manual trajnimi praktik për shërbimin e kujdestarisë · 2019-01-28 · struktura pedagogjike...
TRANSCRIPT
Manual Trajnimi Praktik
për Shërbimin e
Kujdestarisë
Në ndihmë të profesionistëve dhe aktorëve kryesorë të
përfshirë në zbatimin e shërbimit të kujdestarisë
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
Ky manual trajnimi është përgatitur në kuadër të projektit “Zhvillimi i Organizatave të Shoqërisë
Civile (OSHC) për Familjet Kujdestare në Shqipëri” i financuar nga Bashkimi Europian dhe
zbatuar nga SOS Fshatrat e Fëmijëve Shqipëri në partneritet me Shërbimin Ligjor Falas Tiranë
(TLAS).
Përmbajtja e këtij manuali është përgjegjësi e Shërbimeve Sociale Bethany dhe këndvështrimet e
autorëve jo domosdoshmërisht pasqyrojnë pikëpamjet e Bashkimit Europian (BE) apo të SOS
Fshatrat e Fëmijëve Shqipëri.
Autorë:
Prof.Assoc.Dr. Merita Xhumari
Msc. Megi Xhumari
Grupi i punës:
Adela Sefa Maci, Drejtore e Zhvillimit te Programimit, SOS Fshatrat e Fëmijëve Shqipëri
Orinda Shehu, Këshilltare Nacionale e Kujdesit Alternativ, SOS Fshatrat e Fëmijëve Shqipëri
Saimir Bakalli, Menaxher Projekti, SOS Fshatrat e Fëmijëve Shqipëri
© Tiranë 2018
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
Përmbajtja Faqe
Hyrje................................................................................................................................................6
Sesioni i parë: Koncepti i shërbimit të kujdestarisë dhe parimet bazë...................................10
1.1 Fëmija dhe familja...................................................................................................................11
1.1.1 Fëmija pa kujdes prindëror.................................................................................................13
1.1.2 Familja kujdestare dhe koncepti i vazhdimësisë së familjes................................................16
1.1.3 Çfarë është kujdestaria?........................................................................................................17
1.2 Promovimi i kujdesit prindëror................................................................................................18
1.2.1 Parandalimi i ndarjes së fëmijës nga familja........................................................................18
1.2.2 Ushtrimi i kujdesit prindëror.................................................................................................19
1.2.3 Menaxhimi i humbjes...........................................................................................................20
1.3 Nevojat e fëmijës, kujdesi alternativ dhe parimet bazë të tij...................................................21
1.3.1 Atashimi................................................................................................................................21
1.3.2 Përkujdesi alternativ sipas Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët të OKB...22
1.3.3 Parimet bazë të shërbimit të kujdestarisë..............................................................................24
Sesioni i dytë: Procesi i shërbimit të kujdestarisë dhe roli i profesionistëve.........................27
2.1 Procesi i kujdestarisë................................................................................................................28
2.1.1 Ndërgjegjësimi i komunitetit.............................................................................................29
2.1.2 Vlerësimi i nevojave të komunitetit...................................................................................29
2.1.3 Identifikimi dhe vlerësimi i familjeve potenciale kujdestare.............................................29
2.1.4 Rekrutimi familjeve kujdestare..........................................................................................30
2.1.5 Trajnimi i familjeve kujdestare..........................................................................................31
2.1.6 Aprovimi i familjes kujdestare nga komisioni i kujdestarisë në bashki............................32
2.1.7 Vlerësimi i fëmijës dhe familjes biologjike.......................................................................32
2.1.8 Përshtatshmëria ndërmjet familjes kujdestare dhe fëmijës................................................34
2.1.9 Plani individual i kujdesit për fëmijën...............................................................................35
2.1.10 Monitorimi i fëmijës në familjen kujdestare......................................................................36
2.1.11 Riintegrimi i fëmijës..........................................................................................................38
2.2 Roli proaktiv i profesionistëve të angazhuar në mbrojtjen e fëmijëve....................................42
2.2.1 Përcaktimi ligjor i rolit të punonjësit për mbrojtjen e fëmijës...........................................42
2.2.2 Fushat kryesore të shërbimit të kujdestarisë ....................................................................46
2.3 Kategoritë e kompetencave......................................................................................................48
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
Sesioni i tretë: Qasjet teorike për shërbimin e kujdestarisë………………………………...51
3.1 Qasja mbi garantimin e të drejtave të fëmijës..................................................................51
3.2 Shërbimi i kujdestarisë si vazhdimësi e shërbimeve për fëmijët.............................................53
3.3 Ndërhyrjet e integruara nga familja në komunitet - Modeli ekologjik....................................54
3.4 Perspektiva multidisiplinare ....................................................................................................57
Sesioni i katërt: Orientimi drejt trajnimit praktik-Video “Të bësh ndryshimin”.................59
Sesioni i pestë: Kuadri rregullator për shërbimin e kujdestarisë..........................................62
5.1 Kuadri ligjor ndërkombëtar për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës..........................................62
5.2 Legjislacioni shqiptar për mbështetjen e shërbimit të kujdestarisë.........................................63
5.3 Matrica e aktorëve institucionalë.............................................................................................65
5.4 Protokollet e zhvilluara në zbatimin e shërbimit të kujdestarisë.............................................69
Sesioni i gjashtë: Menaxhimi i rastit–shembuj suksesi të shërbimit të kujdestarisë...........72
6. Hapat e menaxhimit të rastit...............................................................................................73
6.1 Identifikimi i fëmijës në nevojë për mbrojtje..........................................................................74
6.2 Raportimi.................................................................................................................................74
6.3 Vlerësimi i fëmijës dhe familjes..............................................................................................75
6.4 Plani individual i kujdesit për fëmijën.....................................................................................77
6.5 Zbatimi, ndjekja dhe monitorimi i PIM...................................................................................78
6.6 Mbyllja e rastit-Riintegrimi i fëmijës në familjen biologjike ose në komunitet......................82
6.7 Rolet dhe përgjegjësitë e institucioneve për menaxhimin e rastit............................................92
Sesioni i shtatë: Mjetet që do të përdoren për ndërtimin e kapaciteteve –
Hartimi i një plani veprimi për shërbimin e kujdestarisë.............................97
Sesioni i tetë: Përdoruesit e Manualit të Trajnimit Praktik dhe Vlerësimi i Trajnimit........98
Bibliografia.................................................................................................................................100
Legjislacioni shqiptar...................................................................................................................101
Anekse.........................................................................................................................................102
1. Programi i Trajnimit................................................................................................................102
2. Formularë.................................................................................................................................104
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
Akronimet
BE Bashkimi Europian
GTN Grupi Teknik Ndërsektorial
NJMF Njësinë e Mbrojtjes së Fëmijës
Nr. Numër
OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara
OSHC Organizatat e Shoqërisë Civile
PIM Plani Individual i Mbrojtjes
PMF Punonjësi për Mbrojtjen e Fëmijës
p.sh për shembull
RSH Republika e Shqipërisë
SHSSH Shërbimi Social Shtetëror
TLAS Shërbimi Ligjor Falas
UNICEF Organizata e Kombeve të Bashkuara për Fëmijët, Edukimin dhe Familjen
VKM Vendim i Këshillit të Ministrave
UN SDG Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm të Organizatës së Kombeve të Bashkuara
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
Hyrje
Përgatitja e këtij manuali u realizua në kuadër të projektit “Zhvillimi i OSHC’ve mbi Familjet
Kujdestare në Shqipëri” i Financuar nga Bashkimi Europian dhe i zbatuar nga SOS Fshatrat e
Fëmijëve Shqipëri, në bashkëpunim me Shërbimi Ligjor Falas Tiranë (TLAS).
Manuali i Trajnimit synon të ofrojë njohuri dhe të zhvillojë aftësi lidhur me:
Vlerën dhe rëndësinë e familjes për fëmijët;
Ligjet, rregulloret dhe politikat që drejtojnë shërbimin e kujdestarisë;
Procesin e realizimit të shërbimit të kujdestarisë që nga vlerësimi i nevojave, përzgjedhja e
prindërve kujdestarë, vendosjen e fëmijës në familjen kujdestare, monitorimin dhe
integrimin e tyre në familjen biologjike nëse është e mundur;
Kategoritë e kompetencave për shërbimin e kujdestarisë;
Angazhimin për rolin si anëtarë të një grupi profesional. Grupi Teknik Ndërsektorial
Programi kombëtar për ngritjen e shërbimit të ri të kujdestarisë është institucionalizuar me
Vendimin e Këshillit të Ministrave (VKM) Nr. 1104, datë 30.07.2008 “Për disa shtesa në VKM
Nr.80, datë 28.01.2008 “Për miratimin e strategjisë sektoriale të mbrojtjes sociale dhe të
planit të veprimit për zbatimin e saj” si dokumenti i politikave për “Kujdestarinë e fëmijëve
në nevojë”. Ky dokument shërbeu si një platformë e vlefshme për politikbërësit,
vendimmarrësit, ofruesit e shërbimeve dhe të gjithë aktorët e tjerë të përfshirë në sistemin e
mbrojtjes së fëmijëve në Shqipëri dhe veçanërisht në zbatimin e shërbimit të kujdestarisë. Së
fundmi, Ligji 18/2017, “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” përcakton mekanizmat
institucionale për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve në nivel qendror dhe vendor. Në zbatim të
tij janë miratuar një sërë dokumentesh si VKM nr. 149, datë 13.03.2018 "Për kriteret,
dokumentacionin dhe procedurat për evidentimin e familjes kujdestare për fëmijët pa kujdes
prindëror dhe masës së financimit për shpenzimet e fëmijës së vendosur në familje kujdestare" e
të tjera që do të trajtohen në sesionin e veçantë dedikuar kuadrit rregullator.
Këto zhvillime intensive institucionale në një periudhë 10 vjeçare tregojnë vëmendjen e
shoqërisë ndaj fëmijëve në nevojë dhe prioritetin që ata kanë marrë në politikën globale dhe
evropiane. Ato reflektojnë angazhimet e shtetit shqiptar ndaj Objektivave të Zhvillimit të
Qëndrueshëm të Kombeve të Bashkuara 2030, Objektivi 1.4 Neni 20: “Fëmijët e privuar nga
mjedisi familjar kanë të drejtë për një mbrojtje dhe një ndihmë të posaçme nga shteti/ Shtetet
Palë sigurojnë […] një përkujdesje alternative”. Proceset e integrimit në BE kërkojnë zhvillimin
e politikave sipas Shtyllës Europiane të të Drejtave Sociale, ku në Parimin nr. 11 “Kujdesi dhe
mbështetja për fëmijët” përcaktohet se: “Fëmijët kanë të drejtën për arsimim të hershëm të
përballueshëm dhe kujdes me cilësi të mirë. Fëmijët kanë të drejtën e mbrojtjes nga varfëria.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
Fëmijët me prejardhje nga grupe të riskuara kanë të drejtë për masa specifike për të rritur
mundësitë e barabarta” (Komisioni Evropian, 2018).
Boshti qendror për trajtimin e tematikave të këtij Manuali janë Konventa e Kombeve të
Bashkuara për të Drejtat e Fëmijëve e ratifikuar nga qeveria shqiptare, cila përcakton se
“…fëmija, për zhvillimin e plotë dhe harmonik të personalitetit të saj/ të tij, duhet të rritet në një
mjedis familjar, në një atmosferë të lumtur, me dashuri dhe mirëkuptim.1 Në zbatimin të saj janë
Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët të OKB. Legjislacioni shqiptar ka integruar
parimet kyçe të dokumenteve ndërkombëtare që mbështesin kujdestarinë, i plotësuar me një sërë
burimesh të strukturuara deri tek menaxhimi i rastit përbëjnë njohuritë themelore të trajnimit me
bazë zhvillimin e kompetencave.
Manuali ndërthur dy komponentë: përmbajtjen dhe strukturën pedagogjike. Përmbajtja është
informacioni për njohuritë dhe kompetencat në lidhje me shërbimit të kujdestarisë, procesin e
vendosjes së fëmijës në familjen kujdestare, parimet bazë që drejtojnë dhe duhen respektuar gjatë
këtij procesi, aktorët e përfshirë që nga pushteti qendror dhe vendor, organizatat e mbrojtjes së të
drejtave të fëmijës dhe gjithë ofruesit publikë dhe jopublikë të shërbimeve sociale.
Struktura pedagogjike është mënyra e realizimit të trajnimit përmes 8 sesioneve intensive të
organizuara në dy ditë. Instrumentet e përdorura janë të larmishme nga prezantimet e trajnuesve,
pyetjeve, diskutimeve, punës në grup, studimit të rastit dhe përdorimit të videos “Të bësh
ndryshimin” etj. për të konkretizuar parimet dhe procesin e shërbimit të kujdestarisë.
Sesioni i parë hapet me diskutimin e konceptit të shërbimit të kujdestarisë dhe promovimit të
kujdesit prindëror nga familja kujdestare si një ndërhyrje e rëndësishme për menaxhimin e
humbjes dhe ushtrimin e kujdesit prindëror. Pasi shpjegohen faktorët e riskut te fëmijët, nevoja e
atashimit, sesi realizohet në familjen kujdestare dhe parimet bazë të shërbimit të kujdestarisë.
Sesioni i dytë përqendrohet te procesi i shërbimit të kujdestarisë dhe roli proaktiv i
profesionistëve të angazhuar në mbrojtjen e fëmijëve. Përcaktimi ligjor i rolit të punonjësit për
mbrojtjen e fëmijës, fushat kryesore të rolit të kujdestarisë, kategoritë e kompetencave,
monitorimi i vendosjes së kujdestarisë dhe riintegrimit të fëmijëve.
Sesioni i tretë pasqyron qasjet teorike për shërbimin e kujdestarisë duke iu referuar perspektivës
mbi garantimin e të drejtave të fëmijëve, qasjes që e konsideron shërbimin e kujdestarisë si
vazhdimësi e shërbimeve për fëmijët, ndërhyrjet e integruara nga familja në komunitet sipas
modelit ekologjik dhe perspektiva multidisiplinare që i referohet nevojave komplekse të fëmijës.
1 Preamble, UNCRC 1989.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
Sesioni i katërt sjell te pjesëmarrësit orientimin drejt trajnimit praktik përmes shfaqjes së videos
“Të bësh ndryshimin” ku pjesëmarrësit gjejnë shembujt për të konkretizuar njohuritë e fituara
gjatë sesioneve të mëparshme dhe sjellin reflektimet e tyre mbi kuptimin për to.
Sesioni i pestë referon kuadrin rregullator për shërbimin e kujdestarisë, si kuadri ligjor
ndërkombëtar edhe legjislacioni shqiptar. Këto përbëjnë platformat strategjike të politikave për
kujdesin e fëmijëve në Shqipëri. Mbi bazën e tyre përcaktohet matrica e aktorëve institucionalë
dhe protokollet e zhvilluara në zbatimin e shërbimit të kujdestarisë.
Sesioni i gjashtë hyn në analizën konkrete të një situate konkrete referuar menaxhimit të rastit ku
paraqiten raste reale të suksesshme të zbatimit të shërbimit të kujdestarisë në Shqipëri.
Sesioni i shtatë synon aftësimin e pjesëmarrësve për ndërtimin e kapaciteteve të organizatës së
tyre, duke përdorur instrumentet e ndryshme të procesit të shërbimit të kujdestarisë në zhvillimin
e një plani veprimi. Është e rëndësishme qartësimi i elementëve të një plani veprimi përmes
bashkëveprimit të të gjithë aktorëve kyç dhe partneritetit mes qeverisjes vendore dhe OSHC.
Sesioni i tetë na referon te përdoruesit e Manualit të Trajnimit Praktik i cili mund të jetë në
vëmendjen e organeve ekzekutive, legjislative dhe gjyqësore të qeverisë në nivel qendror dhe
lokal, organizatave për të drejtat e fëmijëve, ofruesve të shërbimeve sociale dhe gjithë
profesionistëve të angazhuar në shërbimet e përkujdesit për fëmijët.
Përmes përgatitjes së këtij manuali praktik trajnimi për profesionistët e shërbimit të kujdestarisë
synohet orientimi i të gjithë aktorëve të komunitetit të përfshirë në zbatimin e këtij modeli të ri të
përkujdesjes alternative. Realizimi i komponentit të trajnimit për shërbimin e kujdestarisë i
drejtohet punonjësve socialë, psikologëve, administratorëve socialë, inspektorëve të shërbimeve
sociale, juristëve të përfshirë si gjyqtarë, noterë, prokurorë apo si avokatë të çështjes,
edukatorëve, personelit në institucionet e përkujdesit për fëmijë dhe gjithë menaxherëve të
rasteve të kujdestarisë, të ofruesve të shërbimeve për fëmijët në agjencitë publike dhe jo publike,
të njësive të qeverisjes vendore dhe qendrore të angazhuar për zbatimin e kujdestarisë.
Trajnimi i shërbimit për kujdestarinë drejtohet me bashkë-trajnues të cilët kanë njohuritë, aftësitë
dhe vlerat lidhur me:
Të gjitha kompetencat e përcaktuara për prindërit kujdestarë të ardhshëm;
Ligjet, rregulloret, politikat dhe vlerat që drejtojnë programet e agjencisë së shërbimit të
familjeve kujdestare;
Procesin e përzgjedhjes për aprovim të prindërve kujdestarë;
Praktikat e mësimit të të rriturve dhe trajnimin;
Bindjen dhe angazhim për rolin kryesor të prindërve kujdestarë si anëtarë të një grupi
profesional; punën në grup; vlerën e familjes për fëmijët; respektimin dhe vlerësimin e
ndryshimeve ndërmjet individëve dhe familjeve (UNICEF & Bethany, 2009:21).
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
SESIONET E TRAJNIMIT
Mirëseardhja dhe prezantimi koha: 30 minuta
Objektivat: 1. Njohja e pjesëmarrësve me trajnuesit
2. Prezantimi i pjesëmarrësve për rolin e organizatës së tyre dhe vetë si
profesionistë në shërbimin e kujdestarisë
Hapi 1 Përshëndetja me pjesëmarrësit, hapja e trajnimit nga organizatorët, prezantimi i trajnuesve, i
programit dhe objektivave të trajnimit (10 minuta)
Hapi 2 Prezantimi i pjesëmarrësve ku shpjegohet nga secili për rolin e tyre dhe të
organizatës që përfaqësojnë.
Prezantimi i pjesëmarrësve
Pjesëmarrësit shkruajnë në një fletë pune për rreth 3 minuta dhe më pas prezantojnë 2-3
karakteristika të vetes dhe të organizatës së tyre.
Trajnuesit mbajnë shënim karakteristikat e çdo pjesëmarrësi në mënyrë që të kenë mundësi të
orientohen në organizimin e grupeve të punës dhe diskutimeve.
koha: 10-15 minuta
Hapi 3 Pjesëmarrësit shkruajnë në një fletë pune për rreth 2-3 minuta pritshmërinë e tyre nga
trajnimi.
Trajnuesit mbajnë shënimet e çdo pjesëmarrësi në mënyrë që të kenë mundësi të orientohen
në organizimin e trajnimit për t’i përmbushur këto pritshmëri.
Hapi 4 Ndahen fletët e Formatit të Vlerësimit Para-Trajnim
Ju lihen 5 minuta kohë për t’i plotësuar.
Vlerësimi do të përsëritet edhe në përfundim të ditës së dytë të trajnimit.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
10
Hapi 1. Trajnuesi hap diskutimin për krijimin e një përkufizimi për shërbimin e kujdestarisë.
Kjo teknikë stimulon pjesëmarrjen e plotë dhe lehtëson identifikimin e një kuptimi të
përbashkët të elementëve bazë që përdoren për të formuar konceptin për kujdestarinë.
Hapi 2. Çdo pjesëmarrësi i jepet një fletë pune ku të ndërtojë genogramën e familjes së vet.
Hapi 3. Trajnuesi bën pyetje për të diskutuar secili sesi është njohur me lidhjet familjare:
- Përmes albumeve me fotografi të familjes?
- Përmes historive të treguara nga prindërit, gjyshërit…për veten kur ishin të rinj?
- Përmes historive të shkruara në ditar të anëtarëve të familjes?
- Përmes gjërave/sendeve të vyera të familjes që ende ruhen në shtëpinë tuaj?
Hapi 4. Me kontributin e pjesëmarrësve, trajnuesi shpjegon parimet e shërbimit të kujdestarisë.
Sesioni 1. Koncepti i shërbimit të kujdestarisë dhe parimet bazë
OBJEKTIVAT
Të drejtojë pjesëmarrësit në diskutime mbi konceptin për shërbimin e
kujdestarisë.
Plotësimin e njohurive dhe aftësive mbi kuptimin e nevojës së fëmijës
për familje.
Familjarizimin me një kuadër të strukturuar e të standardizuar
parimesh për shërbimin e kujdestarisë.
Zhvillimin e aftësive për të kryer me sukses rolet për shërbimin e
kujdestarisë nga çdo organizatë e përfshirë në trajnim.
MATERIALET Tabelë shkrimi, letër, markera, stilolapsa, laptop, projektor, video.
FLETËT E
PUNËS
1 Programi – Agjenda e Trajnimit
2 Format vlerësimi paraprak mbi pritshmërinë e pjesëmarrësve në trajnim
Fletë pune ku shkruhen: o Ide mbi shërbimin e kujdestarisë
o Stadet e zhvillimit të fëmijës
o Genograma si skemë e lidhjeve familjare
o Atashimi
o Menaxhimi i humbjes
o Parimet e kujdestarisë
3 Format vlerësimi i ditës së parë dhe pritshmërinë për ditën e dytë
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
11
Koncepti i shërbimit të kujdestarisë dhe parimet bazë
1.1 Fëmija dhe familja
1.1.1 Fëmija pa kujdes prindëror
Në shoqërinë e sotme, në kategorinë e fëmijëve pa kujdes prindëror përfshihen si fëmijët e
mbetur jetim biologjikë, ashtu edhe fëmijët nga familje me probleme sociale, psikologjike
dhe ekonomike. Numri i fëmijëve pa kujdes prindëror është në rritje për shkak të rritjes së
divorceve, aksidenteve, braktisjes së fëmijës për shkak të lidhjeve jo të qëndrueshme,
emigracionit, problemeve shëndetësore, situatave të vështira ekonomike, etj.
Ligji Nr. 8153, datë 31.10.1996, “Mbi statusin e jetimit” ua njeh këtë status fëmijëve dhe të
rinjve 0-25 vjeç, pavarësisht nëse janë trajtuar ose jo në institucionet shtetërore ose private të
përkujdesit shoqëror. Statusi jepet me vendim të komisionit të krijuar pranë Shërbimit Social
Shtetëror në të cilin përfshihet edhe një përfaqësues i shoqatës së fëmijëve jetimë. Humbja e
prindit, neglizhimi, abuzimi dhe braktisja kanë marrë vëmendjen e shoqërisë përmes
dhënies së statusit të veçantë të fëmijës jetim, krijimit të shoqatës për mbrojtjen e
interesave të tyre dhe organizatave të shoqërisë civile në mbështetje të të drejtave të
fëmijëve, si dhe politikave sociale që në 10 vitet e fundit kanë pasur veçanërisht në
fokus fëmijët. Si udhërrëfyes në këtë proces janë Udhëzuesit e Organizatës së Kombeve të
Bashkuara, të cilat referohen sipas tematikave të çdo sesioni.
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët
“Pika 4. Çdo fëmijë dhe i ri duhet të jetojë në një mjedis mbështetës, mbrojtës dhe përkujdesës që promovon
potencialin e tij/saj të plotë. Fëmijët në përkujdesje të pamjaftueshme ose pa përkujdesje prindërore përballen me
rrezikun e mohimit të një mjedisi të tillë mbështetës.
Pika 5. Kur familja e fëmijës, megjithë mbështetjen e ofruar, nuk është në gjendje që të sigurojë përkujdesje të
mjaftueshme për fëmijën, e braktis, ose heq dorë prej tij, atëherë shteti është përgjegjës për mbrojtjen e të drejtave
të fëmijës dhe sigurimin e përkujdesjes së duhur alternative, me ose nëpërmjet autoriteteve lokale kompetente dhe
organizatave të shoqërisë civile të autorizuara sipas rregullave”.
Në VKM Nr. 106, datë 15.02.2017 përcaktohen kriteret apo risqet për vendosjen e fëmijës në
institucionet e përkujdesjes shoqërore, të cilat reflektojnë kompleksitetin e faktorëve që mund të
sjellin nevojën e fëmijës për përkujdes social dhe konkretisht për shërbimin e kujdestarisë.
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
12
Në institucionet e përkujdesjes shoqërore pranohen fëmijët:
a) të cilëve u kanë vdekur prindërit dhe nuk kanë persona të tjerë të afërm, të cilët marrin përsipër kujdestarinë ose
birësimin e tyre, si dhe të cilët me vendim gjykate nuk janë vendosur në kujdestari apo nuk janë birësuar;
b) të lindur jashtë martese dhe që, për rrethana të gjendjes ekonomiko-shoqërore, nuk mund t’i rrisë njëri nga
prindërit;
c) prindërit e të cilëve, të dyve ose njërit, u është hequr e drejta prindërore me vendim gjykate të formës së prerë;
ç) prindërit e të cilëve janë ndaluar/arrestuar ose dënuar me vendim të formës së prerë me heqje lirie, për të gjithë
periudhën kohore të ndalimit/arrestimit apo vuajtjes së dënimit të prindërve dhe deklarojnë me vullnet të lirë
sistemimin e fëmijëve në shërbimet e përkujdesjes shoqërore, kur gjykata është shprehur me vendim për vendosjen e
tyre në institucionet e përkujdesjes shoqërore;
d) të deklaruar të braktisur nga gjykata e rrethit, në përputhje me legjislacionin përkatës në fuqi; dh) për të cilët
gjykata, me vendim të formës së prerë, vendos që të sistemohen në institucionet e përkujdesjes shoqërore,
pavarësisht nga gjendja familjare;
e) prindërit e të cilëve nuk janë në gjendje ekonomike, të vërtetuar me dokumentet përkatëse, ta mbajnë fëmijën;
ë) familjet e të cilëve deklarojnë se janë në krizë të rëndë sociale, për shkak se prindërit janë të divorcuar ose janë
rimartuar;
f) prindërit e të cilëve shtrohen në spital ose dërgohen për kurim jashtë shtetit dhe deklarojnë me vullnet të lirë
sistemimin e fëmijëve në institucionet e përkujdesjes shoqërore deri sa njëri ose të dy prindërit janë fizikisht të aftë
për t’u kujdesur për fëmijët;
g) që nuk mbikëqyren më ose janë larguar nga prindi apo kujdestari deri në momentin e identifikimit dhe gjetjes së
prindit apo kujdestarit të tyre. Në këto kushte këta fëmijë duhet të vendosen në institucionet e përkujdesjes
shoqërore deri në identifikimin e prindërve apo kujdestarit të tyre
Shoqëria moderne ka ngritur institucionet rezidenciale si njohje të problemit të braktisjes së
fëmijës dhe nevojës së tij për kujdes deri në moshën kur kalohet faza e fëmijërisë dhe
individi bëhet zot i vetes. Në rastin e Shqipërisë, të dyja kategoritë e fëmijëve në nevojë
vendosen në institucionet e përkujdesjes shoqërore që quhen shtëpitë e fëmijës. Këto shtëpi janë
të organizuara sipas grup-moshës së fëmijëve, ku fëmijët e grup-moshës 0-5 vjeç vendosen në
Shtëpitë e Fëmijës Parashkollor, fëmijët e grup-moshës 6-15 vjeç në Shtëpitë e Fëmijës Shkollor
dhe fëmijët e grup-moshës 16-18 vjeç vendosen në Shtëpitë e Fëmijës që ofrojnë shërbim të
përkujdesjes shoqërore për këtë grupmoshë, pavarësisht riskut dhe shkaqeve të hyrjes në
institucion (VKM Nr. 106, datë 15.02.2017).
Megjithë rritjen e cilësisë së shërbimeve rezidenciale për fëmijët pa kujdes prindëror, këto
institucione nuk arrijnë të sigurojnë kujdesin dhe vëmendjen individuale ndaj çdo fëmije,
dashurinë dhe atashimin që fëmija siguron në familje. Ky fenomen njihet si dëmtim
institucional, veçanërisht kur fëmija qëndron për një kohë të gjatë në institucione. Ky
dëmtim shfaqet me sjellje devijonte si agresivitet apo vonesa në zhvillimin psikologjik e
emocional të fëmijës dhe aftësitë për integrim social. Fëmijët të cilët janë të
institucionalizuar në moshë të hershme shpesh tregojnë vonesa në zhvillimin emocional,
social dhe fizik. Regjimi dhe rituali i jetës në institucion nuk i siguron fëmijëve cilësi jete dhe
nevojat për të qenë të shëndetshëm dhe të lumtur. Në kujdesin në grup, nevojat e individuale të
fëmijëve janë dytësore në raport me kërkesat e rutinës së grupit. Marrëdhëniet ndërmjet të
rriturve dhe fëmijëve zakonisht janë sipërfaqësore dhe të përkohshme, me pak ngrohtësi dhe
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
13
dashuri të vazhdueshme. Stafi i institucionit nuk mban lidhje emocionale ose fizike me fëmijën
sikurse në familje. Gjithashtu, mosha e vendosjes dhe periudha e qëndrimit në institucion kanë
efekte te fëmijët. Sa më i vogël të jetë fëmija kur vendoset në institucion dhe sa më gjatë qëndron
aty, aq më shumë efekte negative vihen re në zhvillimin e mendor, emocional, social dhe fizik.
Kujdesi institucional mund të ndikojë në aftësinë e një fëmije për të bërë tranzicion të qetë nga
një fazë zhvillimore në tjetrën gjatë gjithë jetës së tij/saj. Fëmijët e rritur në institucione janë në
rrezik për probleme të të mësuarit, të tilla si aftësia e dobët e leximit dhe kanë më shumë
vështirësi me të menduarit kritik dhe çështje të impulsivitetit.
Megjithatë, efektet e institucionalizimit nuk janë uniformë dhe varen nga karakteristikat e
fëmijës (predisponimi gjenetik, personaliteti themelor, atraktiviteti, faktorët e rrezikut prenatal),
karakteristikat e kujdestarit (trajnimi, motivimi dhe qëndrimi), karakteristikat institucionale
(raporti i numrit të kujdestarëve për fëmijë, cilësia dhe mënyra e organizimit), dhe historisë së
fëmijës (mosha e fëmijës kur ka hyrë në institucion dhe kohëzgjatja në institucion). Grupet kanë
tendencë të jenë homogjene në lidhje me moshën dhe statusin e aftësisë së kufizuar. Fëmijët
periodikisht "diplomohen" nga një grup moshe në tjetrën. Kujdestarët për çdo fëmijë kanë
tendencë të ndryshojnë vazhdimisht, sepse mund të ketë qarkullim të lartë të stafit. Rezultati
është që një fëmijë mund të shohë kujdestarë të ndryshëm gjatë viteve të para të jetës e në
vazhdimësi. Kujdestarët shpenzojnë shumicën dërrmuese të orëve të tyre duke ushqyer, duke
ndërruar, duke larë, duke pastruar fëmijët dhe dhomën, dhe duke përgatitur ushqim dhe jo duke
bashkëvepruar me fëmijët. Kujdestarët janë gjithmonë gra, prandaj fëmijët rrallë shohin figurën
mashkullore. Kujdestarët i kryejnë detyrat e tyre duke i konsideruar si punë dhe ndaj elementë të
tillë si ngrohtësia, ndjeshmëria, ose reagimi ndaj nevojave emocionale të fëmijëve të veçantë apo
iniciativave eksploruese të fëmijëve të veçantë ngelen pa vëmendjen e duhur.2
Fëmijët e ekspozuar ndaj kujdesit institucional nuk kanë mjedisin edukues dhe inkurajues të
nevojshëm për rritjen dhe zhvillimin normal. Sipas studimeve, fëmijët që rriten në institucione
rezidenciale shfaqin një prapambetje të theksuar në koeficientin e inteligjencës (KI) krahasuar
me fëmijët e rritur në familje (kujdestare/ biologjike) (Van IJzendoorn, Luijk, & Juffer, 2008). Së
pari, fëmijët e rritur në institucione treguan performancë intelektuale mjaft të ulët (në kufi me
vonesën mendore), në krahasim me fëmijët e rritur në familje. Së dyti, fëmijët e vendosur
rastësisht në kujdesin e familjes kujdestare provuan rritje të konsiderueshme në funksionet
mendore. Së fundmi, sa më i vogël në moshë të ishte fëmija i vendosur në familje kujdestare, aq
më i mirë ishte rezultati në zhvillimin mendor. Mjedisi i institucionit, në shumicën e rasteve
është patogjenik dhe duhet të klasifikohet si njëlloj keqtrajtimi, veçanërisht në formën e
neglizhimit të strukturuar.3
Pjesëmarrësit pyeten për të identifikuar se si mund të shmanget dëmtimi institucional. Alternativat janë: a) fuqizimi i
familjeve në nevojë për të parandaluar vendosjen e fëmijës në institucion apo për të mundësuar ribashkimin e
fëmijëve me familjen biologjike në një kohë të shkurtër; b) identifikimi i një numri të lartë të familjeve kujdestare
2 http://www.adoptvietnam.org/adoption/health-institutional-impacts.htm 3 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4130248/
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
14
duke e promovuar kujdestarinë si shërbim të ri me bazë familjen, nëpërmjet fushatave ndërgjegjësuese; c) familje
birësuese për fëmijë të cilët e kanë të pamundur ribashkimin me familjen biologjike. Më pas, pjesëmarrësit pyeten se
ku qëndron ndryshimi midis të jetuarit në familje dhe në institucion.
Tabela 1. Ndryshimi midis të jetuarit në familje dhe në institucion
Familja
Institucioni
Fëmija eksploron botën e jashtme Fëmija është i kufizuar në mjediset e institucionit dhe ka
akses të kufizuar ndaj botës së jashtme
Fëmija ka akses në të gjitha dhomat e shtëpisë Fëmija është i kufizuar në aksesin që mund të ketë, p.sh të
qëndrojë vetëm në një dhomë
Fëmija krijon marrëdhënie atashuese Fëmija nuk arrin të krijojë marrëdhënie atashuese
Fëmija ndjek çdo gjë që ndodh në shtëpi, si dhe
familjarët të bisedojnë me njëri tjetrin
Në institucion ka shumë qetësi, dyert janë të mbyllura
Fëmija ka mundësi të shumta për të luajtur Lodrat dhe njerëzit janë të kufizuar
Fëmija ka ndjesinë e përkatësisë dhe krijon
marrëdhënie prind-fëmijë
Fëmija nuk e di, apo nuk e ka ndjesinë e përkatësisë (sepse
ka kujdestarë të ndryshme)
Fëmija mbahet në krahë Fëmija nuk mbahet shpesh në krahë
Fëmija zhvillon konceptin e përkatësisë “e imja” Fëmija nuk ka ndonjë gjë që i përket atij pasi çdo gjë e
ndan me fëmijët e tjerë
Fëmija ka shumë hapësira për të imituar të rriturit. Fëmija bashkëvepron pak me të rriturit dhe më së shumti
me fëmijët në grup
Fëmija merr vëmendje të dedikuar Fëmija kalon kohën më të madhe në grup dhe është shumë
i kufizuar në marrjen e vëmendjes së dedikuar
1.1.2 Familja kujdestare dhe koncepti i vazhdimësisë së familjes
Përkujdesja ndaj fëmijëve nga familja kujdestare synon të sigurojë vazhdimësinë e familjes dhe
t’i ndihmojë ata të bëjnë lidhjet midis të kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes. Ky është kuptimi i
vazhdimësisë së familjes, që disa e marrin si të mirëqenë, ndërsa të tjerë përpiqen ta sigurojnë.
Më poshtë sillen dy genograma të një familjeje të qëndrueshme, ku lidhjet midis gjyshërve
prindërve dhe fëmijëve janë të forta (Figura 1.), ndërsa në rastin e fëmijës Beni (Figura 2.)
genograma tregon për një familje të shpërbërë ku fëmijës i mungon kujdesi prindëror.
• Në genogramën e familjes paraqitet fëmija dhe çdo anëtar i familjes me një rreth kur është
femër dhe me katror kur është mashkull.
• Anëtarët e familjes lidhen me vija të drejta kur kanë lidhje të forta midis tyre, me vijë të
ndërprerë kur marrëdhënia është stresuese dhe me vija të ndërprera kur nuk kanë më lidhje.
• Anëtarët e rëndësishëm të familjes që janë më afër fëmijës janë më të lidhur me të.
• Ndryshimet në jetën e tyre paraqiten me vija të harkuara ndërsa personat e larguar nga jeta
me x.
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
15
Figura 1. Genograma e fëmijës me kujdes prindëror dhe lidhje të forta familjare
Fëmija M ka nënën M dhe babain A, të cilët vijnë nga familje me lidhje të forta. Nga nëna M,
fëmija ka gjyshin S dhe gjyshen E dhe tre teze, B, M, K. Ndërsa nga babai A ka gjyshin A dhe
gjyshen L si dhe dy halla Y dhe J, pra ka një marrëdhënie harmonike e gjithe familja e madhe.
Figura 2. Genograma e fëmijës pa kujdes prindëror dhe pa lidhje të forta familjare
Fëmija Beni ka dy prindër të divorcuar, ku nëna ka lidhje me një tjetër burrë, të pa formalizuar
dhe i ka të shkëputura lidhjet me familjen e saj, ku babai është abuziv dhe nëna alkolike, sikurse
edhe me dy vëllezërit.
Abuziv
Alkolike
Beni
L A S E
A
J
Y M
B M K
M
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
16
Nga genograma dhe diskutimet mbi njohjen e lidhjeve familjare është e qartë rëndësia e
vazhdimësisë familjare. Prandaj ditari apo libri i jetës mund të ndihmojë për të kuptuar më mirë
përvojën e secilit fëmijë. Ai është një mjet për të ndihmuar fëmijët të shprehen, sikurse siguron
një mundësi për prindërit dhe fëmijët të kuptojnë së bashku përvojat e fëmijëve në kujdestari.
Shumica e fëmijëve rriten me prindërit që i plotësojnë të tria funksionet: a) Prindërit që i lindën,
b) ata me të cilët u rritën dhe c) ata që kanë përgjegjësi ligjore. Për një fëmijë në kujdestari,
funksioni prindëror është i ndarë në të paktën dy drejtime, prindërit që e kanë lindur fëmijën dhe
prindërit kujdestarë. Familja kujdestare duhet të njohë rëndësinë e promovimit tek fëmija të
sensit pozitiv të identitetit, historisë, kulturës dhe vlerave për të ndihmuar zhvillimin e vlerësimit
të vetvetes. Një shembull i kompetencës së thelluar për familjen kujdestare është që ajo të jetë e
aftë të mbështesë marrëdhëniet e përshtatshme fëmijë/familje për çdo situatë. Kur prindërit
kujdestarë bëhen me përvojë, atyre do t’u nevojiten kompetencat e specializuara që përfshijnë
njohuri dhe aftësi që rrisin rolin e tyre si pjesëtarë të grupit profesional në shërbimin e
kujdestarisë. Një shembull i një kompetence të avancuar është “Prindërit kujdestarë njohin
metodat për të reduktuar shkallë-shkallë sjelljen agresive dhe mund t’i përdorin ato në mënyrë të
përshtatshme”. Kompetencat e specializuara lidhen me fusha të caktuara, të tilla si: puna me
prindërit biologjikë, ... përgatitja e të rinjve për jetesë të pavarur (UNICEF & Bethany, 2009:21).
Familja kujdestare është një familje alternative, e vendosur nga gjykata, për t’i ofruar fëmijës një mjedis familjar,
kushte për mirërritje, përkujdesje fizike dhe mbështetje emocionale. Identifikimi i familjeve kujdestare është
përgjegjësi e NJMF pranë bashkisë ku banon i mituri. Numri i fëmijëve që i jepen në kujdestari një familjeje
kujdestare duhet të jetë i kufizuar, duke u dhënë prioritet në këtë vendosje fëmijëve që janë vëllezër e motra, (Kodi i
Familjes, Neni 269). Sipas Kodit të Familjes, Nenit 270, nuk mund të caktohet kujdestar personi që: a) është vetë
në kujdestari; b) ka konflikt interesash me të miturin; c) nuk ka administrimin e lirë të pasurisë së tij; ç) është
përjashtuar nga kujdestaria për shkak të deklarimit me shkrim të prindit që ka ushtruar i fundit përgjegjësinë
prindërore; d) ka humbur ose i është hequr përgjegjësia prindërore, ose i është hequr detyra e kujdestarit në një rast
tjetër; dh) është i dënuar me burgim për një vepër penale dhe është gjatë kohës së vuajtjes së dënimit, si dhe kur
është dënuar për krime ndaj të miturve, e) ka mbushur moshën 65 vjeç; ë) për shkak të gjendjes së tij shëndetësore
nuk mund ta ushtrojë me lehtësi kujdestarinë; f) ushtron përgjegjësinë prindërore në më shumë se tre fëmijë; g) është
i ngarkuar me më shumë se dy kujdestari; gj) nuk jep pëlqimin për të qenë kujdestar.
Gjykata e heq kujdestarin dhe e zëvendëson atë me një tjetër, kur vëren se ai shpërdoron të drejtat e tij, tregohet i
pakujdesshëm në kryerjen e detyrës ose, në mënyra të tjera, vë në rrezik interesat e të miturit, si dhe kur vetë
kujdestari kërkon largimin e tij. Kërkesa për zëvendësimin e kujdestarit mund të bëhet nga personat e interesuar ose
prokurori. Në këto raste gjykata dëgjon më parë pretendimet e kujdestarit (Kodi i Familjes, Neni 300).
Kriteret për të qenë një familje kujdestare janë të përcaktuara në VKM Nr. 149, datë 13.03.2018 “Për kriteret,
dokumentacionin dhe procedurat për evidentimin e familjes kujdestare për fëmijët pa kujdes prindëror dhe masës së
financimit për shpenzimet e fëmijës së vendosur në familje kujdestare” të tilla si:
a) Të ketë shfaqur interesin për të ofruar shërbimin e përkujdesjes alternative;
b) Anëtarët e familjes të jenë të motivuar për të qenë familje kujdestare;
c) Anëtarët e familjes të mos kenë qenë të dënuar për vepra penale me vendim të formës së prerë nga gjykata;
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
17
ç) Prindërit kujdestarë të kenë aftësi për të kryer detyrën e kujdestarit;
d) Prindërit kujdestarë dhe të gjithë anëtarët e familjes të vërtetojnë me raport mjekësor nga komisioni mjekoligjor
që janë të aftë për të ofruar këtë shërbim dhe se nuk mbartin sëmundje të transmetueshme;
dh) Të strehojnë dhe të garantojnë mjedis familjar të sigurtë për fëmijën;
e) Anëtarët e familjes të mos kenë qëndrime diskriminuese ndaj fëmijëve, fëmijëve me aftësi të kufizuara apo
fëmijëve që i përkasin një minoriteti të caktuar;
ë) Të respektojnë ushtrimin e besimit fetar të fëmijës/fëmijëve apo të gjitha gjendjet e fëmijës sipas njërit apo disa
prej shkaqeve të parashikuara në ligjin për mbrojtjen nga diskriminimi;
f) Prindërit kujdestarë të kenë kuptim të qartë dhe të jenë të gatshëm të zbatojnë parimin e veprimit, në përputhje me
interesin më të lartë të fëmijës;
g) Prindërit kujdestarë të jenë të gatshëm për të bashkëpunuar me familjen biologjike të fëmijës dhe me strukturën
përgjegjëse për shërbimin e kujdesit alternativ;
gj) Prindërit kujdestarë nuk kanë humbur, nuk u është hequr përgjegjësia prindërore ose nuk u është hequr detyra e
kujdestarit në një rast tjetër;
h) Prindërit kujdestarë të jenë nën moshën 65 vjeç;
i) Prindërit kujdestarë të ushtrojnë përgjegjësinë prindërore në jo më shumë se tre fëmijë.
Standardet e Kujdesit Alternativ përcaktojnë edhe rastin e familjes kujdestare që ofron
kujdes të veçantë për fëmijët me nevoja ndryshe. Pushteti vendor, shërbimet e përkujdesit
komunitar, organizatat dhe agjencitë e licencuara, bazuar në nevojat e identifikuara në
bashkitë përkatëse, mundësojnë dhe sigurojnë familjet kujdestare të posaçme për fëmijët/të
rinjtë me aftësi të kufizuara apo me probleme në sjellje etj. Standarde dhe kritere që zbatohen
për shërbimin e kujdestarisë aplikohen po kështu edhe për rastet kur ofrohet shërbimi i
kujdestarisë së posaçme. Përveç tyre hartohen dhe politika dhe procedura të posaçme për të
mbështetur familjet kujdestare që ofrojnë kujdestari/kujdes të veçantë për fëmijët me aftësi të
kufizuara apo me probleme të sjelljes. Vlerësimi i fëmijëve me nevoja të veçanta kryhet nga
Komisioni Multidisiplinar si për të gjithë fëmijët e tjerë, por në këtë rast angazhohen edhe
profesionistë të fushës (si mjekë, edukatorë specialë, psikologë, psikiatër etj.), për të
vlerësuar përmbushjen e kushteve të veçanta të familjes kujdestare, në përputhje me nevojat
e identifikuara të fëmijës me aftësi të kufizuar /probleme të sjelljes. Sektori i shërbimeve
sociale në pushtetin vendor garanton se të gjithë personat e familjes për "kujdestari të
posaçme" janë trajnuar për raste të veçanta dhe janë të aftë dhe me eksperiencë për të ofruar
"kujdestarinë e posaçme". Për familjet kujdestare, që ofrojnë një kujdes të posaçëm janë të
detyruara trajnime specifike dhe të vazhdueshme, në përputhje me nevojat e veçanta të
fëmijëve me aftësi të kufizuara/ probleme të sjelljes dhe sipas praktikave më të mira të
shërbimit të kujdestarisë specifike. Fëmijëve në kujdestari të posaçme u ofrohet arsimimi i
përshtatshëm në varësi të moshës dhe zhvillimit (VKM Nr. 752, datë 08.09.2010, pika 22).
1.1.3 Çfarë është kujdestaria?
Në Shqipëri, shërbimi i kujdestarisë në familje është një nga format e reja të shërbimeve
sociale si reflektim i marrjes së përgjegjësisë nga shteti për të mbrojtur fëmijët të cilët janë
privuar nga përkujdesi prindëror. Kujdestaria në familje, ose si quhet në Kodin e Familjes
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
18
“familja kujdestare”, është një formë e përkujdesit alternativ për fëmijë të cilët ndodhen
jashtë kujdesit të familjeve të tyre. Dy nga format e shërbimit të kujdestarisë në Shqipëri
janë: 1) kujdestari me lidhje gjaku, e njohur në literaturën bashkëkohore me termin
“kinship care”, ku të afërmit e fëmijës marrim kujdestarinë për shkaqe të ndryshme dhe 2)
kujdestari pa lidhje gjaku, e njohur me termin “foster care”, ku fëmija dhe familja
kujdestare nuk kanë lidhje apo marrëdhënie të mëparshme midis tyre. Afati i qëndrimit në
kujdestari është në varësi të specifikave dhe nevojave për çdo rast. Kujdestaria
konsiderohet afatshkurtër kur qëndrimi në familjen kujdestare nuk i kalon 12 muaj, ndërsa
kujdestaria afatgjatë konsiderohet qëndrimi mbi 12 muaj dhe mund të zgjasë derisa fëmija
arrin moshën e pjekurisë, 18 vjeç dhe është gati për jetesë të pavarur.
Qëllimi i shërbimit të familjeve kujdestare është fuqizimi i familjeve për të ribashkuar
fëmijët me prindërit biologjikë. Kur ribashkimi me familjen biologjike është i pamundur,
atëherë birësimi mund të ofrojë siguri për fëmijën, si dhe një marrëdhënie që synon të
zgjasë gjithë jetën, duke i siguruar fëmijëve një status ligjor dhe social në një familje.
Ekziston edhe një rrugë tjetër, ndihma ndaj të rinjve me moshë më të madhe, të cilët janë
nën kujdes për t’u përgatitur për jetën, kur as ribashkimi me familjen, as birësimi nuk kanë
pasur mundësi të realizohen. Kujdestaria, si shërbim social alternativ me baza komunitare i
ofrohet fëmijës që ka nevojë për një familje për shkak të problemeve ekonomike,
shëndetësore dhe sociale të familjes së tij/saj apo të braktisjes së fëmijës së lindur jashtë
martese. Vendosja e tyre në familje që i dëshirojnë ata është e përshtatshme për aq kohë sa
familja biologjike e fëmijës të kthehet në normalitet. Megjithëse mund të mendohet se
kujdestaria është një shërbim vetëm për fëmijët, nga një perspektivë më e gjerë, kujdestaria
është një shërbim edhe për familjet. Nevojat e fëmijëve plotësohen përmes kujdestarisë,
ndërkohë që punohet me prindërit e tyre, për t’i ndihmuar të kapërcejnë vështirësitë në mënyrë
që të plotësojnë më mirë nevojat e fëmijëve në të ardhmen dhe të ribashkohen me fëmijët e tyre.
Të bësh kujdestarinë do të thotë të kujdesesh dhe të promovosh rritjen e fëmijës. Kujdesi i
familjes kujdestare do të thotë të rritësh e të bësh kujdes, si edhe të promovosh rritjen e fëmijës
në një familje (UNICEF & Bethany, 2009:42).
Cilat janë disa nga sfidat e kujdestarisë?
Të marrësh një vendim për të shërbyer si familje kujdestare;
Të menaxhosh impaktin tek vetë familja (fëmijët, martesa, farefisi, financat, fqinjët,
shëndeti, punësimi);
Të ndash prindërimin me agjencinë, për shembull, vendimet për planifikimin e rastit,
vizitat e prindërve, ribashkimin me familjen;
Të ndihmosh fëmijët në ndjenjat e tyre të trishtimit dhe mërzisë, sjelljet për shkak të
përvojave të tyre në varfëri, mungesën e shtëpisë, ekspozimin ndaj alkoolit dhe drogave
të tjera, abuzimin fizik dhe seksual, neglizhimin dhe ndarjen nga prindërit, motrat dhe
vëllezërit, farefisi, dhe
Të ndihmosh fëmijët që të jetojnë më vete (UNICEF & Bethany, 2009:55-56).
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
19
1.2 Promovimi i kujdesit prindëror
1.2.1 Parandalimi i ndarjes së fëmijës nga familja
Promovimi i kujdesit prindëror dhe parandalimi i ndarjes së familjes nga familja konsiderohet si
përgjegjësi e shtetit dhe shoqërisë, sikurse përcaktohet në Udhëzuesit e OKB. Aty del qartë se
përpjekje të veçanta duhen bërë për të parandaluar ndarjen e fëmijës nga familja për shkak të
statusit të prindërve që mund të jenë të varfër, të papunë, e lindjes jashtë martese, me aftësi të
kufizuara fizike dhe mendore, me HIV/AIDS apo sëmundje të tjera serioze dhe rrethana të tjera
që çojnë në braktisjen dhe ndarjen e fëmijës nga familja.
Në përmbushje të këtyre udhëzimeve, shteti shqiptar ka përmirësuar politikat për mbrojtjen e
fëmijëve referuar zhvillimit të kuadrit institucional në 10 vitet e fundit.
Ligjit Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës”, ku midis të tjerave përcaktohet si qëllim “parashikimin
e mekanizmave efektivë dhe funksionimin e institucioneve të ngarkuara me marrjen e masave konkrete për
promovimin, respektimin e mbrojtjen e të drejtave të fëmijës, si dhe për ngritjen e një sistemi të integruar e
funksional të mbrojtjes së fëmijës, për parandalimin dhe përgjigjen efikase ndaj të gjitha formave të dhunës,
abuzimit, shfrytëzimit e neglizhimit (Neni 2, e). Më tej ai specifikon “Çdo fëmijë duhet të jetojë e të rritet në një
mjedis të përshtatshëm familjar dhe ndarja e fëmijës nga familja duhet parë si zgjidhja e fundit (Neni 5). Neni 6
“Interesi më i lartë i fëmijës nënkupton të drejtën e fëmijës për të pasur një zhvillim të shëndetshëm fizik, mendor,
moral, shpirtëror e social, si dhe për të gëzuar një jetë familjare e sociale të përshtatshme për fëmijën”.
Pas vitit 2005, sistemi i shërbimeve sociale nisi procesin e decentralizimit me kalimin nën
përgjegjësinë e njësive të qeverisjes vendore, ndonëse vazhdonte të financohej nga buxheti
qendror. Po ashtu, mori përparësi de-institucionalizimi. “De-institucionalizimi është aktualisht
një proces mbarëbotëror dhe numri i fëmijëve të institucionalizuar në të gjithë Europën
zvogëlohet ndjeshëm, pasi qeveritë, si në Shqipëri, e kanë bërë këtë prioritet. Në të njëjtën kohë,
ofrimi i shërbimeve është i decentralizuar me synim që shërbimet të jenë më afër me nevojat
lokale dhe ofrimi i shërbimeve t'u afrohet njerëzve dhe të përshtatet sipas nevojave të tyre” (Save
the Children, 2016:6). Megjithatë, vetëm pas 10 vitesh, me reformën territoriale
administrative të vitit 2015 dhe legjislacionit për financat vendore (2017) mund të pritet një
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
20
mbështetje nga autoritetet vendore për sistemin e shërbimeve sociale edhe për fëmijët. Ngritja në
njësitë e qeverisjes vendore e NJMF dhe GTN do të mundësojë integrimin e politikave në
mbështetje të familjes, si ndihmës ekonomike, të shërbimeve të punësimit dhe formimit
profesional, mbështetjes me kredi për vetëpunësim, etj.
1.2.2 Ushtrimi i kujdesit prindëror
Ligji Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” në Nenin 31 përcakton ushtrimin e
kujdesit prindëror si më poshtë:
1. Prindi ose kujdestari ka detyrimin t’i sigurojë fëmijës mirëqenien emocionale, fizike, sociale e materiale,
duke u kujdesur për të dhe duke marrë masat e nevojshme për ushtrimin e të gjitha të drejtave të parashikuara në
këtë ligj.
2. Në rast se prindi ose kujdestari, pavarësisht vullnetit, nuk arrin përmbushjen e detyrimeve të parashikuara
në pikën 1, të këtij neni, njësia e mbrojtjes së fëmijës merr masa për të ndihmuar prindin në realizimin e
detyrimeve ndaj fëmijës. Në rast se edhe pas ndihmës së dhënë rezulton se qëndrimi i mëtejshëm i fëmijës me
prindin nuk është në interesin më të lartë të fëmijës, njësia e mbrojtjes së fëmijës merr masa për largimin e
përkohshëm të fëmijës nga prindi dhe e vendos fëmijën në kujdes të përkohshëm alternativ, sipas rregullave të
përcaktuara në Kodin e Familjes dhe në këtë ligj.
3. Prindërit e fëmijës, pavarësisht faktit se cili prej tyre ushtron përgjegjësinë prindërore, kanë të drejtë të
marrin informacion dhe asistencën e nevojshme për mirërritjen, kujdesin dhe edukimin e fëmijës, të marrin
informacion për fëmijën nga shkolla, njësitë e shërbimit shëndetësor ose çdo institucion tjetër në kontakt me
fëmijën.
4. Në rast se të dy prindërit ushtrojnë përgjegjësinë prindërore, por nuk bashkëjetojnë me njëri-tjetrin,
vendimet lidhur me zgjedhjen e edukimit ose trajnimit profesional, trajtimet mjekësore komplekse ose ndërhyrjet
kirurgjikale, vendbanimin e fëmijës ose administrimin e pasurisë së tij, merren me pëlqimin e të dy prindërve.
5. Në rast se njëri nga prindërit nuk jep pëlqimin e tij për të marrë vendim, lidhur me çështjet e parashikuara
në pikën 4, të këtij neni, ose kur ai nuk mund të kontaktohet për shkak të vendndodhjes së panjohur ose për shkak
të nevojës urgjente për të marrë vendim lidhur me fëmijën, vendimet merren nga prindi që jeton me fëmijën,
përveç rasteve kur vendimi nuk është në interesin më të lartë të fëmijës.
6. Në rast të mosmarrëveshjes ndërmjet prindërve lidhur me ushtrimin e të drejtave prindërore dhe
realizimin e detyrimeve të tyre ndaj fëmijës, cilido prej tyre mund të kërkojë zgjidhjen e mosmarrëveshjes nga
gjykata kompetente. Pasi të jenë dëgjuar të dy prindërit, si dhe të jetë marrë mendimi i fëmijës, gjykata vendos në
përputhje me interesin më të lartë të fëmijës.
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët: Promovimi i Përkujdesjes Prindërore
Duke theksuar rolin parandalues të punës sociale, këto Udhëzime mbështetin nevojën për fuqizimin e familjeve në
nevojë me kapacitetet e nevojshme për t’u kujdesur vetë për fëmijët e tyre.
POLITIKA KOMBËTARE ..A siguron mbledhjen sistematike të të dhënave me interes mbi faktorët që shkaktojnë
cënueshmërinë e familjes si dhe siguron se të dhënat me interes informojnë ofruesit e shërbimeve për mbështetjen e
familjeve? ..A parashikon ndërhyrje të nevojshme për të mbështetur dhe forcuar familjet, në mënyrë që të
parandalohet ndarja dhe a siguron që ndërhyrje të tilla të mbështeten, të planifikohen dhe të zbatohen? .. A garanton
që politikat e orientuara drejt familjes të jenë të përgatitura dhe të zbatohen pa diskriminim për të forcuar ambientet
familjare bazuar për shembull në statusin martesor e të lindjes, varfërinë apo përkatësinë etnike? .. A njeh dhe
promovon përgjegjësitë e përbashkëta të nënave dhe baballarëve si dhe a siguron që ato të fuqizohen në mënyrë të
barabartë përsa i përket qëndrimeve të duhura, aftësive, kapaciteteve, dhe instrumenteve për të siguruar një mjedis
plot dashuri për fëmijën? .. A siguron ofrimin e koordinuar të shërbimeve dhe të një sërë syresh me interes për t’i
siguruar familjeve që përballen me vështirësi përgjigjet e duhura dhe të përshtatshme sipas nevojave të tyre?
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
21
Përmes këtyre përcaktimeve dalin qartë përgjegjësitë prindërore dhe përgjegjësitë e shoqërisë
për t’i garantuar ato kur prindërit nuk mund të ushtrojnë këto përgjegjësi. Këtu përfshihen si
politikat parandaluese për mbështetjen e prindërve biologjikë për t’u kujdesur vetë për fëmijët e
tyre, promovimi i roleve të përbashkëta të nënave e baballarëve dhe koordinimi i shërbimeve.
1.2.3 Menaxhimi i humbjes
Familja si mjedisi natyral për mirërritjen e fëmijës është parimi themelor që drejton shërbimin e
kujdestarisë. Familja luan rol kyç në zhvillimin fizik, mendor, emocional, identitetit të fëmijës
dhe vetë-vlerësimin. Atashimi i fëmijës me prindërit dhe gjithë pjesëtarët e familjes është i
rëndësishëm për mirërritjen e fëmijës. Ndarja e fëmijës nga familja apo humbja e prindërve
ndikon në mënyrë kritike zhvillimin e fëmijës, prandaj synohet që fëmijët të sistemohen sa më
parë në familjet kujdestare. Humbja është një çështje universale, prandaj profesionistët dhe
familjet kujdestare duhet të kuptojnë se si ato të bëhen “menaxhuesit e humbjes” së fëmijëve.
Humbjet që fëmijët kanë pasur në jetën e tyre, zakonisht kanë qenë traumatike. Mungesa e
kujdesit prindëror i vendos këta fëmijë në risk për t’u bërë të shëndetshëm dhe me një jetë
produktive. Është parësore që përmes kujdesit të prindërve kujdestarë kjo dhimbje të shërohet.
Humbja nuk është unike te fëmijët të cilët kanë pasur përvoja tragjike me abuzimin, neglizhimin,
apo ndarjen nga prindërit dhe të afërmit e tyre. Ajo ndikon edhe tek prindërit, fëmijët e të cilëve
janë në kujdestari, si dhe në gjithë komunitetin ku ata jetojnë (UNICEF & Bethany, 2009:118).
Në Shqipëri vihet re tendenca e rritjes së numrit të fëmijëve të institucionalizuar për shkak të
masave të mbrojtjes bazuar në Ligjin Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijëve” si
edhe në Ligjin nr. 9669 datë 18.12.2006 “Për masa ndaj dhunës në marrëdhëniet familjare”, ku
dhunuesit e fëmijëve janë prindërit. Vendimi i gjykatës për vendosjen e fëmijës nën kujdesin e
shtetit nuk shoqërohet me masa rehabilituese ndaj prindërve dhunues. Këto familje vlerësohen
me potencial të ulët për të rikthyer fëmijën në një ambient të sigurt, për sa kohë që dhunuesit e
fëmijës nuk marrin shërbimet e duhura për të përmirësuar situatën e tyre, e cila shkaktoi ndarjen
nga fëmijët e tyre. Nga ana tjetër, nuk ka shërbime për të monitoruar këtë proces dhe mbështetur
familjet. Familjet biologjike, që konsiderohen si të mundshme për t’u ribashkuar me fëmijët e
tyre dhe që janë në prioritet të vlerësimit, janë familjet biologjike apo familje të rrethit familjar të
gjerë, të cilat kanë pasur vështirësi socio-ekonomike si faktor kryesor për largimin dhe vendosjen
e fëmijës në institucion.
1.3 Nevojat e fëmijës dhe kujdesi alternativ
1.3.1 Atashimi
Fëmijët janë krijesa që përshtaten në mjedisin shoqëror dhe kanë aftësi për të zhvilluar lidhje
emocionale me shumë qenie të tjera njerëzore. Kjo quhet “atashim” (UNICEF &Bethany,
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
22
2009:100). Në rastet më dramatike, ka fëmijë me “atashim të çrregulluar”. Kjo do të thotë se
procesi normal i atashimit të fëmijës është ndërprerë, zakonisht për arsye të problemeve të rënda
në familjet e tyre biologjike. Arsyet mund të jenë natyrore (prindërit kanë vdekur ose janë
shpallur si të pagjetur), arsye ligjore (prindërve u është hequr përgjegjësia prindërore apo zotësia
për të vepruar), arsye sociale (pamundësia fizike apo financiare e tyre), etj. Mungesa e atashimit
me prindërit rrezikon të miturin në mundësinë tij për rritje dhe zhvillim normal të personalitetit
të tij/saj. Fëmijët me atashime të forta do të dëshpërohen për ndarjen nga prindi, edhe kur janë të
zemëruar me të, por mund të krijojnë atashime të reja, pa hequr dorë domosdoshmërisht nga të
mëparshmet. Atashimi midis prindërve dhe fëmijëve është zakonisht i ndërsjelltë.
Ofruesit e kujdesit mund të nxisin atashimin:
Përmes kuptimit dhe plotësimit të vazhdueshëm të nevojave të fëmijëve;
Duke i ndihmuar fëmijët për të shprehur ndjenjat e tyre;
Duke i ndihmuar fëmijët të qetësohen dhe argëtohen;
Përdorimit të disiplinës efektive;
Duke i ndihmuar fëmijët që të ndjehen mirë rreth vetvetes; dhe
Duke u kujdesur që fëmijët të mos ndjehen të refuzuar, edhe kur sjellja e tyre është e
papranueshme.
Shpenzimit të kohës së nevojshme për të kuptuar fëmijët dhe nevojat e tyre;
Sigurimit të kohës për t’u argëtuar me fëmijët dhe për të gjetur gjëra që t’i bëjnë së bashku e
që u pëlqejnë të dyja palëve;
Duke ndihmuar fëmijët të mësojnë sjelljet e duhura, në mënyrë që ata të jenë më të
këndshëm;
Duke ndihmuar fëmijët të mësojnë aftësi për të cilat prindërit mund të jenë krenarë (UNICEF
& Bethany, 2009:111).
1.3.2 Përkujdesi alternativ sipas Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët të
OKB
Në Shqipëri krahas kujdestarisë popullore, kujdestaria ka ekzistuar edhe në forma më të
institucionalizuara. Autoritetet vendore vepronin si institucion përgjegjës për kujdestarinë
për fëmijët, bazuar në Kodin e Familjes (1980). Në çdo njësi vendore duhet të ngriheshin
dhe funksiononin Këshillat e Kujdestarisë për të sistemuar fëmijët në nevojë në shërbimin e
kujdestarisë, ndonëse këto këshilla nuk kanë funksionuar (VKM nr. 1104, datë 30.07.2008).
Shërbimet alternative me bazë familjen, dhe konkretisht kujdestaria për fëmijë në nevojë,
kanë marrë nxitje edhe në kuadër të proceseve për decentralizimin e shërbimeve sociale dhe
ngritjes së shërbimeve me baza komunitare. Përparësia e këtyre të fundit lidhet me faktin se
fëmija mbështetet dhe ndihmohet në mjedis familjar, duke respektuar kështu të drejtat
themelore të tij që burojnë nga Konventa për të Drejtat e Fëmijës e Kombeve të Bashkuara
dhe legjislacioni shqiptar. Një nga përgjegjësitë e qeverisjes vendore është garantimi i të
drejtave të fëmijëve në nevojë edhe përmes vendosjes së fëmijëve jashtë kujdesit prindëror në
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
23
përkujdesje pranë familjes kujdestare. Ligji 121/2016 “Për shërbimet e kujdesit shoqëror”, Neni
24 përcakton shërbimet e përkujdesjes alternative për fëmijët pa kujdes prindëror. Këto shërbime
theksohen edhe me Ligjin Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës”, Neni 31:
“Fëmija i privuar në mënyrë të përkohshme a të përhershme nga mjedisi i tij familjar, për shkak se prindërit kanë
vdekur ose mbi bazë të një vendimi gjyqësor apo kur nuk është në interesin më të lartë të tij të qëndrojë në këtë
mjedis për shkak të një mase mbrojtjeje, vendoset në përkujdesje alternative. Në zbatimin e kësaj mase i jepet
përparësi vendosjes së fëmijës në një mjedis familjar, sipas interesit më të lartë të fëmijës.
Përkujdesja alternative mund të jetë:
A) vendosja e fëmijës në familjen e ndonjërit nga të afërmit e tij, nëse kjo është e mundur dhe nuk bie ndesh
me interesin më të lartë të fëmijës;
B) vendosja e fëmijës në një familje kujdestare, në rast se prindërit biologjikë ose ndonjë i afërm tjetër nuk
mund të kujdesen për fëmijën;
C) vendosja e fëmijës në një institucion të përkujdesit për fëmijët, për një periudhë sa më të shkurtër kohe.”
Nevoja e fëmijës që të rritet në një mjedis të dashur familjar duhet të fillojë të artikulohet që në
momentin e vendosjes së fëmijës në institucion, përmes zhvillimit të planit individual sipas rastit.
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët: Përkujdesja Alternative përfshin:
11. Të gjithë vendimet lidhur me përkujdesjen alternative duhet, në parim, të marrin plotësisht parasysh dëshirën për
të mbajtur fëmijën sa më afër të jetë e mundur vendbanimit të tij/saj të përhershëm, në mënyrë që të lehtësojmë
kontaktin dhe potencialin riintegrues me familjen e tij/saj dhe të minimizojmë shkëputjen nga jeta e tij/saj arsimore,
kulturore dhe sociale.
12. Në rastin e vendimeve për fëmijët nën përkujdesje alternative, përfshi edhe ata që janë nën përkujdesje
joformale, duhet marrë parasysh rëndësia e sigurimit të një familje të qëndrueshme për fëmijët dhe plotësimin e
nevojave të tyre elementare për atashim të vazhdueshëm dhe të sigurt me kujdestarët të tyre, përgjithësisht duke
pasur si objektiv të rëndësishëm qëndrueshmërinë.
13. Fëmijët duhet të trajtohen me dinjitet dhe respekt në çdo kohë dhe duhet të përfitojnë mbrojtje efektive nga
abuzimi, lënia pas dore dhe të gjitha format e shfrytëzimit, qoftë nga ana e ofruesve të përkujdesjes,
bashkëmoshatarëve apo palëve të treta pavarësisht formës të përkujdesjes ku ata janë vendosur.
14. Largimi i fëmijës nga përkujdesja e familjes duhet të shihet si një masë e fundit dhe kur është e mundur, duhet
të jetë i përkohshëm dhe me kohëzgjatje sa më të shkurtër. Vendimet për largime të tilla duhet të rivlerësohen
rregullisht dhe rikthimi i fëmijës nën përkujdesjen prindërore, sapo shkaqet fillestare të largimit të jenë zgjidhur ose
mënjanuar, duhet të jetë në interesin më të mirë të fëmijës, duke iu përmbajtur vlerësimit të parashikuar në
paragrafin e mëposhtëm.
15. Kushtet e vështira financiare dhe materiale, ose kushtet që shkaktojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të veçantë
një varfëri të tillë, nuk duhet të shërbejnë kurrë si një justifikim i vetëm për largimin e një fëmije nga përkujdesja
prindërore, për vendosjen e tij nën përkujdesje alternative, ose për parandalimin e riintegrimit të tij/saj, por duhen
parë si një sinjal për nevojën e ofrimit të mbështetjes së duhur për familjen.
16. I duhet kushtuar vëmendje promovimit dhe respektimit të të gjitha të drejtave të tjera në rastin e fëmijëve pa
kujdes prindëror, përfshi por jo e kufizuar në të drejtën për arsimim, kujdes shëndetësor dhe të tjera shërbimeve
bazë, të drejtën për identitet, liri apo besim fetare, të drejtën e gjuhës dhe të mbrojtjes së pronës dhe trashëgimisë.
17. Vëllezërit dhe motrat që aktualisht kanë lidhje midis tyre, parimisht nuk duhet të ndahen nga njëri-tjetri kur
vendosen nën përkujdesje alternative nëse nuk ekziston ndonjë rrezik i qartë abuzimi apo justifikime të tjera në të
mirë të interesave të fëmijëve. Në secilin rast, duhet bërë çdo përpjekje për t’i mundësuar vëllezërve dhe motrave që
të ruajnë kontaktet me njëri-tjetrin, përveç rasteve kur kjo është në kundërshtim me dëshirën ose interesat e tyre.
18. Duke pranuar që në pjesën më të madhe të vendeve, ku për shumicën e fëmijëve pa kujdes prindëror kujdesen jo
formalisht të afërmit apo të tjerët, shtetet duhet të krijojnë mekanizma të përshtatshëm, në përputhje me këto
Udhëzime, për të siguruar mirëqenien dhe mbrojtjen e tyre, kur ata janë pjesë e zgjidhjeve të tilla joformale duke
respektuar siç duhet dallimet dhe praktikat kulturore, ekonomike, gjinore dhe fetare që nuk bien ndesh me të drejtat
dhe interesat më të mira të fëmijës.
19. Asnjë fëmijë nuk duhet lënë asnjëherë pa mbështetjen dhe mbrojtjen e një kujdestari ligjor apo një të rrituri tjetër
të njohur e pranuar si përgjegjës apo një organi kompetent publik.
1 1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
24
20. Ofrimi i përkujdesjes alternative nuk duhet bërë duke pasur si qëllim kryesor çuarjen më tej të synimeve politike,
fetare apo ekonomike të kujdestarëve.
21. Aplikimi i përkujdesjes rezidenciale duhet të kufizohet në rastet kur një zgjidhje e tillë është e duhur, e
domosdoshme dhe dobishme për fëmijën në fjalë dhe në interesin më të mirë të tij/saj.
22. Në përputhje me mendimin e pjesës dërrmuese të ekspertëve, përkujdesja alternative për fëmijët e vegjël,
sidomos ata nën moshën 3 vjeç, duhet të jetë me bazë familjen. Përjashtimet nga ky parim mund të përligjen vetëm
në rastet e parandalimit të ndarjes së vëllezërve dhe motrave dhe në rastet kur një zgjidhje e tillë është emergjente
ose për një kohëzgjatje të paracaktuar dhe shumë të kufizuar, me synim final rintegrimin në familje ose dhënien e
zgjidhjeve të tjera përkujdesjeje afat-gjata të përshtatshme.
23. Duke njohur dhe pranuar faktin se institucionet e përkujdesjes rezidenciale dhe përkujdesjes me bazë familjen
janë plotësues të njëri-tjetrit në përmbushjen e nevojave të fëmijëve, atje ku ka institucione të mëdha të përkujdesjes
rezidenciale, alternativat duhet të hartohen në kontekstin e një strategjie të përgjithshme deinstitucionalizimi me
synime dhe objektivat të sakta, përfshi dhe eliminimin e tyre progresiv. Për arritjen e këtij qëllimi, Shtetet duhet të
vendosin standarde përkujdesjeje për të siguruar cilësinë dhe kushtet që janë të favorshme për zhvillimin e fëmijës,
të tilla si përkujdesja individuale dhe me grupe të vogla, dhe duhet të vlerësojnë institucionet ekzistuese përkundrejt
këtyre standardeve. Në rast vendimesh për ngritjen, ose lejesh për krijimin e institucioneve të reja të përkujdesjes
rezidenciale, qoftë publike apo private, duhet marrë plotësisht parasysh objektivi dhe strategjia e
deinstitucionalizimit.
Përkujdesja alternative mund të marrë formën e:
(i) përkujdesjes joformale: çdo përkujdesje private e siguruar në një mjedis familjar, ku fëmijës i sigurohet
përkujdesje në mënyrë të vazhdueshme nga të afërmit apo miqtë (përkujdesje joformale farefisnore) ose nga të tjerët
në varësi të kapacitetit të tyre individual, me iniciativë të fëmijës, prindërve të tij/saj ose personit tjetër, dhe pa
urdhrin e asnjë autoriteti administrative, gjyqësor ose organi përkatës të akredituar;
(ii) përkujdesjes formale: e gjithë përkujdesja e ofruar në një mjedis familjar e cila është urdhëruar nga një organ
kompetent administrativ apo autoritet gjyqësor, dhe e gjithë përkujdesja e ofruar në një mjedis rezidencial, përfshi
institucionet private, nëse është apo jo rezultat i masave administrative apo gjyqësore.
(c) Në përputhje me mjedisin ku sigurohet, përkujdesja alternative mund të jetë:
(i) përkujdesje farefisnore: përkujdesje me bazë familjen brenda familjes së zgjeruar të fëmijës apo me miq të
ngushtë të familjes të njohur për fëmijën në mënyrë formale apo joformale;
(ii) familje kujdestare: situatë kur fëmijët vendosen nga një autoritet kompetent në kuadrin e përkujdesjes
alternative në një familje të ndryshme nga familja biologjike e fëmijëve, e cila është përzgjedhur, kualifikuar,
miratuar dhe mbikëqyrur për të ofruar një përkujdesje të tillë;
(iii) forma të tjera përkujdesjeje me bazë familjen apo të ngjashme me familjen;
(iv) përkujdesje rezidenciale: përkujdesje e ofruar në çdo institucion me bazë grupe jo-familjare, të tilla si vendet e
sigurta për përkujdesje në rastet emergjente, qendra transiti në situata emergjente, si dhe të gjitha qendrat
rezidenciale të përkujdesjes për periudha afatgjata apo afatshkurtra, përfshi kujdesin ne grupe te vogla.
(v) Sistemimet e mbikëqyrura dhe të pavarura për jetesën e fëmijëve.
(d) Lidhur me ata që janë përgjegjës për përkujdesjen alternative:
(i) Agjencitë: janë organet publike ose private dhe shërbimet që organizojnë përkujdesjen alternative për fëmijët;
(ii) Institucione janë organizime publike apo private që ofrojnë përkujdesje rezidenciale për fëmijët.
Qëllimi i përkujdesjes alternative të parashikuara në këto Udhëzime, megjithatë, nuk mbulon:
(a) Personat nën moshën 18 vjeç të cilët janë të privuar nga liria me vendim të një autoriteti gjyqësor ose
administrativ si rezultat i të qenit i dyshuar, i akuzuar ose i njohur si shkelës i ligjit, dhe situata e të cilëve
parashikohet nga Rregullat Standarde Minimale të Kombeve të Bashkuara për Administrimin e Drejtësisë ndaj të
Miturve dhe Rregullat e Kombeve të Bashkuara për Mbrojtjen e të Miturve të Privuar nga Liria e Tyre;
(b) Përkujdesjen nga prindërit birësues nga momenti që fëmija në fjalë vendoset në mënyrë efektive nën
kujdestarinë e tyre bazuar në një urdhër adoptimi të formës së prerë, sipas këtyre Udhëzimeve, që nga ai moment
fëmija konsiderohet të jetë në përkujdesje prindërore.
Udhëzimet, megjithatë, vlejnë edhe për rastet e vendosjes së fëmijës në periudhën para-birësimit ose të provës me
prindërit e ardhshëm birësues, për aq sa ata i përmbahen kërkesave që rrjedhin nga një vendosje e tillë, siç
përcaktohet në instrumentet përkatëse ndërkombëtare.
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
25
1.3.3 Parimet bazë të shërbimit të kujdestarisë
Shërbimi i kujdestarisë për fëmijë mbështetet në disa parime bazë, që janë të shprehura në
dokumentet kryesore ndërkombëtare që shërbejnë si udhërrëfyes për zbatimin me korrektesë
të shërbimit të kujdestarisë, një nga më kryesorët është Udhëzuesi i Kombeve të Bashkuara
për Përkujdesjen Alternative për Fëmijët. Që në fillim të tij përcaktohet se:
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët
“Të gjithë vendimet, nismat dhe qasjet që janë në funksion të përmbushjes së qëllimit të këtij Udhëzuesi duhet të
merren në bazë të kriterit rast pas rasti, duke synuar posaçërisht garantimin e ruajtjes dhe sigurisë së fëmijës, dhe
duhet të bazohen në interesin më të mirë dhe të drejtat e fëmijës në fjalë, në pajtim me parimin e mos-diskriminimit
dhe të marrjes parasysh në mënyrën e duhur të perspektivës gjinore. Ata duhet të respektojnë plotësisht të drejtën e
fëmijës për t’u konsultuar dhe për të marrë siç duhet në konsideratë pikëpamjet e tij/saj, në përputhje me kapacitetet
e tij/saj të zhvillimit, dhe në bazë të mundësisë dhe të drejtës së tij/saj për të përdorur të gjithë informacionet e
nevojshme. Duhet bërë çdo përpjekje që mundësimi i një konsultimi dhe informimi të tillë të kryhet në gjuhën e
preferuar të fëmijës” (Pika 6).
Këto ide janë të shprehura edhe në legjislacionin shqiptar që nga Kushtetuta e Rikës së
Shqipërisë, Kodi i Familjes deri së fundmi në Ligjin Nr. 18/2017 , ku sipas Nenit 5, mbrojtja e
të drejtave të fëmijës bëhet duke zbatuar këto parime:
Fëmija është bartës i të drejtave dhe këto të drejta janë universale, të patjetërsueshme, të
pandashme, të ndërvarura dhe progresive.
Interesi më i lartë i fëmijës është konsiderata parësore në çdo veprim që ka të bëjë me
fëmijën.
Barazia dhe mosdiskriminimi.
Përgjegjësia parësore e prindit dhe kujdestarit për t’i krijuar kushtet e jetesës, për t’i
garantuar mirërritjen, zhvillimin, mirëqenien, edukimin dhe arsimimin fëmijës.
Ndarja e përgjegjësive ndërmjet prindit ose kujdestarit të tij, autoriteteve shtetërore dhe
shoqërisë për mbrojtjen e fëmijës.
Çdo fëmijë duhet të jetojë e të rritet në një mjedis të përshtatshëm familjar dhe ndarja e
fëmijës nga familja duhet parë si zgjidhja e fundit.
Decentralizimi i shërbimeve që ofrohen për mbrojtjen e fëmijës, ndërhyrja ndërsektoriale
dhe partneriteti ndërmjet institucioneve publike e jopublike, të autorizuara me ligj.
Ofrimi i shërbimit të personalizuar e të specializuar për çdo fëmijë.
Respektimi i dinjitetit, nderit dhe personalitetit të fëmijës.
Pjesëmarrja, dëgjimi dhe respektimi i mendimit të fëmijës, në përputhje me moshën dhe
aftësinë e tij për të kuptuar.
Garantimi i stabilitetit e vazhdimësisë në kujdesin, rritjen e edukimin e fëmijës, duke
mbajtur parasysh formimin e tij etnik, fetar, kulturor dhe gjuhësor.
1
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
26
Në zbatimin e parimit bazë të respektimit të interesit më të lartë të fëmijës mbahen parasysh:
a) nevojat e fëmijës për zhvillim fizik e psikologjik, edukim e shëndet, siguri dhe qëndrueshmëri si dhe
rritjen/përkatësinë në një familje;
b) mendimi i fëmijës, në varësi të moshës dhe aftësisë së tij për të kuptuar;
c) historia e fëmijës, duke mbajtur parasysh situatat e veçanta të abuzimit, neglizhimit, shfrytëzimit ose
forma të tjera të dhunës ndaj fëmijës, si dhe rrezikun e mundshëm që situata të ngjashme të ndodhin në të
ardhmen;
ç) aftësia e prindërve ose personave që kujdesen për mirërritjen e fëmijës për t’iu përgjigjur nevojave të
fëmijës;
d) vazhdimësia e marrëdhënieve personale ndërmjet fëmijës dhe personave, me të cilët ai ka lidhje gjinore,
shoqërore dhe/ose shpirtërore (Ligji18/2017, Neni 6).
Sesioni 1. PËRMBLEDHJE
Provoni të përgjigjeni:
Pse ka rëndësi aftësimi për vlerësimin e nevojave bazë të fëmijës?
Ku qëndron roli i familjes?
Pse ka rëndësi shërbimi i kujdestarisë?
Si i kuptoni parimet e shërbimit të kujdestarisë?
Konceptet kryesore: Interesi më i lartë i fëmijës, familje kujdestare, shërbimi alternativ, parime të kujdestarisë.
Burime për studim të thelluar:
- European Commission, 2018, The European Pillar of Social Rights
- Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Ligji Nr. 8417, datë 21.10.1998
- Kodi i Procedurës Civile, Ligji Nr. 8116, datë 29.03.1996 i ndryshuar
- Kodi i Familjes, Ligji nr. 9062, datë 08.05.2003, i ndryshuar
- Ligji Nr. 8153, datë 31.10.1996, “Mbi statusin e jetimit”
- Ligji Nr. 9359 datë 24.03.2005 “Për ratifikimin e “Konventës Europiane “Për marrëdhëniet me fëmijët””
- Ligji Nr. 9443 datë 16.11.2005 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën “Për juridiksionin,
ligjin e zbatueshëm, njohjen, zbatimin dhe bashkëpunimin, në lidhje me përgjegjësinë prindërore dhe
masat për mbrojtjen e fëmijëve””
- Ligji 121/2016 “Për shërbimet e kujdesit shoqëror në Republikën e Shqipërisë"
- Ligji18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës”
- Organizata e Kombeve të Bashkuara, (1989) Konventa për të Drejtat e Fëmijëve
- Organizata e Kombeve të Bashkuara, (2009) Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët.
UNICEF & Shërbimet Sociale Bethany, 2009, Libri i Kujdestarisë, Udhëzues për punonjësit socialë.
VKM Nr. 752, datë 08.09.2010 “Për miratimin e standardeve të shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në
nevojë”.
VKM Nr. 106, datë 15.02.2017 “Për një ndryshim në VKM Nr. 425, datë 27.06.2012 “Për përcaktimin e
kritereve dhe të dokumentacionit të nevojshëm për pranimin e personave në institucionet rezidenciale, publike
dhe jopublike, të përkujdesjes shoqërore”, të ndryshuar me VKM Nr. 839, datë 03.12.2014.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
27
Hapi 1. Rrahje mendimesh për kuptimin e rolit që ka çdo profesionist në shërbimin e kujdestarisë, në
varësi të organizatës që përfaqëson. Kështu arrihet në një kuptim të përbashkët të rolit bazë që
karakterizon rolin e punonjësit social, psikologut, juristit, edukatorit, kujdestarit, etj., të
angazhuar për të realizuar shërbimin e kujdestarisë.
Hapi 2. Çdo pjesëmarrësi i jepet një fletë pune ku të shkruajë shkurt çfarë aktivitetesh ka kryer për
shërbimin e kujdestarisë
Hapi 3. Trajnuesi bën pyetje për të inkurajuar diskutimin mbi rolin e profesionistëve:
• Cilat janë termat/fjalët e përbashkëta që kanë dalë tek çdo profesion?
• Cilat janë fjalët kyçe të lidhura me çdo rol social?
Hapi 4. Me kontributin e pjesëmarrësve, trajnuesi ndërton një skicë mbi rolet respektive në procesin
dinamik të shërbimit të kujdestarisë.
Sesioni 2. Procesi i shërbimit të kujdestarisë dhe roli i profesionistëve
OBJEKTIVAT
Të drejtojë pjesëmarrësit në diskutime mbi kuptimin e procesit dinamik
të shërbimit të kujdestarisë
Të qartësojë kuptimin e rolit të profesionistëve të angazhuar në faza të
ndryshme të procesit për shërbimin e kujdestarisë.
Të aftësojë pjesëmarrësit si mbështetës të familjes që t’i përgatisin ata
për një rol të ri në jetën e fëmijës.
Të qartësojë nevojën e rolit proaktiv për rritjen e ndërgjegjësimit të
komunitetit për shërbimin e kujdestarisë.
Të familjarizojë pjesëmarrësit me nevojën e punës në grup
profesionistësh për shërbimin e kujdestarisë.
Të qartësojë kategoritë e kompetencave të profesionistëve dhe të
familjeve kujdestare.
MATERIALET Tabelë shkrimi, letër, markera, stilolapsa, laptop, projektor, video.
FLETËT E
PUNËS
Fletë pune:
Si e kuptoni procesin e kujdestarisë
Rolet që çdo pjesëmarrës ka pasur si profesionist mbi shërbimin e
kujdestarisë
Sfidat në përmbushjen e këtyre roleve
Roli i organizatës suaj në procesin e shërbimit të kujdestarisë
Cilat janë sfidat në përmbushjen e rolit të organizatës suaj në këtë proces
për shërbimin e kujdestarisë?
Kompetencat e familjes kujdestare
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
28
Sesisoni 2. Procesi i shërbimit të kujdestarisë dhe roli i profesionistëve
2.1 Procesi i kujdestarisë
“Mbrojtja e fëmijës realizohet nëpërmjet marrjes së masave të mbrojtjes, realizimit të ndërhyrjeve për respektimin e
të drejtave të fëmijës dhe ofrimit të shërbimeve, sipas nevojave, të cilat synojnë zhvillimin dhe mirëqenien e fëmijës
në mjedisin e tij familjar ose duke e vendosur atë në përkujdesje alternative, kur fëmija është i privuar në mënyrë të
përkohshme apo të përhershme nga përkujdesja e mbrojtja e prindërve ose kur, për shkak të interesit të tij më të
lartë, ai nuk mund të lihet në përkujdesjen e prindërve” (Ligji18/2017, Neni 53).
Shërbimi i kujdestarisë është një proces kompleks që përmban aktivitete të ndryshme dhe që
ndërthur rolin dhe përfshirjen e profesionistëve të ndryshëm. Ai fillon me vlerësimin e nevojave
lokale që t’i përgjigjet kërkesave për kujdestari përmes rekrutimit, përgatitjes dhe vlerësimit të
familjes kujdestare. Procesi i vlerësimit është i përbashkët, i profesionistëve dhe i familjes
kujdestare, ndonëse vendimi përfundimtar për të përzgjedhur familjen që të marrë pjesë ose jo në
shërbimin e kujdestarisë, mund të mos jetë i përbashkët. Vlerësimi i përbashkët është një proces
që përcakton edhe tipin e mbështetjes që familja kujdestare mund të ketë nevojë. Hapat e procesit
të shërbimit të kujdestarisë i gjejmë të legjitimuara në strategjinë për kujdestarinë (2008) dhe në
VKM nr. 149, datë 13.03.2018.
1. Ndërgjegjësimi i komunitetit në lidhje me shërbimin e kujdestarisë si një shërbim
alternativ për fëmijët pa kujdes prindëror
2. Vlerësimi i nevojave të komunitetit
3. Identifikimi dhe vlerësimi i familjeve të interesuara për të qenë familje kujdestare
4. Rekrutimi i familjeve kujdestare duke u bazuar në kriteret e përcaktuara
5. Trajnimi i familjeve kujdestare
6. Aprovimi i familjes kujdestare nga komisioni multidisiplinar i kujdestarisë në bashki
7. Vlerësimi i fëmijës dhe familjes biologjike
8. Përshtatshmëria ndërmjet familjes kujdestare dhe fëmijës
9. Aprovimi i familjes kujdestare nga komisioni multidisiplinar për fëmijën
10. Procesi gjyqësor dhe finalizimi i vendimit të kujdestarisë me vendim gjykate
11. Hartimi i planit individual të kujdesit të fëmijës së vendosur në kujdestari
12. Parapërgatitja graduale e fëmijës për t’u sistemuar në familjen kujdestare
13. Monitorimi i fëmijës në familjen kujdestare
14. Riintegrimi i fëmijës në familjen biologjike, familjen kujdestare, familjen birësuese apo
për jetesë të pavarur (VKM Nr. 1104, datë 30.07.2008).
2 2
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
29
2.1.1 Ndërgjegjësimi i komunitetit
Në strategjinë për shërbimin e kujdestarisë (2008) përcaktohet se punonjësi social luan rol
proaktiv në informimin, edukimin, ndërgjegjësimin e komunitetit. Objektivat kryesore janë:
Tërheqja e një numri të mjaftueshëm të interesuarish për vlerësim;
Informimi i komunitetit mbi nevojën për të zhvilluar shërbime alternative për fëmijët në
vështirësi me bazë familjen;
Rritja e ndërgjegjësimit publik mbi rëndësinë e rritjes së një fëmije në familje;
Rritja e ndërgjegjësimit publik lidhur me shërbimin e kujdestarisë;
Rritja e interesit për t’u përfshirë në këtë shërbim social.
Gjatë fazës ndërgjegjësuese përdoren një larmi instrumentesh si:
o Media, bisedat e specialistëve në ekran, emisione me dokumentarë që pasqyrojnë procesin e
vendosjes së fëmijëve në kujdestari, jetën e fëmijëve në kujdestari, paraqitjen e modeleve të
ndryshme të kujdestarisë, histori anonime të fëmijëve që kanë nevojë për familje dhe spote
informative.
o Posterat, bisedat informale, seminare formale në shkolla, qendra publike dhe institucione
edukuese dhe sensibilizuese.
o Eksperiencat e prindërve kujdestarë që janë angazhuar me kujdesin ndaj fëmijëve, janë një
mënyrë tjetër për të tërhequr vëmendjen e familjeve dhe komunitetit ndaj këtij shërbimi.
o Kontaktet e drejtpërdrejta me njerëzit– prezantimi i shërbimit të kujdestarisë në bashki,
drejtoritë arsimore, institucione mjekësore dhe edukimi (VKM nr. 1104, datë 30.07.2008).
2.1.2 Vlerësimi i nevojave të komunitetit nënkupton:
Vlerësimin e fëmijëve në nevojë për shërbimin e kujdestarisë;
Vlerësimin e familjeve biologjike në nevojë/krizë;
Vlerësimin e familjeve të interesuara për të qenë familje kujdestare.
2.1.3 Identifikimi dhe vlerësimi i familjeve potenciale kujdestare
Identifikimi dhe vlerësimi i familjeve potenciale kujdestare kryhet përmes një sërë hapash:
Sesioneve informuese me familje të cilat kanë shprehur interes për shërbimin e kujdestarisë.
Objektivat e këtyre sesioneve janë: t’i informojë mbi parimet dhe metodologjinë e shërbimit
të kujdestarisë dhe të mundësojë marrjen e një vendimi të bazuar nga ana e aplikantit nëse
ai/ajo do të dëshironte të vazhdonte më tej me aplikimin. Sesionet informative mund të jenë
individuale ose në grup.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
30
Vlerësimit të përbashkët të familjeve kujdestare. Qëllimi i intervistës së parë është mbledhja
e informacionit mbi familjen e aplikantit dhe të kuptuarit e pikave të forta dhe të dobëta në
lidhje me potencialin e tyre për të qenë një prind kujdestar. Aplikantët ftohen në intervistë e
cila duhet të përfshijë pyetje mbi:
të dhënat personale dhe banimin;
arsyet e motivimit të tyre në shërbimin e kujdestarisë;
anëtarët e tjerë të familjes;
eksperiencën në rritjen dhe kujdesin për fëmijë;
qëndrime rreth familjes biologjike të fëmijës dhe sesa mund të mbështesin ata fëmijën në
ruajtjen e lidhjeve ndërmjet fëmijës dhe familjes biologjike;
qëndrimet e tyre ndaj dënimit të fëmijëve dhe format e disiplinës që përdorin;
kapacitetin dhe aftësitë përkujdesëse të aplikantit ndaj fëmijëve dhe nevojat e tij për
trajnime.
Vizitave në familje. Ky është hap i domosdoshëm për të verifikuar informacionin e ofruar
nga aplikanti gjatë fazave të mëparshme. Është e nevojshme që gjatë këtyre vizitave të jenë
në shtëpi të gjithë anëtarët e familjes. Gjatë kësaj vizite punonjësit socialë: vëzhgojnë kushtet
e jetesës; shtjellojnë më tej motivimin dhe arsyet e motivimit të tyre në shërbimin e
kujdestarisë; mbledhin opinionet e anëtarëve të familjes (fëmijë, gjyshër etj.) lidhur me
mundësinë e mbështetjes së tyre si anëtarë të familjes që ndihmon në kujdesin e fëmijës në
vështirësi (VKM nr. 1104, datë 30.07.2008).
Me përmirësimet e kuadrit rregullator, janë shtuar instrumentet me idenë e realizimit të një
qasjeje të integruar, duke përfshirë edhe
“Intervistat e specialistëve të tjerë, si: psikologë, punonjës të policisë, përfaqësues të
organeve të pushtetit vendor në vendbanimin e familjes kërkuese, punëdhënësin e
bashkëshortit/es, përfaqësues të institucioneve arsimore, përfaqësues të komunitetit” (VKM
nr. 149, datë 13.03.2018, Kreu II. Pika 14, d)
2.1.4 Rekrutimi familjeve kujdestare
Rekrutimi i familjeve kujdestare bëhet duke u bazuar në kriteret e përcaktuara në VKM nr. 149,
datë 13.03.2018 (Referohu te 1.1.2). Familjes së interesuar kujdestare i kërkohet të paraqesë
pranë punonjësit social përgjegjës këto dokumente: a) Raportin mjekoligjor, që vërteton se
prindërit e familjes janë të aftë fizikisht dhe mendërisht; b) Referencat për familjen nga 2
persona (njëri prej të cilëve duhet të jetë një përfaqësues i komunitetit ku jeton familja).
Punonjësi social përgjegjës mbledh informacion shtesë të nevojshëm dhe siguron
dokumentet e mëposhtme, nëpërmjet portalit e-Albania, mbi familjen e interesuar: a)
përbërjen familjare aktuale nga Regjistri Kombëtar i Gjendjes Civile (RKGJC) i vitit 2010;
b) vërtetimin e gjendjes gjyqësore për anëtarët e familjes mbi 18 vjeç; c) të ardhurat e
familjes; ç) pasuritë e paluajtshme të familjes; d) vërtetim nga strukturat e policisë, nëse ka
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
31
pasur denoncime për dhunë në familje apo probleme të tjera me komunitetin; dh) verifikim
social-ekonomik i familjes nga administratori shoqëror i njësisë administrative.
Procesi rekrutimit përshkon gjithë procedurat e vlerësimit para trajnimit, si dhe gjatë trajnimit të
familjeve kujdestare. Nëse, sipas vlerësimit, gjykohet se familja është e përshtatshme për të qenë
familje kujdestare, prindërit kujdestarë të interesuar i nënshtrohen trajnimit për prindër
kujdestarë, të organizuar nga strukturat përgjegjëse dhe gjatë këtij procesi vlerësohen kapacitetet,
aftësitë dhe kompetencat e tyre si prind kujdestar.
2.1.5 Trajnimi i familjeve kujdestare
Strategjia specifikon se procesi i vlerësimit vazhdon me trajnimin e konceptuar për prindërit
kujdestarë të përfshirë në shërbimin e kujdestarisë. Gjatë trajnimit synohet që përveç rritjes
së njohurive lidhur me shërbimin, të identifikohen dhe kapaciteti, aftësitë dhe shprehitë e
aplikantit në pozicionin e prindit kujdestar dhe të zhvillohet një frymë grupi ndërmjet
aplikantëve. Trajnimi është i detyrueshëm për aplikantët. Ai ofrohet nga punonjësit socialë
dhe specialistë të tjerë të përfshirë në shërbimin e kujdestarisë. Gjatë kurseve të trajnimit
për prindërit kujdestarë trajtohen tema si: pasojat e institucionalizmit në jetën e fëmijëve;
nevojat dhe të drejtat e fëmijëve; atashimi dhe zhvillimi; ndarja dhe humbja; identiteti;
kontaktet me fëmijët; sjellja, deviancat dhe menaxhimi i tyre; abuzimi i fëmijëve; impakti
në jetën e familjes kujdestare gjatë periudhës së sistemimit të një fëmije në kujdestari;
zhvendosja e fëmijës nga familja kujdestare; fëmijët e familjes kujdestare dhe kuptimi i tyre
mbi shërbimin e kujdestarisë; procedurat e shërbimit të kujdestarisë/ ndryshimet ndërmjet
prindit kujdestar dhe atij biologjik; problemet shëndetësore; aspektet ligjore të këtij
shërbimi dhe të drejtat dhe detyrimet e familjes kujdestare (VKM Nr. 1104, datë 30.07.2008).
Standardet e shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në nevojë theksojnë se ofruesi i shërbimit të
kujdestarisë ka një strategji për të trajnuar familjen kujdestare, si dhe punonjësit e tjerë të
përfshirë në këtë shërbim. Programet trajnuese marrin në konsideratë nevojat e vlerësuara për
trajnim, politikat për përkujdesin ndaj fëmijëve dhe zbatimin e tyre, përmirësimet e bëra në
legjislacion, rezultatet e inspektimeve dhe praktikat më të mira. Ofruesi i shërbimit të
kujdestarisë i organizon trajnimet, duke synuar inkurajimin dhe pjesëmarrjen e prindërve
kujdestarë dhe të familjarëve të tyre në këto trajnime. Organizimi i trajnimeve për familjet
kujdestare u jep mundësi të gjithë pjesëmarrësve për të rritur kapacitetet e tyre përkujdesëse. Atje
ku është e nevojshme, prindërve kujdestarë u ofrohet trajnim specifik sipas nevojave të tyre dhe
situatave që operojnë. Punonjësit socialë dokumentojnë çdo trajnim të ndjekur nga çdo familje
kujdestare (VKM Nr. 752, datë 08.09.2010).
Gjatë trajnimit mund të ftohen edhe prindër kujdestarë me përvojë të cilët sjellin nga afër
përvojat e tyre duke u ofruar aplikantëve një mundësi më praktike të njohjes së këtij
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
32
shërbimit, rritje të besimit në kapacitetet individuale dhe rritje të dëshirës për të qenë prindër
kujdestarë. Bazuar në informacionin e marrë gjatë trajnimit, duke vlerësuar potencialin
personal, atë të anëtarëve të tjerë të familjes dhe duke qenë më i ndërgjegjshëm mbi
vështirësitë e mundshme aplikanti e ka më të lehtë për të marrë vendimin e tij
përfundimtar. Në fund të këtij procesi prej punonjësit social hartohet raporti i vlerësimit i
cili mbyllet me rekomandimin për aplikantin për të qenë ose jo një prind kujdestar. Kryerja
e trajnimit dokumentohet me certifikatë trajnimi.
2.1.6 Aprovimi i familjes kujdestare nga komisioni i kujdestarisë në bashki
Pas përfundimit të trajnimit, punonjësi social përgjegjës dhe psikologu përgatisin raportin e
vlerësimit të familjes kujdestare. Dokumentet e mbledhura sistemohen nga punonjësi social
përgjegjës në dosjen e familjes kujdestare të interesuar dhe dërgohen nga struktura përgjegjëse
për vendim-marrje në komisionin multidisiplinar në bashkinë përkatëse. Komisioni bën
vlerësimin nëse familja plotëson ose jo kushtet për të ofruar shërbimin e kujdestarisë në familje,
mbështetur në dokumentacionin e paraqitur dhe merr vendimin për miratimin e familjes
kujdestare brenda 30 ditëve nga data e paraqitjes së dosjes. Vendimi i komisionit i përcillet
strukturës përgjegjëse që ka paraqitur dokumentacionin, si dhe strukturës së shërbimeve të
kujdesit shoqëror në bashki dhe njësisë së vlerësimit të nevojave dhe referimit të rastit në njësinë
administrative ku banon familja kujdestare. Struktura e shërbimeve të kujdesit shoqëror në
bashki regjistron familjen në regjistrin e familjeve kujdestare që ngre dhe administron (VKM nr.
149, datë 13.03.2018, pika 16-20).
2.1.7 Vlerësimi i fëmijës dhe familjes biologjike
Referuar VKM Nr. 149, datë 13.03.2018, pika 24, qartëson vlerësimin e fëmijës pa kujdes
prindëror dhe vlerësimin e familjes së tij biologjike. Struktura përgjegjëse, me marrjen e
referimit, mbledh të dhënat për fëmijën pa kujdes prindëror dhe familjen biologjike të tij.
Referuar literaturës së fundit, për vlerësimin e fëmijës mund të përdoret metoda e Tri Shtëpive.4
Metoda “Tri Shtëpi” imiton tri çështjet kryesore të vlerësimit të shenjave të sigurisë te fëmijët si:
Për çfarë shqetësoheni?
Çfarë po ndodh mirë?
Çfarë do të dëshironit të ndodhë?
Vendosja e pyetjeve brenda tre figurave të shtëpive i bën ato më të kapshme për fëmijët.
Këshillohet që fëmijët të plotësojnë në fillim shtëpinë e gjërave që ata pëlqejnë në jetën e tyre.
Përgjigjet e fëmijëve iu bëhen të njohura prindërve të tyre që ata të reflektojnë mbi to.
4 https://www.partneringforsafety.com/uploads/2/2/3/9/22399958/three_houses_booklet_updated.pdf
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
33
Figura 3. “Tri Shtëpitë” - Instrument i vlerësimit të riskut të mbrojtjes së fëmijës5
Shtëpia e shqetësimeve Shtëpia e gjërave të mira Shtëpia e dëshirave/ëndrrave
Në përfundim të procesit të mbledhjes së informacionit, punonjësi social përgjegjës harton
raportin e vlerësimit të rastit, i cili përfshin vlerësimin e fëmijës pa kujdes prindëror dhe
vlerësimin e familjes së tij biologjike dhe përmban këto informacione: a) përbërësit e gjendjes
civile individuale dhe familjare të fëmijës; b) marrëdhëniet familjare dhe sociale të fëmijës; c)
gjendjen shëndetësore të fëmijës; ç) nivelin e arsimimit të fëmijës; d) temperamentin dhe
interesat e shfaqur të fëmijës; dh) nevoja të veçanta, probleme të shfaqura të fëmijës; e) arsyet
për të cilat fëmija duhet të vendoset në shërbim kujdestarie; ë) moshën e prindërve biologjikë; f)
vendbanimin e prindërve biologjikë; g) punësimin dhe të ardhurat financiare të prindërve
biologjikë; gj) nivelin e arsimimit të pjesëtarëve të familjes biologjike; h) kushtet e strehimit të
familjes biologjike; i) gjendjen shëndetësore të anëtarëve të familjes biologjike; j) gjendjen
psikosociale dhe ligjore të pjesëtarëve të familjes biologjike; dhe k) deklaratën e
prindit/prindërve biologjikë kur prindi/prindërit jetojnë, në të cilën shprehet aprovimi për
vendosjen e fëmijës në familje kujdestare, me përjashtim të rasteve kur për fëmijën është marrë
një nga masat e mbrojtjes, të parashikuara në Nenin 55, të Ligjit Nr. 18/2017.
Punonjësi social përgjegjës plotëson dosjen e fëmijës, duke mbledhur informacion shtesë të
nevojshëm dhe siguron dokumentet e mëposhtme, nëpërmjet portalit e-Albania: a) certifikatën
personale të fëmijës me fotografi; b) 4 fotografi të fëmijës; c) certifikatën familjare të fëmijës; ç)
raportin mjekoligjor për gjendjen shëndetësore dhe mendore të fëmijës; d) kopjen e fletores së
fëmijës për vaksinimet e kryera; dh) dëftesën shkollore për fëmijën, nëse fëmija frekuenton një të
tillë; e) vërtetimin nga institucioni i përkujdesjes shoqërore, nëse fëmija është vendosur në një të
tillë. Plotësimi i dosjes, përveç fotografive të fëmijës, sigurohet nëpërmjet kërkimit të
dokumentacionit në institucionet respektive ose nëpërmjet aksesit në portalin elektronik.
Punonjësi social përgjegjës informon fëmijën për mundësinë e vendosjes në një familje
kujdestare, i merr atij mendim mbi preferencat për familjen e ardhshme kujdestare. Mendimi i
fëmijës merret: a) Në mënyrë verbale, në prani të tij, për fëmijën nga mosha 6–10 vjeç; b) Me
5 http://www.nottinghamchildrenspartnership.co.uk/media/362110/ncc_sos_the-three-houses-assessment-tool-
guidance.pdf
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
34
shkrim, në prani të tij, për fëmijën mbi 10 vjeç. Dosja e rastit, që përfshin dokumentet e
mbledhura, i dërgohet nga struktura përgjegjëse, komisionit multidisiplinar të kujdestarisë në
bashkinë që ka bërë referimin, brenda një afati 15-ditor nga momenti i referimit. Komisioni
multidisiplinar, brenda një jave nga paraqitja e dosjes, sipas pikës 28 të këtij vendimi, përzgjedh
dhe propozon një nga familjet kujdestare nga regjistri i familjeve kujdestare (VKM Nr. 149, datë
13.03.2018, pika 25-29).
VKM Nr.752, datë 08.09.2010 për "Standardet e shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në nevojë" kërkon që
“Vlerësimi duhet bërë me profesionalizëm dhe në ekipe multidisiplinare. Ata marrin në konsideratë nevojat
emocionale, psikologjike, shëndetësore, edukative të fëmijëve, gjithashtu edhe vlerësimet e mëparshme që mund të
jenë bërë për fëmijën. Sistemime emergjente të paplanifikuara bëhen vetëm në raste nevojash emergjente apo në
rrethana të jashtëzakonshme dhe gjithçka duhet të pasqyrohet në dosjen e fëmijës. Rezultatet e vlerësimit u bëhen të
ditur fëmijëve në mënyrë të kuptueshme me moshën e tyre, si dhe familjes biologjike dhe më pas familjes
kujdestare. Raporti i vlerësimit paraqitet në Komisionin Multidisiplinar të Kujdestarisë i ngritur pranë Sektorit të
Shërbimeve Sociale në bashkitë”.
Tranzicioni nga institucioni në familjen kujdestare duhet të planifikohet në mënyrën e duhur.
Ndonëse institucionalizimi shihet si alternativa e fundit për fëmijën pa kujdes prindëror, ajo është
një eksperiencë me elemente pozitivë që duhen vlerësuar si pika mbështetëse për planin e
ardhshëm për fëmijën. Fëmija ka ndërtuar marrëdhënie me moshatarët, me kujdestarët,
edukatorët duke i konsideruar ata si familjen e tij të madhe. Kështu, në përgatitjen e planit për
fëmijën duhet pasur parasysh përgatitja e fëmijës për largimin nga institucioni.
2.1.8 Përshtatshmëria ndërmjet familjes kujdestare dhe fëmijës
Komisioni multidisiplinar përzgjedh familjen kujdestare, duke gjykuar mbi përshtatshmërinë sa
më të mirë të nevojave të fëmijës me familjen që propozohet si familje kujdestare.
Përshtatshmëria ndërmjet familjes kujdestare dhe fëmijës bazohet në vlerësimin e zhvillimit të
personalitetit të fëmijës, në kontekstin familjar edukativ e social dhe vlerësimin e kushteve dhe të
përshtatshmërisë së fëmijës me familjen kujdestare të ardhshme, si dhe në kriteret e mëposhtme:
a) për fëmijën: mosha, temperamenti, interesat, marrëdhëniet me fëmijët e tjerë dhe nevoja të
veçanta që mund të ketë; b) për familjen biologjike: mosha, temperamenti, profesioni/punësimi,
strehimi, interesat, niveli i edukimit; c) për familjen kujdestare: mosha, temperamenti,
punësimi/profesioni, aftësitë, interesat, niveli edukativ, qëndrimet kundrejt kulturave të tjera,
statusi ligjor, kompetencat profesionale, preferencat ndaj fëmijëve potencialë për shërbim
kujdestarie, gatishmëria, banimi (distanca nga familja biologjike), fëmijët e tjerë të familjes
(VKM Nr. 149, datë 13.03.2018, pika 30).
Faza e parë e përshtatjes është ajo e informimit të fëmijës (bazuar në nivelin e të kuptuarit dhe
moshën), t’i shpjegohen qartë arsyet e vendosjes në familjen kujdestare dhe plani për kujdesin
ndaj tij. Punonjësi social mund të përdorë metoda të ndryshme komunikimi me fëmijën si:
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
35
diskutimi, gjatë të cilit punonjësi social përpiqet të eksplorojë nga fëmija se sa e kupton
rëndësinë e të pasurit një familje, se si ndihet brenda një familjeje, cilat janë ëndrrat e tij për
të pasur një familje etj;
vizatimi është një tjetër metodë me anë të te cilit fëmijës i kërkohet të vizatojë një familje
dhe më pas ta shpjegojë atë, të flasë rreth marrëdhënieve midis anëtarëve të familjes, si e
sheh veten midis tyre;
fotografitë e anëtarëve të familjes kujdestare, shtëpisë së tyre, kafshëve shtëpiake etj.
Fëmijës i kërkohet të imagjinojë një familje e cila dëshiron të kujdeset për një fëmijë dhe në
këtë “lojë” ky fëmijë do të ishte ai/ajo. Kjo metodë e ndihmon punonjësin social të kuptojë
ndjenjat e fëmijës për ndryshimet që po ndodhin në jetën e tij/saj.
Faza e dytë e përshtatjes është ajo e lidhjeve direkte të fëmijës me familjen kujdestare nëpërmjet
vizitave dhe takimeve, numri i të cilave mund të variojë nga një rast në tjetrin dhe është i
kushtëzuar nga ritmi individual i përshtatjes së çdo fëmije (VKM nr. 1104, datë 30.07.2008).
2.1.9 Plani individual i kujdesit për fëmijën
Strategjia (2008) përcakton edhe elementët e planit individual të kujdesit për fëmijën. Me
marrjen e vendimit nga gjykata për sistemimin e fëmijës në një familje kujdestare, fillon hartimi i
planit individual të kujdesit për fëmijën, i cili është një instrument kompleks që respekton
interesin më të lartë të fëmijës. Në hartimin e planit të kujdesit të fëmijës marrin pjesë:
punonjësi social i mbrojtjes së fëmijës,
familja kujdestare,
pjesëtarë të familjes biologjike,
vetë fëmija (nëse e ka plotësuar kriterin e moshës) dhe psikologu.
Elementët e planit individual të kujdesit të fëmijës përfshijnë:
Një vështrim mbi zhvillimin që ka pasur fëmija në aspektin fizik, intelektual, emocional dhe
sjellor; shqetësime të veçanta lidhur me zhvillimin e fëmijës si dhe objektivat; masat e nevojshme
lidhur me zhvillimin e fëmijës;
Historia shëndetësore e fëmijës dhe e anëtarëve të familjes (gjendja shëndetësore aktuale; ecurinë
e rritjes dhe zhvillimit; problemet shëndetësore aktuale dhe të kaluara; trajtimet/ndërhyrjet;
vaksinimet);
Edukimi i fëmijës (mbarëvajtjen në kopsht, shkollë, shtëpi, komunitet; problemet/arsyet e
shqetësimeve; si dhe masat e nevojshme / objektivat e edukimit të fëmijës);
Kontaktet me familjen biologjike;
Aktiviteti i punonjësit social dhe mbështetja që do t’i ofrohet fëmijës, prindërve kujdestarë dhe
familjes biologjike;
Suksesi i sistemimit të fëmijës në familjen kujdestare me raport progresin dhe zgjidhjen finale me
masat e propozuara dhe rishikim të planit individual të kujdesit;
Përgjegjësitë e secilit prej subjekteve të përfshira në zbatimin e planit individual të kujdesit, si
dhe afatet kohore.
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
36
VKM Nr. 752, datë 08.09.2010 për "Standardet e shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në nevojë"
Për çdo fëmijë në kujdestari hartohet një plan individual kujdesi. Fëmijët në varësi të moshës, si dhe pjesëtarët e
familjes marrin pjesë në hartimin e planit të kujdesit. Punonjësi social, duke u konsultuar gjithmonë me fëmijën,
familjen biologjike, familjen kujdestare dhe persona të tjerë të rëndësishëm, harton planin e kujdesit për fëmijën i
cili mbahet në dosjen e fëmijës. Planet e kujdesit hartohen bazuar në nevojat e fëmijës. Përmbajtja e një plani
kujdesi:
Qëllimi, afati dhe objektivat e sistemimit të fëmijës në kujdestari;
Masat e nevojshme afatshkurtra, afatmesme dhe afatgjata për kujdesin ndaj fëmijës;
Detyrat dhe përgjegjësitë e secilit prej individëve në zbatimin e planit individual të kujdesit duke përfshirë dhe
afatet kohore, si dhe planifikimin e vlerësimeve dhe rishikimit të planit të kujdesit;
Mbështetja që do t'i ofrohet fëmijës dhe prindërve kujdestarë;
Përcaktimi i angazhimeve të secilit në planin e kujdesit;
Masat për shëndetin, edukimin, nevoja të veçanta të fëmijës, ruajtja e marrëdhënieve me familjen biologjike
dhe të tjerë (kush/kur/si);
Parashikimet për vlerësimet periodike dhe rishikim të planit individual të kujdesit për fëmijën.
Plani i sistemimit të fëmijës dhe i kujdesit u bëhet i njohur prindërve biologjikë të fëmijës, vetë fëmijës dhe
prindërve kujdestarë. Në rast se kjo nuk ndodh për arsye të veçanta, gjithçka pasqyrohet në dosjen e fëmijës.
Vlerësimet periodike organizohen sipas afateve të parashikuara, por kur është e nevojshme mund të organizohen
përpara këtyre afateve. Në raste të tilla plani individual i kujdesit rishikohet dhe ndryshohet në varësi të kushteve
të mëposhtme:
Situata e familjes biologjike ndryshon;
Situata e familjes kujdestare ndryshon;
Do të ishte në interesin më të mirë të fëmijës të kthehej në familjen biologjike;
Plani i kujdesit dhe qëllimi i tij duhet të ndryshohet.
Vendimet u bëhen të njohura prindërve, fëmijës, familjes kujdestare dhe një kopje e tyre mbahet në dosjen e
fëmijës. Kur një rast kujdestarie rrezikon të përfundojë në mënyrë të paplanifikuar, në këto raste bëhet një vlerësim
i situatës aktuale dhe rishikim i planit individual të kujdesit për fëmijën. Kur një rast kujdestarie përfundon në
mënyrë të paplanifikuar organizohet një vlerësim për të marrë një vendim zyrtar, si dhe për të pasqyruar
ndryshimin e situatës në planin individual të kujdesit për fëmijën (Pika 7).
2.1.10 Monitorimi i fëmijës në familjen kujdestare
Procesi i monitorimit të fëmijës dhe familjes kujdestare gjatë kryerjes së shërbimit të kujdestarisë
përbën një komponent të rëndësishëm dhe delikat të shërbimit të kujdestarisë që lidhet me
verifikimin e suksesit të zbatimit të tij dhe që i hap rrugë fazës së fundit të riintegrimit të
fëmijëve. Institucioni përgjegjës për monitorimin është Njësia e Vlerësimit të Nevojave dhe
Referimit të Rastit ose struktura e shërbimeve të kujdesit shoqëror në bashki. Kjo Njësi
monitoron në vazhdimësi familjen dhe fëmijën e vendosur në kujdestari, nëpërmjet kryerjes të
vizitave në shtëpi apo gjatë veprimtarisë normale të familjes. Vizitat e monitorimit bëhen çdo 2
javë në 3 muajt e parë dhe më pas çdo muaj. Rezultatet e çdo vizite dokumentohen dhe
përfshihen në dosjen përkatëse të fëmijës (VKM nr. 149, datë 13.03.2018).
Nëse është e nevojshme punonjësi social do të vizitojë familjen më shpesh. Përveç kësaj,
punonjësi social i caktuar për ndjekjen e fëmijës do të kryejë vizita në kopshtin/shkollën e
fëmijës me qëllim identifikimin e progresit apo të vështirësive që mund të ndeshen prej
fëmijës. Gjatë këtyre vizitave mblidhet informacion sesi kujdestari kujdeset për fëmijën,
nëse ai ka shfaqur interes për edukimin e fëmijës, nëse është proaktiv në marrjen e
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
37
vendimeve lidhur me ecurinë e fëmijës etj. Punonjësi social duhet të sigurohet që lidhjet apo
kontaktet telefonike me familjen biologjike dhe të afërm të tjerë të ruhen, duke respektuar
kushtet e parashikuara në PIM të kujdesit për fëmijën (VKM nr. 1104, datë 30.07.2008).
Sipas Ligjit 121/2016, Neni 33 “Roli i Shërbimit Social Shtetëror 1. Shërbimi Social Shtetëror monitoron zbatimin e
legjislacionit të shërbimeve shoqërore në të gjithë vendin, nëpërmjet strukturave të njësisë qendrore dhe drejtorive
rajonale”. Drejtoritë Rajonalë të Shërbimit Social Shtetëror monitorojnë çdo tre muaj proceset e punës së punonjësit
social të njësisë së qeverisjes vendore dhe bëjnë monitorimin e fëmijëve të vendosur në familje kujdestare
gjithashtu. Inspektorati përgjegjës për shërbimet sociale inspekton 2 herë në vit familjen kujdestare dhe fëmijën, për
të siguruar respektimin e standardeve të shërbimit të kujdestarisë, si dhe për të siguruar mirëqenien e fëmijës, sipas
procedurave për zbatimin e standardeve të përcaktuara me udhëzim të ministrit përgjegjës për çështjet sociale.
Monitorimi si element kyç i procesit në funksion të sigurimit të mirëqenies së fëmijëve është
detyrë e “ofruesit të shërbimit të kujdestarisë”. Ofrues mund të jenë struktura përgjegjëse e
shërbimeve sociale pranë bashkisë, si dhe agjencitë e kontraktuara për ofrimin e këtij shërbimi në
nivel vendor. Ofruesi i shërbimit të kujdestarisë cakton një punonjës social të kualifikuar për të
monitoruar dhe mbështetur fëmijën e vendosur në kujdestari dhe familjen kujdestare. Pra,
monitorim nuk do të thotë vetëm kontroll dhe ndjekje e situatave, por edhe asistencë dhe
mbështetje. Punonjësi social mundëson dhe siguron që familja kujdestare të ketë akses në
informacione, shërbime dhe mbështetje profesionale, me qëllim që fëmijës t'i ofrohet një shërbim
cilësor dhe t’i përmbushen të gjitha nevojat.
Në standardet e shërbimit të kujdestarisë përcaktohen përgjegjësitë e punonjësit social në
monitorimin dhe mbështetjen e familjes kujdestare, të cilat përfshijnë:
organizimin e trajnimeve;
të sigurojnë monitorimin dhe mbështetjen e prindërve kujdestarë dhe fëmijëve të tyre;
të sigurojnë që prindërit kujdestarë i kuptojnë, respektojnë dhe zbatojnë standardet, procedurat dhe
legjislacionin përkatës;
të sigurojnë që prindërit kujdestarë të jenë të informuar dhe të këshillohen, lidhur me fëmijët në kujdestari
duke përfshirë: historikun e tyre, shëndetin, edukimin, nivelin kulturor, besimin fetar, episode të
neglizhimit apo abuzimit me të cilat fëmijët mund të jenë përballur;
të sigurojnë që prindërve kujdestarë u jepet informacion me shkrim mbi procedura të ndryshme dhe
inspektimet që mund të bëhen ndaj tyre, si dhe ndihma që mund t'u ofrohet në raste të tilla, si dhe për raste
kur fëmija mund të largohet nga familja kujdestare;
të sigurojnë mbështetje psiko-sociale në situatat kur kujdestaria mund të ndërpritet, fëmija largohet apo në
momente të tjera kritike.
Punonjësi social takohet rregullisht me prindërit kujdestarë, si dhe organizon takime të veçanta me fëmijët e tyre. Në
rastet kur lind e nevojshme që fëmija të lëvizë nga familja kujdestare në një familje tjetër, punonjësi social
organizon takime në lidhje me rishikimin e planit individual të kujdesit, duke përcaktuar dhe rolin e familjes
kujdestare. Sektori i shërbimeve sociale të bashkisë nxit dhe mbështet krijimin e grupeve të mbështetjes komunitare
për familjet dhe fëmijët në kujdestari. Sektori i shërbimeve sociale të bashkisë planifikon dhe mundëson shërbime
ndihme për situata emergjente, si për familjen kujdestare ashtu edhe për fëmijët në kujdestari. Informacioni rreth
këtyre shërbimeve transmetohet te prindërit kujdestarë dhe fëmijët (VKM Nr. 752, datë 08.09.2010).
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
38
Monitorimi nga drejtoritë rajonale të Shërbimit Social Shtetëror dhe inspektimi nga inspektorati
përgjegjës për shërbimet shoqërore koordinohen dhe realizohen në ditët e monitorimit të familjes
nga struktura e shërbimeve të kujdesit shoqëror të bashkisë ose njësisë së vlerësimit të nevojave
dhe referimit të rastit të njësisë administrative. Në rastet kur punonjësit e strukturave
monitoruese apo inspektuese, informohen ose besojnë në mënyrë të arsyeshme se fëmija ndodhet
në situatë emergjence, procedojnë menjëherë, duke referuar rastin te NJMF, sipas procedurave të
përcaktuara në Ligjin Nr. 121/2016 dhe në Ligjin Nr. 18/2017.
Në standardet e shërbimit të kujdestarisë përcaktohet se prindërit kujdestarë marrin pjesë në
rivlerësime të rregullta që kanë të bëjnë me kapacitetin e tyre për të ofruar një shërbim cilësor
dhe për të identifikuar boshllëqet gjatë shërbimit të kujdestarisë. Vlerësimi i parë bëhet pas vitit
të parë të kujdestarisë. Rishikimet e ardhshme bëhen në periudha trevjeçare. Duke u bazuar në
dokumentacion, vlerësimet marrin në konsideratë performancën e prindërve kujdestarë,
ndryshime të rëndësishme në shëndetin, kushtet e tyre dhe nevojat për mbështetje dhe trajnim.
Punonjësi social përgatit një raport, i cili konsultohet dhe miratohet nga prindërit kujdestarë dhe
nga anëtarë të tjerë të familjes. Në raport paraqiten dhe pikëpamjet e fëmijës dhe në rast se
konsiderohet e nevojshme dhe të prindërve biologjikë. Raportet përmbajnë nevojat për trajnim
dhe hapat që duhen ndërmarrë, lidhur me përmirësimin e shërbimit të kujdestarisë deri në
vlerësimin tjetër. Vlerësime të tjera suplementare bëhen në raste të abuzimeve, neglizhimeve apo
ankimeve serioze lidhur me familjen kujdestare (VKM Nr. 752, datë 08.09.2010).
2.1.11 Riintegrimi i fëmijës
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët
“Riintegrimi i fëmijës në familjen e tij/saj duhet të projektohet si një proces gradual dhe i mbikëqyrur, i shoqëruar
me ndjekje në vazhdimësi dhe masa mbështetëse që marrin parasysh nevojat e moshës dhe zhvillimin e kapaciteteve
të fëmijës, si dhe shkakun e ndarjes”... “Procesi i ribashkimit me familjen biologjike planifikohet, komunikohet dhe
zbatohet me kujdes të veçantë, duke siguruar pjesëmarrjen aktive të fëmijës dhe familjes, si edhe mbështetje pas
ribashkimit/riintegrimit”.
Një rëndësi të veçantë për promovimin e riintegrimit në familje merr vlerësimi i situatës që ka
shkaktuar vendosjen e fëmijës në institucion, nëse ajo ka ndryshuar për mirë. Mendimi i fëmijës
për t’u kthyer në familjen biologjike është kushti i parë i procesit të riintegrimit. Krahas
plotësimit të këtyre kushteve, duhet që fëmija dhe familja e tij të kenë mbështetje pas riintegrimit
të fëmijës, për të shmangur rrezikun e rishfaqjes së problemeve të mëparshme.
Ribashkimi i fëmijës me familjen biologjike konsiderohet alternativa më mirë për sistemimin e
përhershëm të fëmijës. Për të arritur ribashkimin duhet që familjet biologjike të jenë fuqizuar dhe
t’i kenë plotësuar nevojat e tyre të cilat çuan në largimin e fëmijës prej tyre. Megjithatë, jo
gjithmonë është i mundshëm ribashkimi i fëmijës me familjen biologjike. Problemet e prindërve
biologjikë mund të jenë aq të rënda, saqë ata nuk mund t’i përballojnë ato dhe të rifitojnë të
drejtën e marrjes së kujdestarisë për fëmijët e tyre. Arsyet pse fëmijët janë ndarë nga prindërit e
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
39
tyre (neglizhimi tipik, abuzimi fizik, abuzimi seksual apo emocional) mund të kenë ndikuar në
aftësinë e tyre për t’u kujdesur për ta dhe për të marrë kujdesin prej familjes kujdestare. Kur
ribashkimi i fëmijës me familjen biologjike vlerësohet si i pamundur apo në interesin më të lartë
të fëmijës, atëherë duhet punuar për të mundësuar birësimin e fëmijës. Kur as ribashkimi me
familjen biologjike dhe as birësimi nuk janë të mundur, atëherë përgatitja e fëmijës për jetesë të
pavarur mund të jetë një nga opsionet e fundit. Edhe në këtë rast përgatitja e fëmijës do të jetë
graduale dhe në të gjitha aspektet e jetës me qëllim aftësimin për të menaxhuar plotësimin e
nevojave bazë si strehimin, menaxhimin financiar dhe ndërtimin e marrëdhënieve sociale.
Vazhdimësia e edukimit apo mësimi i një zanati/profesioni do jetë një aspekt tjetër ku do të
fokusohen përpjekjet e integruara të ekipit të kujdestarisë.
Shërbimi i kujdestarisë kushtëzohet nga respektimi i procedurave të nevojshme gjatë fazave
të procesit, si dhe nga niveli i kualifikimit të profesionistëve që marrin pjesë në këtë proces.
Subjektet e përfshira në këtë proces janë që nga fëmija/fëmijët të cilët janë gati për të jetuar/ janë
duke jetuar në përkujdesjen alternative, familja biologjike, kujdesdhënësit, menaxherët e
organizatave të përkujdesjes, punonjësit socialë, punonjësit e shërbimeve për mbrojtjen e
fëmijëve, hulumtuesit e të rinjve/fëmijërisë, OSHC që punojnë në fushat e zhvillimit të të rinjve/
fëmijëve, deri tek autoritetet publike në të gjitha nivelet. Përgjegjësitë dhe rolet e të gjitha
palëve duhet të jenë të qarta duke u fokusuar në tre komponentët kryesorë të procesit që janë:
1. Procesi i nisjes së shërbimit që fillon kur çdo agjenci përcakton qëllimet dhe detyrat e saj
mbi bazën e detyrimeve ligjore dhe zhvillon ndërgjegjësimin dhe vlerësimin e nevojave deri në
vendimmarrjen për familjen kujdestare. Ky proces kërkon vlerësimin e gjendjes së fëmijës me
qëllim që të vendoset duke respektuar interesin më të lartë të tij dhe përzgjedhjen e familjes
kujdestare të përshtatshme për integrimin e fëmijës në situatat e ardhme jetësore të tij /saj.
2. Procesi i realizimit të shërbimit që vazhdon me kompletimin e planit të zhvillimit të
familjes me prindërit kujdestarë dhe atashimin e fëmijës me familjen kujdestare. Ky proces
kërkon asistencë profesionale për fëmijën dhe familjen, monitorim të kujdesshëm dhe ruajtjen e
lidhjeve me familjen biologjike.
3. Procesi i përfundimit me daljen e fëmijës nga shërbimi i kujdestarisë për riintegrimin në
familjen biologjike, në familje birësuese apo dalja në jetesë të pavarur. Ky është procesi përmes
të cilit fëmija vazhdon jetesën normale në familje derisa të bëhet i pavarur.
Referuar legjislacionit shqiptar, VKM nr. 752, datë 08.09.2010 për "Standardet e shërbimit të kujdestarisë për
fëmijët në nevojë", Pika 13. Përgatitja e fëmijës/të rinjve për t'u larguar nga familja kujdestare
“Fëmijët dhe të rinjtë ndihmohen në drejtim të zhvillimit të aftësive, njohurive dhe kompetencave të nevojshme për
një jetë të pavarur. Atyre u jepet mbështetje dhe udhëzime të vazhdueshme për ta përballuar pozitivisht largimin nga
familja kujdestare. Për rastet e të rinjve që arrijnë moshën për t'u larguar nga kujdestaria për një jetë të pavarur,
duhet që të paktën 2 vjet para këtij momenti të parashikohet në planin individual të kujdesit mbështetja e nevojshme
financiare dhe personale që do t'i jepet fëmijës pas largimit. Plani i kujdesit për largimin nga kujdestaria e një të riu
me aftësi të kufizuar bëhet në marrëveshje dhe bashkëpunim me qendrat e zhvillimit të specializuara për shërbimet
ndaj të rriturve, në mënyrë që të realizohet një largim sa më pak problematik. Të rinjtë/fëmijët, familjet e tyre,
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
40
punonjësit socialë, prindërit kujdestarë përfshihen në hartimin e planit të largimit të fëmijës nga familja kujdestare.
Fëmijët inkurajohen nga prindërit kujdestarë për t'u aktivizuar në rutinën ditore të jetës familjare, siç është blerja dhe
përgatitja e ushqimit, dekorimi i shtëpisë dhe administrimi i parave të xhepit. Shkalla e pavarësisë së lejuar për
fëmijët/të rinjtë bazohet duke marrë në konsideratë moshën, stadin e zhvillimit, nivelin e të kuptuarit dhe aftësitë e
fëmijës. Planet e largimit nga kujdestaria përshtaten në përputhje me moshën, stadin e zhvillimit, nivelin e të
kuptuarit dhe pjekurinë e tyre. Ky plan hartohet në varësi të planeve për të ardhmen, të cilat variojnë nga riintegrimi
në familjen biologjike, në një familje tjetër kujdestare/adoptive apo kalimi në jetë të pavarur. Fëmijët këshillohen
dhe udhëzohen në lidhje me njohjen dhe orientimin për të marrë shërbimet e nevojshme në institucionet, zyrat,
agjencitë e ndryshme në varësi të nevojave”.
Në këtë proces përdoren një sërë dokumentesh dhe formularësh si: a) Formular fillestar i
aplikantit për të qenë familje kujdestare; b) Formular i familjes kujdestare; c) Formular i
fëmijës në nevojë për të përfituar nga shërbimi i kujdestarisë; d) Marrëveshja tip ndërmjet
ofruesit të shërbimit dhe familjes biologjike; e) Marrëveshja tip ndërmjet ofruesit të
shërbimit dhe familjes kujdestare; f) Plani individual i kujdesit për fëmijën; g) Formular
monitorimi dhe inspektimi; h) Dokumente që verifikojnë situatat e paraqitura në formularë;
j) Raporte lidhur me ecurinë e fëmijës, raportime mbi monitorimin dhe supervizimin e
fëmijës në familjen kujdestare; k) Raportet periodike të punës së punonjësit social, l)
Raportet e grupeve multidisiplinare të kujdestarisë pranë bashkive drejtuar gjykatës, etj.
Modeli i një raporti drejtuar gjykatës së Tiranës paraqitet si më poshtë.
INFORMACION
DREJTUAR GJYKATËS SË RRETHIT GJYQËSOR, TIRANË
Organizata Shërbime Sociale Bethany në bashkëpunim me Ministrinë e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale,
Departamentin e Mbrojtjes dhe Përfshirjes Sociale pranë Bashkisë së Tiranës, Shërbimin Social Shtetëror dhe
Shtëpinë e Foshnjës 0-6 vjeç Tiranë, është duke zbatuar shërbimin e kujdestarisë për fëmijët pa kujdes prindëror të
vendosur në Shtëpinë e Foshnjës Tiranë, më qëllim zhvendosjen e tyre në përkujdesje alternative me bazë familjen.
Sistemimi i fëmijëve në përkujdesje alternative me bazë familjen përbën një nga prioritet e mbështetjes që shteti
ofron për fëmijët pa kujdes prindëror apo në rastet kur nuk është në interesin më të lartë të fëmijës qëndrimi në
familjen biologjike për shkak të neglizhimit, abuzimit, shfrytëzimit, etj. Vlen të theksohet se vendosja e fëmijëve në
familje kujdestare përbën edhe një standard për t’u respektuar dhe zbatuar, në kuadër të angazhimeve që shteti
shqiptar ka marrë me nënshkrimin e Konventës për të Drejtat e Fëmijëve të OKB, përkatësisht nenit 5 dhe 9 të saj.
Kodi i Familjes sanksionon në Nenin 267 se fëmija vendoset në institucion vetëm atëherë kur çdo alternativë tjetër
është e pamundur apo nuk është në interes të fëmijës. Në rastin e fëmijës A.Ç., vendosja në familje kujdestare është
në interesin më të lartë të fëmijës A. Ç. pasi e lejon atë të rritet në një mjedis familjar të ngjashëm me atë që do të
kishte në familjen e tij biologjike, me përkujdesje të posaçme fizike dhe emocionale, të cilat janë shumë të
nevojshme, sidomos për moshën e hershme gjatë së cilës tek fëmija ndodhin një sërë zhvillimesh dhe ndryshimesh
të rritjes, të cilat duhet të mbështeten në mënyrën e duhur dhe institucioni nuk rezulton të jetë alternativë e
përshtatshme. Për këtë shkak legjislatori ka përcaktuar se vendosja në institucion duhet parë si alternativa e fundit,
kur çdo alternativë tjetër është e pamundur.
Ndër arsyet kryesore pse familja kujdestare është një alternative më e mirë krahasuar me institucionin rezidencial
është pasi familja kujdestare përafron me mjedisin natyral të familjes biologjike ku fëmija rritet e zhvillohet për të
arritur potencialin maksimal si dhe ka mundësi për:
2 2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
41
- Rritje e zhvillim normal fizik, social, psikologjik, mendor dhe kulturor
- Përmbushje të nevojave shpirtërore dhe emocionale
- Vëmendje e dedikuar
- Ndjenjë përkatësie
- Atashim i sigurt mes fëmijës dhe figurave prindërore
- Lidhje e qëndrueshme midis fëmijës dhe anëtarëve të familjes së tij biologjike (prindërve, motrave/vëllezërve,
gjyshërve, etj.)
- Krijimi i marrëdhënieve të qëndrueshme në të ardhmen
- Influencë në lidhje me funksionimin dhe mënyrën e jetës
- Ndjenjë sigurie dhe krijimi i një vizioni për të ardhmen
Ekipi multidisiplinar i kujdestarisë pranë Shërbimeve Sociale Bethany në bashkëpunim me departamentin e
“Mbrojtjes dhe Përfshirjes Sociale” pranë Bashkisë së Tiranës ka realizuar identifikimin, vlerësimin, dhe trajnimin e
familjes kujdestare të përbërë nga R. D., dhe djalit të saj R. D. Në bazë të vlerësimeve të realizuara nga ekipi
multidisiplinar i Shërbimeve Sociale Bethany, familja kujdestare i plotëson të gjitha kriteret për të qenë një familje
kujdestare, kritere të cilat janë të përcaktuara në VKM Nr. 149, datë 13.03.2018 “Për kriteret, dokumentacionin dhe
procedurat për evidentimin e familjes kujdestare për fëmijët pa kujdes prindëror dhe masës së financimit për
shpenzimet e fëmijës së vendosur në familje kujdestare”.
Meqë gjykata po shqyrton çështjen “Caktimi si familje kujdestare për fëmijën A. Ç.”, ku si palë e tretë është thirrur
“Drejtoria e Mbrojtjes dhe Përfshirjes Sociale” Bashkia Tiranë, bazuar në nenin 195 të Kodit të Procedurës Civile
në cilësinë e Palës së Tretë, Shërbime Sociale Bethany kërkon nga ana juaj caktimin e kujdestarisë së fëmijës A. Ç.
në familjen kujdestare me prindër R. D. Kjo kërkesë është e ligjshme dhe bazohet në nenin 267 të Kodit të Familjes,
i cili përcakton se “… gjykata i jep prioritet zgjedhjes së kujdestarit ndërmjet paraardhësve, personave të afërm të të
miturit, një familje kujdestare, dhe si alternativë të fundit institucionin publik ose privat”.
Vetë kujdestari, në këtë rast nëna biologjike, e ka parë të arsyeshme për të larguar fëmijën nga institucioni dhe për ta
vendosur pranë familjes kujdestare për shkaqe të arsyeshme si ajo e ofrimit të një mundësie më të mirë për
fëmijën, siç është jetesa në një mjedis familjar, e cila është në interesin më të lartë të fëmijës krahasuar me
qëndrimin e tij në institucion për sa kohë që ajo vete si nënë biologjike e fëmijës apo të afërmit e saj e kanë të
pamundur për t’u kujdesur për të. Gjatë periudhës së qëndrimit të fëmijës në institucion, është diskutuar dhe punuar
me nënën biologjike të saj për të kuptuar shërbimin e kujdestarisë si një shërbim i cili është në interesin më të lartë
të fëmijës përkundrejt qëndrimit në institucion. Nëna biologjike nëpërmjet një deklarate noteriale ka pranuar të
vendosë fëmijën për një periudhë të përkohshme në një familje kujdestare. Gjatë kësaj kohe, me të janë realizuar
takime të shpeshta për të diskutuar rreth çështjeve dhe situatave të ndryshme që e shqetësonin. Nëna biologjike,
gjithashtu është mbështetur në mënyrë të vazhdueshme me paketa ushqimore dhe veshmbathje nga Shërbimet
Sociale Bethany. Gjithashtu midis nënës biologjike dhe nënës potenciale kujdestare R., është realizuar takimi pranë
zyrave të Shërbimeve Sociale Bethany me qëllim njohjen dhe rënien dakord midis dy palëve. Në takim të dyja palët
ishin dakord për fillimin e procesit gjyqësor dhe marrjen e kujdestarisë së fëmijës nga R.D., me qëllim ofrimin e një
përkujdesje të përkohshme, deri në fuqizimin e familjes biologjike.
Shërbimet Sociale Bethany, në bashkëpunim me “Drejtorinë e Mbrojtjes dhe Përfshirjes Sociale” Bashkia Tiranë, ka
identifikuar familjen kujdestare me prindër R. D. dhe ka administruar dokumentacionin përkatës siç është përcaktuar
në VKM Nr. 149, datë 13.03.2018. Prindi kujdestar është trajnuar dhe familja kujdestare rezulton të jetë e
përshtatshëm dhe e gatshme të marrë në kujdestari fëmijën. Ndonëse R. D. është një nënë e vetme që jeton me djalin
e saj 17 vjeçar në Tiranë, ajo ka aplikuar për të qenë pjesë e procesit të shërbimit të kujdestarisë dhe ka shprehur
dëshirën për të marrë nën kujdestarinë e saj një fëmijë nga institucioni. Bazuar në fjalët e R.D. ajo që e shtyn atë për
të qenë familje kujdestare është një ndjesi e brendshme prej nëne dhe se gjithmonë i ka dashur fëmijët.
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
42
Me qëllim krijimin dhe forcimin e marrëdhënies midis familjes kujdestare dhe fëmijës, R.D. dhe fëmija takohen një
herë në javë dhe me fillimin e procedurave gjyqësore këto takime janë shpeshtuar. Takimet kanë nisur që prej muajit
Gusht 2018 dhe janë realizuar në ambientet e Shtëpisë së Foshnjës Tiranë, të supervizuara nga stafi i Shtëpisë së
Foshnjës Tiranë dhe punonjëses sociale të organizatës Shërbimet Sociale Bethany, me qëllim për të vëzhguar
reagimet e fëmijës përkundrejt prindit kujdestar, si dhe për të vlerësuar mënyrën e sjelljes dhe komunikimit të
prindit kujdestar me fëmijën që do marrë në kujdestari. Takimet midis fëmijës dhe familjes kujdestare kanë zgjatur
relativisht 2 orë. Në dy takimet e para fëmija ka qenë e heshtur dhe jo shumë aktive. Ajo kishte vështirësi të
bashkëvepronte apo komunikonte në takimet e para dhe kishte nevojë për kujdestaren pranë saj, me të cilën ajo ka
një marrëdhënie të ngrohtë. Kjo për faktin se fëmija ka kaluar një periudhë foshnjërie shumë të vështirë. Ajo ka qenë
e neglizhuar nga nëna dhe familja e saj që në lindje. Asaj i ka munguar vëmendja e dedikuar dhe atashimi me nënën
biologjike. Gjatë takimeve të para, kujdestarja ka qenë e pranishme dhe i ka qëndruar pranë dhe duke i shpjeguar
vajzës rolin dhe qëllimin e R.D. Fëmija shfaqte kuriozitet dhe dëgjonte me vëmendje atë se çfarë kujdestarja e saj i
shpjegonte. Me shumë qetësi, durim dhe afeksion, R.D. arriti të komunikonte dhe të ndërvepronte me vajzën e cila
filloi të krijojë besim dhe të ndjehej e sigurt në praninë e saj. Në takimet në vazhdim, vajza është ndjerë më e qetë
dhe më e lirshme në bashkëveprim dhe komunikim me R.D.
Mënyra e ndërveprimit të fëmijës me R.D. ka qenë nëpërmjet lojërave të ndryshme, si në dhomën e terapisë së lojës,
edhe në oborrin e institucionit. Ato luajnë, shkëmbejnë sendet e njëra tjetrës dhe flasin së bashku për gjëra të bukura;
për kukullat, për lulet, për veshjen e vajzës, për shokët dhe shoqet e saj, për edukatoret e kujdestaret që kujdesen dhe
i falin dashuri. Në vazhdimësi të takimeve fëmija është ndjerë shumë mirë, reagimet e saj u bënë miqësore dhe më e
rëndësishmja është fëmija ndjerë e sigurt në prani të R.D. Në fund të takimeve ato qëndrojnë për disa momente të
përqafuara së bashku dhe nuk kanë dëshirë që ky moment të mbarojë. Njohja midis familjes kujdestare dhe fëmijës
ka qenë graduale në mënyrë që fëmija të ambientohet gradualisht. Bazuar në vlerësimin mbi takimet e realizuara,
fëmija është përshtatur shumë mirë me R.D. pasi ka pasur një ndërveprim shumë pozitiv gjatë takimeve. Takimet
midis fëmijës dhe R.D. janë zhvilluar me qëllim që të dyja palët të përshtaten me njëra-tjetrën, si dhe fëmija ta ketë
sa më të lehtë tranzicionin dhe kalimin nga institucioni në familjen kujdestare pas vendimit të gjykatës. Edhe pse një
prind i vetëm, R.D. është një prind i përkushtuar ndaj djalit të saj dhe është vënë re se ndërveprimi që ajo ka
përkundrejt vajzës është shumë i favorshëm dhe i përshtatshëm për të ndikuar pozitivisht në zhvillimin dhe
mirërritjen e saj, duke arritur t’i plotësojë jo vetëm nevojat bazike, por edhe nevoja të qenësishme si ato emocionale,
psikologjike, sociale dhe edukative.
Vlen të theksohet se pasi fëmija të sistemohet në familjen kujdestare, organizata Shërbimet Sociale Bethany dhe
Bashkia e Tiranës do e monitorojnë fëmijën në familjen kujdestare në mënyrë të vazhdueshme, me qëllim sigurimin
e mirëqenies së fëmijës mbajtjes së kontakteve me familjen e saj biologjike. Në rastet kur gjatë monitorimit të
fëmijës në familjen kujdestare identifikohet neglizhim apo abuzim ndaj fëmijës, do të kërkohet në mënyrë të
menjëhershme largimi i fëmijës nga familja kujdestare. Ndërsa, në rastet kur fëmija mund të shfaqë vështirësi me
përshtatjen me jetesën e re në familje apo familja kujdestare më fëmijën, do të bëhet një vlerësim i situatës e më pas
Bashkia Tiranë do të kërkojë mbështetjen e organizatës Shërbime Sociale Bethany bazuar në marrëveshjen
dypalëshe, për të ofruar shërbime të specializuara si këshillim, terapi individuale, terapi familjare apo trajnime ekstra
për familjen kujdestare. Gjatë kohës së qëndrimit të fëmijës pranë familjes kujdestare, nëna biologjike ka të drejtë të
mbajë lidhje me të dhe takimet do të realizohen në një mjedis të sigurt e neutral dhe jo në shtëpinë e familjes
kujdestare, me qëllim që të mundësohet siguria e R.D. dhe familjes së saj. Gjatë kësaj periudhe, Shërbimet Sociale
Bethany në bashkëpunim me Bashkinë e Tiranës do të punojnë për të fuqizuar nënën biologjike me qëllim që të
mundësohet rikthimi i vajzës pranë familjes së saj, kur kjo do të vlerësohet të jetë në interesin më të lartë të fëmijës.
Përgatiti për Gjykatën e Tiranës
Menaxheri i rastit i Shërbimeve Sociale Bethany
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
43
2.2 Roli proaktiv i profesionistëve të angazhuar në mbrojtjen e fëmijëve
2.2.1 Përcaktimi ligjor i rolit të punonjësit për mbrojtjen e fëmijës
Si pjesë e ekipit të profesionistëve, punonjësit për mbrojtjen e fëmijës në njësitë administrative të
bashkisë kanë rolet e tyre specifike. Ata janë pranë fëmijëve dhe familjeve të tyre biologjike, dhe
kjo marrëdhënie ndërmjet tyre duhet të vazhdojë derisa për fëmijën të jenë gjetur zgjidhje të
qëndrueshme dhe të jetë siguruar mirëqenia e fëmijës dhe e familjeve të tyre. Duke qenë të
vendosur pranë strukturave të pushtetit vendor, ata janë në një pozicion të mirë për të shërbyer
edhe si lehtësues të marrëdhënieve të bashkëpunimit që duhet të vendosen ndërmjet familjeve
biologjike dhe familjeve kujdestare. Punonjësi për mbrojtjen e fëmijës mund të ndihmojë në
parandalimin e institucionalizimit të fëmijës duke identifikuar familjen në risk dhe duke i ofruar
shërbime mbështetëse dhe fuqizuese. Në rast se situata e fëmijës pranë familjes biologjike është
me risk të lartë, atëherë punonjësi për mbrojtjen e fëmijës merr masa për të larguar fëmijën nga
mjedisi i riskut dhe konsideron kujdesin alternativ për vendosjen e fëmijës, duke u nisur nga
interesi më i lartë i fëmijës si: vendosjen e fëmijës pranë të familjarëve të afërm, pranë një
familje kujdestare dhe si opsion të fundit, kur asnjë nga alternativat e mëparshme nuk është e
mundur, vendosjen e fëmijës në një institucion përkujdesi.
Ligji Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës”
Neni 50: “Punonjësi për mbrojtjen e fëmijës në njësitë administrative të bashkisë”:
1. Punonjësit për mbrojtjen e fëmijës në njësitë administrative të bashkive janë pjesë e njësisë së vlerësimit të
nevojave dhe referimit dhe kryejnë vetëm detyra që lidhen me mbrojtjen e fëmijës.
2. Çdo njësi administrative e bashkisë, e cila ka më shumë se 3,000 fëmijë, ka minimalisht, një punonjës për
mbrojtjen e fëmijës. Ata nuk mund të angazhohen në detyra të tjera brenda njësisë së vlerësimit të nevojave
dhe referimit. Në rastet kur njësia administrative e bashkisë ka më pak se 3,000 fëmijë, këtë detyrë mund ta
kryejë njëri nga punonjësit e njësisë së vlerësimit të nevojave dhe referimit, i cili ka të përcaktuar në
përshkrimin e punës funksionin si punonjës për mbrojtjen e fëmijës.
Neni 51: “Detyrat e punonjësit për mbrojtjen e fëmijës”
1. Punonjësi për mbrojtjen e fëmijës kryen funksionin e menaxherit të rastit për fëmijët në nevojë për mbrojtje,
që nga momenti i identifikimit apo referimit, gjatë hartimit e zbatimit të masës së mbrojtjes dhe Planit Individual
të Mbrojtjes deri në përfundimin e tyre.
2. Punonjësi për mbrojtjen e fëmijës ka për detyrë:
a) Të identifikojë në mënyrë proaktive rastet e fëmijës në rrezik dhe në nevojë për mbrojtje, nëpërmjet vizitave
periodike në terren dhe në familjen e fëmijës në rrezik, komunikimit me profesionistët nga sektori i arsimit,
shëndetësisë dhe rendit, të cilët kanë kontakte me fëmijët;
b) të bëjë vlerësimin e nivelit të rrezikut të çdo rasti të referuar dhe të identifikuar të fëmijës në nevojë për
mbrojtje;
c) të kërkojë mbledhjen e grupit teknik ndërsektorial dhe të hartojë Planin Individual të Mbrojtjes, pjesë e të
cilit është edhe propozimi për marrjen e masave të mbrojtjes;
d) të informojë drejtuesin e njësisë së mbrojtjes së fëmijës dhe t’i propozojë drejtorit të strukturës përgjegjëse
të shërbimeve shoqërore marrjen e masave të mbrojtjes mbi bazën e Planit Individual të Mbrojtjes, si dhe të
koordinojë ndërhyrjet e veprimet që përcaktohen në plan; të bashkëpunojë dhe të shkëmbejë informacion
për menaxhimin e rasteve të fëmijës në nevojë për mbrojtje me çdo strukturë përgjegjëse shëndetësore,
arsimore, policore, të prokurorisë dhe të gjyqësorit, në nivel vendor e kombëtar, si dhe me shoqërinë civile,
duke ruajtur të dhënat personale të fëmijës;
2 2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
44
e) të monitorojë mbarëvajtjen e zbatimit të masës së mbrojtjes, progresin e zhvillimit të fëmijës, për të cilin
është vendosur masa e mbrojtjes. Profesionistët e tjerë, të përfshirë në zbatimin e masës së mbrojtjes apo të
Planit Individual të Mbrojtjes, janë të detyruar ta mbajnë të informuar punonjësin e mbrojtjes së fëmijës në
lidhje me progresin, sfidat dhe problematikat e hasura gjatë zbatimit të tyre;
f) të propozojë ndryshimin apo heqjen e masës së mbrojtjes dhe/ose ndryshimin apo përfundimin e Planit
Individual të Mbrojtjes nëse nuk ekzistojnë më kushtet, për shkak të të cilave është vendosur masa dhe
plani, apo kur një gjë e tillë i shërben fëmijës dhe/ose është në interesin më të lartë të tij;
g) të lehtësojë dhe të mbështesë fëmijën dhe/ose familjen e fëmijës në përmbushjen e veprimeve apo detyrave
të përcaktuara në Planin Individual të Mbrojtjes;
h) të marrë pjesë në proceset gjyqësore, në të cilat shqyrtohen masat e mbrojtjes të propozuara në planet
individuale të mbrojtjes së fëmijës, për të cilët ai është menaxher rasti;
i) t’i drejtohet prokurorit për heqjen e përgjegjësisë prindërore, duke e vënë atë në dijeni për prindërit që
tregojnë pakujdesi të rëndë në ushtrimin e përgjegjësisë prindërore ose kur, me veprimet e tyre, prindërit
ndikojnë në mënyrë të dëmshme në edukimin dhe zhvillimin e fëmijës.
j) të ndihmojë fëmijën dhe/ose familjen e fëmijës në hartimin dhe dërgimin e ankesave pranë Avokatit të
Popullit apo autoriteteve të tjera përgjegjëse”.
Punonjësi i mbrojtjes së fëmijës, që në këtë ligj përcaktohet të jetë punonjës social, duhet të
krijojë një listë familjesh që janë të gatshme për të ofruar kujdestari, t’i informojë, trajnojë si dhe
monitorojë ato gjatë kohës që këto ushtrojnë kujdestarinë e përkohshme. Punonjësi i mbrojtjes së
fëmijës i ndihmon ata të përmbushin nevojat e fëmijës. Në kontekstin e rëndësisë së rolit të
punonjësit social dhe përcaktimit të rolit të tij në sistemin e mbrojtjes së fëmijëve, është miratuar
edhe Ligji nr. 163/2014, “Për Urdhrin e Punonjësve Socialë në Republikën e Shqipërisë” i
ndryshuar në 2017. Po ashtu, profesioni i psikologut është institucionalizuar me përfaqësimin e
tij në mbrojtje të të drejtave të fëmijës në gjykatë, prandaj Ligji Nr. 40/2016 datë 14.4.2016 “Për
Urdhrin e Psikologut në Republikën e Shqipërisë” përcakton qartë ushtrimin e këtij profesioni.
VKM Nr. 752, datë 08.09.2010 për "Standardet e shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në nevojë"
Pika 5. Fëmija dhe punonjësi social. Një punonjës social për çdo fëmijë/të ri të vendosur në kujdestari:
Ofruesi i Shërbimit të Kujdestarisë përcakton një punonjës social për çdo fëmijë që në momentin e identifikimit të tij
dhe përgjatë të gjithë kohës që fëmija qëndron në kujdestari. Punonjësit socialë koordinojnë shërbimet e kujdesit
ndaj fëmijës dhe kanë përgjegjësi për:
- sigurimin e zbatimit të standardeve;
- menaxhimin e procesit të vlerësimit;
- hartimin e planit individual të kujdesit dhe sigurimi i implementimit të këtij plani për çdo fëmijë;
- sistemimin e fëmijëve në kujdestari;
- organizimi i rivlerësimeve periodike dhe ndjekja e zbatimit të vendimeve të marra gjatë tyre;
- konsiderimin e mendimeve dhe opinioneve të fëmijëve dhe familjes biologjike, reflektimin e tyre në planin e
kujdesit dhe përfshirjes së tyre gjatë zbatimit të këtij plani;
- vizitat në familjen kujdestare dhe takime me fëmijën, me një frekuencë të paktën çdo 2 javë;
- ruajtjen e marrëdhënieve të fëmijës me familjen biologjike dhe lehtësimin e kontakteve ndërmjet tyre duke
konsideruar interesin më të mirë të fëmijës;
- ndërmarrjen e veprimeve të duhura në lidhje me ngjarje të veçanta duke siguruar një informim të saktë të familjes;
- sigurimin e mirëqenies së fëmijëve në mënyrë të vazhdueshme dhe ruajtjen e tyre nga abuzimi;
- mundësimin e ofrimit të shërbimeve të specializuara për fëmijën;
- koordinimin e shërbimeve të marra nga specialistë dhe institucione të ndryshme;
- dokumentimin e të gjitha informacioneve për çdo fëmijë në kujdestari duke përfshirë edhe vizitat dhe takimet me
çdo fëmijë;
- informimin e fëmijëve mbi procedurat e ankimimit duke iu dhënë mundësi për të shprehur pakënaqësitë e tyre në
lidhje me shërbimin. Atyre u jepet një kopje e këtyre procedurave në një format të përshtatur dhe ata ndihmohen ta
përdorin kur është e nevojshme.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
45
Më poshtë jepet shembulli i rolit të punonjësit social për vendosjen e fëmijës në kujdestari.
Pjesëmarrësit pasi ta lexojnë për 10 minuta, të nënvizojnë fushat kryesore të rolit të PMF.
Historia e vendosjes së fëmijës në familjen kujdestare, rast në Tiranë
Jeta ka qenë shumë e vështirë për L. dhe fëmijët e saj. L është nëna e tre fëmijëve, T. (djali i saj) 19 vjeç, H. (vajza e
saj) 9 vjeç dhe vajza e saj më e vogël, L. 2 vjeç. Kushtet e jetesës së tyre janë shumë të këqija. L. punon shumë për
të mbijetuar dhe mbajtur familjen e saj. L. ka qenë e martuar tre herë dhe të tre burrat e saj kanë vdekur. Ajo ka
jetuar për një kohë të gjatë në Kosovë. Qëkurse burri i saj i dytë vdiq, ajo nuk kishte më një vend ku të jetonte. Gjatë
ditës ajo zakonisht mblidhte shishe plastike dhe gjatë natës, së bashku me dy fëmijët, ajo jetonte në shtëpi të
ndryshme të rrënuara, që ishin braktisur gjatë luftës së Kosovës. Gjatë kësaj kohe, ajo u martua me burrin e tretë,
babain e L, me të cilin pati edhe një djalë, i cili vdiq brenda dy muajve të parë, për shkak të një defekti në zemër.
Gjatë kohës së shtatzënisë së saj me L., burri i saj vdiq. Në Shtator, 2016, pa shtëpi dhe pa burrë ajo vendosi që së
bashku me fëmijët e saj të vij në Tiranë meqenëse motrat e saj dhe vëllai i saj banonin aty.
Në 2016 ajo lindi vajzën e saj më të vogël L. Përderisa ajo nuk kishte ndonjë vend ku të qëndronte dhe vetë jetonte
në kushte tejet të vështira, vendosi të sistemonte vajzën e saj në institucionin rezidencial “Hannah and Rozafa” për
një periudhë kohe. Ky ishte një vendim shumë i vështirë për të dhe familjen e saj, por ajo i premtoi vetes se ajo do të
përpiqej shumë ta merrte L. përsëri në shtëpi. Që nga prilli 2016, ajo ka jetuar së bashku me dy fëmijët e saj tek
shtëpia e vëllait në Kamëz. Vëllai i saj pati shkuar në azil jashtë vendit dhe ai ka lejuar L. dhe fëmijët e saj të
banojnë atje, derisa ai të kthehet përsëri në Shqipëri.
Arsyeja pse punonjësit social e morën në konsideratë rastin e fëmijës L., për të qenë pjesë e programit të kujdestarisë
në familje kujdestare është personaliteti i fortë i nënës së saj L. dhe dëshirës së saj për të rritur dhe për t’u kujdesur
për fëmijët e saj. Duke vlerësuar situatën e saj, u diskutua për fuqizimin e L. dhe familjen e saj nuk do të ishte e
lehtë, por në fund ajo do të ishte e aftë të kujdesej për familjen e saj. Edukimi i L. për vendosjen e fëmijës së saj në
familje kujdestare ka qenë një sfidë e madhe për punonjësit social të Shërbimeve Sociale Bethany. Janë organizuar
takime të shpeshta me L. dhe familjen e saj të zgjeruar si motrat e saj, tezen, etj. si edhe telefonata me vëllain e saj i
cili jetonte jashtë vendit. I vetmi shqetësim i L. dhe familjes së saj të zgjeruar ishte frika se familja kujdestare do të
birësonte vajzën e saj L. dhe se ajo nuk do të ishte e aftë ta shikonte kurrë më atë përsëri.
U deshën muaj për L. dhe familjen e saj për të kuptuar programin e kujdesit për fëmijën në familje kujdestare,
synimet e tij dhe ndryshimet ndërmjet kujdestarisë së familjes kujdestare dhe birësimit. L. është një nënë e
përgjegjshme, sepse së bashku me vajzën e saj H. ato kanë takuar një herë në muaj rregullisht vajzën e vogël L. në
institucionin rezidencial. Gjatë procesit gjyqësor L. ka qenë prezent në çdo seancë gjyqësore, duke dëgjuar me
kujdes çfarë është thënë dhe duke u përpjekur të kuptonte çdo gjë që diskutohej aty. Ndërkaq, punonjësi social i
Bethany ka punuar për fuqizimin e L. dhe familjes së saj. Meqenëse ajo ka shfaqur vështirësi në rritjen e fëmijëve të
saj, janë zhvilluar seanca këshillimi për të. Shërbimet Sociale Bethany në bashkëpunim me FoodBank Albania ka
siguruar ushqim për të, veshje dhe paketa mjekësore. Megjithatë, vajza e L. H. është pjesë e programit të
sponsorshipit të Shërbimeve Sociale Bethany dhe është mbështetur çdo muaj për nevojat e saj. Në Dhjetor, 2017, L.
filloi të punonte në një fabrikë xhamash, por ajo u detyrua të largohej nga puna meqenëse fabrika duhej të mbyllej.
Në fund të Janarit, ajo filloi të punojë në një fabrikë këpucësh dhe është e kënaqur me punën e saj.
Meqenëse vajza e saj H. kishte disa probleme me edukimin e saj në leximin dhe shkrimin, punonjësja sociale e
regjistroi atë në një program pas shkolle, ku ajo mund të bëj detyrat e shkollës dhe ushtrime të tjera. Hap pas hapi
duke punuar dhe shpresuar, situata socio-ekonomike e L. ka filluar të ndryshojë. Vajza e vogël L. u vendos në një
familje kujdestare në fund të Dhjetorit 2017. Ajo u vendos tek familja kujdestare e M. me dy fëmijët e saj biologjikë
M. është një person shumë mirë i arsimuar e cila ka një diplomë Bachelor në ekonomik. Ajo ka dy fëmijë, një vajzë
dhe një djalë 9 dhe 10 vjeç. M. ka humbur burrin e saj 9 vite më parë, për shkak të një ataku në zemër, në të njëjtën
ditë që ajo lindi djalin e saj. Kjo ishte një fatkeqësi për të dhe familjen e saj, por me besimin në Zot, ajo ishte e aftë
ta kalonte këtë periudhë të vështirë të jetës së saj. Ajo kishte bërë plane me burrin e saj për të pasur një familje të
madhe me shumë fëmijë. Edhe pse ajo është një nënë e vetme, ajo ka akoma motivimin për t’u bërë një familje
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
46
kujdestare. M. e njihte kujdestarinë në familje përpara se të vinte në zyrat e Shërbimeve Sociale Bethany. Ajo kishte
dëgjuar nga miqtë e saj që kishin marrë pjesë në aktivitetet e informimit publik të Shërbimeve Sociale Bethany.
M. ndoqi seancat e trajnimit së bashku me disa familje të tjera të mundshme kujdestare. Ajo u vendos si prind i
përshtatshëm për fëmijën L. dhe ishte shumë e rregullt në takimet e saj me të gjatë kohës në institucionin
rezidencial. Ajo do të shkonte dhe vizitonte L. dy herë në javë, në mëngjes përpara se të shkonte në punë. L filloi të
atashohej me M. dhe do të ishte shumë e gëzuar kur e shihte atë. M. ndoqi procesin gjyqësor i cili filloi në Shtator
2017 dhe u finalizua në Dhjetor të 2017, shumë më i shkurtër në krahasim me rastin e parë.
L. u vendos në shtëpinë e M. gjatë ditëve të Krishtlindjeve. Punonjësi social i Shërbimeve Sociale Bethany
mbështeti tranzicionin e L. në familjen kujdestare dhe gjithashtu mbështeti M. me regjistrimin e fëmijës L. në një
çerdhe publike, e cila ishte një sfidë e madhe përderisa ishte në mes të vitit. Punonjësi social i Shërbimeve Sociale
Bethany ka mbështetur M. gjatë tre muajve, si edhe ka monitoruar zhvillimin e L. dhe mirëqenien e saj. Po ashtu, ka
supervizuar çdo muaj takimin e L. me nënën e saj biologjike dhe motrën e saj. Vajza. L. është adaptuar shumë shpejt
në shtëpinë e M. si edhe ne çerdhe. Në shkurt 2018, M. humbi punën e saj, meqë kompania u mbyll. Që nga muaji
Mars, Punonjësi social i Shërbimeve Sociale Bethany i ka siguruar një pagesë mujore M. falë donacioneve për rastin
e saj nga Bethany Cristian Services Global, US. Punonjësi social i Shërbimeve Sociale Bethany është përpjekur
shumë për të mbështetur M. në gjetjen e një pune të re. Pas disa aplikimesh nga vetë M. dhe përmes rekomandimeve
të punonjësit social të Shërbimeve Sociale Bethany, M. filloi punë në profesionin e saj në një kompani sigurimesh si
ekonomiste.
M. dhe fëmijët e saj, përfshirë këtu edhe fëmijën L. në kujdestari, janë duke kaluar së bashku këtë fundviti një
periudhë të qetë në pushimet dimërore të shkollës dhe një pune të qëndrueshme për kryefamiljaren e shtëpisë.
Përgatiti
Punonjësi social i Shërbimeve Sociale Bethany
2.2.2 Fushat kryesore të shërbimit të kujdestarisë
Pas njohjes me procesin dinamik të shërbimit të kujdestarisë dhe nga përshkrimi i detyrave
të realizuara gjatë studimit të një rasti konkret kalohet në diskutimin duke përmbledhur
fushat kryesore me rolin e profesionistëve dhe punonjësve për mbrojtjen e fëmijëve në kujdesin
alternativ me bazë familjen. Shërbimet janë të përqendruara te fëmija dhe të fokusuara te familja.
Kjo do të thotë se edhe pse mbrojtja e fëmijës është prioriteti kryesor, duhet të theksohet
marrëdhënia midis fëmijës dhe familjeve të tyre në përpjekjet drejt ribashkimit, nëse është në
interesin më të lartë të fëmijës.
Në mënyrë që të arrihet planifikimi i përhershëm, fëmijët dhe familjet kanë nevojë për një larmi
shërbimesh, që nga kujdesi për fëmijën, këshillimi psiko-social, kujdesi shëndetësor, shërbime
ligjore, shtëpi, trajnime për punësim, transport, mbrojtje, menaxhim të rastit të fëmijës/familjes
dhe mbështetje ekonomike. Të gjitha këto fusha kryesore të shërbimit të kujdestarisë kërkojnë
njohuri të mira, ndjenja të pasura dhe individë me role plotësuese. Vështirë të ketë ndonjë familje
kujdestare apo profesionist që të zotërojë kompetenca dhe të gjitha burimet për të plotësuar
nevojat komplekse të fëmijës dhe familjeve të tij. Prandaj puna në grup me përfaqësues nga të
gjitha këto fusha është një domosdoshmëri. Profesionistët e angazhuar në shërbimin e
kujdestarisë kanë nevojë të njohin dhe zbatojnë:
2
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
47
1. Kuadrin institucional të legjislacionit për mbrojtjen dhe përkujdesjen ndaj fëmijëve;
2. Standardet dhe protokollet e punës në një ekip ndërsektorial;
3. Komponentët e planit të kujdesit individual dhe planit për mbrojtjen e fëmijës;
4. Instrumentet që vlerësojnë nevojat e fëmijës dhe procedurat e vendimmarrjes për vendosjen e fëmijëve
në kujdes alternativ;
5. Përfshirjen e të gjitha palëve të interesuara, prindërit dhe fëmijët, në vendimmarrje dhe në proces;
6. Rregullat e rekrutimit, vlerësimit dhe trajnimit të prindërve kujdestarë dhe t‘i përgatisin për rolin e ri;
7. Përshtatjen e fëmijës me familjen kujdestare;
8. Monitorimin dhe mbikëqyrjen e familjes kujdestare në jetën e re të fëmijës si atashimin, sigurinë,
mirëqenien, edukimin dhe shëndetin e tij/saj;
9. Ndjekin mënyrën e menaxhimit të nevojave të fëmijëve dhe familjes kujdestare, pasi ata e njohin hartën
eko-sociale të komunitetit;
10. Protokollet për zhvendosjen e fëmijës- riintegrimin e fëmijës në familjen biologjike, ose integrimin e
të rriturit në shoqëri;
12. Përgatisin adoleshentët dhe të rinjtë për jetesë të pavarur.
Shërbimi i kujdestarisë si shërbim alternativ për fëmijët në nevojë duhet të shoqërohet nga
një filozofi e re, që mbështetet tek punonjësit social, psikologët, kujdestarët në ofruesit e
shërbimeve rezidenciale, edukatorët, juristët dhe punonjësit e mbrojtjes së fëmijës në
institucione të ndryshme si bashki, gjykatë, Shërbimin Social Shtetëror, si dhe familjen
kujdestare e cila konsiderohet pjesë e rëndësishme e ekipit së bashku me fëmijën kur është e
mundur. Anëtarët e mundshëm të ekipit të kujdesit për fëmijën, që kanë përgjegjësinë të
promovojnë dhe mbështesin zgjidhje të qëndrueshme për jetën e fëmijës janë:
Familja biologjike dhe fëmija;
Punonjësit socialë të fëmijës/familjes;
Mbikëqyrësi i agjencisë që merret me shërbimin e kujdestarisë;
Familja kujdestare;
Personeli i edukimit;
Personeli mjekësor dhe shëndetësor;
Këshilluesit/ terapistët;
Përfaqësuesi ligjor i fëmijës/kujdestari; dhe
Ofruesit e tjerë të shërbimeve (UNICEF & Bethany, 2009:78).
Në punën më fëmijët, të gjitha kategoritë e profesionistëve do t’i referohen kodit etik që është e
miratuar nga institucionet rezidenciale dhe që mund të përdoret edhe në kujdesin alternativ me
bazë familjen. Kodi i Sjelljes është një deklaratë e pritshmërisë profesionale që këto institucione
kanë për punonjësit e vet dhe për palët e treta që hyjnë në marrëdhënie me fëmijët për qëllime
përkujdesi, studimore apo të ngjashme me to. Profesionistëve dhe të tjerëve u kërkohet që të
vënë në përdorim Kodin e Sjelljes, duke e përshtatur mbrojtjen e fëmijëve në kontekstin vendor
dhe në natyrën specifike të programeve dhe të veprimtarive.
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
48
Identifikimi i fushave me interes për të trajnuar prindërit, dhënia i informacionit të duhur ligjor
dhe administrativ, trajnimi i tyre përmes strategjive të mirëmenduara dhe efikase, ndarja e
përvojave të kujdestarisë, si dhe trajnimi dhe mbështetja e vazhdueshme e prindërve kujdestarë
mbeten në fokus të profesionistëve për të përballuar sfidat e procesit të kujdestarisë. Ky proces
kërkon kujdes dhe vlerësim të vazhdueshëm të situatës, me idenë që me përmirësimin e kushteve
familjare fëmija mund të kthehet te prindërit e tij/saj biologjikë.
Ndërgjegjësimi i shoqërisë për ofrimin e shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në nevojë
përbën një rol parësor për të gjithë profesionistët e angazhuar në shërbimin e kujdestarisë.
Aktivitetet ndërgjegjësuese luajnë një rol të rëndësishëm për të përgatitur opinionin publik
dhe të gjithë aktorët e komunitetit për të lehtësuar zbatimin e këtij shërbimi me baza
komunitare. Gjatë fushatës ndërgjegjësuese shfrytëzohet media, bisedat e specialistëve në
ekran, dokumentarë që pasqyrojnë procesin e vendosjes së fëmijëve në kujdestari, paraqitjen
e modeleve të ndryshme të kujdestarisë, histori anonime të fëmijëve që kanë nevojë për
familje dhe spote publicitare. Posterat, bisedat informale, workshopet formale në shkolla
dhe qendra publike, institucionet edukuese do të jenë mjete të tjera informuese dhe
sensibilizuese. Përvojat e prindërve kujdestarë që janë angazhuar me kujdesin ndaj fëmijëve,
janë një mënyrë tjetër për të tërhequr vëmendjen e familjeve dhe komuntetit ndaj këtij
shërbimi. Këto forma dhe mjete, do të informojnë dhe familjarizojnë opinionin publik, me
këtë alternativë të re shërbimi si një nga format më të përshtatshme të shërbimeve për
fëmijët në nevojë, për mirërritjen, mbrojtjen dhe sigurinë e tyre.
2.3 Kategoritë e kompetencave
Kompetenca janë njohuritë dhe aftësitë të cilat janë thelbësore për profesionistët dhe prindërit e
ardhshëm kujdestarë, të cilat drejtojnë objektivat e trajnimit për shërbimin e kujdestarisë. Nga
shqyrtimi i literaturës dhe diskutimet me aktorët e përfshirë në shërbimin e kujdestarisë janë
përcaktuar pesë kategori të kompetencave kryesore të familjeve kujdestare të përfshira si
pjesëtare të grupit profesional në shërbimin e kujdestarisë si më poshtë:
1. Mbrojtja dhe kujdesi për fëmijët;
2. Plotësimi i nevojave të zhvillimit të fëmijëve;
3. Mbështetja e marrëdhënieve midis fëmijëve dhe familjeve të tyre;
4. Lidhja e fëmijëve në marrëdhënie të sigurta dhe të kujdesshme që synojnë të zgjasin
gjatë gjithë jetës; dhe
5. Puna si pjesëtar i grupit profesional multidisiplinar (UNICEF&Bethany, 2009:21).
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
49
Prindërit kujdestarë të ardhshëm:
Dinë rëndësinë e promovimit të kuptimit pozitiv të identitetit të fëmijës, historinë,
kulturën, vlerat dhe sesi ta ndihmojnë në zhvillimin e vetë-vlerësimi;
Njohin politikat e agjencisë për praktikimin me fëmijën të fesë së familjes së origjinës;
Kuptojnë ngjashmëritë shpirtërore, kulturore, ekonomike dhe ndryshimet midis familjes
biologjike të fëmijës dhe familjes kujdestare apo familjes birësuese;
Kuptojnë konceptin e qëndrueshmërisë së familjes për fëmijën dhe përse fëmijët në
familjen kujdestare janë në rrezik lidhur me krijimin e një marrëdhënie për gjithë jetën;
Dinë lidhjen midis Strategjisë Kombëtare për Fëmijët, Ligjit të Kujdestarisë për Fëmijët e
agjencive zbatuese;
Kuptojnë ligjet që përkufizojnë format e keqtrajtimit të fëmijës dhe mbrojtjen e fëmijës
dhe procesin ligjor në lidhje me vendosjen në familjet e fëmijës dhe planifikimin e
qëndrueshmërisë së familjes;
Dinë rolet, të drejtat dhe përgjegjësitë e prindërve kujdestarë dhe prindërve birësues;
Dinë qëllimin e shërbimit të planifikuar dhe procesin paraprak të administrimit dhe rolin
e prindërve kujdestarë në planifikimin e shërbimit;
Njohin politikat e shërbimit të agjencisë;
Dinë përgjegjësitë e ndarjes së informacionit për të pasur një komunikim të hapur me
anëtarë të tjerë të grupit të mbrojtjes së fëmijës;
Dinë rëndësinë e mënjanimit të paragjykimeve në kujdesin për fëmijët, në punën me
familjet e tyre dhe bashkëpunimin me anëtarë të tjerë të familjes;
Njohin vlerën e mbajtjes së të dhënave në lidhje me historinë e fëmijës (UNICEF &
Bethany, 2009:56).
Pjesëmarrësve u kërkohet të shkëmbejnë idetë për kompetencat e familjeve kujdestare dhe se si
do t’i arrijnë ata këto kompetenca. Diskutohet me pjesëmarrësit se si familja kujdestare mund të
mbështesë familjet, duke i përmbledhur idetë si më poshtë:
Familjet kujdestare mund të ndihmojnë prindërit biologjikë për një periudhë të
përkohshme në situata stresuese dhe tepër të vështira.
Familjet kujdestare mund të sigurojnë mundësi që prindërit biologjikë të marrin ndonjë
trajtim apo të përfitojnë shërbime.
Familjet kujdestare mund të ofrojnë mbrojtje për fëmijët, ndërkohë që prindërit biologjikë
zhvillojnë aftësitë e nevojshme për sigurinë e fëmijës dhe mirëqenien e tij (UNICEF&
Bethany, 2009:62).
2
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
50
Sesioni 2. PËRMBLEDHJE
Provoni të përgjigjeni:
Cilat janë fazat e procesit të shërbimit të kujdestarisë?
Si përcaktohen rolet dhe përgjegjësitë tuaja si profesionistë për shërbimin e kujdestarisë?
Në cilën fazë të procesit të zbatimit të shërbimit të kujdestarisë roli juaj si profesionist është më
evident?
Si e perceptoni rolin si pjesëtar të grupit dhe sfidat e tij?
Cilat kompetenca kërkohen për familjen kujdestare?
Si realizohet procesi i riintegrimit të fëmijës?
Konceptet kryesore:
Proces dinamik, rol proakiv, kompetenca të profesionistëve, kompetenca të familjeve kujdestare,
ndërgjegjësim i komunitetit, riintegrim i fëmijës.
Burime për studim të thelluar:
OKB, 2009, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët
Programimi i udhëzimit për fëmijët e privuar nga kujdesi prindëror:
http://www.alternativcareguidelines.org/MovingForward
Protokolli i Punës së Punonjësve të Mbrojtjes së Fëmijës, Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të
Barabarta, UNICEF, Terre des Hommes, 2010
UNICEF & Shërbimet Sociale Bethany, 2009, Libri i Kujdestarisë, Udhëzues për punonjësit socialë.
Ligji 121/2016 “Për shërbimet e kujdesit social në Republikën e Shqipërisë"
Ligji18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës”
Ligji Nr.163/2014, “Për Urdhrin e Punonjësve Socialë në Republikën e Shqipërisë”.
Ligji Nr.40/2016, “Për Urdhrin e Psikologut në Republikën e Shqipërisë”.
VKM nr. 1104, datë 30.07.2008 për disa shtesa në VKM Nr. 80, datë 28.01.2008 “Strategjia sektoriale e
mbrojtjes sociale dhe të planit të veprimit për zbatimin e saj”.
VKM nr. 149, datë 13.03.2018 "Për kriteret, dokumentacionin dhe procedurat për evidentimin e familjes
kujdestare për fëmijët pa kujdes prindëror dhe masës së financimit për shpenzimet e fëmijës së vendosur në
familje kujdestare".
VKM nr. 148, datë 13.03.2018 “Për përcaktimin e rregullave të bashkëpunimit ndërmjet mekanizmave
këshillimorë e koordinues institucionalë, strukturave për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës dhe organizatave
jofitimprurëse, për realizimin e politikave kombëtare e vendore, si dhe për shërbimet e nevojshme për
mbrojtjen e fëmijës”.
VKM Nr. 353, datë 12.06.2018 “Për rregullat e funksionimit të grupit teknik, ndërsektorial për mbrojtjen e
fëmijëve, pranë bashkive dhe njësive administrative”.
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018 “Për procedurat e referimit e të menaxhimit të rastit, hartimin dhe përmbajtjen
e planit individual të mbrojtjes, financimin e shpenzimeve për zbatimin e tij, si dhe zbatimin e masave të
mbrojtjes”
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
51
Hapi 1. Trajnuesi bën pyetje për të inkurajuar diskutimin se cilat janë qasjet kryesore të lidhura
me shërbimin e kujdestarisë.
Hapi 2. Me kontributin e pjesëmarrësve, trajnuesi ndërton një skemë për qasjet kryesore mbi
shërbimin e kujdestarisë dhe shpjegon filozofinë e secilës prej tyre.
Sesioni 3. Qasjet teorike për shërbimin e kujdestarisë
Politikat sociale në lidhje me shërbimet e kujdesit social në thelb synojnë ri-integrimin
shoqëror, mbrojtja dhe zhvillimi i fëmijës. Koncepti për mbrojtjen sociale të fëmijëve ka
ndryshuar duke kaluar nga kujdesi për bamirësi, në njohjen e detyrimit të shtetit për
respektimin dhe garantimin e të drejtave të fëmijëve. Qasjet aktuale synojnë, jo vetëm
kujdesin ndaj fëmijës si një e drejtë, por edhe përfshirjen e fëmijëve si aktor i rëndësishëm
në procesin e realizimit të shërbimit të kujdestarisë. Qasjet e ndryshme i referohen mënyrave
të ndryshme të arritjes së qëllimit final, përmbushjes së interesit më të lartë të fëmijës.
Sesioni 3. Qasjet teorike për shërbimin e kujdestarisë
OBJEKTIVAT
Të drejtojë pjesëmarrësit në diskutime mbi qasjet teorike për shërbimin
e kujdestarisë si:
Perspektiva e të drejtave të fëmijës;
Vazhdimësia e shërbimeve të kujdesit për fëmijët për të përforcuar,
plotësuar ose zëvendësuar funksionet e familjes;
Qasja ekologjike -Ndërhyrjet e integruara nga familja në komunitet
Perspektiva interdisiplinare.
MATERIALET Tabelë shkrimi, letër, markera, stilolapsa, laptop, projektor, video.
FLETËT E
PUNËS
Fletë pune: jepen skemat e qasjeve teorike mbi t cilat do te debatohet:
Perspektiva e të drejtave të fëmijës;
Vazhdimësia e shërbimeve të kujdesit për fëmijët për të përforcuar,
plotësuar ose zëvendësuar funksionet e familjes;
Qasja ekologjike -Ndërhyrjet e integruara nga familja në komunitet
Perspektiva interdisiplinare.
3
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
52
3.1 Qasja mbi garantimin e të drejtave të fëmijës
Promovimi i kujdesit prindëror për çdo fëmijë përbën një detyrim për çdo shtet dhe shoqëri për
garantimin dhe zhvillimin e të drejtave të fëmijës, e sanksionuar në dokumentet kryesore të
Organizatës së Kombeve të Bashkuara si Konventën për të Drejtat e Fëmijëve dhe Udhëzuesit e
Kujdesit Alternativ për Fëmijët, të pranuara edhe nga qeveria shqiptare e të pasqyruara në
legjislacionin shqiptar. Të drejtat themelore të fëmijës që garanton shërbimi i kujdestarisë janë:
Të gjithë fëmijët duhet të gëzojnë të drejtën e rritjes me dashuri në një mjedis
familjar të qëndrueshëm;
Të gjithë fëmijët duhet të gëzojnë të drejtën e mbrojtjes nga abuzimi fizik,
psikologjik apo seksual;
Të gjithë fëmijët duhet të gëzojnë të drejtën e ofrimit të alternativave të
ndryshme të kujdesit me bazë familjen në rastet e mungesës së familjes biologjike.
Përfituesit e shërbimit të kujdestarisë janë të gjithë fëmijët që kjo e drejtë nuk iu garantohet
të tillë si: fëmijë jetim biologjike, që u kanë humbur të dy prindërit; fëmijë të braktisur qenë
lindje; fëmijë nga familje me probleme social-ekonomike; fëmijë me prindër me aftësi të
kufizuara mendore dhe fizike; fëmijë nga familje me probleme për shkak të divorcit, vdekjes
së një prindi, rimartesës ose largimit në emigracion të prindit tjetër; fëmijë me prindër të
burgosur; fëmijë me familje një-prindërore, etj. Deri më sot kjo e drejtë për këto kategori
fëmijësh është garantuar në qendrat rezidenciale të quajtura “shtëpitë e fëmijës”.
Në strategjinë e parë për shërbimin e kujdestarisë në Shqipëri (2008) konstatohet se “Në
qendrat rezidenciale publike, ofrohet shërbim për rreth 400 fëmijë jetim dhe me probleme
sociale, …ku fëmijëve u garantohet strehimi, ushqimi, veshmbathja, kujdesi për shkollimin,
kujdesi shëndetësor etj… Megjithë progresin e bërë, ende në këto shërbime, dominojnë
shërbimet rehabilituese në raport me ato parandaluese dhe integruese. Shërbimet sociale
tashmë janë në rrugën e decentralizimit dhe administrohen nga qeverisja vendore. Në Durrës
ka filluar edhe procesi i deinstitucionalizimit. Janë ngritur dy qendrat e para “shtëpi familje”
për fëmijët 0-3 vjeç në Durrës” (VKM nr. 1104, datë 30.07.2008).
Pas vitit 2008 ka pasur një zhvillim intensiv të politikave në mbështetje të të drejtave të
fëmijës për kujdes alternativ me bazë familjen duke hartuar strategji, përcaktuar
përgjegjësitë, ngritur strukturat respektive, vendosur standardet, kriteret dhe procedurat e
shërbimit të kujdestarisë. Veçanërisht Udhëzuesi i OKB përcakton qartë si më poshtë.
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët
“Duke njohur dhe pranuar faktin se institucionet e përkujdesjes rezidenciale dhe përkujdesjes me bazë familjen janë
plotësues të njëri tjetrit në përmbushjen e nevojave të fëmijëve, atje ku mbeten institucione të mëdha të përkujdesjes
rezidenciale, alternativat duhet të hartohen në kontekstin e një strategjie të përgjithshme deinstitucionalizimi me
synime dhe objektivat të sakta, përfshi dhe eliminimin e tyre progresiv. Për arritjen e këtij qëllimi, Shtetet duhet të
3
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
53
vendosin standarde përkujdesjeje për të siguruar cilësinë dhe kushtet që janë të favorshme për zhvillimin e fëmijës,
të tilla si përkujdesja individuale dhe me grupe të vogla, dhe duhet të vlerësojnë institucionet ekzistuese përkundrejt
këtyre standardeve. Në rast vendimesh për ngritjen, ose lejesh për krijimin e institucioneve të reja të përkujdesjes
rezidenciale, qoftë publike apo private, duhet marrë plotësisht parasysh objektivi dhe strategjia e
deinstitucionalizimit” (Pika 23).
3.2 Shërbimi i kujdestarisë si vazhdimësi e shërbimeve për fëmijët, Kadushin6
Kjo qasje për mbrojtjen sociale të fëmijëve merret me problemet që lindin në kuadrin e
marrëdhënieve prind-fëmijë. Ajo përfshin shërbime sociale për fëmijët, prindërit e të cilëve nuk
janë në gjendje ose nuk dëshirojnë të kryejnë rolet e tyre prindërore ose komuniteti i të cilëve
nuk arrin të sigurojë burimet dhe mbrojtjen e kërkuar nga fëmijët dhe familjet. Mbajtja e
fëmijëve brenda familjeve të tyre biologjike ofron mjedisin më të mirë për zhvillimin e tyre.
Vetëm kur një familje shpërfill, abuzon dhe keqtrajton fëmijët, largimi i tyre mund të jetë i
nevojshëm për sigurinë dhe mbrojtjen e fëmijës. Duke pasur parasysh këtë kontekst, fëmijët
mund të kenë nevojë për zgjedhje të kujdesit alternativ, përkohësisht ose përgjithmonë.
Shërbimet e përkrahjes sociale dhe shërbime të tjera plotësuese duhet t'u ofrohen familjeve për të
lehtësuar riintegrimin e hershëm të fëmijëve që janë në kujdes të përkohshëm zëvendësues.
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët: Parandalimi i Ndarjes së Familjes
Në përputhje me parimin e nevojës, parandalimi i ndarjes së familjes fokusohet në sigurimin e proceseve të
shëndosha dhe rigoroze vendim-marrëse.
POLITIKA KOMBËTARE A.. .. siguron që proceset e vlerësimit të jenë të informuara nga perspektiva multi-
disiplinare, për shembull, në arsim, shëndetësi, dhe fusha të tjera respektive me interes? .. i kërkon proceseve
vlerësuese që të tregojnë të gjithë vëmendjen e duhur për identifikimin e mbështetjes së nevojshme për familjen
dhe të bëjnë referime për shërbimet përkatëse si një alternativë përkundrejt ndarjes? .. garanton se proceset
vlerësuese identifikojnë dhe kërkojnë të trajtojnë shkaqet rrënjësore që çojnë në ndarjet e panevojshme të
fëmijëve, të tilla si diskriminimi, varfëria, apo aftësitë e kufizuara fizike apo mendore? .. mbështet dhe inkurajon
trajnimin e grupeve profesionale, të tilla si mësuesit dhe mjekët, në identifikimin e fëmijëve në rrezik dhe a i
detyron ata të bëjnë referime për shërbimet përkatëse dhe autoritetet përgjegjëse? .. siguron që prindërit e
rrezikuar që kërkojnë të heqin dorë nga fëmijët e tyre të kenë mundësinë dhe të drejtën e këshillimit dhe
mbështetjes financiare ose materiale për t’u kujdesur për fëmijët në mënyrë që të parandalojnë braktisjen e tyre? ..
harton dispozita për procedura që mbështesin ata fëmijë që janë braktisur në mënyrë që ata të përftojnë mundësi
dhe të drejta konfidenciale ndaj informacionit që ka lidhje dhe paraqet interes për të kaluarën e tyre?
Shërbimet për fëmijët dhe familjet mund të shihen si një vazhdimësi e krijuar për të përforcuar,
plotësuar ose zëvendësuar funksionet që prindërit kanë vështirësi të kryejnë. Këto shërbime të
përkrahjes sociale konsiderohen linja e kujdesit parësor, ku përfshihen shërbime këshilluese,
edukuese, ndërgjegjësuese deri tek mbështetja me burime materiale nëse familja ka nevojë. Këto
vazhdojnë me shërbime plotësuese që janë linja e dytë e shërbimeve që synojnë të parandalojnë
ndarjen e fëmijës nga familja biologjike duke mbështetur familjen në përmbushjen e nevojave të
fëmijës. Nëse ato nuk ia arrijnë këtij qëllimi, vazhdohet me shërbimet ndaj fëmijës jashtë
6 Kadushin, A., (1980) Child Welfare Services: An Introduction, New York: McMillan
3
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
54
Linja e kujdesit parësor
Familja mbahet por ajo
karakterizohet nga stresi dhe
konflikti martesor.
Nëse stresi vazhdon, mund
të shkaktojë divorc.
Shërbimet janë hartuar për
të ruajtur apo për të forcuar
familjen.
Shërbimet:
Këshillim familjar
Ndihmë financiare
Edukim prindëror
Linja e kujdesit dytësor
Marrëdhënia prind-fëmijë
është disi e dëmtuar sepse
një aspekt i rëndësishëm i
rolit prindëror është i
paplotësuar. Me shërbimet
plotësuese një fëmijë mund
të vazhdojë të jetojë në
familjen e tij pa problem.
Shërbimet janë hartuar për
të shtuar apo për të
plotësuar disa role
prindërore të mbuluara në
mënyrë joadekuate.
Shërbimet:
Kujdes ditor
Ndihmë financiare
Shërbime mbrojtëse
Linja e kujdesit tretësor
Kjo linjë shërbimesh aplikohet kur
situata është aq e acaruar sa të
kërkojë shpërbërjen e përkohshme
apo të përhershme të
marrëdhënieve prindër-fëmijë.
Shërbimet janë konceptuar për të
siguruar mbështetjen e kujdesit
prindëror për fëmijët, në mënyrë të
përkohshme apo të përhershme.
Shërbimet:
Shërbimi kujdestarisë
Kujdes rezidencial
Birësim
Kujdestari ligjore
familjes biologjike dhe në të njëjtën kohë punohet për fuqizimin e familjes biologjike. Duke qenë
se familja është qeliza bazë e shoqërisë dhe mjedisi natyral për rritjen, mirëqenien dhe mbrojtjen
e fëmijëve, përpjekjet duhen orientuar te linja e kujdesit parësor dhe dytësor për të mundësuar
qëndrimin ose rikthimin e fëmijës nën përkujdesjen e prindërve të tij, ose në përkujdesjen e
pjesëtarëve të tjerë të familjes. Shërbimet e ofruara duhet të sigurojnë që familjeve t’u jepet
mundësia dhe e drejta për të përdorur të gjitha format deri në mbështetjen me shërbimet e
kujdesit zëvendësues që quhet linja e kujdesit tretësor siç tregohet në Figurën 3.7
Figura 4. Vazhdimësia e shërbimeve për fëmijët
Fëmija qëndron në kujdesin e familjes Fëmija është jashtë kujdesit të familjes
Përkrahje Sociale Shërbime plotësuese Kujdes zëvendësues
3.3 Ndërhyrjet e integruara nga familja në komunitet - Modeli ekologjik
Një ndërhyrje për të mbështetur një fëmijë nuk duhet të adresojë vetëm nevojat e tij apo të saj,
por duhet t'u përgjigjet edhe nevojave të tyre në kontekstin e mjedisit ku jetojnë, e mbështetur
nga Bronfenbrenner.8 Ndërhyrjet e integruara nga familja në komunitet mbështeten në idenë se
familjet janë institucioni i parë natyror i përgjigjes ndaj nevojave të fëmijës me mbështetjen e
komuniteteve.
7 UNICEF, 2006, Alternative Care for Children without Primary Caregiver in Tsunami-Affected Countries f 10. 8 Colton, M.R., Sanders and Williams, (2001), An Introduction to Working with Children: A Guide for Social
Workers, New York: Palgrave.
3
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
55
Shoqëria
Normat socio-kulturore, fetare,
vlerat, bindjet mbi fëmijën dhe jetën
familjare
Komuniteti
Prirjet dhe realitetet ekonomike,
karakteristikat dhe normat e komunitetit,
punësimi, strehimi, burimet, rrjetet,
shpërndarja e shërbimeve sociale
Familja
Dinamikat, rolet dhe modelet e
bashkëveprimeve, niveli i
marrëdhënieve prindër-fëmijë,
lidhjet me familjen e madhe
Fëmija
Konteksti dhe statusi
familjar, personaliteti
dhe stadi i zhvillimit
Kjo qasje konceptuale lejon shqyrtimin e njëkohshëm të niveleve të ndryshme në të cilat mund të
bëhen ndërhyrjet e programit: 1) drejtpërdrejtë me fëmijën; 2) në nivel familjar; 3) në nivel
komuniteti përmes institucioneve sociale (duke përfshirë zhvillimin e politikave, programeve dhe
alokimin e burimeve publike); dhe 4) në nivelin e vlerave kulturore. Një analizë përgjatë këtyre
mikrosistemeve që nga fëmija si një qenie komplekse, familja e tij e madhe, komuniteti ku ata
jetojnë e plotësojnë nevojat e tyre, deri te shoqëria në tërësi me normat, vlerat dhe traditat mbi
fëmijën e jetën familjare, ofron depërtim në elementë të ndryshëm që ndikojnë në funksionimin e
familjes dhe në kujdesin prindëror për fëmijët. Secili nga këto mikro e makro sisteme ekziston
për të siguruar të drejtat e fëmijës.
Figura 5: Kuadri Ekologjik
Për t’iu përgjigjur nevojave të fëmijës, duhet të merret parasysh konteksti i familjes, pastaj i
komunitetit ku familja jeton dhe në fund, niveli i zhvillimit të shoqërisë dhe kulturës së saj. Ky
model kërkon të marren në konsideratë kompleksiteti i faktorëve dhe i proceseve familjare që
ndikojnë në fëmijërinë, si dhe faktorët socialë, ekonomikë, politikë, kulturorë, mentalitetet,
tradita dhe vlerat. Rëndësia e këtyre faktorëve për zhvillimin e fëmijëve dhe familjeve të tyre
reflektohet në nenet 4, 5, 8, 14 dhe 29 të Konventës për të Drejtat e Fëmijës së OKB. Prandaj,
kur punohet me fëmijët, kuptimi i kontekstit të tyre socio-kulturor është thelbësor.
3
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
56
Krijoni hartën tuaj eko-sociale
Në hartën eko-sociale paraqisni çdo anëtar të familjes me një rreth të vogël dhe emrat e tyre.
Anëtarët e familjes sime janë_________________________
Miqtë e rëndësishëm të familjes janë_______________________
Anëtarët e rëndësishëm të familjes janë_____________________
Rrjeti në komunitet për të plotësuar nevojat e zhvillimit të familjes sime përfshin ___________
Grupet dhe rrjetet vullnetare në të cilat familja ime bën pjesë janë_______________
Ndryshimet ose tranzicionet në jetën time në këtë kohë përfshijnë_________________
Të gjitha sa më sipër, i tregoni duke vizatuar vija të përshtatshme, e drejtë, e ndërprerë ose e pikëzuar – nëse secila
nga këto marrëdhënie është e fortë, stresuese ose e dobët)
Shënim: Nëse harta juaj eko-sociale është shumë e ngarkuar, ju mund të shihni që në jetën tuaj ka një numër të
rëndësishëm lidhjesh dhe ka shumë energji të dedikuara për këto lidhje dhe aktivitete. Mbani në vëmendje se kjo
duhet të vlerësohet si diçka që mund t’ju nevojitet për të vlerësuar në vijimësi energjitë dhe kohën që konsumoni për
të plotësuar nevojat e fëmijës. Nga ana tjetër, ju mund të shikoni që këto lidhje mund të jenë një burim mbështetje
për ju, për të plotësuar nevojat e fëmijës (UNICEF &Bethany, 2009:161).
Ligji Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” përcakton një strukturë të veçantë në funksion të qasjes së
integruar. Specifikisht, Neni 41: Detyra e Agjencisë Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës në lidhje me
ngritjen dhe mirëfunksionimin e sistemit të integruar të mbrojtjes së fëmijës
1. Agjencia është përgjegjëse për koordinimin dhe organizimin e sistemit të integruar të mbrojtjes së fëmijës, në
zbatim të politikave kombëtare për mbrojtjen e fëmijës, duke përfshirë zbatimin e ndërhyrjeve dhe marrjen e masave
për parandalimin dhe mbrojtjen e fëmijës nga abuzimi, neglizhimi, keqtrajtimi dhe dhuna.
2. Agjencia ka për detyrë t’u ofrojë mbështetje të drejtpërdrejtë strukturave të mbrojtjes së fëmijës në nivel vendor,
në lidhje me:
a) koordinimin me agjenci të tjera shtetërore dhe private;
b) zhvillimin e aktiviteteve profesionale, në lidhje me mbrojtjen e fëmijës;
c) asistencën për menaxhimin dhe zgjidhjen e rasteve të caktuara të fëmijës në nevojë për mbrojtje, si edhe
supervizimin, në raste të caktuara; bashkërendim të punës për raste ndërshtetërore të mbrojtjes së fëmijës;
ç) këshillimin e agjencive shtetërore qendrore dhe vendore, si dhe të punonjësve që punojnë në institucione publike e
private për ndihmën e fëmijës në rrezik apo në nevojë për mbrojtje, për të cilën agjencia nxjerr një urdhër të
brendshëm për mënyrën e funksionimit.
3. Agjencia ka për detyrë gjithashtu:
a) të mbledhë të dhëna në nivel kombëtar për mbrojtjen e fëmijës dhe të menaxhojë regjistrin elektronik kombëtar
për rastet e fëmijës në nevojë për mbrojtje;
b) të analizojë nevojat për ndërhyrje specifike në fushën e mbrojtjes së fëmijës dhe të mbështetjes së familjeve me
një fokus të veçantë te parandalimi;
c) të kontrollojë cilësinë e shërbimit të strukturave të mbrojtjes;
ç) të koordinojë dhe të organizojë trajnime të edukimit vazhdues për punonjësit e mbrojtjes së fëmijës dhe
profesionistëve të tjerë që punojnë me fëmijët në nevojë për mbrojtje;
d) në zbatim të Nenit 11, Pika 6 e këtij ligji, të bashkëpunojë me autoritetet përgjegjëse për realizimin e procesit të
mbrojtjes dhe marrjes së masave për menaxhimin e rasteve të fëmijës në situatë migrimi, në situatë ndërkufitare dhe
në nevojë për mbrojtje jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, të fëmijës së pashoqëruar.
Neni 52: “Grupi teknik ndërsektorial” përcakton se:
1. Në çdo bashki dhe në çdo njësi administrative bashkiake, e cila ka mbi 3,000 fëmijë, krijohet ad-hoc, grupi
teknik ndërsektorial i trajtimit të rasteve të fëmijës në nevojë për mbrojtje...
2. Grupi teknik ndërsektorial thirret nga drejtori i strukturës përgjegjëse për shërbimet shoqërore, në nivel bashkie,
ose nga punonjësi i mbrojtjes së fëmijës, në nivel njësie administrative.
3. Grupi teknik ndërsektorial ka në përbërje përfaqësues të strukturave të policisë, strukturave të shërbimeve
3
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
57
sociale, përfaqësues të strukturave arsimore, shëndetësore, të drejtësisë, të organizatave jofitimprurëse, si dhe
çdo specialist tjetër që ka njohuri për situatën e fëmijës ose që mund të kontribuojë në marrjen apo zbatimin e
masave për mbrojtjen e fëmijës, të cilët janë të detyruar të marrin pjesë në mbledhjet e grupit teknik
ndërsektorial.
4. Në takimet e grupit teknik ndërsektorial thirren të marrin pjesë:
a) anëtarët e nevojshëm për menaxhimin e rastit të fëmijës në rrezik;
b) prindërit apo anëtarët e familjes ose kujdestarët e fëmijës;
c) fëmija, bazuar në moshën dhe në aftësinë e tij për të kuptuar dhe duke marrë në konsideratë mbrojtjen e interesit
më të lartë të tij.
5. Grupi teknik ndërsektorial mbështet punonjësin e mbrojtjes së fëmijës dhe njësinë e vlerësimit të nevojave
dhe referimit për vlerësimin e rastit, hartimin e Planit Individual të Mbrojtjes, lehtëson referimin e tij, si dhe
zbatimin e ndërhyrjeve apo veprimeve të përcaktuara në Planin Individual të Mbrojtjes.
VKM Nr. 353, datë 12.06.2018 “Për rregullat e funksionimit të grupit teknik, ndërsektorial për
mbrojtjen e fëmijëve, pranë bashkive dhe njësive administrative” përcakton qartë detyrat e grupit
dhe anëtarëve të tjerë. Grupi teknik ndërsektorial bashkërendon shërbimet, ndan
informacionin, ofron mbështetje për anëtarët e grupit dhe ndan përgjegjësinë për marrjen e
vendimeve. Puna e grupit bazohet në bashkërendimin midis aktorëve dhe profesionistëve të
ndryshëm, me role të ndryshme, por me një qëllim të përbashkët - garantimin e interesit më
të lartë të fëmijës. Përqasjet multidisiplinare kanë përparësi sepse sigurojnë ofrimin e
mbështetjes për përmbushjen e të gjitha nevojave të fëmijës.
3.4 Perspektiva multidisiplinare
Perspektiva multidisiplinare që njeh që fëmijët në rrezik kërkojnë qasje në një shërbim
kompleks, për shkak të natyrës së shumëfishtë të nevojave të tyre. Çfarë do të thotë perspektivë
multidisiplinare?
Kur dy ose më shumë profesionistë të fushave të ndryshme janë përfshirë në
shërbimin e kujdestarisë si punonjësi social, psikologu, kujdestari, edukatori, juristi, etj.
Këta profesionistë ndajnë një qëllim të përbashkët.
Secili ka role plotësuese.
Ka një mënyrë të caktuar për të punuar së bashku nëpërmjet ndarjes së roleve dhe
çështjeve të përbashkëta, ku secili gjen qasjen specifike (UNICEF &Bethany, 2009).
3
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
58
Grupi mund të përbëhet nga: punonjës social, psikolog, terapist, infermier, jurist, mjek,
kujdestarë, mësues, policë, apo persona të tjerë të lidhur me historikun, nevojat dhe
shërbimet e mundshme të ofruara ndaj fëmijës sipas rastit. Zhvillimi i kapaciteteve dhe
burimeve njerëzore për shërbimin e kujdestarisë që po zbatohet për herë të parë në Shqipëri
kërkon mobilizimin e të gjithë aktorëve për të mundësuar suksesin për këtë shërbim.
Sesioni 3. PËRMBLEDHJE
Provoni të përgjigjeni:
Cila qasje ju duket më e zbatueshme në rastin e rolit të organizatës tuaj për shërbimin e kujdestarisë?
Cilat janë anët pozitive të çdo qasje të shërbimit të kujdestarisë?
Cilën nga qasjet teorike ju e keni zbatuar tashmë?
Çfarë do të thotë perspektivë multidisiplinare?
Pse ka rëndësi njohja e hartës eko-sociale?
Konceptet kryesore: Të drejtat e fëmijës, vijimësia e shërbimeve, modeli ekologjik, perspektivë multidisiplinare.
Burime për studim të thelluar:
Organizata e Kombeve të Bashkuara, (1989) Konventa për të Drejtat e Fëmijëve
Organizata e Kombeve të Bashkuara, (2009) Udhëzuesit e Kujdesit Alternativ për Fëmijët
Colton, M.R., Sanders and Williams, (2001) An Introduction to Working with Children: A Guide for
Social Workers. New York: Palgrave.
Kadushin, A., (1980) Child Welfare Services: An Introduction, New York McMillan
Ligji Nr. 121/2016 “Për shërbimet e kujdesit shoqëror”
Ligji Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës”
Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, UNICEF, Terre des Hommes, (2010)
Protokolli i Punës së Punonjësve të Mbrojtjes së Fëmijës
Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, Strategjia Kombëtare e Mbrojtjes Sociale
2015-2020, https://www.unicef.org/albania/National_Strategy_for_Social_Protection2015-2020_en.pdf
UNICEF (2006), Alternative Care for Children without primary caregivers in tsunami-affected
countries: Indonesia, Malaysia, Myanmar and Thailand.
UNICEF & Shërbimet Sociale Bethany, 2009, Libri i Kujdestarisë, Udhëzues për punonjësit socialë.
VKM Nr. 353, datë 12.06.2018 “Për rregullat e funksionimit të grupit teknik, ndërsektorial për mbrojtjen e
fëmijëve, pranë bashkive dhe njësive administrative”.
3
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
59
Orientimi drejt trajnimit praktik - Video “TË BËSH NDRYSHIMIN”
Sesioni 4.
Objektivat:
Të drejtojë pjesëmarrësit në diskutime mbi konceptin, parimet, procesin dhe qasjet
për shërbimin e kujdestarisë që evidentohen nga video.
Të qartësojë kuptimin e elementeve kyçe të shërbimit të kujdestarisë.
Të orientojë pjesëmarrësit me shembujt nga video që konkretizojnë njohuritë, aftësitë
dhe kompetencat e profesionistëve të përfshirë në shërbimin e kujdestarisë.
Konceptet kyçe: interesi më i lartë i fëmijës, familje kujdestare, shërbimi i kujdestarisë,
kompetenca të familjes kujdestare dhe kompetenca të profesionistëve.
Hapi 1. Qartësimi i përdorimit të videos si një instrument për konkretizimin e aspekteve
teorike të shpjeguara gjatë tre sesioneve të para mbi shërbimin e kujdestarisë. Kjo
teknikë lehtëson identifikimin e një kuptimi të elementëve bazë në shërbimin e
kujdestarisë: Çfarë? Pse? Kush? Si?
Hapi 2. Çdo pjesëmarrësi i jepet një fletë pune ku të shkruajë çdo reflektim dhe ide që i lind
duke parë videon.
Hapi 3. Trajnuesi mund ta ndërpresë videon nëse dikush bën pyetje për të sqaruar idetë.
Hapi 4. Me kontributin e pjesëmarrësve, trajnuesi nxit debatin në fund të shikimit të videos
mbi pikat kyçe të shërbimit të kujdestarisë përfshirë këtu pse dhe si referohen fëmijët e
familjet, rëndësia e rolit të prindërve kujdestarë si anëtarë të grupit profesionist për të
mbrojtur dhe për t’u kujdesur për fëmijët, si dhe për të fuqizuar familjet.
Të sillen shembuj nga video se:
Çfarë është familja kujdestare dhe cilat janë shërbimet e saj:
Ofron një rrugë kryesore për shërbimin e mirëqenies së fëmijës;
Realizohet nga një familje kujdestare e aprovuar;
Ofron një shërbim për prindërit dhe fëmijët;
Siguron një mundësi për fëmijët dhe familjet për t’u rritur dhe zhvilluar;
4
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
60
Ka si qëllim parësor fuqizimin e familjeve, duke bërë kështu të mundur që fëmijët të
ribashkohen me familjet të cilat janë në gjendje të ofrojnë dhe të krijojnë marrëdhënie të
sigurta, të kujdesshme, që synojnë të zgjasin gjithë jetën;
Siguron mundësi për fëmijët dhe adoleshentët për të pasur lidhje me familje të tjera që
synojnë t’u japin këtyre fëmijëve dhe adoleshentëve marrëdhënie që zgjasin gjatë gjithë
jetës, në rast se ribashkimi me prindërit biologjikë apo farefisin nuk është i mundur; dhe
Kërkon punë në ekip midis prindërve kujdestarë, punonjësve socialë, prindërve birësues,
gjykatave, ofruesve të shërbimeve të tjera, (mjekë, mësues, këshillues) dhe prindër e
fëmijë nën kujdes, që duhet të inkurajohen dhe mbështeten për të qenë pjesë e grupit.
Cilat janë disa nga burimet mbështetëse për familjen kujdestare sipas videos së shfaqur?
Familja dhe miqtë;
Agjencia dhe punonjësit socialë;
Shoqatat dhe grupet mbështetëse të prindërve birësues;
Programet e trajnimit për kujdestari; dhe
Komuniteti si fqinjët e miqtë, grupet e prindërve të fëmijëve, institucionet e kultit.
Vlerësimi dhe mbyllja e sesioneve të trajnimit të ditës së parë Koha: 30 minuta
Objektivat:
Të përgjithësojë gjetjet dhe sesionet e ditë së parë;
Të diskutojë dhe vlerësojë idetë e pjesëmarrësve në lidhje me çështjet e trajnimit që
do të zhvillohen ditën e dytë.
Hapi 1 Në një fletë pune çdo pjesëmarrës shkruan çfarë ka përfituar nga dita e parë,
referuar pritshmërive të tij dhe të organizatës që përfaqëson.
Hapi 2 Pjesëmarrësve u jepen udhëzimet nga trajnuesi se çfarë duhet të lexojnë dhe të
përgatisin që të përmbushin objektivat e trajnimit për ditën e dytë.
4
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
61
Hapi 1. Rrahje mendimesh për identifikimin se sa janë pjesëmarrësit të njohur me kuadrin
rregullator për shërbimin e kujdestarisë.
Hapi 2. Çdo pjesëmarrësi i jepet një fletë pune ku të shkruajë një emërtim konvente, ligji apo
VKM që ka lexuar në punën e vet për shërbimin e kujdestarisë
Hapi 3. Trajnuesi bën pyetje për të inkurajuar diskutimin mbi:
• Cilat janë ligjet dhe VKM bazë?
• Cilat janë institucionet kyçe të lidhura me shërbimin e kujdestarisë?
Hapi 4. Me kontributin e pjesëmarrësve, trajnuesi ndërton një matricë institucionale mbi
shërbimin e kujdestarisë dhe shpjegon bashkëveprimet midis tyre.
Sesioni 5. Kuadri rregullator për shërbimin e kujdestarisë
OBJEKTIVAT
Plotësimin e nevojave për njohje të kuadrit ligjor dhe institucional mbi
shërbimin e kujdestarisë.
Familjarizimin me një kuadër të strukturuar e të standardizuar
procedurash, kriteresh dhe rregullash për trajnimin e shërbimit të
kujdestarisë, si edhe për zhvillimin profesional të vazhdueshëm.
Zhvillimin e kompetencave specifike dhe aftësitë e nevojshme për të
kryer me sukses çdo menaxhim rasti nga çdo subjekt i përfshirë.
Të ndërgjegjësojë pjesëmarrësit për rolin e tyre aktivë në procesin e
zbatimit të shërbimit të kujdestarisë.
Të familjarizojë pjesëmarrësit me një shumëllojshmëri dokumentacioni
shtetëror, juridik si dhe publikime të domosdoshme, për të kuptuar
shërbimin e kujdestarisë.
Të aftësojë pjesëmarrësit që të zbatojnë kuadrin rregullator në një punë
në grup.
MATERIALET
Tabelë shkrimi, letër, markera, stilolapsa, laptop, projektor, video.
FLETËT E
PUNËS
1. Format vlerësimi të fëmijës dhe familjes biologjike 2. Format rekrutimi të familjes kujdestare Fletë pune: o Cilat janë funksionet e organizatës suaj në shërbimin e kujdestarisë sipas
legjislacionit në fuqi o Reflektime mbi trajtimin e një çështjeje konkrete ligjore të ndeshur në
praktikë si kriteret e përzgjedhjes së familjes kujdestare o Standardet e shërbimit të kujdestarisë
o Protokollet e zbatimit të shërbimit të kujdestarisë
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
62
Sesioni 5. Kuadri rregullator për shërbimin e kujdestarisë
5.1 Kuadri ligjor ndërkombëtar për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës
Konventa “Për të Drejtat e Fëmijës” e OKB përbën një nga aktet më të rëndësishme të së
drejtës ndërkombëtare ku janë parashikuar në mënyrë të plotë të drejtat dhe detyrimet në të
gjitha fushat e jetës së fëmijës. Kjo Konventë, e ratifikuar nga Parlamenti Shqiptar, në Nenin
20, paragrafi 1, parashikon se:
“Fëmijët që janë të privuar nga familja e tyre kanë të drejtë për kujdesje të veçantë dhe
të merren në kujdestari nga persona që respektojnë përkatësinë e tyre etnike, fetare,
kulturore dhe gjuhësore”.
Pra, një fëmijë, të cilit i mohohet në mënyrë të përkohshme ose të përhershme mjedisi i tij
familjar, ose kur nuk është në interesin e tij më të lartë të qëndrojë në këtë mjedis, ka të drejtë për
mbrojtje dhe një ndihmë të posaçme nga shteti. Në paragrafin e dytë të Nenit 20, kërkohet që
shtetet palë të kësaj konvente të sigurojnë një përkujdesje alternative në përputhje me
legjislacionin e brendshëm.
Republika e Shqipërisë ende nuk ka ratifikuar Konventën Evropiane të vitit 1980 “Mbi
njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve në lidhje me kujdestarinë e fëmijës si dhe për
rivendosjen e kujdestarisë” e cila lidhet drejtpërdrejtë me procesin e kujdestarisë.
Udhëzuesit e Kujdesit Alternativ për Fëmijët të OKB (2009) dhe SDG 2030 përbëjnë dokumente
të rëndësishme për zbatimin e shërbimit të kujdestarisë. Udhëzuesit e Kujdesit Alternativ për
Fëmijët janë referuar si udhërrëfyes në të gjitha sesionet e trajnimit dhe janë të aksesueshme për
të gjithë nga interneti.
Bashkimi Evropian ku Shqipëria po integrohet ka gjithashtu në fokus të shumë dokumenteve
mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve. Së fundmi, Komisioni Evropian aprovoi agjendën e BE për të
drejtat e fëmijëve (2011) dhe Shtyllat Europiane të të Drejtave Sociale (2018) në të cilën Parimi
Nr. 11 titullohet “Kujdesi dhe mbështetja për fëmijët”. Këtu përcaktohet kujdesi me cilësi të mirë
dhe masa specifike për të rritur mundësitë e barabarta për fëmijët.
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
63
5.2 Legjislacioni shqiptar për mbështetjen e shërbimit të kujdestarisë
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë është ligji themeltar që siguron mbrojtjen e të drejtave të
fëmijëve, ku janë dhënë drejtimet kryesore. Më konkretisht, nenet si më poshtë sanksionojnë: Neni 53: Martesa dhe familja gëzojnë mbrojtjen e veçantë nga shteti;
Neni 54:
- Fëmijët, të rinjtë, gratë shtatzëna dhe nënat e reja kanë të drejtën e një mbrojtje të veçantë të shtetit.
- Fëmijët e lindur jashtë martese ka të njëjtat të drejta sikurse fëmijët e lindur nga martesa.
- Çdo fëmijë ka të drejtën e mbrojtjes nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytëzimi dhe përdorimi për punë, veçanërisht në
moshë të mitur, të cilat dëmtojnë shëndetin dhe moralin, apo rrezikojnë jetën dhe zhvillimin normal të fëmijës.
Kodi i Procedurës Civile ka parashikuar procedurën për kujdestarinë në Nenet 351/1, 352: "Kërkesa për vendosjen e kujdestarisë i paraqitet gjykatës nga të afërmit e fëmijës së mitur dhe nga cilido që merr
njoftimin për mbetjen e fëmijës pa prindër, për lindjen e një fëmije me prindër të panjohur dhe për çdo rrethanë
tjetër që ligji kërkon vendosjen e kujdestarisë, si dhe ushtrimin e kësaj të drejte nga vetë i mituri kur ai ka mbushur
moshën 16 vjeç. Gjithashtu, sipas Nenit 356/1 "Gjykata, përpara se të procedojë për emërimin e kujdestarit, duhet të
pyesë edhe të miturin, kur ai ka mbushur moshën 10 vjeç”.
Kodi i Familjes, Titulli V, rregullon institucionin e kujdestarisë duke përcaktuar gjykatën si
organin vendimmarrës për kujdestarinë. Gjykatë kompetente për vendosjen në kujdestari të
të miturit është ajo e vendbanimit ose vendqëndrimit të të miturit.
Neni 263 përcakton rastet kur një fëmijë i mitur vendoset në kujdestari dhe gëzon
mbrojtje të veçantë nga shteti dhe konkretisht: “kur prindërit e të miturit janë në pamundësi
për të ushtruar përgjegjësinë e tyre prindërore, për shkak se të dy prindërit kanë vdekur ose
nuk njihen, janë shpallur si të pagjetur, u është hequr përgjegjësia prindërore ose u është
hequr zotësia për të vepruar, si dhe për çdo shkak tjetër të pranuar nga gjykata”.
Sikurse edhe Kodi i Procedurës Civile, edhe Kodi i Familjes përcakton: Të drejtën për paraqitjen e kërkesës në gjykatë për kujdestarinë për fëmijën e kanë:
a) të afërmit e fëmijës së mitur;
b) cilido që merr njoftim për mbetjen e fëmijës pa prindër ose për lindjen e një fëmije me prindër të panjohur;
c) vetë i mituri që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç;
ç) prokurori;
d) noteri, i cili në çeljen e një testamenti vihet në dijeni për caktimin e një kujdestari.
Kodi i Familjes, Neni 265, gjykata vendos si kujdestar personin e caktuar nga prindi, që ka ushtruar i fundit
përgjegjësinë prindërore, me testament ose deklaratë noteriale. Në rastet kur kujdestari sipas këtij neni nuk plotëson
kushtet e kërkuara, gjykata i jep prioritet zgjedhjes së kujdestarit midis paraardhësve, personave të afërt të të miturit,
një familjeje kujdestare dhe, si alternativë të fundit, institucionin publik ose privat. Para se gjyqtari të caktojë
kujdestarin, duhet të dëgjojë personin e zgjedhur si të tillë dhe të marrë mendimin e të miturit nëse ai ka mbushur
moshën dhjetë vjeç. Gjykata, në çdo rast, merr mendimin e njësisë të mbrojtjes dhe shërbimeve sociale pranë
bashkisë ku zhvillohet gjykimi, i cili përmban ekzaminimin e zhvillimit të personalitetit të fëmijës në kontekstin
familjar, edukativ e social dhe ekzaminimin e kushteve dhe përshtatshmërisë së fëmijës me personin kujdestar të
ardhshëm, të familjes kujdestare ose institucionit të përkujdesjes. Caktimi i kujdestarit nga gjykata bëhet duke parë
cilësitë e familjes kujdestare të zgjedhur ose të institucionit rezidencial, si dhe pasi ka dëgjuar mendimin e një
psikologu, që duhet të jetë i pranishëm gjatë gjykimit.
Neni 268, nëpunësi i gjendjes civile, që merr njoftimin për vdekjen e të dy prindërve ose prindit të vetëm, që ka
lënë fëmijë në moshë të mitur, ose të lindjes së një fëmije nga prindër të panjohur, dhe noteri që çel një testament, ku
parashikohet caktimi i një kujdestari, duhet të njoftojnë gjykatën për faktin brenda 10 ditëve. Njoftimi i gjykatës
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
64
mund të bëhet edhe nga të afërmit e të miturit ose persona të tjerë të interesuar. Gjykata, brenda 30 ditëve nga marrja
njoftim ose nga paraqitja e kërkesës, vendos për caktimin e kujdestarit të të miturit. Kujdestaria mbi të miturin, i cili
nuk ka të afërm të njohur ose të aftë për të ushtruar detyrën e kujdestarit, mund t’i jepet nga gjykata një institucioni
publik ose privat të licencuar për përkujdesjen e fëmijëve. Drejtuesi i institucionit i delegon njërit nga punonjësit e
tij të drejtën e ushtrimit të funksioneve të kujdestarit. Drejtuesi i institucionit, brenda 10 ditëve nga caktimi i personit
që merr funksionet e kujdestarit, i dërgon gjykatës aktin përkatës, i cili depozitohet në dosjen gjyqësore dhe
pasqyrohet në regjistrin e kujdestarisë. Kujdestari kujdeset për të miturin, e përfaqëson atë në të gjitha veprimet
juridike dhe administron pasurinë e tij, sipas dispozitave të këtij Kodi. Detyrat e të miturit janë: i mituri duhet ta
respektojë dhe t’i bindet kujdestarit; ai nuk mund të braktisë banesën ose institucionin pa lejen e kujdestarit. Identifikimi i familjeve kujdestare është përgjegjësi e njësisë të mbrojtjes dhe shërbimeve sociale pranë bashkisë ku
banon i mituri (Kodi i Familjes, Neni 269).
Ligji Nr. 9355, datë 10.03.2005 “Për ndihmën dhe shërbimet shoqërore” në Nenin 20, pika 4,
përcakton strukturën dhe tipologjinë e shërbimeve të kujdesit social, organizimin,
funksionimin dhe financimin e tyre; kategoritë e përfituesve të shërbimeve; kriteret që
kushtëzojnë të drejtën e përfitimit; rregullat për pranimin/vendosjen në institucione,
dokumentacionin përkatës si dhe mekanizmin e mbikëqyrjes dhe vlerësimin e shërbimeve.
Ai mbështet decentralizimin e shërbimeve sociale, rritjen e kompetencave të pushtetit
vendor dhe të shoqërisë civile në planifikim, financim e zbatim; deinstitucionalizimin dhe
krijimin e shërbimeve të reja sociale komunitare; krijimin e një mekanizmi financiar për
garantimin e qëndrueshmërisë dhe vazhdimësisë së shërbimeve me disa burime financimi; si
dhe krijimin e modelit të ri të shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në nevojë.
Ligji Nr. 9669, datë 18.12.2006 “Për masa ndaj dhunës në marrëdhëniet familjare”.Ky ligj që
në Nenin 1, ku përcakton qëllimin: 1. Parandalimin dhe reduktimin e dhunës në familje në të
gjitha format e saj, me anë të masave të përshtatshme ligjore. 2. Garantimin e mbrojtjes me
masa ligjore të pjesëtarëve të familjes, të cilët janë viktima të dhunës në familje, duke i kushtuar
vëmendje të veçantë fëmijëve, të moshuarve dhe personave me aftësi të kufizuar.
Me Ligjin Nr. 121/2016 “Për shërbimet e kujdesit social në Republikën e Shqipërisë”,
përcaktohen autoritetet përgjegjëse për zbatimin e sistemit të shërbimeve të kujdesit shoqëror,
mënyra e funksionimit dhe format e organizimit të tij sikurse qartësohen më poshtë te pjesa 5.3
Matrica e aktorëve institucionalë.
Ligji Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” (ka përsëritje me Ligjin 121/2016).
Ky ligj përcakton të drejtat dhe mbrojtjen që gëzon çdo fëmijë, mekanizmat dhe autoritetet
përgjegjëse, që garantojnë me efektivitet ushtrimin, respektimin, promovimin e këtyre të
drejtave, si dhe mbrojtjen e veçantë të fëmijës. Në zbatim të ligjeve zhvillohen aktet
nënligjore si VKM, Urdhrat dhe Udhëzimet e Ministrave, të cilat që në titull japin qartë
përmbajtjen se çfarë çështje trajtojnë si më poshtë.
VKM Nr. 659, datë 17.10.2005 “Për standardet e shërbimit të përkujdesit shoqëror për fëmijët në institucionet
rezidenciale”.Standardi i 3-të parashikon hartimin e planit përgatitor për fëmijët që largohen nga përkujdesja në
shtëpi ose lëvizin në forma të tjera të përkujdesjes, siç janë kthimi në familje, birësimi, kujdestaria, jetesa e pavarur
ose gjysmë e pavarur. Një ekip profesionistësh të institucionit (edukatorë, punonjës socialë, kujdestarë), familja e
origjinës dhe fëmijët hartojnë planin përgatitor për largimin nga përkujdesja sipas nevojave të vlerësuara të fëmijës.
VKM nr. 1104, datë 30.07.2008 për disa shtesa në VKM Nr. 80, datë 28.01.2008 “Strategjia sektoriale e
mbrojtjes sociale dhe të planit të veprimit për zbatimin e saj”, Kapitulli 6. Dokumenti i politikave për kujdestarinë e
fëmijëve në nevojë.
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
65
VKM Nr. 752, datë 08.09.2010 “Për miratimin e standardeve të shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në nevojë” i
dedikohet posaçërisht shërbimit të kujdestarisë.
VKM Nr. 106, datë 15.02.2017 “Për një ndryshim në VKM nr. 425, datë 27.06.2012 “Për përcaktimin e kritereve
dhe të dokumentacionit të nevojshëm për pranimin e personave në institucionet rezidenciale, publike dhe jopublike,
të përkujdesjes shoqërore”, të ndryshuar me VKM Nr. 839, datë 03.12.2014.
VKM nr. 148, datë 13.03 2018 “Për përcaktimin e rregullave të bashkëpunimit ndërmjet mekanizmave këshillimorë
e koordinues institucionalë, strukturave për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës dhe organizatave jofitimprurëse, për
realizimin e politikave kombëtare e vendore, si dhe për shërbimet e nevojshme për mbrojtjen e fëmijës”. Pika 2.
përcakton... d) mirëfunksionimin e mekanizmave institucionalë lokalë për mbrojtjen e fëmijës dhe menaxhimin
efektiv të rasteve të fëmijëve në nevojë për mbrojtje;...”.
VKM Nr. 149, datë 13.03.2018 “Për kriteret, dokumentacionin dhe procedurat për evidentimin e familjes
kujdestare për fëmijët pa kujdes prindëror dhe masës së financimit për shpenzimet e fëmijës së vendosur në familje
kujdestare”.
VKM Nr. 353, datë 12.06.2018 “Për rregullat e funksionimit të grupit teknik, ndërsektorial për mbrojtjen e
fëmijëve, pranë bashkive dhe njësive administrative”.
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018 “Për procedurat e referimit e të menaxhimit të rastit, hartimin dhe përmbajtjen e
planit individual të mbrojtjes, financimin e shpenzimeve për zbatimin e tij, si dhe zbatimin e masave të mbrojtjes”
UDHËZIM Nr. 582, datë 18.12.2017 “Për miratimin e standardeve të shërbimeve të përkujdesjes shoqërore, në
qendrat shtëpi familje, për fëmijët 16–18 vjeç”
5.3 Matrica e aktorëve institucionalë
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët “Shtetet duhet, në maksimumin e burimeve që kanë në dispozicion dhe kur e gjejnë me vend, në
kuadrin e zhvillimit të bashkëpunimit, të alokojnë burime njerëzore dhe financiare për të siguruar
zbatimin optimal dhe progresiv të këtij Udhëzuesi nëpër të gjithë territoret e tyre respektive dhe
në kohën e duhur. Shtetet duhet të lehtësojnë bashkëpunimin aktiv mes të gjitha autoriteteve
përkatëse dhe adresimit të çështjeve të mirëqenies së fëmijëve dhe familjes tek të gjitha
ministritë e linjës ose jo”(Pika 24).
AGJENCITË, INSTITUCIONET DHE KUJDESTARËT
Udhëzuesi përcakton një kuadër rregullator që vë në dukje përgjegjësinë e shtetit për autorizimin, monitorimin, dhe
përgjegjësinë e ofruesve të përkujdesjes, institucioneve përkujdesëse dhe kujdestarëve individuale.
POLITIKA KOMBËTARE A .. .. .. siguron autorizimin e agjencive dhe institucioneve që ofrojnë përkujdesje,
përfshi kërkesën për të paraqitur politikat e rekrutimit, sjelljes dhe monitorimit të stafit, standardet e përkujdesjes së
ofruar, dhe procedurat e raportimit të sjelljeve të pahijshme? .. detyron ofruesit e përkujdesjes të sigurojnë ruajtjen e
të dhënave të përditësuara, e konfidencialitetit të këtyre të dhënave si dhe lehtësimin e mundësisë dhe të drejtës së
përdorimit të këtyre të dhënave nga ana e fëmijës, nëse kërkohet? .. vendos standarde minimale mbi punësimin për
të siguruar kushte të përshtatshme pune, pagesë të mjaftueshme si dhe motivim e mbajtje të kujdestarëve dhe
personelit tjetër në punë? .. përcakton kritere për të siguruar që ofruesit e përkujdesjes të ruajnë standardet e saj
nëpërmjet zhvillimit personal të kujdestarëve dhe trajnimeve për çështje të rëndësishme, për shembull, për
legjislacionin mbi mbrojtjen e fëmijëve, të drejtat e fëmijëve, përdorimin e përshtatshëm të masave shtrënguese,
çështjet e zhvillimit e fëmijëve dhe fëmijët me nevoja të veçanta?
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
66
Autoritetet institucionale të angazhuara në planifikimin, vlerësimin, zbatimin dhe monitorimin e
shërbimit të kujdestarisë në Shqipëri janë përcaktuar në disa ligje në fuqi. Me Ligjin 121/2016 “Për
shërbimet e kujdesit shoqëror”, në Nenin 30 “Përgjegjësia për zbatimin e sistemit të shërbimeve të kujdesit
shoqëror” përcakton se:
1. Zbatimi i sistemit të shërbimeve të kujdesit shoqëror, që financohen nga Buxheti i Shtetit dhe nga buxhetet e
njësive të qeverisjes vendore, është përgjegjësi e organeve publike të ngarkuara me këtë detyrë, në nivel qendror dhe
vendor.
2. Institucionet kryesore përgjegjëse për administrimin e sistemit të shërbimeve të kujdesit shoqëror janë si më
poshtë:
a) ministria përgjegjëse për çështjet sociale dhe institucionet e saj të varësisë;
b) qarku;
c) bashkia.
Pra jepet hierarkia e institucioneve përgjegjëse për sistemin publik të shërbimeve sociale.
Sipas po këtij ligji, përcaktohen edhe subjekte të tjera jopublike si struktura përgjegjëse për
ofrimin e shërbimit të kujdestarisë si më poshtë:
a) struktura e shërbimeve të kujdesit shoqëror në bashkinë ku banon fëmija;
b) Njësia e Vlerësimit të Nevojave dhe Referimit të Rastit në njësinë administrative të
bashkisë, ku banon fëmija;
c) subjekti publik ose jopublik ofrues i shërbimeve të kujdesit shoqëror ku është vendosur
përkohësisht fëmija; apo
ç) organizatat jo-fitimprurëse që ushtrojnë aktivitet në fushën e shërbimeve të përkujdesit
alternativ për fëmijë.
Në Shqipëri, ministria përgjegjëse për çështjet sociale është Ministrisë së Shëndetësisë dhe
Mbrojtjes Sociale, nën autoritetin e së cilës është Shërbimi Social Shtetëror.
Roli i këtij institucioni përcaktohet sipas Ligjit 121/2016, Neni 33, Roli i Shërbimit Social Shtetëror
1. Shërbimi Social Shtetëror monitoron zbatimin e legjislacionit të shërbimeve shoqërore në të gjithë vendin,
nëpërmjet strukturave të njësisë qendrore dhe drejtorive rajonale.
2. Shërbimi Social Shtetëror trajnon personelin e njësive të qeverisjes vendore që mbulon aspektet e shërbimeve
shoqërore.
Inspektorati Shtetëror i Punës dhe Shërbimeve Shoqërore, si një organ i qeverisjes qendrore,
është institucion përgjegjës për deklarimin e shqetësimeve dhe ankimimit. Ai bashkëpunon me
inspektorët e shërbimeve shoqërore të SHSSH në nivel qendror dhe rajonal, apo administratorët e
përkujdesjes shoqërore në bashki dhe organizatat joqeveritare apo agjenci të licencuara në
ofrimin e shërbimit të kujdestarisë, për të zbatuar procedura të qarta që fëmijët, familjet e tyre,
familjet kujdestare dhe të tjerë persona të interesuar mbi mirëqenien e fëmijës, të deklarojnë
shqetësimet dhe ankesat rreth çdo aspekti të shërbimit të kujdestarisë.
Sipas Ligjit 121/2016, “Neni 35 Funksionet dhe kompetencat e Inspektoratit,
1. Inspektorati, në zbatim të këtij ligji, kryen këto funksione:
a) kontrollon zbatimin e kritereve e të kushteve nga subjektet publike dhe jopublike që ushtrojnë veprimtari të
ofrimit të shërbimeve shoqërore, sipas këtij ligji, akteve nënligjore në zbatim të tij dhe akteve të tjera ligjore në fuqi;
b) inspekton standardet e shërbimeve të ofruara nga ofruesit e shërbimeve të kujdesit shoqëror”
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
67
Kodi i Familjes, Neni 266, pika 2 dhe 3, si dhe VKM 752, datë 08.09.2010, përcaktojnë se është
bashkia që ka për detyrë evidentimin e familjeve kujdestare. Bashkia është përgjegjëse për
përzgjedhjen e familjeve kujdestare, organizon dhe plotëson të gjitha kushtet e domosdoshme për
ofrimin e shërbimit të kujdestarisë në zonën administrative nën juridiksionin e saj, në përputhje
me standardet shtetërore të shërbimit të kujdestarisë. Mendimi i Bashkisë merret parasysh nga
gjykata për vendosjen e të miturit në kujdestarinë e familjes kujdestare mbi bazën e një deklarate
gatishmërie për marrjen e kujdestarisë së fëmijës.
“Si pjesë e Njësive të Qeverisjes Vendore (NJVQ), janë krijuar Njësitë për të Drejtat e Fëmijës,
në nivel qarku, dhe Njësitë për Mbrojtjen e Fëmijës (NJMF), në nivel bashkie. Për shkak të
burimeve të pakta njerëzore dhe financiare, NJMF-të kryesisht përfaqësohen nga një punonjës i
vetëm për mbrojtjen e fëmijës. Duke qenë një fushë ende në zhvillim, punonjësit për mbrojtjen e
fëmijëve kanë nevojë për forcimin e kapaciteteve (pra, për përvetësimin e njohurive
profesionale) për të kryer detyrat e ngarkuara” (UNICEF&Terre des hommes, 2015:11).
Gjykata si institucion i pavarur i sistemit të drejtësisë shqyrton kërkesën që vjen nga struktura
përgjegjëse dhe merr vendimin për pranimin e familjes aplikuese si familje kujdestare për
vendosjen e fëmijës në kujdestari. Kopja e vendimit të gjykatës kalon në Njësinë e Vlerësimit të
Nevojave dhe Referimit të Rastit.
Subjektet juridikë publikë ose jopublike ofrues i shërbimeve të kujdestarisë kanë të njëjtat
role dhe funksione si Bashkia me përjashtim të Komisionit ndërsektorial të kujdestarisë.
Sipas Ligjit 121/2016, Neni 27: Subjektet e ofrimit të shërbimeve të kujdesit shoqëror 1. Shërbimet e kujdesit shoqëror ofrohen nga personat juridikë publikë apo jopublikë, të licencuar për këtë qëllim.
Licencimi i veprimtarive të shërbimeve të kujdesit shoqëror dhe subjekteve të ofrimit të tyre, të përcaktuara në këtë
ligj, bëhet nga autoriteti përgjegjës, sipas legjislacionit në fuqi për licencat.
2. Shërbimet e kujdesit shoqëror të financuara privatisht ofrohen nga subjekte jopublike, por sipas kushteve të
përcaktuara në këtë ligj.
3. Ofrimi i shërbimeve të kujdesit shoqëror, në çdo rast, bëhet në përputhje me standardet e hartuara nga ministria
përgjegjëse për çështjet sociale.
Ligji Nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” përsërit Ligjin 121/2016 me idenë
e theksimit të roleve të institucioneve që kanë përgjegjësitë për garantimin e të drejtave të
fëmijëve. Ligji Nr. 18/2017 përcakton të drejtat dhe mbrojtjen që gëzon çdo fëmijë,
mekanizmat dhe autoritetet përgjegjëse, që garantojnë me efektivitet ushtrimin, respektimin,
promovimin e këtyre të drejtave, si dhe mbrojtjen e veçantë të fëmijës.
Sipas Nenit 2, ky ligj ka për qëllim:
a) mbrojtjen e fëmijës, nëpërmjet plotësimit të kuadrit ligjor e institucional, në zbatim të Kushtetutës, të
Konventës së Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e Fëmijës, të akteve ndërkombëtare që veprojnë në këtë
fushë, si dhe të legjislacionit në fuqi;
b) parashikimin e parimeve bazë ku mbështeten politikat kombëtare për të drejtat e fëmijës, mekanizmat
efikase, si dhe autoritetet përgjegjëse në nivel qendror e vendor dhe kompetencat e tyre në fushën e të drejtave
dhe të mbrojtjes së fëmijës;
c) garantimin e mirëqenies dhe përmirësimin e cilësisë së jetës së fëmijës, duke promovuar e mundësuar
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
68
zhvillimin e tyre në shoqëri, ndihmën dhe përkujdesin efektiv për fëmijën, shëndeti dhe mirëqenia e të cilit janë
në rrezik;
ç) marrjen e masave për t'i siguruar fëmijës ushtrimin e të drejtave, në përputhje me zhvillimin e personalitetin,
bazuar në interesin më të lartë të tij;
d) marrjen e masave për të siguruar jetesën, mbijetesën dhe zhvillimin e fëmijës;
dh) sigurimin e bashkëpunimit ndërmjet strukturave dhe autoriteteve qendrore e vendore, si dhe organizatave
që mbrojnë të drejtat e fëmijës;
e) parashikimin e mekanizmave efektivë dhe funksionimin e institucioneve të ngarkuara me marrjen e
masave konkrete për promovimin, respektimin e mbrojtjen e të drejtave të fëmijës, si dhe për ngritjen e një
sistemi të integruar e funksional të mbrojtjes së fëmijës, për parandalimin dhe përgjigjen efikase ndaj të gjitha
formave të dhunës, abuzimit, shfrytëzimit e neglizhimit.
Ky ligj zgjeron strukturat përgjegjëse për mbrojtjen e fëmijës me struktura këshillimore dhe koordinuese në nivel
qendror dhe vendor. Neni 34: Mekanizmat këshillimorë dhe koordinues institucionalë dhe strukturat për të drejtat
dhe mbrojtjen e fëmijës, përcakton se:
1. Mekanizmat këshillimorë dhe koordinues institucionalë për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës, në
përputhje me fushën e ushtrimit të veprimtarisë së tyre, janë në nivel qendror dhe vendor.
2. Mekanizmat këshillimorë dhe koordinues institucionalë janë:
a) Këshilli Kombëtar për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës nё nivel qendror;
b) Grupi teknik ndërsektorial në nivel bashkie apo njësie administrative në nivel vendor.
3. Strukturat për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës në nivel qendror janë:
a) Ministri që bashkërendon punën për çështjet e tё drejtave dhe mbrojtjes së fëmijës;
b) Agjencia Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës;
c) Çdo ministër përgjegjës, sipas fushës që mbulon, në lidhje me të drejtat e fëmijës dhe mbrojtjen e tyre.
4. Strukturat për mbrojtjen e fëmijës në nivel vendor janë:
a) bashkia;
b) struktura përgjegjëse për shërbimet shoqërore në bashki;
c) njësia për mbrojtjen e fëmijës pranë strukturës përgjegjëse për shërbimet shoqërore nё bashki;
ç) njësia e vlerësimit të nevojave dhe referimit pranë bashkisë apo njësive administrative;
d) punonjësi i mbrojtjes së fëmijës pranë njësisë për mbrojtjen e fëmijës dhe njësisë së vlerësimit të nevojave
dhe referimit.
5. Mekanizmat dhe strukturat në nivel qendror e vendor bashkëpunojnë dhe koordinojnë punën ndërmjet tyre
për zbatimin e legjislacionit e të politikave shtetërore për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës. Bashkërendimi i
veprimtarisë së tyre për çështje që lidhen me të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës, të parashikuara në këtë ligj,
përcaktohet me Vendim të Këshillit të Ministrave.
6. Këta mekanizma dhe struktura bashkëpunojnë me organizatat jofitimprurëse për realizimin e politikave
kombëtare e vendore për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës, si dhe për ofrimin e shërbimeve të nevojshme për
mbrojtjen e tyre, në bazë të rregullave të hollësishme, të përcaktuara me Vendim të Këshillit të Ministrave.
7. Avokati i Popullit monitoron zbatimin e këtij ligji në përputhje me Konventën për të Drejtat e Fëmijëve,
në zbatim të detyrimeve të përcaktuara në Ligjin nr. 8454, datë 04.02.1999, “Për Avokatin e Popullit”, të
ndryshuar.
Në zbatim të Ligjit Nr. 18/2017, Nenit 34, pikës 6, ka dalë VKM nr. 148, datë 13.03 2018 “Për përcaktimin e
rregullave të bashkëpunimit ndërmjet mekanizmave këshillimorë e koordinues institucionalë, strukturave për të
drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës dhe organizatave jofitimprurëse, për realizimin e politikave kombëtare e vendore, si
dhe për shërbimet e nevojshme për mbrojtjen e fëmijës”.
Në vazhdimësi, ky ligj përcakton funksionet dhe formën e organizimit të këtyre institucioneve si:
Neni 35: Këshilli Kombëtar për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës: 1. Këshilli Kombëtar për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës është organ këshillimor që ngrihet me urdhër të
Kryeministrit, me propozimin e ministrit që bashkërendon punën për çështjet e të drejtave dhe mbrojtjes së
fëmijës.
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
69
2. Këshilli Kombëtar për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës ka si detyrë kryesore këshillimin dhe
bashkërendimin e politikave shtetërore për garantimin e të drejtave dhe mbrojtjen e fëmijës në të gjitha fushat,
sidomos në ato të drejtësisë, shërbimeve shoqërore, arsimit, shëndetësisë dhe kulturës.
3. Këshilli Kombëtar për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës kryesohet nga ministri që bashkërendon punën
për çështjet e të drejtave dhe mbrojtjes së fëmijës dhe përbëhet nga 9 anëtarë, përfaqësues, të përcaktuar nga
Kryeministri, në nivel ministri, Avokati i Popullit, Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi, 1 përfaqësues
nga Shoqata për Autonomi Vendore dhe 5 përfaqësues nga shoqëria civile. Në mbledhjet e Këshillit Kombëtar
për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës marrin pjesë fëmijё me statusin e vëzhguesit, të cilët janë përfaqësues të
qeverive të nxënësve, organizatave, forumeve apo çdo grupimi tjetër fëmijësh...
Neni 37 përcakton detyrat e Këshillit Kombëtar në lidhje me mbrojtjen e fëmijës.
Neni 40 - Agjencia Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës. Kjo Agjenci përcaktohet si person juridik
në varësi të ministrisë që bashkërendon punën për çështjet e të drejtave dhe mbrojtjes së fëmijës, financuar nga
fondet e Buxhetit të Shtetit dhe burime të tjera, sipas ligjit...Neni 43 specifikon detyrat e agjencisë në lidhje me
politikat dhe veprimtaritë për mbrojtjen e fëmijës.
Si përfundim, bazuar në shqyrtimin e kuadrit ligjor, aktorët që luajnë rol në procesin e shërbimit
të kujdestarisë paraqiten në formë grafike si më poshtë:
Figura 5. Matrica e aktorëve që luajnë rol në procesin e shërbimit të kujdestarisë
5.4 Protokollet e zhvilluara në zbatimin e shërbimit të kujdestarisë
Nga shqyrtimi i kuadrit ligjor për shërbimin e kujdestarisë del qartë se janë përcaktuar
rregulla, procedura, dhe Protokolli i Punës për Njësinë e Mbrojtjes së Fëmijës në qeverisjen
vendore e cila ka përgjegjësitë kryesore për koordinimin e gjithë aktorëve institucionale dhe
të OSHC. Konkretisht me Ligjin 121/2016 “Për shërbimet e kujdesit shoqëror”, përcaktohen
protokollet e punës së Grupi Teknik Ndërsektorial në Bashki për trajtimin e rasteve të fëmijëve
në nevojë për mbrojtje. Detaje të tilla si kush ka të drejtën ta thërrasë (drejtori i strukturës
përgjegjëse për shërbimet shoqërore në nivel bashkie, ose punonjësi i mbrojtjes së fëmijës, në
nivel njësie administrative); përbërjen me përfaqësues të strukturave të ndryshme publike e
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
70
jopublike, të organizatave jofitimprurëse, si dhe çdo specialist tjetër që ka njohuri për situatën e
fëmijës, prindërit apo anëtarët e familjes ose kujdestarët e fëmijës dhe fëmija, bazuar në moshën
dhe në aftësinë e tij për të vendosur). Gjatë takimit të grupit për mbrojtjen e fëmijës çështjet e
ngritura dhe vendimet e marra regjistrohen dhe arkivohen në dosjen individuale të fëmijës.
Procesi i vendosjes së fëmijës pa kujdes prindëror në familjen kujdestare nga struktura
përgjegjëse në bashki përcaktohet me të gjitha procedurat në të gjitha fazat e procesit. Grupi
Teknik Ndërsektorial i bashkisë kalon nga vlerësimi i nevojave të fëmijës dhe familjes biologjike
përmes një Raporti të Vlerësimit të Rastit, përgatitjes së dosjes së fëmijës dhe Planit Individual,
përzgjedhjes së familjes kujdestare, e cila paraqet deklaratën e gatishmërisë për të marrë fëmijën
në përkujdesje, përgatitjes së fëmijës dhe familjes kujdestare për vendosjen në kujdestari,
vendosjes së fëmijës në familjen kujdestare dhe përgatitjes së planit të mbështetjes së familjes
kujdestare dhe familjes biologjike, në të njëjtën kohë. Kriteret, procedurat dhe dokumentacioni
i shërbimit të kujdestarisë qartësojnë procesin që duhet ndjekur dhe përgjegjësitë e aktorëve
të përfshirë në funksion të zhvillimit normal të fëmijëve, ruajtjes dhe forcimit të
marrëdhënieve me prindërit e tij, deri në riintegrim të fëmijës në familjen biologjike, nëse
ky është qëllimi i vendosjes së fëmijës në kujdestari.
Legjislacioni bazë është plotësuar më akte nënligjore si VKM, Urdhra Ministrash, standarde,
kritere, etj., të cilat hyjnë deri në detaje të mënyrës se si do të realizohet çdo komponent i
procesit të shërbimit të kujdestarisë. Konkretisht VKM Nr. 658, datë 17.10.2005 “Për
standardet e shërbimit të përkujdesit shoqëror për fëmijët në institucionet rezidenciale”.
parashikon protokollin e planit për fëmijët që largohen nga institucioni për në familjen
biologjike, kujdestare, birësim apo jetesë të pavarur. Kjo bëhet nga një ekip profesionistësh të
institucionit (edukatorë, punonjës socialë, kujdestarë), familja e origjinës dhe fëmijët, që të gjithë
së bashku marrin pjesë në hartimin e këtij plani përgatitor sipas nevojave të vlerësuara të fëmijës.
Këto elemente protokollarë kanë vazhduar të qartësohen në VKM Nr. 752, datë 08.09.2010 “Për
miratimin e standardeve të shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në nevojë”, VKM nr. 148, datë
13.03 2018 “Për përcaktimin e rregullave të bashkëpunimit ndërmjet mekanizmave këshillimorë
e koordinues institucionalë, strukturave për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës dhe organizatave
jofitimprurëse, për realizimin e politikave kombëtare e vendore, si dhe për shërbimet e
nevojshme për mbrojtjen e fëmijës” dhe VKM Nr. 149, datë 13.03.2018 “Për kriteret,
dokumentacionin dhe procedurat për evidentimin e familjes kujdestare për fëmijët pa kujdes
prindëror dhe masës së financimit për shpenzimet e fëmijës së vendosur në familje kujdestare”.
Gjatë vitit 2018 i është kushtuar vëmendje e veçantë plotësimit të kuadrit ligjor sa i takon
procedurave dhe rregullave të funksionimit të strukturave që merren me shërbimin e kujdestarisë
referuar VKM Nr. 353, datë 12.06.2018 “Për rregullat e funksionimit të grupit teknik,
ndërsektorial për mbrojtjen e fëmijëve, pranë bashkive dhe njësive administrative”; VKM Nr.
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
71
578, datë 03.10.2018 “Për procedurat e referimit e të menaxhimit të rastit, hartimin dhe
përmbajtjen e planit individual të mbrojtjes, financimin e shpenzimeve për zbatimin e tij, si dhe
zbatimin e masave të mbrojtjes” dhe Udhëzimit Nr. 582, datë 18.12.2017 “Për miratimin e
standardeve të shërbimeve të përkujdesjes shoqërore, në qendrat shtëpi familje, për fëmijët 16–
18 vjeç”. Në Anekset e tyre do të gjeni formate formularësh të protokolleve të zbatimit të
shërbimit të kujdestarisë.
Sesioni 5. PËRMBLEDHJE
Provoni të përgjigjeni:
Cilat janë strukturat përgjegjëse për shërbimin e kujdestarisë në nivel qendror dhe në nivel vendor?
Cilat janë mekanizmat këshillimorë e koordinues institucionalë të shërbimit të kujdestarisë?
Si përcaktohen funksionet dhe përgjegjësitë e Njësisë së Vlerësimit të Nevojave dhe Referimit të
Rastit në njësinë administrative të bashkisë, ku banon fëmija?
Si përcaktohen funksionet dhe përgjegjësitë e organizatës suaj për shërbimin e kujdestarisë?
Me cilat organizata do të bashkëpunoni në procesin e zbatimit të shërbimit të kujdestarisë?
Konceptet kryesore: Të drejtat e fëmijës, Konventë, Ligj, Vendim i Këshillit të Ministrave, interesi më i lartë i fëmijës, e drejta për
të pasur informacion, e drejta për të marrë pjesë në vendimmarrje.
Burime për studim të thelluar:
Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, http://www.shendetesia.gov.al
Shërbimi Social Shtetëror, http://www.sherbimisocial.gov.al
Agjencia Shtetërore për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve, Raporti i punës së saj dhe i strukturave të
mbrojtjes së fëmijëve, http://www.femijet.gov.al
UNICEF & Shërbimet Sociale Bethany, 2009, Libri i Kujdestarisë, Udhëzues për punonjësit socialë.
Baza ligjore që rregullon shërbimin e kujdestarisë në Republikën e Shqipërisë.
5
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
72
Hapi 1. Rrahje mendimesh për kuptimin e të gjithë komponentëve në menaxhimin e rastit duke
stimuluar pjesëmarrjen e pjesëmarrësve në njohjen e kompetencave për menaxhimin e
rastit.
Hapi 2. Çdo pjesëmarrësi i jepet një fletë pune ku të shkruajë disa elementë për menaxhimin e
rastit.
Hapi 3. Trajnuesi bën pyetje për të inkurajuar diskutimin se:
• Cilat janë elementët e përbashkët që kanë dalë tek të gjitha diskutimet
• Cila është renditja e aktiviteteve kyçe të lidhura me menaxhimin e rastit
Hapi 4. Me kontributin e pjesëmarrësve, trajnuesi ndërton një grafik me elementët kryesorë për
menaxhimin e rastit dhe shpjegon procesin dinamik të bashkëveprimeve midis
institucioneve dhe profesionistëve të përfshirë në shërbimin e kujdestarisë.
Sesioni 6. Menaxhimi i rastit – shembuj suksesi të shërbimit të kujdestarisë
OBJEKTIVAT
Aftësimi i pjesëmarrësve në vlerësimin e nevojave të fëmijëve dhe
familjeve biologjike
Aftësimi i pjesëmarrësve në vlerësimin dhe rekrutimin e familjeve
kujdestare
Të familjarizojë pjesëmarrësit me menaxhimin rast pas rasti të
problematikave procedurale të shërbimit të kujdestarisë.
Aftësimi i pjesëmarrësve në ndërgjegjësimin e komunitetit dhe
sigurimin e mbështetjes nga aktorë të tjerë në komunitet.
MATERIALET Tabelë shkrimi, letër, markera, stilolapsa, laptop, projektor, video.
FLETËT E
PUNËS
1. Format vlerësimi të fëmijës dhe familjes biologjike
2. Format rekrutimi të familjes kujdestare
Fletë pune:
Vlerësimi i fëmijës dhe familjes biologjike
Modeli i vlerësimit të përbashkët për familjen kujdestare
Plani individual i kujdesit për fëmijën
Referimi tek shërbimet dhe praktikat gjyqësore
Vendosja dhe monitorimi i fëmijës në familjen kujdestare
Bashkëpunimi ndërmjet aktorëve të ndryshëm
Riintegrimi i fëmijës në familjen biologjike, në familje tjetër ose në
komunitet
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
73
Sesioni 6. Menaxhimi i rastit – shembuj suksesi të shërbimit të kujdestarisë
6. Hapat e menaxhimit të rastit
Menaxhimi i rastit në shërbimin e kujdestarisë drejtohet nga parimi i interesit më të lartë të
fëmijës duke u përqendruar në nevojat e fëmijës dhe në bashkëpunimin e ngushtë midis aktorëve
të ndryshëm që kanë ndikim në jetën e fëmijës dhe komunitetit ku ai jeton. VKM Nr. 578, datë
03.10.2018 “Për procedurat e referimit e të menaxhimit të rastit, hartimin dhe përmbajtjen e
planit individual të mbrojtjes, financimin e shpenzimeve për zbatimin e tij, si dhe zbatimin e
masave të mbrojtjes”, Neni 3 përcakton parimet “Procedura për identifikimin dhe menaxhimin e
fëmijës në nevojë për mbrojtje, hartimi i PIM, financimi i shpenzimeve për zbatimin e tij, si dhe
për zbatimin e masave të mbrojtjes bazohet në parimin e interesit më të lartë të fëmijës, të
respektimit të nderit, dinjitetit e personalitetit të fëmijës, konfidencialitetin, promovimin e së
drejtës së fëmijës për mbrojtje dhe përkujdesje, respektimin e së drejtës për t’u dëgjuar,
informuar, në lirinë e shprehjes, mosdiskriminimin, partneritetin e bashkëpunimin, si dhe në
respektimin e përgjegjësive”. “Menaxhimi i rastit” përcaktohet si “metodologjia që siguron, hap
pas hapi, ofrimin në mënyrë të vazhdueshme dhe efektive të ndihmës për fëmijën në nevojë për
mbrojtje dhe që synon të promovojë e të nxisë më tej mbrojtjen e të drejtave dhe mirëqenien e
tij” (VKM Nr. 578, datë 03.10.2018). Po këtu përcaktohen “Hapat e menaxhimit të rastit: Procesi
i menaxhimit të rastit të fëmijës në nevojë për mbrojtje” (Neni 5).
Figura 4. Hapat e menaxhimit të rastit
1. Identifikimi i
fëmijës në nevojë
7. Mbylljen e
rastit
6. Zbatimi dhe
monitorimi i PIM
5. Hartimi i
PIM
4. Vlerësimi
i plotë
3. Vlerësimi
Fillestar
2. Raportimi
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
74
Menaxhimi i rastit mbështetet në punën e GTN që tregon angazhimin e një sërë institucionesh
publike dhe jopublike, si dhe larmi profesionistësh të përfshirë në të gjitha hallkat e menaxhimit
të rastit në shërbimin e kujdestarisë. Grupi teknik ndërsektorial mbështet punonjësin e mbrojtjes
së fëmijës dhe njësinë e vlerësimit të nevojave dhe referimit për vlerësimin e rastit, hartimin e
PIM, lehtëson referimin e tij, si dhe zbatimin e ndërhyrjeve apo veprimeve të përcaktuara në
PIM. Funksionimi i grupit teknik ndërsektorial rregullohet me Vendim të Këshillit të Ministrave.
6.1 Identifikimi i fëmijës në nevojë për mbrojtje
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018, Neni 6, përcakton si realizohet identifikimi:
1. Identifikimi i një fëmijë në nevojë për mbrojtje bëhet nga çdo person fizik ose juridik, çdo punonjës i
institucioneve publike dhe private, i cili vihet në kontakt me fëmijën, mësuesit, ofruesit e shërbimit psikosocial
shkollor, strukturat e Policisë së Shtetit, Drejtoria për Azilin dhe Antitrafikimin, Qendra Kombëtare e Pritjes për
Azilkërkuesit, punonjësit e institucioneve shëndetësore apo të përkujdesjes së fëmijës, publike apo private, si dhe
vetë fëmijët.
2. NJMF-të dhe PMF-të kanë për detyrë të kryejnë identifikim proaktiv të fëmijëve në nevojë për mbrojtje,
nëpërmjet planifikimit të punës në terren, verifikimit të njoftimit të marrë nga çdo person fizik ose juridik, çdo
punonjës i institucioneve publike dhe private, që vihet në kontakt me fëmijën, si dhe verifikimit të informacionit për
rastet që vijnë në dijeni nëpërmjet medias së shkruar, elektronike apo medias sociale.
Pra, në fund është përgjegjësia e autoriteteve vendore dhe veçanërisht strukturave të mbrojtjes së
fëmijës të çdo bashkie jo vetë të presin njoftimet nga jashtë, por të dalin në terren dhe të
verifikojnë njoftimet e marra e të sigurojnë që çdo fëmijë i ka të garantuara të drejtat e tij.
6.2 Raportimi
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018, Neni 7 përcakton si realizohet raportimi:
1. Pas identifikimit të fëmijës në nevojë për mbrojtje, çdo person fizik ose juridik, si dhe çdo punonjës i
institucioneve publike e private, i cili vihet në kontakt me fëmijën për shkak të profesionit, duhet të bëjë raportimin
pranë strukturave vendore të mbrojtjes së fëmijës ose pranë organeve të Policisë së Shtetit.
2. Çdo mësues, ofrues i shërbimit psikosocial shkollor, punonjës i institucioneve shëndetësore apo i përkujdesjes së
fëmijës, publike apo private, pas identifikimit të fëmijës në nevojë për mbrojtje, duhet të bëjë raportimin pranë
njësisë arsimore vendore, drejtorit të institucionit, organeve të Policisë së Shtetit, strukturave për mbrojtjen e
fëmijës.
3. Raportimi i fëmijës në nevojë për mbrojtje bëhet me çdo mjet komunikimi, me telefon, e-mail, me postë, në formë
shkresore, duke kontaktuar punonjësin e strukturave të Policisë së Shtetit apo të strukturave vendore të mbrojtjes së
fëmijës.
4. Profesionistët e përmendur në pikat 1 e 2 të këtij neni, ose struktura përgjegjëse pranë institucionit/ve raportojnë
menjëherë, me çdo mjet komunikimi, rastet që identifikohen si në rrezik të menjëhershëm apo të lartë, ndërsa, rastet
e tjera të rrezikut, të mesëm apo të ulët, raportohen brenda 24 orëve nga identifikimi. Raportimi bëhet nëpërmjet
formularit të raportimit të fëmijës në nevojë për mbrojtje.
5. Formulari i plotësuar dërgohet në mënyrë elektronike apo me postë te punonjësi/njësia përgjegjëse e mbrojtjes së
fëmijëve. Në formular hidhet i gjithë informacioni dhe të gjitha detajet e ditura nga personi/personat, të cilët janë në
dijeni dhe kanë raportuar rastin.
6. Rasti raportohet te PMF-ja përgjegjëse për territorin ku është bërë identifikimi. Në rast se është e pamundur të
kontaktohen këto struktura, njoftohet Agjencia, e cila merr masa për ndjekjen e rastit nga ana e strukturave vendore
të mbrojtjes.
7. Me marrjen e raportimit, NJMF-ja/PMF-ja ka detyrimin të ndërmarrë të gjitha masat e veprimet e nevojshme për
verifikimin e informacionit të dhënë dhe fillimin ose jo të vlerësimit fillestar të rastit.
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
75
6.3 Vlerësimi i fëmijës dhe familjes
“Gjatë zbatimit të shërbimit të kujdestarisë në një periudhë një vjeçare 2017-2018, në bashkëpunim me një sërë
partnerësh, me fokus dy institucionet rezidenciale për fëmijët në qytetin e Shkodrës, përkatësisht Shtëpia e Fëmijës
Parashkollor dhe Shtëpia e Fëmijës Shkollor, janë vlerësuar fëmijët dhe familjet biologjike respektive. Nga
vlerësimet e 16 fëmijëve të moshës 1,5-7 vjeç, rezulton se pjesa më e madhe i kanë prindërit e tyre biologjikë në
Shqipëri, mbajnë kontakte me ta, ndonëse fëmijët vazhdojnë me vite të qëndrojnë në institucion”.
Punonjësi Social, Shërbimet Sociale Bethany
Procesi i vlerësimit ka të bëjë me vlerësimin e fëmijës, familjes kujdestare ku fëmija do vendoset
dhe familjes biologjike. Sipas VKM Nr. 752, datë 08.09.2010 për standardet e shërbimit të
kujdestarisë për fëmijët në nevojë, vlerësimi i nevojave të fëmijës duhet bërë përpara se fëmija të
sistemohet në familjen kujdestare. Vetëm në rastet emergjente vlerësimi i nevojave të fëmijës
bëhet pas sistemimit, por sa më shpejt të jetë e mundur (Pika 6). Në rastet e de-institucionalizimit
të fëmijës, vlerësimi fillon me identifikimin se cilët fëmijë i kanë familjet biologjike dhe kanë
interesim nga familjarët. Më pas shqyrtohet me kujdes historiku i vendosjes së fëmijës në
institucion dhe zbulohen shkaqet e institucionalizimit.
Vlerësimi bazohet në takime, vizita në familje për të analizuar faktorët e riskut që, në më të
shumtën e rasteve, rezulton të jenë situata socio-ekonomike dhe mungesa e shërbimeve
mbështetëse dhe fuqizuese në komunitet. Vlerësimi i potencialit dhe qëndrueshmërisë së
familjes, si asaj biologjike dhe familjes kujdestare, përbën hapin e parë të menaxhimit të rastit
dhe përgatitjes së Planit Individual të Kujdesit për Fëmijën.
Modeli i vlerësimit të përbashkët për kujdestarinë bazohet në të kuptuarit e nevojave të veçanta
të fëmijëve nën kujdes dhe aftësive të veçanta të kërkuara për familjet që duan të prindërojnë ata
fëmijë. Modeli i vlerësimit të përbashkët të familjes ka rëndësi sepse:
o Fuqizon familjen në procesin e marrjes së vendimit.
o Ç’mitizon vlerësimin ose procesin e përzgjedhjes.
o Dekurajon paragjykimet gjatë procesit të vlerësimit. Vlerat e njerëzve ndryshojnë së
bashku me aftësitë. Mesazhi është se ka një numër njohurish, aftësish dhe kompetencash
të kërkuara për t’u bërë prindër kujdestarë për fëmijët pa kujdes prindëror.
o Ndihmon të qartësohen detyrimet e agjencisë për fëmijët dhe familjet që ajo u shërben.
Nëpërmjet edukimit të familjeve të ardhshme kujdestare në lidhje me aftësitë e veçanta të
kërkuara, të tilla që t’i përshtaten nevojave të fëmijëve në kujdes, bëhet i vlefshëm
autoriteti përfundimtar i agjencisë për të marrë vendimin e përzgjedhjes, p.sh. për të
përzgjedhur vetëm ato familje të cilat mund të përballen me sfidat unike të rolit.
o Zhvillon modelin dhe pritshmëritë për rolin e punës në grup dhe të rritjes profesionale.
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
76
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018 për procedurat e menaxhimit të rastit specifikon dy stade të vlerësimit:
Vlerësimi fillestar Bazuar në nenin 8, vlerësimi fillestar është një vlerësim i shpejtë i nivelit të rrezikut, bazuar në informacionin e
disponueshëm nga identifikimi ose raportimi, si dhe nga informacioni që mund të merret nga institucionet,
organizatat apo persona të tjerë, që kanë dijeni për rastin dhe/ose janë në kontakt me vetë fëmijën. PMF-ja, gjatë
vlerësimit fillestar, vlerëson:
a) Nivelin e rrezikut për një periudhë afatshkurtër, duke mbajtur në konsideratë sigurinë, mbrojtjen fizike,
shëndetin e fëmijës dhe nevojën për masë emergjente të mbrojtjes;
b) Nevojat bazë, për sa u përket ushqimit, higjienës, strehimit dhe kujdesit shëndetësor;
c) Shërbimet e domosdoshme, me qëllim përmbushjen e nevojave të identifikuara në kushtet e emergjencës.
Vlerësimi fillestar bëhet nga PMF-ja/NJMF-ja në territorin ku gjendet fëmija. Pas intervistimit fillestar të fëmijës
apo verifikimit të gjendjes së tij, nëse fëmija nuk është në gjendje të flasë apo të intervistohet, të dhënat e marra nga
PMF-ja dokumentohen menjëherë dhe, në çdo rast, jo më vonë se 24 orë, në vlerësimin fillestar. Nëse pas vlerësimit
fillestar rezulton se fëmija nuk është në nevojë për mbrojtje, atëherë PMF-ja nuk hap dosje, por e referon atë pranë
institucioneve përgjegjëse për ndjekje të situatës apo ofrimin e shërbimit të nevojshëm. Nëse pas vlerësimit fillestar
PMF-ja konstaton ekzistencën e rrezikut edhe pasi i ka siguruar fëmijës shërbimet e nevojshme, për shkak të
kushteve të emergjencës, ajo hap një dosje specifike (në letër dhe në format elektronik) për fëmijën.
Vlerësimi i plotë Sipas nenit 9, vlerësimi i plotë kryhet për çdo rast të fëmijës në nevojë për mbrojtje dhe ka si qëllim të përcaktojë në
mënyrë të plotë nivelin e rrezikut, në të cilin ndodhet fëmija, si dhe të mbledhë të gjithë informacionin e nevojshëm
për hartimin e Planit Individual të Mbrojtjes. PMF-ja, gjatë vlerësimit të plotë, vlerëson:
a) Nivelin e rrezikut në të cilin ndodhet fëmija në periudhë afatshkurtër, afatmesme dhe afatgjatë, si dhe
faktorët e rrezikut;
b) Nevojat e fëmijës në përputhje me moshën dhe zhvillimin e tij/saj dhe nevojat e familjes;
c) Faktorët mbrojtës, në veçanti pikat e forta, kapacitetet dhe burimet e fëmijës, të familjes, nëse është e
nevojshme edhe të familjes së gjerë;
d) Në rastet kur për fëmijën është marrë një masë emergjente mbrojtjeje, vlerësimi përfshin edhe rezultatin e
procesit të konfirmimit të masës nga gjykata, vlerësimin e kushteve të institucionit, të personit apo familjes
kujdestare pranë të cilit është vendosur fëmija, në kuadër të masës.
Për realizimin e vlerësimit të plotë, PMF-ja duhet të kryejë, të paktën:
a) Një vizitë në shtëpinë e fëmijës dhe të dhënat/informacionin e marrë gjatë vizitës i hedh në formularin për vizitat
në shtëpi dhe vëzhgime;
b) Një intervistë me fëmijën, motrat/ vëllezërit dhe anëtarët e tjerë të familjes, siç tregohet në formularin e
intervistimit.
Për realizimin e vizitave në familje, në rastet kur është e nevojshme për arsye sigurie apo kur prindi nuk është
bashkëpunues dhe nuk lejon vizitën apo takimin e PMF-së me fëmijën/fëmijët e tjerë të familjes, PMF-ja kërkon që
gjatë kryerjes së vizitës në familje të shoqërohet nga strukturat e Policisë së Shtetit. Pas mbledhjes së
informacioneve për rastin, PMF-ja plotëson formularin e vlerësimit dhe analizën e rrezikut. Vlerësimi i plotë kryhet
brenda 20 ditëve pune nga vlerësimi fillestar. Gjatë kësaj periudhe PMF-ja ka detyrimin të mbledhë GTN-në, në
rastet kur fëmija në nevojë për mbrojtje është në nivel rreziku të mesëm dhe të lartë. Në rastet e rrezikut të ulët,
PMF-ja mbledh GTN-në vetëm nëse e vlerëson të nevojshme. Vlerësimi i plotë për rastet e rrezikut të menjëhershëm
kryhet nga PMF-ja brenda 5 ditëve, nga miratimi i masës emergjente të mbrojtjes nga drejtori i sektorit të
shërbimeve shoqërore në bashki. Vendimi për masën e mbrojtjes dhe vlerësimi i plotë i kalojnë për miratim
gjykatës.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
77
6.4 Plani individual i kujdesit për fëmijën
Menaxhimi i rastit i referohet specifikimit të planit individual të kujdesit për fëmijën në
kujdestari. Ky nënkupton planifikimin e përkujdesjes për fëmijën, si dhe planet mbështetëse për
familjet biologjike dhe familjet kujdestare. Punonjësit socialë të institucioneve rezidenciale
plotësojnë dhe mbajnë dosje të rregullta për fëmijën e vendosur në institucion dhe planin
individual të fëmijës. Për çdo fëmijë të vendosur në institucion hartohet një plan individual
kujdesi, në bashkëpunim me fëmijën, (nëse kjo është e mundur), si dhe pjesëtarët e familjes. Po
ashtu, edhe për fëmijët jashtë institucionit ka plan mbrojtje për t’u garantuar të drejtat nëse ato
rrezikohen.
Ligji Nr. 18/2017, Neni 54: “Plani Individual i Mbrojtjes” përcakton se:
1. Punonjësi për mbrojtjen e fëmijës, në bashkëpunim me njësitë e vlerësimit dhe të Referimit të Rasteve dhe
grupin teknik ndërsektorial që funksion në nivel bashkie ose pranë njësisë administrative të bashkisë, duhet të
hartojë një Plan Individual Mbrojtjeje...
2. Plani Individual i Mbrojtjes përmban, përveç masave të mbrojtjes, edhe ndërhyrje të tjera të nevojshme, që
realizojnë respektimin dhe lehtësojnë aksesin e fëmijës në të drejtat e tij, si dhe shërbimet shoqërore apo
shërbime të tjera të nevojshme, sipas nevojave që janë identifikuar gjatë vlerësimit të rastit.
3. Plani Individual i Mbrojtjes përmban, sipas rastit, masat për hetimin dhe ndërhyrjen e menjëhershme në rastet
kur fëmija është në rrezik për abuzim, dhunë, neglizhim e shfrytëzim dhe ndihmën mjekësore, shërbimin
psikologjik, ligjor, shoqëror apo çdo shërbim tjetër të nevojshëm rehabilitues apo riintegrues, sipas nevojave që
janë identifikuar gjatë vlerësimit të rastit, si edhe aktivitete edukative, mësimore e argëtuese për fëmijën, masat
për riaftësim prindëror, programet e mbështetjes dhe ndihmës për prindërit, kujdestarin dhe anëtarët e familjes
së gjerë.
4. Të gjitha ndërhyrjet dhe shërbimet e parashikuara në Planin Individual të Mbrojtjes ofrohen falas...
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018, Neni 10 zbërthen më tej elementet e Planit Individual të Mbrojtjes Pas plotësimit të formularit të vlerësimit dhe analizës së rrezikut, PMF-ja harton Projektplanin Individual të
Mbrojtjes. Projektplani Individual i Mbrojtjes hartohet mbi bazën e nevojave të identifikuara të rastit dhe përmban
veprimet, ndërhyrjet dhe shërbimet e nevojshme për të ulur nivelin e rrezikut. PIM-i përmban:
a) Listën e nevojave të fëmijës dhe familjes;
b) Veprimet apo ndërhyrjet konkrete për aksesin dhe realizimin e të drejtave të fëmijës;
c) Shërbimet e nevojshme për të përmbushur nevojat;
ç) Vendimin për masën e mbrojtjes;
d) Autoritetet dhe aktorët përgjegjës
dh) Afatet kohore;
d) Ofruesit e shërbimeve publike dhe jopublike.
PMF-ja ose drejtori i strukturës përgjegjëse për shërbimet shoqërore në bashki u dërgon anëtarëve të GTN-së
formularin e PIM-it, projektin e PIM-it, formularin e vlerësimit dhe analizën e rrezikut, së bashku me kërkesën për
mbledhjen e GTN-së. Në këtë mbledhje anëtarët e GTN-së:
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
78
a) Finalizojnë vlerësimin e plotë, duke shqyrtuar e plotësuar, sipas rastit, informacionin e hedhur në formularin
e vlerësimit dhe analizën e rrezikut;
b) Shqyrtojnë projektin e PIM-it dhe bëjnë rekomandimet përkatëse për ndërhyrjet apo shërbimet e nevojshme
për rastin, duke caktuar detyrat për secilin anëtar të GTN-së, me afatet përkatëse, si dhe cilat shërbime apo
ndërhyrje kanë nevojë të mbulohen me shpenzime nga ana e bashkisë.
Brenda dy ditëve pune nga mbledhja e GTN-së, PMF-ja reflekton në formularin e vlerësimit, analizën e rrezikut
dhe në PIM ndryshimet, për të cilat bien dakord anëtarët e GTN-së. PMF-ja i paraqet për miratim drejtorit të
strukturës përkatëse për shërbimet shoqërore në bashki PIM-in, së bashku me formularin e vlerësimit dhe analizën
e rrezikut dhe rekomandimet e GTN-së. Drejtori i strukturës përkatëse për shërbimet shoqërore në bashki, brenda
dy ditëve pune, miraton PIM-in, bazuar në propozimin e bërë nga PMF-ja e GTN-ja dhe merr masat për
prokurimin e shërbimeve, shpenzimet e të cilave rezultojnë të pambuluara në PIM-in e propozuar nga PMF-ja. Një
kopje e PIM-it duhet të mbahet në dosjen individuale të fëmijës. Nëse drejtori i strukturës përkatëse për shërbimet
shoqërore në bashki nuk e miraton PIM-in e propozuar, rasti i njoftohet Agjencisë, e cila merr masat e nevojshme,
sipas parashikimeve ligjore në fuqi. Pas miratimit nga drejtori, PMF-ja ndan zyrtarisht, me të gjithë anëtarët e
GTN-së, PIM-in përfundimtar. Në rastin kur ka më shumë se një fëmijë në familje, hartohet një plan individual për
secilin fëmijë, duke marrë në konsideratë nevojat e tyre individuale. PMF-ja bën të gjitha përpjekjet për të siguruar
bashkëpunimin e familjes e të fëmijës në realizimin e PIM-it dhe diskuton e u shpjegon fëmijës dhe anëtarëve të
familjes përmbajtjen e PIM-it. Kur fëmija është mbi 14 vjeç, PMF-ja merr, në çdo rast, miratimin e fëmijës për
masat e mbrojtjes të përfshira në PIM, kur kjo nuk prek interesin më të lartë të fëmijës. Punonjësit të tjerë të
NJMF-së, NJVNR-së apo të ofruesve të shërbimeve shoqërore publike e private bashkëpunojnë dhe mbështesin
PMF-në, nëse fëmija dhe/ose anëtarët e familjes së tij paraqesin vështirësi në të kuptuarin, shprehjen apo
ndërveprimin e nevojshëm për zbatimin e PIM-it.
VKM nr. 148, datë 13.03 2018 “Për përcaktimin e rregullave të bashkëpunimit ndërmjet mekanizmave këshillimorë
e koordinues institucionalë, strukturave për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës dhe organizatave jofitimprurëse, për
realizimin e politikave kombëtare e vendore, si dhe për shërbimet e nevojshme për mbrojtjen e fëmijës”, në
Pika 4. Organizatat jofitimprurëse, sipas legjislacionit në fuqi në kuadër të këtij bashkëpunimi, angazhohen:
d) Të marrin pjesë në veprimtarinë e grupeve teknike ndërsektoriale për menaxhimin e rasteve të fëmijëve në
nevojë për mbrojtje, duke përfshirë vlerësimin, hartimin dhe zbatimin e planit individual të mbrojtjes;
Pika 8. Agjencia Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës dhe strukturat e mbrojtjes së fëmijës në nivel
qendror e vendor krijojnë dhe mirëmbajnë instrumente, të cilat lehtësojnë bashkëpunimin e ndërsjellë, por pa u
kufizuar në, si më poshtë vijon:
a) Ngritjen e bazave të të dhënave me informacionin e organizatave jofitimprurëse në nivel kombëtar e lokal;
b) Hartëzimin e shërbimeve të ofruara nga organizatat jofitimprurëse në nivel lokal;
c) Listimin e organizatave jofitimprurëse, të profesionistëve apo grupeve të profesionistëve të tyre, të cilët mund të
angazhohen e të kontraktohen në lidhje me trajtimin dhe ofrimin e shërbimeve për fëmijët në nevojë për mbrojtje.
6.5 Zbatimi, ndjekja dhe monitorimi i PIM
Sipas VKM Nr. 578, datë 03.10.2018, Neni 11 “Zbatimi, ndjekja dhe monitorimi i PIM”
Çdo institucion, autoritet apo ofrues shërbimi i përcaktuar në PIM është përgjegjës për realizimin e aktiviteteve, të
veprimeve, ndërhyrjeve apo ofrimit të shërbimeve të përcaktuara në PIM për fëmijën, prindërit apo anëtarët e
familjes së tij. Punonjësi i mbrojtjes së fëmijës:
a) Referon zyrtarisht, me shkresë, te shërbimet e përcaktuara në PIM, rastin kur autoriteti përgjegjës nuk ishte
prezent në mbledhjen e GTN-së;
b) Kërkon informacion, sipas afateve të përcaktuara në PIM, për realizimin e ndërhyrjeve, të shërbimeve e
detyrave të tjera të anëtarëve të GTN-së dhe autoriteteve të tjera, te të cilat është referuar rasti;
c) Njofton drejtorin e strukturës përgjegjëse, në nivel vendor, në rastet kur koordinimi dhe ndërveprimi
institucional në nivel vendor është i vështirë;
ç) Referon te Agjencia rastet kur autoritetet shtetërore nuk bashkëpunojnë e ndihmojnë në aksesin dhe
realizimin e të drejtave të fëmijëve, me qëllim zbatimin e sanksioneve të parashikuara në Ligjin nr. 18/2017, “Për
të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës”;
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
79
d) Kryen rishqyrtimin formal të PIM-it, jo më vonë se 6 javë pas hartimit të PIM-it të parë dhe, më pas, çdo 3
muaj, por sipas nevojave të rastit ose kërkesës së njërit prej anëtarëve të GTN-së. Rishqyrtimi mund të bëhet më
shpesh;
dh) Kryen vizita të rregullta në familje ose, në kuadër të masës së mbrojtjes, pranë institucionit, kujdestarit apo
te personi pranë të cilit është vendosur fëmija, me qëllimin për të vlerësuar ecurinë dhe efikasitetin e ndërhyrjeve,
të masave dhe shërbimeve të përcaktuara në Planin Individual të Mbrojtjes së Fëmijës.
Punonjësi i mbrojtjes së fëmijës merr informacion, në lidhje me:
a) Fëmijën dhe marrëdhëniet e tij me familjen e origjinës, vëllezërit, motrat;
b) Zbatimin e veprimeve dhe të detyrave të PIM-it dhe sa efektive kanë qenë ato;
c) Rivlerësimin e nivelit të rrezikut dhe të nevojave të fëmijës dhe familjes;
ç) Hartimin e PIM-it të rishikuar.
PIM i rishikuar diskutohet në mbledhjen e radhës së GTN, e cila zhvillohet në të njëjtën mënyrë si mbledhja e
parë. Anëtarët e GTN raportojnë lidhur me ofrimin e shërbimeve apo të ndërhyrjeve sipas PIM. PMF, për rastet me
rrezikshmëri të lartë, ka të drejtë të thërrasë GTN në takim të jashtëzakonshëm, pavarësisht takimit periodik të
radhës. PMF përditëson të dhënat, në lidhje me rastin në formularin e shqyrtimit të progresit dhe bën ndryshimet
përkatëse në PIM. PIM, i rishikuar, miratohet brenda 2 ditëve pune nga drejtori i strukturës përgjegjëse për
shërbimet shoqërore në bashki.
Neni 13 përcakton se bashkëpunimi në menaxhimin e rastit të një fëmije në nevojë për mbrojtje kryhet kur është i
nevojshëm koordinimi i veprimeve, ndërhyrjeve dhe ofrimi i shërbimeve në territorin e më shumë se një bashkie
apo njësie administrative, për shkak të lëvizjes së vazhdueshme të fëmijës ose kur vendbanimi dhe vendqëndrimi i
fëmijës janë të ndryshëm. Nëse, gjatë procesit të vlerësimit fillestar, rezulton se fëmija apo familja e fëmijës banon
në një bashki apo njësi administrative tjetër, të ndryshme nga ajo ku është identifikuar fëmija, atëherë PMF, në
rastet e rrezikut të lartë dhe të menjëhershëm, ndërmerr të gjithë hapat për ofrimin e shërbimit të emergjencës e të
vendosjes së masës emergjente të mbrojtjes dhe më pas referon rastin në bashkinë apo njësinë administrative ku ka
vendbanimin fëmija, duke i dërguar edhe gjithë dokumentacionin e rastit, të administruar deri në atë kohë. PMF e
baskisë apo njësisë administrative ku ka vendbanimin fëmija do të shërbejë më tej si menaxher rasti për fëmijën në
nevojë për mbrojtje.
Zhvillimi i PIM kërkon njohje të të gjithë sistemit të shërbimeve që ofron komuniteti dhe
pushteti vendor. Nuk mund të realizohet PIM nëse nuk ka shërbime adekuate. Menaxhimi i rastit
si metodologji e ndërhyrjes mund të ndihmojë për të kuptuar situatën e rastit, por nuk mund të
krijojë shërbime dhe burime të cilat nuk ekzistojnë në komunitet. Sistemi i shërbimeve realizohet
me mbështetjen dhe mobilizimin e të gjithë aktorëve të komunitetit, duke filluar që nga
shërbimet e thjeshta të këshillimit, mbështetjes financiare, strehimit apo punësimit të prindërve
biologjikë, deri tek vendosja në kujdestari.
Pas sistemimit të fëmijës në familjen kujdestare, menaxheri i rastit siguron mbështetje dhe
monitorim të fëmijës, familjes biologjike dhe familjes kujdestare. Sfidat për prindërit kujdestarë
me të cilat ata ndeshen gjatë ofrimit të përditshëm të shërbimit të kujdestarisë janë nga më të
ndryshmet, në varësi të problematikave të fëmijës dhe situatës së tyre. Në jetën e përditshme si
prindër kujdestarë diskutohen dhe trajtohen shumë çështje me ngarkesë emocionale që
përfshijnë: abuzimin fizik/ seksual; keqtrajtimin emocional; neglizhimin; ndarja dhe humbja;
atashimi; ribashkimi; etj. Prandaj duhet të zhvillohen njohuritë dhe aftësitë për të trajtuar këto
çështje përmes trajnimit para-shërbim që u jepet prindërve kujdestarë për `të provuar`` rolin që
do të marrin përsipër, përpara se të marrin vendimin përfundimtar.
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
80
Shembull - Menaxhim rasti i vërtetë në Tiranë
Një histori suksesi për rastin e parë të vendosjen së një fëmije në familje kujdestare
Gjatë viteve 2015-2016, Shërbimet Sociale Bethany vunë në zbatim projektin e kujdestarisë në familje. Ky projekt
një vjeçar i kujdestarisë në familje kishte për qëllim deinstitucionalizimin e fëmijëve dhe vendosjen në familje
kujdestare të fëmijëve të moshës deri 6 vjeç nga institucioni rezidencial, Shtëpia e Foshnjës “Hannah e Rozafa”,
Sauk, Tiranë. Programi i kujdestarisë në familje ishte një shërbim i ri për vendin tonë dhe Shërbimet Sociale
Bethany është organizata e parë që zhvilloi një projekt pilot për kujdestarinë në familje pa lidhje gjaku. Programi për
kujdestarinë në familje kërkon zhvillimin e një pune intensive për informimin dhe ndërgjegjësimin e publikut dhe
një bashkëpunim aktiv me aktorë të ndryshëm dhe institucionet me qëllim që të arrihet suksesi nëpërmjet një pune të
pandërprerë dhe efektive. Megjithëse Shërbimet Sociale Bethany dhe institucionet shtetërore me në krye Ministrinë
e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale kanë punuar në rritjen e informimit të publikut për kujdestarinë në familje,
shoqëria shqiptare ka nevojë të familjarizohet më shumë rreth shërbimit të familjes kujdestare, me qëllim që të ketë
më shumë persona të interesuar në komunitet për të marrë përsipër rolin e familjes kujdestare.
Historia e parë e suksesit të vendosjes së një fëmije në familje kujdestare pa lidhje gjaku është ajo e një djali tre
vjeçar M. i cili ishte vendosur në një institucion publik rezidencial në Tiranë që në moshën gjashtë muajsh. Nëna e
tij kishte ndërruar jetë dhe babait të tij biologjik në këto kushte iu desh të çonte M. dhe dy vëllezërit tij të tjerë më të
rritur në institucionet rezidencialë të shtëpive për fëmijë pa kujdes prindëror. I ati biologjik, megjithëse bënte një
jetesë në kushte shumë të vështira ekonomike e sociale, përsëri ka bërë ç’është e mundur që të vizitojë herë pas here
fëmijët e tij në institucionet e ndryshme, për shkak të grup moshave të ndryshme të tyre.
Babai biologjik në takimet me punonjësin social ishte i hapur që të pranonte idenë e vendosjes së fëmijës M. në një
familje kujdestare, sepse sikurse tregonte ai, jeta e tij ishte duke kaluar në kushte të këqija dhe ai donte që fëmija i tij
të rritej në kushte sa më të mira jetese.
Familja kujdestare e fëmijës M, është një çift i cili nuk kishte fëmijë. Ata erdhën tek Shërbimet Sociale Bethany për
të marrë informacion për shërbimin e familjes kujdestare në Dhjetor, 2015. Nëna që dëshironte të bëhej nënë
kujdestare pati dëgjuar rreth zbatimit të një programi për familjet kujdestare prej një kolegeje të saj e cila kishte
marrë pjesë në një aktivitet në komunitet të organizuar nga punonjësit socialë të Shërbimeve Sociale Bethany. Çifti
ishte shumë i motivuar të bëhej familje kujdestare sepse ai i donte fëmijët dhe të dy bashkë dëshironin t’i jepnin një
mundësi për t’u rritur pranë një familjeje, një fëmije të privuar nga kujdesi prindëror për të jetuar në mjedisin e një
familjeje si edhe dëshironin të ndjenin përvojën e të qenit prindër. Që në intervistën e parë, u duk shumë qartë
motivimi i tyre i lartë për t’u bërë familje kujdestare. Pas intervistës së parë në zyrat e Shërbimeve Sociale Bethany
në Tiranë, punonjësi social zhvilloi me çiftin kandidat një studim shtëpie përmes disa vizitave në familje me qëllim
realizimin e një vlerësimi të detajuar. Sapo studimi i shtëpisë u kompletua, çifti u ftua të merrte pjesë në një kurs
trajnimi prej nëntë seancash për trajnimin e familjes kujdestare, të cilat u zhvilluan me një grup të vogël të disa
familjeve të përzgjedhura për familje kujdestare. Trajnimi ndihmoi pjesëmarrësit për të kuptuar në thellësi procesin
e shërbimit të familjes kujdestare, fazat e tij si edhe i ndihmoi ato të fitonin njohuri dhe aftësi për rolin e ri si prindër
kujdestarë. Çifti e përfundoi me sukses trajnimin për familje kujdestare në Mars, 2016 dhe pas trajnimit, ekipi i
shërbimit të kujdestarisë së Shërbimeve Sociale Bethany punoi për identifikimin e një fëmijë që do të ishte i
përputhshëm për çiftin kandidat, duke marrë parasysh gjithashtu edhe preferencat e tyre. Familja kujdestare u
vlerësua se përputhej më së miri me rastin e fëmijës M.
Familja kujdestare filloi procesin gjyqësor në Qershor, 2016 dhe pas një viti procesi gjyqësor, ku merrnin pjesë të
gjitha palët e interesuara, ata më në fund u aprovuan nga gjykata e Tiranës në 12 Qershor, 2017. Pikërisht në atë
ditë, në séancën gjyqësore të mbajtur në gjykatë, gjyqtarja aprovoi me sukses familjen kujdestare për fëmijën M.,
duke i dhënë kështu kujdestarinë për fëmijën M. Ky ishte rasti i parë i aprovimit me anë të një vendimi gjyqësor nga
Gjykata e Tiranës të një familjeje kujdestare për një fëmijë që jetonte në institucion.
Por si ndodhi që u arrit ky rezultat? Derisa nuk kishte ndonjë precedent më parë, kuptohet se gjyqtarja e çështjes
ishte skeptike në marrjen e këtij vendimi gjyqësor për kujdestarinë.
Po të hedhim një vështrim në përpjekjet disa planëshe për të arritur deri këtu. Krahas bazës rregullatore nënligjore
për kujdestarinë, duke filluar nga hartimi i strategjive sektoriale deri në përcaktimin e standardeve të këtij shërbimi
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
81
të ri, bashkëpunimit të veçantë të Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, e SHSSH me UNICEF,
organizatave të ofrimit të shërbimeve sociale për fëmijën dhe familjen, si Shërbimet Sociale Bethany, organizatave
për ofrimin e ndihmës juridike falas për fëmijët/ familjet në nevojë, kanë dhënë kontributin e tyre të veçantë.
Në Dhjetor, 2016, Shërbimet Sociale Bethany në bashkëpunim me Ministrinë e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale,
UNICEF dhe Shkollën Shqiptare të Magjistraturës organizoi trajnimin një ditor me gjyqtarët për çështjet familjare të
Gjykatës së Tiranës. Në këtë trajnim u theksua rëndësia e shërbimit të kujdestarisë dhe pse ky shërbim është në
interesin më të mirë të fëmijës, krahasuar me shërbimin e kujdesit në një institucion rezidencial. Trajnimi vazhdoi
me parashtrimet juridike të përmirësimit të Kodit Civil në këtë fushë, parashtrime teorike tashmë të provuara
shkencërisht në zhvillimin e fëmijës dhe rreziqet që mbart kujdesi rezidencial për fëmijët që në moshë të vogël dhe
vazhdoi me diskutime të pjesëmarrësve. Qëllimi i këtij trajnimi ishte edukimi i mëtejshëm i trupës së gjyqësorit për
efektet negative në rritjen e fëmijëve të vegjël që jetojnë në institucionet rezidenciale, por jo vetëm.
Si rezultat i një pune intensive të ekipit të Shërbimeve Sociale Bethany në bashkëpunim me Bashkinë e Tiranës,
institucionin rezidencial për fëmijët e moshës 0-6 vjeç të Tiranës, me juristë të OSHC dhe avokatë të fushës, më në
fund, gjykata konkludoi se vendosja e fëmijës në familje kujdestare ishte në interesin më të lartë të fëmijës. Duhet
theksuar gjithashtu, se në procesin gjyqësor, një rol të veçantë luajti prindi biologjik, i cili shprehu mendimin e tij
pozitiv për vendosjen e fëmijës së tij në familjen kujdestare, më mirë sesa lënien e tij në institucion. Kuptohet se
arritja deri këtu lidhur me mendimin e babait biologjik për kujdestarinë është në një masë të madhe falë punës së
vazhdueshme dhe mbështetjes së bërë me të nga ekipi i punonjësve socialë të Shërbimeve Sociale Bethany. Pa
mendimin pozitiv dhe bindjen e prindit biologjik, gjykata nuk do të kishte arritur të aprovonte dhënien e
kujdestarisë. Mendimi i familjes biologjike është po aq i rëndësishëm edhe nëse kemi për të vendosur për interesin
më të lartë të fëmijës, synim i cili mbetet të jetë kurdoherë parësor.
Gjatë thuajse një viti të procesit gjyqësor, familja kujdestare dhe fëmija janë takuar në mjediset e institucionit
rezidencial ku punonjësi social i Shërbimeve Sociale Bethany ka qenë pjesë e supervizimit të këtyre takimeve. Gjatë
kësaj kohe, fëmija dhe familja kujdestare krijuan një atashim të shëndetshëm dhe të sigurt me njëri tjetrin. Në 19
Korrik, 2017, fëmija më në fund la institucionin rezidencial të Tiranës dhe u vendos të jetonte me familjen
kujdestare. Fëmija reagoi shumë mirë që nga dita e parë e vendosjes në familjen kujdestare. Ai dukej se ndjehej mirë
dhe i lumtur në shtëpinë e re. Ai ngandonjëherë shfaqte se i mungonte shoku i tij më i mirë që ai kishte pasur në
institucionin rezidencial dhe i kërkonte prindërve kujdestarë të shkonin ta merrnin atë nga institucioni dhe ta sillnin
në shtëpinë e tij të re, me qëllim që të loznin bashkë. Megjithëkëtë, ai asnjëherë nuk u kërkoi atyre që ta çonin në
institucion për të takuar shokët e tij, por u kërkonte të sillnin shokun e tij dhe ta takonte në shtëpinë e tij të re.
Kjo tregon se sa i lumtur ndjehej fëmija në shtëpinë e tij të re dhe se ai asnjëherë nuk shprehte dëshirën për të shkuar
përsëri atje ku kishte jetuar më parë. Fëmija ka ndërruar si sjelljen, ashtu edhe humorin e tij në mënyrë mjaft të
dukshme. Ai, ndërsa jetonte në institucionin rezidencial, ka qenë një djalë shumë i tërhequr dhe nuk dëshironte të
fliste shumë. Aktualisht, ai shihet se është bërë një fëmijë që flet shumë dhe këndon herë pas here gjatë ditës, duke
shprehur në këtë mënyrë gjendjen e tij të gëzueshme dhe të lumtur. Në dy javët e para M. ishte i frikësuar nga shumë
gjëra të tilla, si: ashensori, pishina, fqinjët, vendet e mbyllura, shkallët elektrike, etj., ndërsa tani ai nuk është më i
frikësuar si më parë nga shumë prej këtyre gjërave. Ai ndihet i sigurt për sa kohë ai është në shoqërinë e prindërve të
tij kujdestarë. M. shkon në kopsht çdo ditë dhe është shumë social me fëmijët e tjerë gjithashtu. Gjatë javës së parë
të kopshtit, ai nuk donte të shkonte atje dhe fillonte të qante. Megjithëkëtë, kur familja kujdestare i shpjegoi më pas
atij me durim se ata duhej të shkonin në punë dhe se pas punës ata do të vinin përsëri ta merrnin atë për në shtëpi, ai
e kuptoi se ata nuk do ta braktisnin e do ta mbanin atë përsëri në shtëpi, pas mbarimit të punës.
Punonjësi social i Shërbimeve Sociale Bethany, bashkë me punonjësin e NjMF në bashkinë e Tiranës, i kanë takuar
kujdestaret e tij në kopsht për t’i shpjeguar rreth specifikave të rastit dhe nevojës për të qenë më të ndjeshëm ndaj
traumave të mëparshme të fëmijës. NjMF dhe punonjësi social i Shërbimeve Sociale Bethany kanë bërë vizita në
shtëpinë e fëmijës me qëllim monitorimin e fëmijës dhe familjes kujdestare. Shërbimet Sociale Bethany mbështet
familjen kujdestare dhe fëmijën me qëllim që të jenë të sigurt se ata janë duke shkuar mirë dhe se nevojat e fëmijës
po plotësohen. Fëmija dhe familja kujdestare shfaqen të kënaqur dhe kjo tregon se fëmija është përshtatur me
dinamikat e reja të familjes shumë shpejt. Gjithashtu, gjatë kësaj kohe, Shërbimet Sociale Bethany ka bërë
lehtësimin për vizitat ndërmjet fëmijës dhe prindit biologjik dhe dy vëllezërve të tjerë të tij që aktualisht janë duke
jetuar në fshatin SOS. Shërbimet Sociale Bethany është duke punuar për të mbështetur babain biologjik të fëmijës në
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
82
drejtim të disa prej nevojave të tij bazë, edhe pse është një sfidë e madhe, pasi babai biologjik banon në një qytet
tjetër, ku mbështetja nga shteti mbetet ende shumë e kufizuar.
Lumturia e M. dhe prindërve të tij kujdestarë mund të vihen re lehtësisht në fytyrat e tyre të qeshura. Falë këtij rasti
të suksesshëm, tashmë ka një precedent në gjykatën e Tiranës nga do të mund të hapet dera për familje të tjera
kujdestare në të ardhmen, duke e bërë procesin gjyqësor edhe më të lehtë. Në 8 Mars M. do të bëhet katër vjeç dhe
kjo do të jetë ditëlindja e tij e parë në familjen kujdestare. Familja kujdestare do të organizojë një festë të madhe për
ditëlindjen e tij dhe ata duan që ai të ndjehet i lumtur dhe të përcjellin mesazhin se familja e tij e do shumë.
Menaxheri i rastit
Shërbimet Sociale Bethany
6.6 Mbyllja e rastit - Riintegrimi i fëmijës në familjen biologjike ose në komunitet
Sipas VKM Nr. 578, datë 03.10.2018, Neni 15, PMF raporton te GTN për mbylljen e rastit nëse, pas rishqyrtimit të
PIM, rezulton se:
a) Veprimet, ndërhyrjet e ndërmarra dhe shërbimet e ofruara sipas planit janë kryer, fëmija është jashtë
rrezikut dhe nuk ka shqetësime të tjera për fëmijën;
b) Individët kanë mbushur moshën 18 vjeç. Nëse PMF-ja vlerëson se fëmija, i cili ka mbushur moshën 18
vjeç, ka ende nevojë për shërbime, rasti do të referohet për marrjen e shërbimeve të përshtatshme te strukturat që
mbulojnë shërbime për këtë grup-moshë dhe në përputhje me nevojat e individit;
c) Fëmija vdes;
d) Fëmija ka ndryshuar vendbanim ose vendqëndrim dhe dosja e tij është transferuar.
Familjet kujdestare janë çelësi për procesin e riintegrimit të fëmijëve. Pjesë e ndihmës ndaj
fëmijëve për të arritur ribashkimin me familjen biologjike qëndron në mbështetjen e urave
lidhëse ndërmjet së kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes për të ruajtur lidhjet e fëmijës me
familjarët. Kujdesi i familjeve kujdestare u ofron fëmijëve dhe familjeve të tyre mundësi për t’u
shëruar nga lëndimi, të rriten dhe të zhvillohen, si dhe të mësojnë rrugët më të sigurta dhe më të
shëndetshme për të qenë një familje. Qëllimi i shërbimit të kujdestarisë është për të bërë çdo
përpjekje për të ribashkuar fëmijët me prindërit e tyre, kur prindërit biologjikë do të jenë në
gjendje të mbrojnë dhe rrisin me kujdes fëmijët e tyre (UNICEF & Bethany, 2009:48).
Procesi i fuqizimit të familjeve biologjike, bazohet në vlerësimin e nevojave të tyre që përfshin
situatën psikosociale, ekonomike, shëndetësore, ligjore, etj. Ky proces është bazuar në
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
83
metodologjinë e rastit duke vijuar me vlerësimin e thelluar, vizitat në familje, kontaktet me
aktorët lokale mbështetës, përdorimin e burimeve të familjes së gjerë dhe të komunitetit. Mbi
këtë bazë zbatohet plani i ndërhyrjes dhe mbështetjes, ku përfshihet dhe procesi i monitorimit
pas rikthimit të të miturit në familje, në rastet kur familjet janë vlerësuar si potenciale për të qenë
pjesë e programit mbështetës.
Ndërhyrja për fuqizimin e familjeve biologjike orientohet në disa drejtime si: mbështetje me
kurse formimi profesional në bazë të nevojave; mbështetje ligjore; mbështetje psiko-sociale;
kurse prindërimi; mbështetje materiale si pagesa e qerasë, medikamenteve, vizitave
shëndetësore, çerdhes/kopshtit/shkollës, veshjes, ushqimeve, orendive shtëpiake, etj.
Nëse qëllimi i punës sonë është të bëjmë përmirësime në jetën e fëmijës dhe familjeve të tyre,
atëherë duhet të masim ndryshimet që këto programe kanë bërë në jetën e atyre që kanë marrë
mbështetje. Çdo veprimtari mbështet fëmijën e ndarë për të bërë atë çfarë është parashikuar të
jetë një tranzicion i qëndrueshëm, për t’u kthyer në familjen dhe komunitetin (zakonisht të
origjinës) e tij/saj, në mënyrë që të marrin mbrojtje dhe kujdes, të gjejnë një ndjenjë të
përkatësisë dhe qëllimit në të gjitha sferat e jetës (IOM, Róisín Boyle, 2009).
SOS Fshatrat e Fëmijëve, Shqipëri9 ka realizuar një studim mbi udhëzimet që nevojiten të
ndiqen për ribashkimin e fëmijëve, të cilët janë nën përkujdesjen e institucioneve të ndryshme
publike dhe private, me familjet e tyre biologjike. Synimi i këtij studimi ka qenë zhvillimi ose
përmirësimi në nivel procedural dhe praktik i procesit të ribashkimit të fëmijëve me familjet
biologjike në bashkëpunim me partnerë të ndryshëm. Ky studim prezanton dhe propozon
udhëzime dhe instrumente të ndryshëm që nevojiten për një ribashkim cilësor dhe të denjë për
çdo fëmijë, duke iu referuar përfaqësuesve të ndryshëm nga institucione të përkujdesjes sociale
publike dhe private, si dhe përfaqësuesve nga strukturat e qeverisjes lokale dhe qendrore,
përgjegjës për mbrojtjen e fëmijëve.
SOS Fshatrat e Fëmijëve, Shqipëri
1. Parathënie për procesin e ribashkimit të fëmijëve me familjet biologjike
Është pranuar gjerësisht që një familje e sigurt është mjedisi optimal për rritjen dhe zhvillimin e fëmijëve. Përpjekje
maksimale duhet të bëhen që fëmijët e ndarë të ribashkohen me familjet e tyre biologjike. Humbja e kujdesit
familjar ka një impakt të madh në mirëqenien dhe zhvillimin e fëmijës. Ligjet dhe politikat ndërkombëtare e njohin
rëndësinë e riintegrimit të fëmijëve të ndarë në familjet e tyre, duke pasur në konsideratë interesin më të lartë të
fëmijës. Megjithatë, udhëzime të qarta se çfarë duhet bërë në këto raste nuk ka. Si rezultat, politikat shpesh nuk janë
koherente, praktika aktuale nuk është cilësore dhe investimi në riintegrim nuk ka qenë i mjaftueshëm.
9 SOS Fshatrat e Fëmijëve, Shqipëri, 2017 (N. Bajraktari ) Studim mbi: Procedurat dhe praktikat e aplikuara për
ribashkimin e fëmijëve të vendosur në kujdes alternativ me familjet e tyre biologjike në institucionet e përkujdesjes
shoqërore publike dhe private. Udhëzime se si duhet të jetë një proces ribashkimi cilësor dhe i denjë për çdo fëmijë.
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
84
2. Procesi i ribashkimit me familjen biologjike planifikohet, komunikohet dhe zbatohet me kujdes të
veçantë, duke siguruar pjesëmarrjen aktive të fëmijës dhe familjes, si edhe mbështetje pas
(Marrë nga Udhëzuesi për Përkujdesjen Alternative ndaj Fëmijëve Kuadër i Kombeve të Bashkuara
ribashkimit/riintegrimit” 2009)
Udhëzimet e Kombeve të Bashkuara për kujdesin alternativ e përshkruajnë ribashkimin me familjen biologjike si
arritjen e dëshiruar për fëmijët që janë në kujdes alternativ. Kthimi në familje biologjike, sa herë që kjo është e
mundur dhe që konsiderohet në përputhje me interesin më të lartë të fëmijës, nuk duhet të jetë thjesht një bashkim
fizik, pas së cilit fëmija dhe familja rindërtojnë marrëdhënien e tyre. Në fakt, ai duhet të jetë një proces gradual dhe
i mbikëqyrur mirë, pasi shoqërohet me sfida të konsiderueshme, të cilat duhet të zgjidhen me sukses. Në mënyrë që
të jetë i qëndrueshëm, riintegrimi në familje duhet të shoqërohet me një vlerësim të qartë dhe të thellë, nëse kthimi
në shtëpi është i duhur apo jo.
Në mënyrë të veçantë, vlerësimi duhet të sigurojë që problemet të cilat shkaktuan vendosjen e fëmijës në institucion
apo në një kujdes tjetër alternativ, janë trajtuar dhe janë zgjidhur. Vëmendje e veçantë duhet t' i kushtohet atashimit
emocional të fëmijës me prindërit dhe anëtarët e tjerë të familjes. Nëse merret vendim për riintegrim, atëherë është e
nevojshme që i gjithë procesi të bëhet me përfshirjen dhe pjesëmarrjen e të gjithë palëve të interesuara. Gjithashtu,
duhet të ketë mbështetje pas riintegrimit të fëmijës për të shmangur rrezikun e rishfaqjes se problemeve të
mëparshme apo të reja.
OKB, Udhëzuesit për Kujdesin Alternativ për Fëmijët Në mënyrë që të përgatitet dhe mbështetet fëmija dhe familja për kthimin e tij/saj në gjirin e familjes, situata e
tij/saj duhet të vlerësohet nga një individ apo ekip i përzgjedhur multidisiplinar, në konsultim me aktorët e
ndryshëm të përfshirë (fëmija, familja, kujdestari alternativ), për të vendosur nëse riintegrimi i fëmijës në
familje është i mundur dhe në interesin më të mirë të fëmijës, hapat që do të ndërmerren dhe nën mbikëqyrjen e
kujt.
Synimet e riintegrimit, detyrat kryesore të familjes dhe kujdestarit alternativ në këtë aspekt duhen formuluar me
shkrim dhe pranuar nga të gjithë të interesuarit.
Duhen realizuar kontakte të rregullta dhe të përshtatshme mes fëmijës dhe familjes së tij/saj, të mbështetura dhe
monitoruara nga organi kompetent dhe që në mënyrë specifike të synojnë riintegrimin e tij/saj.
Pasi të merret vendimi, riintegrimi i fëmijës në familjen e tij/saj duhet të projektohet si një proces gradual dhe i
mbikëqyrur, i shoqëruar me ndjekje në vazhdimësi dhe masa mbështetëse që marrin parasysh nevojat e moshës,
zhvillim të kapaciteteve të fëmijës dhe prindërve, si dhe shkakun e ndarjes.
Të gjitha këto aspekte të procesit të ribashkimit do të detajohen më poshtë, për të siguruar ndjekjen e procedurave në
mënyrë cilësore.
2.1. Familja biologjike është e përfshirë në jetën e fëmijës gjatë kohës kur fëmija është në përkujdesjen e një
institucioni të përkujdesjes shoqërore apo organizate
Gjatë kohës që fëmija është në një kujdes alternativ, familja biologjike duhet të mbajë kontakte me fëmijën e tij/saj
biologjike. Marrëdhënia e fëmijës me familjen e saj/tij biologjike është e nevojshme të inkurajohet, mbahet dhe
përkrahet nëse kjo është në interesin më të lartë për fëmijën. Institucioni dhe familja biologjike në mënyrë të qartë i
përcaktojnë rolet, të drejtat dhe përgjegjësitë lidhur me zhvillimin e fëmijës. Institucioni përkrah familjen biologjike
për të kuptuar situatën e fëmijës dhe e inkurajon familjen të jetë partner në jetën e fëmijës. Prania dhe cilësia e
kontaktit ndërmjet fëmijës dhe familjes së tij/saj duhet të vlerësohet rregullisht. Kontaktet bëhen në përputhje me
planin e përkujdesjes individuale dhe/ose ndonjë marrëveshje të bërë lidhur me këtë çështje.
2.2. Procesi i ribashkimit me familjen biologjike planifikohet dhe zbatohet me kujdes të veçantë
Kthimi i fëmijës në familjen e tij/saj biologjike nuk duhet të jetë një vendim ad hoc, por një proces i cili përfshin
marrjen e vendimit për riintegrim, procesin e largimit nga përkujdesja/ rikthimit në familjen biologjike dhe
përkrahjen ne familjen biologjike.
Fëmijët dhe familjet kanë nevojë për përgatitjen e duhur përpara se ribashkimi të ndodhë. Insititucionet duhet të
bashkëpunojnë me familjet për të adresuar shkaqet e ndarjes, impaktin e shkaktuar nga kjo ndarje dhe stafi duhet të
sigurojë që fëmijët dhe familjet do të kenë akses në të gjitha shërbimet e nevojshme për një integrim të sigurt dhe
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
85
efektiv. Për shembull, mund të nevojitet një punë intensive për të adresuar dhunën dhe neglizhimin brenda familjes
ose mbështetje për fuqizim ekonomik.
Është e rëndësishme të vlerësohen nevojat e fëmijës, të ofrohet këshillim nëse nevojitet dhe të sigurohet që do të
ketë mbështetje nga komuniteti kur fëmija të kthehet në shtëpi. Në fund, është e rëndësishme që të monitorohet
mirëqenia e fëmijës pas kthimit në shtëpi.
Koha që shpenzohet në përgatitjen dhe mbështetjen e fëmijëve dhe familjeve është një faktor kyç për ribashkimin e
suksesshëm.
Koha e përgatitjes varet nga faktorë të tillë si: kohëzgjatja e ndarjes së fëmijës nga familja biologjike, arsyet e
ndarjes, dhe përjetimi i fëmijës gjatë ndarjes. Duhet pasur në konsideratë që ribashkimi është një komponent i
procesit të rehabilitimit, kështu që nuk mund të presim që fëmija dhe/ose familja të jenë rehabilituar plotësisht
përpara ribashkimit.
2.2.1. Përfshirja e familjes në procesin e ribashkimit
Angazhimi është një proces që e aftëson familjen të jetë i motivuar të punojë për ribashkimin dhe të bashkëpunojë
me shërbime të ndryshme për të arritur qëllimet e vendosura. Përfshirja ka të bëjë me procesin e ndërtimit të raportit
me familjen, me të kuptuarin e historisë së tyre dhe kontekstit, si dhe ndërtimin e një raporti që është baza për një
marrëdhënie pune efektive. Një partneritet i ngushtë me familjen çon në një vlerësim të saktë të mundësisë për
ribashkim, si dhe në rezultate afat-gjata më të mira për fëmijët.
Përfshirja e familjes është thelbësore në ribashkim. Studimet adresojnë 4 dimensione të përfshirjes familjare:
i) Marrëdhënia midis punonjësit që ndjek rastin dhe familjes – Frekuenca dhe natyra e kontaktit të
punonjësit të rastit me familjen janë të rëndësishme. Ribashkimi me familjen lehtësohet nga një kontakt i
shpeshtë me punonjësin që ndjek rastin. Sjellja e punonjësit social është e rëndësishme në reduktimin e
pasigurive të familjes dhe në ndërtimin e një marrëdhënie të nevojshme. Është e rëndësishme të vendoset
një komunikim i hapur dhe i ndershëm me prindërit. Duhet kërkuar pjesëmarrja dhe mendimi i familjes në
procesin e planifikimit
ii) Vizita prindër-fëmijë. Praktikat e një vizite që është efektive shkojnë përtej aspektit logjistik, që ka të bëjë
me transportin apo caktimin e datës. Vizita jep një mundësi për të ndërtuar aftësitë prindërore dhe për të
përmirësuar marrëdhënien prind-fëmijë. Studimet sugjerojnë që vizitat duhet të kenë një qëllim terapeutik.
Prandaj, është e nevojshme që çdokush që monitoron vizitat të ketë njohuritë dhe aftësitë e duhura klinike.
Kur fëmijët janë në kujdes alternativ, është e rëndësishme që ata të kenë vizita të qëndrueshme dhe cilësore
me punonjësin social dhe familjet e tyre. Punonjësit social luajnë një rol të rëndësishëm në organizimin e
vizitave prindër-fëmijë.
iii) Përfshirja e prindërve kujdestarë. Prindërit kujdestarë mund të lehtësojnë ribashkimin me familjet
biologjike dhe të mbështesin vizitat e tyre. Zhvillimi i një marrëdhënieje pozitive prindër kujdestarë-prindër
biologjikë bën të mundur që fëmijët të shmangin streset dhe t’ i shohin prindërit kujdestarë si mbështetës
para dhe pas ribashkimit. Prindërit kujdestarë duhet të tregojnë maturi dhe të kenë aftësi të mira
komunikimi në këtë proces.
iv) Përfshirja e një mentori. Kur prindërit humbasin kujdestarinë e fëmijëve të tyre, ata duhet të
bashkëpunojnë me aktorë të ndryshëm. Përfshirja e një mentori mund të ndihmojë që prindërit të kuptojnë
rolin e aktorëve të ndryshëm në këtë proces kompleks.
2.2.2. Përfshirja e fëmijëve në procesin e ribashkimit
Në këtë proces kërkohet edhe rritja e përfshirjes së fëmijëve. Është e rëndësishme që të dëgjohet perspektiva e tyre
në këtë proces. Kjo ndihmon edhe që puna me prindin të jetë më efektive. Detajet e eksperiencës së fëmijës janë të
rëndësishme, sepse ndihmojnë në planifikim dhe më tej në ndërhyrjet e nevojshme.
Më poshtë jepen disa sugjerime për përfshirjen e fëmijëve:
Përdorni një gjuhë të përshtatshme për moshën;
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
86
Përdorni metoda që fëmijët e kanë më të lehtë për tu shprehur si vizatime apo kukulla;
Ulu në një pozicion që fëmija e pëlqen p.sh. në dysheme;
Nëse fëmijët nuk duan të flasin, mos i sforco.
Për fëmijët e vendosur në kujdes alternativ, procesi i përfshirjes duhet të adresojë impaktin e ndarjes. Duhet të
ofrohen mundësi për punë terapeutike me fëmijën dhe prindërit për t’ i ndihmuar që të kalohet trauma e ndarjes.
Hess & Proch theksojnë që: ‘Mungesa e shpresës dhe fuqisë që ndihet nga shumë prindër ndikon negativisht në një
ribashkim të suksesshëm dhe në realizimin e tij në kohën e duhur. Prindërit që ndjejnë që nuk kanë kontroll,
humbasin shpresën dhe nuk bëjnë përpjekje për ribashkim” (Hess & Proch, 1993:122). Më poshtë, do të
përshkruhen shkurtimisht hapat kryesorë që sugjerohen të ndiqen gjatë procesit të ribashkimit.
2.2.3. Vlerësimi i fëmijës, familjes, komunitetit
Një vlerësim i plotë i fëmijës dhe familjes është kyç për ribashkimin. Vlerësimi është një proces dinamik që
mundëson një planifikim të drejtë dhe vendimmarrje transparente për ribashkim ose vendosje të fëmijës në kujdes
afatgjatë alternativ. Mundësia për ribashkim duhet vlerësuar dhe planifikuar sa më shpejt që të jetë e mundur për të
ofruar qëndrueshmëri për fëmijën dhe për të shmangur qëndrim afatgjatë të fëmijës në kujdes alternativ, i cili cenon
mirëqenien e fëmijës.
Interesi më i lartë për fëmijën, vlerësimi të gjitha nevojave të fëmijës, kapaciteteve prindërore, rreziqet e kaluara dhe
aktuale duhet të jenë ne qendër të procesit vendimmarrës për ribashkimin me familjen ose vendosjen në kujdes
alternativ të qëndrueshëm.
Vlerësimi përfshin vlerësimin e fëmijës dhe të familjes biologjike. Vlerësimi fillestar është një fazë shumë e
rëndësishme për procesin, sepse bazuar në këtë vlerësim, do të identifikohen ato raste që paraqesin mundësi reale
për ribashkim. Kjo fazë është baza për procesin vendim-marrës dhe për zhvillimin e një plani veprimi. Të gjithë
hapat e mëtejshëm do të varen nga cilësia, besueshmëria e të dhënave të mbledhura në këtë fazë, si dhe nga saktësia
e konkluzioneve që do të nxirren në këtë fazë.
- Vlerësimi i fëmijës
Një vlerësim individual duhet të kryhet për çdo fëmijë për të identifikuar nevojat individuale të cilat mund të
variojnë nën ndikimin e faktorëve të ndryshëm si: mosha, gjinia, eksperiencat e përjetuara gjatë ndarjes etj.
Rekomandohet që të zhvillohen kritere specifike për vlerësim në përputhje me grupet specifike të fëmijëve që do të
ribashkohen.
Gjatë vlerësimit të fëmijës, është e rëndësishme që të ndiqen sugjerimet e mëposhtme:
- Mirëqenia e fëmijës duhet vlerësuar nga një staf i trajnuar. Çdo shqetësim në lidhje me sigurinë ose shëndetin
fizik dhe mendor të fëmijës (p.sh shenja të dhunës, stres emocional) duhet të adresohen siç duhet. Në veçanti,
fëmijët me paaftësi fizike mund të kenë nevojë për mbështetje të veçantë;
- Duhet të vendoset një marrëdhënie besimi midis punonjësit social që ndjek rastin dhe fëmijës. Koha e
nevojshme duhet vënë në dispozicion për t’i ofruar besimin fëmijës për të ndarë eksperiencat, mëdyshjet dhe
dëshirat. Fëmija nuk duhet të ndihet nën presion për t’u kthyer në shtëpi;
- Vlerësoni mjedisin ku fëmija rri, duke konsideruar pasojat negative dhe pozitive të largimit të fëmijës nga ky
mjedis; diskutoji me fëmijët. Të gjitha veprimet nuk duhet të kompromentojnë të drejtën e fëmijës për siguri;
- Vlerësoni të gjitha aspektet e mirëqenies së fëmijës dhe burimet që nevojiten për një ribashkim të suksesshëm.
Identifikoni pikat e forta që fëmija do të sjellë në këtë proces ribashkimi dhe burimet/mbështetja që nevojitet
për këtë ribashkim;
- Analizoni me kujdes nëse fëmijët duhet të përfshihen në ndonjë procedim ligjor kundra abuzuesve të tyre;
- Në vlerësimin e fëmijës, duhet të merren në konsideratë perspektiva e aktorëve të ndryshëm si: e punonjësit
social, mësuesit, psikologut, familjes biologjike etj, duke përfshirë edhe vetë fëmijën.
- Vlerësimi i familjes
Elementët të cilët duhet të vlerësohen janë:
Siguria e mjedisit familjar për fëmijën;
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
87
Frekuenca dhe cilësia e kontaktit prind-fëmijë kur fëmija ishte i ndarë;
Numri dhe lloji i problemeve që çuan në ndarje;
Motivimi i prindërve dhe fëmijëve për ribashkim;
Ndryshimet që i kanë ndodhur familjes pas ndarjes;
Marrëdhëniet midis anëtarëve të familjes dhe fëmijës së ndarë dhe mënyrat e mbështetjes së familjes gjatë
ndarjes;
Ndikimi i ndarjes te fëmija dhe anëtarët e tjerë të familjes;
Kohëzgjatja e ndarjes nga prindërit dhe qëndrueshmëria në kujdes alternativ;
Faktorët që rrezikojnë ribashkimin dhe faktorët që mbështesin ribashkimin.
Kritere kyç për përzgjedhjen e familjeve të fëmijëve, të cilët do të përfitojnë plan riintegrimi:
Vullneti për të marrë pjesë;
Kohë e shkurtër e fëmijëve në kujdesin rezidencial;
Mungesa e problemeve të rënda (si abuzim ndaj fëmijëve, varësi nga alkooli apo droga);
Familje të cilat kanë vizituar më shpesh fëmijët;
Ndryshime pozitive në jetën e familjes.
Për fëmijët që pas vlerësimit fillestar, konkludohet që ka mundësi për të pasur sukses në procesin e ribashkimit,
bëhet një vlerësim më i thellë i tre komponentëve të mëposhtëm për të siguruar mirëqenien e fëmijës: fëmija, prindi,
familja.
Zhvillimi i fëmijës Aftësitë prindërore Faktorët mjedisor dhe familjar
Shëndeti
Edukimi
Zhvillimi sjellor dhe emocional
Identiteti
Marrëdhëniet sociale dhe familjare
Përfaqësimi social
Aftësitë vetë-përkujdesëse
Kujdesi bazë
Ofrimi i sigurisë
Ngrohtësi emocionale
Stimulimi
Udhëzimi dhe kufijtë
Stabiliteti
Burimet në komunitet
Integrimi social i familjes
Të ardhurat
Punësimi
Shtëpia
Familja më e gjerë
Historia familjare dhe funksionimi
Është e rëndësishme që specialistët të jenë të përgatitur në çdo moment për të adresuar çështje që mund të dalin në
pah rreth abuzimit fizik ose seksual të fëmijës dhe të përgjigjen siç duhet në çdo stad të procesit të ribashkimit. Stafi
duhet të jetë i aftë të njohë shenjat e dhunës dhe të jetë i trajnuar për të ndërmarrë hapa të menjëhershëm. Kjo është
një nga arsyet që të gjithë fëmijët në familje duhet të përfshihen në vlerësim. Sikurse me fëmijët, edhe familja ka të
drejtë të vendosë për ribashkimin dhe nuk duhet sforcuar për t’i marrë fëmijët nëse nuk ndjehet e gatshme. Familjet
duhet të kenë informacion të qartë në çdo hap për t’i ndihmuar që të marrin vendimet e duhura.
Komunitetet luajnë një rol kyç në ribashkim dhe është e rëndësishme të vlerësohen kapacitetet e tyre për të
mbështetur fëmijët dhe familjet. Risqet duhen vlerësuar gjithashtu si p.sh: niveli i ulët i shërbimeve, nivele të larta
dhune dhe krimi, gjasat që fëmijët të diskriminohen nga anëtarët e komunitetit etj.
2.2.4. Zhvillimi i planit të ribashkimit
Duke u bazuar në planin e përkujdesjes, kujdesdhënësi së bashku me fëmijën/ të riun planifikon dhe zbaton procesin
e ribashkimit me familjen biologjike. Ky proces zbatohet në mënyrë graduale që të jetë në interesin më të lartë të
fëmijës. Fëmija/ i riu shpreh mendimin për rolin që familja e tij/saj të ketë në planifikimin dhe zbatimin e procesit të
ribashkimit me familjen biologjike. Njësia e Mbrojtjes së Fëmijës, kujdestari aktual dhe familja biologjike duhet të
bashkëpunojnë nëse fëmija /i riu kthehet tek familja e tij/saj. Fëmija/ i riu në mënyrë aktive merr pjesë në përgatitjet
dhe procesin e vendimmarrjes sipas nivelit të saj/ tij të të kuptuarit.
Plani duhet të reflektojë që:
- Fëmijët dhe familjet kanë pika të forta ku mund të kontribuojnë;
- Fëmijët dhe familjet, kur mbështeten siç duhen, mund të marrin vendime në lidhje me mbrojtjen e fëmijëve;
- Rezultatet përmirësohen kur fëmijët dhe familja janë të përfshirë gjerësisht në procesin e vendimmarrjes.
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
88
Planet duhet që:
- Të ndahen me të gjithë anëtarët e familjes dhe të nënshkruhen;
- Të identifikojnë shërbimet ku familja mund të mbështetet;
- Të reflektojnë objektiva të matshëm, specifik dhe me afate kohore;
- Të mbulojnë të gjitha fushat e vlerësimit dhe të përmbajë indikatorë për vlerësim;
- Të marrin në konsideratë jetën e ardhshme të fëmijës/ të riut lidhur me përcaktimin e drejtimeve për kujdesin e
mëvonshëm;
- Të përmbajnë një plan alternativ nëse diçka shkon gabim me procesin e ribashkimit;
- Të vlerësohet zbatimi i tij rregullisht.
Të pasurit e një plani të qartë është e rëndësishme për menaxhimin e pritshmërive. Fëmijët mund të kenë shpresa të
mëdha për ribashkim, prindërit mund të kenë pritshmëri për mbështetje financiare. Është e rëndësishme që plani të
zhvillohet bashkërisht me familjen, që të mbahet përgjegjësi mbi objektivat dhe veprimet e përcaktuara. Procesi i
planifikimit duhet të marrë në konsideratë edhe kujdestarinë ligjore, si dhe kur parashikohet që kjo kujdestari t’i
kthehet plotësisht familjes.
2.2.5. Përgatitja e fëmijës dhe familjes për ribashkim
Abuzimi, neglizhimi, shfrytëzimi brenda familjes janë shpesh arsye pse fëmijët ndahen nga familja biologjike, të
cilat duhen trajtuar siç duhet në mënyrë që fëmija të kthehet i sigurt në familje. Nevojitet një vlerësim i impaktit të
abuzimit, veçanërisht mirëqenia emocionale dhe psikologjike e fëmijës dhe anëtarëve të tjerë të familjes dhe impakti
i abuzimit mbi marrëdhëniet dhe dinamikat familjare. Hapat e mëposhtëm mund të jenë të nevojshëm për një trajtim
efektiv si p.sh: largimi i abuzuesit nga familja, të siguruarit që sistemet janë në dispozicion për të monitoruar dhe
mbështetur fëmijën dhe familjen pas ribashkimit dhe që ekziston një plan konkret që nëse situata familjare
përkeqësohet, ndarja do të jetë e nevojshme për fëmijën, ofrimi i këshillimit për fëmijët dhe anëtarët e familjes,
referim në shërbimet mjekësore nëse është e nevojshme etj.
2.2.6. Të përcaktohet kush do të kryejë monitorimin dhe mbështetjen pas ribashkimit
Për të siguruar një tranzicion të butë, është e rëndësishme që të vendoset para ribashkimit se kush do të monitorojë
fëmijën pas ribashkimit: një institucion, një anëtar komuniteti, një punonjës nga shërbimi social etj. Shpesh është
avantazh që të merren në konsideratë anëtarë nga komuniteti, sepse janë më afër fëmijës dhe familjes. Megjithatë,
nëse përdoren anëtarë të komunitetit, nevojitet që t’u ofrohet trajnim dhe supervizim. Në përgjithësi, punonjësit
social duhet të kryejnë vizita periodike, frekuenca e të cilave ulet me kalimin e kohës dhe anëtarët e komunitetit
mund të shërbejnë si vëzhgues me një pikë kontakti të qartë nëse probleme shfaqen.
2.2.7. Kontakti fillestar i fëmijës me familjen dhe ribashkimi
Rivendosja e kontaktit me familjen biologjike është një pjesë e rëndësishme e procesit të ribashkimit dhe duhet të
trajtohet me kujdes. Fëmijët dhe familjet duhet të përgatiten siç duhet dhe kontakti fillimisht rekomandohet të bëhet
me telefon ose letra e ndjekur më pas nga takime të shkurtra ballë për ballë të monitoruara dhe më pas vizita më të
gjata të pamonitoruara. Procesi i ri-prezantimit të fëmijës me familjen duhet të zhvillohet gradualisht dhe nuk duhet
nxituar në këtë stad.
Rekomandohen hapat e mëposhtëm, të cilat mund të përshtaten në përputhje me nevojat individuale të fëmijës.
1. Mundëso kontakt përmes një letre/e-maili, telefonatë ose video mesazh. Ky kontakt fillestar mundëson që të
ulen barrierat emocionale dhe mundëson që fëmijët dhe familjet të njohin njëri tjetrin sërish. Përfshirja e
fotografive dhe historive mund të jetë e vlefshme. Mund të nevojitet që të ketë disa telefonata ose letra përpara
se të vendoset kontakti ballë për ballë. (i referohemi rasteve kur ka pasur ndërprerje të kontakteve për një
periudhë të caktuar kohore)
2. Takime ballë për ballë të shkurtra prindër-fëmijë. Këto takime duhet të ndodhin nën monitorimin direkt të
punonjësit social. Takimi i parë duhet të jetë i shkurtër. Stafi duhet të ketë një objektiv të qartë se çfarë duhet
arritur, por sërish në këtë takim nuk duhet të merren vendime të rëndësishme.
3. Vizita më të gjata, të monitoruara në shtëpinë e fëmijës. Objektivi i këtyre vizitave është për të vlerësuar
funksionimin e familjes dhe aftësinë e fëmijës për t’u ripërshtatur në familje, komunitet.
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
89
4. Vizita me të gjata të pamonitoruara në shtëpinë e fëmijës. Ky lloj takimi kryhet vetëm atëherë kur vizita e
monitoruar ka rezultuar e suksesshme. Punonjësi social duhet të jetë konfident që fëmija është në gjendje të
përshtatet me stilin e jetës në familje dhe prindërit janë të aftë të kujdesen për fëmijët e tyre.
2.2.8. Ribashkimi me familjen
Ribashkimi është hapi që e kalon kujdesin ose kujdestarinë formale sërish te prindërit. Hapat e mundshëm që mund
të ndodhin në këtë proces ribashkimi janë si më poshtë:
- Transferimi i kujdesit sërish në familje. Prindërit duhet ta shprehin me shkrim vullnetin e tyre për të marrë
sërish fëmijën dhe që i kuptojnë implikimet që vijnë nga ky vendim. Kur kërkohet, punonjësi social dorëzon
dokumentacionin përkatës te autoritetet përkatëse për aprovim formal.
- Transferimi i rastit. Nëse ribashkimi ndodh në një qytet tjetër, i kalohet departamentit përkatës koordinimi i
rastit dhe dorëzohet i gjithë dokumentacioni. Kjo duhet bërë me lejen e fëmijës dhe familjes në një mënyrë të
qartë dhe të dokumentuar.
- Paketa e shërbimeve në procesin e ribashkimit. Në raste të veçanta, gjatë ribashkimit mund të ofrohet
mbështetje materiale, por kjo duhet trajtuar me shumë kujdes. Me ribashkimin, bëhen edhe të gjitha përgatitjet
për shërbime të reja si: regjistrimi në shkollë, në qendrën shëndetësore etj.
Në mënyrë që një kthim në familje të jetë i suksesshëm, nuk është e domosdoshme që çdo detaj të shkojë
ekzaktësisht sipas planit, por rëndësi ka që të shkojë paqësisht në rrugën e duhur. Megjithatë, kur kthimi ndodh,
është e vlerësueshme nëse anëtarët e familjes e festojnë këtë në një farë mënyre.
Fëmijët që kanë qëndruar larg për një kohë të gjatë, kur kthehen, gjejnë një shtëpi të ndryshuar. Mbani mend se të
gjithë anëtarët e familjes ku do të kthehet fëmija, duhen marrë në konsideratë dhe në kontekstin e vlerësimit për
ribashkim, sidomos kujdestarët e propozuar. Vlerësimi i vazhdueshëm i çdo anëtari do të jetë i nevojshëm pas
rikthimit të fëmijës në shtëpi.
Është shumë e zakonshme për familjet, fëmijët, kujdestarët dhe punonjësit e mbrojtjes së fëmijëve të bëhen ankthioz
ndërsa rikthimi ndodh apo afrohet, dhe të shqetësohen teksa anëtarët e familjes përpiqen të vendosin mënyra të reja
operimi. Kjo nuk duhet parë domosdoshmërisht si një tregues negativ për suksesin e ribashkimit.
Problemet e dukshme mund të tregojnë një përpjekje të fëmijës ose një anëtari tjetër të familjes për të marrë
kontrollin e ngjarjeve më shumë sesa një dështim në strategjinë për mbrojtjen e fëmijës. Mund të jetë ndihmëse për
të gjithë pjesëmarrësit të fokusohen në arsyet e vendimit për kthimin e fëmijës në shtëpi në këtë periudhë.
Është e rëndësishme që ne të mos bëhemi të ngurtë në pritshmëritë tona, rreth perspektivës së ardhshme të familjes,
pavarësisht se si duket ajo. Një rikthim i fëmijës sjell ndryshime radikale për më mirë në marrëdhëniet familjare
brenda shtëpisë.
2.2.9. Mbështetja pas ribashkimit
Fëmijët duhet të marrin mbështetje pas ribashkimit dhe fëmija duhet monitoruar për një farë kohe pas rikthimit në
shtëpi. Mbështetja e familjes pas rikthimit të fëmijës në shtëpi është shumë i rëndësishëm për të siguruar stabilitetin
dhe qëndrueshmërinë e këtij ribashkimi. Fëmijët, familjet dhe komunitetet do të kenë nevojë për forma të ndryshme
mbështetjeje pas ribashkimit si: mbështetje për të adresuar shkaqet bazë të ndarjes, si dhuna në familje ose varfëria
ekonomike; mbështetje për të aksesuar shërbimet bazë si në fushën e shëndetit dhe të arsimit; mbështetje për të
adresuar stigmën dhe diskriminimin që fëmijët e ndarë mund të hasin, këshillim psikologjik dhe mbështetje për të
formuar shoqëri të reja.
Adresimi i shkaqeve bazë që kanë çuar në ndarje është i rëndësishëm për të parandaluar një ndarje të dytë. Vizitat
janë shumë të rëndësishme. Komunitetet mund të asistojnë me monitorimin, por punonjësit social duhet të
përfshihen.
Njësia për Mbrojtjen e Fëmijës dhe institucioni ofrojnë përkrahje dhe këshilla pas ribashkimit me familjen
biologjike. Institucioni dhe kujdestari së bashku me fëmijën/ të riun zhvillojnë dhe zbatojnë planin e mbështetjes në
familjen biologjike. Ky plan ngrihet mbi planin e përkujdesjes individuale që tashmë ekziston. Në përgjithësi, plani i
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
90
mbështetjes në familjen biologjike duhet të caktojë qëllime dhe masa, si dhe sqaron burimet e nevojshme për të
përkrahur fëmijën/ të riun pas, në mënyrë që të largohet nga përkujdesja dhe ribashkohet në familjen biologjike.
Modele të Strategjive të ndërhyrjeve rekomandohen si më poshtë:
Ndërhyrje të bazuara në nevojat individuale dhe qasje e bazuar në pikat e forta. Në disa raste, fokusi është në
rindërtimin e marrëdhënies prind fëmijë, në disa të tjera, në përshtatjen e fëmijës me rrethanat e reja.
Të sigurohet zhvillimin i rrjetit të familjes. Mbështetja e anëtarëve të tjerë të familjes, miqve, komshinjve,
anëtarëve të komunitetit, dhe kontakteve profesionale është burim shumë pozitiv, për të zgjidhur problemet
familjare dhe për të reduktuar stresin, që është një strategji shumë e mirë parandaluese për rikthimin e fëmijës
në institucion.
Monitorimi i ndryshimeve dhe arritjeve familjare.
Mbështetja pas kthimit në familje duhet të jetë afatgjatë, sepse siguron qëndrueshmëri për arritjet. Evidenca
tregon se zakonisht duhen 6 muaj deri në një vit ndjekje.
2.2.10. Monitorimi i mirëqenies së fëmijëve
Është e rëndësishme që siguria dhe mirëqenia e fëmijës të monitorohen me kujdes pas ribashkimit. Mund të
përdoren forma të ndryshme monitorimi bazuar në burimet në dispozicion, nevojat e fëmijës dhe familjes, distanca
me familjen, shqetësime për abuzim të mundshëm etj.
Monitorimi mund të bëhet duke telefonuar anëtarët e familjes, fëmijët ose ofruesit e shërbimeve ose duke kryer
vizita. Rekomandohet që në një ekip ndërsektorial të bihet dakord për nivelin dhe llojin e kontakteve me secilin
fëmijë pas ribashkimit.
Gjatë ndjekjes, punonjësi social duhet të flasë me fëmijën, prindërit, vëllezërit, motrat dhe individë të tjerë që kanë
një rol të rëndësishëm te fëmija. Me çdo fëmijë, duhet folur privatisht. Stafi duhet të jetë vigjilent për të identifikuar
çdo shenjë abuzimi ose neglizhimi sepse familjet dhe komunitetet shpesh mund ta fshehin keqtrajtimin e fëmijës.
Institucioni duhet të sigurojë që fëmija mund të kontaktojë në çdo moment punonjësin social dhe një plan
emergjence është në dispozicion nëse nevojitet ndërhyrje. Duhet të shkruhen raporte monitorimi të detajuara nga
punonjësi social dhe gjetjet duhet të diskutohen me supervizorin në mënyrë të rregullt.
2.2.11. Mbyllja e rastit
Rasti mbyllet kur mirëqenia e fëmijës është e sigurt dhe objektivat e planit janë arritur. Ky mund të jetë një proces i
vështirë për fëmijën dhe punonjësin social dhe duhet të trajtohet me kujdes. Në këtë stad rekomandohen që të ndiqen
hapat e mëposhtëm:
- Të rishikohen të gjitha shënimet dhe vëzhgimet e kryera gjatë periudhës monitoruese;
- Të analizohet progresi i përgjithshëm i fëmijës dhe familjes përkundrejt objektivave të vendosura në plan;
- Të konsultohet me ofrues të tjerë shërbimesh si mësuesit, psikologët etj për të patuar perspektiva të ndryshme
- Të analizohet me kujdes mundësia e risqeve të mundshëm që mund ti ndodhin fëmijës.
Sapo i gjithë informacioni është analizuar, merret një vendim final për mbylljen e rastit. Duke marrë në konsideratë
frikën reale të fëmijëve për shkëputjen nga punonjësi social ose institucioni, rekomandohet që të përcaktohet një afat
kohor për procesin e mbylljes së rastit. Fëmija duhet njoftuar që vizitat shumë shpejt nuk do të kryhen më.
2.2.12. Monitorimi dhe vlerësimi
Monitorimi i kujdesshëm i procesit të integrimit është i rëndësishëm për dy arsye: për të siguruar ndërhyrje cilësore
për fëmijët dhe për të nxjerrë mësime. Monitorimi duhet të ndodhë në tri nivele: nivel individual për të vlerësuar
mirëqenien e fëmijës dhe familjes, nivel programi për të monitoruar cilësinë dhe efektivitetin e programeve dhe për
të informuar më tej planifikimin dhe zhvillimin e programit dhe nivel ndërsektorial për të identifikuar mbulimin me
shërbime, boshllëqet etj.
Në këtë proces, monitorimi dhe vlerësimi duhet të përfshijnë të gjithë aktorët e mundshëm. Ribashkimi i suksesshëm
nuk duhet të marrë në konsideratë vetëm që fëmijët janë ribashkuar me familjet, por nëse fëmijët kanë një ndjesi
përkatësie.
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
91
2.3. Fëmija/i riu informohet në mënyrë të duhur për procesin e ribashkimit me familjen biologjike
Kujdestari siguron që fëmija/ i riu është i informuar dhe kupton të gjitha informacionet relevante lidhur me procesin
e ribashkimit me familjen biologjike. Të gjitha palët e përfshira që përkrahin fëmijën/ të riun gjatë procesit të
ribashkimit me familjen biologjike krijojnë marrëdhënie të ngushtë me fëmijën/të riun, kanë aftësi të mira dëgjimi
dhe janë të kuptueshëm, të ndjeshëm dhe të durueshëm me qëllim që fëmija/ i riu të ndihen të lirë; gjithashtu ata
krijojnë një ambient miqësor dhe të përshtatshëm të komunikimit. Fëmijës/ të i riut duhet t’i jepet e drejta të shprehë
mendimin dhe preferencat për situatën e tanishme dhe jetën e ardhme. Ai/ ajo merr pjesë në planifikimin dhe
zbatimin e procesit të ribashkimit.
2.4. Fëmija, familja biologjike, kujdestari, institucioni, njësia për mbrojtjen e fëmijëve dhe shumë aktorë të
tjerë bashkëpunojnë në mënyrë aktive për një ribashkim të suksesshëm
Komunikimi në procesin e ribashkimit me familjen biologjike për tu ribashkuar me familjen biologjike bëhet në
mënyrë të duhur dhe të dobishme. Të gjitha palëve të përfshira në këtë proces iu ofrohen të gjitha informacionet
relevante në përputhje me rolin e tyre në proces. Është e rëndësishme që në procesin e ribashkimit të përfshihen një
sërë aktorësh duke përfshirë fëmijët, familjet, komunitetet, shkollat, OJF-të. Bashkëpunimi ndërmjet palëve të
përfshira në përkrahjen e fëmijës/ të riut gjatë procesit të ribashkimit me familjen biologjike forcohet me
shkëmbimin e informacioneve relevante, komunikim të duhur dhe besim të dyanshëm.
Rikthimi në familje mund të jetë i dhimbshëm dhe i vështirë. Ky rikthim mund të jetë po aq stresues, sa edhe
largimi. Anëtarët e familjes duhet të paralajmërohen se edhe ribashkimi më i suksesshëm do të ketë streset dhe
problemet e tij.
Ribashkimi në mënyrën më tipike karakterizohet nga një periudhë e “muajit të mjaltit”. Kjo ka gjasa të pasohet nga
një mosmarrëveshje, që nis nga diçka e rëndomtë. Shpërthimi do të sjellë shpesh në sipërfaqe probleme më të thella
që lidhen me dhimbjen e ndarjes, dhe fjalë të dëmshme do të thuhen në inatin e momentit.
Prindërit përjetojnë faj, fëmijët ndjehen se janë lënë mënjanë. Gjërat kanë më pak gjasë të funksionojnë nëse
mbahen të mbyllura, kështu që kjo është një mundësi për të qartësuar gjithçka dhe duhet parë më shumë si një pjesë
e shëndetshme sesa një kërcënim për kohëzgjatjen e ribashkimit. Nëse të gjithë palët janë në gjendje të diskutojnë
ndjenjat e tyre në mënyrë të hapur, mundësitë e kthimit të suksesshëm përmirësohen në mënyrë të ndjeshme.
Koordinimi i shërbimeve është shumë i rëndësishëm në këtë proces. Ribashkimi kërkon një sërë shërbimesh që nga
momenti që fëmija hyn në kujdes alternativ dhe deri në rikthimin e fëmijës në shtëpi.
Më poshtë paraqiten në mënyrë të përmbledhur rolet që aktorë të ndryshëm luajnë në procesin e
ribashkimit:
- Fëmijët: Ndihmoji fëmijët të identifikojnë pikat e tyre të forta dhe nevojat. Fëmijët mund t’ i japin mbështetje
njëri tjetrit dhe mund të adresojnë arsyet bazë të ndarjes.
- Familjet: Familjet kanë detyrë primare të kujdesen për fëmijët dhe në këtë mënyrë kthimi i mundshëm i fëmijës
në familje nënkupton angazhimin e tyre. Në këtë proces duhet të marrin pjesë edhe të afërmit dhe vëllezërit e
motrat. Në këtë proces duhet mbështetur në pikat e forta të familjes.
- Qeveria: Qeveria qendrore është përgjegjëse për të mbrojtur të drejtat e fëmijëve dhe ka detyrën të sigurojë që
ribashkimi është i sigurt dhe efektiv përmes ligjeve, politikave, ofrimit të shërbimeve, vënies në dispozicion të
burimeve njerëzore dhe financiare. Shteti ofron shërbime në fushën e edukimit, shëndetit, dhe mbrojtje sociale,
të cilat janë vitale për një ribashkim të suksesshëm.
- Komunitetet: Komunitetet mund të luajnë një rol kyç në reduktimin e stigmës dhe diskriminimit, si dhe në
mbrojtjen e tyre prej dhunës dhe shfrytëzimit.
- Shkollat: Një pjesë e rëndësishme e procesit të ribashkimit është që fëmijët të fillojnë shkollën në komunitetin
ku do të jetojnë. Prandaj, stafi dhe nxënësit luajnë një rol kyç që fëmija të pranohet, siç duhet dhe stafi mund të
ndihmojë në monitorimin e fëmijës.
- Organizatat jo-qeveritare: Ofrojnë shërbime për fëmijët dhe familjet, ofrojnë trajnime për shtetin, lobojnë dhe
advokojnë për të mbrojtur të drejtat e fëmijëve që ribashkohen etj.
- Donatorët: Mund të luajnë rol të rëndësishëm në vendosjen e fondeve në dispozicion për ribashkim dhe në
dhënien e fondeve për fushata që nxisin ndryshimet politike dhe investim më të madh në ribashkim.
Shumë aktorë të tjerë si policia, qendrat shëndetësore, qendrat e shërbimeve sociale, etj., kanë njohuri të thella për
komunitetin dhe akses në një sërë burimesh ekonomike dhe sociale që mund të asistojnë në ribashkim.
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
92
2.5. Caktohet një festë lamtumire për fëmijën/ të riun
Tranzicioni nga institucioni në familjen e origjinës është një synim i rëndësishëm i procesit riunifikues dhe duhet të
planifikohet në mënyrën e duhur. Ndonëse institucionalizimi shihet si një eksperiencë negative dhe e dëmshme për
fëmijën, ajo është një periudhë domethënëse e jetës së fëmijës. Gjatë kësaj eksperience, fëmija ka ndërtuar
marrëdhënie me moshatarët, me kujdestarët dhe e gjitha kjo ka një kuptim të rëndësishëm për fëmijën. Kështu, në
përgatitjen e këtij plani për riintegrim duhet pasur parasysh përgatitja e fëmijës, për largim duke i dhënë kohë dhe
hapësirë për tu ndarë nga institucioni, për tu përshëndetur. Organizohet një mbrëmje lamtumire për fëmijën/ të riun
për të shënuar fillimin e një faze të re të jetës së saj/ tij. Kjo bëhet në përputhje me traditat e përbashkëta të mjedisit
së fëmijës me qëllim që të përmbushen dëshirat e fëmijës/ të riut.
2.6. Fëmija/ i riu ka mundësi të mbajtjes së kontaktit të rrjetit të tij/saj social
Institucioni ofron burime për të mbajtur kontaktin ndërmjet fëmijës/ të riut dhe rrjetit të saj/ tij social relevant gjatë
kohës së përkujdesjes. Ish kujdestari e ndihmon këtë kontakt.
3. Shenjat paralajmëruese (Shenjat e mëposhtme tregojnë që procesi i riintegrimit me familjen biologjike
nuk është duke u kryer në mënyrën e duhur)
Edhe pse është në interesin më të mirë të fëmijës, nuk ka kontakte ndërmjet fëmijës dhe familjes biologjike.
Familja biologjike vepron në kundërshtim me interesin më të mirë të fëmijës
Nuk përkrahet kontakti ndërmjet fëmijës dhe familjes së tij/saj biologjike.
Procesi i ribashkimit me familjen biologjike nuk është planifikuar dhe/ose zbatuar plotësisht
Palët e përfshira nuk pajtohen mbi planin e ribashkimit me familjen biologjike
Fëmija/ i riu dhe /ose familja e tij/saj biologjike nuk marrin pjesë në planifikimin dhe zbatimin e procesit të
ribashkimit me familjen biologjike
Procesi i ribashkimit me familjen biologjike nuk plotëson nevojat individuale të fëmijës/ të riut.
Përkrahja pas përkujdesjes është jo adekuate ose nuk ka fare përkrahje
Fëmija/ i riu nuk ka mundësi për përshëndetje lamtumire
Fëmija/ i riu ndihet që nuk po kuptohet
Shkelet intimiteti i fëmijës/ të riut
Nuk ka shkëmbim të informacionit ndërmjet palëve të përfshira.
Fëmija/ i riu ndien mungesë të komunikimit me kujdestarin e tij/saj
Fëmija/ i riu ndien mungesë të komunikimit me familjen e tij/saj biologjike dhe/ose me rrethin e tij shoqëror
Nuk ka kërkesa lidhur me pjesëmarrjen e fëmijës/ të riut në procesin e ribashkimit me familjen biologjike
Fëmija/ i riu ndihet që ai/ ajo nuk po merr pjesë të mjaftueshme në procesin e ribashkimit me familje
Fëmija/ i riu ndihet se ai/ ajo nuk po kuptohet seriozisht
Merren vendime pa pjesëmarrjen e fëmijës/ të riut
Fëmijës/ të riut i jepet më shumë përgjegjësi se që ai/ ajo mund t’ i përballojë
Nuk ka plan të mbështetjes në familjen biologjike
Fëmija/i riu nuk ka mundësi të mbajë kontakt me rrjetin e saj/ tij emocional që ka pasur në përkujdesjen
alternative.
6.7 Rolet dhe përgjegjësitë e institucioneve për menaxhimin e rastit
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018 “Për procedurat e referimit e të menaxhimit të rastit, hartimin
dhe përmbajtjen e planit individual të mbrojtjes, financimin e shpenzimeve për zbatimin e tij, si
dhe zbatimin e masave të mbrojtjes”, përcakton si më poshtë rolet dhe përgjegjësitë e
institucioneve për menaxhimin e rastit.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
93
Punonjësi për mbrojtjen e fëmijës ka këto përgjegjësi:
a) Bën identifikim proaktiv të fëmijëve në nevojë për mbrojtje apo si rrjedhojë e raportimeve / referimeve të marra
nga institu-cionet e tjera, OJF-të, anëtarët e komunitetit, publiku, vetë fëmijës/ëve dhe medias;
b) Bashkëpunon me policinë, Shërbimin Social Shtetëror dhe aktorë të tjerë të nevojshëm në menaxhimin e rasteve
emergjente të fëmijëve në nevojë për mbrojtje;
c) Inicion dhe kryen vlerësimin fillestar për të gjithë rastet e fëmijëve të referuar në NJMF-të, në nivel bashkie apo
te PMF-të, në nivel njësie administrative;
ç) Organizon dhe koordinon takimet e GTN-së për vlerësimin e plotë të rastit të fëmijës në nevojë për mbrojtje dhe
bën ndarjen e detyrave ndërmjet anëtarëve për menaxhimin e tij;
d) Harton projektplanet individuale të fëmijëve në nevojë për mbrojtje dhe ia paraqet ato për diskutim GTN-së;
dh) Bën denoncimin në polici të rasteve të abuzimit, të ndodhura apo të dyshuara, që përbëjnë vepër penale, me
qëllim parandalimin dhe garantimin e një mbrojtjeje sa më efektive;
e) Përgatit dhe zbaton një plan për të punuar drejtpërdrejt me fëmijët dhe familjet;
ë) Ofron këshillim psikosocial dhe mbështetje për fëmijët dhe familjet, duke vlerësuar rrethanat e nevojat e rastit;
f) Vepron si menaxher i rastit dhe është përgjegjës për zbatimin e monitorimin e Planit Individual të Mbrojtjes,
shërben si person kontakti për fëmijën, për të cilin është dhënë një masë mbrojtjeje, pavarësisht nëse fëmija është
lënë në përkujdesje të prindit apo është vendosur në përkujdesje alternative;
g) Ndërmerr dhe ndjek procedurat ligjore për konfirmimin e masës emergjente apo të masës së mbrojtjes në gjykatën
kompetente;
gj) Kryen detyrat e lëna nga gjykata, lidhur me vendosjen e fëmijës në kujdestari pas konfirmimit të masës
emergjente apo të masës së mbrojtjes;
h) Harton dhe paraqet në gjykatë kërkesën për lëshimin e “Urdhrit të mbrojtjes” nga dhuna në familje, në situata kur
kjo është e nevojshme për fëmijën apo për njërin prind;
i) Merr masa dhe kërkon nga strukturat përgjegjëse caktimin e përfaqësuesit procedural për fëmijët viktima dhe
dëshmitarë të përfshirë në një proces penal;
j) Administron të dhëna të sakta dhe faktike për të gjitha rastet e menaxhuara e të referuara të fëmijëve pranë NJMF-
së në bashki ose pranë PMF-së në njësinë administrative.
Neni 22 Roli dhe përgjegjësitë e strukturave të Policisë së Shtetit
Punonjësi i strukturave të policisë ka këto përgjegjësi:
a) Bën identifikimin e fëmijëve në nevojë për mbrojtje dhe referimin në kohë te NJMF-ja, në nivel bashkie apo te
PMF-ja, në nivel njësie administrative;
b) Merr masa, në rastet e fëmijëve në rrezik të menjëhershëm, për mbrojtjen e fëmijëve dhe referimin e tyre pranë
NJMF-së ose PMF-së;
c) Bashkëpunon me NJMF-në ose PMF-në për plotësimin e kërkesëpadisë, për lëshimin e urdhrit të menjëhershëm
të mbrojtjes nga dhuna në familje, kur fëmijët janë në rrezik të lartë ose të menjëhershëm, pavarësisht marrjes së
masës emergjente të mbrojtjes nga ana e drejtorit të strukturës përgjegjëse për shërbimet shoqërore në bashki;
ç) Merr pjesë në takimet e GTN-së dhe mbështet zhvillimin e zbatimin e PIM-it për fëmijën;
d) Bashkëpunon me PMF-në, sipas nevojave të rastit, e shoqëron PMF-në gjatë kryerjes së vizitave në familje, si dhe
gjatë identifikimit e menaxhimit të rasteve të fëmijëve në rrezik të lartë ose të menjëhershëm;
dh) Mbështet dhe bashkëpunon me PMF-në për zhvillimin e aktiviteteve informuese, me qëllim parandalimin e
dhunës dhe/ose abuzimin ndaj fëmijëve;
e) Cakton personin përgjegjës, i cili do të asistojë punonjësit e institucionit për raportimin e rasteve të identifikuara
dhe koordinimin e veprimeve për mbrojtjen e fëmijëve, në kuadër të menaxhimit të rastit dhe njofton Agjencinë për
emrin e personit të caktuar.
Neni 23 Roli dhe përgjegjësitë e Drejtorisë së Azilit dhe Shtetësisë, Drejtorisë së Antitrafikut dhe Migracionit
dhe Qendrës Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
94
Drejtoria e Azilit dhe Shtetësisë, Drejtoria e Antitrafikut dhe Migracionit dhe Qendra Kombëtare Pritëse për
Azilkërkuesit kanë këto përgjegjësi:
a) U kushtojnë vëmendje të veçantë identifikimit të fëmijëve refugjatë ose azilkërkues, që janë në nevojë për
mbrojtje;
b) Njoftojnë menjëherë Policinë e Shtetit dhe strukturat e mbrojtjes së fëmijëve në nivel vendor në rast identifikimi
të fëmijëve në nevojë për mbrojtje;
c) Veçojnë fëmijën nga abuzuesi apo nga abuzuesi i mundshëm, duke lejuar hyrjen në mjediset ku mbahet fëmija
vetëm të strukturave për mbrojtjen e fëmijës dhe mundësuar atyre që të takohen me fëmijën;
ç) Bashkëpunojnë me NJMF-në/PMF-në dhe Agjencinë Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës gjatë
gjithë procesit të menaxhimit dhe marrjes në mbrojtje të fëmijës;
d) Ofrojnë mbështetje të drejtpërdrejtë për këtë kategori fëmijësh, duke përfshirë koordi-nimin me
agjenci/institucione publike dhe /ose private.
Neni 24 Roli dhe përgjegjësitë e Shërbimit Social Shtetëror Rajonal
1. Shërbimi Social Shtetëror Rajonal ka përgjegjësitë, si më poshtë vijojnë:
a) Bën identifikimin e fëmijëve në nevojë për mbrojtje dhe referimin në kohë te NJMF-ja, në nivel bashkie apo te
PMF-ja, në nivel njësie administrative dhe, në varësi të rrethanave të rastit, pranë organeve të policisë;
b) U kërkon institucioneve të përkujdesjes për fëmijë të pranojnë e të ofrojnë përkujdesje alternative për fëmijët, për
të cilët është dhënë masa emergjente e mbrojtjes apo masa e mbrojtjes për vendosjen në përkujdesje alternative.
2. Drejtuesi i Shërbimit Social Shtetëror Rajonal cakton personin përgjegjës që do të asistojë punonjësit e
institucionit për raportimin e rasteve të identifikuara dhe do të bëjë koordinimin e veprimeve për mbrojtjen e
fëmijëve, në kuadër të menaxhimit të rastit, si dhe njofton Agjencinë për emrin e personit të caktuar.
3Personi përgjegjës, i caktuar sipas pikës 2 të këtij neni, ka këto detyra:
a) Merr pjesë në takimet e GTN-së dhe mbështet për zhvillimin dhe zbatimin e PIM-it për fëmijën;
b) Merr masa për koordinimin dhe bashkëpunimin e PMF-së e të institucioneve të përkujdesjes për të siguruar
pranimin në kohë dhe pa vonesa të fëmijëve në nevojë për mbrojtje;
c) Asiston, në bashkëpunim me policinë dhe aktorë të tjerë të nevojshëm, PMF-në në menaxhimin e rasteve
emergjente të fëmijëve, edhe jashtë orarit zyrtar të punës.
Neni 25 Roli dhe përgjegjësitë e institucioneve arsimore
1. Punonjësit e institucioneve arsimore, çdo mësues dhe çdo ofrues i shërbimit psikosocial në shkolla, bëjnë
identifikimin e fëmijëve në nevojë për mbrojtje dhe referimin në kohë te NJMF-ja, në nivel bashkie apo te PMF-ja,
në nivel njësie administrative dhe, në varësi të rrethanave të rastit, pranë organeve të policisë.
2. Drejtuesi i institucionit arsimor cakton personin përgjegjës që do të asistojë punonjësit e institucionit, për
raportimin e rasteve të identifikuara dhe koordinimin e veprimeve për mbrojtjen e fëmijëve, në kuadër të
menaxhimit të rastit dhe njofton Agjencinë për emrin e personit të caktuar.
3. Personi përfaqësues i institucionit arsimor, i caktuar sipas pikës 2 të këtij neni:
a) Është përgjegjës për lehtësimin dhe mbështetjen e zbatimin e PIM-it, i cili parashikon ndjekjen e shkollës nga
fëmijët në nevojë për mbrojtje;
b) Merr pjesë në takimet e GTN-së dhe mbështet zhvillimin e zbatimin e PIM-it për fëmijën;
c) Merr masa që fëmijës në nevojë për mbrojtje t’i sigurohen tekste dhe mjete shkollore falas.
Neni 26 Roli dhe përgjegjësitë e institucioneve shëndetësore, publike dhe private
1. Punonjësit e institucioneve shëndetësore, publike apo private, kanë këto përgjegjësi:
a) Bëjnë identifikimin e fëmijëve në nevojë për mbrojtje dhe referimin në kohë te NJMF-ja, në nivel bashkie apo te
PMF-ja, në nivel njësie administrative dhe, në varësi të rrethanave të rastit, pranë organeve të policisë;
b) Përgatisin raportin mjekësor mbi gjendjen shëndetësore të fëmijës, në rastin e identifikimit të fëmijës në nevojë
për mbrojtje;
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
95
c) Marrin masa për ofrimin e ndihmës mjekësore, duke përfshirë kontrollet mjekësore, analizat e zhvillimit të
fëmijës, ofrimin e barnave falas.
2. Drejtuesi i institucionit shëndetësor cakton personin përgjegjës, që do të asistojë punonjësit e institucionit për
raportimin e rasteve të identifikuara dhe koordinimin e veprimeve për mbrojtjen e fëmijëve, në kuadër të
menaxhimit të rastit dhe njofton Agjencinë për emrin e personit të caktuar. 3. Personi përgjegjës, i caktuar sipas
pikës 2, të këtij neni:
a) Merr pjesë në takimet e GTN-së dhe mbështet zhvillimin dhe zbatimin e PIM-it për fëmijën; b) Mbështetet dhe
bashkëpunon me NJMF-në për zhvillimin e aktiviteteve të ndryshme informuese, me qëllim parandalimin e dhunës
dhe/ ose abuzimin ndaj fëmijëve.
Neni 27 Roli dhe përgjegjësitë e ofruesit të shërbimeve për fëmijë, publike dhe private
1. Punonjësit e ofruesit të shërbimeve për fëmijë, publike ose private, bëjnë identifikimin e fëmijëve
në nevojë për mbrojtje dhe referimin në kohë te NJMF-ja, në nivel bashkie apo te PMF-ja, në nivel njësie
administrative dhe, në varësi të rrethanave të rastit, pranë organeve të policisë.
2. Drejtuesi i ofruesit të shërbimeve cakton personin përgjegjës, që do të asistojë punonjësit e institucionit për
raportimin e rasteve të identifikuara dhe koordinimin e veprimeve për mbrojtjen e fëmijëve, në kuadër të
menaxhimit të rastit dhe njofton Agjencinë për emrin e personit të caktuar.
3. Personi përgjegjës, i caktuar sipas pikës 2 të këtij neni:
a) Merr pjesë në takimet e GTN-së dhe mbështet për zhvillimin e zbatimin e PIM-it për fëmijën, si dhe në ofrimin e
shërbimeve për fëmijën dhe familjen;
b) Mban kontakte të vazhdueshme me PMF-në, i cili shërben si menaxher rasti për fëmijën, ndaj të cilit ofrohen
shërbimet në kuadër të PIM-it, si dhe njofton PMF-në në lidhje me çdo situatë që ndikon në mirëqenien, zhvillimin
apo rrezikon sigurinë e fëmijës.
Neni 28 Roli dhe përgjegjësitë e Agjencisë Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijëve
Agjencia Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijëve është përgjegjëse për:
a) Koordinimin dhe organizimin e sistemit të integruar të mbrojtjes së fëmijës, me qëllim garantimin e mbrojtjes së
fëmijëve;
b) Marrjen në konsideratë të çdo rasti fëmije në nevojë për mbrojtje, si dhe vlerësimin e çdo indicieje, që përbën
dyshim të bazuar, për të verifikuar e shqyrtuar çdo rrethanë apo situatë të caktuar, e cila mund të jetë apo të
ekspozojë fëmijën në një rrezik për mbrojtjen e tij;
c) Ofrimin e mbështetjes së drejtpërdrejtë të strukturave të mbrojtjes së fëmijëve, në lidhje me menaxhimin e rasteve
të caktuara, si dhe ofrimin e asistencës në menaxhimin e trajtimin e këtyre rasteve, përfshirë koordinimin me agjenci
të tjera publike ose private, si dhe/ose ofrues të shërbimeve.
Sesioni 6. PËRMBLEDHJE
Provoni të përgjigjeni se si kryhet:
Vlerësimi i fëmijës dhe familjes
Plani individual i kujdesit për fëmijët
Referimi tek shërbimet dhe monitorimi i fëmijës në familjen kujdestare
Riintegrimi i fëmijës në familjen biologjike, në familje tjetër ose në komunitet
6
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
96
Konceptet kryesore:
Interesi më i lartë i fëmijës, e drejta për të pasur informacion, e drejta për të marrë pjesë në vendimmarrje,
menaxhim rasti, bashkëvlerësim me familjen kujdestare.
Burime për studim të thelluar:
IOM, Róisín Boyle, (2009) My Heart is Here Alternative Care and Reintegration of Child Trafficking Victims
and Other Vulnerable Children,
https://www.iom.int/jahia/webdav/shared/shared/mainsite/activities/countries/docs/my-heart-is-here-
alternative-care-reintegration-child-trafficking-cambodia.pdf
CELCIS, 2012, Moving Forward: Implementing the 'Guidelines for the Alternative Care of Children'
UNICEF & Shërbimet Sociale Bethany, 2009, Libri i Kujdestarisë, Udhëzues për punonjësit socialë.
Ligji nr. 121/2016 "Për shërbimet e kujdesit social në Republikën e Shqipërisë"
Ligji nr. 18/2017 "Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës"
VKM nr. 1104, datë 30.07.2008 për disa shtesa në VKM Nr. 80, datë 28.01.2008 “Strategjia sektoriale e
mbrojtjes sociale dhe të planit të veprimit për zbatimin e saj”.
VKM Nr. 752, datë 08.09.2010 “Për miratimin e standardeve të shërbimit të kujdestarisë për fëmijët në
nevojë”.
VKM nr. 148, datë 13.03 2018 “Për përcaktimin e rregullave të bashkëpunimit ndërmjet mekanizmave
këshillimorë e koordinues institucionalë, strukturave për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës dhe organizatave
jofitimprurëse, për realizimin e politikave kombëtare e vendore, si dhe për shërbimet e nevojshme për
mbrojtjen e fëmijës”.
VKM Nr. 149, datë 13.03.2018 “Për kriteret, dokumentacionin dhe procedurat për evidentimin e familjes
kujdestare për fëmijët pa kujdes prindëror dhe masës së financimit për shpenzimet e fëmijës së vendosur në
familje kujdestare”.
VKM Nr. 353, datë 12.06.2018 “Për rregullat e funksionimit të grupit teknik, ndërsektorial për mbrojtjen e
fëmijëve, pranë bashkive dhe njësive administrative”.
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018 “Për procedurat e referimit e të menaxhimit të rastit, hartimin dhe përmbajtjen
e planit individual të mbrojtjes, financimin e shpenzimeve për zbatimin e tij, si dhe zbatimin e masave të
mbrojtjes”
Udhëzim Nr. 582, datë 18.12.2017 “Për miratimin e standardeve të shërbimeve të përkujdesjes shoqërore, në
qendrat shtëpi familje, për fëmijët 16–18 vjeç”.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
97
Hapi 1 Përcaktimi i objektivave dhe detyrave sipas organizatës që përfaqësojnë nga secili
grup dhe projektit të zgjedhur.
Hapi 2 Trajnuesi u kërkon pjesëmarrësve të shkruajnë në fletët e punës 3 komponentët e një
plani veprimi si një plan aktivitetesh që do të ndërmerren për të arritur objektivat e
përcaktuara sipas organizatës që përfaqësojnë.
Hapi 3 Pjesëmarrësit diskutojnë me trajnuesin duke i kategorizuar të gjitha idetë në ato më të
rëndësishmet për një plan veprimi.
1. Qasja që do të përdorin
2. Në çfarë faze të procesit të shërbimit të kujdestarisë do të përfshihen
3. Zhvillimi i kapaciteteve
4. Ndërtimi i koalicioneve
Sesioni 7.
Mjetet që do të përdoren për ndërtimin e kapaciteteve –
Hartimi i një plani veprimi për shërbimin e kujdestarisë
OBJEKTIVAT
Aplikimi i njohurive dhe kompetencave për hartimin e një plani
aktivitetesh sipas profesionistëve të organizatës
Të aftësojë pjesëmarrësit që të zbatojnë kuadrin rregullator në
projektet e organizatës së tyre, duke reflektuar mbi to.
Të kuptuarit se si mund të kryhet roli dhe përgjegjësia e
organizatës (bashki, OSHC, ofrues shërbimi, gjykatë, ShSShr)
Aftësimi për të përdorur qasje të ndryshme ndërhyrjeje në procesin
e zbatimit të kujdestarisë.
Eksplorimi i partneriteteve me organizata të tjera, grupet e
komunitetit dhe struktura të ndryshme publike e jopublike.
MATERIALET Tabelë shkrimi, letër, markera, stilolapsa, laptop, projektor, video.
FLETËT E
PUNËS
o Cilat janë funksionet e organizatës në shërbimin e kujdestarisë sipas
legjislacionit në fuqi o Plan veprimi mbi trajtimin e një çeshtjeje konkrete o Si ndërtohen partneritetet me aktorët e tjerë të interesuar
7
7 7
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
98
• •
•
Hapi 1. Grupet prezantojnë planet e tyre. Në seancë plenare këto plane modifikohen për të
fuqizuar integritetin dhe koherencën e planit të veprimit dhe besueshmërinë e
realizimit të tij.
- Cilat ide për veprim mund të ndërmerren menjëherë?
- Cilat ide për veprime prioritare kërkojnë mbështetje shtesë?
- Cilat ide/veprime duhet të merren në konsideratë nëse ka ndihmë të ofruar?
Hapi 2. Trajnuesi bën pyetje për të inkurajuar diskutimin se ku do ta paraqesin dhe miratojnë
planin e veprimit:
• Cilat janë institucionet/aktorët e bashkëpunimit?
• Cilat janë institucionet/aktorët e vendimmarrjes?
Hapi 3. Me kontributin e pjesëmarrësve, trajnuesi ndërton një grafik me elementët kryesorë për
vlerësimin e rezultateve dhe procesin dinamik të bashkëveprimeve midis institucioneve,
aktorëve dhe profesionistëve të përfshirë në shërbimin e kujdestarisë.
Hapi 4. Punë në grupe sipas organizatave. Trajnuesi orienton pjesëmarrësit të hartojnë një plan
veprimi bazuar në fazën apo çështjen e zgjedhur dhe se si identifikohen burimet
lokale për të mbështetur projektin.
Hartëzimi i shërbimeve komunitare që kanë lidhje me objektivin tuaj?
Cilat janë institucionet publike me të cilat lidhet drejtpërdrejtë plani juaj?
Sesioni 8. Përdoruesit e Manualit të Trajnimit dhe Vlerësimi i Trajnimit
OBJEKTIVAT
Aftësimi i pjesëmarrësve në prezantimin e planeve të veprimit të
organizatës së tyre në lidhje me shërbimin e kujdestarisë
Aftësimi i pjesëmarrësve në gjetjen e bashkëpunëtorëve që ndajnë të
njëjtat interesa me ta
Të forcojë kapacitetet e organizatës së tyre për të hyrë në role aktive në
shërbimin e kujdestarisë dhe nevojën e bashkëpunimit mes institucioneve
dhe aktorë të interesuar të komunitetit.
Të familjarizojë pjesëmarrësit me qasjet në vlerësimin e rezultateve të
shërbimit të kujdestarisë.
MATERIALET Tabelë shkrimi, letër, markera, stilolapsa, laptop, projektor, video.
FLETËT E
PUNËS
1. Format i planit të veprimit 2. Format i sistemit të shërbimeve komunitare për fëmijët Fletë pune: o Cilat janë rolet e organizatës suaj në procesin e shërbimit të kujdestarisë o Reflektime mbi trajtimin e një çështjeje konkrete të ndeshur në praktikë o Standardet e vlerësimit të shërbimit të kujdestarisë
8
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
99
A ka nisma të tjera në këtë drejtim
A ka OSHC/ grupe interesi në zonën tuaj?
Kanale mediatike?
Vlerësimi dhe mbyllja e trajnimit Koha: 30 minuta
Objektivat:
Të sigurojë vlerësimin nga pjesëmarrësit mbi realizimin e pritshmërive të tyre.
Të përgjithësojë rezultatet dhe inkurajojë pjesëmarrësit për zbatimin e njohurive,
aftësive dhe kompetencave të fituara gjatë trajnimit.
Hapi 1 Trajnuesi përdor formën e vlerësimit për të marrë vlerësimin e trajnimit nga
pjesëmarrësit.
Hapi 2 Trajnuesi dhe pjesëmarrësit diskutojnë mbi vlerësimin e trajnimit, mbi realizimin e
pritshmërive të tyre dhe sesi mund të ndihmojnë organizatat në nismat e tyre.
Hapi 3 Trajnuesi përfundon trajnimin duke falënderuar pjesëmarrësit për qëndrimin aktiv si
dhe iu uron të venë në zbatim planet e përgatitura.
8
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
100
Bibliografia
Agjencia Shtetërore për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve, Raporti i punës së saj dhe i
strukturave të mbrojtjes së fëmijëve, http://www.femijet.gov.al
European Commission, (2018), The European Pillar of Social Rights
CELCIS, (2012), Moving Forward: Implementing the 'Guidelines for the Alternative Care of
Children'
Colton, M.R., Sanders and Williams, (2001), An Introduction to Working with Children: A
Guide for Social Workers. New York: Palgrave.
IOM, Róisín Boyle, (2009) My Heart is Here Alternative Care and Reintegration of Child
Trafficking Victims and Other Vulnerable Children:
https://www.iom.int/jahia/webdav/shared/shared/mainsite/activities/countries/docs/my-heart-is-
here-alternative-care-reintegration-child-trafficking-cambodia.pdf
Kadushin, A., (1980) Child Welfare Services: An Introduction, New York McMillan
Organizata e Kombeve të Bashkuara, (2009), Udhëzuesit e Kujdesit Alternativ për Fëmijët
Organizata e Kombeve të Bashkuara, SDG 2030
Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, UNICEF, Terre des Hommes,
(2010), Protokolli i Punës së Punonjësve të Mbrojtjes së Fëmijës,
Programimi i udhëzimit për fëmijët e privuar nga kujdesi prindëror:
http://www.alternativcareguidelines.org/MovingForward
Save the Children, Bep van Sloten (2016) Report Feasibility Study on transition of Residential
Care institutions into community based services in the Municipality of Shkodër.
UNICEF, (2006), Alternative Care for Children without primary caregivers in tsunami-
affected countries: Indonesia, Malaysia, Myanmar and Thailand.
UNICEF & Shërbimet Sociale Bethany, (2009), Libri i Kujdestarisë, Udhëzues për punonjësit
socialë.
UNICEF & Terre des hommes, (2015), Hartëzimi dhe analiza e sistemit të mbrojtjes së fëmijëve
në Shqipëri: http://femijet.gov.al/al/wp-content/uploads/2014/02/Hartezimi-dhe-analiza-
MAESTRAL.pdf
http://www.adoptvietnam.org/adoption/health-institutional-impacts.htm
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4130248/
http://www.nottinghamchildrenspartnership.co.uk/media/362110/ncc_sos_the-three-houses-
assessment-tool-guidance.pdf
Legjislacioni shqiptar
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Ligji Nr. 8417, datë 21.10.1998, i ndryshuar
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
101
Kodi i Procedurës Civile, Ligji Nr. 8116, datë 29.03.1996, i ndryshuar
Kodi i Familjes, Ligji nr. 9062, datë 08.05.2003, i ndryshuar
Ligji nr. 7531, datë 11.12.1991 “Për ratifikimin e konventës për të drejtat e fëmijës”,
http://www.qbz.gov.al/botime/Konventa%20e%20femijeve.pdf
Ligji Nr. 8153, datë 31.10.1996, “Mbi statusin e jetimit”
Ligji nr. 8454, datë 04.02.1999, “Për Avokatin e Popullit”, i ndryshuar
Ligji nr. 9359 datë 24.03.2005 “Për ratifikimin e “Konventës Europiane “Për marrëdhëniet me
fëmijët””
Ligji nr. 9443 datë 16.11.2005 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën “Për
juridiksionin, ligjin e zbatueshëm, njohjen, zbatimin dhe bashkëpunimin, në lidhje me
përgjegjësinë prindërore dhe masat për mbrojtjen e fëmijëve””
Ligji nr. 9355, datë 10.03.2005 "Për ndihmën sociale dhe shërbimet sociale", i ndryshuar me
Ligjin nr. 121/2016 "Për shërbimet e kujdesit social në Republikën e Shqipërisë"
Ligji nr. 9669, datë 18.12.2006 “Për masa ndaj dhunës në marrëdhëniet familjare”
Ligji nr. 163/2014, “Për Urdhrin e Punonjësve Socialë në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar
në 2017.
Ligji nr. 40/2016 datë 14.4.2016 “Për Urdhrin e Psikologut në Republikën e Shqipërisë”
Ligji nr. 18/2017 "Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës"
VKM Nr. 659, datë 17.10.2005 “Për standardet e shërbimit të përkujdesit shoqëror, për fëmijët
në institucionet rezidenciale”.
VKM nr. 1104, datë 30.07.2008 për disa shtesa në VKM Nr. 80, datë 28.01.2008 “Strategjia
sektoriale e mbrojtjes sociale dhe të planit të veprimit për zbatimin e saj”.
VKM Nr. 752, datë 08.09.2010 “Për miratimin e standardeve të shërbimit të kujdestarisë për
fëmijët në nevojë”.
VKM nr. 148, datë 13.03.2018 “Për përcaktimin e rregullave të bashkëpunimit ndërmjet
mekanizmave këshillimorë e koordinues institucionalë, strukturave për të drejtat dhe mbrojtjen e
fëmijës dhe organizatave jofitimprurëse, për realizimin e politikave kombëtare e vendore, si dhe
për shërbimet e nevojshme për mbrojtjen e fëmijës”.
VKM Nr. 149, datë 13.03.2018 “Për kriteret, dokumentacionin dhe procedurat për evidentimin e
familjes kujdestare për fëmijët pa kujdes prindëror dhe masës së financimit për shpenzimet e
fëmijës së vendosur në familje kujdestare”.
VKM Nr. 353, datë 12.06.2018 “Për rregullat e funksionimit të grupit teknik, ndërsektorial për
mbrojtjen e fëmijëve, pranë bashkive dhe njësive administrative”.
VKM Nr. 578, datë 03.10.2018 “Për procedurat e referimit e të menaxhimit të rastit, hartimin
dhe përmbajtjen e planit individual të mbrojtjes, financimin e shpenzimeve për zbatimin e tij, si
dhe zbatimin e masave të mbrojtjes”
Udhëzim Nr. 582, datë 18.12.2017 “Për miratimin e standardeve të shërbimeve të përkujdesjes
shoqërore, në qendrat shtëpi familje, për fëmijët 16–18 vjeç”.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
102
Anekse
Aneks 1. Programi i Trajnimit
PROGRAMI I TRAJNIMIT
ORARI
DITA E PARË
DITA E DYTË
Sesioni
Hyrës
10.00-
10:30-
Sesioni
10:30-
11:00
11:00-
11:30
Qëllimi dhe objektivat e trajnimit Vështrim mbi programin dhe pritshmërinë e
pjesëmarrësve; Vlerësimi paraprak i njohurive dhe aftësive
1. Koncepti i shërbimit të kujdestarisë
dhe parimet bazë 1.1 Fëmija dhe familja
1.2 Promovimi i kujdesit prindëror dhe
parandalimi i ndarjes së fëmijës 1.3 Nevojat e fëmijës, kujdesi alternativ dhe
parimet bazë të tij (prezantim, pyetje, diskutime)
2. Procesi i shërbimit të kujdestarisë dhe
roli i profesionistëve
2.1 Procesi 2.2 Roli proaktiv i profesionistëve në
sistemin e mbrojtjes së fëmijëve
2.3 Monitorimi i vendosjes së kujdestarisë
dhe riintegrimit të fëmijës
(prezantim, reflektime individuale,
diskutime)
Reflektim i pjesëmarrësve nga dita e parë dhe
prezantim i programit për ditën e dytë
5. Kuadri rregullator për shërbimin e
kujdestarisë 5.1 Konventa e Kombeve të Bashkuara 5.2 Legjislacioni shqiptar 5.3 Matrica e institucioneve 5.4 Protokollet e zhvilluara (prezantim, pyetje, diskutime) Aplikimi i kuadrit teorik në punën në 4 grupe
sipas organizatave dhe përgjegjësive të tyre. Prezantim i gjetjeve dhe reflektime
6. Menaxhimi i rastit – shembuj suksesi në
zbatimin e shërbimit të kujdestarisë 6.1 Vlerësimi i fëmijës dhe familjes
6.2 Plani individual i kujdesit për fëmijën
6.3 Referimi tek shërbimet,vendosja dhe
monitorimi i fëmijës në familjen kujdestare
6.4 Riintegrimi i fëmijës
(prezantim i rasteve të suksesit, video,
pyetje, diskutime)
11:30-11:45 Pushim kafeje
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
103
Sesioni
11:45-
12:15
12:15-
13:00
3. Qasjet Teorike për shërbimin e
kujdestarisë
3.1 Perspektiva e të drejtave të fëmijës 3.2 Vazhdimësia e shërbimeve të kujdesit
për fëmijët 3.3 Ndërhyrjet e integruara nga familja në
komunitet - Modeli ekologjik 3.4 Perspektiva multidisiplinare që i
referohet nevojave komplekse të fëmijës
(pune ne grupe, reflektime sipas
profesionit, diskutime)
7. Hartimi i një plani veprimi për shërbimin
e kujdestarisë
1. Elementet e një plani veprimi 2. Partneriteti mes qeverisjes vendore dhe
organizatave të shoqërisë civile për zbatimin e
planit të veprimit – zgjedhja e bashkëpunëtorëve 3. Rrjetëzimi dhe zhvillimi i kapaciteteve Pasi qartësohen për skeletin e përbashkët të një
plani veprimi, pjesëmarrësit ndahen në grupe
sipas organizatave të ngjashme
13.00-14:00 Dreka
Sesioni
14.00-
14.45
14.45-
15.00
15.00-
15.30
4. Orientimi drejt trajnimit praktik –
Video “Të bësh ndryshimin”
Pjesëmarrësit mbajnë shënime dhe
reflektime mbi temat e trajtuara
Diskutimi i reflektimeve në fund të sesionit
8. Përdoruesit e Manualit të Trajnimit
Prezantim i planeve të veprimit në grup
të madh
Diskutim se ku do ta paraqesin dhe
miratojnë planin e veprimit
Si do t’i vlerësoni rezultatet?
Sesioni
Mbyllës 15.30-
16.00
Vlerësimi dhe mbyllja e ditës së parë Vlerësimi i programit të trajnimit,
konkluzionet dhe mbyllja
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
104
Aneks 2. Formularë
Gjatë ofrimit të shërbimit të kujdestarisë së fëmijeve, ofruesi i shërbimit të kujdestarisë
nëpërmjet ekipit multidisiplinar duhet të ketë parasysh kriteret e përzgjedhjes së familjes
kujdestare (Aneksi 2.2); të plotësojë disa formularë; si dhe të mbledhë disa dokumenta rreth
familjes kujdestare, fëmijës që do vendoset në familjen kujdestare dhe familjes biologjike të
fëmijës. Kriteret e familjes kujdestare, dokumentacioni që kërkohet si dhe formularët të cilët janë
të përcaktuar me termin aneks ndodhen në VKM Nr. 149, datë 13.03.2018 “Për kriteret,
dokumentacionin dhe procedurat për evidentimin e familjes kujdestare për fëmijët pa kujdes
prindëror dhe masës së financimit për shpenzimet e fëmijës sëvendosur në familje kujdestare”.
Formularët për shërbimin e kujdestarisë
Aneks 2.1 Formular Nr.1 mbi të dhënat e aplikuesit VKM Nr.149, datë 13.03.2018
Aneks 2.2 Formular Nr.2 me të dhëna të detajuara të familjes kujdestare VKM Nr.149, datë 13.03.2018
Aneks 2.3 Udhëzim për plotësimin e Formularit Nr.2
Aneks 2.4 Formular Nr.3 me të dhënat për fëmijën që do vendoset në kujdestari VKM Nr.149, datë 13.03.2018
Aneks 2.5 Lista e faktorëve që rrezikojnë ose mbështesin ribashkimin
Aneks 2.6 Pyetjet për të kuptuar cilësinë e marrëdhënieve midis fëmijës dhe familjes së tij gjatë kohës së ndarjes me
fëmijën
Aneks 2.7 ‘Kontakte të rregullta” midis familjes dhe fëmijës nënkupton që kontakti është rutinë, i mirëqenë dhe jo i
kufizuar në raste të veçanta.
Aneks 2.8 Qëndrueshmëria e ndryshimit
Aneks 2.9 Vlerësimi i aftësive prindërore për të ruajtur një ribashkim të suksesshëm
Aneksi 2.10 Faktorët që mund të ndikojnë në momentin e kthimit të një fëmije në shtëpinë e tij
Aneksi 2.11 Marrëdheniet e fëmijës me familjen dhe motivimi për ribashkim
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
105
Aneks 2.1 FORMULAR Nr.1 MBI TË DHENAT E APLIKUESIT
I- Të dhëna personale
1- Emri _________________________
2- Mbiemri __________________________
3- Mosha __________________________
4- Statusi civil __________________________
5- Adresa __________________________
II- Cili është burimi juaj i informacionit mbi shërbimin e kujdestarisë? ___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________ III- Cili është motivi që ju shtyn për t’u ofruar si prind kujdestar?
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
IV- Cilat janë marrëdhëniet tuaja me ligjin? - A ju është mohuar e drejta prindërore në ndonjë periudhë të jetës suaj? Nëse po, kur? Po Jo
_______________________________________________________________
- A keni qenë ndonjëherë i ndjekur penalisht? Nëse po, kur? Po Jo
__________________________________________________________________
V- Sa janë të ardhurat mujore të familjes tuaj (përfshi të gjithë anëtarët e familjes)?
________ Lekë
VI- Jepni të dhëna për nivelin e edukimit tuaj.
- I ulët
- I mesëm
- I lartë VII- A keni pasur ndonjëherë apo keni ndonjë problem shëndetësor?
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________
VIII- Sa është sipërfaqja e banesës suaj? ____________m2
IX- Sa fëmijë keni? Jepni moshën dhe seksin e tyre
Emri Mosha Seksi
______________________ ____ ________
______________________ ____ ________
______________________ ____ ________
X- A janë dakord të gjithë anëtarët e familjes suaj me vendimin për të qenë familje
kujdestare? Po Jo
- Nëse jo, cili nga anëtarët dhe për çfarë arsyeje? __________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
106
Aneks 2.1 FORMULAR Nr.2 ME TË DHËNA TË DETAJUARA
TË FAMILJES KUJDESTARE
(Ju lutem lexoni udhëzimin e mëposhtëm për plotësim të rregulltë të formularit)
I. DETAJE KONTAKTI
Institucioni/organizata/ agjenci e cila ofron shërbimin e kujdestarisë:
Emri i punonjësit social:__________________________________________
Emri i manaxherit/ drejtuesit:________________________________________
Adresa:_______________________________________________________
Nr.Tel /Fax _________________
II. TË DHËNA PËR FAMILJEN KUJDESTARE
1 . TË DHËNA PËR PRINDËRIT KUJDESTARË
Nena Babai - Emri ______________ ____________
- Mbiemri ______________ ____________
- Mbiemri i mëparshëm ______________ ____________
- Datëlindja ______________ ____________
- Shtetësia ______________ ____________
- Punësimi ______________ ____________
- Adresa ______________________________
- Nr.tel ____________
2- MARRËDHËNIET E FAMILJES KUJDESTARE ME LIGJIN (lexo udhëzimin bashkëngjitur formularit)
Nëna Babai
A e gëzoni aktualisht të
drejtën prindërore? PO JO PO JO Nëse jo, për çfarë
arsyeje?
A ju është mohuar e drejta PO JO PO JO Nëse po, për çfarë
prindërore në ndonjë arsyeje?
periudhë të jetës suaj?
A keni qenë ndonjëherë i PO JO PO JO Nëse po, kur dhe për
ndjekur penalisht? çfarë arsyeje?
A keni ndonjë anëtar të PO JO PO JO Nëse po, kur dhe për
familjes të ndjekur çfarë arsyeje?
penalisht?
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
107
3- STATUSI FINANCIAR
-Sa janë të ardhurat mujore të familjes
( duke përfshirë të gjithë anëtarët e saj)? _______ Lekë
4- EDUKIMI
- Jepni të dhëna mbi edukimin tuaj.
Nëna Babai
I ulët • •
I mesëm • •
I lartë • •
5- SHENDETI
Përshkruani shkurtimisht gjendjen tuaj shëndetësore në të kaluarën dhe atë aktuale.
________________________________________________________________________
(Për gjendjen aktuale plotësoni formularin bashkëngjitur sipas udhëzimit të dhënë dhe merrni një raport nga mjeku psikiatër.)
6- STATUSI CIVIL
Nëna Babai
e/i martuar • •
e/i divorcuar • •
e/i ve • •
beqar • •
7- MOTIVIMI
a- Cilat janë motivet që ju shtyjnë për të qenë familje kujdestare?
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
b- A janë dakord të gjithë anëtarët e familjes me vendimin për të qenë familje kujdestare?
Po Jo Fëmijët • •
_______________________ • •
_______________________ • •
Anëtarët e tjerë të familjes
_______________________ • •
• •
c- A jeni të gatshëm të pranoni bashkëpunimin midis jush dhe familjes së origjinës në të mirë të fëmijës?
Po • Jo •
d- A jeni të gatshëm për një bashkëpunim të ngushtë dhe të vazhdueshëm me agjencinë?
Po • Jo •
8 - STREHIMI
a- Sa është sipërfaqja e banimit të shtëpisë tuaj?............m2 b- Jepni tipin e shtëpisë, sistemin e ujit dhe kanalizimeve....
__________________________________________________________________________________________
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
108
9- KOMUNITETI
Përshkruani karakteristikat tipike të komunitetit tuaj.
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
b- Si janë marrëdhëniet tuaja me fqinjët?
Shumë të mira •
Normale •
Jo të mira •
c- Çfarë institucionesh edukuese ju ofron komuniteti?
Çerdhe •
Kopshte •
Shkollë fillore •
Shkollë tetëvjeçare •
Shkollë e mesme •
ç- Çfarë institucionesh shëndetësore ju ofron komuniteti?
ambulancë •
klinike dentare •
konsultore •
qendër shëndetësore •
spital •
e- Çfarë qendrash argëtimi ju ofron komuniteti?
sheshe për të luajtur •
park lojrash •
biblotekë •
kinema •
f-Me çfarë mjetesh realizohet transporti brenda dhe jashtë komunitetit tuaj?
autobus •
furgon •
tren •
III. TË DHËNA PËR FËMIJËT E FAMILJES KUJDESTARE
Emri Gjinia Datëlindja Shkolla Marrëdhënia
që frekuenton me prindin
_______________ _____ __________ ____________ ________
_______________ _____ __________ ____________ ________
_______________ _____ __________ ____________ ________
_______________ _____ __________ ____________ ________
IV. TË DHËNA PËR ANËTARËT E TJERË TË FAMILJES
Emri Gjinia Datëlindja Marrëdhënia brenda
strukturës familjare
____________________ _____ ___________ _______________ ____________________
_____ ___________ _______________
V. PËRSHKRIMI I FAMILJES KUJDESTARE
Jepni një përshkrim të jetës suaj familjare (interesat, eksperiencat, si organizohet jeta brenda familjes,
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
109
pikat e forta dhe të dobëta).
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
VI- REKOMANDIME
Jepni emrat dhe adresat e dy personave që ju njohin për më shumë se një vit dhe nuk kanë lidhje gjaku me ju.
Emër Mbiemër Adresa Nr. Tel. 1.___________________ ________________________ __________
2.___________________ ________________________ __________
APLIKANTI PUNONJËSI SOCIAL
EMËR, MBIEMËR EMËR, MBIEMËR
_________________________ _________________________
Aneks 2.3 UDHËZIM PËR PLOTËSIMIN E SAKTË TË FORMULARIT NR 2
ME TË DHËNA TË DETAJUARA TË FAMILJES KUJDESTARE
● Lutemi përdorni shkronja të mëdha të shtypit, të shkruara qartë, gjatë plotësimit të formularit.
● Kur përgjigja e pyetjeve jepet me plotësim kuadrati, përdorni shenjën kryq (x) në atë kuadrat që i korespondon
përgjigjes suaj.
● Dokumentacioni i nevojshëm i cili vërteton deklarimet tuaja paraqitet më poshtë.
● Për pikën II.1 kërkohet:
- Çertifikatë familjare
● Për pikën II.2 kërkohet:
- Dëshmi penaliteti (merret pranë Ministrisë së Drejtësisë, në zyrën e Gjendjes së Gjyqësisë.)
● Në pikën II.5 formulari mbi gjendjen aktuale shëndetësore plotësohet nga mjeku i ambulancës suaj.
● Në pikën II.8 germa b, duhet të shkruani emrat e secilit prej fëmijëve si dhe emrat e anëtarëve të tjerë të familjes
dhe përbri të jepet përgjigja.
● Në pikën II. 9 me tip shtëpie kuptohet nëse shtëpia ku ju banoni është shtëpi e ulët apo apartament. Në sistemin
e ujit dhe kanalizimeve do të përcaktoni nëse ato janë brenda rrjetit publik apo jo.
- fëmijë të adoptuar
- fëmijë në kujdestari.
● Në pikën III, me marrëdhënie të prindit me fëmijën përcaktoni nëse janë fëmijë të lindur nga:
- martesa aktuale
- martesa e mëparshme ( nga nëna ose babai)
● Në pikën IV duhet të shkruani emrat e anëtarëve të tjere të familjes dhe cilat janë lidhjet e tyre me prindin
kujdestar.
● Në pikën VI kërkohet që njeri nga rekomandimet të jetë nga administratori shoqëror/ kryeplaku i zonës.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
110
Aneks 2.4 FORMULARI NR. 3 TË DHËNAT E FËMIJËS QË DO TË VENDOSET NË KUJDESTARI
I. DETAJE KONTAKTI
Institucioni/organizata/ agjencia e cila ofron shërbimin e kujdestarisë:
Emri i punonjësit social:____________________________________________
Emri i manaxherit/ drejtuesit:________________________________________
Adresa : __________________________________________________________
Nr. Tel/Fax _______________________________________________________
II- TË DHËNA IDENTIFIKUESE TË FËMIJËS
Emri ____________
Mbiemri ____________
Gjinia _____________
Datëlindja _____________
Vendlindja _____________
Shtetësia _____________
Adresa aktuale_______________________________________________________
Tel / Fax_____________________________________
III- STATUSI LIGJOR I FËMIJËS
Nën kujdesin e familjes biologjike •
I deklaruar i braktisur •
Nën kujdesin e shtetit •
Nën kujdesin e familjes kujdestare •
Të tjera, specifiko •__________________________________
IV-MARRËDHËNIA E FËMIJËS ME FAMILJEN NË TË CILËN JETON AKTUALISHT Fëmijë nga martesa aktuale •
Fëmijë nga martesa të mëparshme •
Fëmijë i birësuar •
Fëmijë i vendosur në kujdestari •
Tjetër (nëse po specifiko) •____________________________________
V- PËRFITIMET E FËMIJËS NGA:
Trashëgimia •
Pension familjar •
Pension i paaftësisë •
Sistemi i asistencës sociale •
Burime të tjera ( specifiko) •______________________________________
VI- PËRSHKRIM I SHKURTËR I FËMIJËS
1. Zhvillimi psiko-motor, emocional dhe social të tij
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
2. Rutina ditore e fëmijës ____________________________________________________________________________________________
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
111
3- Sjellje të veçanta të fëmijës qe mund te shkaktojne shqetesime
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
VII. PËRSHKRIM I SITUATËS SHËNDETËSORE
1. Probleme shëndetësore, aftësi të kufizuara, nëse ka, alergjitë, nevoja për dietë, mjekimet, vizitat mjekësore.
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
2.Historia mjekësore, imuniteti, sëmundje të së kaluarës, probleme të tjera (urinimi në krevat etj.).
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
3. Kontaktet me mjekun, dentistin, pediatrin, etj.
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
VIII. EDUKIMI
1. Emri i shkollës ___________________________________
2. Adresa e shkollës ___________________________________
3. Lloji i shkollës ___________________________________
edukim parashkollor fillore nëntëvjeçare
e mesme e mesme me konvikt shkollë për fëmijë me nevoja të veçanta
-Renditni më poshtë shkollat e ndjekura më parë nga fëmija (nëse ka):
Emri i shkollës Adresa Lloji i shkollës Vitet / Viti shkollor _______________|_________________|__________________|_________________|
_______________|_________________|__________________|_________________|
_______________|_________________|__________________|_________________|
_______________|_________________|__________________|_________________|
- Kontaktet me edukatorët, mësuesit etj.
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
IX. VENDBANIMET E FËMIJËS QË NGA LINDJA
Paraqisni një listë të detajuar të të gjitha vendbanimeve të njohura për fëmijën, arsyet e lëvizjes dhe
sistemimin aktual të tij. Në fund të listës përshkruani shkurtimisht arsyet e lëvizjes së tij.
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
112
Vendbanimet e fëmijës
(fam.biologjikekujdesare,
institucione etj)
Koha e
qëndrimit
Mosha e fëmijës
gjatë kësaj
periudhe
Emrat e prind.biol.
Kujdestarve,
Punonjësit social
Arsyet e
lëvizjes
X. MOTRAT DHE VËLLEZËRIT E FËMIJËS
Emri Mbiemri Gjinia Datëlindja Lidhja e gjakut Vendbanimi
me fëmijën _______ ________ ________ ____________ ______________ ________
_______ ________ ________ ____________ ______________ ________
_______ ________ ________ ____________ ______________ ________
_______ ________ ________ ____________ ______________ ________
_______ ________ ________ ____________ ______________ ________
(Vendosni shenjën “X” për vëllain/motrën me të cilën fëmija është shumë i lidhur dhe shenjën “XX” për
vëllain/motrën me të cilën fëmija kërkon të mbajë kontakte të vazhdueshme në të ardhmen.
- Jepni një përshkrim të shkurtër të takimeve aktuale dhe atyre të planifikuara me motrat dhe vëllezërit
(nëse fëmija ka qëndruar më parë në familje kujdestare apo institucion).
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
XI. FAMILJA BIOLOGJIKE
Nëna e fëmijës
Emri ________________________ Mbiemri ________________________
Mbiemri i mëparshëm ________________________ Datëlindja ________________________
Vendlindja ________________________ Emri i bashkëshortit ________________________
Adresa ________________________ Emrat e personave të tjerë në familje ________________________
A e gëzon të drejtën prindërore? Po Jo
- Jepni shkurtimisht një përshkrim të përgjithshëm për nënën e fëmijës. _____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
113
-Cila është shkalla e lidhjes dhe e kontakteve të nënës me fëmijën?
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
Babai i fëmijës
Emri ________________________ Mbiemri ________________________
Datëlindja ________________________
Vendlindja ________________________
Emri i bashkëshortes ________________________ Adresa ________________________
Emrat e personave të tjerë në familje ________________________ A e gëzon të drejtën prindërore? Po Jo
- Jepni shkurtimisht një përshkrim të përgjithshëm për babanë e fëmijës.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
______________________________
- Cila është shkalla e lidhjes dhe kontakteve të babait me fëmijën?
_____________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Nëna biologjike Babai biologjik
Niveli i edukimit ___________________ ___________________
Punësimi aktual ___________________ ___________________
Punësimi i mëparshëm
Statusi civil kur ka lindur ___________________ ___________________
fëmija
Statusi civil aktual ___________________ ___________________
Kur e kanë ndërprerë kujdesin ___________________ ___________________
për fëmijën?
A ka secili prind përgjegjësi për ___________________ ___________________
fëmijën?
Raste të tjera:
a) Njerkë b) Nënë adoptive c) Nënë kujdestare
Emri ________________________
Mbiemri ________________________
Mbiemri i vajzërisë ________________________
Datëlindja ________________________
Vendlindja ________________________
Emri i bashkëshortit ________________________
Adresa ________________________
Emrat e personave të tjerë në familje ________________________
A e gëzon të drejtën prindërore? Po Jo
- Jepni shkurtimisht një përshkrim të përgjithshëm të saj. ________________________________________________________________________________
Manual Trajnimi Praktik për Shërbimin e Kujdestarisë
114
- Cila është shkalla e lidhjes dhe kontakteve të saj me fëmijën? _____________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
a) Njerk b) Baba adoptiv c) Baba kujdestar Emri ________________________
Mbiemri ________________________ Datëlindja ________________________
Vendlindja ________________________ Emri i bashkëshortes ________________________
Adresa ________________________ Emrat e personave të tjerë në familje ________________________
A e gëzon të drejtën prindërore? Po Jo
- Jepni shkurtimisht një përshkrim të përgjithshëm për të. ________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________ - Cila është shkalla e lidhjes dhe kontakteve të tij me fëmijën?
________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________
Nëna Babai
Niveli i edukimit ___________________ ___________________
Punësimi aktual ___________________ ___________________
Punësimi i mëparshëm ___________________ ___________________
Statusi civil aktual ___________________ ___________________
Kur e kanë filluar kujdesin për ___________________ ___________________
fëmijën?
Kurekanëndërprerë ___________________ ___________________
përkujdesjen për fëmijën?
A ka secili prind përgjegjësi ___________________ ___________________
për fëmijën?
- Jepni të dhëna për kujdestarin ligjor të fëmijës (nëse ka një të tillë).
________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
XII- PRIORITETET QË KA FËMIJA PËR ZGJEDHJEN E FAMILJES KUJDESTARE (nëse fëmija është mbi 10 vjeç)
- Shëndeti _________________________ - Edukimi _________________________
- Mosha _________________________ - Pozicioni gjeografik _________________________ - Ndonjë dëshirë tjetër e fëmijës _________________________
- A ka ndonjë konflikt interesash që duhet marrë parasysh në përzgjedhjen e familjes kujdestare? Po
Jo Nëse po, shpjegoni_____________________________________________________________