Pojam i predmet medjunarodnog privatnog prava Medjunarodno privatno pravo je grana koja uredjuje privatnopravne odnose sa elementom inostranosti. U privatnopravne odnose spadaju gradjanska stanja fizickih i pravnih lica,obligacionopravni odnosi,stvarnopravni odnosi,trgovinski odnosi.bracne i porodicne odnose I naslednopravne odnose.Elementi inostranosti se odredjuju prema: subjektu, objektu, I prava I obaveze. Medjunaodno privatno pravo obuhvata tri osnovne grupe pravnih normi: norme o sukobu zakona,norme o sukobu jurisdikcija i norme koje uredjuju pravni polozaj stranaca. -Norme o sukobu zakona su pravna pravila pomocu kojih se odredjuje merodavno pravo. -Norme o sukobu jurisdikcija su pravna pravila pomocu kojih se odredjuje medjunarodna sudska nadleznost.,uredjuju specificnosti postupka sa stranim elementom I utvrdjuju uslovi I postupak priznanja I izvrsenja stranih sudskih I arbitraznih odluka. -Norme o gradjanskim pravima stranaca su pravna pravila koja uredjuju da li I pod kojim uslovima lica strane nacionalnosti mogu stupati u privatnopravne odnose sa domacim licima I na domacoj teritoriji. Izvori medjunarodnog privatnog prava I hijerarhija izvora Izvore medjunarodnog privatnog prava cine unutrasnji propisi i medjunarodni ugovori. Unutrasnji izvori prava Zakon o resavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja uredjuje materiju sukoba zakona I sukoba jurisdikcija.Tako su norme o sukobu zakona sadrzane I u sl zakonima: -Zakon o pomorskoj I unutrasnjoj plovidbi, Zakon o obligacionim odnosima I osnovama svojinskopravnih odnosa u vazdusnom saobracaju, Zakon o mjenici,Zakon o ceku. Norme o gradjanskom postupku sa elementom inostranosti sadrzane su u sledecim zakonima: Zakon o parnicnom postupku, Zakon o izvrsnom postupku,Zakon o stecajnom postupku. Norme koje uredjuju prava stranaca da stupaju u privatnopravne odnose sa elementom inostranosti su: Zakon o kratanju I boravku stranaca, Zakon o osnovama svojinskopravnih odnosa,Zakon o autorskim I srodnim pravima, Zakon o zigovima, Zakon o patentima. Medjunarodni izvori prava cine ratifikovani multilateralni I bilateralni ugovori.Pod okriljem Haske konvencije za medjunarodno privatno pravo zakljucen je veliki br konvencija,to su:Konvencija o gradjanskom sudskom postupku iz 1905 god., Konvencija o zakonu koji se primenjuje na drumske saobracajne nezgode iz 1971 god., Konvencija o zakonu koja se primenjuje na odgovornost za proizvode iz 1973 god. U oblasti ugovornih odnosa znacajne su konvencije:Konvencija o ugovorima o medjunarodnoj prodaji robe iz 1980 god.Konvencija o zastarelosti u oblasti medjunarodne prodaje robe iz 1974 god. Konvencija o odgovornosti hotelijera u vezi sa imovinom njihovih gostiju iz 1962 god. U oblasti intelektualne svojine znacajne su sledece konvencije Pariska kovencija o zastiti industrijske svojine iz 1883 god.Konvencija o evropskom patentu iz 1973 god. -Madridski aranzman o medjunarodnom regisrovanju fabrickih ili trgovackih zigova iz 1891 god.Univerzalna konvencija o autorskom pravu iz 1971 god.Bernska konvencija o zastiti knjizevnih i umetnickih dela iz 1886 god. U oblasti medjunarodnog prevoza znacajne su sl konvencijeKonvencija o medjunarodnom prevozu zeleznicom iz 1980 god, Konvencija o ugovorima o medjunarodnom prevozu robe drumom iz 1956 god., Konvencija o ugovorima medjunarodnom prevozu putnika I prtljaga iz 1973 god., Varsavska konvencija U oblasti statusa fizickih I pravnih lica znacajne su sledece konvencijeKonvencija o statusu izbjeglica iz 1951 god., Konvencija o pravnom polozaju lica bez drzavljanstva iz 1954 god., Konvencija o drzavljanstvu udatih zena iz 1957 god., Konvencija o pravima deteta iz 1989 god. Status diplomatsko-konzularnih predstavnika uredjuju sl konvencije Konvencija o privilegijama I imunitetima UN iz 1946 god., Becka konvencija o diplomatskim odnosima iz 1961 god., Becka konvencija o konzularnim odnosima iz 1963 god.

Hijerarhija izvora medjunarodnog privatnog prava Ratifikovani medjunarodni ugovori imaju primat nad unutrasnjim izvorima prava u skladu sa principom PACTA SUND SERVANDA. Kada je jedna ista materija uredjena dvostranim i visestranim medjunarodnim ugovorom,dvostrani medjunarodni ugovori imaju primat nad visestranim na osnovu principa LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI. Kada su medjunarodni ugovori istog ranga njihova medjusobna hijerarhija odredjuje se primenom principa LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI- primjenjuje se ona koja je donijeta poslednja. Hijerarhija unutrasnjih izvora prava takodje se odredjuje primenom pravila LEX SPECIALIS DEROGAT GENERALI I LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI. Pojam kolizione normeKoliziona norma je pravna norma koja upucuje da se na jedan odnos sa stranim elementom primeni domace ili strano pravo. Kada su elementi nekog pravnog odnosa povezani sa dva ili vise suvereniteta,organ koji na taj odnos treba da primeni pravne norme mora da odluci cije pravne norme ce primeniti.Kritrijumi za donosenje odluke o izboru merodavnog prava sadrzani su u kolizionim normama.Sud ili drugi drzavni organ primenjuje uvek kolizione norme svog nacionalnog prava. Koliziona norma se sastoji iz 2 elementa:pravne kategorije I odlucujuce cijenice. Pravna kategorija je element pomocu koga nadlezni organ opredeljuje koju kolizionu normu ce primeniti na konkretan pravni odnos, to je vrsta privatnopravnog odnosa sa elementom inostranosti. On odredjuje pravnu pirodu konkretnog odnosa (skupa cinjenica)I pomocu elemenata pravne kategorije trazi kalizionu normu koja se na taj skup odnosi. Odlucujuca cinjenica (tacka vezivanja, poveznica) je osnovno merilo pri izboru zakona u konkretnom slucaju. To je element koji u pogledu odredjene pravne kategorije zakonodavac smatra relativnim da uputi na merodavno pravo cije materijalne norme ce se primeniti na odnos u pitanju. Vrste kolizionih normi Najvaznija podela je na jednostrane I visestrane kolizione norme. Visestrane su kolizione norme koje na bezlican apstraktan nacin upucuju kako na domace tako I na strano merodavno pravo. Jednostrane kolizione norme unapred I na konkretan nacin propisuju primenu odredjenog prava na odredjeni odnos, upucujuci na primenu samo domaceg prava na odredjenu vrstu gradjansko pravnih odnosa sa stranim elementom. Druga podela je na samostalne I nesamostalne kolizione norme. Vecina kolizionih normi ulazi u grupu samostalnih normi, za njihovu primenu nije potrebno konsultovati druge norme sadrzane u istom ili drugim propisima. Karakteristicne odlucujuce cinjenice za pojedine pravne odnose Pojedine odlucujuce cinjenice se u uporednom pravu uobicajno koriste prilikom formulisanja kolizionih normi za odredjene vrste pravnih odnosa: -za statusne i porodicne odnose Lex nationalis-zakon drzavljanstva Lex domicilii-zakon prebivalista, odnosno redovnog boravista -za stvarnopravne odnose Lex rei sitae-zakon mjesta nalazenja stvari -za uguvorne odnose Lex loci contractus-zakon mjesta zakljucenja ugovora Lex loci solutionis-zakon mjesta izvrsenja Lex loci venditoris-zako mjesta prodavca (princip karekteristicne prestacije)

Princip najtesnje veze -za gradjanskopravne delikte Lex loci delicti commissi-zakon mjesta izvrsenja delikta -za formu pravnih poslova Locus regit actum-mesto gdje je pravni posao preuzet (ugovor zakljucen) Za procesnopravne odnose, kao I kada primena drugih odlucujucih cinjenica nije moguca Lex fori-zakon suda (nadleznog organa) Obaveza primene stranog prava Shvatanje o stranom pravu kao cinjenici ima svoje korene u teoriji stecenih prava, po kojoj ukoliko se neko poziva na svoja stecena prava, treba i da dokaze kako je ta prava stekao. Suprotno shvatanje, da nadlezni organ ima obavezu da primeni strano pravo obrazlaze se potrebama medjunarodne saradnje, medjusobnog uvazavanja I koegzistencije razlicitih pravnih poredaka. U nasem zakonodavstvu strano pravo se tretira kao pravo, odnosno da je nadlezni organ duzan da primeni strano pravo. U skladu sa zakonom sud ili drugi nadlezni organ ce po sluzbenoj duznosti utvrditi sadrzinu stranog merodovnog prava. Nacin saznanja stranog prava U okviru saveta Evrope 1968.god.je zakljucena Evropska konvencija o obavestenjima o stranom pravu. Ova konvencija obavezuje drzave da imenuju organe koji ce biti zaduzeni da postupaju po zahtevima organa drugih strana ugovornica da imaju informacije o domacem pravu. Ovi organi mogu sami saciniti obavestenje ili, po svom nahodjenju, zahtev proslediti drugom drzavnom organu, privatnoj instituciji ili advokatu. Sadrzina obavestenja neobavezuje organ koji primjenjuje strano pravo. On moze sadrzinu stranog prava utvrdjivati na drugi nacin. Pravne posledice neprimene stranog prava Vazna posledica stava da strano pravo ima tretman prava je da se protiv odluka donetih nepostovanjem obaveze primene stranog prava mogu ulagati svi pravni lijekovi predvidjeni za slucaj pogresne primene materijalnog prava. To znaci da se, pored zalbe I revizije kao redovnih pravnih sredstava, moze uloziti zahtev za zastitu zakonitosti kao vandredno pravno sredstvo. Izdavanje uvjerenja o sadrzini domaceg prava Ministarstvo pravde RS nadlezno je za poslove medjunarodne pravne pomoci. Na zahtev nadlezni organa drugih drzava ugovornica ovo ministarstvo izdace uverenje o sadrzini domaceg prava. Ministarstvo je to duzno da cini I po zamolnicama organa onih drzava sa kojima su zakljuceni ugovori o medjunarodnoj pravnoj pomoci. U uvjerenju se navodi naziv propisa, datum kada je donesen, odnosno kada je prestao da vazi I doslovni tekst odgovarajucih odredaba tog propisa. Kvalifikacija U pravu klasifikacija znaci definisanje jedne cinjenice ili skupa cinjenica pojmom odredjenog pravnog sistema. Problem kvalifikacije se javlja iz dva razloga. Prvi je sto se pravni pojmovi u razlicitim nacionalnim pravima razlicito definisu (odredjuje im se njihova sadrzina) I kategorizuju, klasifikuju, kvalifikuju ili se uopste nedefinisu. Drugi razlog je sto organ koji odlucuje u nekom odnosu u kome su prisutni jedan ili vise stranih elemenata, treba da se opredeli u okviru kog pravnog sistema ce izvrsiti definisanje. Vrste kvalifikacije Imajuci u vidu strukturu kolizione norme, moze se razlikovati kvalifikacija pravne kategorije I kvalifikacija tacke vezivanja. Kvalifikacija pravne kategorije znaci odredjivanje pravne prirode odredjene cinjenice ili skupa cinjenica I trazenja odgovarajuce kolizione norme na osnovu toga. Kvalifikacija odlucujuce cinjenice se vrsi kada je vec odredjena koliziona norma koja se primjenjuje na odnos u pitanu. Ona znaci odredjivanje sadrzine pojma odlucujuce cinjenice. Nacin resavanja problema kvalifikacije Najcesce se problem kvalifikacije resava tako sto nadleznin organ kvalifikaciju vrsi krecuci se okvirima pojmovnih kategorija svoga prava-kvalifikacija lege fori. Nadlezni organ uvek primenjuje kolizione norme

svoga prava pa je opravdano da sadrzinu pojmova u tim normama odredjuje u skladu sa njim, odnosno da cinjenicu il skup cinjenica kvalifikuje pojmom svoga prava. Alternativa kvalifikaciji lege fore je kvalifikacija po lex causae-odredjivanje sadrzine pojmova I pravne prirode pojedinih instituta vrsi se primenom pravila merodavnog prava, prava cije matereijalne norme uredjuju konkretan odnos. Kvalifikacija lege causae je moguca kod tzv.drugostepene kvalifikacije, koja se vrsi kada se primenjuju matereijalne norme merodavnog prava. Treci metod kvalifikacije je kvalifikacija pomocu autonomnih pojmova. Pojedini teoreticari zalazu se sa stvaranje autonomnih pojmova putem medjunarodnih sporazuma, cime bi se obezbedilo unoformno tumacenje njihove sadrzine I eliminisale postojece razlike izmedju nacionalnih prava. Primena ove vrste kvalifikacije je moguca I primenjuje se u oblastima koje su uredjene medjunarodnim sporazumima. Medjunarodni sporazumi po pravilu, za svrhe primene pravila koje propisuju, definisu pojmove koje sadrze. Uzvracanje i upucivanje (renvoi) Koliziona norma sluzi da se odredi merodonavno pravo odnosno da organ koji odlucuje o odnosu sa stranim elementom uputi na pravo cija pravila treba primenjivati prilikom odlucivanja. Merodavno pravo ima svoe kolizione norme I te norme mogu biti razlicite od kolizionih normi domaceg prava. U takvom slucaju organ koji primenjuje kolizionu normu moze postaviti principielno pitanje sa vaznim prakticnim posledicama-da li je, kada primenjuju merodavno pravo, potrebno da uzme u obzir I koliziona pravila tog prava, odnosno da li domaca koliziona norma upucuje na strano pravo uzeto u celini, ili samo na njegove materijalne norme? Ako primenjujuci merodavno pravo uzme u obzir njegove kolizione norme, one ga, u prisustvu odredjenih predpostavki, mogu odvesti dalje, do prava druge drzave kao merodavnog (upucivanje), odnosno one mogu dovesti do primene domaceg prava kao merodavnog (uzvracanje). Stvarni razlog primene ove ustanove u praksi je najcesce u tome da se njome obezbedi primena nacionalnog prava cije resenje organ koji odlucuje smatra ispravnim ili pozeljnim. Pretpostavke primjene ustanove uzvracanja I upucivanja Da bi ustanova renvoi dovela do rezultata potrbno je da budu ispunjena dva uslova. Prvi je da strano pravo sadrzi razlicitu kolizionu normu od domaceg prava. Drugi uslov je da splet cinjenica u stvarnosti bude takav da primjena kolizione norme stranog prava void uzvracanju na domace pravo ili upucivanje na pravo trce drzave .Do primjene ustanove uzvracanja I upucivanja moze doci I kada su domaca I strana koliziona norma iste ako se drugostepena kvalifikacija primjenjuje po lex causae pa se odlucujuca cinjenica razlicito definise. Javni poredak Strane norme naslednog prava mogu uskracivati pravo na nasledjivanje vanbracnim potomcima ostavioca ,ili nejednako trtirati muske I zenske potomke. Odluka stranog suda o razvodu braka kojom se istovremeno deca poveravaju na staranje ocu ,jer u zemlji porekla odluke majke posle razvoda braka nema pravo da podize decu ,vec samo otac. Javni poredak je ustanova odstupanja od normi medjunarodnog privatnog prava koja omogucuje da nadlezni organ ne primjeni strano pravo odnosno ne prizna stranu sudsku odluku zbog toga sto bi to imalo za posledicu povredu osnovnih drustvenih vrijednosti priznatih po u domacoj zemlji. Definisanje javnog poretka U medjunarodnom privatnom pravu ustanova javnog poretka se definise na dva nacina; -apstraktnom definicijom kojom se na opsti nacin odredjuje karakter normi koje cine javni poredak kao npr.osnovni princip pravnog poretka,osnovne vrijednosti drustvenog I drzavnog uredjenja ,sustinski princip prava. -nabrajanjem normi odnosno pravnih oblasti koje obuhvataju pravni poredak. Suzavanje primjene ustanove Ne odbija se primjena normi odnosno priznanje odluke samo po sebi vec samo onda kada bi ta primjena odnosno priznanje izazvalo neprihvatljiva dejstva.

Odnos javnog poretka prema imperativnim normama Ustanovom javno poretka ne mogu se stititi sve imperativne norme vec samo uzak krug tih normi koje uredjuju osnovne drustvene vrijednosti I od kojih se ni u kakvim okolnostima ne bi moglo odstupiti. Posledice primjene ustanove Ukoliko se primjenom ustanove javnog poretka odbija primjena norme stranog prava tanorma se mora zamjeniti nekom drugom normom a to je norma domaceg prava lex fori. U postupku priznanja strane sudske odluke primjena ustanove javnog poretka ima za posledicu odbijanje priznanja I izvrsenja . Izigravanje zakona U praksi izigravanje zakona je najcesce u oblasti bracnih I porodicnih odnosa kada se koristi da bi se izbjegla primjena konzervativnih propisa o zabrani zakljucenja ili razvoda braka. Izigravanje zakona je ustanova odstupanja od primjene normi medjunarodnog privatnog prava koja omogucuje da nadlezni organ odobije primjenu normi stranog prava ako su ucesnici u odnosu o kome se odlucuje vjestacki stvorili odlucujucu cinjenicu kako bi izbjegli primjenu normi domaceg prava. Uslovi primjene ustanove izigravanja zakona Postoje sledeci elementi; Vjestacko stvaranje odnosno promjena odlucujuce cinjenice .To se cini na nacin koji je sam po sebi legalan. Namjera izigravanja ustanova izigravanja zakona se moze primjeniti ako se dokaze da su ucesnici odnosa u pitanju promjenili odlucujuce cinjenice upravo u namjeri izbjegavanja domaceg prava . Izbjegavanje domacih imperativnih normi ova ustanova koristi da bi se onemogucilo izbjegavanje primjene domacih materijalno pravnih normi .Sudovi I drugi organi imaju duznost da stite domaci pravni poredak ne I strani .Izigravanje zakona moguce je samo u sferi imperativnih normi. Odnos prema ustanovi javnog poretka Ustanove izigravanja zakona I javnog poretka se jednim dijelom preklapaju.Moguce je da ucesnici odnosa mjenjaju odlucujucu cinjenicu da bi izbjegli primjenu domace norme koju domaci zakonodavac smatra sastavni dijelom javnog poretka.U tom slucaju organ koji zeli da sprijeci primjenu norme stranog prava moze se jednako koristiti ustanovama izigravanja zakona I javnog poretka.Polje primjene ustanove izigravanja zakona je sire I obuhvata I imperativne norme domaceg prava koje ne ulaze u krug normi javnog poretka.Ustanova javnog poretka dovoljna je da zastiti domaci pravni poredak od neadekvatnih posledica primjene stranog prava I da ustanova izigravanja zakona nije potreban . Oblici primjene ustanove izigravanja zakona Ustanova javnog poretka se moze primjeniti prilikom odredjivanja mjerodavnog prava I prilikom priznavanja stranih sudskih I arbitraznih odluka.U prvom slucaju nadlezni organ nece primjeniti strano pravo na koje ga upucuje domaca koliziona norma ,na osnovu toga sto je odlucujuca cinjenica vjestacki promjenjena da bi se otklonila primjena domaceg prava .Posledica ce biti da ce biti d ace se primjeniti domace pravo. Reciprocitet I retorzija Ustanove medjunarodnog privatnog prava koje omogucuju da se ocuva ili uspostavi narusena ravnopravnost su reciprocitet I retorzija. Reciprocitet je ustanova medjunarodnog privatnog prava koja znaci uslovljavanje priznanja I izvrsenja stranih sudskih odluka I priznanje odredjenih prava strancima u domacoj drzavi odgovarajucim postupanjem drzave porijekla odluke ,odnosno drzave ciju nacijonalnost ima strano lice. Reciprocitetpo nacinu nastanka Po nacinu nastanka razlikuje se diplomatski ,zakonski I fakticki reciprocitet. Diplomatski reciprocitet se uspostavlja zakljucivanjem medjunarodnih ugovora kojima se licima koja imaju nacijonalnu pripadnost drzava potpisnica omogucava uzivanje odredjenih prava na teritoriji drugih drzava

potpisnica I obezbedjuje priznanje I izvrsenje odluka sudova jedne drzave potpisnice na teritoriji drugih drzava potpisnica . Zakonska uzajamnost postoji kada je nacijonalnim propisima strancima priznato uzivanje odredjenih prava ili predvidjeno priznanje I izvrsenje stranih sudskih odluka.. Fakticka uzajamnost postoji kada se organi druge drzave u praksi ponasaju tako da strancima priznaju odredjena prava I priznaju I izvrsavaju odluke stranih sudova. Reciprocitet prema pravnoj sadrzini Reciprocitet prema pravnoj sadrzini moze biti formalni I materijalni. Formalni reciprocitet postoji onda kada strana drzava izjednacuje domaca istrana lica u pogledu uzivanja odredjenih prava bez obzira dali su obim tih prava ili uslovi njihovog uzivanja veci ili manji od onih koje im obezbedjuje domaca drzava. Formalni reciprocitet je uslov koji se u nasem pravu zahtijeva da bi se strancu omogucilo uzivanje odredjenih prava . Materijalni reciprocitet postoji ako se strancima u domacoj drzavi daju ona prava koja uzivaju domaca lica u stranoj drzavi.Za materijalni reciprocitet bitno je da su drazvljani obje drzave izjednaceni u pogledu prava koja uzivaju na teritoriji druge drzave . Matreijalni reciprocitet se postavlja kao uslov u oblasti priznanja I izvrsenja stranih sudskih odluka . Efektivni reciprocitet koji se razlikuje od materijalnog u tom smislu sto se cijeni I obim prava cije se uzivanje omogucava. Reciprocitet prema nacinu dokazivanja U pogledu nacina dokazivanja razlikuje se dokazni I pretpostavljeni reciprocitet. Dokazni reciprocitet znaci da je lice koje pretenduje da mu se prizna odredjeno pravo duzno da dokaze postojanje reciprociteta u odnosu na drzavu cije drzavljanstvo ima. Pretpostavljeni reciprocitet znaci da se teret dokaza prebacuje na suprotnu stranu ,onu koja strancu osporava uzivanje odredjenog prava. Postojanje diplomatskog ili zakonskog reciprociteta oslobadja lice koje se na njega poziva obaveze dokazivanja ali se I u prisustvu ovako utvrdjenog reciprociteta moze dokazivati da se organi druge drzave ne ponasaju u skladu sa obavezama preuzetim medjunarodnim ugovorom odnosno u skladu sa odredbama nacijonalnog zakona .Tada se dokazuje odsustvo faktickog reciprociteta. Retorzija Znai odbijanje priznavanja odreenih prava dravljanima strane drave, zbog toga to i ta drava uskrauje ista prava domaim dravljanima na svojoj teritoriji. Retorzija predstavlja sankciju prema dravi koje na potuje drugi suverenitet, meru koja se primenjuje u meunarodnim odnosima. Domai sudovi se mogu oglasiti nadleni u sporovima protiv dravljana strane drave ako u toj dravi postoji nadlenost njenih sudova u sporovima protiv naih dravljana po kriterijumima kojih nema u odredbama o nadlenosti domaih sudova u stvarima sa meunarodnim elementom. Unutranji sukob zakona (me. pp i nejedinstveni pravni poredak) Kada su pojedini elementi nekog privatnopravnog odnosa povezani sa razliitim delovima teritorije iste drave, postavlja se pitanje odreivanja privatnog poretka merodavnog da uredi taj odnos. Problem unutranjeg sukoba zakona se moe iskomplikovati u dva sluaja. Prvo, moe se dogoditi da drava na koju upuuje koliziona norma meunarodnog privatnog prava nema sopstevna pravila o reavanju unutranjeg sukoba zakona. Drugo, u pravnoj teoriji i uporednom zakonodavstvu postoje razmimoilaenja oko toka da li koliziona norma me.privatnog prava upuuje na dravu ije pravo je merodavno da rei spor, pri emu pravila o unutrranjem sukobu zakona te drave upuuju na pravo odreene teritorijalne jedinice unutar te drave, ili koliziona norma me.privatnog prava direktno upuuje na pravo teritorijalne jedinice unutar suverene drave koje je merodavno za reavanje konkretnog spora. -Merodavno pravo za pravnu i poslovnu sposobnost

Pravna sposobnost znai sposobnost jednog lica da bude noslac prava i obaveza, dok poslovna sposobnost oznaava sposobnost jednog lica da svojim sopstvenim radnjama stie prava i obaveze. Pravna sposobnost se stie roenjem, a gasi smru. Norme o odreivanju merodavnog prava za utvrivanje pravne i poslovne sposobnosti fizikoh lica koriste dravljanstvo i prebivalite, odnosno uobiajeno boravite kao odluujue injenice. -Dravljnastvo je status fizikog lica koji znai povezanost sa odreenom dravom, na osnovu koje to lice ima najira graanska, politika i socijalna prava, ali i dunosti. -Nain sticanja dravljanstva U uporednom zakonodavstvu postoje dva osnovna naina sticanja dravljanstva ius sanguinis (dravljanstvo po poreklu) i -ius soli (dravljanstvo po roenju). Prvi nain znai da dete stie dravljanstvo drave u kojoj se rodi. Dopunski naini sticanja dravljanstva su : -prijem, prihvatanje u dravljanstvo lica koje prebiva odreeni period vremena na teritoriji odreene drave i ispunjava druge propisane uslove; -stupanje u brak sa licem koje ima dravljanstvo odreene drave; -pozakonjenje; -usvojenje. -Sticanje dravljanstva R. Srbije Zakon o dravljanstvu R.Srbije predvia sticanje dravljanstva poreklom kao osnovni nain sticanja, kombinovan sa sticanjem drevljanstva po roenju u odreenim sluajevima. Dravljanstvo RS po poreklu stie dete iji su oba roditelja u trenutku njegovog roenja dravljani RS, dete roeno na teritoriji RS ako je jedan od roditelja dravljanin RS a drugi roditelj je nepoznat, nepoznatog dravljnstva ili bez dravljnstva. Prijemom se sie dravljanstvo RS pod sledeim uslovima: da lice koje rai prijem ima 18 god., nije mu oduzeta poslovna sposobnost, ima odobrenje za stalno nastanjenje po propisima o kretanju i boravku stranaca i ima stalno prebivalite na teritoriji R.Srbije u neprekidnom trajanju od najmanje tri godine; da lice koje trai prijem dobija otpust iz stranog dravljanstva ili podnese dokaz da e izgubiti dravljanstvo zemlje iji je dravljanin, ili podnese izjavu da se odrie stanog dravljanstva u sluaju da dobije dravljnastvo RS; da lice koje trai prijem podnese pismenu izjavu da R. Srbiju smatra svojom dravom. -Domai dravljanin i stranac Posebno je pitanje da li se, i pod kojim uslovima, lice koje ima dva ili vie dravljanstava, od kojih je jedno domae, smatra domaim dravljaninom? Zakon o dravljanstvu RS izriiti ureuje ovo pitanje, propisujui da se dravljanin RS koji ima i dravljanstvo strane drave, smatra dravljaninom RS kad se nalazi na njenoj teritoriji. Pod odreenim okolnostima i za naroite svrhe, strancima se mogu smatrati i lica domaeg dravljanstva. -Prebivalie (domicil), boravite, redovno boravite Prebivalite (domicil) oznaava faktiku vezu- stalno nastanjenje u odreenoj dravi. U teoriji se objektivnom elementu prebivalita dodaje i subjektivni namera nastanjenja u odreenoj dravi. Za razliku od prebivalita, ustanova redovnog boravita se oslanja samo na faktiki element-injenicu trajnijeg, odnosno stalnog nastanjenja u odreenoj dravi. injenica redovnog boravita se stoga lake dokazuje. Redovno boravite se esto koristi kao odluujua injenica u meunarodnim ugovorima. Boravie je mesto u kojem jedno lice privremeno boravi, van mesta stalnog nastanjenja. Jedno lice moe istovremeno imati prebivalite u jednom mestu (dravi) i boravite u drugom mestu (dravi). -Prebivalite i boravite stranaca u SCG Prema zakonu o kretanju i boravku stranaca, stranac moe stei pravo na stalno nastanjenje i privremeni boravak. -Stalno nastanjenje stranca Stranac se moe stalno nastaniti u SCG ako dobije odobrenje od ministrastva za unutranje poslove. Moe se odobriti: kome je neko od lanova ue porodice dravljanin SCG ili stranac kome je odobreno stalno nastanjenje u SCG; koji je zakljuio brak sa dravljaninom SCG; koji ima poreklo SCG; koji je u SCG uloio

sredstva radi obavljanja privrednih djelatnosti. Drugi uslov je da stranac ima obezbeena sredstva izdravanje o emu je duan da priloi dokaze prilikom podnoenja zahteva za odobrenje stalnog nastanjenja. -Privremeni boravak strancu moe se odobriti sa rokom vaenja najdue do jedne godine, radi kolovanja, specijalizacije, naunog istraivanja, zapoljavanja ili vrenja profesionalne delatnosti. Ovaj rok se moe produavati, svako put najdue na godinu dana, odnosno do isteka roka vaenja staneve putne isprave. -Merodavno pravo za pravnu i poslovnu sposobnost fizikih lica ZMPP prihvata dravljanstvo kao osnovnu odluujuu injenicu za odreivanje merodavnog prava na osnovu koga e se utvrivati pravna i poslovna sposobnost fizikog lica. Za pravnu i polovnu sposobnost fizikog lica merodavno je pravo drave ije je od dravljanin. Supsidijerna odluujua injenica je prebivalite. Ako fiziko lice nema dravljanstvo ili se njegovo dravljanstvo ne moe utvrditi, merodavno pravo se odreuje prema njegovom prebivalitu. Sledea supsidijerna injenica je boravite. Ako fiziko lice nema ni prebivalite niti se ono moe utvrditi, merodavno pravo se utvruje prema njegovom boravitu. -Merodavno pravo za lienje i ogranienje poslovne sposobnosti Za lienje i ogranienje poslovne sposobnosti fizikog lica merodavno je pravo prema kome se ceni njegova poslovna sposobnost- to znai pravo drave iji je dravljanin odnosno lice. Za lica bez dravljanstva odluujue injenice su:-prebivalite; -boravite, ako lice bez dravljnastva nema ni prebivalite; -lex fori, ako lice bez dravljanstva nema ni prebivalite ni boravite. -Merodavno pravo za proglaenje nestalog lica umrlim i dokazivanje smrti Dravljanstvo je odluujua injenica i kod odreivanja merodavnog prava za proglaenje nestalog lica umrlim i dokazivanje smrti. Merodavno pravo je pravo iji je dravljanin bilo to lice u vreme nestanka. U odsustvu dravljanstva, merodavno pravo se odreuje na osnovu sledeih odluujuih injenica: prebivalite, boravite, lex fori, shodno redosledu kako su nabrojani. - Mjerodavno pravo za stranacku I parnicnu sposobnost stranca LEX FORI ZPP predvidja posebnu odredbu koja ima za cilj da omoguci stranom drzavljaninu da samostalno preduzima parnicne radnje i kada po odredbama svog nacionalnog zakona nije parnicno sposoban. Strani drzavljanin koji nije parnicno sposoban po zakonu zemlje ciji je drzavljanin, ali je parnicno sposoban po domacem zakonu, moze sam preduzimati radnje u postupku. - Mjerodavno pravo za lica sa vie dravljanstava polipatridi Ako lice ima dva drzavljansta od toga jedno Srbije- mjerodavno pravo za njegovu pravnu i poslovnu sposobnost je pravo Srbije. Ako lice ima dva ili vise drzavljastava a ni jedno Srbije, za svrhu primjene ZMPP smatrace seda lice ima drzavljanstvo one drzave ciji je drzavljanin i u kojoj ima prebivaliste, pa ce pravo te drzave biti mjerodavno za njegovu pravnu i poslovnu sposobnost. Ako to lice nema prebivaliste ni u jednoj od drzava ciji je drzavljanin, smatrace se da ima drzavljanstvo one drzave ciji je drzavljanin i s kojom je u najblizoj vezi i pravo te drzave ce biti mjerodavno za njegovu pravnu i poslovnu sposobnost. - Mjerodavno pravo za lica bez drzavljanstva- apatridi Ako lice nema drzavljanstvo ili se njegovo drzavljanstvo ne moze utvrditi, mjerodavno pravo odredjuje se prema njegovom prebivalistu. Ako to lice nema prebivaliste ili se ono ne moze utvrditi, mjerodavno pravo se odredjuje prema njegovom boravistu, ako se ni boraviste lica bez drzavljanstva ne moze utvrditi, mjerodavno je pravo Srbije- LEX FORI. - Mjerodavno pravo za pravnu i poslovnu sposobnost pravnih lica Dva osnovna kriterijuma za utvrivanje nacionalne pripadnosti pravnih lica su mjesto osnivanja (registracije) i mjesto stvarnog sjedista. U prvom slucaju, smatra se znacajnim po cijim propisima je pravno lice osnovano. U drugom, bitno je gdje se nalazi njegovo stvarno sjediste. Postoje razlike u tumacenju gdje se nalazi stvarno sjediste pravnog lica

po jednima to je sjediste glavne uprave, po drugima- mjesto koje kao takvo oznaceno u statutu ( pravilima ) drustva. Postoje i drugi kriterijumi za utvrivanje pripadnosti pravnog lica: - privredne aktivnosti pravnog lica. - ciju nacionalnost imaju lica koja su osnivaci i clanovi uprave pravnog lica- ovaj kriterijum se primjenjuje u vanrednim okolnostima. -Odredjivanje mjerodavnog prava za bracne i porodicne odnose Pravo mjerodavno za zakljucenje braka Materijalni uslovi za zakljucenje braka odnose se na poslovnu sposobnost lica koja zakljucuju brak(starost, sposobnost za rasudjivanje..), mogucnost zakljucenja braka sa vise lica suprotnog polabigamija, mogucnost zakljucenja braka sa srodnikom odredjenog stepena srodstva, mogucnost zakljucenja braka sa licem istog pola... ZMPP odredjuje da se materijalni uslovi za zakljucenje braka u prvom redu cijene prema zakonu drzava ciji su drzavljani buduci supruznici- LEX NATIONALIS, odnosno ako su lica koja zakljucuju brak razlicitog drzavljanstva, moraju biti ispunjeni uslovi koje propisuju nacionalna zakonodavstva i jednog i drugig vjerenika. Kod bracnih smetnji moze se praviti razlika izmedju onih koji se ticu licnih svojstava supruznika i smetnji koje se u odredjenom drustvu smatraju apsolutnom preprekom za zakljucenje braka, jer se normama o tim smetnjama stite osnovne drustvene i moralne vrijednosti(monogamija) ili bioloski zakoni. U teoriji se ove smetnje nazivaju dvostrane, sto znaci da iako ih propisuje nacionalno zakonodavstvo samo jednog supruznika, organ koji zakljucuje brak mora voditi racuna da te smetnje nisu prisutne kod oba buduca supruznika. ZMPP propisuje da se apsolutne bracne smetnje sjene prema LEX FORI, sto znaci da ce nas organ kada zakljucuje brak izmedju lica stranog drzavljanstva cjeniti postojanje ovih bracnih smetnji prema nasem zakonodavstvu, bez obzira da li nacionalna zakonodavstva vjerenika propisuju ove bracne smetnje ili ne. Forma braka Brak se zakljucuje u formi koju propisuje pravo drzave u kojoj se brak zakljucuje- LEX LOCI CELEBRATIONIS, zato sto forma braka ima svecani karakter AD SOLEMNITATEM. U njenom zakljucivanju ucestvuje drzavni, odnosno vjerski organ. ZMPP propisuje da je za formu braka mjerodavno pravo mjesta u kom se brak zakljucuje. Navedena odredba istovremeno stadrzi rjesenje i za slucaj da se u nasoj drzavi trazi priznanje braka zakljucenog u inostranstvu. Izuzetak od pravila LEX LOCI CELEBRATIONOS su diplomatsko- konzularni brakovi. Mjerodavno pravo za nevaznost braka Brak se oglasava nevazecim iz uzorka koji se postojali u vrijeme njegovog zakljucivanja. Pravo mjerodavno za zakljucnje braka mjerodavno je i za proglasavanje braka nevazecim. To znaci da ce se nedostaci u formi braka cjeniti prema pravu mjerodavnom za formu zakljucenja braka, dok ce se materijalni nedostaci cijeniti prema pravu mjerodavnom za materijalne uslove za zakljucenje braka. Pravo mjerodavno za razvod braka Prilikom izbora odlucujucih cinjenica za razvod braka u obzir dolaze pravo drzave u kojoj se brak razvodiLEX FORI, pravo prebivalista bracnih drugova- LEX DOMICIL i pravo drzavljanstva- LEX NATIONALIS. Osnovni princip je da se na sva statusna pritanja fizickih lica primjenjuje LEX NATIONALIS, a ovo osnovno pravilo se dopunjuje primjenom LEX FORI. U skladu sa ZMPP za razvod braka mjerodavno je pravo drzave ciji su drzavljani oba bracna druga u vrijeme podnosenja tuzbe. Ako su bracni drugovi drzavljani razlicitih drzava u vrijeme podnosenja tuzbe za razvod braka mjerodavna su kumulativno prava obije drzave ciji su oni drzavljani. LEX FORI se ne primjenjuje samostalno, vec zahtjeva prisustvo makar jos jedne cinjenice. Pravo mjerodavno za dejstvo braka

Dejstva braka obuhvataju licne i imovinske odnose bracnih drugova- prezime, obaveze izdrzavanja i uzajamnog pomaganja, staranja o zajednickoj djeci, status imovine stecene u braku i van braka. ZMPP kao osnovno pravilo predvidja LEX NATIONALIS- mjerodavno je pravo drzave ciji su oni drzavljani. Ako su bracni drugovi drzavljani razlicitih drzava za njihove licne i zakonske imovinske odnose mjerodavno je pravo drzave u kojoj imaju prebivaliste, a ako nemaju zajednicko drzavljanstvo ili prebivaliste, mjerodavno je pravo drzave u kojoj su imali poslednje zajednicko prebivaliste. Ako se ni na ovaj nacin ne moze odrediti mjerodavno je LEX FORI. Sto se tice ugovornih odnosa- bracni ugovor, isto je kao i kod imovinskih i licnih prava , ali ZMPP uredjuje i pitanje dopustenosti izbora prava za bracni ugovor. Pravo mjerodavno za imovinske odnose u vanbracnoj zajednici Osnovno pravilo je LEX NATIONALIS. Za imovinske odnose lica koja zive u vanbracnoj zajednici mjerodavno je pravo drzave ciji su oni drzavljani. Ako lica u vanbracnoj zajednici nemaju isto drzavljanstvo, mjerodavno je pravo drzave u kojoj imaju zajednicko prebivaliste. Ako nemaju zajednicko prebivaliste nema ni vanbracne zajednice. Za imovinske odnose mjerodavno je pravo koje je u vrijeme zakljucenja ugovora bilo mjerodavno za njihove imovinske odnose. Mjerodavno pravo za odnose izmedju roditelja i djece U savremenom medjunarodnom pravu stite se interesi djeteta u svim sverama, pa i u sferi porodicnih odnosa. Kao kolizionopravno rjesenje predvidja se LEX NATIONALIS djeteta. ZMPP predvidja zajednicko drzavljanstvo roditelja i djeteta kao primarnu odlucujucu cinjenicu. Ako roditelji i djeca nemaju zajednicko drzavljanstvo, mjerodavno je pravo drzave u kojoj svi oni imaju prebivaliste, u odsustvu ove cinjenice primjenjuje se pravo zajednickog drzavljanstva jednog od roditelja i djeteta, pod uslovom da su djete i makar jedno od roditelja drzavaljani iste zemlje. Mjerodavno pravo za priznavanje, utvrdjivanje ili osporavanje ocinstva ili materinstva Za priznavanje, utvrdjivanje ili osporavanje ocinstva ili materinstva primjenjuju se dvije alternative: da se kao mjerodavno pravo odredjuje personalni zakon lica cije se ocinstvo, odnosno materinstvo, utvrdjuje ili osporava, ili personalni zakon djeteta. Mjerodavno je pravo drzave ciji je drzavljanin u vrijeme rodjenja djetea bilo lice cije se ocinstvo, odnosno materinstvo priznaje, utvrdjuje ili osporava. Mjerodavno pravo za obavezu izdrzavanja izmedju srodnika Za obavezu izdrzavanja izmedju krvnih srodnika, osim roditelja i djece, ili za obavezu izdrzavanja srodnika po tazbini mjerodavno je pravo drzave ciji je drzavljanin srodnik od kog se zahtjeva izdrzavanje. Mjerodavno pravo za usvojenje U pogledu uslova zasnivanja i prestanka usvojenja ZMPP propisuje LEX NATIONALIS, za slucajeve da su usvojilac i usvojenik istog ili razlicitog drzavljanstva. Ako su drzavljani razlicitih drzava, za uslove usvojenja i restanka usvojenja mjerodavna su kumulativno prava obije drzave ciji su oni drzavljani. u pogledu oblika usvojenja, primjenjuje se opste pravilo LOCUR REGIT ACTUM, odnosno mjerodavno je ravo mjesta gdje se usvojenje zasniva. U pogledu dejstva usvojenja primarna odlucujuca cinjenica je pravo drzave ciji su drzavljani usvojilac i usvojenik u vrijeme zasnivanja usvojenja, a ako su razlicitog drzavljanstva, onda pravo drzave u kojoj imaju prebivalistve, ako ni to nema mjerodavno je pravo SCG. Ako ni jedan od ovih uslova nije ispunjen mjerodavno je pravo drzave ciji je drzavljanin usvojenik. Mjerodavno pravo za starateljstvo Pod starateljstvo se stavljaju maloljetna djeca bez roditeljskog staranja ili punoljetna lica koja su lisena poslovne sposobnosti. Kao odlucujuca cinjenica za starateljstvo primjenjuje se LEX NATIONALIS lica pod starateljstvom- sticenika. Sticenik koji nema drzavljanstvo, a nalazi se na teritoriji SCG odredjuje se po pravu SCG- LEX FORI, i traje dok nadlezna drzava ne donese odluku i ne preduzme potrebne mjere. MERODAVNO PRAVO ZA NASLEDNOPRAVNE ODNOSE SA STRANIM ELEMENTOM: pravo merodavno za nasledjivanje treba da da odgovore na sledeca pitanja: ko su zakonski naslednici I kako oni

nasledjuju ( nasledni redovi), koji naslednici imaju pravo na nuznio deo I u kom obimu, da li postoje razlike u polozaju bracnih I vanbracnih potomaka, kada se stice testamentarna sposobnost, koji su oblici testamenta punovazni. Itd. Merodavno pravo za zakonsko nasledjivanje: preovladjuju dve tendencije. Prema konceptu jedinstvene zaostavstine, na raspodelu celokupne zaostavstine ostavioca se primjenjuje jedno merodavno pravo, I to personalni zakon ostavioca. Drugi koncept izdvaja nepokretnuzaostavstinu, na koju se primjenjuje pravo mjesta gdje se nekretnine nalaze. ZMPP usvaja prvi koncept Merodavno pravo za testamentalnu sposobnost: merodavno pravo za testamentalnu sposobnost, kao jednu vrstu poslovne sposobnosti, je personalno pravo ostavioca. Merodavno je pravo drzave cije je drzavljanstvo imao zavestalac u trenutku sastavljanja testamenta. Merodavno pravo za oblik testamenta: testament je punovazan u pogledu oblika ako je punovazan po jednom od sledecih prava: pravu mesta gde je sastavljen, pravu drzave ciji je drzavljanin bio zavestalac, pravu zavestaocevog prebivalista, prava zavestaocevog boravista, pravu Srbije, za nepokretnost- I po pravu mesta gde se nepokretnost nalazi MERODAVNO PRAVO ZA STVARNOPRAVNE ODNOSE SA STRANIM ELEMENTOM: vazi posebno pravilo a to je da se kvalifikacija stvari kao pokretne ili nepokretne I kvalifikacija pravnog pitanja kao svarnopravnog ili obligacionig daje prema mestu nalazenja stvari, a ne prema lex fori. Merodavno pravo za stvarna prava na nekretninama: primjenjuje se lex rei sitae. Nekretnine su neodvojivi deo teritorije jedne drzave. Za svojinskopravne odnose I druga prava na stvari merodavno je pravo mesta gde se stvar nalazi. Merodavno pravo za stvarna prava na pokretnim stvarima: Pravilo lex rei sitae preovladjuje I kada su u pitanju stvarna prava na pokretnim stvarima. Ipak sporadicno se primjenjuju neka druga pravila: pokretne stvari prate vlasnika itd. Na pokretnim stvarima, merodavno je pravo mesta nalazenja stvari. Merodavno pravo za stvari u prevozu: status stvari u prevoyu imaju stvari koje se prevoze od drzave otpreme do drzave opredeljenja, za vreme dok se nalaze na teritoriji trece drzave ili na otvorenom moru, odnosno u vazdusnom prostoru iznad njega.Primena pravila lex rei sitae u prvom slucaju nije opravdana, jer je veza sa teritorijom preko koje se prelazi sasvim slucajna, a u drugom slucaju nije ni moguca jer se radi o prostoru koji ne pripada ni jednoj drzavi. Kao alternative dolaze u obzir pravo drzave otpreme I pravo drzave opredeljenja.I jedna I druga su prihvacene u uporednom pravu. Po ZMPP merodavno je pravo mesta odredista(opredeljenja). Merodavno pravo za stvarna prava na osnovnim sredstvima prevoza: U pogledu osnovnih sredstava prevoza, kao sto su brodovi I vazduhoplovi, zbog njihove velike ekonomske vrednosti vazi pravna fikcija da imaju status nekretnina. Osnovna sredstva prevoza imaju nacionalnu pripadnost. Posto se osnovna sredstva prevoza cesto nalaze na teritorijama drugih drzava, primena kolizionog prava ne bi bila opravdana. Stoga se u medjunarodnom privatnom pravu na osnovna sredstva prevoza primjenjuje pravo drzave ciju nacionalnu pripadnost ima sredstvo prevoza ( lex banderae) pravo zastave MERODAVNO PRAVO ZA UGOVORE I OSTALE PRAVNE POSLOVE: Autonomija volje stranaka: U oblasti ugovornih odnosa primjenjuje se specificna odlucujuca cinjenicaautonomija volje stranaka, koja znaci ovlascenje stranaka da saglasno izaberu pravo merodavno za njihov ugovor. Sporan je domasaj autonomije volje. Ogranicenja izbora merodavnog prava u pogledu vrste normi na koje se primenjuje: Pobornici kolizionopravnog shvatanja o domasaju autonomije volje izjednacavaju dejstvo autonomije volje sa dejstvom sa dejstvom svake druge odlucujuce cinjenice. Pristalice materijalnopravnog shvatanja isticu stav da autonomija volje u medjunarodnom pravu ne moze imati veci domasaj od onog koji ima u unutrasnjem pravu. U domacoj teoriji sire je zastupljeno kolizionopravno shvatanje. ZMPP se ne izjasnjava po ovom pitanju.

Ogranicenja izbora merodavnog prava u pogledu njegove povezanosti sa predmetnim ugovornim odnosom: pristalice ogranicene autonomije volje smatraju da stranke mogu birati merodavno pravo samo unutar kruga prava sa kojima je ugovorni odnos stranaka na neki nacin povezan. Oni daju strankama ulogu zakonodavca, dopustajuci im da se izmedju nekoliko konkurentnih odlucujucih cinjenica opredele za jednu koja je po njihovom misljenju relevantna. Pristalice neogranicene autonomije volje smatraju da nema dovoljno jakog argumenta koji bi opravdao ogranicenje slobode izbora merodavnog prava. Naprotiv, neogranicena sloboda izbora dopusta da se stranke opredele za pravo koje je u pogledu njihovog ugovornog odnosa potpuno neutralno I bas zbog toga za njih najprihvatljivije. Tako se u domacoj praksi veoma cesto opredeljuje za svajcarsko pravo. ZMPP ne uslovljava izbor merodavnog prava povezanoscu sa ugovornim odnosom. Nacin izrazavanja izbora merodavnog prava: U teoriji I zakonodavstvu sporno je I pitanje nacina izrazavanja autonomije volje. Da li taj izbor mora biti ucinjen izricito ili je dopustena I precutna autonomija volje. U drugom slucaju sud pretpostavlja volju stranaka u pogledu izbora merodavnog prava. Te cinjenice mogu biti na primer: pozivanje u ugovoru na odredbe odredjenog nacionalnog zakona, sastavljanje zakona na jeziku odredjene drzave, koriscenje tipskih ugovora ili arbitraze odredjene zemlje, ugovaranje mjesta izvrsenja I mjesta zakljucenja itd. Autonomija volje stranaka u pravu Srbije: Za ugovor je merodavno pravo koje su izabrale ugovorne strane, ako tim zakonom ili medjunarodnim ugovorom nije odredjeno drugacije. Navedena odredba se tumaci tako da ZMPP ne ogranicava autonomiju volje stranaka ni u pogledukruga prava koje stranke mogu biti, niti u pogledu karaktera normi cija se primjena moze iskljuciti. ZMPP iskljucuje autonomiju volje stranaka kod ugovora koji se odnose na nepokretnost. Ogranicenje autonomije volje u unutrasnjem pravu predvidjeno je posebnim zakonima u oblasti obligacionih odnosa. Odredjivanje merodavnog prava za ugovore u odnosu izbora merodavnog prava: Koriste se dva osnovna nacina: pomocu neposredno vezujucih odlucujucuh cinjenica I primenom principa najtesnje povezanosti. Odredjivanje merodavnog prava pomocu neposredno vezujucih odlucujucih cinjenica: Organ koji primjenjuje normu nema mogucnost diskrecione ocjene. Da li je tako odredjeno pravo pravilno resenje u konkretnom slucaju( fiksna norma). Mesto zakljucivanja ugovora kao odlucujuca cinjenica imala je pristalica u starijoj teoriji. Danas se ona manje primjenjuje. U novije vrijeme sve se vise primjenjuje domicil, odnosno sediste duznika karakteristicne prestacije iz ugovora kao odlucujuca cinjenica. Karakteristicna prestacija u ugovoru je ona koja opredeljuje vrstu ugovora.Po pravilu, obaveza jedne ugovorne strane se sastoji u naturalnom davanju ili u cinjenju, dok druga ugovorna strana za uzvrat placa cenu u novcu. Merodavno pravo se odredjuje prama toj, karakteristicnoj prestaciji, tacnije prema domicilu( sedistu) duznika koji vrsi karakteristicnu prestaciju. Odredjivanje merodavnog prava primenom principa najtesnje povezanosti: Princip najtesnje povezanosti ponikao je u anglosaksonskom pravu. Njegova primena znaci davanje ovlascenja nadleznom organu da u svakom konkretnom slucaju na osnovu vise karakteristicnih elemenata ugovora ceni sa kojim pravom je ugovorni odnos najtesnje povezan. To je elasticnije resenje, koje dozvoljava sudiji da ceni okolnosti konkretnog slucaja. Za ugovorne strane ona znaci manju pravnu sigurnost. .Odredjivanje merodavnog prava za ugovore u ZMPP U ZMPP navedeno je nekoliko vrsta ugovora:o prodaji,delu,punomocstvu,komisionu,spediciji,zajmu,posluzi,prevozu,osiguranju... Za ugovore koji nisu imenovani takodje je predvidjena cinjenica-pravo mesta gde se u vreme prijema ponude nalazilo prebivaliste odnosno sediste ponudioca.Karakteristicna prestacija u ugovoru sluzi da uputi na merodavno pravo samo ako:a)nije izabrano merodavno pravo b)posebne okolnosti slucaja ne upucuju na drugo pravo.

Prema tome kada primenjuje kolizionu normu za ugovore u ZMPP sud je duzan da najpre utvrdi da li su ugovorne strane izabrale merodavno pravo.Ako to nije slucaj dalje ce pokusati da utvrdi da li posebne okolnosti slucaja upucuju na odredjeno pravo.Ako takvih okolnosti nema,primenice se supsidijerna odlucujuca cinjenica-prebivaliste,odnosno sediste strane koja vrsi karakteristicnu prestaciju. Merodavno pravo za ugovore o transferu tehnologije Za ovu vrstu ugovora merodavno je pravo mesta gde se u vreme zakljucenja ugovora nalazilo sediste primaoca tehnologije, a to je strana koja placa naknadu u novcu (licencnu naknadu). Merodavno pravo za ugovore koji se odnose na nepokretnosti Za tu vrstu ugovora iskljuivo je merodavno pravo drzave na cijoj teritoriji se nalazi nepokretnost. Merodavno pravo za ugovore o ustupanju potrazivanja (cesiji) ili o preuzimanju duga Za te dve vrste ugovora ZMPP ne propisuju posebna pravila za odredjivanje merodavnog prava, u skladu sa kojom je za ostale ugovore merodavno pravo mesta u kojem je, u vreme prijema ponude, ponudilac imao prebivaliste odnosno sediste, su ugovori o ostupanju potrazivanja (cesiji) ili o preuzimanju duga. Merodavno pravo za akcesorne i jednostrane pravne poslove Na akcesorne pravne poslove primenjuje se pravo merodavno za glavni pravni posao. Za jednostrane pravne poslove merodavno je pravo drzave duznikovog prebivalista, odnosno sedista. Merodavno pravo za ugovore u posebnim zakonima U odsustvu izricito ili precutno izraene autonomije volje stranaka, na ugovor se primenjuje pravo koje je s njim u najblizoj vezi (sekundarna odlucujuca cinjenica). Ako iz bitnih okolnosti ne proizilazi sta drugo, na glavna prava i obaveze primenjuje se, kao najblize pravo drzave u kojoj je u vreme zakljucivanja ugovora prevozilac imao prebivaliste, odnosno sediste. Primarna odlucujuca cinjenica je autonomija volje stranaka, koja moze biti izrazena izricito ili precutno. Supsidijerne odlucujuce cinjenice su izricito predvidjene, zavisno od toga da li se radi o glavnim ili sporednim pravima i obavezama. ODREDJIVANJE MERODAVNOG PRAVA ZA FORMU UGOVORA Tradicionalno se u uporednom zakonodavstvu izdvaja posebna koliziona norma kojom se odrdjujemerodavno pravo za formu ugovora i prihvata kao jedina ili alternativnaodlucujuca cinjenica mesto zakljucenja ugovora(locus regit actum).Izuzetak od ovog opste prihvacenog pravila su ugovori koji imaju za predmet nekretnine.Lex causae je alternativno odredjeno kao merodavno pravo za formu ugovora.Primena Lex causae implicitno daje mogucnost strankama da izaberu pravo koje ce biti merodavno za formu.Zakoni o menici i ceku sadrze drugacije resenje predvidjajuci alternativno pravo zajednickog drzavljanstva menicnog odnosno cekovnog poverioca i duznika. Pravo merodavno za zastarelost Ako se zastarelost shvati kao ustanova procesnog prava rokovi zastarelosti cenice se prema pravu drzave pred cijim se organom to pitanje postavlja lex fori.Ako se prihvati stanoviste da se radi o ustanovi materijalnog prava merodavno pravo bice lex causae.ZMPP se opredeljuje za drugo stanoviste. Cepanje ugovora Cepanje ugovora postoji kada ugovorne strane izaberu razlicita merodavna prava,ili zakonodavac predvidi razlicite odlucujuce cinjenice koje se primenjuju za odredjivanje merodavnog prava za pojedine elemente ugovornog odnosa.Veliko cepanje ugovora postoji kada se razlicita prava primenjuju na razlicite faze ugovora-zakljucenje,izvrsenje,raskid.Malo cepanje ugovora postoji kada se na prava i obaveze svake ugovorne strane primenjuju razlicita prava. Kolizione norme za ugovor o prodaji u Beckoj konvenciji Konvencija UN o ugovorima o medjunarodnoj prodaji robe je pripremljena pod okriljem Komisije UN za medjunarodno trgovinsko pravo i usvojeno na konferenciji odrzanoj u Becu 1980.god.Konvencija se primenjuje na ugovore o prodaji robe zakljucene izmedju saugovaraca koji imaju poslovno sediste u razlicitim drzavama a te drzave su potpisnice Konvencije, ili kada pravila medjunarodnog privatnog prava

upucuju na pravo drzave ugovornice. Drugo navedeno pravilo znaci da se Konvencija primenjuje uvek kada koliziona norma upucuje na pravo drzave koja je potpisnica Konvencije. Merodavno pravo za menicu i cek Pravna pravila o menici i ceku su unifikovana zenevskim konvencijama iz 1930. odnosno 1931. godine. Tada su donete tri konvencije posvecene svakoj od ovih hartija: Jednoobrazni zakon o menici, Konvencija o taksama i Konvencija o sukobu zakona u materiji menice i odgovarajuca konvencija o ceku. Merodavno pravo za menicnu i cekovnu sposobnost Osnovno koliziono pravilo je opste pravilo za odredjivanje poslovne sposobnosti leks nationalis. Sposobnost svih menicnih duznika ceni se prema pravu drzave ciji je drzavljanin lice u pitanju. Merodavno pravo za formu menice i menicnih radnji U pogledu forme menice i ceka i menicnih i cekovnih radnji vazi opste pravilo locus regit actum za formu je merodavno pravo mesta gde se menicna obaveza preuzima, odnosno gde se menicne i cekovne radnje preduzimaju. Ovo pravilo ima dve dopune. Prva se tice punovaznosti menicnih i cekovnih obaveza preuzetih izmedju drzavljana Srbije u inostranstvu. Drugo pravilo se tice menicnih i cekovnih obaveza koje se sukcesivno preuzimaju. Merodavno pravo za sadrinu meninih obaveza U prvom slucaju primenjuje se drzava gde je menica plativa lex loci solutionis (izdavaoca sopstvene menice i akceptanta trasirane menice). Za prava i obaveze ostalih menicnih duznika merodavno je pravo drzave gde je obaveza preuzeta lex loci contractus. Pravila o menici prema jednoobraznom zakonu o menici Jednoobrazni zakon o menici temelji se na koncepciji menice kao jednostranog akta. Menicne radnje odlikuju se strogom formalnoscu. Menica je punovazna samo ako je izdana na propisanom formularu iako sadrzi bitne elemente: oznacenje da je to menica, i bezuslovni nalog na isplatu odredjene svote novca, naznacenje trasata i remitenta , i svojerucni potpis trasanta, mesto izdavanja i mesto placanja i vreme izdavanja i vreme dospelosti. Osnovne vrste menice u zenevskom sistemu su trasirana menica i sopstvena menica. Trasirana menica je ona u kojoj izdavalac daje bezuslovan nalog drugom licu da plati iznos novca oznacen na menici. Sopstvena menica je menica kojom se izdavalac menice obavezuje korisniku da ce platiti svotu oznacenu na menici. Akreditacija prema Jednoobraznim pravilima i obicajima za dokumetarne akreditive Dokumentarni akreditiv je sredstvo placanja i sredstvo obezbjedjenja izvrsenja obaveza u ugovorima u medjunarodnoj trgovini. Jednoobrazna pravila su autonoman izvor prava, sto zsnaci da ih donosi privatna lica, trgovci, udruzeni preko svojih nacionalnih privrednih komora u Medjunarodnu trgovinsku komoru. Dokumentarni akreditiv je posao u kome ucestvuje tri ili cesce cetiri lica: nakogodavac, banka izdavalac, korisnik akreditiva i eventualno korespodetna banka. Priliko zakljucenja ugovora o prodaji ugovara se dokumentarni akrreditiv kao nacin placanja. Kupac daje nalog banci da otvori dokumentarni akreditiv na ime korisnika. Banka-izdavalac moze u tom poslu akgazovati korespondentnu banku, najcesce u drzavi u kojoj prodavac ima sjediste ona moze da eventualno preuzima obavezu da plati po akreditivu.Kada prodavac preda robu na prevoz, dokumenta o robi podnosi korespodetnoj banci kao dokaz da je izvrsio obavezu. Banka provjerava saobraznost dokumenta sa uslovima iz akreditiva i isplacuje ugovorenu sumu. Mjerodavno pravo za delikte i ostale oblike vanugovorne odgovornosti Tradicionalno se u oblasti deliktne odgovornosti primjenjuje mjesto izvrsenja delikta lex loci delicti commisi kao odlucujuca cinjenica za odredjivanje mjerodavnog prava. Primjena pravila lex loci delicti commisi dopunjena jepojedinima pravima zahtjevom da seprotivpravnost stetne radnje cijeni ne samo prema pravu mjesta gdje je ucinjena, vec i prema pravu zemlje suda. Primjena pravila lex loci delicti commisi izaziva nekolik problema kada je delikt izvrsen u dvije ili vise drzava, moguce je da je radnja ucinjena u jednoj a posledica nastupila u drugoj drzav ili das u posledice nastupile u vise drzava zatim da je deliktna radnja bude izvrsena izvan teritorije odredjene drzave (otvoreno more ili iznad njega) i kada je delikt izvrsen u jednoj

drzavi a svi ostali elementi vezuju delikt ya drugu drzavu ili drzave (saobracajna nesreca koja se dogodi prilikom prelaska teritorije jedne drzave u kojoj ucestvuju putnici i vozila druge drzave). U tim okolnostima odstupa se od tradicionalnog pravila lex loci delicti commisi i primjenjuse princim najtesnje veze na osnovu koga sud odredjuje pravo mjerodavno za delikt uzimajuci u obzir bitne okolnosti slucaja. Mjerodavno pravo za vanugovornu odgovornost za stetu ZMPP ZMPP je zadrzalo pravilo lex loci delicti commisi uz izvjesnu modifikaciju, poboljsanje polozaja ostecenog lica u sporu za naknadu stete. Opste pravilo je da je za vanugovornu odgovornost za stetu mjerodavno prevo mjesta gdje je radnja izvrsena ili pravo mjesta gdje je posledica nastupila, yavisno od toga koje je od ta dva prava povoljnije za ostecenika. Brod ili vazduhoplov koji se nalazi na otvorenom moru, odnosno iznad njega smatra se dijelom teritorije drzave ciju nacionalnu pripadnost ima. Merodavno preavo za stetu izazvanu sudarom brodova Osnovno je ovdje pravilo lex loci delicti commisi koje se primjenju ako se sudar dogodio u vodama koje pripadaju odredjenoj drzavi. Odstupanja od ovog pravila u korist principa tijesne veze u dva slucaja: oba broad iste nacionalne pripadnosti, ili razlicite nacionalne pripadnosti, ali prava drzava kojima brodovi pripadaju sadrza istovjetna rjsenja. Ako se sudar dogodio na otvorenom moru primjenjuse se domace pravilo kao lex fori. Mjerodavno pravo za saobracajne nezgode Nasa drzava je ratifikovala Hasku konvenciju, odlika je da uz princip lex loci delicti commisi uvodi i princip tijesne veze, kao i izuzetak od osnovnog pravila. Oblast primjene konvencije Konvencija se primjenjuje na gradjansku vanugovornu odgovornost koja proistekne iz saobracajne nezgode. Konvencija se odnosi, osim na nezgode koje prouzrokuju automobile, autobusi, kamioni, motocikli i druga motorna vozila, i na nezgode koje prouzrokuju vozila bez motora. Primjena konvencije iskljucena je u odnosu na odgovornost proizvodjaca, prodavca i lica koje vrse popravke vozila. Lica odgovornih za odrzavanje putova i u odnosu na razlicite regresne tuzbe koje se mogu postaviti izmedju lica koja su naknadila stetu i drugih lica odgovornih za stetu. Konvencija se ne odnosi ni na pitanje odgovornosti za postupke drugih lica, osim ako se ne radi o odgovornosti sopstvenika vozila ili nalogodavca. Koliziona pravila Konvencije Odstupanja od pravila lex loci delicti commisi su brojna i sva se odnose na situacije kada je saobracajna nezgoda, svojim drugim elementima, kao sto su drzava registracije vozila koja ucestvuju u nezgodi, redovno boraviste ostecenih lica, povezana sa drugom drzavom, a ne sa drzavom na cioj teritoriji se nezgoda dogodila. Pravo drzave registracije vozila primjenice se u sl slucajevima: kada je samo jedno vozilo ucestvovalo u nezgodi, na odgovornost prema vozacu, sopstveniku ili drugom licu koje polaze pravo na vozilo, prema zrtvi koja je bila putnik ako se njeno uobicajeno boraviste nalazi u nekoj drugoj drzavi a ne u onoj na cijoj se teritoriji dogodila nesreca, prema ztvi koja se nalazi izvan vozila ako je njeno uobicajno oraviste u drzavi registracije; kada je vise vozila ucestvovalo u saobracajnoj nezgodi, a sva vozila su registrovana u istoj drzavi, u odnosu na odgovornost prema gore navedenim licima; kada su lica koja su ucestvovala u saobracajnoj nezgodi imala svoje uobicajeno boraviste u drzavi registracije vozila, u odnosu na odgovornost prema gora navedenim licima; Konvencija precizira na koja pitanja se primjenjuje mjerodavno pravo To su: uslovi i obim odgovornosti; razlozi za oslobodjenje, ogranicenje i podjelu odgovornosti; postojanje i priroda stete; vrstu i obim naknade; prenosivost prava naknadu; odgovornost nalogodavca za postupke njegovog slezbenika; zastarelost i gubitak prava zasnovano na isteku roka. Mjerodavno pravo za sticanje bez osnova

Sticanje bez osnova postoji kada dio imovine jednog lica predje u imovinu drugog lica, a taj prelazak nema osnov u pravnom poslu ili zakonu. Do sticanja bez osnova moze doci: kada osnov postoji a kasnije otpadne; kada se ocekivani osnov nije ostvario; kada postoji zabluda u pogledu osnova. U pogledu iybora odlucujucih cinjenica za institute sticanja bez osnova, mogu se sresti dva pristupa. Prema prvom, mjerodavno pravo koje bi bilo mjerodavno za osnov koji je postojao ili treba da se ostvari, ili se vjerovalo da postoji. Prema drugom, za sticanje bez osnova relevatna je sama cinjenica prelaska imovine sa jednog ka drugom licu bez osnova, a ne i razlozi zbog kojih je do toga doslo. Uskladu sa tim mjerodavno bi bilo pravo mjesta gdje se dgodilo obogacenje. Mjerodavno pravo za poslovodstvo bez naloga Postoji kada jedno lice obavlja pravne ili fakticke poslove drugoga radi zastite njegovih moralnih ili materijalnih interesa, bez ovlascenja lica u ciju se korist obavlja posao. Mjerodavno pravo za upotrebu tudje stvari Upotebom tudje stvari se jedno lice moze obogatiti na racun drugoga ili se mogu zastiti intresi drugoga lica. ZMPP propisuje da je za obavze iz upotrebe stvari bez poslodavstva i za druge vanugovorne obaveze koje ne izviru iz odgovornosti za stetu mjerodavno pravo mjesta gdje se dogodile cinjenice koje su prozrokovale obavezu. Mjerodavno ce biti pravo drzave gdje je stvar upotrebljavana. Pravo strana da stupaju u privatnopravne odnose Prava stranaca da stupaju u odredjene odnose mogu se prema njihovoh dostuposti strancima grupisati u tri kategorije: apsolutno rezervisana prava, koja su strancima potpuno nedostupna; reletivno rezervisana prava, koja su strancima dostupna pod odredjenimuslovima reciprociteta, domicile u domacoj drzavi, dozvole itd; opsta prava, koja su strancima dostupna pod istim uslovima kao i domacim drzavljanima; Pravo stranaca da stupaju u porodicno pravne odnose Pravo stranaca na stupanje u brak, pravo da bude usvojenik ili usvojilac, odnosno staratelj ili sticenik. Pravo stranaca na stupanje u brak Pravo covjeka na stupanje u brak je opste pravo, priznato medjunarodnim konvencijama. Povelja o ljudskim pravima jemci pravo na sklapanje braka na osnovu slobodnog datog pristanka buducih supruznika. Pravo stranaca na usvojenje Pozitivni propisi se o ovome ne izjasnjavaju jer je ovo nesto osjetljivije pitanje ali se ne bi suprostavilo interesima zastite domacih drzavljana da domaci drzavljanin postane usvojilac deteta koje nema drzavljanstvo RS, BiH. Porodicni zakon propisuje da strain drzavljanin moze usvojiti dijete ako se ne mogu naci usvojitelji medju domacim drzavljanima a za to mora da prodje vise od godinu dana od kada su podaci o buducem usvojeniku upisani u Jedinstveni licni registar usvojenja. Pravo stranaca na nasledjivanje Zakon o nasledjivanju propisuje da strain drzavljani imaju, pod uslovom uzajamnosti, isti nasledni polozaj kao i domaci drzavljani, ako medjunarodnim ugovorom nije drugacije odredjeno. Zakon o nasledjivanju izjednacuje stranog sa domacim u pogledima prava na nasledjivanje tj trazi formalni reciprocitet. U pogledu nacina dokazivanja sudska praksa je zauzela stav da se reciprocitet pretpostavlja, sto znaci da lica koja osporavaju strancu pravo na nasledjivanje snose teret dokaza da drzava ciji jedrzavljanin stranac ne izjednacuje nase drzavljane sa svojim u pogledu prava na nasledjivanje.

Prava stranaca da stupaju u privatno pravne odnose u SCG Pravo stranaca da stupaju u odredjene odnose modu se prema njihovoj dostupnosti strancima grupisati u 3 kategorije: 1. apsolutno rezervisana prava , koja su strancima potpuno nedostupna. Takva su gradjanska prava za cije uzivanje se zahtjeva drzavljanstvo odno 2. relativno rezervisana prava , koja su strancima dostupna pod odredjenim uslovima -- reciprociteta, domicile u domacoj drzavi, dozvole ili odob 3. opsta prava , koja su strancima dostupna pod istim uslovima kao I domacim drzavljanima. Pravo stranaca na stupanje u brak

Pravo covjeka na stupanje u brak je opste pravo, priznato medjunarodnim konvencijama koje uredjuju prava covjeka I gradjanina. Povelja o ljudsk pravima SCG jemci pravo na sklapanje braka na osnovu slobodno datog pristanka supruznika. Stranac u SCG ima pravo da bez ikakvih uslova I og brak sa drzavljaninom SCG ili sa drugim strancem. Pravo stranca na usvojenje Usvojenjem se kidaju veze izmedju djeteta I njegove prirodne porodice I zasniva se nova veza sa usvojiocem I njegovom porodicom. Konvenci djeteta iz 1989 god. Dopusta medjudrzavno usvajanje kao alternativnu mogucnost , ako se dijete ne moze smjestiti u drugu porodicu ili biti usvo njemu ne moze voditi briga na pogodan nacin u zemlji njegovog porijekla, pod uslovom da se djetetu u toku postupka usvajanja pruzi zastita j postoji kada se usvajanje zasniva izmedju domacih drzavljana. SFRJ je ratifikovala ovu konvenciju. Porodicni zakon R Srbije propisuje da strain d usvojiti djete ako se ne mogu naci usvojitelji medju domacim drzavljanima, tj da se ne mogu naci ako je proslo vise od godinu dana od kada su p usvojeniku upisani u Jedistven licni registar usvojenja. Saglasnost na usvojenje daje minister nadlezan za porodicnu zastitu. Pravo stranaca da stupi u starateljski odnos . Porodicni zakon RS se ne izjasnjava o pravu stranaca da budu od strane domaceg organa starateljstva odredjen za staraoca domacem ili stranom ni o pravu da bude sticenik staraoca, domaceg drzavljanina. Tumacenjem odredaba Porodicnog zakona posvecenih ustanovi starateljstva i dru zakona mogu se izvesti dva suprotna zakljucka : 1. da stranac ne moze biti staratelj domacem drzavljaninu, jer porodicnim zakonom to nije propisano, 2. iz odredbe Zakona kojom se propisuje da se za staratelja prvenstveno postavljaju supruznik, srodnik ili hranitelj sticenika, osim ako interesi s zahtjevaju, proizilazilo bi mogucnost da se strani drzavljanin postavi za staratelja, ako je supruznik ili srodnik sticenik,osim ako bi se to suprosta sticenika..Organ starateljstva je duzan da postavi privremenog staratelja stranom drzavljaninu koji se nalazi, ili ima imovinu na teritoriji Repu proceni da je to neophodno radi privremene zastite njegove licnosti, prava ili interesa.. Pravo stranca na nasledjivanje Zakon o nasledjivanju R.Srbije propisao je u clanu 7 da strani drzavljani imaju , pod uslovom uzajamnosti, isti nasledni polozaj kao i doma medjunarodnim ugovorom nije drugacije odredjeno. Potrebno je da domaci drzavljani u strancevoj zemlji uzivaju ista prava kao i strani drzavljani nasledjivanja,odnosno da imaju nacionalni tretman. Biletaralne konvencije koje su na snazi izmedju SCG i veceg broja drzava predvidjaju nasledjivanje drzavljana drzava ugovornica ili sadrze klauzulu najveceg povlascenja koja obezbjedjuje ovo pravo. U tim slucajevima uspostavlj reciprocitet. U ostalim slucajevima moze postojati fakticki reciprocitet. Pravo stranca da stupi u stvarno pravne odnose Pravo stranca da stice svojinu i druga stvarna prava na pokretnim i nepokretnim stvarima u zakonom o osnovama svojinsko / pravnih odnosa. Pravo stranca da stice svojinu na pokretnim stvarima Strana fizicka i pravna lica mogu sticati pravo svojine na pokretnim stvarima kao i domaca lica. To znaci da je sticanje svojine na pokretnim st priznato kao opste pravo. Pravo stranca da stice svojinu na nepokretnostima Stranci mogu sticati svojinu na nepokretnostima u SCG. Ovo pravo se moze iskljuciti u odnosu na na nepokretnosti koje se nalaze na odredjenim p fizicka I pravna lica koja obavljaju djelatnost u SCG mogu, pod uslovima uzajamnosti , sticati pravo svojine na nepokretnostima na teritoriji neophodne za obavljanje djelatnosti. Strana fizicka lica mogu sticati svojinu na nepokretnostima u SCG I po drugom osnovu sticanje svojine na zgradi uslovljeno je samo reciprocitetom. U pogledu drugih uslova strain drzavljani izjednaceni su sa domacim. Strane drzave za potrebe svoj konzularnih predstavnistava, kao I organizacije I specijalizovane agencije OUN mogu kupovati stanove I zgrade za sluzbene potrebe I gradjev svrhu izgradnje takvih zgrada. Pravo stranca da stice svojinu na nepokretnosti je relativno rezervisano pravo, uslovljeno reciprocitetom, odn nadleznog organa, I ograniceno u pogledu svrhe I osnova sticanja. Pravo stranca na dugorocni zakup Strano fizicko ili pravno lice moze uzeti u zakup turisticki I drugi prateci objekat od preduzeca koje obavlja turisticku ili ugostiteljsku delatnos zakljuciti najkrace na 5, a najduze na 30 godina. U govor o zakupu se mora zakljuciti u pismenoj formi.Dugorocni zakup se moze upisati u zemljisn odgovarajuci ragistar stvarnih prava I u tom slucaju ima stvarno pravno dejstvo. Pravo stranca da stupi u obligacine odnose Strani drzavljani I lica bez drzavljanstva imaju pravo da bez ikakvih ogranicenja I uslova zakljucuju da potrazuju naknadu prouzrokovane stete I druga obligaciona prava. Pravo stranca da bude osnivac privrednog drustva Pravo stranca da bude osnivac ili clan privrednog drustva priznato je kao opste ili relativno rezervisano pravo, zavisno od vrste privredne dje privredno drustvo bavi. Zakon o stranim ulaganjima odredjuje da strain ulagac moze sam ili sa drugim stranim ili domacim ulagacima osnovati p akcije ili udele u postojecem preduzecu. Zakon o stranim ulaganjima takodje odredjuje da se strana ulaganja u osiguravajuca drustva,banke, d organizacije, igre na srecu I slobodne zone vrse u skladu sa saveznim zakonom kojim se uredjuje njihovo osnivanje , odnosno njihov pravni polozaj fizicko lice mogu , pod uslovima uzajamnosti, osnovati akcionarsko drustvo za osiguranje Strana lica mogu osnovati banku pod uslovom uzajamnos Pravo stranca da zasnuje radni odnos Stranac moze da zasnuje radni odnos pod uslovima odredjenim Zakonom o radu i Zakonom o uslovi radnog odnosa sa stranim drzavljaninom. Redovni uslovi za zasnivanje radnog odnosa Stranac moze da zasnuje radni odnos ako : 1 .ima odobrenje za stalno nastanjenje, ili odobrenje za privremeni boravak. 2. dobije odobrenje za z odnosa ( dozvola za rad) 3.prilikom zasnivanja radnog odnosa prihvati nadleznost suda SCG za rjesavanje sporova sa poslodavcem u vezi prava odnosa.

U pogledu ostalih uslova stranac se izjednacava sa domacim drzavljaninom.Stranac koji zasniva radni odnos takodje mora da posjeduje radnu knjizica se strancu izdaje pod istim uslovima kao i drzavljanima SCG. Stranac zasniva radni odnos danom stupanja na rad, zakljucivanjem ugovora Zasnivanje radnog odnosa bez dozvole za rad Stranac moze da zasnuje radni odnos i bez dozvole za rad, pod uslovom da ima odobrenje za privr stalno nastanjenje i da radni odnos zasniva za obavljanje strucnih poslova utvrdjenih ugovorom o poslovno tehnickoj saradnji, dugorocnoj proizvo prenosu tehnologije i ugovorom o stranim ulaganjima. Obavljanje fleksibilnih oblika rada Pomenutim zakonom predvidjena je i mogucnost da stranac radi i bez zasnivanja radnog odnosa po o privremenim i povremenim poslovima. Taj ugovor se moze zakljuciti za period koji ne moze biti duzi od 3 mjeseca u kalendarskoj godini. Pravo stranca da ulaze sredstva u SCG Polozaj stranih ulagaca u osnovi je istovetan polozaju domacih pravnih i fizickih lica koja obavljaju privrednu djelatnost. Pojedine specificnosti ulagaca uredjuju u odgovarajucim propisima. Ovaj pristup je u zakonodavstvima razvijenih zapadnih zemalja , sa stabilnim politickim, pravni uslovima poslovanja, koji su samim tim dovoljno privlacni za strani kapital, te nama potrebe za propisivanjem posebnih privilegija i povlastica z Vazan argument je da pravni propis treba da omoguce jednake uslove trzisne utakmice za sve privredne subjekte. Niz zemalja koje su tokom po ostvarile prelazak iz planskog, drzavno kontrolisanog sistema privredjivanja u otvoreni , trzisni sistem privredjivanja osetile su potrebu da to sig ulagacima, posebnim zakonom kojim garantuju prava stranim ulagacima. U ranijim sistemu ulazak stranog kapitala na domace trziste bio je ogranicnim , strogo kontrolisanim uslovima. U novom sistemu on je slobodan , ali su delikti raniji shvtanja i prakse jos uvjek prisutni. Stoga se pok se prava stranih ulagaca izricito utvrde i objedinjeno iskazu u jednom zakonu. Mada polozaj stranog ulagaca uredjen posebnim zakonom, on je izjednacen sa polozajem domacih privrednih subjekata. Pojam stranog ulagaca Stranim ulagacem smatra se : strano pravno lice sa sjedistem u inostranstvu , strano fizicko lice, drzavljanin SCG sa prebi boravistem u inostranstvu duzim od godinu dana. U pogledu nacina odredjivanja nacionalne pripadnosti pravnog lica izmedju vise mogucih kriterijuma odabran je kriterijum sjedista. U zakonu je i postojeca pravna fikcija da se stranim ulagacem smatra i domace preduzece ciji je jedini ili vecinski vlasnik strano lice, jer se njome vazenje po ulagace neopravdano prosiruje i na subjekte koji to svojstvo stvarno nemaju. Oblici stranog ulaganja Raniji zakon razlikovao je dva osnovna oblika stranog ulaganja : statusnopravna i ugovorna ulaganja. Kod prvog oblika ulog stranog ulaga kapital domaceg preduzeca. Drugi oblik omogucava razlicite vidove poslovne saradnje stranih i domacih privrednih subjekata na ugovornoj osnovi. Ova podjela u osnov novom Zakonu.Zakonodavac implicitno daje prioritet ulaganjima stranog kapitala na vlasnickoj osnovi, nazivajuci ih osnovnim oblicima strano ulaganja na osnovu kojih strani ulagac, sam ili sa drugim stranim ili domacim ulagacima , osniva preduzece ili kupuje akcije ili udele u postoj Strano lice moze biti jedini osnivac domaceg preduzeca,on moze osnovati preduzece zajedno sa drugim stranim i ili domacim licima, konacn vlasnistvo na celini ili delu vec postojeceg domaceg preduzeca,kupovinom akcija ili udela. Uzajamnost Zakon o stranim ulaganjima nastojao je da polozaj stranog ulagaca olaksa tako sto je propisao da savezni organ nadlezan za ekonomske odnose unapred za svaku kalendarsku godinu dostavlja registarskom sudu spisak drzava sa kojima ne postoji uzajamnost. A contrario , sa svim ostalim dr na spisku uzajamnost postoji . Trebalo bi smatrati da uzajamnost postoji sa svim drzavama iz kojih dolaze strani ulagaci. Ne bi bilo ispravno zah dokazuju postojanje uzajamnosti i tako otezavati njihov polozaj zbog toga sto drzavni organ nije izvrsio propisanu obavezu. Forma stranih ulaganja Zakon ne propisuje obaveznu sadrzinu ugovora (odluke) o osnivanju privrednog drustva, odnosno ugovora o ulaganju. Jedini uslov je da akti pismenoj formi. I bez tog uslova, sacinjavanje ugovora u pismenoj formi se u praksi ne bi mogao izbeci , jer je ugovor dokaz u svojstvu stranog ostvarivanja razlicitih prava. Prema zakonu o spoljnotrgovinskom poslovanju posebna forma propisana je za 1. ugovor o dugorocnoj proizvo ( pismena forma ugovora, uz koji se sacinjava i ekonomsko tehnicki elaborat, trajanje ugovora najmanje 3 godine i odobrenje nadleznog o izvodjenju investicionih radova u SCG ( pismena forma i upis u registar)3. ugovor o zastupanju stranih lica u SCG , ugovor o prodaji strane robe s skladista u zemlji I pruzanja usluga odrzavanja uvezene opreme I trajnih dobara za licnu potrosnju pismena forma I upis u registar. Ulog stranog ulagaca Ulog stranog ulagaca moze biti u stranoj konvertibilnoj valuti, stvarima, pravima intelektualne svojine, hartijama od vri imovinskim pravima. Prilikom osnivanja preduzeca sa stranim ulogom moraju se postovati odredbe Zakona o privrednim drustvima o minim iznosu osnivackog kapitala predvidjenom za drustva kapitala akcionarsko drustvo I drustvo sa ogranicenom odgovornoscu. Garancija za strane ulagace Sloboda stranog ulaganja : Zakonom se daje pravo stranom ulagacu da osniva odnosno ulaze u privredna drustva za obavljanje svih vrsta djelat dobiti. Jedino ogranicenje kojim se stranom ulagacu u oblasti proizvodnje I prometa oruzja, kao I na podrucjima koja su u skladu sa zakono zabranjena zona dozvoljava samo sticanje manjinskog ucesca u upravljanju privrednim drustvom. Strana ulaganja u osiguravajuca drustva, banke , organizacije I slobodne zone uredjuju se posebnim zakonima kojima se regulise osnivanje I polozaj ovih oblika privrednog organizovanja. Nacionalni tretman : Strani ulagac u pogledu svog uloga uziva jednak polozaj, prava I obaveze kao domaca fizicka I pravna lica. Pravna sigurnost : Stranom ulagacu se garantuju prava stecena u momentu upisa stranog ulaganja u sudski registar. Ona ne mogu biti su izmjenom zakona I drugih propisa. Druga garancija tice se zabrane eksproprijacije uloga stranog ulagaca I imovine privrednog drustva sa stranim mera sa slicnim dejstvom, osim kada je zakonom ili na osnovu zakona utvrdjen javni interes I uz placanje naknade. Konverzija I sloboda placanja : Stranom ualgacu se garantuje pravo konverzije domace valute u stranu konvertibilnu valutu radi vrsenja placan za strana ulaganja.

Pravo na vodjenje poslovnih knjiga : Privredno drustvo sa stranim ulogom je duzno da void poslovne knjige I sastavlja racunovodstvene izvje domacim propisima. Ono ima pravo da void I paralelno knjigovodstvo, u skladu sa medjunarodno prihvacenim racunovodstvenom I revizorskim sta Pravo na transfer dobiti I movine : Stranom ulagacu se garantuje pravo da , po izmirenju obaveza u skladu sa domacim propisima , transferise u finansijska I druga sredstva u vezi sa stranim ulaganjem, a posebno : ostvarenu dobit, imovinu koja mu pripadne posle prestanka privrednog d ulogom, odnosno na osnovu prestanka ugovora o ulaganju, iznose dobijene od prodaje akcija ili udela privrednog drustva sa stranim ulogom, iz osnovu smanjenja osnovnog kapitala privrednog drustva sa stranim ulogom, dopunske uplate, naknade po osnovu eksproprijacije I drugih mera drz Povoljni tretman : Ukoliko izmedju drzave stranog ulagaca I SCG postoji zakljucen medjunarodni bileteralni sporazum koji za stranog ula ulaganje predvidja povoljniji tretman od onog predvidjenog Zakonom , primjenjuje se tretman predvidjen tim sporazumom. Podsticaj za strane ulagace Strani ulagac je oslobodjen placanja uvoznih dadzbina na opremu koja predstavlja njegov ulog. Registracija I evidencija stranih ulaganja Novim zakonom je ukinuta obaveza prijave stranog ulaganja organu nadleznom za ekonomske odnose sa inostranstvom. Strano ulaganje kojim privredno drustvo, odnosno sticu vlasnicka prava na postojecem privrednom drustvu registruje se kod nadleznog suda , u postupku predvidjenom registar. Ulaganja na ugovornoj osnovi se ne registruju. Pravo stranca na otvaranja predstavnistva u SCG Otvaranje predstavnistva stranih lica regulisano je Uredbom o blizim uslovima za otvaranje I rad predstavnistva stranih lica u Jugoslaviji.

Uslovi otvaranja predstavnistva Predstavnistvo u SCG moze otvoriti : 1.strano lice, samo ili zajedno sa drugim stranim licem , koje se bavi privrednom ili bankarsko finansijsko poslovima osiguranja,2.nacionalna I medjunacionalna organizacija u koju su uclanjena strana lica koja obavljaju privrednu djelatnost, kao medjunarodna, odnosno regionalna organizacija koja se bavi unapredjenjem razmene sa SCG. Predstavnistvo u SCG se otvara upisom u Registar predstavnistva stranih lica pri ministarstvu nadleznom za ekonomske odnose sa inostranstvo otvaranje mora se priloziti isprava o upisu stranog lica u registar koji se void u maticnoj zemlji, program poslovanja predstavnistva, overena izjav preuzima odgovornost za sve obaveze koje nastanu u SCG u vezi sa radom predstavnistva, odobrenje za stalno nastanjenje ili privremeni borava drzavljana koji ce raditi u predstavnistvu I odluka o imenovanju rukovodioca predstavnistva. Nadlezno ministarstvo je duzno da o zahtj predstavnistva donese odluke u roku od 30 dana od podnosenja zahtjeva. Strana banka ili druga finansijska organizacija moze otvoriti predstavnistv trzista u oblasti finansijsko- bankarskog poslovanja I pripreme za zakljucivanje ugovora u ovoj oblasti, te predstavljanja osnivaca. Predsta osiguranja moze se otvoriti radi uspostavljanja poslovne saradnje sa domacim organizacijama za osiguranje ili preduzecima, odnosno drugim Predstavnistvo stranog lica ne moze se otvoritiu oblasti naoruzanja I vojne opreme. Status predstavnistva Predstavnistvo je sastavni dio stranog lica I nema status pravnog lica, a obavlja poslove po nalogu osnivaca. PRAVO STRANACA NA STICANJE KONCESIJE Koncesija je pravo koritenja prirodnog bogastva, dobra u optoj upotrebi ili obavljanja djelatnosti od opteg interesa koju drava poverava koncesionaru, koji zauzvrat plaa odreenu naknadu. U pogledu prava na sticanje koncesije, strana lica su Zakonom izjednaena sa domaim licima. Njima je pravo na sticanje koncesije priznato dostupno bez posebnih uslova, osim kada se radi o sticanju koncesije u odredjenim oblastima, odnosno djelatnostima. Stranim licima smatra se strano pravno lice sa sjeditem u inostranstvu, strano fiziko lice i dravljanin dravne zajednice Srbije i Crne Gore odnosno boravitem u inostranstvu duim od godinu dana. PREDMET KONCESIJE Koncesija moe imati za predmet korienje privrednog bogastva, dobro u optoj upotrebi za koje je zakonom odredjeno da je u dravnoj sv djelatnosti od opteg interesa. Zakonski pojam koncesije obuhvata i B.O.T. sistem, koji podrazumjeva i finansiranje gradnje ili rekonstrukcije komp postrojenja i njegovo koritenje u odredjenom roku, nakon ega se predaje u dravnu svojinu. Stranim licima se ne moe dati koncesija za djelatnost i podruja u kojima strano lice ne moe biti osniva privrednog drutva, oblast proizvodnja podrujima koja su odredjena kao zabranjena zona. POSTUPAK DAVANJA KONCESIJE Postupak davanja koncesija obuhvata predlaganje i donoenje koncesionog akta, sprovodjenje tendera i zakljuivanje ugovora o koncesiji. Predlog za davanje koncesije podnosi se Vladi RS. Ovlaeni predlagai su ministrarstva nadlena za odgovarajuu oblast, nadleni organ auto kada se predmet koncesije nalazi na teritoriji autonomne pokrajine i skuptina jedinice lokalne samouprave, kada se predmet koncesije nalazi na nje Pozitivan stav Vlade, odnosno Narodne skuptine, osnov su za stavljanje predloga za donoenje akta o koncesiji. Koncesioni akt donosi Vlada R aktom donosi se predmet koncesije i njen rok, osnovna pravila sprovodjenja tendera, uslovi i kriterijumi izbora koncesionara, uslovi obavl djelatnosti, nain utvrdjivanja visine koncesione naknade, garancije koje daje koncesionar i dr. Postupak tendera sprovode organ koji je predloio donoenje koncesionog akta i tenderska komisija. Ugovor o koncesiji zakljuuju Vlada i koncesio PRAVA I OBAVEZE KONCESIONARA Koncesionar stie pravo na korienja i upravljanja na predmetu koncesije, ali predmet koncesije ostaje u dravnoj svojini. Koncesionar je dua djelatnost obavlaj u skladu sa propisima kojima se odredjuje odgovarajua djelatnost, propisima o prostornom i urbanistikom planiranju i kori opteg interesa.Koncesionar obavlja koncesionu djelatnost posredstvom koncesionog privrednog drutva, koje osniva posle zakljuenja ugovora o svrhu koristi ve osnovano privredno drutvo koje mora biti registrovano za obavljanje koncesione djelatnosti.

Koncesionar je duan da plaa koncedentu koncesionu naknadu. Kriterijum za utvrdjivanje koncesione naknade su vrsta, kvalitet, kategorija, k trina cijena prirodnog bogastva ili dobra u optoj upotrebi, vrsta djelatnosti, trini uslovi poslovanja, duina trajanja koncesije, procjenjeni rizik i REAVANJE SPOROVAUgovorom o koncesiji se reavanje sporova izmedju koncesionara i koncedenta, ako je koncesionar strano lice, mo arbitrai. Ako koncesija ima za predmet nepokretnost, ugovaranje nadlenosti nije doputeno, ve sporove u vezi sa izvravanjem tih ugovo iskljuiva nadleni sudovi RS. PRAVO STRANACA NA INTELEKTUALNU SVOJINUIntelektualna svojina obuhvata dve grupe prava: industrijsku svojinu i autorska prava. Industrijska svojina je skup prava kojima se titi inovacije u proizvodnji i prometu roba i usluga. Tim pravima se omoguuju pronalazaima i d pronalasci, inovacije i kreativnost doprinose pojavi novih proizvoda i usluga i samim tim razvoju privrede i veem zadovoljavanju potreba dr doprinos dobiju adekvatnu materijalnu i moralnu satigikaciju. Materijalna se ogleda u naknadi koju titular ostvaruje od svakog lica, dok moralna kao pronalaza, inovator ili kreator. Najznaajnije pravo industrijske svojine je PATENT, u sferi dizajna robe i usluga su MODEL i UZORAK. ig se oznaava trgovako poreklo robeili usluge. Oznake porekla tite orginalno geografsko poreklo odredjenog proizvoda. Autorska prava tite autore knjievnih, naunih, likovnih, filmskih i dr. djela orginalnih tvorevina ljudskog duha. Autorsko pravo stie se samim djela i takodje obuhvata lina i materijalna prava. Zatita se vri na nacionalnom i medjunarodnom planu. PRAVO STRANACA NA INDUSRIJSKU SVOJINU Nacionalni reim zatitePosebnim zakonima u oblasti industrijske svojine propisani su uslovi zatite patenta, igova, oznaka porijekla, uzoraka lica su u pogledu prava na zatitu izjednauju sa domaim dravljanima pod uslovom reciprociteta. Medjunarodni reim zatite Pariska konvencija. Pariskom konvencijom o atiti industrijske svojine iz 1883 godine licima koja imaju nacionalnost drava potpisnica konve se nacionalni tretman u pogledu zatite prava industrijske svojine. To znai da ova lica mogu ostvariti zatiti pod istim uslovima kao i domaa lica zatitu. Ista olakava poloaj podnosiocima prijava na nain da im se ostavlja odreeni rok od podnoenja prijave u jednoj dravi lanic odgovarajuih prijava u drugim dravama lanicama u kojima takoe ele da ostvare zatitu. Rok iznosi godinu dana za Patent i 6 mjeseci za ig, m tom roku datum podnoenja prve prijave je datum koji se uzima u obzir i drum drava lanicama. Madridski aranman. Madridskim sporazumom o meunarodnoj registraciji igova omoguuje se medjunarodna zatita ovog prava ind Sporazumom je osnovan Medjunarodni biro za zatitu industrijske svojine sa sjeditem u enevi, koji vri medjunarodnu registraciju igova. podnosi posredstvom nacionalnog organa za zatitu industrijske svojine. Konvencija o evropskom patentu iz 1973 godine unifikuje pravna pravila iz oblasti patentne zatite uslove za dobijanje patenata i postupak odluku nadlenog organa i omoguuje medjunarodnu registraciju patenta koja vai za drave potpisnice konvencije. Konvencijom je osnovan Evro sa sjeditem u Minhenu koji vri registraciju patenata i uva patentnu dokumentaciji. Autorska prava stranaca Nacionalni rezim zatite Prema Zakonu o autorskim i srodnim pravima stranci uivaju u SCG zatitu autorskog prava pod uslovom reciprociteta. reciprocitet,formalni po sadrini i faktiki po nastanku.

Medjunarodni reim zatite Univerzalna (enevska) konvencija o autorskom pravu zakljuena 1952 godine titi lica koja su dravljani drava lanica Unije i lica koja su svoje djelo u jednoj od drava Unije. Drave lanice mogu svojim propisima krug zatienih lica proiriti tako da obuhvati i lica koja imaju uobia teritoriji drava lanica. Zatita autorskih prava traje za ivota autora i 25 godina posle njegove smrti. Bernska konvencija o zatiti knjievnih i umetnikih djela iz 1886 godine titi dravljane drava potpisnica (lanica Bernske unije), lica koja boravite u jednoj od drava Unije i lica koja su prvi put objavila djelo u jednoj od drava Unije. Zatita traje za ivota autora i 50 godina posle njeg SUKOB NADLENOSTI Meunarodna nadlenost U sporu iji su elementi povezani sa dve ili vie drava postavlja se pitanje meunarodne nadlenosti, odnosno odreivanje iji sud e biti nadle Pravila o meunarodnoj nadlenosti slini se pravilima o mesnoj nadlenosti u unutranjem procesnom pravu po tome to i jedna i druga primjenjuj za odreivanje nadlenosti. Ti kriterijumi vezuju spor za odreenu teritoriju, u sluaju meunarodne nadlenosti teritoriju odreene drave, a nadlenosti mesnu teritoriju suda. Novi Zakon o parninom postupku ureuju meunarodnu nadlenost sudova u lanu 27. U skladu sa njim nadlean za suenje kada je njegova nadlenost za spor sa meunarodnim elementom izriito odreena Zakonom ili meunarodnim ugovorom. Za nadlenosti kod koje vai pravilo da se prigovor mesne nadlenosti postaviti samo pre uputanja u raspravu o glavnoj stvari, sudovi su tokom cjelo da vode rauna o svojojmeunarodnoj nadlenosti. Vrste meunarodne nadlenosti Iskljuiva nadlenost sudova jedne drave postoji kada su u skladu sa pravnim pravilima o meunarodnoj nadlenosti sudovi te drave jedino nad odreeni spor. Iskljuiva nadlenost se po pravilu predvia kada je spor sa elementom inostranosti vrsto povezan sa odreenom dravom. Prema o iskljuiva nadlenost sudova i drugih dravnih organa SCG postoji u sporovima koji imaju za predmet nepokretne stvari, pojedinim branim i porod u oblasti linih stanja. Iskljuiva nadlenost za sporove koji imaju za predmet nepokretne stvari

Sporovi o stvarnim pravima na nekretninama i drugim sporovima koji imaju za predmet nekretnine. domai sudovi su iskljuivo nadleni da re pravu svojine i o drugim stvarnim pravima na nepokretnosti, sporove zbog smetanja posjeda na nepokretnosti, sporove nastale iz zakupnih i na pogledu nepokretnosti, ili iz ugovora o korienju stana ili poslovnih prostorija, ako se nepokretnosti nalaze na teritoriji SCG. Sporovi o nepokretnoj zaostavtini. Domai sudovi su iskljuivo nadleni da reavaju sporove o nepokretnoj zaostavtini dravljana SCG, strani bez dravljanstva, lica ije se dravljanstvo ne moe utvrditi ili lica koja imaju status izbjeglice ako se ta zaostavtina nalazi u SCG. Iskljuiva nadlenost za brane i porodine sporove Brani sporovi. Sudovi SCG su iskljuivo nadleni da reavaju sporove o razvodu braka, ponitaju braka i utvrdjivanju postojanja ili nepostojanja tueni brani drug dravljanin SCG koji ima prebivalite u SCG. Sporovi za utvrivanje ili osporavanje oinstva ili materinstva. Domai sudovi su iskljuivo nadleni da reavaju u sporovima za utvrivanj oinstva ili materinstva, ako je tuba podneta protiv deteta koji je dravljanin SCG i ima prebivalite, odnosno boravite u SCG. Sporovi o uvanju, podizanju i vaspitanju djece koja su pod roditeljskim staranje. Domai sudovi su iskljuivo nadleni da reavaju sporove deteta o poveravanju deteta na uvanje, podizanje i vaspitanje, ako su tueni roditelj i dete dravljani SCG i oboje imaju prebivalite u SCG. Iskljuiva nadlenost za postupke koji imaju za predmet lina stanja lica domaeg dravljanstva Domai sud je iskljuivo nadlean da vodi postupak davanja dozvole za stupanje u brak, kada je maloletnik koji trai dozvolu dravljanin SCG, odn lica koja ele da sklope brak dravljani SCG, a brak se zakljuuje u inostranstvu. Domai organi starateljstva su iskljuivo nadleni da vode postup usvojenju ili prestanku u svoje ime lica koje ima dravljanstvo SCG i prebivalite u SCG, kao i da odluuju o stvarima starateljstva dravljana SCG gdje ima prebivalite. Domai sud je iskljuivo nadlean da vodi postupak za proglaenje nestalog dravljanina SCG umrlim, bez obzira na prebivalite. Iskljuiva nadlenost u plovidbenim sporovima Zakon o pomorskoj i unutranjoj plovidbi predvia iskljuivu nadlenost domaih sudova. Sud SCG iskljuivo je nadlean da sudi u sporov spasavanje ratnih brodova i javnih brodova SCG, kao i o naknadi tete nastale zbog sudara brodova od kojih je jedan ratni brod ili javni brod SCG. Posledice nepotovanja pravila o iskljuivoj meunarodnoj nadlenosti Posledice nepotovanja pravila o iskljuivoj meunarodnoj nadlenost su sledee: odluka koju je donijeo organ druge drave u stvarima u kojima je predviena iskljuiva nadlenost domaih sudova nee se moi priz naoj zemlji; nee se priznati prigovor litispendencije u sporu koji se vodi pred naim sudom ako se u drugoj dravi ve vodi postupak u stvari u k iskljuiva nadlenost domaih sudova; u stvarima u kojima je propisana iskljuiva nadlenost ne moe se ugovoriti nadlenost suda druge drave ili Konkurentna nadlenost Konkurentna meunarodna nadlenost postoji kada se prema pravilima o meunarodnoj nadlenosti domai organi sm ali se dozvoljava da u istoj stvari postupak vode organi druge drave na osnovu njenih pravila o meunarodnoj nadlenosti. Opta nadlenost Opta meunarodna nadlenost je izvedena iz odgovarajueg pravila unutranjeg procesnog prava: za tubu je nadlean sud na ijem pod prebivalite odnosno sed