God tur! Helsing Norges Bondelag - Me lagar maten din!

Her beitar kyrEi ku som mjølkar 25 liter mjølk kvar dag et 50 kg fôr og drikk 50-60 litervatn. Dei fleste kyr får ein kalv i året og er mjølkekyr i fire år. Ein kalv avhokjønn vert kalla kvige. Kviga vertpara når ho er eitt år gamal og ho går drektig i ni månadar.

Kvar nordmann drikk i snitt 100 liter mjølk kvart år. Mjølk til smør, yoghurt, ost, fløyte og rømme kjem i tillegg. Av feittet i mjølka (fløyten) kan ein laga smør. Det trengst ca 20 liter mjølk for å produsera 1 kg smør.

Verdt å vita:

• Berre halvparten av det me et vert produsert i Norge. Me er sårbare fordi me er avhengig av import av korn til mat og fôr, samt grønnsaker og frukt

• Berre 3 % av Norges areal er dyrka mark. Det er 1,6 dekar per innbyggjar, medan det på verdsbasis er 2,7 dekar pr innbyggjar (1 dekar er 10 x 100 m = 1000 m2)

• Norsk klima gjev god plantehelse og mindre behov for plantevernmidlar. Store avstandar mellom fjøsa gjev god dyrehelse med lite sjukdomssmitte

• Matproduksjonen gjev opne kultur-landskap, biologisk mangfald, spreidd busetnad og arbeidsplassar over heile landet.

• No har kvar mjølkebonde i gjennom- snitt 22 mjølkekyr, for 15 år sidan var gjennomsnittet 14 kyr per bonde.

• Bonden får betalt 4,80 kr for kvar mjølkeliter som vert levert til meieriet.

• Dei fleste mjølkekyr i Norge er av ein eigen norsk kurase, Norsk Rødt Fe, som eignar seg til både mjølke- produksjon og kjøtproduksjon.

Foto: Visualdays

God tur! Helsing Norges Bondelag - Me lagar maten din!

Her dyrkar me epler Verdt å vita:

•Berre halvparten av det me et vert produsert i Norge. Me er sårbare fordi me er avhengig av import av korn til mat og fôr, samt grønnsaker og frukt

•Berre 3 % av Norges areal er dyrka mark. Det er 1,6 dekar per innbyggjar, medan det på verdsbasis er 2,7 dekar pr innbyggjar (1 dekar er 10 x 100 m = 1000 m2)

•Norsk klima gjev god plantehelse og mindre behov for plantevernmidlar. Store avstandar mellom fjøsa gjev god dyrehelse med lite sjukdomssmitte

•Matproduksjonen gjev opne kultur-landskap, biologisk mangfald, spreidd busetnad og arbeidsplassar over heile landet.

Epletrea blømer vakkert om våren. Då vert dei bestøva de slik at det kan dannast frukt. Insekta flyg frå blom til blom etter nektar og då følgjer blomestøv (pollen) med. Epleblomen er avhengig av pollen frå ein annan eplesort for å danna frukter.

Epleprodusenten jobbar med beskjæring av trea, gjødsling, plantevern og med å bekjempa ugras mellom trea. Sollys er viktig for smaken på epla. Jo meir sol, jo betre smak.

• I Norge vert det dyrka mange eple-sortar. Den vanligaste eplesorten i Norge er Aroma.

•Den norske epleproduksjonen står for berre 10 % av forbruket av epler, resten vert importert. Dei siste åra har ein større del av dei norske epla vorte brukt til juice.

•Norske epleprodusentar ønskjer å auka produksjonen. Spør etter norske epler i din butikk!

Foto: Visualdays

God tur! Helsing Norges Bondelag - Me lagar maten din!

Her dyrkar me havre Verdt å vita:

•Berre halvparten av det me et vert produsert i Norge. Me er sårbare fordi me er avhengig av import av korn til mat og fôr, samt grønnsaker og frukt

•Berre 3 % av Norges areal er dyrka mark. Det er 1,6 dekar per innbyggjar, medan det på verdsbasis er 2,7 dekar pr innbyggjar (1 dekar er 10 x 100 m = 1000 m2)

•Norsk klima gjev god plantehelse og mindre behov for plantevernmidlar. Store avstandar mellom fjøsa gjev god dyrehelse med lite sjukdomssmitte

•Matproduksjonen gjev opne kultur-landskap, biologisk mangfald, spreidd busetnad og arbeidsplassar over heile landet.

Under 2 % av norsk havre går til havre-gryn, resten vert brukt i dyrefôr. Kjernen i havra inneheld meir feitt enn andre kornsortar, noko som gjer den godt eigna til fôr. Havre inngår i kraftfôrblandinger, men vert også brukt som heil eller knust havre til hest.

Ei god kornavling er avhengig av god jord, varme og passe mykje regn. På våren pløyer og harvar ein jorda før kornet vert sådd. I vekstsesongen gjødslar ein åkeren og sprøyter medplantevernmidlar ved behov.

Kornet vert hausta med ein tresker som skil kornet fra halmen. Pent vêr under innhaustinga er viktig.

•Ei gjennomsnittleg havreavling er ca 350 kg per dekar. Ein aktiv hest et ca 3 kg havre kvar dag, i tillegg til høy.

• I 2012 vart det arrangert NM i havredyrking for å få havregryn av best mogleg kvalitet.

Foto: Visualdays

God tur! Helsing Norges Bondelag - Me lagar maten din!

Her dyrkar me kveite Verdt å vita:

•Berre halvparten av det me et vert produsert i Norge. Me er sårbare fordi me er avhengig av import av korn til mat og fôr, samt grønnsaker og frukt

•Berre 3 % av Norges areal er dyrka mark. Det er 1,6 dekar per innbyggjar, medan det på verdsbasis er 2,7 dekar pr innbyggjar (1 dekar er 10 x 100 m = 1000 m2)

•Norsk klima gjev god plantehelse og mindre behov for plantevernmidlar. Store avstandar mellom fjøsa gjev god dyrehelse med lite sjukdomssmitte

•Matproduksjonen gjev opne kultur-landskap, biologisk mangfald, spreidd busetnad og arbeidsplassar over heile landet.

Kveite er vårt viktigaste matkorn. Frå ein halv kg kveite kan det lagast eitt brød. Gluten i kveiten gjer at deigen hevar seg. Hvis kvaliteten er for dårleg vert kveiten brukt til dyrefôr.

Kveite treng varmare vêr for å mogna enn dei andre kornartane. Haustkveite blir sådd om hausten og vårkveite blir sådd om våren. Normalt gjev haust-kveiten større avling enn vårkveiten. Ei god kornavling er avhengig av god mat-jord, varme og passe mengde regn.

Jorda vert pløydd og harva før ein sår kornet. I vekstsesongen gjødslar ein åkeren og sprøyter med plantevern-midlar ved behov. Kornet vert hausta med ein tresker som skil kornet frå hal-men. Deretter tørkar ein kornet og frak-tar det til mølla.

•Bonden får 1,36 kroner for korn til eitt brød.

•Kornet vert male til mjøl og seld til bakarane. Dette aukar prisen til ca 5 kroner.

•Så bakar ein brødet og køyrer det ut til butikkane før det vert lagd i hylla. Desse jobbane aukar prisen til ca 20 kroner.

•Til slutt legger statens på moms, og prisen i butikken blir ca 25 kroner.

Foto: Hanne Eriksen

God tur! Helsing Norges Bondelag - Me lagar maten din!

Her dyrkar me poteterVerdt å vita:

•Berre halvparten av det me et vert produsert i Norge. Me er sårbare fordi me er avhengig av import av korn til mat og fôr, samt grønnsaker og frukt

•Berre 3 % av Norges areal er dyrka mark. Det er 1,6 dekar per innbyggjar, medan det på verdsbasis er 2,7 dekar pr innbyggjar (1 dekar er 10 x 100 m = 1000 m2)

•Norsk klima gjev god plantehelse og mindre behov for plantevernmidlar. Store avstandar mellom fjøsa gjev god dyrehelse med lite sjukdomssmitte

•Matproduksjonen gjev opne kultur-landskap, biologisk mangfald, spreidd busetnad og arbeidsplassar over heile landet.

Potet vert brukt til middagsmat, chips, pommes frites, potetmos, akevitt og vodka. Men visste du at stivelsen i ein del gelégodteri også kjem frå potet?

Potetens kvalitet kan ein styra ved å velgja riktig sort, jordart, dyrkingsme-todar, hausteteknikk og lagringsmetodar. Potetmedhøgttørrstoffinnhald,sommandelpotet, er gjerne smakfulle, men kokar lettere sund enn potet med lågare tørrstoffinnhald.

Frå ”auga” på poteten veks det ut røter og blad til ei ny potetplante. Den fyrste tida får de små potetplantene vatn og næringsstoff frå sette-poteta (mor-poteta).

• I gjennomsnitt haustar ein ca 2,5 kg potet per kvadratmeter på ein potetåker i Norge.

•Ei stor utfordring i potetproduksjonen er plantesjukdomen tørråte som kan øydeleggja avlinga. Tørråte var ein av årsakene til hungersnød i Irland midt på 1800-talet.

God tur!

Helsing Norges Bondelag - Me lagar maten din!

Her dyrkar me byggVerdt å vita:

•Berre halvparten av det me et vert produsert i Norge. Me er sårbare fordi me er avhengig av import av korn til mat og fôr, samt grønnsaker og frukt

•Berre 3 % av Norges areal er dyrka mark. Det er 1,6 dekar per innbyggjar, medan det på verdsbasis er 2,7 dekar pr innbyggjar (1 dekar er 10 x 100 m = 1000 m2)

•Norsk klima gjev god plantehelse og mindre behov for plantevernmidlar. Store avstandar mellom fjøsa gjev god dyrehelse med lite sjukdomssmitte

•Matproduksjonen gjev opne kultur-landskap, biologisk mangfald, spreidd busetnad og arbeidsplassar over heile landet.

Det aller meste av bygget som vert dyrka i Norge nyttar ein til dyrefôr. Men du kan også bruka byggmjøl i graut, supper og brød. Maltbygg som vert nytta til øl, dyrkar ein ikkje i Norge.

Bygg er det kornslaget som treng kortast tid for å mognast. Bygg har vore dyrka i over 10.000 år, og er truleg ver-das eldste kulturplante.

Ei god kornavling er avhengig av god jord, varme og passe mengde regn. På våren vert jorda pløya og harva før ein sår kornet. I vekstsesongen gjødslar ein åkeren og sprøytar med plantevern-midlar ved behov.

Kornet vert hausta med en treskar som skil kornet frå halmen. Pent vêr under innhaustinga er viktig.

•Dei viktigaste kornområda i Norge er austlandet og trøndelag. Om lag halv-parten av kornarealet i Norge er bygg.

•Ei gjennomsnittleg byggavling er ca 400 kg per dekar.

God tur! Helsing Norges Bondelag - Me lagar maten din!

Her dyrkar me eng til fôr Verdt å vita:

•Berre halvparten av det me et vert produsert i Norge. Me er sårbare fordi me er avhengig av import av korn til mat og fôr, samt grønnsaker og frukt

•Berre 3 % av Norges areal er dyrka mark. Det er 1,6 dekar per innbyggjar, medan det på verdsbasis er 2,7 dekar pr innbyggjar (1 dekar er 10 x 100 m = 1000 m2)

•Norsk klima gjev god plantehelse og mindre behov for plantevernmidlar. Store avstandar mellom fjøsa gjev god dyrehelse med lite sjukdomssmitte

•Matproduksjonen gjev opne kultur-landskap, biologisk mangfald, spreidd busetnad og arbeidsplassar over heile landet.

Hest, storfe og sau et gras og andreengplanter. Eng som vert hausta og lagra kallar me grovfôr - dette er basis i norsk produksjon av kjøt og mjølk frå storfe, geit og sau samt i hestehald.

God grovfôrkvalitet er viktig for at hus-dyra skal veksa og trivast. Alder på plantene, gjødsling, ugraskontroll, haustetidspunkt og lagring av graset er viktige faktorer som påverkar kvaliteten i grovfôret. I tillegg spelar nedbør, lys og temperatur ei viktig rolle. På Jæren haustareingrasettretilfiregongeriåret, medan det i Troms og Finmark og i fjellbygdene vert hausta ei gong.

•Graset kan tørkast og brukast til høy eller lagrast i tette siloar eller plast-pakka rundballar. Grasarealet kan også brukast til beiting.

•Dei viktigaste engplantene er timotei, engsvingel og kløver.

•Jordbruksarealet i Norge er i under-kant av 10 millioner dekar. Eng og beite utgjer 2/3 av dette arealet og er ein viktig ressurs i norsk landbruk.

Foto: Jørgen Skaug

God tur! Helsing Norges Bondelag - Me lagar maten din!

Utmarksbeite Her beitar dyr i sommerhalvåret. I alt blir 2 millionar sau, 230.000 storfe og 60.000 geiter sluppe på beite i ut-marka kvar sommar. Til saman et desse dyra fôr til ein verdi av 1 milliard kro-ner på beite.

Areal som er rike på gras og urter er dei beste utmarksbeita. Beiting er viktig for naturmangfaldet, og bevarar grasartar, urter, sopp og insekter som ikkje finst i andre økosystem.

Beiting gjev eit fint turterreng fordi landskapet vert halde ope, utan busker og kratt.

Verdt å vita:

• Berre halvparten av det me et vert produsert i Norge. Me er sårbare fordi me er avhengig av import av korn til mat og fôr, samt grønnsaker og frukt

• Berre 3 % av Norges areal er dyrka mark. Det er 1,6 dekar per innbyggjar, medan det på verdsbasis er 2,7 dekar pr innbyggjar (1 dekar er 10 x 100 m = 1000 m2)

• Norsk klima gjev god plantehelse og mindre behov for plantevernmidlar. Store avstandar mellom fjøsa gjev god dyrehelse med lite sjukdomssmitte

• Matproduksjonen gjev opne kultur-landskap, biologisk mangfald, spreidd busetnad og arbeidsplassar over heile landet.

• I enga veks 600-700 ulike engplanter.

• Av dei ca 7.000 kjende soppartane i Norge er 150 artar sterkt knytte til utmarksbeite.

• Fleire utryddingstrua artar av villbier og gravekveps lever utelukkande i kulturmarka.

Foto: Visualdays