name: te aotaihi kutia-ngatatereomaori.tki.org.nz/content/download/27260/162726/fil… · web...
TRANSCRIPT
Te Hiringa i te Mahara
YEAR 9 UNIT PLAN 1
HE TOHU TĀKARO
1
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
TE AHUA O TE MAHERE Akoranga 1 Tohu haki 5 Mahere Ngā Ngohe Rauemi/Pānui
Akoranga 2 Ngā kapa Kiwa 13 Mahere Ngā Ngohe Rauemi/Pānui Akoranga 3 He tohu tākaro 17 Mahere Ngā Ngohe Rauemi/Pānui
Akoranga 4 He koura 24
Mahere Ngā Ngohe Rauemi/Pānui
Akoranga 5 He tohu kōrero 30
Mahere Ngā Ngohe Rauemi
Akoranga 6/7/8 He tohu whakaatu 34
Mahere Ngā Ngohe
2
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Kaupapa Mahi 1Tau 9
HE TOHU TĀKARO
KAUPAPA TEINAKOEKE 1 - 2
TE ROA 8 X 45 meneti
WHĀINGA PAETAE
1.2 Introduce themselves and others and respond to introductions 1.4 Communicate about personal information such as name, age, nationality and home 2.5 Students will be able to communicate about physical characteristics, personality and feelings
This Unit Plan includes kaupapa Māori references from He Aratohu 2007 Integrating Kaupapa Māori into Mainstream Secondary School Teaching and Learning Programmes-Practical Guidelines for teachers of all subjects. See www.thm.ac.nz
TE KAUPAPA AKO ME ONA WHEUE
Mainstream He AratohuLanguage and Languages - Te Reo MāoriWhenu Torohū: Whakarongo, Pānui, Mātakitaki
Whenu Whakaputa: Kōrero, Tuhituhi, Whakaari
Reo Māori Integration ModelReo Māori vocab, word puzzles, phrases, mihi.
TE REO MĀORI Ngā ariā o te reo Te wetewete i te reo
kupu mahikupu āhuakupu ingoanōte rerehāngū
Kupu houpounga hoemirihaupanga matākaiparetaumāhekeheketāhekehekekotikotitāhei
Kīwaha
kātahiputa te ihuhinga
NGĀ PŪKENGA HEI WHAI
Hei te mutunga o te kaupapa mahi nei, ka āhei te ākonga ki te:
tohu, ki te whakamōhio hoki i ngā kupu ngāwari, i ngā rerenga kōrero kua waia nei te whakarongo atu
pānui i ngā kupu ngāwari, i ngā rerenga kōrero mārama nei te whai
whakahoki kōrero i te reo Māori ki ngā kōrero mihi, tohutohu, pātai ngāwari hoki
tuhi i ngā kupu ngāwari, i ngā rerenga kōrero mārama nei te whai
KAWENGANgā tikanga hei whakahauhau atu i ngā ākonga kia mārama ai ngā mahi ki a rātou e tutuki ai ngā whāinga pūkenga
Me whakanui atu i ngā kupu hou kia mau i te ākonga. Me whakauru mai ko ngā kupu pēnei i te; He pai ki a/te ... Ko wai ..., Nō hea a ..., Ko te ..., Kupu –tūmahi/ingoa/āhua
MAHI I IA RĀNGOHENgoheK = KatoaTR= TakirōpūT = Takiruatt = Takitahi
Akoranga 11. Haki2. Haki=Kupu3. Te kara haki
Akoranga 21. Haki Kiwa
He Aratohu Māori Practice
Me rongo ngā ākonga ki te reo Māori e kōrerotia ana. Tōna tikanga mā tēnei e mau i a rātou ētahi āhuatanga o te reo, mā tēnei anō e kaupapa Māori ai te
3
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
2. Tohu haki
Akoranga 31. He kapa, he kupu2. He kapa, he kōrero3. He kapa, he kōhao
Akoranga 41. He toki, he toa
Akoranga 51. He tohu, he tikanga2. He tohu, he kōrero
Akoranga 6, 7, 81. He tohu, he whakaatu
ako.
Me mataara te kaiako ki te kōrero reo Māori ki ngā ākonga ahakoa te matatau, te kore matatau rānei o te ākonga. Ko te tikanga kia rongo ngā ākonga ki te reo Māori pai, tika hoki e kōrerotia ana.
AROMATAWAINgā whakaritenga e tika ana hei aromatawai i te whai a ngā ākonga kia tutuki i ā rātosu ngā whāinga, kia mau i a rātou ngā pūkenga
1. Te mātakitaki, te whakarongo 2. Te whakahoki kōrero mai a te ākonga3. Te kōrero ki/a ngā hoa ākonga4. Te tuhituhi
RAUEMI 1. Papa Kupu2. Rauemi mō Akoranga 1, 2, 3, 4, 53. See resources on Te Hiringa i te Mahara http://www.thm.ac.nz/resources/
4
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Tau Mahere Ako 1
Ingoa Mahere Ako He Tohu Tākaro
Tau Akoranga 1 o 8
Ingoa Akoranga Tohu haki
Paetau Tau 9
Te whāinga hei whakatutuki 1.4 Communicate about personal information such as name, age, nationality and home
1.5 Communicate about location
2.5 Communicate about physical characteristics, personality, and feelings
Te wā hei whakatutuki 45 meneti
Ngā rauemi Rauemi 1, 2, 3
Pānui 1
Te raupapa ngohe Te Roa
15
20
15
1. Haki
2. Haki=Kupu
3. Te kara haki
Ngā mahi aromatawai Ngohe 3 – Te kara haki
5
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Ngohe 1: Haki
Mahi: He whakarongo.
Whāinga: Kia mau i ngā ākonga te ia o tētahi kōrero.
Kia whiwhi: Rauemi 1 Ngā Haki(mā ngā ākonga), Pānui 1 Ngā Haki(mā te kaiako)
Te roa: 15 menetiTe mahi: Takirua
1. Me noho takirua ngā ākonga.2. Me whai Rauemi 1 ia tokorua.3. Pānuitia ngā whakamāramatanga haki(Pānui 1) ki ngā tauira, mā rātou e
tohu mai ko te haki e whakamāramatia ana.4. Ko te tikanga, ka mau i ngā ākonga ngā kupu tāe/kara, ngā kupu e tohu ana i
te takoto o ngā tāe/kara, ngā kupu e tohu ana i ētahi mea e whakaaturia ana i ngā haki.
Ngohe 2: Haki = Kupu
Mahi: He pānui, he whakataurite.
Whāinga: Kia taea e ngā ākonga te whakataurite i ētahi kupu, kōrero ki ngā whakaahua haki.
Kia whiwhi: Rauemi 1 Ngā Haki(mā ngā ākonga), Rauemi 2 Ngā Whakamāramatanga
Te roa: 15 menetiTe mahi: Takirōpū
1. Me noho takirōpū ngā ākonga.2. Me whai Rauemi 1 me Rauemi 2 ia rōpū3. Ko te mahi mā ngā ākonga he whakataurite i ngā kōrero(Rauemi 2) ki ngā haki (Rauemi 1).4. Mā te pānui i ngā kupu, i te ia rānei o te kōrero e taea ai.
6
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Ngohe 3: Te kara haki
Mahi: He pānui, he tā
Whāinga: Kia taea e ngā ākonga te tā i ētahi kupu, kōrero hei haki.
Kia whiwhi: Rauemi 2 Ngā Whakamāramatanga Rauemi 3 Ngā Kēhua HakiHe pene tāe/kara
Te roa: 10 menetiTe mahi: Takitahi
1. Me noho takitahi ngā ākonga.2. Tapatapahia te Rauemi 3. Hoatu he kēhua haki ki ia ākonga me te kōrero e rite ana mō
taua haki.3. Ko te mahi mā ngā ākonga he tā i taua haki kia rite ki te kōrero i riro i ia.
7
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 1 Ngā Haki (mā ngā ākonga)Me whakarongo ki ngā kōrero a te kaiako mō ngā haki nei. Kia oti i a ia tētahi haki te whakamārama, tuhia te nama o tana kōrero ki te taha o te haki e whakamāramatia ana. Kaua e whāki atu ki tētahi!Listen to the descriptions of these flags, which will be read out by your teacher. As each description is completed write the number of the explanation next to the flag you think was being described.
8
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Pānui 1 Ngā Haki (mā te kaiako)
Pānuitia ngā whakamāramatanga nei mō ngā haki. Mātua whakahuatia te nama o tō whakamāramatanga kia mōhio ai ngā ākonga he aha ngā nama kia tuhia e rātou ki te taha o ngā haki. Ko te tikanga kia āta whakarongo mai ngā ākonga ki ngā kupu tāe/kara, ki ngā kupu e tohu ana i te takoto o ngā tae/kara, mā reira e āhua mārama ai rātou ki te ia o te kōrero, kaua ki te katoa. Mutu ana te pānuitanga me whakamātautau atu i a rātou kia kitea ngā tika, ngā hapa rānei.
No Whakamāramatanga Whenua1 He kahurangi te papa, he whetū mā, he haki
uniana kei runga, kei te taha maui.Australia
2 He kākāriki te papa, he taimana kōwhai i waenganui. Kei roto i te taimana tētahi porohita kahurangi, ā, he whetū ririki, he pare kei roto
Brazil
3 He mā te papa, he rau māpara whero kei waenganui. He tāhei1 whero kei ia taha
Canada
4 He whero te papa, e rima ngā whetū kōwhai kei runga, kei te taha maui (kotahi te whetū nui, e whā ngā whetū ririki).
China
5 He kahurangi te papa, he whetū kōwhai kei waenganui, he rārangi whetū ririki, e ono, mai runga ki raro o te haki. (he whetū nui e karapotia ana e ngā whetū ririki e ono)
Congo (Zaire)
6 Kotikoti whakapae2 ana ki te whero, ki te mā, ki te pango(kei runga ko te whero, kei waenganui ko te mā, he ēkara kōwhai kei roto i tēnei)
Egypt
7 Tāhekeheke3 ana ki te whero, ki te mā, ki te kahurangi (ko te kahurangi kei te taha o te pou haki, ko te whero kei tawhiti atu i te pou haki)
France
8 Kotikoti whakapae ana ki te karaka, ki te mā, ki te kākāriki (kei runga ko te karaka, kei waenganui ko te mā, ā, kei roto i tēnei ko tētahi wīra kahurangi).
India
9 He mā te papa, he porohita whero kei waenganui Japan10 Kotikoti whakapae ana ki te pango, ki te mā, ki te
kākāriki (kei runga ko te pango, kei raro ko te kākāriki). Kei te taha ki te pou haki ko tētahi tapatoru whero, he whetū mā kei roto.
Jordan
11 Tāhekeheke ana ki te kākāriki, ki te mā, ki te whero (kei te taha maui ko te kākāriki, kei te taha matau ko te whero, kei waenganui ko te mā, he ēkara, he neke, he katuhi4 me ētahi atu tohu kei waenganui)
Mexico
12 Kotikoti whakapae ana ki te mā, ki te kahurangi, ki te whero (kei runga ko te mā, kei raro ko te whero)
Russia
13 He ‘Y’ e takoto whakapae ana. He whero te tāhei o runga ake i te ‘Y’, he kahurangi te tāhei i raro iho (he mā te pakitaha5 whāiti). He pango kei roto i te
South Africa
1 stripe2 horizontal stripe/band3 vertical stripe/band4 cactus
9
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
‘Y’(he kōwhai te pakitaha whāiti)14 He kahurangi te papa, he rīpeka kōwhai te tohu Sweden15 He kahurangi te papa, he whero te rīpeka nui i
waenganui, he mā ngā pakitahaUnited Kingdom
16 Kotikoti whakapae ana ki te whero, ki te mā, tekau mā toru ngā tāhei. Kei runga, kei te taha maui he tapawhā kahurangi, he nui ōna whetū mā
United States
Tā te Kaiako
No Ngā Kupu Hou Māori Pākeha1 Tāhei Stripe2 Kotikoti whakapae Horizontal stripe/band3 Tāhekeheke Vertical stripe/band4 Katuhi Cactus5 Pakitaha Border6 Ēkara Eagle
5 border10
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 2: Ngā Whakamāramatanga
Tapatapahia ēnei kōrero mō ia rōpū. Mā ngā ākonga e whakataurite ngā kōrero ki ngā haki.
He kahurangi te papa, he whetū mā, he haki uniana kei runga, kei te taha maui.
He kākāriki te papa, he taimana kōwhai i waenganui. Kei roto i te taimana tētahi porohita kahurangi, ā, he whetū ririki, he pare kei roto
He mā te papa, he rau māpara whero kei waenganui. He tāhei whero kei ia taha
He whero te papa, e rima ngā whetū kōwhai kei runga, kei te taha maui (kotahi te whetū nui, e whā ngā whetū ririki).
He kahurangi te papa, he whetū kōwhai kei waenganui, he rārangi whetū ririki, e ono, mai runga o te haki. (he whetū nui e karapotia ana e ngā whetū ririki e ono)
Kotikoti whakapae ana ki te whero, ki te mā, ki te pango (kei runga ko te whero, kei waenganui ko te mā, he ēkara kōwhai kei roto i tēnei)
Tāhekeheke ana ki te whero, ki te mā, ki te kahurangi (ko te kahurangi kei te taha o te pou haki, ko te whero kei tawhiti atu i te pou haki)
Kotikoti whakapae ana ki te karaka, ki te mā, ki te kākāriki (kei runga ko te karaka, kei wanganui ko te mā, ā, kei roto i tēnei ko tētahi wīra kahurangi).
He mā te papa, he porohita whero kei waenganui.
Kotikoti whakapae ana ki te pango, ki te mā, ki te kākāriki (kei runga ko te pango, kei raro ko te kākāriki). Kei te taha ki te pou haki ko tētahi tapatoru whero, he whetū mā kei roto.
Tāhekeheke ana ki te kākāriki, ki te mā, ki te whero (kei te taha maui ko te kākāriki, kei te taha matau ko te whero, kei waenganui ko te mā, he ēkara, he neke, he katuhi me ētahi atu tohu kei waenganui).
Kotikoti whakapae ana ki te mā, ki te kahurangi, ki te whero (kei runga ko te mā, kei raro ko te whero).
He ‘Y’ e takoto whakapae ana. He whero te tāhei o runga ake i te ‘Y’, he kahurangi te tāhei i raro iho (he mā te pakitaha whāiti). He pango kei roto i te ‘Y’(he kōwhai te pakitaha whāiti).
He kahurangi te papa, he rīpeka kōwhai te tohu.
He kahurangi te papa, he whero te rīpeka nui i waenganui, he mā ngā pakitaha.
Kotikoti whakapae ana ki te whero, ki te mā, tekau mā toru ngā tāhei. Kei runga, kei te taha maui he tapawhā kahurangi, he nui ōna whetū mā.
11
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 3: Ngā Kēhua HakiWhakanuia atu ngā kēhua haki nei, kātahi ka tapatapahi ai hei tuku atu ki ngā ākonga. Hōatu tētahi haki ki ia ākonga me te kōrero whakamārama(Rauemi 2) e rite ana. Ko te mahi mā te ākonga he whai i ngā kōrero kia taea e ia te haki te tā ki ngā kara/tae.
12
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Tau Mahere Ako 1
Ingoa Mahere Ako He Tohu Tākaro
Tau Akoranga 2 o 8
Ingoa Akoranga Ngā kapa Kiwa
Paetau Tau 9
Te whāinga hei whakatutuki 1.4 Communicate about personal information such as name, age, nationality and home
1.5 Communicate about location
Te wā hei whakatutuki 45 meneti
Ngā rauemi Rauemi 4
Te raupapa ngohe Te Roa
10
35
1. Haki Kiwa
2. Tohu haki
Ngā mahi aromatawai Ngohe 2 – Tohu haki
13
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Ngohe 1: Haki Kiwa
Mahi: He pānui, he whakataurite.
Whāinga: Kia whakataurite ngā ākonga i ētahi kupu, kōrero ki ngā whakaahua haki.
Kia whiwhi: Rauemi 4 Ngā Haki o Ngā Whenua o Te Moananui ā Kiwa (mā ngā ākonga),
Te roa: 10 menetiTe mahi: Takitahi
1. Me noho takitahi ngā ākonga.2. Me whai Rauemi 4 ia ākonga3. Ko te mahi mā ngā ākonga he tohu i te whenua e tika ana mō te haki.
Ngohe 2: Tohu haki
Mahi: He kōrero, he rangahau
Whāinga: Kia whai kupu hou ngā ākonga mō ngā whenua o Te Moananui ā Kiwa
Kia whiwhi: Pene hinu tāe/kara, pepa.Te roa: 35 menetiTe mahi: Takirōpū
1. Whakarārangihia ngā ingoa o ētahi o ngā whenua/moutere o Te Moananui ā Kiwa ki te papa tuhituhi. Whakakōrerotia ngā ākonga kia puta mai i a rātou he kōrero mō ngā tohu o aua whenua, arā, ngā tohu haki, ngā tohu o ngā rōpū tākaro, o ngā kai, o ngā tāngata hoki. Tuhia ngā kōrero ki te papa tuhituhi ki te taha o te whenua e kōrerotia ana, tukuna rānei mā ngā ākonga e tuhituhi.
2. Takirōpūhia ngā ākonga. Whakaritea kia 2, 3 rānei ngā ingoa whenua mō ia rōpū.3. Ko te mahi mā ngā ākonga he kōrero mō ngā tohu o taua whenua kātahi ka tāia, ka tuhia
rānei e rātou ngā tohu.4. Mutu ana te tā, me whakamārama ko ia rōpū ō rātou tohu.5. Me kipakipa i a rātou ki te whakapuaki i ngā kōrero mō ngā tāe, mō ngā tohu kai, mō ngā
tohu poraka tākaro, mō ngā tohu whai mana o aua whenua.
14
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 4: Ngā Haki o Ngā Whenua o Te Moananui ā Kiwa Tohua ko te whenua nōna te haki i te taha maui.Highlight the country/island to whom the flag belongs.
1)
Fiji Australia Samoa 2) Papua New Guinea Islands Marshall Tonga 3) Solomon Islands Nauru Palau 4) Australia Micronesia New Zealand 5) Solomon Islands Tuvalu Fiji 6) Australia Fiji New Zealand 7) Tonga Micronesia Kiribati 8) Nauru Marshall Islands Micronesia 9) Tuvalu Micronesia Kiribati 10) New Zealand Fiji Australia
15
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
16
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Ngā whakautu tika (mā te kaiako) *
1)
Fiji Australia* Samoa 2) Papua New Guinea* Islands Marshall Tonga 3) Solomon Islands Nauru Palau* 4) Australia Micronesia* New Zealand 5) Solomon Islands* Tuvalu Fiji 6) Australia Fiji* New Zealand 7) Tonga* Micronesia Kiribati 8) Nauru Marshall Islands* Micronesia 9) Tuvalu Micronesia Kiribati* 10) New Zealand* Fiji Australia
17
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
18
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Tau Mahere Ako 1
Ingoa Mahere Ako He Tohu Tākaro
Tau Akoranga 3 o 8
Ingoa Akoranga He kapa toa
Paetau Tau 9
Te whāinga hei whakatutuki 1.4 Communicate about personal information such as name, age, nationality and home
2.5 Students will be able to communicate about physical characteristics, personality and feelings
Te wā hei whakatutuki 45 meneti
Ngā rauemi Pānui 2
Rauemi 5, 6, 7
Te raupapa ngohe Te Roa
20
15
10
1. He kapa, he kupu
2. He kapa, he kōrero
3. He kapa, he kōhao
Ngā mahi aromatawai Ngohe 3 – He kapa, he kōhao
19
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Ngohe 1: He kapa, he kupu
Mahi: He kōrero, he whakarongo
Whāinga: Kia whai kupu hou ngā ākonga mō te tākaro hoki
Kia whiwhi: Pene hinu tāe/karaRauemi 5
Te roa: 20 menetiTe mahi: Takirōpū
1. Panuitia te Pānui 2: Te Kapa Rākau Pango ki ngā ākonga. E rua ngā pānuitanga. Mō te pānui tuatahi me noho puku rātou ki te āta whakarongo.
2. Mutu ana, kōrerotia te kōrero nei kia āhua mārama ai rātou ki te kaupapa, kātahi ka hoatu te Rauemi 5: Ngā Kupu ki a rātou, ā, ka pānuitia anō.
3. Ko te mahi a ngā ākonga he tuhi i ngā kupu ingoa, i ngā kupu mahi, me ngā kupu āhua i rongo nei rātou.
Ngohe 2: He kapa, he kōrero
Mahi: He whakatikatika kōrero
Whāinga: Kia taea e ngā ākonga te kōrero te whakatakoto kia tika.
Kia whiwhi: Rauemi 6: Takoto kia tikaTe roa: 15 menetiTe mahi: Takirōpū
1. Whakarōpūtia ngā ākonga.
2. Hoatu te Rauemi 6 ki ia rōpū. Ko tā rātou mahi he whakatakoto kia tika te rere o te kōrero.
Ngohe 3: He kapa, he kōhao
Mahi: He whakakī āputa
Whāinga: Kia taea e ngā ākonga ngā kupu tika te whiriwhiri.
Kia whiwhi: Rauemi 7: Whakakī āputaTe roa: 10 menetiTe mahi: Takirua
1. Takiruatia ngā ākonga.
2. Hoatu te Rauemi 7 ki ia tokorua. Ko tā rātou mahi he whakakī āputa ki ngā kupu e tika ana.
20
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Pānui 2: Te Kapa Rākau Pango6 (mā te kaiako)
I tae atu te kapa Rākau Pango ki ngā taumāhekeheke o te ao i tū ki Peihingi, Haina i te tau 2008. Ka noho tuawhitu te tūranga o te kapa nei i te ao mō ngā kapa hahau pōro, arā, te hoki, engari ka taea e rātou te tūranga tuatahi te whakaeke menā e kaha hiahia ana.
Waimarie i whai tūranga a Lizzy Igasan o Te Taitokerau ki te kapa. Nō Ngāpuhi, nō Ngāi Tahu hoki ia, ā, i tipu ake i Whāngarei. Ko ia tētahi o ngā tino kaipare7 o te tākaro nei i te ao, ā, ko ia anō hoki mō te tuki8.
Āhua whā tau tōna pakeke ka tīmata ia ki te tākaro hoki. I ia Hatarei ka haere ia ki te papa tākaro o Kensington i Whāngarei ki te tākaro, rātou ko ōna tūākana tokorua. Hei tāna, menā ka taea e ōna tūākana, ka taea hoki e ia.
I te kura tonu ia, i tona Tau 9, ka uru atu ki te tākaro ki ngā wāhine pakeke, pakari hoki i Whāngarei. Kāore i te māharahara mō tōna tamarikitanga. Ko tāna anō me pakari ia ki te tākaro, me pakeke hoki ōna whakaaro, ehara tēnei i te tākaro mā te whakaaro tamariki.
Ka pērā anō i te wā i hūnuku ia ki te kura o Rangitoto i Tamaki Makaurau. Ka kaha te mahi i te kura, ka kaha anō hoki te whakangungu i a ia ki te tākaro hoki, ko rāua ko Tina Bell-Kake, te toki o ngā toki wāhine o te kapa Rākau Pango i taua wā. Ahakoa te mokemoke ki te kāinga me tana whānau, ka kuhu tonu kia whāia e ia ngā hua angitu o te wāhi i noho nā ia.
Ka tino mihi a Lizzy ki tōna māmā, nāna i whakapau kaha, i whakapau whakaaro kia ekea e Lizzy te taumata o te tākaro e whāia nei e ia, arā, ko te hoki. Ko ia tōna kaiwawao, tōna kaiako, tōna kaiwhakahaere, tona kaitautoko i a ia e tamariki ana.
Hei tā Lizzy, ko te tākaro hoki te tino tākaro. He tikanga ā-tinana, he tikanga ā-pūkenga9 anō ō te tākaro nei. Koirā te mea pai ki a ia, ka puta ēnei āhuatanga i te wā e tākaro ana, ka mutu, he pai anō ngā tāngata, tēnā me āna tikanga, tēnā anō me āna.
6 He mea tiki mai i: Issue 29, Spring 08, Te Mana Taiohi, ‘Leading The Black Sticks in Beijing’ pp. 28-297 defender8 attack9 physical and technical aspects
21
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 5: Ngā Kupu
I a koe e whakarongo ana ki ngā kōrero mō Te Kapa Rākau Pango, tuhia mai ngā kupu e tika ana ki roto i te ripanga nei. Kia 5 ngā kupu ki ia pou.
Listen to the story being read about The Black Sticks. While doing so write in the relevant column 5 nouns, 5 adjectives and 5 verbs that you hear from the story.
Kupu ingoa Kupu āhua Kupu mahi
e.g. kapa
22
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 6: Takoto kia tika
Tapatapahia te kōrero nei, ka hoatu ai ki ngā rōpū ākonga hei whakatakoto mā rātou kia tika te rere o te kōrero.
I tae atu te kapa Rākau Pango ki ngā taumāhekeheke o te ao i tū ki Peihingi, Haina i te tau 2008.
Ka noho tuawhitu te tūranga o te kapa nei i te ao mō ngā kapa hahau pōro, arā, te hoki,
engari ka taea e rātou te tūranga tuatahi te whakaeke menā e kaha hiahia ana.
Waimarie i whai tūranga a Lizzy Igasan o Te Taitokerau ki te kapa.
Nō Ngāpuhi, nō Ngāi Tahu hoki ia, ā, i tipu ake i Whāngarei.
Ko ia tētahi o ngā tino kaipare o te tākaro nei i te ao, ā, ko ia anō hoki mō te tuki .
Āhua whā tau tōna pakeke ka tīmata ia ki te tākaro hoki.
I ia Hatarei ka haere ia ki te papa tākaro o Kensington i Whāngarei ki te tākaro, rātou ko ōna tūākana tokorua.
Hei tāna, menā ka taea e ōna tūākana, ka taea hoki e ia.
I te kura tonu ia, i tona Tau 9, ka uru atu ki te tākaro ki ngā wāhine pakeke, pakari hoki i Whāngarei.
Kāore i te māharahara mō tōna tamarikitanga.
Ko tāna anō me pakari ia ki te tākaro, me pakeke hoki ōna whakaaro, ehara tēnei i te tākaro mā te whakaaro tamariki.
23
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Tapatapahia te kōrero nei, ka hoatu ai ki ngā rōpū ākonga hei whakatakoto mā rātou kia tika te rere o te kōrero.
Ka pērā anō i te wā i hūnuku ia ki te kura o Rangitoto i Tamaki Makaurau.
Ka kaha te mahi i te kura, ka kaha anō hoki te whakangungu i a ia ki te tākaro hoki, ko rāua ko Tina Bell-Kake,
te toki o ngā toki wāhine o te kapa Rākau Pango i taua wā.
Ahakoa te mokemoke ki te kāinga me tana whānau, ka kuhu tonu kia whāia e ia ngā hua angitu o te wāhi i noho nā ia.
Ka tino mihi a Lizzy ki tōna māmā, nāna i whakapau kaha, i whakapau whakaaro
kia ekea e Lizzy te taumata o te tākaro e whāia nei e ia, arā, ko te hoki.
Ko ia tōna kaiwawao, tōna kaiako, tōna kaiwhakahaere, tona kaitautoko i a ia e tamariki ana.
Hei tā Lizzy, ko te tākaro hoki te tino tākaro.
He tikanga ā-tinana, he tikanga ā-pūkenga anō ō te tākaro nei.
Koirā te mea pai ki a ia, ka puta ēnei āhuatanga i te wā e tākaro ana,
ka mutu, he pai anō ngā tāngata, tēnā me āna tikanga, tēnā anō me āna.
24
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 7: Whakakī āputa
Whakarongo ki to kaiako i a ia e pānui ā-waha ana te kōrero mo, ‘Te Kapa Rākau Pango’. I a ia e kōrero ana, whakakīa ngā āputa ki ngā kupu e tika ana.
Listen to the teacher read ‘Te Kapa Rākau’. As the teacher is reading fill the spaces in the text with the words from the list below.
taumata tūākana māharahara kaiwawao mokemoke
whakapau hiahia papa pakari pai Pango
Ngāpuhi whānau whakangungu tūranga
I tae atu te kapa Rākau ______ ki ngā taumāhekeheke o te ao i tū ki Peihingi, Haina i te tau 2008. Ka noho tuawhitu te tūranga o te kapa nei i te ao mō ngā kapa hahau pōro, arā, te hoki, engari ka taea e rātou te _________ tuatahi te whakaeke menā e kaha ________ ana.
Waimarie i whai tūranga a Lizzy Igasan o Te Taitokerau ki te kapa. Nō ________, nō Ngāi Tahu hoki ia, ā, i tipu ake i Whāngarei. Ko ia tētahi o ngā tino kaipare o te tākaro nei i te ao, ā, ko ia anō hoki mō te tuki .
Āhua whā tau tōna pakeke ka tīmata ia ki te tākaro hoki. I ia Hatarei ka haere ia ki te ________ tākaro o Kensington i Whāngarei ki te tākaro, rātou ko ōna tūākana tokorua. Hei tāna, menā ka taea e ōna _________, ka taea hoki e ia.
I te kura tonu ia, i tona Tau 9, ka uru atu ki te tākaro ki ngā wāhine pakeke, pakari hoki i Whāngarei. Kāore i te ___________ mō tōna tamarikitanga. Ko tāna anō me _________ ia ki te tākaro, me pakeke hoki ōna whakaaro, ehara tēnei i te tākaro mā te whakaaro tamariki.
Ka pērā anō i te wā i hūnuku ia ki te kura o Rangitoto i Tamaki Makaurau. Ka kaha te mahi i te kura, ka kaha anō hoki te ___________ i a ia ki te tākaro hoki, ko rāua ko Tina Bell-Kake, te toki o ngā toki wāhine o te kapa Rākau Pango i taua wā. Ahakoa te _________ ki te kāinga me tana ________, ka kuhu tonu kia whāia e ia ngā hua angitu o te wāhi i noho nā ia.
Ka tino mihi a Lizzy ki tōna māmā, nāna i _________ kaha, i whakapau whakaaro kia ekea e Lizzy te __________ o te tākaro e whāia nei e ia, arā, ko te hoki. Ko ia tōna ___________, tōna kaiako, tōna kaiwhakahaere, tona kaitautoko i a ia e tamariki ana.
Hei tā Lizzy, ko te tākaro hoki te tino tākaro. He tikanga ā-tinana, he tikanga ā-pūkenga10 anō ō te tākaro nei. Koirā te mea ________ ki a ia, ka puta ēnei āhuatanga i te wā e tākaro ana, ka mutu, he pai anō ngā tāngata, tēnā me āna tikanga, tēnā anō me āna.
10 physical and technical aspects25
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Tau Mahere Ako 1
Ingoa Mahere Ako He Tohu Tākaro
Tau Akoranga 4 o 8
Ingoa Akoranga He koura
Paetau Tau 9
Te whāinga hei whakatutuki 1.4 Communicate about personal information such as name, age, nationality and home
2.5 Students will be able to communicate about physical characteristics, personality and feelings
Te wā hei whakatutuki 45 meneti
Ngā rauemi Pānui 3
Rauemi 8
Te raupapa ngohe Te Roa
45 1. He toki, he toa
Ngā mahi aromatawai
26
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Ngohe 1: He toki, he toa
Mahi: He kōrero, he whakarongo, he tuhituhi
Whāinga: Kia mārama ngā ākonga ki te ia o ngā kōrero
Kia whiwhi: Pene hinu tāe/karaRauemi 8: KouraPānui 3: Koura
Te roa: 35 menetiTe mahi: Takirōpū
1. Hōatu te Pānui 3: Koura ki ngā ākonga. Me pānui puku rātou, kātahi, māu e whakarite kia pānuitia ā-wahatia e rātou.
2. Mutu ana te pānui, kōrerotia ngā kōrero mō ngā tāngata nei kia āhua mārama ai rātou ki te kaupapa.
3. Whakarōpūhia ngā ākonga i roto i ngā rōpū e toru. Whiriwhiria kia noho mā ia rōpū tētahi o ngā kōrero e wānanga.
4. E toru ngā tumahi. Me kōrero tahi i roto i ō rātou rōpū mō te kōrero kua riro i a rātou, kia āhua mārama ai
rātou ki taua kōrero. Mā tētahi o te rōpū e tuhi te whakamāramatanga i te reo Pākehā. Hōatu te Rauemi 8 ki ngā rōpū hei mahi mā rātou. Kīa atu kia puritia ā rātou whakautu,
kaua e whāki. Kia 10 meneti noa iho mō te wānanga i tētahi o ngā kōrero, kātahi ka hōatu he kōrero kē
ki ia rōpū. Ko te tikanga kia pau katoa ngā kōrero e toru i a rātou te wānanga. Kaua e hōatu ngā kōrero e toru ki ngā rōpū i te wā kotahi. Me whakapau ngā whakaaro
ki te kōrero kotahi i te wā kotahi.
5. Mutu ana te wānanga i ngā kōrero katoa, me whakahoki kōrero mai ki te katoa kia kitea ngā tika me ngā hapa hei whakatika.
Tirohia ēnei pā ipurangi menā kei te hia kōrero anō;
http://tvnz.co.nz/content/olympics_2008_nz_team_index/olympics_sport_index
http://tvnz.co.nz/view/page/2009570
27
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Pānui 3: Koura!
I toa a Valerie Vili i te whakataetae panga matā o Ngā Taumāhekeheke o Te Ao i tū ki ‘Te Kohanga Manu’ i Peihingi, Haina. Nā tana panga tuatahi tonu i hinga ai te whakataetae! Ka whakatika atu me te wehi, panga atu! E hika! 20.56 mita te tawhiti, kotahi mita atu i tērā i toa i Ātene i te tau 2004. Kātahi te roa o te panga matā a Valerie ko tēnei, ā, ahakoa he poto kē āna panga whai muri, kāore i te māharahara, kāore i tata mai te hoariri. 28 henimita te tawhiti atu i te kaipanga tuarua.
Tirohia - http://tvnz.co.nz/content/2009341 mō ngā kōrero Pākehā
QuickTime™ and aTIFF (Uncompressed) decompressor
are needed to see this picture.
28
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
QuickTime™ and aTIFF (Uncompressed) decompressor
are needed to see this picture.
Te Hiringa i te Mahara
Ko te ihu anake o ngā māhanga Evers-Swindell i puta i te hoe takirua waka i Ngā Taumāhekeheke o Te Ao i Hunihi, Haina, ka mutu, nā te whakaahua tonu i kite, ka riro te koura i a rāua, ka hinga kē ko Tiamana.
He tata rawa nō te mutunga ka kīa ai ko ngā Tiamana tokorua ngā toa, engari nō te kitenga atu i te whakaahua ka kite hoki nā tō rāua pounga hoe whakamutunga i neke whakamua atu ai.
Tirohia - http://tvnz.co.nz/content/2008907 mō ngā kōrero Pākehā
QuickTime™ and aTIFF (Uncompressed) decompressor
are needed to see this picture.
I riro i a Tom Ashley te koura tuatoru mō Aotearoa mō te whakataetae mirihau i Ngā Taumāhekeheke o Te Ao i tū ki Peihingi, Haina. Ko te tuatoru tōna tūranga i te tīmatanga o te rerenga whakamutunga, ā, ko te tikanga kia hinga a Nick Dempsey o Piritānia Nui rāua ko Julian Bontemps o Wīwī i a ia ka whiwhi koura.
Ka whai huarahi kē a Ashley i te taha matau o te ara mirihau, kāore i whai i te huarahi o ōna hoariri. Nā reira i tino puta ia ki mua i ngā tokorua nei i te pou huringa, ā, ka noho tonu ki mua i a rāua tae noa ki te mutunga.
Tirohia - http://tvnz.co.nz/content/2019513 mō ngā kōrero Pākehā
29
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 8: Koura!
Kimihia ngā kupu, kōrero rānei i roto i te kōrero e rite ana ki ēnei kupu, kōrero Pākehā te tikanga.
Find words or phrases in the Māori text similar in meaning to the English words or phrases below.
Valerie Vili
Kupu Pākehā Kupu Māorishot putcouldn't get closepersonal best28cmOlympic Gamesmetre.it didn't matterfrighteningly determinedAthensBird's Nest
Evers-Swindell Twins
Kupu Pākehā Kupu MāoriSo close was the finishGermanytwinslast strokethe Germans were thought to have won pippingdouble scullsShunyigoldphoto finish
Tom Ashley
Kupu Pākehā Kupu MāoriFranceto claim the goldit appeared to pay off handsomelythird goldthird positionsafely aheadtop markerhis rivalsright side of the coursewindsurfing
30
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Mā te Kaiako:
Valerie Vili
Kupu Pākehā Kupu Māorishot put panga matācouldn't get close kāore i tata maipersonal best kātahi te roa o te panga matā a Valerie28cm 28 henimitaOlympic Games Ngā Taumāhekeheke o te Aometre. mitait didn't matter kāore i māharaharafrighteningly determined ka whakatika atu me te wehiAthens ĀteneBird's Nest Te Kohanga Manu
Evers-Swindell Twins
Kupu Pākehā Kupu MāoriSo close was the finish tata rawa nō te mutungaGermany Tiamanatwins māhangalast stroke pounga hoe whakamutungathe Germans were thought to have won ka kia ai ko ngā Tiamana tokorua ngā toapipping Ko te ihu anake..i putadouble sculls hoe takirua wakaShunyi Hunihigold kouraphoto finish whakaahua
Tom Ashley
Kupu Pākehā Kupu MāoriFrance Wīwīto claim the gold ka whiwhi kourait appeared to pay off handsomely nā reira i tino putathird gold koura tuatoruthird position tuatoru tona tūrangasafely ahead ka noho tonu ki muatop marker pou huringahis rivals hoaririright side of the course te taha matau o te arawindsurfing mirihau
31
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Tau Mahere Ako 1
Ingoa Mahere Ako He Tohu Tākaro
Tau Akoranga 5 o 8
Ingoa Akoranga He tohu kōrero
Paetau Tau 9
Te whāinga hei whakatutuki 1.4 Communicate about personal information such as name, age, nationality and home
2.5 Students will be able to communicate about physical characteristics, personality and feelings
Te wā hei whakatutuki 45 meneti
Ngā rauemi Pānui 3
Rauemi 2
Rauemi 9
Te raupapa ngohe Te Roa
20
25
1. He tohu, he tikanga
2. He tohu, he kōrero
Ngā mahi aromatawai Ngohe 2 – He tohu, he kōrero
32
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Ngohe 1: He tohu, he tikanga
Mahi: He pānui whakaahua, he tuhituhi
Whāinga: Kia whai kupu hei whakamārama whakaahua
Kia whiwhi: Rauemi 9: TohuRauemi 2: Ngā whakamāramatanga (Akoranga 1)Pānui 3: Koura (Akoranga 4)
Te roa: 20 menetiTe mahi: Takirōpū
1. Kutikutihia ngā whakaahua e toru o Pānui 3, hei rauemi kōrero mā ngā ākonga.
2. Whakarōpūhia ngā ākonga, kia toru ngā rōpū. Tukuna atu anō ngā kōrero whakamārama mō ngā haki (Rauemi 2) me ngā kōrero o Pānui 3 hei tauira āwhina i ngā ākonga.
3. Hoatu te Rauemi 9 ki a rātou. Ko tā rātou mahi he whakautu i ēnei pātai mō te whakaahua e mau nei rātou;
He aha ngā tāe (o ngā kākahu, o ngā tohu)? He aha ngā tohu? He aha te tikanga o ngā tāe me ngā tohu?
Ngohe 2: He tohu, he kōrero
Mahi: He tuhituhi
Whāinga: Kia oti i ngā ākonga te kōrero te tuhi.
Kia whiwhi: Rauemi 9: TohuRauemi 2: Ngā whakamāramatanga (Akoranga 1)Pānui 3: Koura (Akoranga 4)
Te roa: 25 menetiTe mahi: Takitahi
1. Mutu ana te wānanga i ngā whakaahua e toru. Me noho takitahi ngā ākonga ki te tuhituhi i ā rātou ake kōrero mō ngā mahi i oti i Ngohe 1 mō tētahi o ngā whakaahua. Hōatu ko te Rauemi 10 hei āwhina, hei ārahi i a rātou. Kia oti ngā kōrero nei te tuhituhi i tēnei akoranga tonu.
2. Kohikohia ā rātou kōrero, whakamātautauria kia whai kōrero āwhina ngā tauira mō ngā akoranga e whai muri atu ana.
33
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 9: Ngā Tohu
Tirohia te whakaahua. He aha ngā tāe? He aha hoki ngā tohu e kitea ana? He aha te tikanga o ēnei.
Study the photo. What are the colours? What symbols are represented? What do these colours and symbols mean?
Ngā tāe Ngā tohu Ngā tikangae.g. kahurangi waka Te moana me te waka
moana. Te kāinga o tōku whānau. Ngā moutere o tōku iwi.
34
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Rauemi 10: Tuhituhi kōrero
He tauira noa iho tēnei hei āwhina i a koe ki te tuhituhi kōrero mō ngā tae me ngā tohu i roto i te whakaahua. Kei a koe anō te tikanga mō te whakawhānui atu i ngā tauira kōrero.
This example is simply provided to help you describe the colours and symbols in the photo. Feel free to use other sentence constructions as well.
Tāe
Ko ngā tāe i roto i te whakaahua he_________, he __________, he ________...
Tohu
Ko ngā tohu i roto i te whakaahua he_________....
Tikanga
Ko te tikanga o te tāe___________, he…
Ko te tikanga o te tohu ___________, he…
35
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Tau Mahere Ako 1
Ingoa Mahere Ako He Tohu Tākaro
Tau Akoranga 6, 7, 8
Ingoa Akoranga He tohu whakaatu
Paetau Tau 9
Te whāinga hei whakatutuki 1.4 Communicate about personal information such as name, age, nationality and home
1.5 Communicate about location
2.5 Students will be able to communicate about physical characteristics, personality and feelings
Te wā hei whakatutuki 45 meneti
Ngā rauemi
Te raupapa ngohe Te Roa
45 1. He tohu, he whakaatu
Ngā mahi aromatawai Hei aromatawai
36
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Ngohe 1: He tohu, he whakaatu
Mahi: He whakarite, he whakaatu kōrero
Whāinga: Kia whakaaturia ngā kōrero tohu
Kia whiwhi: Me whai wāhi ki te ipurangi, ki te whare pukapuka hokiHe pukapuka, niupepa whai whakaahua tākaro He rorohikoHe pūwhiti(datashow projector)
Te roa: Akoranga 6, 7, 8Te mahi: Takitahi
1. Ko te mahi mā ngā ākonga he rangahau kōrero, whakaahua hoki mō tētahi tohu tākaro, otira, ehara anake i te tohu, engari ko ngā tāe me ngā tohu. Kei raro nei ko ngā tohutohu hei whai mā rātou. E toru ngā tūmahi;
Rangahau Whakaritea he wā kia haere atu ngā ākonga ki te whare pukapuka, ki te whātoro atu
rānei ki te ipurangi ki te whaiwhai whakaahua TĀKARO. Mā rātou tonu e whiriwhiri he aha te tākaro, nō hea rānei te kaitākaro. Ko te tino tikanga me whai tohu, me whai tāe hoki ngā whakaahua hei take kōrero mā
rātou
Whakawhāiti Whakaritea me pēhea te pupuri, te whakaatu rānei i ngā kōrero, mā konei e tau ai me
tārua(copy) rānei te whakaahua, me mau rānei hei kōnae hiko (electronic file) Tohua ko ngā tāe me ngā tohu o roto o te whakaahua Tuhia he kōrero mō ngā tāe me ngā tohu kia rite ki ērā i oti i Akoranga 5, engari me tika
atu, me whānui atu ngā kōrero. Whakawhāititia ngā kōrero katoa hei whakaatu ki te katoa. Hei tauira, me whakaatu ā-
rorohiko rānei (powerpoint), me whakaatu ā-pānui rānei (poster).
Whakaatu Whakaritea he wā i Akoranga 7 ki te whakaoti i ngā whakaritenga mō te whakaatu. Me tīmata rānei te whakaatu i ngā kōrero a ngā ākonga ki te katoa o te karaehe i
Akoranga 7, Akoranga 8 rānei. Whakaritea hoki ngā taputapu hei āwhina i ngā ākonga ki te whakaatu,
o rorohiko me te pūwhiti(computer and datashow projector)o papa pānui (display board)
37
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education
Te Hiringa i te Mahara
Hei aromatawai
Mā tē rārangi aromatawai nei e āwhina.
Take MākaRangahau- kua whiriwhiria whakaahua tākaro- kua rite te whakaahua mō te mahi nei, ngā tāe, ngā tohu
Whakawhāiti- kua whakataua me pēhea te whakaatu- kua tuhia mai he kōrero- he tika ngā kōrero me te hāngai ki te kaupapa o te tohu, o ngā tāe hoki- he reo Māori te kōrero
Whakaatu- he mārama te whakaaturanga mai o ngā kōrero ki ngā ākonga (mā te pātai atu ki ngā ākonga e whakamātautau te mārama ki te whakaaturanga)
38
A project managed by Gardiner and Parata Limited for the Ministry of Education