D. D.DISSERTATIO ACADEMICA,

DE

ANIMO HOMINISRECTE

EMENDANDO.Quam

Cotifenfu Simpliß. Ord. Philofopb.In Inclito ad SALAM Atheneso,

Modcrante

Mag. JOH. PETRO*

Mor. et Polit. PROF. Reg. et Ord.Publice exbibet of proponit

AUCTOR et RESPONDENS,OLAUS JOH. FÅHR.EUS,

G0 THLAND US.

In Audif. Carol. Maj. d. XI Oäobr. A:o MDCCLXXVHoris ante meridian folitis.

UPSALIjE,Typis Edmannianis,

VIROMAGNUS TN S. R. M-.TEM F1DEI,DIOECESEOS GOTHLANDIC/REPISCOPÖ EMINENTISSIMO y

VENERANDI SYNEDRIi,Quod Ibidem Est ,

Ρ R iE S i D I GRAVISSIMO ,

SCHOLZ TRIVIALISEPHORO ADCURATISSIMO,

REEERENDISS1M0 PATR1 AC DOMINO

Üno Doct. GABRIELIΤΪΜΟΤΗΕΟ

LÜTKEΜANN,MJECENΑ ΤΙ Ο

SACRUM»

Viro

ADMODVM REFERENDO AT01)Ε PR/LCLdRlSSIM®

IV JOHANNIFÅHR^O,Ecclesiakum in Haelingebo et Sii.te

ANTISTIT1 ET PRi£POSITO oravissimo,

ΡARENT i OPTIMO.

Nihil mihi antiquius nihilque nmabilius effe potuit, qtiam quod exo'~pfata (efe offert occaiio, meam in Te, Parens Indulgentifüme,pietatem &. reverentiam , qr.ae Filium decer, pro fantis a teneris inde un-gyiculis paterni animi documentis, palam aperiendi. Sed quo acriusbeneficiorum Tuorum longe lTiaximorum reminifcor, eo magis viriutnmearum defetlio ante eculos ponitur; adeo ut Müs enumer3ndis, ne dumlaudandis , ve! aliqua ex parte compenfandis, parem me non deprehen-dam. Hoc neque fibi vindicare nnimum parentis vere optimum non tamfpero, quam certiflime fentio ; him c potius de!e£ht interna & tncita ani¬mi mei veneratio» ijeneficentiae itoqne Tuce & amoris figna r ex cordeintimo piofecta, gratiffima potius & immortali a me fufpicienda funtinenre. Tuorum jam fumtuum accipe fruclus, primitiasque meorum inJitteris progreffuum , quos aetas· mea juvenilis capere lmcusque potuit. Di-vina sdfulgente gratia, id efficére ftudebo, ut maturiras annorum uberio--fes ßliquando o,Terre Tibi quear. Faxit fupremum Numen , ut, falv®Te fofpiteque, pev muitorum annorum ieriem confiiiis Ttjis fahiberri-'mis utar ; lic nunqunrn mihi, neque ceteris , qui Tui funt, deerit, qucda Paterna indulgentia proficifci folcat. Hsec prccatur,, hsc iemper preca-bituf

Filius ofjedientiffimuSiOLAUS JOH» FÅHR^E¥S»

Till

HERR AU CTOREN.

M™, Vän, Du ger et vackert profUtaf Dit hjerta och Dit Jnilie ;

Mitt vitsord gors väl ef behof,Men jag min fägnad yttra ville.Du vifar vågen man bör gä,

Dä man en (ladgad vishet joker,Dit verk Din vandels loford oker,

Och dygden gläds ät bägge tvä.

Man [er af träden , dä de knoppas,Hvad man om höften vänta kam

Utaf Din ungdoms 'pär man hoppas,At Du blir fnart en mogen Man.Fortjenftens värde varar än ;

Den väg, Du gär, til äran leder}Blif Du en Fofterbygdens heder,

Och vet, jag är och blir Din Vän.

Joh. Fr. Sturtzenbecher.

S. I.

[omini a?que, ac ceteris animantibus, curamfui ipfius efie innatam, nec non naturacconvenientiffimam, a nemine, iana pracdi-to ratione,in dubium unquam vocari pot-eft. Hane vero, curam, ut decentifilme,

fl refpiciamus, vel animum, vel corpus , peragat, ei prasceteris magni momenti eft, Confiderans femec ipfum,fimulque ad alias res creatas attendens, qua? erjam fm«·gula? fua peculiari gaudent praeftantia, fibi facillime per·ivadebit, plures fibi & excellentiores a Creatore O, Max,facultates eile conceflas. Has vero, uti inter omnes con-ftat, ftudio & exercitatione excoliTnec non ignavia de·perdi, & negligentia fuf¥bcari,vcrifiimum eft. Omniumitaque mortalium eft, nihil fibi reputare dignius, nihilgntiquius, jucundius nihil, quam in culturaru anirai &fuarum facultatum amplificationem omnem impenderecuram ; quum iatis fuperque pateat, officia, quibusiuntobftri&i, rite expleri non pofle, nifi infitas dotes & fa¬cultates ad maturitacem iuam perducant, & habilioresreddant. Nec taceri debet, quod huic quoque rei haudminimum robur adfert, ut, quo praeftantior quis fibiipfi fuerit, eo nobilior & munificentior in hac rerum

A uni-

β ) 2 ( Φuniverfitate civis habeatur; nec non, dum lernet ipfumexcolit, id ipfi non folum multoe utilitati fit, verum ge¬nus humanuni fru&um inde profluencem maxime per-cipiat. Naicimur in fumma omnium rerum ignorantia,qua*, veluti ienebra?, menti lucem eripit; quo efficitur,ut animus adhuc tener foedifiimis faliarum opinionum,& immoderatorum affectuum fordibus imbuatur, libidi-nibusque obtemperans in varia deferarur devia itinera,qua? Γι diu iequatur, fere omni rationis du6lu defhtu·tus, per totam vitam fceleftiilimis & praviifimis a£tio-mbus occupetur. Uti a corpore, ii quis morbo laboraf,medicum abilinere, utile non föret, ita multo minusmentis fanitas negleftum & procraflinationem admittir»Exquifitiorem vero & infigniorem fibi culturri vindicatanimus, quam corpus, quum ut multo majora funt o-pera animi quam corporis, Tic ex res, quas perlequimuringenio & ratione, gratiores fiunt, quam ha?, quas vi¬ribus. Quis enim labor poteft excellentior eile eo, quinos e ftatu miiero in beatum transfert. Si ad bene &feliciter vivendum tantum prodeft ingenium , dodtrina,& variarum rerum notitia imbutum, nihil utilius vi-deri poreft, quam ut maximo animus emendetur opere.Neccflitatem hujus rei ita magnam, ita utilem, & pro-bos ita deleåantem, nobis propofuimus, pro animi &ingenii noftri viribus oftendere. Tuam B. & C. Leftormitiorem cenfuram nobis adprecamur, certo confiden-tes, Te faltem rationes a veritate aberrantes haud in-venturum.

§. ii.Ad culturam animi capeflendam homines omnes

funt obligati, quod cuique» rem introfpicienti, facilepatebir, Lex anim natura? cum jubeat inos noftrumqueftatnm reddere perfectiorem, eandem queque velie, fe·

qui-

λ Λ f c&bc&P ) 3 V.

quitur, ut, quantu.m poiTimus, emendatifiimam efficia-rous vim ncitram cogitandi & appetendi. Hseccc verohominis opera , huc potiilimum redit, ut rede ieie ha-beant lententiae ejus de rebus, quas ii bi neceilario per-ipedas habebit, ii officia iua legi convenienter compo-here ftudeat; idque agendfcm, ut rede formetur judici-um, & omnibus verum iuum flatiiatur pretium. Hinccultura mentis tres requirit primarias virtutes, quibusjuventus probe imbuenda, fcilicet amorem veri, obedi-entiam, & diiigentiam. Quod fl fiat, animns magis ma-gisque diilinda boni malive cognitione imbuitur. Siunquam hac deftituitur mens humana, non potefl nonin eligendo bono, & fugiendo malo, decipi & labi; con-fufis enim inter ie ac commentitiis honefti & turpitudi-nis notionibus, abeiTe non potefl, quin a regia vers fe·licitatis via detorqueatur, & pro thefauris, quod ajunt,carbonem inveniat, & pro Junone nubem ampledatur.Hinc non mirandum, quoniam mens humana fepe fi-ne debita cura & inilitutione relinquatur, illam non tan-tum expertem eile facultatum fuarum redi ufus,prasfertimearum, quae indolem illius rationalem & pras brutis anima-libus prasilantiam arguunt, verum etjam omni ei necefla-ria cognitione deflitutam. Logicas igitur iciendac fludiumminime eil negligenduni, quas modum docet claras ac-quirendi notiones, illasque comparatas in diftindascommutandi. Habitu illo acquifito, in appetendo & a-verfando rariffime decipitur voluntas; illa enina féqui-tur inteiledum, pro ut ab eo bonum vel malum judica-tur. Circa inteiledum igitur & ejus facultates, ante o-mnia cultura inilituenda; cum, emendata vi cogitandi& intelligendi, perfeda & omni laude^ digna redditurquoque yolendi facultas.

§. III.Necefficate emendadonis !& intelle&us exereitationis

Δ ^ jam

\ λ fw ) 4 v <ap

fara in aprico pofita, modum quoque, quo hsec expleripotefi:, jam attingere in animo nobis eft. Intelleftusnofter, licet exceilentiflimis facultatibus fit prteditus, plu-ritns véro illo laborant defe^tu, ut vix iefe ex erro-ribus & pravis animi commotionibus evoivere queant»Sic in operationibus fuis plurimas deprefaendit difficul-tates, unde falfitas & error ex prrecipitantia & ignaviaplerumque profiuunt. Experimur quidem, facultätes itadietas inferiores, veiuti fentiendi, imagines produccndi*Sc in animurn revocatas ideas eognofcendi, fere cumipfa vita incipere, & fponte iua fernper ie exierere. Su-periores vero illse·, attendendi, res confiderandi, expe-riundi, judicandi Sc ratiocinandi, tanquam abiconditasjacent, nec nifi antecedente cura & exercitatione in a«ctum erumpunt. Harum vero quaelibet ut amplificetur^quod ef jam experienti<£ convenientiffimum eft, ordinequodam Sc regulis dirigatur neceife eft. Pars illa ani-mi nobilior,. intelleftus, quo rem quandam diftinéte no-bis reprreientamus, perfeftior tunc dicitur, fi plura di-itinfte cognofcimus, & de una quaque re diftin£tas no-bis formamus ideas, id eft, ut notas, quibus quarque resab altera dignofcitur, figillatim nobis in animo fiitamus,Sc quid res fit, feiamus» A prima igitur infantia, adres acriter attendere nos adivefeamus, ut res fenfibus u-furpatas deferibamus & partes, earum notas, magnitu-dinem, figuram, motum ita adumbremus, ut rei vifaevel auditre imaginem, animo & cogitationibus depinxif-fe videamur. Hunc ordinem obiinendi, magis pra? reli-quis iniervire feientias mathematicas autumamus. Quodquoque ipfis Graecis, a retro longe temporibus haud in-gratum vel ignotum vifum. Notatu in primis dignumvidetur illud fcholas Platonicae* α,γεωμετξητος εισ&πο*Ad attentionem Sc reflexionem alacriter hoc modo viamnobis paramus, qua? etjara crebriori exercitatione auge-

tur;

s3$§» \ er f c5$s

tur t qua obtcnta Sc comparata, acumen noftrum haudparurn roboris accipic, cujus quoque auxilio plora jinunaquaque re perfipicete conceftum eil. Ad ultimummonere heic fufficiat, conquiefcendum nobis prins npneile, quam interiorem rerum naturam Sc proprietärescognofcamus. Si talis inftituitur inquifitio, ut, quan-tum in nobis fit, & quo usque fe extendat noftra vis inicrufando, diligeotifiime omnia perveffigsmus, ad pro-iunditatem inteltaftus noftri, hoc quam plηrimum adjjumenti adfert,

§. IV.Quemadmodufla ex attenti«ne Sc rerum canfidera-

tione, tanquam fontibus, profluit acumen ingenii no¬ftri , hominem ad omnia oculatum reddens; ita pro-funditas incelle&us intelligehtiam parit. In antecedentl-bus indicatum, ante omnia ideas rerum diftin&as elTeacquirendas, quarura ope, quid-res quaeque fit, peripi-icimus. Amplius ergo procedere nobis contigit auxiliointelligentia?, dum prima difciplinarum fundamenta cog*-nita habemus. Quam magni referat, prima fundamen-ta cognoicere, fi alias fcientiam adipifci defideramus,,neminem fugit,qui aliquando fuo officio public®' rei in-fervire, & in icientiis infignes capere; progreflus ftudet.Praeftat igitur intelligentia multum utilitatisj illa acquifi-ta, quid res & cui bono fit novimus. Heic vero fubfi-ftendum nobis efte, minime putemus; eleganter ianeeft, res cognofcere , laudabfiius, easdem ita perfpeåasreddere, ut rationem quoque expifcemur, & cur unumquodque fit, indagemus. Scientias igitur ad pnecipuasSc utilsifimas intelleftus perfe&iones pertinere patet. Mo-dum eas adquirendi ut attingamus, e re non efle arbitra-mur. Scientiam heic appellamus habitum afierta demcn-ftrandi; ad omnem vero habitum acquirendum requiri-

A 3 tue

S'h ·\ < (

tur ufos & exercitatio. Librorum igitur leflio, prader-tim iflorum, quos fcientiffime exaratos habemus, per-multum prodeft, Cum enim ficriptum folidum accura-tas definitiones concinere debet, in omni autem demon-flratione fingulae propofitiones ita connectuntur, ut alte¬ra ex altera, omnes vero ex fuis principiis cenis fluant,intelligitur, in icripto illo legendo, quasque veritates,in certas quasdam propoficionum fpecies, defcribi debe-re; quo fallo, diipiciendum, num vel ad definifiones,vel axiomata & poftulata, vel ad theoremata pertine-ant ; ita lenfim adfvefcimur demonftrationibus, & habi-tum propofitiones ex propofitionibus ne&endi coropa·ramus; lilas quoque artificiofe connexas in iua principiaprima refolvere difcimus. In hifce järn veriato nofiroioteileclu, ad folidam doårinam mens pervenit, & inea tota conquiefcit. Solide ergo doåus nominandus eilnemo, nifi qni habitu iflo demonflrandi gaudef, ne-xumque propofitionum facile perfpicit, ac non fibi ipfitantum fapit, ied etjam in aliorum commodum fcientiamfuam vertit.

Hujus officii fi imraemor eil, fiapiens & prudensnequidem cenfendus, & fi huic contingeret de do&ri-nis fuis gloriari, a iapientia tarnen remotifilmus eft. Quidverö doiilrina fine fapientia nifi verfutia, calliditas &finiulatio ingenii ad omnia veriatilis. Cum enim finis,ad quem referenda funt omnia, vel cogitata, vel dicta,vel fafta, fit perfeflio flatus noilri, & ex illa oriundaFelicitas; patet, fcientise & eruditioni ideo operam efiédandam, ut nos aliosque utiliores feiicioresque, no-firumque llatum reddamus perfecliorem. Sic optimepervenimus ad iapientiam, qua? a Leibnitio aliisque fci-entia nominatur felicitatis, qua? non obtinetur, nifiLegi Nat. obfequamur. Ad omnia itaque, qua? a-guntur, acerrime quisaue actendat, r>e quid felici-

II ) 7 ( $rad fax ejusque increraentis fit adverfarium. Ex a-liorum exemplis difcat, quae in concilium vocare de-beat; & tanquam in ipeculo intuea'tpr, qua; magis interplura remedia videantur utilia; exque pluribus igirur o-ptima finibusque convenientiilima eligat. Multa vero& innumerabiiia objici poflunt impedimenta, quas opti-mis interdum confiliis obilant; fapientis adeo eil, deobilaculis, qua2 intervenire queant , cogicare, quibusqueadminiculis tollantur infpicere. F-x di£tis jam adparet,regulas felicicatis fapientiam augere, & juvare ; ve¬ro eardem funt, ac virtutis coniequenda· j quis igitur advirtutem ducunt5 ea?dem etjam ad fapientiam. Si quishabitum virtutis acquirere deüderat, necefle eil, ut tamfntelleftus ac voluntas emendetur. Sapiens nemo eritfin & intelle&um &: voluntafem prxflantiorem efficiat.Vera fapientia elt rivulus vers prudentiae. Prudentia ve¬ro nulla poteil eile vera, nifi quam mens iana accepita luminis virtutisque naturalis legitimo ufu. Si ad pru-dentiam pervenire noilri fit inilituti, id nobis fufficereminime putemus, ut eruditione & Fcientia quadam inilru^i fimus, uius quoque & experienda requiruntuf squam merito magiftram prudendte appelkmus.

§. v.Quse hunc in modum de intelledus cultura ejusque

emendadone ex parte di&a funt, ideo attuliile videamurut eo melius in iequendbus viam nobis aperiamus, devoluntads quoque cura aliquid diiTerere. Curam no-iiram circa voluntatem eile neceilariam, & nos adean-dern capeilendam obligatos, facile indicari poteil. Ni-titur nempe haec obligatio noitra generali illo juris na¬tura principio, ex quo banc propofidonem fluerevide-mus, quas di&itat, voluntatem hominis, quoquo modofieri poeeil, emendandam eile. Quod fieri tnna iolet»

) Ö l

fi ita dirigitur, ut nunquam non feratur in id, quodeft verum bonum. Sed nunquam poteft appetere ve¬rum bonum, nifi antea intelleftus verum a falfo diftin-guere didicit. Quod dum faftum eft, inclinatur ad verumbonum appeiendum & malum averfandum. Hoc modoappetitus vel averfatio illa fenfuum vehementior, cujusorigo eft confufa feniuum & phantafite repradentacio,compefcicur atque refrenatur. Inclinationum & appeti-tuum noitrorum naturam & ortum, eo melius cognitoshabere debemus. quo certius, alias vanum fore omnemin affe&uum & appetituum emendatione iufceptum la-borem. Unde Pfychologia;, non tantum in difciplinamorali, uius ampliflimus eft, verum etjam in aliis fci-entiis eximius. Cum vero jam nuper diximus, afFe&usnoftros eile domandos, non id eo pertinere volumns:acii omnes animi commotiones prorfus exftirpari, radici-tusque tolli vellemus; nam in caftra Stoicorum abiretunc vidererour. Hoc enim, quam diu in hifce corpo¬ris compagibus fumus inelufi, fieri nequit. Et ß pouet,hominibus utile non foret, Truncum & lapidem mihinomines, non hominem, fi ftne fetifu, fine fapore, finegaudio & triftitia, qnempiam fuifle aut efle affirmas.Kam quemadmodum affe£tus non funt in fe vitioll,ita nec exftirpandi, ied concinne temperandi, & adfortem & promtam referendi exfecutionem eorum, qua;refta ratio probe deliberavit, adeoque reftai rationi fub-jiciendi. Affirmandam potius videtur, illos efle inftru·menta & cotes multarum virtutum, noitaque fanitatifovendae conducere, dum modo re&a; rationi funt con-yenientes; fin vero minus, animum perturbant, cum•rrorum & pravorum morum evadunt caufla; & incita-menta. Has igitur animi commotiones compefcendi &fub dominio rationis redigendi, prtecipuum adjumentum•ft, ut tes omnes, non ficuti nobis adparent, fed uti in

) η f/ y v

ie funt cognofcamns. Objeda enim externa fenfus mo«vent; a ienfibus vero fuicitantur affedus. Utile igitureil, omnera quamcumque fugere occafionem, qua? illosinflammare poflit. Homo ia^pe in afFeduum impetu,tam fui eil impotens, ut diflinde, quid agat, cogitarcnequeat. Quod cum ita fit, in eo laborandum mihi vi¬detur, ut, quantum fieri poteil, afFedus illos, qui men-cem turbanf, per contrarios tollamus; fic triflitiam pergaudium , invidiatn per commiFerationem, metum peripem.

Ex ipfa afleduum definitione colligi poteil, in o-mni sfFedu, aut voiuptatem, aut taedium,aut utrumqueiimul adefle, pro diverfa fenfuum repraefentatione. Exhiice patet,cur a Philoibphis, quidam originarii, adquosgaudium & taedium, ceferorum furculi referuntur, reli-qui omnes derivativi noroinari ioleant. Hos omnes ilenumerare atque ordinale diiponere volumus, res eiletlaboris ardui & fucceilus incerti, propter temperamen¬torum , & corporis humani, & rerum, quae illos excita-re poflunt, varietatem cauifasque plures. Nec attinereheic autumamus, & longum föret, fpeciatim fingulasenumerare regulas, quibus vei ira, metus & defperatiodenique mitigari poffint. Nonnullos vero afFedus Γι heicconiideramus, nemini inutile videatur,

§. VI.Cum jam afFedus quosdam recenfendos efTe dixi-

mus, pertinere hoc volumus ad illos, qucs vocant de¬rivatives, quos inter primo loco iefe ofFert amor, quemnonnulli definiunt per gaudium ex alicujus felicitate per-ceptum. Ex ipia hac definitione fluunt plures propoii-tiones , quaF ad inferiorem amoris naturam intelligen-dam non parum juvant. Si nunc amor oritur ex eo,fi in altero quid occurrat, quod nobis]pIacef, quodque

B bo-

iS®3 ^ m Γ«BS» ) 1 u V, w

bonum judicamus, efficieur quoque hinc, ut,. quo plu-ra bona in altero obfervamus , eo majora capiat amorincrementa, & quo vehementius illum amamus, eo ma¬gis felicitate ejus delecterrmr. Ea vero, quas nobis pla-cent & bona videntur, faepe funt faiiacia & apparentia;prodeit igitur, quam priraum quid nobis placere inci-piat, ut difpiciamus, an non dolus lateat.. Non ftariraigitur quid periequamur, nec temere amemus id , licetpulchrurn videatur. Perfvadeamus potius nobis r nihilamore dignumx nifi quod cum iumma honeitate, & exi-mia dignitate conjün£tuni fit. Turpe prrdertim exifii-meraus, amorem noilrum rei aut perionas indignae con-fecrare, & aliquid corruptioni obnoxium tam arfte com-plecli, ut animus feie conlligere nequeaf. FuneftifTimiamoris efFe£tus bene teraperandi & dirigendi, quorumnumerus rnagnus, & enumeraeu difficiles. Quod de amo¬re dictum, ad odium 5 illi oppofifüm, pertinere poteft,qnod gaudium eil ex alicujus infelicitate. AfFectus ianeeft admodum perniciofus, fi rite eura non moderamur;& Γι unquam nobis contingeret aliquem averfari, cogi-tandum, non homines, fed vitia ipfa odifle nos debere.Pr^clare Cicero monet, ut homo homini ob eam ipfamcaußam, quod is homo fit, corifultum velit. L. J1L offic.

Commiierationem parit amor, quam tasdiom exalterius infelicitate plerumque nominamus. AfFeftus ia¬ne eil laudabilis & legi Natura; quam maxime adcom-modatus; homines omnes decet, quorum eil, in id in-cumbere, ut illam femper exerceant. Quam vero per-jucundam eiTe commiierationem novimus, tam quoquefosdam & deteftabilem invidiam, quac huic adveriatur.Scultus fane exiitirnandus ille, qui alteri fua invidet. O-ptemus potius, ut illi teque ac nobis omnia bene cedant;Ii quoque ei contingeret, ut favente foriuna, ad hono¬rem quendam, gloriam, & divitias evehi poflet,vcquo

po-

Λ τ τ fcgg= J I* \

potius animo hrec infpiciemus, prasfertim quoniam no-ftra in vidia bona ejus non minuir. Memores bene il-mus verborum Alexandri M. Invidi hotnines, nihil aliud^quam ipforum fimt tormenta. Curt. L, FIIL c. XII.

Inter iilos affe&us, a cjuibus abftinere fibique cave-ve inprimis debet mortalis, etjam eminet ira feu vo-luptas illa feu iibido prava vindicandi maium, nobis,vel aliis, quos amamus, illatum. Quamvis communi-ter doceatur, iram eile licitam & juftam, Paspius tamenteftatur experientia lllam vitioiåm eile & iiolidam, acvirtuti impetrandae minime infervire* Quare non maleBoeclerus in Libelio Memor. Eth. monere videtiir; opta-bilius eile, inquit, iram plane eliminare, eamque vir¬tuti bene congruentem ialtem non eile. Neque enimad propuliandam injuriam, neque ad punienda delidta i-ra opus eft. Ut caufla ejus & origo five fit moralis, utphilavtia, Zelotypia, fuperbia, iive naturalis, ut ebrietas,nirnia iaffittido, fames, ut de aliis non dicam, non eitbona, ita multo minus ira, ex hifce profluens fontibus,jufta evadere potefh Idolorum cultores quoque ipii, per·niciofiilimas irae confequentias videntes, illam potiffimuminter maxima vitia pofuerunt. Seneca certe, multa ele¬ganter hac in re attulit, quod teilantur libri ejus tres dehocce affeäu confcripci; quos qui legerit, facillime Tibiperfvadebit, homini iram eile noxiam. Removeamus i-gitur omnes irre cauilas, quse interdum minimae funt, &quando ad faniorem mentem pervenerimus, ridiculae vi-dentur. Verba iequamur Senec#·: Prcefume animo tilimulta ejp patienda.

Dum jam in eo fumus, ut afFeftus nonnullos attinge-re velimus, de indole quoque fpei & defiderii aliquiddicere e re fore opinamur. Spem plerumque nomina-mus exipe&ationem boni futuri jucundiorem. Quod i-gitur iperamus,id bonum eiTe opinamur: nam malumB 3 po-

II ) ( sipoclus äverfamur; & bonum futurum: nam pr^fens nonamplius fperatur. Ex bis patet, ipem noilram eile velbonam, qu# veris bonis, vel vanam, qua: dubiis, licetpro veris habitis, nititur.. Ita igitur ipem noilram diri-gamus, ne vana, incerta, & fupra vires pofita comple-öatur; quod cum fit, regrotat animus, & feie gratis de-fatigat, quod Cicero ipie comprobaf: quid ßultius quamincerta habere pro certis falju pro veris? Multa fperamus& volumus, ied quod acciderit, feramus.

Deiiderium quoque, five ille affeftus, quo bonum,quod nobis deefl, appetimus, & maium, quo premimur, re-motum cupimus, homini interdum magnum detrimen-tum adfert, fi codem nen reffe ucitur. Nam fpe ipfafemper vehementior eil, & raultis modis ab il!a diffett;fpes noflra in locta exfpeflatione quiefcit; deiiderium cumcupiditate nimia conjunflum, & quoque plerumque ie*cum fert triilitiam, anxietatem animi & impatientiam;fpes omnino liefe & patienter exCpeclat. Affe flu s hic iidirigitur ad res terrenas, & natura; bona, ad reclam ra-tionem bene revocandus, ne in fucilium & apparentiumrerum amorem fieflatur. Hoc Seneca tanti fecit dicendo:Nihil Te mannt(Je malim quam hoc, quod nemo monetär ja-tis: ut omnia naturalibus deßderiis metiaris, quibus autgratis fatisfiat, aut parva. Tantum mifcere vitta defide-riis noli. Epift. i/ß. Inania multa plerumque appetimus,negleflo rationis ufu, qua; funt vel immeritorum bono¬rum, divitiarumque cupiditates, qua; omnia nominat,Petrus σοίξκικχς επιθυμίας, ocirives στςχτευονταα vmtm της \j/u-χης. i. Pet. II: v.u. Si nunc non dubitamus, ad ne-cellarios ufus varia expetere & defiderare, cur defreffa-mus dirigere deiiderium noflrum ad res praeilantiores-,quibus prascipue occupari debet? idque eo magis, quoverius, hiice bonis iolummodo animum expleri poile,δί contra, teireilria hiec & peritura omnia nunquam

nobis

cS?3 ^ T, 15 f cSSs«as» 1 13 C <%s»

nobis' iatisfacere, vel contentos reddere poffe. Si enimdefideria noflra ad priora referri haud poflfent5nec de*berent, fequeretur, Deum, fine fpe & fine femper pro-futuro, per data ipfa defideria, animum torauere vo-luiffe; quod cum abiurdum fit & repugnet, fatis pater,quod Deus, qui facultatem appetendi dedit, ilii quoquecum omni animi tranquillitate fatisfacere poifit, modoad verum bonum quo nihil eil praftantius, feratur. Sedtale bonum eil iolummodo Numen furamura, in quoacqiiiefcere & fe deleclare poteil deilderium noilrum,cujus cognitio itaque ante omnia nobis cordi- fit,.

f VII.Sic patebit, infet illas fententias, Sc cognitionem o*

mnem quam imbibifle oportet hominem, maximam &utilifiimam eile noritiano Dei; ut nimirura plane con-vincamur, dari Auflorem fummum, Cui omnes res ori-ginem St praeflantism fuam debent. A notitia enim furo~mi Nurninis, dependet omnis noflra feiicitas, fundamen-tumque eil noflrts acquiefcentias ac laetitia:, qua animusintrinfecus perfunditur; etjam firmamentum illa ipia eilomnis probitatis er.ga alios exercenda?. Hase noflra deDeo cognitio quantum quidem ex naturali ratione inve·fligari poteil, in-duabus partibus coniiilit: ut de Deorecte fentiamus, & aftiones noitras ad ejus voluntatemcoraponamus. Hinc colligimus, religionem naturalemconilare vel propofitionibus theoreticis vol pra£lic1s. In-ter ea qute de Deo fentiamus, funt, ut nobis fit certoperfvafum, Deum exfiftere, Eundemque eile hujys uni-verfi conditorem, Sc in univerfura mundum genusquehumanum regimen exercere,. nullumque attributurn inEum cadere poiTe, quod aliquamimperfe&ionem admit-tit. Qute omnia cuivis, rationis luce utenti, facile pa¬tent. Propoiitiones ifta; praclicce verfantur partim, circa

ß & cul-

Sto \ T Λ f «Sfcj *4 v ^

aultum iuternum, partim externum cum interno conjuri-&um. internus in Ejus honore confiftit, ex quo fluitnos lilum amare, in Rum iperare, in iilo acquiefcere,Eundemque timere, Eique obfequi debere. Quod veroad externum cultum attinet, huc potiffimum redit, utDeo gratias agamus, excellentiam ejus admiremur, deiilo coniiderate loquamur, ne ejus nomine fernere &irii-ftra abutamur; qua propter, non curiole & petulanterde ejus natura & gubernatione diiputemus, verbo, utiummo conatu leges naturs iervemus. Cognitio igirurDei revera ultimum eft focietatis human« vinculum &firmifllmum. Nam remoto Summi Numinis cognitio-ne, amore, metu & timore, quisque fuis viribus con-fideret, fuoque genio indulgeret, homeftatemque pudo-rem, fidem, inter inania voeabula repucaret, nec ad re-cie faciendum aliter, quam fenfu propriae imbeciilitatis,adigeretur.

§. VIII.Pro inftituti ratione, fequitur, ut de cultura animi

peculiari, in variarum artium & fcienciarum notitia, ali-quid diitéramus, Eft quidem hxc quibusvis non adeoneceilaria ad officium fuum rite obeundum; ideoque quis-quis, prout occafio & indoles ac ingenium i vadebit,eandem acquirat; attamen nemo neget, eandem utiliffi-mam, & hominum generi covenientiffimam. Sunt ta¬rnen baud pauci, qui iibi fingunt, ftudia lieterarum noniolum inutilia, fed & pernicioiä eile, quin etiam per il¬la, homines ad negotia peragenda reddi ineptos. Hi ve¬ro pretium fuum debitum litteris non tribuunt, & for¬tade ignavia? ftudiofi, & vitiorum funt amantes, namoaligine obruti lucis & veritatis fiunt ofores. Licet feobiervafle dicant, multorum non minus nativam ftolidi-tatem, quam malitiam & impietatem interdum fieri de-

ipe-

$ ) O (fperatam, & infanabilem, nec non periculofam focieta-ti, ubi aeceilerint lifters, attamen vicium hoc litterarumftudiis non adicribendum, quas omnino fua utilitate &excellentia fe commendant, modo rite colantur. Uc li¬berales firaus, concedimus, ad iapientiarn Sc prudentiamadquirendam, non fufficere folas difclplinas, fed requi-ri omnino ingenkam animi bonitatem, quae fl abfuerit,non mag's forte pec has fanienthm producere poteris,quam oprimam iegetem metere , Π keriles avenas d i il e -minaveris. Reils Cicero, faρms ad landein & virtuttern,natura (ine doBrina, quam fine natura valuit doBrina. Ita-que quod per naturam kukus & kupidus, ope litterarumprudens & fapiens non evadat, id non magis praskantiasearum detrahit, quam effieacitati medicamentorum quiddecedit, dum ea vitam rnortuis reffituere nequeunt. A-liud denique el muka legike, aliud fapere, & prüden-ter facere. Vidernus itaque culturam vim infitam pro-m ivere, & eam frukri adhiberi, ubi nihil fit, quod,medicamentorum vi expugnari poteit, Γι non per fe, ta¬rnen ob lndomkam libtdinem , &: efhenatum furorem.Ad kudia excolenda, ornnes, quibus natura dona iuacontulit, excitandi, quia, ut Cicero tekatur, adolefcen-tiam acmint, feneButem obleBant, fecundas res omant, ad~verfis perjugium & folatium prabent, deleBant domir nanimpediunt foris, pernoBant nobiscum; peregrinantur^rufiicau'tur. Seneca quoquc, fludia inquit, Te clarum & nobilemefficiunt, fine Ulis ager [eß ammus. Vera itaque kudiorumincitamenta deiumenda funt a iapientiae & yirtutis pras-kantia ner fe amabili, nec non a mentis nokrr iummaeegritudine lieceflario fanandas, nik velimus eke miferi,aliosque in miferia nobiscum relincjuere. In kudiis igi-tur ideo profice-e minime videamur, ut pnrmiorum va¬nas interdum gloria:-, externteque cornmoditatis, futura-rum divitiarum,.ac aignitatum patcicipes quqndam Γmus;

hiice

β ) ■ 16 ( IPhifce nempe incitamentis animus excolendas a fapientia& virtute per ie expetendis alienior redditur. Et taliaqui captant, omnia ftudia ad inanem pompam, auram-que populärem conver(unt,& innumerabilibus fefe pras-jndicatis opinionibus obnoxios reddunt; ied ut fcopumprimarium omnium sctionum, De i gloriam, & cum hacconjuo&am veram felicitatem, non niii per eulturam ani-mi promovendam, obtineamus; Sic reliqua bona, feure&ius ornamenta, quas a mente culta derivantur, nonfacile funt defutura,

§. IX.Res vero, quas fcire & Tibi peripeftas habere horoi-

rsem oportet, infinite prorfus iunt multitudinis; eft vi¬res infelligendi, quibus inftru£ta effc mens humana, tamar&is & exiguis cireumfcripräs funt limitibus ut ex tantarerum copia & vsrietate vix paucas percipiantur, & plu .

rimas fortafie obfcure & confufe cognofcantur. Qu^ cumita eile comperiamus, regulis ergo certis opus habemus,ad quas noftra variarum rerum qualiscunque notitia con-formanda. Inter has res maxima intercedit difFerentia,ita ut alias fint magis , alias minus icitu necefTarias. Etomnia, quas litterarum vocabulo ccntinentur,-nec iuntejusdem indolis, nec pari dignitatis gradu habenda. Qua-re etiam diiciplinas nonnuüas necefTarias, alias utiles, ju-cundas denique & curiofas nominare poiTumus.

Maxime neceflarite iunt iftas fcientias, quas fine ja·£tura feliciratis? a nemine ignorari poilunt. Huc omniumprimo locum obtinet Theologia, Summi Numinis perfe-diones exponens; illa omnera noitram requirit cognitio·nem, & fcrutandi curam, cui fi omne tempus noflrumdederimus, huic perfeite obtinendoe minime fatisfegimus.

Hanc omnium fcientiarum prasilantiilimam fequiturχνΒξωπολογΜ, ieu cognitio hominis^, quas quanta debeat'

eile

ü j i? c tieffe non fttis a plurimis intelligitur, neque tarnen quid*quam frequentius traditur quam hocce prteceptum: No-fce Te ipfum. Inveftigatio facukatum animx* efi maximeneceflaria, neque intermittenda corporis 7 quod tarnenplerumque- fieri foiet; & dolenda experientia compro»bat, exiguum eile eocum mimerum, qui Tibi cognitionemquandam miriiici, in quo refidet mens noflra, domicilii,acquifiveruni, qua; tarnen corporis noiiri conßkutionisnotitia abeile non potent, fi alias rede eligamus ea,qusenobis ialubria eile pofiunt, & morborurn feie innume-merabiüum genera prtecaveantur.

Morum auoque dodrinam fvavifHmam heic ad fa¬rendam eile duximus, quae eo magis omnibus eil corn-mendanda, quo certius eß, eandem nos virtutis redde-re amantes. Tradit nempe hsec dodrina omnium adio-num noßrarurn honitatem & pravitatem, & digito qua-ίΐ cornmcnßrat, quomodo omnia noftra fada ad Deivoluntatcm fint componenda. Imrao etjsrn veram vir¬tutis viam oflendit, obßacula ac impedimenta, quibusfelicitas impeditur, tollit, & adminicula hujus obtinen-dx fuggerit. Poteniiftima igitur adionum noßrarurngubernatrix efie videtur.

Utiles deniquae litterae certo refprdu funt ornnes,fi coniiderantur vel fecundum divcriä princip ia, vel fe-cunduna diverfos generis humani fin es. Kam nonnullaetendunt ad pacem extcrnam, aliae prcmovent internamtnmquillitatem, cetera; ad cornmoditates vitac pertinent,Diictplioam vcro Gbi aliisque utilem cligat quisque ,

quam ut Tibi pulchre perfpedam habest, fvadet fiufce-ptum ejus vitee genus, quoniam fine ejus notitia nego¬tium fuum nunquam rite exiequi poteß.

Elegantes demum & jucundae videntur ißar, qua-rum ufus non quidem tantus eß, ut fine illia vita hu¬mana minus fociabilis, aut commoda futura fit5 qua; ta«

C men

tö ) 18 C flmen homine ingenuo dignae, & praeilantiam huraaniingenii nec non dexteritatem arguunt. Huc poffumusreferre cognitionem variarum linguarum, hiftoriam na¬turalem, fubtiliores partes mathefeos, & hiftoriam to-tius vitx humanae omniumque gentium. Hae fåne infe egregiae & laude dignae, viroque hiice ornato laudiducuntur, qui ad nuroerum do&orum adicribitur. Re¬gulas hafce quas adduximus, quanti ad veram mentisculturam cujuslibet interfit obiervare & rite applicare,vix dici poteft. Quibus negle&is, progreiTus ftudiorumquisque moratur. Et dolendum fimul multos utilia, pluri-rnos jucunda, paucos neceflaria addifcere; unde oritur^ut me robra civitatis inutilia multi exfiftant; & mifer-rimam fore rempub. iilam arbitramur, cujus admsniftra®tio illis coromittitur.