálênxetảichạyvàophố.

Vào tới phố, ông ngừng ở Marktgasse để mua bột và đường.Ôngngồiyênlặngnửagiờnơinhữnghàngghếcuốitrongngôinhà thờ chính tòa. Ông ngừng ở Bưu điện, gửi một lá thư điBerlin.Rồitrongkhiđingangquanhữngngườikháctrênđườngphố,ôngcúinhìnxuốngđất.Cóvàingườiquenbiếttìmcáchlàmôngchúý hoặclà chàoông.Ông lẩmbẩm gìđórồi đitiếp. TuycungcấpđáchongườithợnềtrênHodlergassenhưngôngkhôngthểnhìnthẳngvàomặty.Ôngnhìnquamộtbên,ngóbứctường,đứngởmộtgóckhiđáplạilờitròchuyệnthânmậtcủangườithợnềtronglúccânđá

Bốnmươinămtrước,hồiđihọc,ôngđãđáiraquầntronglớpvào một chiều tháng Ba. Lúc ấy ông không nén nổi. Sau đó ôngđịnh cứ ngồi lì, nhưng đám trẻ kia thấy bãi nước bèn truy đuổiông chạy khắp lớp. Chúng hò la chỉ vào vệt ướt trên quần ông.Hômấynắngnhưdòngsữatuônquacửasổ,chiếurọitrênhànhlanglátgỗcủalớphọc.Hơnhaichụccáiáokhoáctreotrênmóccạnhcửaravào.PhấnvạchtrênbảngtênnhữngthủđôcủachâuÂu. Các bàn học có mặt gỗ đẩy lên cao được và một ngăn bàn.Bàn của ông, góc trên cùng bên phải có khắc chữ ” Johann”.Không khí ẩm và ngộp vì hơi nước lò sưởi. Một cái đồng hồ cókimmàuđỏthậttochỉhaigiờmườilăm

Lũtrẻchếnhạoôngtronglúcđuổiôngchạykhắplớpvớivếtướttrênquần.Chúnghòla:”Đáidầm!Dấmđài!Đáidầm!”

Kỉ niệm này đeo theo ông suốt đời. Sáng sáng khi thức dậy,ông là đứa trẻ từng đái ra quần. Gặp người ta trên đường phố,ông biết họ nhìn vệt ướt trên quần mình. Ông ngó vội xuống

quầnrồiquayđi.Khicácconvềthăm,ôngởlìtrongphòng,chỉtiếpchuyệnchúngquacánhcửa.Ônglàđứatrẻđãkhôngnhịnnổicơnmóttiểu

Nhưngquákhứlàgìnhỉ?Cóthểnàosựkhôngthayđổiđượcgì của quá khứ chỉ là ảo tưởng? Có thể nào quá khứ là cái kínhvạnhoa,làmộtmẫuhìnhmàmỗilàngió,mộttiếngcười,mộtýnghĩlạilàmchothayđổi?Vànếumọisựthayđổithìbằngcáchnàochúngtabiếtđượcsựthayđổiấy?

Trong một thế giới với quá khứ đổi thay thì một buổi sángkia, ông chủ mỏ đã thức dậy mà không còn là đứa nhỏ khôngnhịnnổicơnmóttiểunữarồi.CáibuổichiềuthángBaxaxôikiachỉlàbấtcứmộtbuổichiềunàođấy.Vàocáibuổichiềuđãquênnọ,ôngngồitronglớp,khithầygiáogọithìôngtrảbài,tanhọcôngvớiđámtrẻkiachơitrượtbăng.Bâygiờônglàmchủmộtmỏđá.Ôngcóchínbộquầnáo.Ôngmuachovợđồsứcaocấp,chiềuChủnhậtnàophòngvợchồngôngcũngđidạothậtlâu.ÔngghéthămbạnbètrênAmthaugassevàAarstrasse,mỉmcườibắttayhọ.Ôngbỏtiềnđinghehòanhạc…

Mộtbuổisángôngthứcdậyvà…Khi mặt trời mọc trên thành phố thì cả vạn người ngáp, ăn

bánhmì,uốngcàphê.NhữnglốiđimáivòmởSpeichergassecócảvạnngười,họđitớichỗlàmởSpeichergassehaydắtconcáiracôngviên.Mỗingườicókỉniệmriêng:mộtôngbốkhôngthươngnổicon,mộtngườianhlúcnàocũngtrộihơnem,mộtngườitìnhbiếtcáchhôntuyệtvời.Chépbàicủanhautronglớp,sựyênắngsau khi tuyết vừa rơi, việc công bố một bài thơ. Trong một thếgiớivớiquákhứđổithaythìnhữngkỉniệmnàygiốngnhaunhưtrấutronggió,chỉlànhữnggiấcmơthoángqua,lànhữnghìnhthùtrongđámmây.Cáigìđãxảyrađềumấtđithựcchấtcủanó,nóbiếnđổi-chỉquamộtcáinhìn,mộttrậnbão,mộtđêmthôi.Trong thời gian, quá khứ chưa hề xảy ra. Nhưng ai có thể biếtđược điều đó? Ai có thể biết được rằng quá khứ không thật bềnvững như khoảnh khắc này đây, khi mà nắng tràn ngập vùngnúi Alps ở Berne, khi những gã chủ tiệm vừa hát vừa nâng máihiênbằngvảibạtvàngườichủmỏđãbắtđầuchấtđálênxetải.

Đ28THÁNGSÁU1905

ừng ăn nhiều thế”, bà mẹ già vỗ vai con trai. “Con sẽchết trước mẹ mất thôi, rồi ai lo cho số bạc của mẹđây?”GiađìnhhọđipicnictrênbờsôngAare,mườicâysố về phía Nam Berne. Mấy bé gái đã ăn xong, đang

chơi đuổi bắt quanh một gốc thông. Cuối cùng chúng nằm nhưlịmđitrênbãicỏrậm,saumộtlúcnằmyênchúnglănquatrởlạicho đến khi chóng mặt mới thôi. Người con trai, cô vợ béo núcních và bà mẹ già ngồi trên một cái chăn, ăn thịt nguội xôngkhói, pho mát, bánh mì chua với mù tạt, nho và bánh sôcôla.Tronglúchọănuống,mộtlàngiónhẹtừsôngthổiđến,họthởhítlànkhôngkhímùahèngọtngào.

Anhcontraitháogiầy,ngúcngoắcmấyngónchântrongđámcỏ

Lúcấymộtđànchimbayqua.Anhcontrainhổmngườinhảykhỏi tấm chăn, cứ chân không chạy theo chúng. Anh biến mấtsau ngọn đồi. Những người khác thấy đàn chim bay từ phố racũngchạyvộitheoanh

Một con chim đáp xuống cây. Một bà leo lên, vươn tay bắt,nhưngnónhảylênmộtcànhcaohơn.Bàthậntrọngngồithònghai chân trên cành nọ trườn theo nó. Con chim nhảy trở lại cáicànhthấp.Bàkiađànhchịukẹttrêncây.Mộtconchimkhácsàxuống mổ hạt. Hai ông cầm một cái chụp bằng thủy tinh totướnglenlénbòlạigầnnó.Nhưngconchimnhanhhơn,nótungcánhtheobầy

Giờ đây lũ chim bay qua thành phố. Ông cố đạo đang đứngtrênthápchuôngtìmcáchnhửchúngvàocáicửasổhìnhvòm.Trong khu vườn Kleine Schanze, một bà lão thấy lũ chim sàxuốngngủtrênbụicây.Bàlãocầmcáichụpthủytinhlòdòtớinhưng biết chẳng hy vọng gì bắt được con nào nên buông cáichụpòakhóc.

Nào phải riêng bà cụ thất bại đâu. Dù đàn ông hay đàn bà,người nào cũng muốn bắt được chim. Vì bầy chim sơn ca nàychính là thời gian. Thời gian vỗ cánh, nhảy nhót với đàn chim.

Nếu chụp được chim bằng cái chụp thủy tinh thì thời gian sẽngưngđọng.Khoảnhkhắcấysẽbấtđộngchomọingười,mọicâycốivàmặtđấttrênmộtphạmvirấtrộng.

Quảthậthiếmkhibắtđượclũchim.Lũtrẻvốnnhanhchânnhanhtaynhấtlạikhôngcónhucầuníuthờigianlại.Vớichúngthìthờigiannhưthếnàyđãlàtrôiquáchậm.Chúnghốihảtheotừngkhoảnhkhắc,sốtruộtchờđếnsinhnhật,nămmới,chúngkhôngđủkiênnhẫnchờnhữnggìsẽtớitrongđời.

Còn người lớn khao khát níu kéo thời gian, nhưng lại quáchậm chạp và đuối sức, khó bắt nổi chim. Đối với người lớn thìthời gian trôi vù vù thấy mà khiếp. Họ khao khát níu lại đượcmột phút trong lúc ngồi ở bàn ăn sáng uống trà, níu được cáikhoảnhkhắcđứacháuvướngtayvướngchânkhicởiáotắm,níuđược buổi chiều khi tuyết hắt ngược ánh mặt trời lại khiếnphòng chơi nhạc sáng lòa. Nhưng họ chậm chạp quá. Họ đànhnhìnthờigiannhảylungtungvàbaybiếnđi.

Cònkhibắtđượcmộtchúsơncathìnhữngkẻtómđượcnósẽmiệtmàitrongcáikhoảnhkhắcngưngđọngấy.Họmêsaynhìnngắmchỗngồivànétmặtcủangườithânvàbèbạn,tậnhưởngcái cảm giác hạnh phúc về một phần thưởng vừa giành được,mộtđứabéchàođờihaymộtchuyệntình,mùithơmlưulạicủaquế hay của bông hoa hai màu tím màu trắng. Những kẻ tómđược chim sẽ miệt mài trong cái khoảnh khắc ngưng đọng đó,nhưng họ sớm nhận ra rằng con chim sơn ca kia sẽ chết, giọnghóttrongnhưtiếngsáocủanócâmbặt,rằngcáikhoảnhkhắchọbắtđượckiasẽtànlụivàtắtngấm.

TBẠT

iếngchuôngngọnthápđồnghồvanglêntámlầnxaxa.Ngườinhânviêntrẻloviệccấpbằngphátminhngẩngđầukhỏibàngiấy,đứngdậyvươnngườiđitớibêncửasổ

Ngoàikiathànhphốđãthứcgiấc.Mộtcặpvợchồngcãivãkhicô vợ đưa bữa trưa cho anh chồng đi làm. Mấy cậu học trò trênđườngđếntrườngtrunghọcởZeughausgassechuyềnbóngchonhau,hàohứngkháonhauvềkìnghỉhè.HaingườiđànbàhốihảxáchgiỏlépkẹpđichợởMarktgasse

Látsau,mộtviênchứccaocấpcủaViệnbướcvàophòng,ngồivàobànlàmviệckhôngnóimộtlờinào.Einsteinngoáinhìncáiđồng hồ ở góc phòng. Tám giờ ba phút. Anh bồn chồn xóc lẻngxẻngmấyđồngtiềnkimloạitrongtúi

Tám giờ bốn phút cô thư kí bước vào. Cô mỉm cười khi thấyEinstein đứng ở cuối căn phòng với xấp bản thảo viết tay củaanh.Lúcrảnhcôđãtừngđánhmáygiúpanhmấybàibáovàcôđòibaonhiêuanhcũngsẵnsàngtrảbấynhiêu.Anhlàmộtngườitrầmtĩnh,tuythỉnhthoảngcũngkểdămbatruyệntiếulâm.Cômếnanh

Einstein đưa cô tập bản thảo, lí thuyết của anh về thời gian.Lúc ấy là tám giờ sáu phút. Anh quay về bàn của mình, ngóchồnghồsơ,đoạnđitớimộtkệsáchlôiraquyểnghichép.Anhquayngười,tớibêncửasổlầnnữa.CuốithángSáumàtrờitronglạthường.AnhcóthểnhậnramỏmnúiAlpssaumộtchungcư.Núi xanh, mỏm phủ tuyết trắng. Trên cao nữa một cánh chimchỉcònnhưmộtvệtđenđangtừtừlượnvòngtrênbầutrời

Einsteinquaylạibàn,ngồimộtlátrồilạiđếnbêncửasổ.Anhthấy mình trống rỗng. Anh không hứng thú xét đơn xin cấpbằngphátmình,tròchuyệnvớiBessohaysuynghĩvềvậtlí.Anhthấymìnhtrốngrỗng,vàthờơnhìncáivệtđennhỏxíukiacùngrặngAlps.