marksizm ve siyaset bilimi: marx'ın yöntemi üzerine bir başlangıç

8/3/2019 Marksizm ve Siyaset bilimi: Marx'n yntemi zerine bir balang

1/23

Praksis (3) 2001, 131-153.

Marksizm ve Siyaset Bilimi: Marx'mYontemi Uzerine Bir Baslangic

Marksistlerle Mcrksist olmayanlarcrcsindc. ycnm yuzyrldcn dahauzun bir suredir sosyoloji, tarih,ekonomi ve felsefe alamndakiziscn tcrnsmulcrc siyaset bill-minde rostlcmmcrncsi corpicidir.Bu durum sadece, bzellikle deakademilerinde cok az Marksistinbulunduqu Anglo-Sakson ulkele-rinde de gil. Marksistlerin ve Mark-sist dusuncelerin hayatm heralanmda onernli bir rol oyncdipilata Avrupcsi nda da boyledir.Buyokluqun cciklcnmosiru ozellik-Ie gii~letiren ise giderek dahafazla soyidc siyaset bilimcinin,yUzeysel konularla ugraan vegenellikle stotukoyu koruyacakbicimde onyorqilorlc donctilrmsolan, disiplinlerine yonelik Mark-sist elestirinin esaslanm kabulediyor olmnsidir. Yakm tarihli bircnket. siyaset bilimcilerin ucteikisinin. alanlanndaki cchsmolcnnbuyuk kisrmrun 'yuzeysel ve onern-siz' olduqu: kavram olusturrnc vegelitirmenin de 'kih kirk yarmak-tan ve jargondan' cok da fazla bir

Bm:el l oUman

ey olrncdiq. fikrine 'kctildiklcnruya da kesinlikle kculdiklcnru' gbs-tenyor.! Siyaset bilimindeki ~ogucclismcnm. giicu elinde bulun-duranlar ccisindcm. .onu elde et-meye cchscnlcr icin olduqundondaha faydah olduqu Incnci, cyruolcude yaygtn olmamakla birliktetaban kazamyor. Bu onycrqilcr,yalmzca gbrgiil bulgulan cciklc-mak i~in bnerilen kuramlardade gil; crcstmlccck probleminseciminde, projenin ve sonuclc-nrun dusunulmesi ve tcrtisilmcem-da kullamlan (vekayna91m kuram-dan alan) kavramlarda da vcrdir.Ornegin mevcut siyasal sisteminmesrulugu ve uzun omurluluqustandart vcrsoyirm ile siyaset bi-limine giren corpitmclcr, imdidengeregince crcstmlmchdir. Gide-rek daha fazla crcstirrnccmin.arahrmaya bcslcmcdcn kabulettikleri degerler pek cok ccidcn,onycrqi -ya da onycrgilcr herzaman bir dusunce sisteminedoycmdiqindcn onyorqi porcclcn-arasmda en az bnemli olcnlordir.


2/23

Marksizm ve Siyaset Bilimi: Marx'm Yontemi Uzerine

Bu, buzdcqmm goriinen kisrrudir, en azmdan okurlar bunlann farkm-dcdir.Onycrqi suclcmcsim savunmak, iyi bilindigi gibi, ilan etmekten dahazordur ve onycrqi kotu kadere baglandlgmda genellikle innndmciolmaz. Meslektcslcnrmzm pek czi kendilerini gen;ekten memur olarakgoriirler. Aym siyaset bilimciler, alanlanndaki istiluci onyorqilcn algllar-lar ve ~ogunlukla bunu cozumlemedeki eksiklikleri dolcyisiylc kendileri -ni ruhctsiz hissederler. Benzer bicimde, ister aymlan ister bcskclcnolsun. mesleklerini sccmchk derecesinde onemsiz olmakla suclcycnsiyaset bilimciler, bcskc ne cchscccklcnm ve ncsil (hangi k uramlarla,kavramlarla ve teknikle) cchscccklnnm bilmedikleri icin aym sccrnchqckntkidc bulunmaya mecbur olurlar. Eksik olan, hem siyasi ynsrrrru hemde onu anlatmamn kabul edilmis bicimlerini. yani siyaset bilimini, r;ah -mak ve cciklornck, crusnrmck ve ele stirrnek icin gerekli perspektifisaglayacak bir kurorndir. Iste bu kuram, Marksizm dir.Elverisli goriinen kosullorc kcrsin, henuz Marksist bir siyaset bilimcilerokulunun ortaya r;lkml olmcmcsi temel olarak hem Marksizmin hem desiyaset biliminin tarihsel ozgiilliigiinden kcynoklcnmcktcdir. Marxolqunlosmis cohsmclcnmn pek r;ogunda ekonomiye yogunlamlhr,ama yczdiklcn arasmda Fransa ve ingiltere pclitikcsi ve Hegelin erkenelestirisi bir yana, ilk bcstc cyirt edilenden cok daha fozlcsi devletle ilgi -lidir. Ozellikle Kapital. Marxm bununla iliskil; ekonomik kuramlarmmaksine, hie bir zaman tam olarak gelitirilmemi bir devlet k urumi icer-mektedir. Devlet kurarru Marxm ekonomik cchsmclunrun izin verdigizamanlarda gelitirmeyi umduqu bir konuydu. Mar x, kapsamh pro-jesinin tuslcqmdc. devlete kapitalizmin cciklcnrncsi bckirmndon onunbitirilmis cchsmclcrmc bir goz atmamn gosterdiginden cok daha onem -li bir yer verir. Marxm olumunden sonra onun izleyicileri, ycnhs birbicimde, degiik toplumsal alanlara onun ycyinlcnrms yczilcnndckt eleclimsmc gore bir etki atfettiler. Bu hata, Marxm ekonomik temel iletoplumscl-siycscl-kulturel ustycpi arasmdaki iliski hakkmdaki unlu iddi-alanmn standart yorumuyla kolcylcstmldi, Eger toplumun ekonomikycsrmtisi diger alanlann karakterinden ve gelimesinden tek bcsinosorumluysa, bu alanlarda yaanan gelimeler, ir; rchcthqiylc ihmaledilebilir, ya da eger gerekirse ekonomik temelden cikcrscncbilir .Engels in son mektuplan bu yoruma kcrsi uyanlarla doludur, ancakbunlar cok az etki ycpmis goziikiiyor. Marxm gorece onernli izleyicileriarasmda yalmzca Lukacs, Korsch ve Gramsci devleti anlamak icin bircerceve olarak indirgemeciligi (determinizm) reddetmislerdir. Devletin,kapitalist ekonomiyi yonlendirrriede her zamankinden daha etkin rolu.132


3/23

Bertell Ollman

onu yeni bir Marksist kuscqin bcslicc orcsurmc nesnesi yoprrnsnr. Buccbcnm ilk onernli meyveleri, Ralph Milibandm Kapitalist ToplumdaDevlet (l969), Nicos Poulantzas in Siyasal lktidcu' ve Toplumsal Snnilor(l968), James 0 Connor in Devletin Parasal Krizi (l973)ve (kendisi bunuinkar edebilecek olsa de) Gabriel Kolko nun Muhafazakarlzln Zaferi(1963) adh cchsmclcndir.Devletin. r;ogu Marksistin yorumuna gore, Marksizm icerisindeki onern-siz yeri dusunulduqunde. siyaset cchsmcyi secen akademisyenlerin bukurama pek ilgi gostermemi olmcsi cok da allacak bir sey degildir .Siyaset biliminin ayn bir disiplin olus tarihi de bu ilgisizligi,nartmasmdapay sahibidir. Tum toplumu anlama giriimleri olan. ekonomi ve sos-yolojinin tersine siyaset biliminin kokenleri huk uk ve devlet idaresindeyatmaktadlr. Siyasal sureclerin diger toplumsal sureclerle iliskisi ice-risinde crcstmlmcsindcn cok, siyaset biliminin vurgusu, butunun bir di-limi uzerine olmustur. Amoclor genellikle mevcut siyasal kurarnlarmdaha etkin hale getirilmesi etrafmda donmustur. Ekonomi, sosyoloji vetarihte, en azmdan bir dereceye kadar bulunabilecek olan radikal birgelenege, bir grup onernli radikal dusunure ya da tutarh bir radikal du-unce govdesine siyaset biliminde rastlamak mumkun degildir.Machiavelli den Kissinger a siyaset bilimi gQce iliskin gerr;ekleri an-lcdiklun incnciylc reform ve ilerlemeyi sistem icerisinde arayan vegenellikle aym derecede pratik yonelimli ogrencilerin ilgi gosterdigi, kisi -lerin alam olrnustur. Ne var ki. amerikan ycscntisindoki hayhuyun digerkonularda olduqu gibi bu konuda da bir bedeli olmustur , Son donem-lerdeki elestirel uyan yagmuru (henuz cchsmc denemese bile); Politicsand Society ve Kapitalistate dergilerinin ycymkmmcsr ve "Yeni Bir Si-yaset Bilimi Icin Yerel Toplcntirun (Caucus for a New Political Science)orgutlenrriesi, siyaset biliminde degi,imin bcslcdiqmm iscretleridlr. *Bu tip egilirnlerin gelecege izdusumunu cikcrmck -olcqon bcskcldinlcndiscndc birckirsck- siyaset bilimindeki radikal kcrs: r;lklm giderekMarksist bir karakter kazanacaQ'i beklentisini ortaya koyar. Bunun tamolarak neye benzeyeceqi. cozumlemelerinin ne kadar nufuz edict ola-caQ'i, Marksist olmayanlarla diyalogun ne kadar anlamh olccrrqi ya-amp gorulmelidir. Ozellikle gelimenin ilk evrelerinde, Marksistlerin,yontem sorunlanna, kuskusuz ikisi birbirinden aynlabilecegi, olcude.kuramsal sorunlara gore oncelik vermelerinin gerekli olduqunc inam-yorum. Cunku yalmzca Marxm kapitalizm hakkmdaki cchsmclcnm inscettigi vorsrryimlcn ve crcckm. bicimleri ve teknikleri kavrayarak onlankullanabilir, gelitirebilir, degi,tirebilir ve hatta uygulamaya koyabiliriz.Hatta belki de, universitelerde hocahk yapan Marksistler icin, Marksist

133


4/23

Marksizm ve Siyaset Bilimi: Marx'm Yontemi O'zerine

olmayan (veya henuz Marksist olmayan) meslektcs ve bgrencilerleiletisimi kurmamn tek yolu olarak bu ybntemi daha a~lk hale getirmekde aym derecede onemlidir. Zira kullamlan ortak dil, ycklcsimkmrruzarasmdaki ger~ek uznkhqi gizlemektedir.Bu makale, sozu edilen oncelikler kcvrcmscllcetirmcsiru koruyarakMarxm ybntemine egilecektir. Yine de cnlcsilmclcn bu ynklcsirrn gerek-tiren Marxm devlet kurarmndaki bgelerin bzetlenmesi yararh olcccktir.Siyaseti ya da bcskc her hangi bir toplumsal sektoru ele chrken Mar xinkapitalizmin tumuyle -doqurnuylc. geliimiyle ve toplumsal bir sis ternolarak curuyusuyle- ilgilendigi belirtmek zorunludur. Daha da ozelolarak, Marx mevcut durumun nereden kcynuklcndrqim, anlamh birbutun olusturucck bicirnde ncsil birletigini, degiimi ureten gU~lerinneler olduqunu, bu ger~eklerin ncsil gizlendigini, varolamn (01as1 alter-natifleri icerecek bicirnde) nereye doqru evrilme egiliminde olduqunu vebu sureci ncsil etkileyebilecegimizi anlamak ve cciklornck ister. Marx indevlet kurcrm, bu sorulann yamtlanm siyasi arena icin arar, ama bunukapitalizmin karakterini ve gelimesini bir butun olarak aydmlatacakbicimde yapar (kapitalist ycscntmin diger vechelerini ele aldl9l digerkuramlan icin de cymsi ger;erlidir).Marxm devlet kurammda yukandaki bicimde ele ahnan bcshcc konularunlardlr:1. Devletin bireysel ureticilerden ba9lmslz hale gelmi olan isbolumun -den kaynaklanan kooperasyon kosullnnndc kokenini bulan toplumsalbir gUr; olarak karakteri.2. Isbolumu yoluyla kurulmus sosyo-ekonomik iliskilerin devlet bicirnler-ine ve etkinliklerine etkisi ve devletin bu iliskileri istikrara kcvustur-madaki islevi,3. Devlet bicirnlerinin ve etkinliklerinin degerin uretimine ve degerin ure -timinin altmda yatan kosullcnn yeniden uretimine etkisi.4. Egemen ekonomik sirnhn devlet uzerindeki gerek doqrudon gereksedolayh denetimi.5. Devletin egemen ekonomik sirnftrm belirli bir ozerklik kazanmasmmkosullcn.6. Siyasetin toplumdaki olcqcn cnlcsilmc bicirni, bu cnlcyism (hemdusunceleri hem de kategorileri iceren) toplumsal kokeni ve bu algmmdevletin istikrar saglama islevini yerine getirmesine yordimi,7. Sozu edilen iliskilere, tarihsel egilimler olarak ele chndiklormdc, icsel134


5/23

Bertell Dllman

olan, omuci toplumsal gi.i.c;iizerinde kornuncl kontrol olusturrnck ya dadevletin kendi temel1erini ortadan kcldirmck olan bir devlet bictmminortaya C;1la.1as1h91.Marxm bu konular hckkmdc ne sbylemesi gerektigini (Mar xm devletkurarrumn gi.i.ncel i


6/23


Marxm farkh cchsmclcnndc yer alru9"I, onun kendi ybntemini k ullan-madaki becerisiyle ilgilidir ve ne bu beceri ne de Mar xm (yonternle sik-hklc kcnstmlcn bcskc bir konu olan) uslubu bu yczidc ele chnrmstir .Oyleyse Marxm ybntemi nedir? Genel bir ifadeyle Marxm ybntemi onungerc;ekligi kavrama ve cciklcmc bicimidir; crcstirmc ve cciklcmocrncciylc gerc;ekligin brgiitlenmesi ve ilenmesi icin yaph9"I herseyi kap-sar. Bu ybntem Marxm pratigindeki bes ordisik cscmoyi temsil edenbes duzeyden olusur: ontoloji, epistemoloji, arastuma, entelekti.iel ye-niden irises ve acimlama, Diger sosyal bilim ybntemleri de buyukolcsihklc benzer bicirnde cynstmlcbilirler, Marxm yonternini diger-lerinden cyirrm ey bu tur cscmclcnn varh9"I degil her bir cscmcmnozqul karakteridir.Ontoloji 'vcrhk ' bilirnidir. 'Gerceklik Nedir?' sorusuna yamt olarakMarxm dunycnm dcqcs: ve or qutlenisi hakkmdaki en temel vcrscyim-lanm icerir. Gercekligin icsel iliskih pcrcclcrdcn olutugu ve bupcrculcnn da geniletilebilir iliskiler olduqu kcrvrcmscllostirrnclcnMarxm ontolojisinin ikili dcycncqidir. C;ok az kii diinyadaki her eyin,nedenler, kosullcr ve sonuclcr olarak iliskili olduqunu ycdsrycccknr. pekcoklcn da bu iliskiler dismdc dunyorun cnlcsilmcz olduqu konusundaisrcr edecektir. Marx herbir eyde bu korsilikh ba9"Imhh9"In icsellesti-rilmesi konusunda bir arum daha ileri gider ve bir seyin vorhqirunkosullcnru 0 eyin ne olduqunun pcrccsi olarak ele clir , Orneqin ser-maye sadece fiziksel uretim crcclcnru degil, potansiyel olarak 0orcclcnn simdi isledikleri gibi ileyebilmelerini mumkun kilcn toplumsaliliski oruntulerini de icerir. Oteki uctc duran Durkheim, top1umsal olgu-Ian ey1er olarak ele clmormz gerektigini sby1erken Mar x, eyleritoplumsal gerr;ekler ya da iliskiler olarak kavrar ve bu iliskileri zihinselolarak zorunlu kosullcr ve sonuclcr yoluyla butunluk noktasmageniletme yetisine sahiptir. Bu tam cnlrrmiylc tarihte icsel iliskiler felse-fesi olarak cdlcndmlcn ycklcsirnm bir bicimidir.Tarihte temel olarak iiC;butunluk nosyonu vordir:1. Descartes tan Wittgenstein a uzanan atomistik kovrcyis butunu basitolgularm bir toplorm olarak gbriir.2. Schelling de muhtemelen Hegel de ve c;ogu c;agda ycpisclcidc gbrii-len formalist cnlcyis butune pcrcclcnndcn ba9"Imslz bir kimlik atfederve bu butune porcclcn ustunde mutlak bir oricelik tamr. Buradakigerc;ek tarihsel nesne bu butunun cnceden var olan ozerk egilimleri veycpilcndir. Arcstirrncnm bcslicc hedefi ornek saglamakhr ve 'uymayan'136


7/23

Bertell Dllman

olgular ya yok srryilir ya da 6nemsiz crtiklcr olarak degerlendirilir .3. Marxm (~ogunlukla formalist cnlcyislc kcnstmlcn) maddeci ve diya-lektik kcvrtrmscllushrmnsi butunu pcrcclcnrnn ycpilcsrms korsihkhbaQ-lmhhQ-l-bcslico pcrcclonnm her birinde g6zlemlendigi bicimiyle-ger~ek dunyorun etkilesimli olcy. surec ve kosullcn olarak g6rur.Bu porcclcnn surekli degiimi ve etkilesimi yoluyla, daha 6nceki evre-lerde ortuk olarak icerilen olcsihklcri ger~ekletirerek, butun de deqisir .Mevcudun kokeriine (geriye doqru) ve ObSI geleceklerine (ileriye doqru)ycpilcn izdusumler olarak ckis ve etkilesirn icsel iliskiler felsefesininbcslicc ozelliqidir. Bunlar dunycnm temel pcrcclcmdrr ve her hangi bircrcstirrncdc verili kabul edilirler. Bu kcrsilikh baglmhhk ycpiscllcsrmsolduqu. -yani g6rece kararh baglantllara doycndiqi- i~in soz konusu etk -ilesirn butune bir g6reli 6zerklik verir. Bu etkilesirn butunun. pcrcclorlc(ki bu pcrcclcnn sirnsi ve birligi butunu temsil etmektedir) iliskileresahip olmcsrm saglar. Bu iliskiler dort turludur:1. Butun porcclcn bu tikel butun icinde daha islevsel olmcsi icin ekil -lendirir. (boylece ornek olarak, gereksinim duyduqu yasalara sahip olankapitalizmin kendisidir)2. Butun bu ileve g6re her bir pcrcrryc anlam ve g6reli 6nem verir . (kap-italizmin yasalan, yalmzca kapitalist toplumun surrnesini saglayanyapmm 6geleri olarak cnlcsilcbilir ve yaphgl kctki olcusunde onernlidir).3. Butun kendisini par~a orucihqiylc cciklcr. Bu nedenle porcc butununbir bicimi olarak g6rulebilir. Icsel iliskiler felsefesi geregi, butunun her-hangi bir pcrccsi cchsihrken. butun hakkmda tek yonlu de olsa bir g6-ru edinilir. Bu bir avlunun cevresindeki pekcok pencerenin her hangibirinden discn bakmak gibidir (kapitalizmin zorunlu kosullcn ve sonuc-lanm iceren bcslicc yasalanndan birini cchsmck bir kapitalizm ~ah -mcsi olcccktir).4. Pcrcclcrm birbiriyle yukanda 6nerilen anlamdaki iliskisi, butununsirurlanrnve cnlormrn olusturur. Bu iliskiler, butunu bir tarihi, bir crnccive bir etkisi olen. sureqiden bir sisteme donusturur. Son iki iliskinin var-hQ-l,ilk ikisini, butunluqun birbirine cok benzeyen formalist kovrcyism-dan oymr ve Marxm, tarihin insanlan yaphgl gibi insanlann da tarihiyaphklanm s6ylemesini mumkun kilcr.Bunlar dismdc Marx m iki ya da daha cok par~a arasmda ve bir par~ay -la kendisi (kendisinin ge~miteki ya da gelecekteki bir bicimi) arasmdag6rdugu iliskiler de vurqulcnmulidir. Diyalektigin yasalan denilen eybu iliskilerden daha onernli olanlanm iscret etmek icin k ullcruhr. Engels,

1 3 7


8/23


niceliqin nitelige donusumu. kcrsitlcnn korsihkh olarak birbirine nufuzetmesini ve uclcnnc cekildiklerinde birbirlerine donusumunu. celiski yada ycdsimc yoluyla gelimeyi ve sarmal gelime bicimini bu yasalararasmda sayar.3 Bu yasalan ispatlamak burada ycpilcmcyccck kadaruzun bir itir. ~imdilik, bu yasalarm karakterinin, icsel iliskiler yoluylacnlcsilcn bir dunycdc gerc;ekleen etkilesirn ve degiim hakkmdakigenellemeler olduqunu belirtmek yeterlidir. Bu genellemeler bnerdiklericrostirmc c;izgisi nedeniyle bzellikle bnernlidir. Bunlar, daha somaMarxm ybntemindeki bu evreyle iliskili olarak tcrtieilcccktir.

IIIMarxm epistemolojisi kendi ontolojisine dcycrur ve ncsil bilgi edindigive bilinenleri ncsil organize ettigine dairdir. Sbzgelimi ontolojisi Marxa,gerc;ekligi onun ynrdirmylc gbzlernleyebileeegi bir prizma saghyorsa,epistemolojisi onun bu prizma yoluyla bgreni bicimidir: Yontemin buevresi de birbirine bagh dort surecten (ya da tek bir surecin dort yuzun -den) olusur: algi (perception), soyutlama (Marxm clqilcncrn farkh bi-rimlere cyirmosi), kovrumsullcstirrnc (soyutlanamn dusunulebilecek veiletisim kurulabileeek kavramlara tercumesi) ve ybnlendirme (soyut-lananlann Marxm yoklcsimlcnnc. inunclcnnc ve geleeekteki algllanmve soyutlamalanm da iceren eylemlerine etkileri).Marxa gbre al'gl insanlann dunycnm farkmda olus bicirnlerini icerir .Beske turlu gbzumuzden kccccok olan duygu ve dusuncelerle baglanhkurrncrmzi saglayan bir dizi ussal ve duygusal durumu da ic;ererek, besduyunun btesine gec;er.Gercekte her zaman bilgimiz, deneyimimiz, ruh halimiz, ele almaktaolduqumuz problem gibi eylerle ilikili olarak, alglladlklanmlz dogru-dan gbrduklerimizden daha fczlcdir. bir bicimde onlardan daha fark-hdir. Bu fnrkhlik yalmzea duyumscdijnrrnz scyisiz niteligi anlamhtikellere donusturen bazen ayit: etme de denen soyutlcrncyidusunduqumuzde ele almabilir hale gelir. Soyutlama yalmzea sorularicin degil, sorularm c;ahlldl9'l birirnler icin de sirnrlor koyar. Soyutiama,diger niteliklerle kcrsihkh ba9'lmhh9'lnda birimlerin ne kadar geniletile -eegini belirleyerek bu sirurlcrncryi gerc;ekletirir. Eger sbyledigim gibiher ey bcskc her eyle, onun bir parc;asl olaeak bicimde iliskiliyse. bireyin nerede bitip oburunun nerede baladlgma karar vermek gerekir.Marxm ontolojisiyle, soyutlanan birim yukanda anlahlan anlamda birilisk; olmaya devam eder. Birimin gbreli bzerkligi ve aynkh9'l Mar xrnbczi belirli cmnclcn yerine getirmek icin 0 sircdc oyle ele clrmsolmasmdan kaynaklamr. Amcclcrdcki bir degiiklik, c;ogunlukla cyru138


9/23

Bertell DUman

butunden farkh birimler cyirt edilmesine yol cccr: Orneqin sermayeortideqer uretrnek icin kullamlan uretirn orcclcn olarak kavranabilir.Bazen bu kavramlara kapitalistlerle ie;iler arasmdaki iliskiler de dahiledilir, Bazen de bu soyutlama, soz konusu eylemlerin ve iliskilerin peke;okkosulunu ve sonucunu icerecek bicimde geniletilir (kihepsi Mar xmo ugraktaki ilgisiyle uyumlu bicimde geniletilir).Marxm burjuva ideologlanna yonelttiqi temel elestiri, soyutlamalarlaugralrken bu soyutlamalarm butunle olan ve onlan hem goreli hem detarihsel olarak OzgD.lhale getiren iliskilerin farkmda olmamalan vebununla ilgilenmemeleridir. Boylece orneqin bczi insanlann istediqiniyapabilmesini mumkun kilcn 'ozqurluk' bcskc insanlann cyrusiru yapa-rnumcsi kosulundcn ayn tutulur. Ancak Marx da zorunlu olarak soyutla-malarla ugramlbr. Butunluk hakkmdaki butun dusunme ve e;ahmabutunluqu ele almabilir pcrcclcrc oyirmcklc beeler. Arna Lukacs in ifa-de eUigi gibi sonucu belirleyen, bu yahtma surecinin butunu anlamakuzere bir yol olarak dusunulup dusunulmediqi, vorscydiqi ve gereksin -digi baglamla butunlesip butunlesmediqi ya da ychtilrms bir pcrcornnsoyut bilgisinin kendi icinde bir orricc olarak goreli ozerklik kazamp ka -zrmmrrdiqidir.f Eletirdigi burjuva ideologlanmn tersine Marx, cchs-mrrsiru yuruttuqu birimleri hczir olarak bulmcdiqmm, onlan soyutlcdiqi-run bilincinde ve bu soyutlamalarm butunle olan zorunlu baglanblarmmforkmdcydi.izledigi prosedurun Morx'c sagladl9'l ilk avantaj. tikel sorunuyla ilgiliolarak her hangi bir birimin boyutunu, yukanda da gordugumuz gibi,istedigi bicimde degitirebilmesidir (yine de kapitalist toplumdayaayan herkesin sahip olduqu pek cok ortak deneyim, Mar xm soyutla-malanyla diger insanlann soyutlamalan crcsmdc. bu noktamndusundurduqunden cok daha fazla ortakhk olduqunc iaret etmekte-dir). Ikinci olarak Marx, degiik nitelikleri ve degiik nitelik gruplanmkendine crcstirrnc ve cchsmc icin yeni bir konu saglamak uzere dahakolay soyutlcyobilmistir (Arnk-deqer ve uretim iliskileri bunun ornek -leridir). Bu prosedurun Marxa sagladl9'l ucuncu avantaj udur: Inscn-lann yapb9'l soyutlamalar, gere;ek tarihsel kosullcrin (ozellikle detoplumsal bir simhn uyeleri olarak bilgi ve cikurlcnmn) sonucudur ve busoyutlamalarm cchsilrncsi Marxm toplum hakkmda bilgi edinmesineonernli bir kaynak saglamaktadlr.Soma gelen kcvrcrnscllcstirmc sureci. soyutlanan birirnleri bcsitceetiketlemekten fazla bir seydir. Krrvrcmsullcstirrnc. her bir birimin neolduquno, ele alman sisterndeki islevine ve gere;ekteki ycpisinc dair bir

139


10/23


cnlcyisi da iceren bir isim bulma etkinligidir. Bu surecte. soyutlama iledunyoyn empoze edilen sirnrlcr (simrlcr kadar potansiyelleri debelirleyen) tum diger sirurlcmolcrlc iliskilendirilir ve bir dusunme tamkurulmus olur. Soyutlama kovrcmscllcstirrno ile birlikte yalmzcaonlnsihr olmakla kalmaz, iletisirne elverisli bir anlam da kazamr. Hertoplumun kendini cnlcyis bicirni: kategorilerine, onlann ne olduqunc vene anlama geldigine ynnsir. Dcycndiklcn soyutlamalar gibi kategorilerde toplumun urunleridir: hem toplumsal kosullcn cciklcrlcr hem dedusunce ve eylem etkileriyle onlcnn yeniden uretimine yordirn ederler.Bu bicimiyle kategoriler (onlcnn cnlcrm ve bicimi). toplumun kendisininevrimiyle doqru orcntih olarak degiirler. Marx ve Engels in digerdusunurlere sikhklc yonelttikleri bir elestiri. bu dusunurlerin gelenekselkategorileri kabul etmekle, anlayabileceklerini eyleri bu kategorilerinait olduklan toplumdaki en kolay gbrunen eylerle kisitlcrms olmalanchr.Marxm kendi bnscnsi. bazen, crtik-deqer gibi kimi yeni kavramlankuzundirrnusiylc mumkun hale gelen daha tam bir anlama gucu olaraknitelenir. Ornegin Engels, Marxm ekonomiye kctkisiru Lavoisier runkimyaya olan kotkisiylc kcrsilcstmr, Priestly ve Scheele oksijeni zatenuretrnislerdi ama bunun yeni bir element olduqunu bilmiyorlarch. Buyeni elemente sircsiylc deflogistik hava ve ctesten hava diyerek, ctesiyanan vucudu terkeden bir ey olarak goren flogistik kimycrun kate go -rileri icinde kcldilcr. Yanan vucudun dismdc ve ctesten ayn bir eyolarak kcvrcndiqmdc. oksijen lSI sircsmdc vucutlc birlesebilirdi. Olduk-cc benzer bir bicimde, Engels e gore, Marx ornk crti-deqer olarak isirn-lendirilen urun pcrccsimn farkma varan ilk kii degiidi. Diqerleri kann,rantm ve faizin emekten geidigini gorduler. Klasik ekonomi politik i~iyegiden ve sermayedara giden urun oranlanm incelernistir. Sosyclistlerbu esitsiz bolusurnu adil degil diye lcnetlediler: fakat 'hepsi de kendi -lerine intikal eden ekonomik kategorilerin mahkumu olarak kcldi.'>Marx ~ogunlukia cozum olarak gorulen olguyu problem olarak ele cldive bu problemi, ozellikle onun ana bgelerini crti-deqer olarak yenidenkcvrcrnsullcshrurck cozdu. Knnn, rcntin ve faizin i~ilerden kay-naklanan kokenine ve i~ilerle olan surekli iliskisine bir isim vermekle,crti-deqer gorunute ayn ekonomik bicimler crccihqiylc ccliscn ortakbir silsile uzerinde odaklanch. Bu yeni kavramla, Lavoisier nin yeni oksi-jen kavrarruyla flogistik kimyamn kategorilerinde yaphgl gibi, Mar x daekonomi politiqin butun ana kategorilerinin etkilesirnini a~lklayabiliyor-duoKcvrcmscllcstirmc sureci ile soyutlama sureci arasmdaki bag, Mar xmsoyutlamalanm karakterize eden esnekliqin aym sekilde onun kavram -140


11/23

Bertell Ollman

lanna da uyqulcnccuqirn gosterir. Boylece, Marxm yczilcnndcki .ser-maye Marx in cnlcyismdcki birimin boyutuna ve bilesimine bagh olaraksermayenin zorunlu kosullcnru ve sonuclcnrn temsil eden bir surekliliqeisoret eder. Marxm cohsmclunndc elestirrnenlerin belirttigi tammlarmesnekliqi sadece Marxm soyutlama surecine ve aitmda yatan ontolojiyegeri donerek cnlcsilcbihr.Marxm episternolojisinin clqilcmc. soyutlama ve kovrcmscllcstirrnc ilesokulemez bir bicimde baglanml olan bir diger porccsi yonlendirmesurecidir. Marx yargmm, tutumun ve eylemin, icinde meydana geldigitoplumsal baglamdan (bu baglarrun cnlcsilcbileceqi kategorileri de ice-rerek) ve bu baglamm izin verdiqi ger~ek alternatiflerden kat! bir bicim -de cynlcrncycccqmc inamr. Bu bcsitce neyin doqru neyin yonhs olarakele chndiq; meselesi degildir. Daha ziyade mesele kategorilerin kendi-sine ickin olan cciklcmc ycpilcndir. Toplumsal kokenlerine ve pratikumcclrmno bakarak, Marx, bu yaplYl icindeki insanlarm yaamma ka-dar geniletti. Bunun sonucunda, bu ycpiyc dayanan her hangi bir gru-bun degerlerinin veya eylemlerinin analizini yaparken, Mar x gruptaki-lerin neyi doqru olarak gordUkleri ile, bu dogrulugu or giitledikleri kate-goriler ile ve her ikisini de ycpilcndircn sosyal settlor ve cikcrlcr ile (kihepsi de belli ve gelien sistem icindeki bir sosyal iliski olarak dusunu -lur) ilgilenir. Marxm bir devrimci olarak kendi ycr q.lcn ve c;abalan cynizamanda kapitalizmi ncsil cnlcdrqirun bir porccsidir ve bu cnlayis cnunkategorilerine de ycnsimcktcdir. Bunun farkmda olen Marx, ge~mlteklve giinumuzdeki utopycci sosyalistlerin cksme csla chlcki bir vo az a go -nul indirrnemis, insanlan, kendi cciklcmcsimn ycpisiru kabul etrrielerm;saglayarak sosyalizme kazanmaya e;ahmlhr.5

I VOntoloji ve epistemolojiden soma, Marxm yontemmdeki diger cscmccrcsnrmcdir; Marx in neyi aradJ.9'l ve bulduqu eyleri ncsil anladlgl,onun crustirmcsmdc kesin bir etkiye schiptir. Onun bakh9'l sey ozelliklede kapitalist sistemin ie;ycpisr ve tutrrrhlrqi, tarihsel ve ozqul bir butunlukolarak vorolusudur. Marxm giindemindeki aeil crcstirrnc konusu neolursa olsun, onun daha buyuk crrrstirrnc konusu kapitalist toplumdurve crcstirmcsmdo ne zaman ve ne ekilde ilerlerse ilerlesin kapitalisttoplumu daima aklmda bulundurmaktaclir.Marxm crcstirmc yonterni. kcrsihkli baglmhhklannm geni cli hctlcnmae;lga cikcrmnk icin sosyal iliskiler olarak dusunulen birimlerin aralarm -daki iliskilerm izini surrne ccbcsidir. Icsel iliskiler olarak mcntiksclkarakterlerini dikkate aldl9'lffilzda bu baglar ortik daha geni bczi bi-

141


12/23

Marksizm ve Siyaset Bilimi: Marx'm Yontemi tizerine

rimler icinde ayn butunlukler olarak gbrulen her bir sosyal iliskinin icin-de ya da arasmda aranabilir. Pratikte bu. Marxm hem kurduqu pers-pektif bicirnini hem de analizine giren birimlerin (aym zamanda ortukcvrcmlcnnin cnlcrnlcnylc birlikte) geniligini sik sik degitirdigini gbs-termektedir. Boylece, orneqin sermaye (genellikie sermayenin temelnosyonu) kapitalizmin girinti ve cikinnlcnnm incelenebileceqi bir bckinoktcsi olarak hizmet eder; emek bcskc bir ey olarak hizmet eder, de-ger bcskc bir ey, vs. Her bir durumda, uzerinde c;ahllan etkilesimleraym olsa da ona yoklrrsim ve aC;1(ve vur gulanan tummler) forkhlcsir.Siyaset bilimcileri daha doqrudcn ilgilendiren ve tamamen Mar x inbrnegini surduren Gramsci nin Hapishane Defterleri kendi zamammnbutunluqunun pek cok tek yonlu versiyonunu g6z onune sermek icinkesisen sosyal iliskilen, sirufi, sivil toplumu, siyasal partiyi, burokrcstyi vedevleti inceler. Marxm ycklcsimimn en buyuk cvcntcu. ona (ve Gram-sciye) kcrmcsik etkilesirn ve degiimi g6zden kccirmcdcn. ki bu dar birekilde tcrumlcnrrus statik fakt6rler arasmda iliki crcndiqindc ortayacikcn bir egilimdir, buyuk etkileri kesfedebilme yetisi sagiamasimr. Aymekilde, bir sosyal bicimin bir digerine donusumune (operatif kavram -daki bir degiim de buna iaret eder) her bir sosyal iliski icindeki geli -menin izi surulduqunds en iyi bicimde vokif olunur. Burada Gramsci ninsosyal sirnflcnn ve burokrcsinin ncsil siyasal partiler haline geldigine vesiyasal partilerin de bir devlet haline gelebildigine g6sterdigi duyorhliqcdikkat cekmek yerinde 01ur.7Marx. diyalektigin yasalannda cisimlesrnis etkilesim ve degiim kclip-lanmn evrensel olduqunu vcrscyiyordu. Bu kchplor ona tikel gelimeleriincelemek ic;in geni bir cerceve sunrnustur. Niceliqin nitelige donu-umu ycsosi Marx Ibir sosyal fcktorun kendi 6gelerinden bir ya da dahafazlasmm artl1 ya da czclis: ile g6runumunu ve/veya ilevini ncsil degi-tirdigine duyarh kilrmstir. Boylece, 6rnegin, paranm ancak belirli bir mik -tara ulahQ"inda sermaye ilevi g6rdugu soylenrnistir. Kcrsit kutuplcnnbirbirine nufuz etmesi yeses. Marxa, aC;lkc;a g6riilen korsitliklcrlckarllahQ"inda her bir sosyal iliki icin kendi kcrsmru inceleme, onlcnbirlestiren eyi arama cesareti verrnistir. Bu yolla kapitalizmdeki zengin-lik ve yoksulluk karlt g6runmekle birlikte, aym iliskinin kcrsihkli baglm -h yuzleridir.C;elikiler araclhQ"iyla gelime ycscsi kuskusuz bu yasalann en onernli-sidir. Herhangi bir kcrrncsik orqcnizmrryi olusturcn surecler farkh hizlcr-da ve c;ogunIukla da uyusmcz sekillerde degiirler. Birinin ileriye gitmesiunun ya da bunun geri cekilmesini gerektirecek icsel olarak ilikili egil -142


13/23

Butell Ollman

imler (yani bir bcskcsindcki ve ortak bir butundeki oqeler olarak) sek -lin de goruldugunde. surecler celiskili hale gelirler. Bu celiskilerincozulumu butunluqu onernli bir bicimde donusume ugratabilir. Onlannceliskileri icin egilimleri incelemek. cctismc kaynaklanm. t;ah:;;ma mad-dilesrneden once bile gorunur olabilecek kaynaklan aramak icin biryoldur. Celiskiler sik sik kumeler halinde gelir ve onlann birligi ve onemsirclnn Marxm crcsnrmcsmin esit derecede nesneleridir.Marxmki de dahil olmak uzere her turlu crcstirma. eksik kalmaya mch-kum olan bir bilmeceye anlam vermek rein yeterli porcclun mama iidir .Kapitalist toplumun it; isleyisinin izini surerken. Mer x bu cdeve ycrdimciolacak bir strateji ve oncelikler kurriesi benimsedi. Orrieqin, Mer x ise.somut butunlukle ccik ve zengin baglantlian olan sosyal iliskileri -ser-maye. meta ve deger gibi- incelemekle bcslcdi. Mar x, cyru zamanda.icinde sis tern olarak kapitalizmi ccliscbileceqi bir laboratuvar olarak dazamanmm en geli:;;mi:;;kapitalist toplumu ingiltere uzerine yogunla:;;-mrryi secti.Morksist teoriye gore. butunluqun vcrolus kosullcnrn yeniden uretenmaddi uretimdir ve butun sosyal fcktorler arasmdaki kcrsihkh etkile-:;;imde. ekonomik fcktor en buyuk etkiye sahiptir. Bunun sonucundc,Marx. genellikle herhang:i bir problemi veya donerni t;ah:;;maya eke-nomik kosullcn ve prctikleri. ozellikle de uretirnin kosullcnru ve pratik-lerini inceleyerek bcslor. Marx. siruflcnn ve suuflcn olusturcn bireylerinekonomik cikcr ve giidwerim de hesaba katar; onun at;lga cikcnlmcsi -na en fazla onern verdigi celiskiler ekonomik olcnlcrdir. Eger ba:;;langlt;-ta belirli yonlerine yogunla:;;mak cmcciylc Marxm yonternini onun teori-lerinden soyutlcrrussck. bu yonterni ncsil ve ne ic;ink ullcndiqiru gormekicin tekrar tekrar bu teorilere donmek gereklidir.Ozel bir dikkat de gert;ek surecler ve onlann cnlcsilmo bicimleri arasm -daki etkilesime gosterilmi:;;tir. Marx. KapUali 'ekonomik kategorilerin birelestirisi ya da daha doqrusu, elestirel bir tarzda ocimlcncn burjuvaekonomik sisterni'f olarak betimler. Oyleyse Kapital, kapitalist pratikleruzerine olduqu kadar kapitalist pratikler hakkmda kabul edilrnis fikirleruzerinedir de. Belirtildiqi gibi. Marxm herhangi bir alanda burjuva ide-olojisine ana elestirisi burjuva dusunurlerinin 0 alam cevreleyen butun -lugun farkmda olmcyislcn ve onlann tikel betimlemeleri ve cciklcrnclcnicinde kclmclcnydi, Genellikle burjuva dusunurlert, doqrudcm doqruycalgllanabUir olan seyleri, ona cmlcrrnru veren ogelerin ycpilcsrnis kcr-:;;lhkhbaglmhhklarmdan manhksal olarak ba91mslzrru:;; gibi ele alarakdoloyimsiz gorunu:;;leri butun hakikat olarak gorme glinahlm i:;;lerler. Bu

143


14/23


kcrsilikh bag1mhhklann iC;baglanhlannm izini surrnek suretiyle, Mar x,bu Iikirlerin ozunu- ki bu oz gbrnnumlerde ycms1yan hakikatle sik sikcelisrnektedir- gbz onune sermektedir. Orne gin burjuva ekonomi poli-tigi, iscilerin saat ucreti almalan gerc;egine bakarak, cchsilcn saatlerintoplamma gbre verilen ucretlerin emegin tam korsihqnu temsil ettiginisanar. Marx, emek ve icinde olustupu toplumsal kosullcr arasmdakiiliskileri (ki buna c;ogunlukla bu kosullcrm cnlcsilmosmi saglayan ucretgibi nosyonlar da dahildir) ae;lga cikorcrnk ic;ilerin, urettikleri zengin-ligin sadece bir kisrmru geri cldiklcnm gbsterebilmektedir.Marxm bir bilim cdcrm olarak itiban hcsimlun tarafmdan bile pek azsorqulcnrmsur. Marx, herhangi bir konuyu elestirmek icin 0 konuyu vebcskclcnrnn onun hakkmda ne yazrugml cynntih olorck bilmek gerek -tigine inamyordu. 0 kadar ki. toprak runti uzerine ne yozilrrns olduqunuokumak icin hayatmm son yillcrindc Rusee bgrenmiti. Zamanmda vc-rolan her turlu bilgi kaynaklan ve bilgi toplama teknikleri -hukumet rc-porlan, anketler, yoklamalar, kurgu, gazete vs- onun gbziinde scyqindive bu alanlarda modern sosyal bilimler tarafmdan ycpilmis bir suru iler -lemeye daha az ccik olcccqinc inanmak icin hie; bir neden yoktur. Birkere bu kabul edildikten sonra ise Mar x in temel olarak toplanmayadeger bilqinin ne olaca9'l, bilgiye ulcsmcnm c;eitli tekniklerinin altmdayatan vnrsoyirnlcr, bir konuyu cchsmcnm bilgiyi ncsil etkileyecegi vebzellikle de 01aS1 cozumler rnenzili uzerinde k ullamlan kavramlann(cciklcyici ycpilcr) etkisi ile ilgilendigini de eklemek gerekir. Omeqin,Marx tipik tutum anketiyle trrrusrms olsnydi. k uskusuz ne sorulduqunc.ncsil sorulduqunc. sorulan kisilerin kimler oldugunc (sosyal siruf fark-lanna genelde gbsterilen koyitsizhk). tasdiklenen yamtlarm yanslhlru9'lkosullcrc (bu kosullordcki degiikligin C;ogunlukla forkh bir yamta yolac;maSl gibi) dayanan (onycr qi) uzerine odcklcrurdi, Marx muhtemelenegemen ycnhs bilincin ycmsirc. her bir bireysel degerlendirmede bulu-nabHecek bznel ycrpilori dikkate alarak hie; bir anketin sosyal veekonornik ycpilcn yeterince aC;lga cikcrorncycccqim vur qulcrdi, Bu,Marxm tutum anketlerinden gelen bilqiyi bnemsemeyecegi anlammagelmez -bir cok tckipcisinin maalesef yaph9'l gibi- ama Mar xm bunlankullcrnsi oldukcc nitelikli ve elestirel olurdu.

VMarxm ontolojisi dunycrun bir butunluk olduqunu Han eder; epistemolo -[isi bu butunluqu. ycpilnsrrus korsihkh ba9'lmhhklan kavramlarda ycnsi -yan ilikisel birimlere pcrcclor: crcstirmcsi. bu birimler arasmdaki bag -lcntilcnn izini surerek, bu butunluqun cynntilcnndc hayat bulur; Mar x in144


15/23

Bertell Ollman

ybnterninin dorduncu csomcsi olan entelektuel yeniden inpSI, buislemlerin tomcmlcnmcsrylc gergekleir. Entelektuel yeniden insada,Marx ie bcslcrken, gergek olsa da bilinmedigi icin tcmmlunmcrmsolan butunluk. onun cnlcyisinm zen gin, somut butunluqune donusurEger Marx, orneqin. Amerikcn Kongresini cchsscydi. -bircok profesyo-nel siyaset bilirnci gibi- 'yasalarm ncsil ycpildiqiru' bilrnekle yetinmezdi.Marxm entelektuel yeniden insnsi zorunlu olorck toplumdaki diger k u-rumlar ve pratiklerle etkilesen sosyal-siyasal bir olgu olcrnk Kongrenintcrihini. onun siruf mucndelesindeki yerim ve yine Kongrenin cchsmo-smda kapitalizmin temel celiskilerinin ve ycbcncilusmc iliskilerinin ro-lunun crostmlmosiru kcpsordi, Aynea Marx,bu islevler ve iliskilerin, glin-luk etkinliklerle vctrmdos olarak yeniden uretilen insanlardan hangi yol-larla gizlendigini de crcstmrdi. Kongreyi butunlukden baglmslz olarakanlayan (ya da onu bir tur daha geni bir soyutlama icine, politikayayerlestiren) ortodoks siyaset bilimeiler icin, bu yasa yapma or ganmmkapitalist cikorlcn ve bu rol isiqmdc karakterini koruma rolu hig bir za -man yeterinee takdir edilemez. Ote yandan Marksist entelektuel ye-niden inscdc ise, Kongre, kapitalist toplumun siyasi kural koyueu bicimiolarak yasama organmda yeniden dogan kapitalizm olarak cnlcsilir vebu bicim icindeki bu butunluqun digervegheleri asIa gbzden kccmlmcz.Marxm butunluqu yeniden inscsmdn.tcrltycpi da olduqu Kadar ustyapl-da da, insanlann urunlerinde olduqu Kadar onlann etkinliklerinde de te -mel onern gelikilere verilir. Marxm kapitalizmde gordug-u cevreleyiciceliski. Kendi ozqun etkilesiminde diger tum kapitalist celiskileri bcrmdi-ran celiski, toplumsal uretim ve bzel edinim (appropriation) arasmdaolondir. Bu, bczilnn tarafmdan 'kapitalizmin 0 zamana degin hie olma -dlQ'lKadar yuksek toplumsal karakteri ve onun devam eden ozel ornociIarasmdaki geliki y~ da uretirnin ncsil or glitlendigi ve varolan teknolo-ji ve kultur icinde ncsil brglitleniyor olabileeegi arasmdaki geliki olarakyeniden forrnule edilse de bunlarm her biri onun anlammm sadeee birporcosiru vermektedir.f Butun buyuk celiskilerin birligini cislmlestirenbir geliki olarak, toplumsal uretim ve ozel edinim arasmdaki iliskiMarxm somut bir sistem olarak kcrrncsik kapitalizm unlrryismi gbsterir.Kendi ig ileyii icinde cnlcsilcn kapitalizm, Marxm orcstirmrrsmin engenel olduqu Kadar en gelikin sonueudur ve onun eritellektuel yenideninsnsirun her bir duzeyinde u ya da bu bicimi altmda meveuttur .Marx tarafmdan benimsenen entellektuel yeniden inscyc bir ilk yak-lcsim, kapitalist ycsormn olgulannda bir kclip olduqu gbzlendigi zamangergekleir. insanlan kucuk bir hirsizhk yuzunden yillnrcc hapse gbn -

145


16/23

Marksizrn ve Siyaset Bilimi: Marx'm Yontemi Uzerine

dermek ile petrol kullamm musccdesi bicimindeki buyuk hirsizhklorrrgoz yummak, insanlarm cchktun kmlruj1bir zamanda patatesleri yak -mak, konut sikintismm ortasmda apartmanlan bos birckrncyc izin ver -mek, gittikc;e artan bir oranda i~i issiz kahrken makineleri tozlanmayabirnkmck. kentte yaayanlan nefes alamaz hale getirmek ve teknolojiimkanlan ortadayken laglmdan icrnek arasmdaki baglantl nedir?Radikaller ve liberaller arasmdaki belirleyici aynm, liberallerin sosyalsorunlan oldukcc baglmslz ve tescdufi olaylar olarak gormeleri ve herbirini tek tek cozrneye cchsmclcndir. Kapitalist sistemin pcrculanolarak bunlann arasmdaki icsel baglanhlann farkmda olmcdiklnn icin.bu hastahklarla, bcscnh bir cozumun olanakh olduqu tek duzeyde. yanibutuncul toplum duzeyinde ilgilenemezler ve bu hastahklar son cozum -lemede lanetleme ve urnitsizlik uclcn arasmda sallanmaya birokihr .Ote yandan, radikal etiketini kabul edenler, genellikle, liberallerinyuzlerce baglanhslz rolun daj1ruk uclcn olcrck biroktiklunrun. kapitalisthayatm cok (yo da en azmdan buyuk olcsihklc) gerekli pcrculcn olarakduqumlendiqinin furkindndirlcr. Ancak, onlann cnlcyislrmndc ~ogun-lukla gozden kccinlcn ise tikel olaylan doloyimkrycn ycpilor (ozler ,yasalar, celiskiler) ve bir butun olarak kapitalist sistemdir Belli bir olgu-dan kapitalizmin ncsil sorumlu olduqunu anlamak icin, msanlann vesureclerin talrugl sistemin gerekliliklerini ureten birbiriyle iliskili ilevlerbilinmelidir. Yoksa, bizim ikilemimize bir yamt olarak kapitalizmin ken-disi pek az oydmlcnmc getiren bir soyutlcrncdir. Bu dolcyimlcn ogren-mek zorunlu olarak sarmal bir turdedir: entellektuel yeniden mscdukiher bir bcscn. ontolojide, epistemolojide ve incelemede ortaya cikcnsurecleri ilerletir ki bu da butunluknin dchc tam bir somutlanmasmairnkan verir. Burada onerdiqimiz Marxm yonterninin farm pcrcclcn ara-smdaki etkilesim. onlcnn entegral bir ycklcsim olarak ilerlemeleri, ok u-yucuya U cndc ycpilcn degerlendirmede birbirini tam olarak takipeden cscrnclcnn semolcstmlmcsmdcn kaynaklanabilecek olcsi tahrif-lere kcrsi koruma saglamahdlr.

V IMarxm ccimlcmcsi - yonternindeki besinci ve son aama- ic;in ortayakonulan problem, her bir porcosmdc iliskisel olarak kapsanan ycpisclkcrsihkh baj1mhhgm bir sisterni olarak kapitalizrni ncsil cciklcrnckgerektiQidir. Eger Marxm incelemesine kilovuzluk eden sorular tikelkapitalist pratiklerin ncsil ortaya ciktiklcn ve tam de onlarm bicimlerininncsil kapitalist sistemm disovurumlcn oldupu ile ilgileniyor ise, onunccimlcmcsmc kikrvuzluk eden ycrutlcr bu bicirnlerin bir degerlendirme-146


17/23

Bertell Dllman

sinde (ki ortik onun entellektuel yeniden inscsiyln tumlesik hale gel-mistir) bu sistemi yeniden kurrncyi cmcclor. Sikhkln kcnstmlsc ve bu herzaman Marksizm ilzerine olen cchsmolcrdc daha fazla ycpilsc de.kcrvrcyis ve cciklcyis ayn islevlere sahiptir ve frrrkli teknikler gerektirir.Marxm kapitalizmi entellektuel olarak yeniden insc etmesinden cnhy -oruz ki, Marx oncel kosullor uzerine yoqunlcsso da gerc;:ekligi bir kccampirik genellemeye indirgeyen ya de ideal modeller k uran veyabcsitce olgulan. simflcrncklc yetinen cciklornclcn reddedecektir. Budurumlann her birinde cciklornc iki ya da daha fazla soyutlcmcyi bir-lestiren bicim chr: daha geni baglama dokunulmaz. Marxa gore. kcp-itolizrn. icinde gerc;:ekleen her turlu eyin tek yeterli cciklcrncsidir: amabu. somut bir butunluk olarak cnlcsilcn kapitalizmdir.Marxm ccimlcrncdc amacma gondermede bulunurken kullcndiqi me-tafor. gerc;:ekligin 'akseden' bir versiyonudur. Marx. eger 'inceleme nes-nesinin hayah bir aynada ideal bicimde ycnsiyorsc ' bcscnh olnccqmcinamr ve bu gerc;:ekletiginde 'onumuzde scnki sadece bir onsel inscycschipmisiz gibi' gorilnecegini ekler.U' Marxm hedefi boylece cciklc-masmm ogelerini gerc;:ek dunycdc iliskilendikleri gibi ve tumdenqelim-sel bir sisteme citmis gibi gorilnilr sekilde biraraya getirmektir.Engels in ve Paul Lafargue nin yorumlanndan ve Kapital i sik sik revizeetmesinden (her bir musvedde ve her bir bask! buyuk degiikler icer -mektedir) Marx in gerc;:ekligi aksettiren sunumunun ondan surekli kcc-maya cchscn bir hedef olarak vcrkcldiq: gorulmektedir. Olumunden he-men once. Marx Kapital i yeniden revize etmeyi plcnliyordu.Marx. cnlcyisindc rnevcut bulunan somut butunluqu yeniden uretmekicm temel olarak iki yola bcsvurdu: Hclihozirdcki toplumsal iliskilerinetkilesimini cizrnek ve cesith bicirnler crccihqiylc bir sistemin pcrcclcn .olarak tarihsel gelimelerini sergilemek. Onlann etkilesimini cizerken.aC;:lgaC;lkardlQ1baglan her bir iliskinin pcrcnsi yaparak. sik sik bcki nok -tcsirn degitirir. Tekrarm donuklcstinci etkisi kismen perspektifteki degi-sime eslik eden soz dagarclQ1ndaki degiimle dengelenir. Ekonomikfrrktorlerin baskm rolu. bu etkilesimi bcskc eylerden daha fazla ekono -mik iliskilerin pcrcnsi biciminde ve diger iliskilerde k ullamlandan dahacynntih bicimde sunarak sergilenir. Aynl ekilde. butunluptm ycpilcn-masmda celiskiye tamnan essiz rol. sosyal etkilesirnin deqerlendinlme -sinde bu celiskilere gosterilen dikkatin yogunlugunu ycnsitir:Celiskiler ve ekonomik fcktorler Marxm katmda ayncahkh bir konumigal ederler; cunku Marx toplumsal iliskilerin geliimini onlann farkh bi-cimlerine bakarak degerlendir. Diger pek coklcnylc birlikte. Marx her-

147


18/23

Marksizm ve Siyaset Bilimi: Marx'm Yontemi Ozerine

hangi bir seyi cciklcrncrun. buyuk olcude onun ncsil meydana geldiginicciklcrnck olduqunc mamyordu. Mcrx i digerlerinden oyirrm ise, her-hangi bir eyin ncsil meydana geldiginin cyni zamanda onun neolduqunun bir pcrcusi olduqunc incnmcsiydi. Bu incrus Marxm, tarihi,bir suracin tezrrhurleri olarak hclihczirdnki olaylan ve kurumlan sun-mak icin kullcndiqirn kcmtlcr: gelime icsel olcrck iliskilenrnis bicimlerorccihqrylc bir buyumedir ve -gee;miten doqcn ve gelecege doqrukopru kurcn- egilim de sadece surecin gbruntuleri degli toplumsal ilisk -ilerin bir pnrcnsi olarak ele almir.Marx pratik ve fikirler arasmda icsel iliskiler gbrur, birinde gere;eklee-cek gelime -etkilesirn yoluyla- digerinde ycnsryuccktrr. Bu nedenleMarxm kapitalizmin tarihini deqerlendirmesi kapitalist ycscm bicimleri-ni olduqu kadar kapitalist ideolojideki deqisirm de ilgi sahasma ahr.Kapital de ekonomi politiqin tarihinden ycpilcn saYlslz clmtilor. gelienbir butunluqun gelien bir pcrccsr addedilen bu fikirlerin Mar x tarafm-dan elestirisiyle beraber yuruyen bir yorumlama olarak onesurulmustur, Bu durum aym zamanda Marxa soz konusu gelimeninelestirel sonucu olarak, cyni butunlukten doqcm kendi kapitalizmcnlcyisirn - her ne kadar kusurlu ve tcmomlcnmcrms olsa de- ortayakoyma imkorn veriyordu.Mcrxin sosyal etkilesim ve geliimi ccimlcrncsi -bunu ae;lga cikcrcninceleme ve kendi onlcyisiru kuran entelektuel yeniden insc gibi- analizve sentezlerin bir bllesimidir. Kapitalizmin en merkezi ve oyirdedici sos -yal iliskileri. somut butunluqun ynpilcsrrus ie;ba9'lmhh9'lm ve hareketinikendi icinde kapsamak icin analiz edilir ve gbsterilir. Marx, kapitalistsistemin isleyis; icin bir iliskinin tarihsel gbruntusunun de gil oriemininccimlcmo duzenini belirleyeceginde isrnr etti, Orneqin, sermayeninanalizi rcntm analizini bncelemelidir. Bu trrvsiyeyi vermek buna uymak-tan daha zordu, zira Marx Kapital'in planmda ve bir cok revizyonundaforkh sosyal iliskilerle beeler -sermaye, para, deqer ve nihayet meta (budurum ancak bu dort sosyal iliskinin Mar x in kapitalizm cnlcyismdo enyuksek yerleri pcylcstiqim gbsterebilir).Marx herbir buyuk sosyal iliskiye dayanarak kapitalizmi cozrneye cch-lrken, aym anda, forkh bcki noktalanndan elde edilebilen butunun tekyonlu gbrunulerini sentezlemek suretiyle sistemi yeniden insc eder. Birtoplumsal iliski olcrck sermayeden dcqcn kapitalizmin ie; ileyii,deqerin ve bcskc seylerin pcrcusi olarak ortaya cikon aym kcrsihkli ba -9'lmhhktan daha farkh bir vurguya ve gbrunume sahiptir. Butunun bu tekyonlu gbrunulerinin her birini sunarak, Marx cyrn zamanda vechelerin

148


19/23

Bertell Dllman

kendi periferilerinde isleyislerine gore belirli vurscyimlcrdc bulunur. Buvursoyimlcr daha sonra bu aym vecheler diger iliskilerin temel ozellik -leri olarak ortaya ciktiklcnndc ise ycrcycccktirlcr. Omeqin piyasamnrolu, Kapitai I de deger sorunu He ugralrken ele chnrmstir. Kapita! II dedolcsim tcrnsmclcnndc gundeme gelmitir ve KapUai III deki degeriliskisine ise knnlmistir. Bu nedenle, kapitalizmin ycpilcsrrns ie;:baglmhh-gma, her bir temel toplumsal iliskiyi kovrcyismdcki ie;:baglmhhkhr . Marxccirnlornusmdc bu ycpilusrms ie;:baglrnllhga ordil yokinlcsmclor tieyonelir, IIHerhangi bir cuhsmcdc (bu cuhsmo Kapitai in ue;:cildi olsabile) onerilen kapitalizm analizi buyuk toplumsal iliskiler analiz edilme -den birckildiklcn oranda eksik kahr. Kapitalist siyaset, kultur. etik vs ninyam sire kapitalist ekonomi cchsmclcn da bir sonuca ulcsmck icin sen -tez cchsmcsi ortaya koymrryi gerektirir ve -daha once deginildigi gibi-Marxm boyle hirsh projeleri verdi, ama sadece Kapital onun tum zama-mru alacak kadar genilemiti.Sentez sureci, Marxm kavramlarmm tam anlamlanm kazanma torziolarak da gOrD.lebilir. Iletisim kurabilmenin bir kosulu olarak, terimlerbcslcnqictc gD.nlD.knosyonlan ya da buna cok yakm seylen icerirler ,Insnnhk durumunun daha ccik niteliklerine odaklanan daha genelsoyutlama ve kavrarnlar, yani Marxm bcsit kategoriler dedikleri, burolu en iyi oynayanlardlr ve tarihsel olarak daha somut soyutlamalancciklcmcyc ycrdimci olurlar; bizi derhal ve doqrudcn doqruyc kapital-ist ycpilnrc goturen'karmalk kategoriler', bu basit kategoriler k ullo-narak cciklcncbilir, Bu yolla, ornegin emek kcvrcrru. meta, deger vesermaye gibi kavramlan cciklorncyc yordimci olmak icin k ullnrnhr.Genel olarak ve ozellikle de bir cchsmcnin bcsindc, analiz edilen sosyaliliskiler tarihsel olarak daha somut soyutlcmclordir ve bunlan cozme iidaha genel soyutlamalarm yordimrylc surer. Ancak ccimlornc sure-cinde, sarih anlarnlara sahip basit kategoriler olarak boslcycn ey so-mut kategorilerin kendilerine benzemeye bcslcycccktir: bu basit ka-te-gorilerin derinlesen cnlcmlcnnm smin ise icine gomulu olduklan kc-ullar tarafmdan cizilecektir. Kapitalin bnsmdn genel bir soyutlama ole-rak goru.nen emek, ycvcs yovcs uretici etkinliqin tarihsel olarak ozqulbir bicimi, diger deyisle, butunuyle soyut. ycbcricilcsrrus uretici etkinlikolarak gosterilir. Emek krrvrorm, der Marx, insanlann kolayca bir istenbir digerine gee;:tigi ve genellikle ne yaphklanna koyitsiz kcldiklcn birzamanda ortaya cikrmstir. Bu durum, uretici etkinliqin bu biciminin hizh -ca yaygmlamaslyla yeniden uretilen bir suru tarihsel durumu oncedenvarsayar. Boylece bcsit kategoriler kcrrncsik kategorilerin analizini ola -nakh kilcrken. cyni zamanda kcrrncsik kategorilerin (kendi analizlerini

149


20/23


olusturcbilen ve sirclrrn geldiQinde icinden somut butunluqu gbrebile-ceQimiz pencereler olarak hizrnet gbrebilen) icine sentezlenmeye bcs-larlar.Anlamlan sisternin limitlerine kadar cekilen kcrrncsik kategoriler ya dabircz sonra kcrrncsrk kategorilere donusecek olan basit kategoriler icintammlar bulamayan Marx, sudece bildirimler (ya da tek-yonlu betim-IemeIer) ve imgeler saglayabilirdi. Bu bildirimler (indications) ve imgelerMorxm etkileyici metaforlanm yonterninin ve aym zamanda onun yczrstilinm bir pcrccsi yaparak ok uyucunun kendi imgelemine ycrdimcialan ccikhklc ~izilmi niteliklerin 6tesinde bir iliskiyi geniletmektedlr.Bildirimler olarak cdlcndirdiqim seylere tammlar muamelesi yapmakciddi bir hata oloccktir. Cunku yeni bildirimlerin ilk sunumu


21/23

Butell Ollman

V I IBir kere Marxm bize somut bir butunluk ve bu butunluqun mrmtikscl ka-rakteri olarak kapitalizmin aynadaki gbruntusunu sunmaya e;ahhQ1mcnlcdiqirmadu, ccimlcrncdc kullcndiqi teknikler (dili kullcrnrrn da dahilolmak uzere) daha az donuk hale gelmeye bcslor. Bunu gbrdugumuz-de, Marxm teorik ifadelerini, olnbildiqince onun ortaya koyduqu ekliylealmaya ham hale geliriz. Marxm devlet teorisini ele cldiqirmzdc, ki za-ten oradan buslcmistik, siyasal k urumlar ve pratikler ve egemen eko-nomik smif arasmda, devlet ve uretim torzi arasmda, devletin glincel i -leyimleri ve icinde cciklrmdiqi ideoloji arasmda vs. bne surduqu ilikile-rin manhksal karakterini ortik anlayabiliriz. Aynca devam eden sureclerolarak ele alman bu iliskilerin toplarm ile onlann icinde bulunduqu ka -pitalist sistem arasmdaki baglanhYl kavrayabiliriz. Mcr xin metodolojisi-nin onemi gbz onune seren cynntih bir devlet teorisinin yeniden Hadesibcskc bir zamana birckilmch. Burada, kendimi bu ybntemin anahatla -nru cizmekle, bcsitce, ama vurgulayarak, bu rolu belirtmekle sirnrlcdim.Sbylenenlerden Marxm ybnteminin, sadece onun teorik ifadelerinin an-losilmusinm de gil, oym zamanda onun zamamndan beri gere;ek dunyc -da ortaya cikmis gelimeleri hesaba katarak bu teoriyi tashih etmeninde bir crcci olduqu cnlosilrms olmuhdir. Kapitalist ycscrndcki forkh ku-rumlar, surecler ve sosyal sektbrlerin ilevleri yeniden degerlendirilme-lidir ve hangi degiiklikler bulunuyorsa ortu kavramlarm anlamlarmadahil edilmelidir. Gereksinim duyduqumuz (ve bir suredir varolan)Marxm yuzilcrmrr gbsterilen saygr ve Marksist olmayanlar da dahilolmak uzere modern akademisyenlerin crustirmclcnnc da eit derece -de gbsterilen saghkh bir scyqi ile denqelenmis olarak, somut butunlu -gun bir kez daha entellektuel yeniden inscsidir. Bu odev byle zordur ki,ancak kolektif olarak gerc;ekletirilebilir. Burada kapitalist devlet uzeri-ne cchscn uluslororcsi bir grup Marksist akademisyen tarafmdan Kapi-talistate dergisinin yayrmlanmayla boyle bir ccbcnm hclihczirdc bcs-ladlQ1m belirtmekte fayda var. Marxm kendi yozilcn gibi, bu giriiminpratik etkisi de temel olarak kapitalizmin ycpilosrms ie;baQ1mlIhQ1nmnekadar iyi zaptedildigine bagh olacakhr. Marx, 'donrnus artlan onlarakendi melodileriyle arkl sbyleyerek dans etmeye' 13 zorlamak istediginisoylemisti. Biz hie; bir ey ie;in daha nziru cmcclcrmyoruz 14

C;evirenler: Beycan Mura-Emre ArslanYczmm Ahnd191 Kaynak : Bertell OHman (1979) Social and Sexual

Revolution, Boston: South End, s. 99-123.151


22/23


Notlar'Yukanda belirtilen geJimelerin hepsi, bu yazmm yazlimasmdan sonrakibes yil icerisinde de surdu, ama soylanenlerin degitirilmesini gerektirecekolcude de bir ilerleme olmcdi.I) A. Sommit and J . Tannenhouse, American Political Science, Profile of aDiscipline (New York, 1964), s. 14.2) Bu ema fcrkh butunluk nosyonlanru cryirrnok ic;in ilk kez Karil Kosiktarafmdan Somutun Diyclektiqrnde (Dialectic of the Concrete) onesurulmustur. Bununla birlikte. benim ve Kosik'in burada sunulan ikinci veucuncu butunluk nosyonlanm clqilcyislcn arasmda onernli farklar vordir .3) friedrich Engels, Anti-Duhring, trans. E. Burns (London, n.d.), pp. 26-27.Bu yasalarm bir degerlendirmesi icin benim u kttcbimc bokiruz:Alienation: Marxs Conception of Man in Capitalist Society (Cambridge,1976)Bolum 5.4) Georg Lukacs, History and Class Consciousness, c;ev.R Livingston(Cambridge, Mass. 1971), s. 28.5) friedrich Engels, Preface to Capital II, (Moscow, 1957), s. 14-16.6) Bu yonlendirrne surecinin daha gelikin tcrnsrnclcn icin Alienation'm 4.Bolumune bckirnz7) Antonio Gramsci, Prison Notebooks, der. ve c;ev.Q . Hoare and G. N.Smith (New York 1971), s. 146-149, 151, 155, 157-158, 191, 227-228,264.8) M. Rubel. "Fragments sociologiques dans les inedits de Mar x " . Cahiersinternationaux de sociologie 22, (1957), s. 129'dan chntilcnrrnstir.9) Ralph Milliband, The State in Capitalist SOCiety (London, 1969), s. 34;William Appleman, TheGreat Evasion (Chicago, 1968).10)Karl Marx, Capital 1, c;ev.S. Moore ve E.Aveling (Moscow, 1958), s.l9.II) Paul Sweezy, The Theory of Capitalist Development (New York, 1964), s.II.12)Marx and Engels, The Communist Manifesto qev. S. Moore (Chicago,1945), p. 33. Capital 1, p. 10; Pre-Capitalist Economic Formations ed. E. JHobsbawn ve c;ev.J . Cohen (New York, 1965), s. 84-85.13) Karl Marx, "Toward the Critique of Hegel Philosophy of Low:Introduction", Writings of the YoungMarx on Philosophy and Society, der. vecev. L. D. Easton and K. H. Guddat, 1967), s. 253.14) Burada deginilmeyen belirgin elestirilerin bir kisrmrun onune gec;mekicin (bu makalenin bir ilk 'ycklcsrm' olusturcccqi) kitcbimdc ele almakniyetinde olduqurn diger onernli bcshklcn sirclcmck ycrorh olabilir. Hclctahlil edilebilecek olanlar: I) Marx'm yonterni, guncel sonuclcn dikkcte152


23/23

Bertell Ollman

clmdiqmdc sosyal bilimlerde hchhozrrdc dolcsirndc olan diger yontemlerekcrsi neden tercih edilmelidir (bu hem diger yonternleri elestirisini hem deaym konulara onlarm yapbgl tahlillerle kcrsilcstirmcyi gerektirir). 2) doqru-lamaya ncsil ulcsrlir? 3) sosyal bilimciler olarak cldiqirniz egitim(incnclcnrmzm ycrnsirc chskcnhklcnrmz, ayn disiplinlerde or qutlenisimizinyamnda bgretmenler ve entelektueller olarak toplumsal ilevlerimiz)Marx'm yontemini benimsememizi ve etkili bir sekilde k ullcnrnorrnzi ncsiletkiliyor? 4) ned en Mcr x'in tokipcilerinin ~ogu, onun yonternini tahrtf etti ve/ veya ihrncl etti? 5) bu ybntem ne olcude kapitalist toplumun ~ahllmasmabaglmhdlr? 6) kendi adma konustuqunu iddia eden filozoflarm dusuncesinekcrsi 'sir eden insan'm dusuncesinde Marxm yonterni ne bicirnlerde vardir?7) Murx'in ybntemi, onun cnlcsilmcsi ve k ullcmlmcsi He siyasal pratikarasmdaki iliski nedir? Bu bcshklrmn Marx'm ybnteminin cnlorrum vedegerini tcsiyorsc, bu taslakta yeniden insc etmeye ugral1glm ey tamam -lcnrncrms addedilmelidir.

marksizm ve siyaset bilimi: marx'ın yöntemi üzerine bir başlangıç

Documents