Manevi Dan1§manl1k ve Rehberlik (Cilt-11)

Editorler

Do<;. Dr. Ali Ayten D0<;. Dr. Mustafa Ko<; Prof. Dr. Nuri Tmaz

em Degerler Egitimi Merkezi

© Eserin Her Ti.irlii Basun Hakki Anla§IDah Olarak

Ensar Ne§riyat' a Aittir.

Dem Yayutlan Ensar Ne~riyat Tic. A.~. Organizasyonudur.

ISBN: 978-605-4036-74-5

TAKIM NUMARASI: 978-605-4036-72-1

KitabmAd.i

Manevi D~manhk ve Rehberlik . (Cilt-Il)

Edi tori er Do~. Dr. Ali Ayten

Do~. Dr. Mustafa Kot;

Prof. Dr. Nuri Tmaz

Yaym Koordinatorii

Furkan Erdogdu

Kapak & Sayfa Tasannu Nuray Yiiksel

Basla-Cilt <;INAR MAT. ve YAY. SAN. Tic. LTD. $Ti

100. Yu Mahallesi Matbaaolar Caddesi

Ata Han No:34 I 5 Bagolar - isTANBUL

Tel: 0212 628 96 00 - Faks: 0212 430 83 35

Ser!ifika No: 12683

1. Basrm

Arahk2016

ileti§inl

Orn~ Reis Mah. Giyimkent Sitesi 12.Sok. No:40-42 Esenler I iSTANBUL Tel: (0212) 491 19 03 - 04 Faks: 0(212) 438 42 04

www.ensarnesriyat.com.tr e-mail: ensax@ensamesriyatcom.tr

Daru~manm Maneviliginin Gerekliligi Uzerine:

Dini i~erikli TV Programlar1nda Sorulan Sorular Uzerine

Nitel Bir <;;ah~ma

Gilli.i§an Gocen *

Girl~

Medya ara<;J.an ii;erisinde televizyonun, birey ve toplum ya§anuru etkile­mede ve yonlendirmede (digerlerine gore hemen hemen her evde bulundu­gu ve ula§tldigi i<;in) daha avantajh ve daha etkili oldugu kabul edilmektedir. Hatta son zamanlarda evlerin farkh boliimlerinde, ~ilerin ozel kullaruiruna tahsis e~ bundan dolayi birden i;ok sayida televizyon sahibi olan hane

- sayis1 da hizla artmaktadrr. insanlann en fazla zaman ayrrchgi kitle ile~ ara<;lanndan biri olan televizyon, bundan dolayi ya§amm hemen ~er alaruru etkilernekte ve nihayetinde de bireylerin ya§am tarzlarirun belirlenmesinde veya yonlenmesinde onemli bir rol iistlenmi§ olmaktadrr.

Televizyondan soma geli§en internet diinyas1yla birlikte gorsel ve yazili medyarun birle§imi olarak da kabul edebilecegimiz sosyal medya, bugiin her ne kadar ilk akla gelen ileti§im ara<;lanrun b~mda gelse de; niifus, egi­tim, ya§ ve ula~tlabilirlik dii~illdiigunde televizyon hala kamuoyunu et­kileme, yonlendirme ve bilgilendirme gi.iciiyle bu srralamadaki ilst srrasrm korumaktadrr. Televizyonun elbette «;ok farkh alanlarda bilgi, killtiir, yete­nek ve eglence ama<;h olarak kullanmu geri;ekle§mektedir. Ozellikle son be§

ytldrr tv kanallann i;ogalmi~ ve dini programlann izlenme oranlar1 artmi§trr. Bununla birlikte usluplan ve giiniin ihtiya<;lanna yakla~rmlar1 ile dikkat i;e­ken din adamlanrun on plana <;tkmasma bagh olarak tv kanallarmdaki dini i<;erikli programlarda arh§m oldugu gozlemlenmektedir.

•Yard. Do~. Dr., Istanbul O'niversitesi, ilahiyat Fakilltesi. e-mail: guJusan.gocen@istanbul.edu.tr

284 MANEvi DAN1$MANLIK VE REHBERLiK

Toplumu yonlendiren ve derinden etkileyen bir olgu ve kurum olarak

din ve onun temsikileri olarak goriilen din adamlar1, bu dini programlar- -

da verdikleri bilgiler ve sorulan sorulara verdikleri cevaplarla, tv ekrarunda

din hizmeti vermektedirler. Fakat burada sadece akademik ve ilahiyat ca­

miasuun dikkatini r;ektigi kadar kamuoyu nezdinde de dikkat r;eken husus

~udur ki; televizyon programlarmda din adamlarma yoneltilen sorular sa­

dece b.khi, dini, hukuki ve ahlfil<la ile ilgili sorulardan oln~mamaktadrr. Bu

sorulann bir k.tsrru klinik, buyiik r;ogunlugunun ise hem dini/ manevi hem

de arkas1 derin psikolojik sik.tnh, ba§a ¢ma sfueci, travma ve psikqlojik

yardun ir;eren meselelerle ilgilidir. Bu sebeple de bu programlar ve bur~daki sorular hem kamuoyunda, hem de ilahiyat ve psikoloji alanlarmda buyiik

bir yanki bulmaktadrr. Bu olu§an ortam sebebiyle, dikkati r;eken ve ii.zerinde

durulmas1 gereken temel hususlardan biri, (oncelikle sorularm ve ki§ilerin

bireysel ve sosyal gerr;ekligini paranteze alarak bakarsak), bu sorularm ilade

edilmek ii.zere ki§ilerce yoneltildikleri programlarm dini programlar; soru­

larm cevaplayic1 ve muhatab1 olarak yetkili ki§ilerin de din adamlan olarak

ser;ilmesidir. Yani; ki§ilerin sorularrm ele all§ tarz1 (dini mi? psikolojik mi?)

ve bunun r;ozii.mii ir;in yonlendirdikleri adres (psikoloji/ psikiyatri mi? din/

ilahiyat nu?) konusunun ele ab.nmasuun gerekliligidir. Bunu takiben ikinci olarak kar§1 kar§1ya kaldiguruz husus ise sorularmm <;ozii.mii ve en azmdan

yonlendirmesini yapacak ki§iler olarak gori.ilen din adamlarmm bu sorulara_

verdil<leri cevaplann ir;erigi ve yeterliligidir.

Tam da belirttigimiz hususlara e§ zamanli olarak, manevi ya da diger

kullarunu ile dini daru§manlik konusu, varl.lgi/yoklugu, me§rulugu/maku­

liyeti, gerekliligi/ gereksizligi, ir;erigi, metodu, kimi ilgilendirdigi ve kimin ilgilenecegi ba§llklanyla gi.i.ndemde tarh§tlmaktadrr. Manevi dant§manhk,

i.ilkemizde teorik ve pratik olarak bu yogunlukta yeni ele ahruyor olsa da,

bu yap1 ve kurumu kendi biinyesinde oturtmu§, tecriibesini ve kuramsal

temellerini geli§tirmi§ birr;ok i.ilke vardrr. Bizde yeni yeni fark ed.iliyor olsa

da, saruldigt gibi ge<;rni§i k.tsa degildir. i§te tam da bu noktada yaptlan ma­

nevi daru§manlik uygulamalaruun ve bu kurumun ihtiyar; olup olmadigirun

tarh§tldlgt bir zamanda, televizyonlardaki dini programlarm i<;inde yer alan

sorularm da ayn bir gi.i.ndem olu~turmas1, bu iki meseleyi bir arada ele al­

mayi gerektirmi§tir. Bu sebeple bu r;ah§manm amaa, henii.z manevi dani§.­

man uzmanligina sahip olmayan ki§ilere televizyon programlarmda sorulan

psikolojik ve dini boyutlan olan sorular baglammda manevi daru§manligm

gerekliligini ortaya koymakhr.

MANEvi DANI;>MANLIK VE REHBERLiK

Daru~manhkta iki Ortak: Din ve Psikoloji

285

Tfuk toplumunda din.in getirdigi mesajlann topluma aktanlmasmda en onemli aracr olan din adamlan, dinin ve onun getirdigi mesajlann ogre­

nilmesi ve ya§anmasuu dogrudan etkilemelerinden dolayi, kigilerin ~ ve

manevi istek ve ihtiyac;larll11Il kargtlanmasmda da birinci adres olarak gorii­lebilmektedir. Toplumdaki din adanu imaj1, ne.kadar olumlu ise; din ada­

rru s1fatiyla konu§an kimselerin soyleyecekleri geyler de, toplumda 0 derece

yanki bulmaktadir (Turan, 2007b: 296).

Psikolojik saghk soz konusu oldugunda her ne kadar son yiizytlda psi­

koloji ve din; alan, konu ve yontem olarak. birbirinden ayn tutulma ve kan§­

tinlmama durumu olsa da; roilattan onceki donemlerden bu yana maneviyat -saghk, psikolojik rahatsizlrklar- metafizik yaganh/varhklar, ruh- beden ill§­

. kisini birbirinden ayrrmak kolay olmanu§hr (Diizgiiner, 2013: 255). <;iinkii psikoloji, psikiyatri ve dini inan<; ve uygulamalar birbiri ii;erisine gec;rni§ durumdadrr. Kadim uygarhklara baktldigmda bui:un hastaliklann temelin­

de bilerek veya bilmeyerek yaptlan kotiiliikler yani giinah olgusunun one

<;Ikanld1gi, dolay1s1yla hastahga sahip olan insarun ahlakrrun zayifugimn,soz

konusu edildigi goriilmektedir. 19. yy. oncesinde hekim -din adami olarak

nitelendirilebilecek ki§i hastas1yla, bu giinahi bulmak ic;in goril§meler yapar -ve hastanm vicdaruiu tiimiiyle· a<;arak kendisine anlatmasuu istemektedir

(Babaoglu, 2002: 61). Bu sebeple de gec;rni§ten bugiine giinah ve hastalik gibi

goriinmeyenle ugra§an din adanu da, ozellikle goriinmeyen bir rahatsizhk

olarak psikiyatrik ve psikolojik rahatsizhklar1 iyile§tirmede daru§rnan olarak

goriilmii§tfu (Babaoglu, 2002: 20~21).

Ruh pay~asmda bulugtuklan ic;in ilahiyat ve psikoloji ili§k.isini, biitiin

dinler ve inani;larda gormek miimkiin olmu§tur. Dinler, insarun maddl ve manevf hastaliklanyla ilgilenrni§ ve insanlara §ifa sunma gayretinde olmu§­

lardrr. 20. yy'm baglannda modem bilim anlayi§tyla tibbm ve diger bilin).

dallarmm; <linden ve maneviyattan tamamen kopuk kalmas1, agrrhklt ola­

rak fiziki' boyutunun one 9-kanlmasma (saghk, hastalik ve mutluluk gibi te­mel konular da dahil) mana ktsmmm iskalanmasma, ote yandan da manevi

ilimlerin de sosyal bilimlerden uzakla§~ak nassa dayah/hukuki yone dog­

ru kaYn:iasma neden olmu~tur (Karaca, 2011: 32-33). Bu restle§meye kar§m

pozitif bilirnin ara<; ve metotlanyla yaptlan ara§hrmalar gostermektedir ki din1 inanc;lann ve bu dogrultudaki eylemlerinin insanlann hastaliklanyla,

286 MANEvi DANl~MANLIK VE REHBERLiI<

sakathklanyla ve oliimleriyle ba§ etm.edeki rolii ve fonksiyonu yadsmamaz

bir ger~ektir.

Aydinlarunarun da etkisiyle din ve Tann gorii§iiniin degi§imi. hp, psiko­loji ve psikiyatriye de sirayet etmi.$, hayatm dini ve manevi koken ve teza­

hiirlerine yabano kahnnu§hr ya da daha otesinde patolojik bir faktor olarak gormeye meyil artnu§hr. Bu da benzer §ekilde, madde ve mana bilimlerinin

aynlmasma refleks olarak manevi bilimlerde de pozitif bilimlerin tamanuna

bir muhaliflik olu§turmU§, ozellikle psikolojik saghga yonelik alanlCUql bul­gulanna, verdigi hlzmete, biinyesindeki gorevli ki§ilerin yetkinligin~ kar§1

bazen yerli/ yersiz bir tavu almmasma neden olmu§tur.

Manevi Dant§manltk ihtiyacr

Genel olarak psikolojik daru§ma, ki§inin psikolojik sorunlanrun ~ozu­miinde ona yardun edilmesi, ki§inin de istekli olarak bu yardmu kabul et­

mesi ve ~ozme kararhhgi gostermesidir (Cebeci, 2012: 34). Aktl sorma, isti­§are ve miizakere etme anlamlarma gelen daru§marun fiiliyattaki kar§lhgma baktlchgmda bu konuda egitim almi§ uzman ki~ilerle, hayatlanndaki si.kmn ve engeli fark edip, onu kalchrmak ve hayatmm aksayan ala§rrun devanuru

saglamak, mutluluk ve saghgi i~ ba§vuran ki~ilerin, yiiz yiize ger~ek.le§tir­digi gorii§me ve etkile§unde bulunma siirecidir (Tan, 1992).

Banda 1900'lii ytllann ba§mda ba§layan ·akademik olarak din ile psiko­lojinin ~ocugu olarak biiyuyen ve din psikolojisinin i~erisinde degerlendiri­len bu daru§ma modeline "dini/ manevi daru§manhk (pastoral counseling)" denmektedir (Ozdogan, 2006; Kaymakcan ve $irin, 2013: 112). Bu kavrarrun

tarih~esine baktlchgmda kelime anlammdan da anla§tlacagi iizere kiliseye gelen itiraflan dinleyen papazrn ki§iye verdigi teskin ve telkin ya da kili­seye gelemeyenlere de papazrn giderek bu hizmeti sunmas1 olarak bilinse de; islam' da bu hlzmet dini geli§imden saprm§ kimselere verilen bir ir§al

eylemi degildir. Aksine her dinin baghlanna yonelik din/maneviyat i~erik]j sorulann <;oziimii manevi iyi olu§un saglarurtas1 ve artmlmas1 yoniinde bi.I psikolojik destek siireci ve etklltl.ikleridir (Alta§, 2000; Cebeci, 2012).

Giiniimiizde insanlarrn ~ogunun psikolojik saghkla ve manevi huzur· suzluktan kaynakh meselelerle ilgili daru§ma istek ve ihtiya~annda ak· sakhklar ya§amas1, bu alanda bir ihtiyacrn kar§tlanamamas1 yukarida bah·

settigimiz aych.n).arunaa yakla§mun getirdigi kmlmarun bir sonucu ortay<: ~hr dersek, yanh§ olmayacakhr. Genel olarak psikoloji ve psikiyatri·

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 287

ye kar§1 olumsuz bir yakla§mun sergilenmesi de (Sava§ ve digerleri, 2006:

141) modem tibbi tedavilere ragmen geleneksel tedavi arama davraru§uun, psikiyatrik sorunu olan insanlarca sik kullarulmas1 (Ya§an ve Giirgen, 2004)

da bunu dii§iindiirmektedir. Bu anlamda pozitif bilim olma yonergelerince dine mesafeli l}atta olumsuz taVJ.rla bakan, insanlann bir dine yonelmesi­ni suc;luluk, giinahkarhk, bagrmh ki§ilik; ozgiivensizlik gibi sebeplerle ili§­kilendirerek ele alan saglik adamlanrun olmas1, ki§ilerin dini ya§anhs1yla

haglantih olup 9lmadiguu dahi analiz edemeciil<leri dini/psikolojik ya da psikolojik sorunlanru (ki bu olmayabilir de) e§ zamanh olarcik c;ozebilecekle­ri bir imkan ve insana sahip olamamalari sonucunu ortaya c;tl<armi§hr. Bunu kar§tlayacak egitimli uzman daru§man suufi ise heniiz illkemizde yoktur (Kaymakcan ve ~irin, 2013: 112).

Dini ve manevi temelleri ya§amma temel edinmi§ olanlar, kendilerini anlamayan hatta kar§ttliguu ifade ~den bir daru§ana ba§vurmaktan uzak kalmay1 yeglemekte, daru§ma ihtiyaaru dini ama c;oguruukla da daru§man

olmayan ki§ilerde giderebilmektedir. Elbette burada soylemek istedigimiz §ey, klini.k mi.idahaleler de dinin farkhla§hrlCl bir etkisinin var oldugu gibi bir §ey degildir. Fakat .psikolojik daru§manhkla ilgili olarak tiim diinyada

degi§en o eski nesnel, mesafeli ve belli zihinsel ideolojiyi yerine, ki§iye ozgii,

killtiir ve inanca saygtli daru§ma modellerinin vurgulandigi gen;egme dik-- kat c;ekmektir (Sayar, 2002). Ciddi psikolojik saglik bozukluklanru ic;eren

patolojik durumlar ile dini ya§anhrun ic;erisinden gelen yiiksek_ di.izeyde hassasiyet kazaruru~ durumlan, birbirinden ayrrmak o kadar kolay bir i§ de­glldir (Cebeci, 2012: 12). Sadece kay1tli olan ara§hrma verilerine dahi baktlsa,

kurumsal bir daru§ma hizmeti alinmadan once bir din adammm daru§ma ve rehberligme ba§vlu-arak gelenlerin sayis1 ortadadrr (Ya§an ve Giirgen, 2004;

Krrpmar, 1992).

Din.in ve maneviyabn stresi/kaygiyi azalha, iiziinti.i; aa ve kayiplann verdigi bo§luk duygusunu rehabilite ve teskin edici yonii dini/ manevi .da­nI§manhk ve rehb~rlik hizmetleri ic;erisinde one c;ikan unsur olmu§tur. Kap­

sarru, i§levi etkinligi zamanla degi§kenlik gosterse de, biiti.in dinlerde din gorevlilerinin, dini konularda insanlara rehberlik eden, kendilerine daru§tlan ki§iler olmas1 da bunun bir gostergesidir. Televizyonlarda bilhassa Ramazan

aylannda dini ic;erikli programlann epeyce arttigi ve giderek eglence, spor, magazin, dizi vb. programlann yarn srra oncelere gore daha c;ok yer buldugu goriilmektedir. Hastahga ve hastalara yonelik tutumlann, yanh§ inaru§lartn

288 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

ve onyargtlann clegi§mesi konusunda son ytllarda din gorevlilerinin birc;ok projede halkm bilinc;lendirilmesi anlarrunda rol almas1 da, toplum nezdinde~ · ki onemlerini gostermektedir (Eker, Oner ve $ahin, 2010: 64).

Televizyonlarda dini programlann yaymlanmas~da en belirleyici lin­sur, toplumun ihtiyac; ·ve beklentileridir. Bununla birlikte ulusal kanallarda sohbet yapan, dini sorulara cevaplar I fetvalar veren din adamlanrun tanm­mas1 ve geni§ kitlelere seslenirken, bilgi diizeyleri kadar (D.khi ic;erikten daha c;ok) psiko-sosyal yakla§un gerektiren meselelerde sergiledikleri s1k1§rru§hk ve c;oziirnsiizliik psiko-sosyal-manevi daru§ma ve daru§man ihtiyaCiru ac;ik-

/ c;a ortaya koymaktadrr. Aynca bu programlarda bu tiir sorulann ic;erigi, ki§i-lerin daha c;ok ihtiyac; duyduklan daru§manhk ve rehberlik alanlar1 hakkm­da da ilgili bolfunlere bir ongorii kazandirmaktadrr.

Ara~hrmarun Amaci ve Onemi

Bu sebeple bildirinin temel amaa; televizyonlarda en c;ok izlenen dini programlarda fikhi olarak sorulan sorulann arkasmdaki psikolojik ve mane­vi arka plaru one c;ikarmak, ki§ilerin manevi daru§manhk ihtiyac;lanrun olup olmadiguu anlamak, manevi daru§manhk ve rehberlik baglarrunda hangi ba§hklann one c;iknguu tespit etmektir. Bir nitel c;alt§ma olarak ara§tumarun sorulan "Dini programlarda sorulan sorularm ne kadan dini/ psikolojik ne kadart sadece dini yo11ii baskm sorulard1r?", "Dini programlarda sorulmz sorular hem di,-ir hem de psikolojik olarak ele almdzgmda, hangi ba?l1klar one c;ikacakbr?", "So_rulart cevaplayan din adamlannzn. ozellikle psikolojik i~erigi derin olan sorulara kar~z yak­la~zmz naszldzr?" olarak belirlenmi§tir.

Olkemizde manevi/ dini daru§manhkla ilgili yaptlrru§ teorik ve ampi­rik c;ali§malara son donemlerde daha c;ok rastlanmaktadrr (Bkz. Topuz, 2014;

$ahin, 2014; Koc;, 2014). Buradaki c;ali§marruzm da bu literatiirii zenginle§ti-' rerek manevi daru§manhgrn ileriki zamanlarda daha fazla giindeme gelmesi konusundaki gerekliliginin anla§llmas1 konusunda katki sunmaslnl bekle­mekteyiz. <;ah9mam.tZ, ulusal ve uydu iizerir).den yaym yapan televizyon kanallannda yayunlanan dini programlarda sorulan sorularm ic;erik anali­zini yaparak, dini anlamda yetkili goriilen ki§ilere yonlendirilen sorulann psikolojik ic;erikli olanlanrun oraniru ve ic;erigini ortaya c;ikarmak istemekte­dir. Televizyon·programlar1 arasmda en c;ok izlenenlerini belirleyerek, orada yoneltilen sorularm dini ve psikolojik olanlanru ayrrmak ve bu sayede de daru§manm manevi olaruyla ilgili ic;erik tespit edilerek, insanlann manevi

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 289

daru§manhk ihtiyac;lar.uun olup olmad.igi ve bunun gerekliligi de anla§tlmak istenmektedir.

Metot

Ara§hrmarun amaa geregi nitel bir ara§hrma yii.ri.itiilmii§tiir. Program­lara gelen sorular bir ay siire ile detayh olarak incelenerek, dini I manevi da­ru§manhk ac;ism~an ic;eriklerinin genel olarak, olumlu ya da olumsuz du­rumlan gozlemlenmi§ ve ic;erik analizi yap~hr. Aynca burada ele ahnan belirlenmi§ dini programlan yii.ri.iten din adamlannm, sorulara verdikleri tepkileri, c;oziim yolu bulmak i<;in sergiledikleri yakla§rm, psikolojik ac;1dan incelenmi§tir.

Ara§hrmada ulusal ve uydu iizerinden yaym yapan televizyon kanalla­nndaki dini programlar "dokiiman.incelemesi" yoluyla degerlendirilmi§tir. Dokiiman incelemesi, ara§hrtlmas1 istenen olgu ve olaylar hakkmda bilgi/ tecriibe ic;eren yazili/ gorse! materyallerin analizini kapsar (Ytldmm ve $im­§ek, 2011: 187). Ara§hrmada, ulusal ve uydu iizerirlden yaym yapan tele­vizyon kanallarmdaki dini programlardaki soru ve cevaplar, ara~hrmarun "dokiiman"larmi olu§turmU§tur. Aynca daru§tlan ki§ilerin daru§anlara ver­dikleri cevaplann yontemleri yakla§ma tarzlan ileti§imleri de gozlemlenmi§tir.

Veri Toplama Dokiimanlanrun Belirlenmesi

Televizyon kanallarmda, halkm telefon ya da sosyal medya araciligiyla soru sormasrna imkan veren birc;ok program yer almaktad.ir. Ara§hrmanm evrenini~ ulusal televizyonlardaki soru sorma formah ic;eren tiim dini prog­ramlar olu§turmu§tur. Omeklemi belirlerken ise dini programlar i<;inde soru sorma ve cevapla kar~ilik bulma agirhgi en c;o!.< ofanlar tercih edilmi§tir. Bu , · sebeple amac;h ornekleme kullantlmi§hr. Fakat bu ara§hrmadaki omeklem i<;in ol<;Ut ornekleme yonteminden de yararlanarak, programlarm se<;iminde olc;iit olarak; izlenme oranlar1 en yiiksek olanlardan olmas1 ve soru ic;erik-· Ii olmas1 belirlenmi§tir. Buna gore ara§hrmarun verileri bu §ekilde ii<; din

adarm, dor~ programla sn:urland.irtlmi§hr. Sec;ilen programlar Tab lo 1' de gosterilmi§tir. En c;ok izlenen programlai tespit edilirken; Mustafa Karata§ Hoca'nm iki programiyla kar§tla§tlmi§, her ikisi de en c;ok izlenenler arasm­~a olmasma k~§m; biri soru kismmm az oldugu, dini sohbetin daha c;ok ol­dugu bir program olmasma kar§m, ikisi de temelde ara§hrmarun veri se<;imi k:riterlerini kar§tlad.igi i<;in dokiimanlar arasma dahil edilmi§tir.

290 MANEVi: DANI$MANLIK VE REHBERLiI<

Verilerin Toplanma Siireci

Ara§hrma kapsanunda 2016 ytl.uun Ocak ve $ubat aylannda yaymlanan televizyon kanallanndaki ctini programlarda sorulan sorular ve cevaplarm anal.izi yaptlnu~b.r. 16 Ocak-12 $ubat 2016 arasrnda kendi yayrn saatlerine gore, bir ayi yani dort progranu kapsayacak §ekilde programlann inceleme siireci belirlenmi§ti.r. Analize tabi tutulan programlann toplam siiresi 1565 dakikadrr. Omekleme a.Iman, 3 ulusal televizyonda, haftahk 4 program ol­mak ilzere toplamda 16 program, ar~hrmarun veri tabaruru olu§turmu,§tur.

. I Programlarrn adlan ve zamanlar1 kararla§tu:tldiktan sonra, kayit alm-

maya ba§lanmi§, zaman plarak birbiri ile c;a.ki§an programlar bi.i:ebir progra­nun ayru §ekilde verildigi haliyle internet ilzerinden kaydedilmi§ti.r. Analiz edilirken soru sayilan, soru soranlann cinsiyeti, telefonla ve sosyal medya­dan gelen sorular i9,n degerlendirme formunda yer a~§, biitiin sorular kaydedilmi§ti.r.

Verilerin <;oziimlenme Siireci

Programdaki sorulann ve din adamlannrn cevaplan kayitlardan c;ozi.im­lenmi§, daha sonra bu verilerin tarumlanmas1, kodlanmas1 ve kategorile§ti­rilmesi i§lemine ge~ti.r. Sorular iki kez ic;erik analizinden gec;irilmi§tir. ilk.inde sorular dini ic;erik, ikincisinde ise psikolojik ic;erik ve ba§hklandmna­lar dikkate almarak yaptlnu§b.r ki; bu sayede ara§hrmarun "dini programlarda sorulan sorularm ne kadan di11i/psik9lojik ne kadari sadece qini yonu baskm soru­lardir?" sorusuna cevap aranmi§b.r.

Kodlamalardan sonra olU§an listeden yararlantlarak temala§b.rma ya­ptlnu§, benzer ic;eriklere sahip olan sorular onlann hepsini ic;erecek bir tema adlandirmas1 ic;eri~inde gruplandrrtlnu§b.r. Bu §ekilde ytiriitiilen siire<; her iki ic;erik analizi siirecinde de gerc;ekle§t:i.ril.mi§ ve sonrasrnda da kar§ila§b.­rtlnu§b.r. ic;erik analizindeki ba§ltldar belirlenirken, ar~tirmarun kavramsal ya­pIS1yla ilgili ara§b.rmalardan da yararlarulrru.§, dini ve psikolojik agrrhkli olarak ele alrnan sorularm hangi ba§ltl<lar altrnda toplandigrna <lair frekans analizi de kull~b.r. Bununla sorularm dini ve psikolojik yogunluklan ac;ismdan en c;ok hangi ic;erige sahip sorularm geldigi ortaya c;ikanlmaya c;ali§tlnu§tlr.

Ara§hrmarun guvenirlik ve gec;erliligini saglamak iizere de c;ali§ma bir­takim a§amalardan gec;erek, belli hususlar c;erc;evesinde ele ahniru§b.r. Dini programlardaki dan!§an insanlann dan!§b.klan sorular, bunlara verilen ce-

MANEVi DAN1$l\1ANUK VE REHBER)'..iK i91

vaplar bir din psikolojisi akademisyeni, bir psikolog ve bir psikiyatrdan analiz etm.esi veya yaptlan analizi kontrol el;mesi istenmi§, on.eriler dogrul­

tusunda tekrar gozQ.en ge~§, iizerinden tekrar ge~e.rek sc;m hallne ula§tlnu§br. Aynca c;ah§marun verilerini olu§tur<J.n si;s kayi.tlan ve de§ifre., leri, ara§brmao tarabndan muhafaza edilmi§, hem programa ka.ttlar~. soru . . soranlann isimleri hem de programda d~manhl< yapan programo.lann analiz esnasmda isimleri gizli tutulmu§tur. isiml!'!r yerine daru§man i~ harf

ve program srras1 (bir ayhk periyot ic;inde ka9110 program oldugu), dani§an ki§i i~ de programdaki sorulan soruimn srras1, ahnblanan soru ve analizi i~ kullarulm.I§trr. Programlarda sorulara verilen ceva.plar da dil<kq.te ahn­

nu§, psikolojik ac;idan saghkh olmas1 ve yeterliligi ac;ismdan deg.erlendirme­sinde yaptlan gozlemlerden yararlarulnu§, soruyu <;evaplayan din q..clq.mlat1-

run yi.iz ve ses degi9imlerine odaklarulnu§br. Aynca temalann kendi ic;inde ve diger temalarla birbirine tutarhhgrm kuvvetlendirmek adma ayrmbh be­timleme yaptlnu§, sorulan sorular ve sorulara verilen cevaplar dogrudan ve

ydgun olarak ahnttlandmlmi§br. Her nitel ara9trrmada oldugu iizere takip ettigi si.irec; sonrasmda 7 tema grubu ve 2 ana tema ba§hgi altmda yorumla­malar yaptlnu§br.

Bulgular

a) Programlara Ait Tespit Edilen Genel Bilgiler

Belirlene~ zaman ic;erisinde toplam 16 programda, 178 soru tespit edil­mi§tir. Belirlenen programlardaki sorular yakla§lk %90 telefondan ve %10

sosyal medyadan gelen sorulardan olu§mu§tur. izleyicilerden gelen sorula­nn yani srra bazi programlarda sunuculann da izleyiciler adrna sorular yo­

nelttigi goriilmii§, onlar da sorulara dahil edilmi§tir. Fakat bu sunuculardan gelen sorular, cinsiyet belirtilmeden soruldugu i~ kad.tn ve erkek olarak aynlan kisma yans1ttlamanu§trr.

Programlara gelen sorulann biiyiik kisnurun %49,4'i.iniin kadmlardan geldigi goriilmektedir. Bu bulgu, Ti.irkiye omekleminde dindarhk ara§trr­malannda (buradaki dindarhk olc;iimleri genel ve agrrhkh olarak ibadete

ve sosyal hayata yans1yan yonleriyle olc;iilen dindarhk olc;iimleri olmakta­drr) kadmlann daha dindar c;ikmas1 ile a9kJ.anabilecegi gibi ayru zamanda,

bu programlann bir kisrmrun kadmlann daha fazla izleyebil:ecegi oglen ve sabah yani giindiiz ku§agmda yaym yapan programlar olmas1yla da ac;ik-

292 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

lanabilir. Erkek daru§an ki§ilerin oraru %18 olarak kahru§br. Geriye kalan

% 32.6'1.ik kisrm ise yukanda da belirttigimiz iizere sosyal medyadan gelip,

sunu~un yonlendirdigi fakat cinsiyetin belirtilmedigi sorulardrr.

Tablo 1: Dini P:rogramlara Ait Genel Bilgiler

Prof. Dr. Mus- Zahide ile Prof. Dr. Ni-

tafa Karata§ hat Hatipoglu Necrnettin

Top-Program- Hayata Yeti§ Nursac;an'la

lar ile Mtihabbet Prof. Dr. Mus- · Sorularuuz1 Sohbetler

lam

Saa ti tafa Karata§ CevaEhyor I

Ba§lan- I 18 Ocak-8 220cak-2 220cak-12 16 Ocak 6

gic;-Biti§ $ubat 2016 $ubat2016 $ubat2016 $ubat2016

Tarihi Giinii ve Pzt-08:00 Cuma-09:30 Cuma-09:45 Cmt-09:45

Saa ti SHOW TV SHOW TV ATV KANAL7 Program

4 4 4 4 16 Sa Sl

X= 1sa.30 X= 1 sa. 30 dk, Program

dk, Top=5 sa. Top= 6 sa. 28 X= 1 sa. 30 dk, X= 2sa. 1565 .

Siiresi Top=6 sa. 3 dk Top=8 sa dk 4dk dk

Soru Sa-10 48 52 68 178

Sl

Kadm

Sorucu 10 21 22 35 88

Erkek ·10

Sorucu 1 21 32

is mini Veren 19 2 12 33

Sorucu

il.ginc; clan bulgulardan biri de M. K. Hoca'run kendi progranunda til.m

telefonlar isimsizken, giindiiz ku§agmda kadinlara yonelik programda bu

sayuun on dokuza yiikselmesidir. N . H. Hoca'run programJ.annda ise sadece

2 ki§i ismini vermi§ ve 1 erkek daru§an olmu§tur. N.N. Hoca'run programm­

da ise dengeler ta.ma.men degi§mekte, yine en c;ok kadinlar soru sorarken (35

ki§i), erkeklerden soru soran sayis1 diger programlara oranla daha yiiksek

(21 ki§i) olmU§tur. isimlerini vererek soru soranlann say1sr (12 ki§i) da yiik­

sektir. Bu bulgunun nedenini; hem yaym saatiyle, hem de yayuun program

ti.irii.yle ac;iklamak miimkiindii.r. N. N. Hoca'run program.mm cumartesi sa-

MANEvi DANI~MANLIK VE REHBERLiK 293

balu olmas1 nedeniyle, erkek izleyicilerin kismen daha i;ok izleyebilecegi saat­

lerde olmas1, kadmlann daha <;ok soru sordugu ve isim venne orarurun daha

yiiksek oldugu program olarak M.K. Hoca'run konuk olarak kattldigi progra­

mm da sabah ve oglen saatlerinde olmas1 da bu tespitimizi desteklemektedir.

b). Sorulann Analizinden Eide Edil~n Kodlamalar ve Temalann Analizi

Genel olarak dini i<;erikleri one almarak sorulan sorular baktldigmda

Tablo 2' de de goriildiigu iizere 5 ana, 17 ara tema one ~hr. Buna gore

en yiiksek frekansa sahip temalan srraladiguruzda birinci ·srrayi ibadetlere

yonelik sorularm, ikinci temanm evlili.k hayabna yonelik sorularm, iii;i.incii

olarak da aile hayabna yonelik sorulann takip ettigi goriilmektedir.

Tab lo 2: Sorulann Dini ii;eri.klerine Gore Yaptlan ii;erik Analizinden Orta ya <;tkan Kodlar ve Temalar

Temalar Kodlar Frekans Toplam Temalar Kodlar Frekans Toplam

a)Nikah/ 14 a)Hac/ Umre 9

E~ Se\;ll\e

b)E~le 10

b)Namaz/ 13

1-Evlilik lli~kiler Abdest

H~:a~a c)<;ocukla 58 c)Sosyal Hayat i2 _Y o~elik Ilgili 14 I<;erikler komilar 4-ibadetlere d)Kur'an 6

d) Yonelik 70

Bo~anma 20 ic;erikler

e) Popiiler din 4 veAynhk

·a)Meslek/ f)Kurban/

2-Giinah Helal 11 Adak

. 5

ve Vebal Kazanc; 16 Sorma b)Saghk

Du:rumu 5 g) Diger 17

294

3-Yas

·a)Yakm Kaybetme

Siireci ve .. Oliim b) Oli.im

sonras1 hay at

Toplam

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

a)Gelin-7 Kayna:na 5

5-Aile fii§kilen

16 Hayatma Yonelik b)Anne/

9 ii;eiil<ler Baba I <;oCuk 13 Kiiskfutliikleri

178 . I

I

Tabla 3' de ise sonilan son:tlann goriinen konu b~hgi altmda degil de, altmda yatan psikolOjik ic;erikler on plana ahna:rak temala§tmldiginda da kar§muza be§ ba§hk 9kmaktachr. Bu temalar olu§tururken, sorulan sorular

iizerinden tekrar bir analiz yaptlarak, psikolojik ac;idan ele aJmmas1 gereken­ler one 91.<anlrm§, soma bunlann hangi ba§W<lar altmda temala§hrtlacagi belirlenmi§tir. Tab lo 3' e baktldiginda en fazla kod ile kar§llIUZa c;ikan tema

"gilnahkarlzk ve SUfluluk duygusuna yonelik iferik" olmu§tur. Bu tema genel olarak diger temalar1 da etkileyen geni§ bir tabana yaytlabilmesine kar§m,

ozellikle one c;ikan kisnnlan dikkate ahnarak birbirinden ayuma yoluna gi­dilmi§tir. ikinci tema olarak, "onaylanma ve tasdiklemne istegine yonelik i9erik':., onu takiben "ba§a ftkmaya yonelik i9erik", "tam konmu§ psikolojik rahats1zl1klara yonelik i9erik" olarak adlandirtlan temalar goriilebilir. En sonuncu temada ise, diizeyi degi§en miktarlarda psikolojik i<;erikleri de olan, fakat d:ini i<;e·

rikleri daha c;ok one 91.<ngt. i<;in, P.sikolojik ac;idan herhangi bir tema altma yerle§tirilmeyen ic;erikler "Dini/Fikhi ic;erik" olarak ele ahn.IIU§hr.

Tab lo 3: So1ulann Psikolojik ic;eriklerine Gore Yaptlan ii;erik Analizinden Or­ta ya ·<;Ikan Kodlar ve Temalar

Terna 1- Giinahkarlik ve Su9uluk Duygusu

Ge- Helal

Kodlar Kul

lirt-Kay-Mes-

<;ocuk Ka-Hayvanlar Hal<la leki

Evlilik nan a zan~

Frekanslar 4 3 3 8 10 12 6

Ara Toplam .47

Terna 2-0naylanma/ Tasdiklenme istegi

Kodlar

Frekanslar

Ara Toplam

Terna

Kodlar

Frekanslar

Ara Toplam

Te ma

Kodlar

Frekanslar

Ara Toplam

Terna

Frekanslar

Top lam

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 295

Onaylaruna Kararverme

8 4

12

3- Ba§a C::ikma

YasSfueci Duaisteme Kiislill<ler Oliim-Sonraki

Ya am

7

Depresyon

2

3 9 6

25

4- Psikolojik Rahatsizhklar

Obsesif- Kom­

pulsif Bozukluk · Kaygi Bozuklulugu

1 1

4

5- Dini/Fikhi Sorular

90

90 (fikhi i<;erik agu­hkh) %50.5

88 (psikolojik agnrhkh) %49,3

Buradaki temalan daha yakmdan ele almak istersek;

1- Giinahkarhk ve Sm;luluk Duygusu

Sorulann Hm;vanlara Dair Giinahkfirlik ve Su9luluk Duygusuna Yonelik ifenkleri

Bu temaaaki . sorular, hayvanlarla insanlar arasmdaki hukuka dayah,

su<;luluk ve giinahkarlik duygusunu i<;eren sorulardan olu§rnU§tur. Omegm

"Adak olarak kurban kesmet;e gonliim elvermiyor, onun yerine ba§ka bir kurban da bulunsam?" (A, Lprg, 2. soru). "Kertenkele oldiirmek giinah nu?", "Bag bah­

~ede 91Ptlan yakarken bortii bocek oluyor. Bunun vebali var nu?" (C, II.prg,

8. soru). "Olen bir evcil hayvan arkasmdan dua okunur mu?" (A, III.prg, 2. soru)

sorusuna .A hoca, hayvanlarm insanlar gibi duaya muhatap olacak dini brr ya§anhyla muamele edilemeyecegini anlattiktan soma, yine de soru sorarun

duygulanru da unutmayarak, "Bir hayvanzn arkasmdan aglayan insanda merha­met vardzr. Bu insana ben olumlu yakla§mm niye kzzayzm? j9i aczmi§" di ye cevap

vermi§tir.

Sorulann Kul Hakkzna Dair Giinahkilrlzk ve Su9luluk Duygusuna Yonelzk i9enkleri

Bu tema alhnda, ki§ileraras1 hak ihlfilleri ve giinaluna girmekten duyu-

296 MANEVl D~MANLIK VE REHBERLiK

Ian vicdan azabma yonelik su<;luluk ve giinahkarhJ< duygulari toplannu§b.r. Para kar§lligt evlerinin <;ahsma baz istasyonu kurduran, korn§ularmm kul · hakkrna girip girrnecligi (A, ill.prg, 11. soru); koyiin camisinin yaptl.rnasmda

yardun ettigi halde ona iftira edildigi i<;in kiistilgu ama sonra ban§hgt ki­§iler oldugu, fa:kat biriyle konu§rnadigr i<;in bunun giinah olup olrnadiguu (B, II.prg,.2. soru) daru§an ki§ilerin sorularlill.Il yam srra; ki§inin psikolojik saghguu stl<mhya sokacak zor sorular da gelrnekteclir. "Gen<;ligimden kalan iizerimde kul hakki var. Ama §imdi oldiiler. Onlarz bir hayr kurumuna bagt§lasam olur mu?" (D, Ill.prg, 13. soru). Bir cliger soruda ise "Bir arkada§ima bor<; ver­dim. Vermedi mahkemelik olduk. Beddua ettim. Evladmdan gar dedim. Bir kvladi vardz o da vefat etti. Bundan vicdan azabz <;ekiyorum. Bunda mesuUyetim var· mi?" (D, IV.prg, 6. soru) cliye sorrnaktadrr ki; buna kar§llik hoca "Beddua goniilden edildiginde tutar. Vicdan azabz <;ekiyor olsaniz da, beddua .hakkmzz var. Ama ke~ke aile efradzndan birini soylemesei;diniz. Allah'tan af dilei;in" cliyerek ki§iye cevap

vermi§tir.

Sorularzn Gelin-Kaynana lli§kisine Dair Giinahkarlzk ve Su<;luluk Duygusuna Yonelik j9erikleri

Her ne kadar sorular fikhi gorillse bile, arkasmda ba§ka alt yaptlari bu-. lundurabilrnektedir. Omegm bir adak kurbaru gibi yoneltilen bir sorunun

devarru, §U §ekilde olrnu§tur: "Benim kaynanamla beraberken 9ok kavgalarzmzz olurdu. Ben ona diyordum senden ne zaman kurtulursam, kurban kesicegim. Bu of- -­keyle yaptzgzm adagz yerine getinnem gerekir mi?" buna cevaben gilliimseyerek daru§man hoca, "kurtulsam derken Olse mi?" cliye sorrnu§, kadm biraz mah cup bir sesle "1tayzr, ayn evlere <;zksak .. . " §eklinde cevaplarm§b.r. Bir daru§rnan ol.a-

rak daru§rnan hoca ise cevap olarak oliimti istemenin, adaga uygun olrnaya­caguu ama ayn evlere <;tl<mak isternenin dine aykrn olrnadigrndan, adagrn . olabilecegini soylemi§tir (A, I.p~g, 3. soru). Burada ortada kalan astl soru ise,

cevaplanrnarru§b.r. C::iinku buradaki sormanuz gereken §Udur: "Soruyu ho-caya yonelten kadm, adagrn gerekli olup olrnadiguu rm yoksa bunu istecligi ve soylecligi i<;in duydugu giinahkarhk/ suc;luluk gibi hissettigi kotil duygu­lanru teskin etrnek i<;in mi ararru§b.r?". Kaduun konu§rnalanndan anla§tlan

adak kurbanmm ne oldugunu biliyor yoniindeclir. Psikolojik arka plaruyla birle§en adak gerekir mi sorusu havada kalrm§, soru soramn ihtiyacr olan §ey tarn kar§tlanmarru§, yani ihtiyaclill.Il kurban adagr olup olrnadigr da or-taya <;tl<marru§b.r. ·

Aile ile ilgili sorulara onemli bir yere sahip olan gelin- kaynana ili§kisine

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 297

omek olarak verilebilecek diger sorularda ise "Ogluma ve gelinime ban a yap­tzklarzndan dolayz hakkzmz helal etmiyorum, gi.inalu var rru? (A, IV.prg, 8.soru), "Bir yzldzr evliyim hemen hamile kaldzm. E§imin ailesi arkamdan evlemneden once hamile kaldzg11m soylemi§ler. Bana iftira attzlar. Onlara kOtiiliik yapmadzm, bundan dolayz i;ok kirgmzm/kzzgzmm. Bu ahrete nastl olacak?" (A, III., 4. soru) gibi.gelin veya kaynana merkezli psikolojik stl<mttlar ya§andigi da goriilmi.i§tiir.

Sorularm Mesleki Hayata Dair Giinahkarlzk ve.Sui;luluk Duygztsima Yonelik ii;erikleri

Mesleki ya§anb.dan dogan, dini durumlardan kaynakh, gi.inahkarhk ve suc;luluk duygusu i~eren sorular ise bu tema altmda ele ahnrru§br. Meslekler kadar, mesleki ~ah§ma §artlanyla ilgili ya§anan dini ve psikolojik sorunlar da olabilmektedir. "Cuma saati i;alz§zyorum bu saatte i;alt§mmn giinah nu?" (B,

I.prg, 2. soru). "Faiz kurumzmda i;alz§zyorum. Dogru mudur?" (C, I.prg, 1. soru). "Emekliyim, giivenlik gorevi i§ yapzyorum. i§im dolayzszyla bazz farz namazlan ak­satabiliyorum. iki cumayz da kai;zrabiliyorum. Bu i§ten i;zkmalz mzyzm?" (C, I.prg,

10. soru); "Nonnalde kapalzyzm. i§im geregi ai;mmm istiyorlar. Ne yapmalzyzm?" (C, II. prg, 2. soru); "45 yzldzr bayan kuafdrilyilm (soruyu soran bir erkek). Bunu · yapmak gjinah mzdzr ?" ( C, ill. prg, 2. soru) gibi sorulardan mesleki ya§anu, ne­

deniyle d.ini hayab.run etkilendigi, inandigi dinin emir ve yasaklanyla ~ah§ma

ya§amarun bir gi.inahkarhk ve suc;luluk duygusu olu§turdugu goriilmektedir.

Burada ozellikle bir vaka analizi olmas1 hasebiyle, bir konsomatris ve fi­nnczdan A hocasma gelen iki soru ~arp1crdir. Gori.inii~te ve ba§langic;ta he­

lal kazan~ ya_ da sadaka sorusu gibi ge.len bu iki soruyu, ashnda psikolojik ve manevi a94an derinligi olan sorular olarak gormek mi.im.kiindi.ir. "Fz- · rmczyzm, i§ yaparken unlar yere dokiiliiyor. Un, bir nimettir. Siirekli toparlamak miimkiin olmuyor. Bundan dolayz giinaha giriyor mu yum?" diye sorulan soruya, daru§tlan hoca "sen nimete saygzszzltk yapmzyorsun, alm teriyle i;alz§zyorsun." di­yerek cevaplarru§ ve fmncr.yi hassasiyetinden dolayi takdir ederek, olwn!u yonde peki§tirmi§tir (A, ill.prg, 9. soru). Buradaki, bir haranu i§leme konu­

sundaki hassasiyetin getirdigi, ftl<lri olarak biiyiik sayilmayac~ bir ihlaJfu oldugu mesleki bir suc;J.uluk ve gi.inahkarhk sorusuyken; gi.inahkarhkla ilgili

en ~arp1cr. soru ve diyalog ise yine A hocasma yoneltilen, bir gazinoda konso­matris olarak ~ali§b.giru soyleyen, isimsiz bir kadm tarafmdan yoneltilini§tir.

Progranun aki§mm temposuyla telefona cevap veren hocanm, kadirun meslegini ar;tl<layarak sozlerine ba§lamas1yla yiiziiniin dii§mekte oldugu, mimiklerinin ise dondugu net olarak goriilmektedir. Titreyen kadm sesi, ko-

298 MANEvi DAN1$MANLIK VE REHBERLiI<

nU§masuun devarrunda oryantallik de yapogmi soylerken aglamaya don mi.i§ olup, soruya geldigmde "bu meslekten elde ettigi kazanoyla hayr yap tigmi, bunun kabul edilip edilmedigini, bir de bulundugu ortam nedeniyl1 yarunda Allah' a <;ok kiifredildigini, onun bunu engellemeye <;~sa da, bu nun soylenmesinden dolayi vebal albnda olup olmadigmi ifade etmi§tir. Bu nun arkasmdan hoca duraklanu§, uzun bir eeee' den sonra hem §a§kmhgm atmak, hem de zaman kazanmak istercesine II••, Fiilen bu i§i yapzyorsunuz as lzyorsunuz ve anliyorum ki bu i§ten memnun degilsiniz" dedigmde de kadin ag layarak "illa ki11 diyerek desteklemi.§, hoca da ba§ka i§ bakmasuun miimkit olup olmachgmi sormu§, kadin birka<; sebep soyleyerek bulamadiguh soyle mi.§tir. Hoca sorusuna _ise /1 oradan kazandzgz parayla hayr olamayacagznz filnk orada kazandzgz paranm me§ru olmadzgznz (haram kelimesini kullanmamay dikkat ediyor) soyleyip, ama arkasma mi.i§fik. bir sesle nzik i9n <;ah§b.gu ugra§b.gmi anladigmi, her ne kadar alm teri dokiip, horlansa da; bulundug i<;kili ortamda kazandigi pararun helal olmamasmdan dolayi hayr olamay< cagi §eklinde cevaplanu§, sonuna da /1 Allah size helaliyle para kazanmayz nasi etsin" diyerek bitirmi.§tir. Bu soru analiz edilirken dini i<;erigm agirhkh o dugu i<;erik analizinde "helal-haram kazan<;" i<;erigme girerken, psikoloji i<;erik one almdigmda bir su<;luluk, pi§manhk ve giinahkarlik duygusunu yaratb.gt psikolojik bir arka plan ortaya 91<maktadrr. Bu da bize insanla anlamak ve yarduna olmak i9n her iki odak noktaSin.lil ve her iki baki§ a~ suun da onemini gostermektedir.

Som ve cevap kadar sorunun sonrasmda hocanm e~anlardan izleyic lere a<;iklama yapma ihtiyacr duymas1 da, ilgin<;tir. <;iinki.i kadina·gosterd gi anlaY1§1l1 sorgulanacagi dii§iincesiyle, telefon kapandiktan sonra §unla ilave etmi§tir. "Birileri hocam bu konuda daha sert konu§saydm diyecektir. $im benim kabadayzligzm bu hamn:za mz olsun? Niye sert konu§ayzm. Bu kadzn isteyer. mi orada falt§zyor. Bu hanzmefendi soru sorarken bile goZt;a§z dokilyor. Orada f lz§maktan memnun degil. Niye boyle oldu diye yarasznz de§medik. Belki evliligin, yanlt§ §et;lerle kar§tla§h. insanlan durumlannz bilemeden yargzlamak dogru degi (A, III. prg, 4. soru).

Sorulann <;ocuk Sahibi Olma ile ilgili Gilnahkarlzk ve Sufluluk Duygusui Yonelik Iferikleri ·

"Gayri me§ru torununu bakma, Siinni bir aile olarak <;ocugunun Al vi bir si.itannesi ve karde§i olmas1IUil durumu, ilk e§inden olan <;ocugw gostermeyenlere hakknu helal etmemesinin giinalu olup olmadigi, lazm

MANEvi DAN1$MANLIK VE REHBERLiK 299

iiniversite i<;in gittigi §ehirde evli ve iki c;ocuklu adamla bir ili§ki kurrnasm­

dan sonra, kizuu kurtannaya <;ah§sa da ba§aramachguu, kizrm vazge~eme­digi i<;in ne yapmas1 gerektigini saran bir annenin sorusu, doktorlarm sakat 4ogacagi sebebiyle, c;ocugu alchrmasuu soyledikleri iqin, kocasuun alduma, kendisinin ise alchrmama isteginin oldugunu ve bu konuda ne yapmasi ge­rektigi" §eklindeki c;ocuk kaynakh, hissedilen su<;luluk ve giinahkarhk duy­

gulanna yonelik ic;erikler burada bir araya getirilmi§tir. Omegin "22 senelik evliyim, ~ocuklanm bo$anmamz istemiyor. Bo$amrsam haklarma girer nziyim?" (B, ID.prg, 2. soru); "4 aylzk evliyim, 1.5 ay once e?im beni terk etti. <;ocugumu al­dzrmak istemiyorum. E$im aldzr diyor, ne yapmalzyzm?" (p, I.prg, 8. soru). "Ki­znn kaybettigimiz karde§inin archndan c;ok tiziildii. ismini ~ocuguna vermek istiyor. (:ocugun kaderi, ismini aldzgz ki$iye benzer mi?" (B, II.prg, 1. soru). Diger yine psikolojik ic;erigi one c;ikan soruda ise "Down sendromlu bir ~ocugum var. Bazen isyan ediyorum. Giinalu var nzz?" (B, ID. prg, 10. soru) sorusuna cevaben daru§tlan hoca; "Biz kuluz, Rab degiliz. Herkesin bir imtihanz vardzr. Senin de ~ocugun imtihanmdzr" diyerek cevap vernrl§tir.

Bu tema altmda soru ve ona verilen cevap olarak one <;ikaracaguruz so­ruya bakarsak "Benim kzzzmzn gayri me$ru bir klZl var. 7-8 ay once ~ocugu, bana bzraktz ve gitti. %29 engelli. Bana anne, e§ime baba diyor, iki sornm olacak. Bu dunmwn vebali nedir? Ahrette benim yerin nolucak?(derken aglamaya bQ$lzyor so­ruyu saran kadzn), ikincisi bize bu ~ocuktan dolayz bir para veriliyor devlet tarnftn­dan.. Bunu alzyoruz, fOCuk ve aile i{:in harczyoruz. Bumm vebali val"lm?" (NH,

II.prg, 8. so_ru). Once durumu anlamaya <;ah§an daru§tlan hoca, c;ocugun ba­basrmn haberin olup olmachguu sorup, daha sonra bunun kizillll1 giinahi oldugunu, annenin giinahi olinachguu soylemi§ ama arkasmdan "sen zama­mnda kzzzm dinine gore yeti$tinni$sindir in$." diye de eklemi§tir. Ashnda hoca ~urada dogrudan olmasa da, dolayh olarak niye egitim vermedin, verseydin

§imdi bu sonu<;Ia kar§tla~mazchn vurgusu yapmaktachr. Kachn buradaki so­rumluluk yiiklemeyi anlayarak, "Kuram ogrendiler hatim ettiler" diyerek ~a­

vunmaya gec;mi§tir.

Ilgin<; durumlardan biri de benzer sorulann farkh daru§tlan hocalarda­

ki yakla§nn farkhhgichr. "<;ocuk alchrdrm. Saghk ve mali sorunlarun vardi. Bunun vebali var nu?"(C, I.prg, 1. soru) sorusuna daru§tlan C hocas1, "Tevbe etmesi, ki$inin pi$manlzk i{:inde olmasmdandzr. Bundan af dilesin. Bumm su~lulu­gunu .duymasm. Allah $imdiki evlatlarma versin" diyerek teskin edici bir §ekilde

cevap verirken, benzer bir soru diger bir din adamma yonlendirildiginde

300 MANEVi DAN1$MANLIK VE REHBERLtI<

"C:.ocuk oldiirmenin en biiyiik gilnah oldugu bir insan oldiirmenin biiyiik gilnah oldugundan miilhemle bolca tovbekar olunmasz" gerekti.gini soylemi§tir. Bu da

daru§man olarak soru sorulan ki§ilerin bilgileri ortak olmasma kar§m, yakla­§unlarmm farklillguu ortaya koymaktadrr ki; birinde "havf (korku)" digerin­de "funit" one <;J.k.anl.nu§hr. Ashnda her ikisi birbirini ic;ermektedir, fakat vurgu­

yu d~marun belirlemesi soziin ve rehberligm yoniinii de$i§ti.rebilmektedir.

Sorularzn Evlilik Hayatz ile ilgili Gilnahkarlzk ve Sw;luluk Duygusuna Yonelik i9erikleri

"Aldattlan kadmm e§inin vebalini sormas1, e§inin kendi ailesiyie go­rii§mesine izin vermeme ve bo§anmayla tehdit etmesi, yurtdi§ma c;ah§mak

ic;in gidip, orada evlenen e§in giinahi" gibi soru ic;erikleri, bu tema albnda toplannu§tir. E§le ilgili meselelerde soru soranlarm c;ogunun kadm olmasm­dan dolayi ozellikle bu temada kocarun kansmm ailesiyle, hem kendi hem

de e§inin gorii§memesi, evlerine gelmesine yasak koymas1 stl<ltl<la gelen bir soru olarak kar§muza c;tlaru§hr. "Kocam aileme bor9 verdi. Annem ameliyat oldu. izin vermedigi i9in gizli gittim. Giinaha girmif oldum mu?" (NN, I.prg, 13. soru).

E§ler aras1 ili§kiler, hem dini ic;eri.kli hem de psikolojik ic;erikli sorular

bazmda agrrhkh olarak kar§muza c;tl<maktadrr. Bunda soru soranlarm c;o­gunlukla kadmlar olmas1 ya da kadmlarm televizyon izleme saatlerine denk

gelen saatlerdeki programlar olmas1 da etkili olabilir. Fakat daru§man yakla-_ §lIDl, bir kez daha burada da kar§umza c;tkmaktadrr. Omegm "Benim 2. evli- . ligim e~m bana $iddet uyguluyor. Ailem de hep e$imi savunuyor. 1. e$im ge9imi11i yapmzyordu. 2. e§im fiziksel $iddet uyguluyor. 4 aylzk bir bebegim var. Arna e$illl ailemin desteklemedigini de biliyor, ne yapmalzyzm?" (B, I.prg, 1. soru) §eklinde soru yonelten ki§iyle B hocas1, hic;bir anlama ve empati ciimlesi kurmadan,

nezaketen dahi soylenecek soz sarfetmeden, dogrudan .ftkhi bilgiyle cevap vererek gec;i§tirmi§tir: "Dinimiz geregince §iddet bo$anma gerek~sidir." E§lerle ilgili brr ba§ka soruda bir diger daru§tlan hocarun yakla§rma bakarsak; "Ev­liyim ge9mi$te fOk sevdigim biri vard1, 01iu hi9 unutamzyorum. Riiyalanmda gorii­yorum. E$imi sevmiyorum. (Diger dii$iindiigu ki$iyi kastederek) Onunla gorii§mii­yoruz. Haberim yok. Bunun giinahz var mz?" (A, II.prg, 10. soru) diyerek gelen soruya daru§tlan hoca "islam akzl dinidir. Hayali'$eylerle ugra§maz. Fiiliyatta yoksa bzma bir ~ey yapmaz. Duygulann, senindir. Evli kaldzgm siirece e$ine sad1k kal. Gnu da unut. insan ula§amadzgznz hep ozler. Belki de o senin ifin iyi degildir. "­diye cevap verdigmde ise kadm hissiyabru net ortaya koymaktadi!:"Ama

kendimi giinahkar hissediyorum". Ashnda manevi daru§manhga girmi§ olarak

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 301

daru§tlan hocarun buna cevab1 ise; "Bo§ver unut gitsin. Unutursun ... Kafana takarsan, unutmazszn. jnsanm kalbi neyle ilgilenirse, aklz da onunla me§gul olur. Tesbihat r;ek" olmu§tuX. Ger<;ekten din adamlanrun verecegi cevap olarak, c;ok da beklenilmeyen bir yakla§rmla empatik, c;oziime yonelik ve anlay1§h

olmu§tur.

Sorulann Helal Kazan<; ile llgili Giinahkarlzk ve Sur;luluk Duygusuna Yonelik jr;erikleri

"E§i Oldiikten sonra olen. e§inin maa§znt almaya devam etmesi helal midir?" (B, IV.prg, 9. soru). "Babam oldii. Karde§lerim hakkimz vermedi.(soruyu saran bir kadzn) Mahkemeye dii§tiik. Mahkeme bana payzmz verdi. Bu bana haram m1d1r?" (C, Lprg, 12. soru); "Ticari hesabzmda biriken Jaizi almzyorum. Ama yine de Jaize bula§ml§ olur muyum? Bunun vebali var mi?" (C, I.prg, 16. soru); "Devlet anne­me ya§lzlzk parasz veriyor. Durumumuz kotil degil. Bunu almak haram m1d1r?11 (C, I.prg, 17. soru) gibi soru ic;eriklerinde c;ah9tlarak kazanmadan elde edilen bir

pararun vebalinden duyulan endi§emin, bir su9uluk ve gi.inahkarl.J.k duygu­suna donii§tiigunii gormekteyiz.

"Benim oglunmn kotii alz§kanlzklan var. 13 senedir onunla ugra§zyorum. Ku­mar ya da borsa oynuyor. Onun borr;larznz kapatzyorum. Soz veriyor ama yine, ya­pzyor. Yalan soyliiyor. Ben kiifiik esnaftm. Her §etJime dikkat ediyorum. Biitiin helal param kotii yollara gidiyor. Ben param qlsa da faize yatzrmzyorum. Bende mi bu kabahat, bzmda n11? Bilmiyorwn" (C, Lprg, 27. soru) sorusuna d~tlan hoca; "kolay degil yaptzgmzz §etj. Mallarzmz ve evlatlarzmz sizin i<;in imtihandzr buyu­ruyor Allah: Siz evladrmzm giinahi ic;in, yamyorsunuz. Kimi aileler <;ocuklanm salzyo1~ ihmal ediyorlar ... Bu zamanda l!erkesin. uyantk olmasz gerekir .. . Umitsizlige kapzlmamalz, ikna etntei;e <;alz§malt, izah ederek, doktorlardan da destek alarak ... Bir baba olarak bu imtihamm diyeceksiniz" dedikten sonra, hoca luzrm da ala­mayarak klinik te§his gerektiren bir ac;tl<lamaya girdigi, kelime anlarrurun otesinde patolojik yonleriyle isimlendirilen bir adlandtr:rnada bulundugu goriilmii§tiir. "Bu ki§ilik bozuklugudur. Psikiyatriden. destek almmalzdzr. Miislii­man ailenin r;ocugunun. yalanla kumarla ne i§i var?"

2- Onaylanma/ Tasdiklenme istegine Yonelik i~eri.kler

Hem dini hem de psikolojik ic;erikleri one c;ikan durumlarda, bir karara vartlcW.<.tan sonra bunun bir din adanu tarafmdan onaylanmasma yonelik ic;eriklere, bu tema alhnda yer verilmi§tir. Omegin "istihareye yahyorum, gormi.iyorum bir tiirlii .. . Karar veremiyorum. Ne yapmaltyim?" (A, I.prog, 1. soru) sorusuna daru§tlan hoca, istihare ile isti§arenin birlikte olmas1 ge-

302 MANEvi D~MANLIK VE REHBERLiK

rektigini soylemi§tir. Burada soru sorarun duygusal ba§a 9kma i~erisinde oldugunu tespit eden hoca ilaveten, ki§iye umutsuz olmamas1 gerektigini vurgulami§, bir olaym maddi manevi yonleriyle gorebilmenin psikolojik bit

rahathk getir~gini de eklemi§tir.

Bu temayi omeklendirecek bir 'diger soruda 11 Annem beni 1,5 ya§m­da birakip gitmi§. ~imdi gorii§mek istiyor ama ben istemiyorum. Onda bi.I pi§~anlik gormii.yorum. Bunun giinaht ne?11 (A, IV.prg, 7. soru) sorusuna 11 Annendir belki biiyiitmemi§ ama dogurarak anneliginin yansiru yapnu§. <;ok gorii§meseniz de arada arayip sormaruz iyi olur" diyerek cevapl'}ll1l§hr. Gen~ kadm, affetmedeki zorluklanru ortaya koyarak "Ben iivei; annen:zi anm olarak biliyorum. Bana 16 sene o baktz. Kanser tedavisi gordiim. 0 hi9 aramad; sormadz. jstemiyorum. Gorii§mek istemiyorum. ·Gonliimden de gelmiyor. Bunur. gilnahz ne?" diye iistelemi§tir. hgin~ bir diger soru da 11$ehit babas1y1m. Agbirr. babamdan kalan mirasz vermedi. Oglum i9in "ne §ehittir, ne gazi, pisi pisine gitt Niyazi" diyor hocam ben ne yapmahyim?" (C, I.prg, 21. soru) sorusuna du

yunca, soruda bahsi ge~en ki§iye §iddetle sinirlenerek; "Ne cahil insan bum soyleyen. Allah §ahit, pei;gamber §ehit diyor. 0 kim ki bunu soyliiyor. Sizin merhun §ehit oglunuz 90 yzl ya§asa size kqzandzramayacatz §eyi kazandzrmz§ vaziyettedit 0 miibarek yigit annesine babast~a belki amcaszna §efaat9i olacakhr. Tovbekiir olsw amcasz" diyerek kar§1daki aoh babanm aasiru payla§ffil§, sozlerinin arasmda

ki dini referanslarla, oglunun makarrurun altiru 9zmi§, onu onurlanchmu§hr.

3- Ba§a <;Ikmaya Yonelik i~erikler

Sorulann Yakm Kaybzndan Sonraki Yas Siiredyle Bll§a (:1kmaya Yonelik j9eriklet

Buradaki i~erikleri belirlemek i9fl ele ahnan sorulara baktldigmda "Kn

farak evlendim, babamdan helallik almadan vefat etti, ne yapmalzy1m?" (B, II.prg 1. soru); "Ag/Jim denize dii§erek oldii, bizim iznimiz olinadan otopsi yapzldz, dinei giinaha girdik mi?"(D, II.prg, 4. soru); "Ag/Jim vefat etti. Cenazesi yumu§akt

. ·· kurban kes diyorlar dogru mu?" (C, I.prg, 15. soru) gibi oliim sonrasmda ortay 91.<an duru.mla ba§a 9kmaya yonelik sorular oldugu goriilmektedir. Orne gin "E§im vefat etti. Silahla kendisini vurdu. Onun durumunu sormak istiyorum (C, I.prg, 14. soru) sorusuna hoca;"Mevla hakkmda rahmet ei;lesin. jnsan ak ba§znda can gibi laymetli §eyden vazgefmez. jntihar eden aklz ba§znda olmaz. Alla buradan rahmet eylesin" diyerek, soruyu soran kadiru rahatlatmak istemi§tir.

Oliimiinden sonra yas siirecine, bir de ki§inin kendini su9adigt bir dt.: rum eklenmi§se, bununla ya§anuna devam etmesi zorla§abilmektedir. "E§i1

MANEvi D~MANLIK VE REHBERLiK 303

gozleri a91k oldii. ve ltep rii.yamda bana geliyor. Bana islam'm §artlarim sordu. Ben tela§la yanlt§ soyledim. $imdi i9im rahat degil. Ona yanli§ soyledigim i9in. Ben yan­lt§ mt yaphm?" (D, IV.prg, 2. soru) sorusuna hoca; "Allah rahmet eylesin. Me­kam cennet olsun. insan oliince kabre konunca melekler gelir. Ona sorar" diyerek, ki§inin sorusundan kabir azab1 ve hayah konusunu anlatrru~hr. Yine fjunu­cunun tekrar konuyu soruyu saran ki§iye getirmesiyle birli.kte; "Bu zat sorgu­lamadan korkuyor, bu giizel bir §et} Bunun gostergesidir. Sizin yanlt§ bilgi vermeniz fark etmez, 0 bildigini soyleyecektir" diyerek, kac:bru rahatlatrnaya ~Illl§hr.

Sorular ic;erisinde ozellikle kadrnlann daha c;ok kahhma olmas1yla da

paralel olarak; e§ini kaybetmi§ kadrnlann e§lerinin arkasmdan onlar ic;in yaphklaruu anlathklan, sorular kiimesi dikkat c;ekmi§tir. Soru soranlann aguhkh olarak e§lerini kaybetrni§, orta Ya§ grubu kadmlar olu§turmakta­drr ki; kaybmdan sonra bununla ba§a 9kmak ic;in maddi manevi zorluklar

ya§achklari goriilmektedir. A hocaya gelen iki sorudan birinde; iic; ay once olen babasmm arkasmdan, o zamandan bu yana annesinin babasmm me­zariru islanmasm diye branda ile kapathguu (bu arada soru yagi§1 c;ok olan

Rize' den gelmektedir ), bunu yapmaktan vazgec;iremediklerini, bunun ic;in ne yapmalan gerektigini sormU§tur. Daru§tlan hocarun cevab1, bu kon~da ihman olmas1 bakmundan saghkhdrr. Bu dii§iincenin bir gerc;ekligi olmasa

da annelerinin rahat edecekse bu §ekilde yapmasmm herhangi bir stla.ntis1 ol.mayacagiru vurgulayarak, kadmm telefonda.ki kizllU rahatlatrnaya <;ali§­Illl§hr (A, II.prog, 11. soru).

Bu terna~aki c;arp1a omek sorulardan biri de §Udur: "E§imi 1.5 yzl once kaybettim. Kimisi kiyafetlerini ver diyor. 1-2 tane verdim. $u an kzyafetlerini ver­mek istemiyorum" derken telefondaki titreyen kadm sesi, aglamakh bir §ekil­

de devam etrnektedir: "Kendimi iyi hissetmiyorum. Bana vermezsen orda pplak kalzr diyorlar. Bu dogru mu ben ne yapmalzyzm" diye sormu§tur. Tam da burada

sorulacak ~ey, bu sorunun ne kadanrun dini, ne kadanrun psikolojik oldugu sorusudur. Daru§tlan hbca da burada sorunun ic;erigini fark etmi§, ka~ acrsllU, e~ kaybmm ne kadar zor oldugunu, ao c;ekmesinin ve kiyafetleriyle dahi e§ine vefa gosterm~sinin, c;ok ince bir davranl§ oldugunu, e§in.den ka­

lan kiyafetlerden bir lo.sIDllU kendisinin bir lo.snuru c;ocuklaruun hahra ola.­rak saklamasmm dogru ve giizel olacaguu a.ma digerlerini bulundurmarun siirekli acr verecegini ama vermezse de bunun e§i ic;in hic;bir sakincas1 olma­yacaguu belirtrni§tir. Fakat kadm IBrarla §6yle devam etrni§tir "§u an hazrr

hissetmiyorum hocam. Tamamen dagitacagim da ... hani 35 ytllik bir hayat

304 0

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

arkada§hguruz oldu. Dilnyaya bir daha gelsem yille ayru e§llni se<;erdim ... " hoca buna kar§Ihk "aferin." diye kar§Ihk verince de kadm gozya§larma bogu­larak; "Ben 011dan razzydzm, fOk memnundum. llci bufuk yzl felfliydi ona.ben bak­hm. Kendi ellerimle yzkadim" diyerek bir takdir I onay beklemi§ti.r. Hoca buna kar$Ihk daru$aruru taltif etrrU$ ve daha sonrasmda mii$fik bir $ekilde ornek bir e§ oldugunu soyleyerek, kaduu mutlu etrrtl§ti.r. (A, ~.program, 4. soru). Bundan dolay1 bu soru hem ba$a <;Ikma sorusu hem de onaylanffia isteg:i temasmda frekans olarak sayiliru§hr.

Sorularm Dua istemetJe Dair Ba~a (:1kmaya Yonelik iferikleri i

I

Ba§a c;tkma siireci i<;erisinde ele alman dua isteme temas1 i<;erisinde "ko­nu§ma zorlugu <;ektig:i ism onun iyile§mesi i<;in dua isteme" (NH, I., 5. soru), i~lerinin yolunda gitmesi sikmttlarmm azalmas1 i<;in dua istemeye yonelik psikolojik a<;idan da destek alarak ba~a c;tkma i<;erikli sorular, bu temada toplannu§hr. "Oglum Hristiyan bir kzzla evlendi dinimizin bu komtdaki gorii$ii nedir" diye ba~layan soru kadmm kendi astl sorusuna dogru ilerlemi§ti.r "14

senedir depresyondayzm. Rahmim flktzktan sonra ... Kuran okuyorum Tilrkfesinden bir mahzuru var mi? Bana dua eder misiniz?" (A, IV. prg, 4. soru).

Sorularm Kiisliiklere Dair Ba§a (:tkmaya Yonelik iqerikleri

Anne baba ve karde$ kiisliikleri ve bunun insanda yarattigi psikolojik sikmh ve sh·es i<;in dini telkine I destege ihtiya<; duyulan sorular, bu ba§hk al­

hnda toplannu$hr. "Annenz babam beni okula gondennediler. Cahil kaldim onlara bundan dolayz fOk kizgmzm. Gorii§miiyorwn. Bimun vebali var mzdir?" (A, II.prg, 5. soru), "Benim sevdigim ki§i engelli, bnbam evlenmemi istemiyor, aym yerde qa­l1§1yoruz. Kafarsam babamzn duasi kabul olur mu?" (B, II.prg, 2. soru); "Babam hastayken mirastan (soruyu soran bayan) bana pay vermedi. Oldiikten sonra kar­de§lerim verdi. Bumm giin.ahi var mi?"(B, ID.prg, 8. soru). "Annem silrekli yalan soyliiyor, haram yiyor, dedikodu yapzyor. Onu uyarsak da bizi dinlemiyor. E§imiz dostumuz sanki ben an.nesiyim gibi bana §ikfiyet ediyor. Ne yapacagzmzz §a§zrdzm. Yardzm edin." (C, I.prg, 22. soru).

Sorulann Oliim ve Sonraki Ya§ama Yonelik iferikleri

Oliimle ·yiizle$me ve anlama istegine dair kodlarda bu tema i<;erisine toplannu$hr. "Olen bir ki§inin safim saklamak dogru mu?" (A, ID. prog, 1. so~), "Mezarm iizerine resi~z konur n!u?" (A, IV.prg, 7. soru); "Olen soguk sud a yzkamr nu? Suda bogulan yzkanzr nu?" (A, II. prog, 3. soru), "Olenin arkasmdan qe§me yapzlzrsa sevap kazamlzr mi?" (A, IV. prog, 3. soru), "Oliimdeki zaman uykudaki zaman gibi midir?" (A, IV. prog, 4. soru).

MANEvi DANI$MANLil< VE REHBERLiI< 305

4- Psikolojik Rahatsizhklara Yonelik i~erikler

Burada sorulan sorulann klinik anlamda te;;hi.s al.nu§ ya da bir uzmana yoneltilmesi gereken sorular ele aluu:ruiitir. Burada 4 soru bulunmaktadrr. Biri. obsesif kompulsif kaygi rahatsizhgi olan bir izleyicidir. "Kimsetji kucak­layamzyorum kimsei;i misafir edemiyorum. <;.ok da iiziiliiyorum. Bumm i<;in. 'giinah kazamyor muyum?" diye soran kad.ma, hoca; "kirlendigini mi hissediyorsun?" diye sorunca k~d.m; "Evet oz annemi dahi kucaklayannyorum kapi kollan elle­yemiyomm. <;ocuklar okuldan gelince banyo yapmadan birakmzyorum" diye ce­vaplanu§, hoca da "bunlar hep vesvesedir" diye cevap vermi§tir. Burada ilginc; olan, kad.m doktora gidip obsesif kompulsif · te§hi.si aldiguu soylemesine kar§m; hocarun bunlar1 vesvese ve §eytarun bir oyunu olarak a~ayarak, bunlarm onun i9flden degil, tamamen di§ §.artlardan kaynaklandigma inan­drrmak istemesi, "euzu <;ekerek", "la havle .. . " diyerek bunlardan kurtulabile­cegine yonlendirmesidir. Kad.m da bu yonlendirmelere cevaben dualara c;ok inandiguu c;ok okudugunu bununla iyile§ecegini soylemi§tir. Elbette dualar, insarun ic; dilnyasma iyi gelecektir, ama burada duaya yiil<lenen anlam, ger­c;ekleri ortecek miktarda nudrr, bunun belirlenmesi gerekir.

Kad.m bunun arkasmdan bu takmttlan nedeniyle, giinah kazarup ka­zanmadiguu, Allah' a hesap vermek durumunda kahp kalmayacaguu sor­mu§tur. Hocarun buna cevab1 da ilginc;tir. "Allah sana giinah yazmaz. Bilerek yapmadzgm i<;in. Bilerek yapmamaya <;alz§." (A, I.prg, 7. soru) diyer~k yarutla­rru§b.r. "Bilerek yapnza" denmesi de, burada rahatsizhgm kokeni hakkmdaki yakla§lIIU ortaya koymaktadrr. Psikoloji bunun ic;ten kaynakli, bilinc;siz ol-: dugunu dii§ilni.i.rken, burada yaptlan yonlendirmeyle di§ kaynakh ve bilinc;­li oldugunu vurgulanrm§hr.

"Ben de karabasan var. Evde tek kala~zyorunz. E§imle bu se~epte11 arnm a<;zl­dz. Ne yapabilirim, karabasandan naszl kurtulabilirim?" (A, ill.prg, 7. soru) so­rusuna daru;;tlan hoca ".bunda bir rahats1zl1k varsa bunun bir <;oziimii olarak psikiyatra gitmelidir. Cinler saldmyor gibi vesvesei;e gerek yok. jnsanlar ve cinler Allah'a kulluk etmek i<;in yaratzlmz§hr. Bu evhamlardan kurtulmak gerekir" dedi:. ginde · soruyu soran kad.m, psikologa gittigini ama durum~un doktorluk olmadiguu, doktorun durumunu anlamadiguu soylemi§, hocalara gittigini muska yazdigmda ancak rahatladiguu one si.i.rmii§tiir.

306 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

5- Dini ve Fikhi i~erikler

"i:badetlerin kabul olmas1 i<;in miir~ide ihtiyacm olup olmachgi, Ayet' el · Kiirsi ile · hatim olup olmayacagi, e~ten izinsiz sakal birakmarun durumu, umre /hacca giderken yarunda mahrem olmadan gidip gidilemeyecegi, ke~ faret orucunun her birinde niyetin gerekli olup olmachgi, di~ telinin abdeste

engelligi, adak kesmenin hiikmu, kredi c;ekerek umreye gitmenin caizligi" gibi sorular, olu~turmaktachr. Bu tema albndaki sorular yakmdan olmasa da; arka plarunda bir psikolojik ic;erige de sahiptirler.

. . . i Dini Sorulara Cevap Veren Din Adamlarmzn Psikolojik Ihtiyaca Cevap V:erme

Yeterlilikleri

Bu ara:?tuma ic;erisinde f:ikhi sorular cevaplamak iizere dini program­larda bulunan din adamlanrun psikolojik ic;erigi daha fazla olan hatta bazen

tamamen psikolojik olan sorularla kar~t kar~1ya kalchklan goriilmu~tiir. Bu­rada bir daru~man egitimi almamalanna ragmen, yine de insanlara yarchm etmek iizere mi.idahale de bulunduklan goriilm~tiir. Burada belirtmek ye­rinde olacakhr ki; dokiiman incelemesine alman dini programlan gerc;ek­

le~tiren din adamlarmm ~ahsi yeterliliklerini incelemek c;~marun birincil amaa degildir. Yapilmak istenen genel olarak manevi ve psikolojik bag­lanbh sorulann varhgi ve ihtiyaaru ortaya koymak ve ikinci olarak bunu

gerc;ekle~tirecek olan ki§ilerle ilgili gereksinim ve ihtiyaca dikkat <;ekmektir. Elbette buradaki din adamlan bir birey olarak one <;lkanlmak istenmemek­tedir. Fakat alanlarmda en azmdan bilgi ve tecriibe olarak donarumh olan

bir din adami olarak, a hocas1 ya da b hocasrmn yeterliligi ~eklinde degiJ, televizyonda olmalan kamuya malolmalan a<;isindan sorulara yakla~unlar1 daru~manhk ilkelerince incelenmi~tir.

Televizyon iizerinden onlardan belirli bir siirede, hususi ve c;ok fakt~rlu

bir meseleyi, bazen de dezavantajh bir konuda kamu oniinde <;ozmelerini beklemek, makul olmayacakhr. Fakay yine de manevi danI§manhgm nastl olmas1 ya da olmamas1 konusunda da bize en kaba haliyle bulundugumuz

durumu anlamak a95mdan veri saglayacagi ortadachr. Bu sebeple sorular kadar hocalar da goilemlenmi~, birc;ok veri elde edilmi~, fakat metnimizin snurlan i<;erisinde m~ahhasla~IDI§ ii<; vakada ele ~hr.

Ara~tumanuzda televizyonda en c;ok izlenen ve soru sorulan uc; din .

adarru sec;il.rn.4; oldugundan, sorulan sorular kadar; bu din adamlanrun soru saran ki§ilere yakla~Imlar1 da ele ahnnu~hr. Uc;iiniin de danl§an ola­rak mudahalesini one <;Jkaran, dikkat <;eken soz, yakla~nn ve rehberlikleri

M~NEVi DANI$MANUK VE REHBERLiK 307

incelenmi§tir. Daru§manlardan muhataplarma kar§1 a<;tl<, diiriist, samimi davranmalar1, onlann diinyalanna girebilmeleri beklenmektedir. Bu a9dan baktlchgmda incelemeye alchguruz iic; din adanurun da, bunu c;ogunlukla gerc;ekle§tirdikleri goriilmektedir. Diger taraftan ki§inin somut goriinen s1-

kmhsmm yam sua, sorunun astl kaynaguun ne olduguna da vartlma.s1 ge­rekir ki; bunu manevi daru§manliga uygulachguruzda bir adak sorununun arkasmdan bir aile problemi, bir helal kazarn; .sorusunun arkasmdan dini hayatla baglanttli bir depresyon problemi <;tl<abilmektedir. Soru soran ki§i­lerin duygusal tepkileri de yogunluklu olarak ekrana yans1yabilmektedir ki; ozellikle sorulann dini psikolojik ic;erigi yiiksek kisrmlar da bu daha yiiksek ve uzun si.ireli goriilebilmektedir.

Daru§man konumundaki din adamlanna baktldigmda A hocarun, daru­

§arun sorusunun kaynagma .inerek, duygusal bo§alhm saglamas1 konusunda daha c;ok imkan ve anlayi§ gosterdigi, B hocanm bu ba§hklarda orta diizey kaltrken, C hocarun bu yakla§rmlan sergilemede daha mesafeli oldugu ve daru§arun bu durumuna c;ok fazla empati kurmadigi, kurdugunda da bunu hukuki bagla yapngi goriilmii§tiir.

A hocas1 ozellikle sorulann goriinen ftldu boyutlan kadar, sorunun

kaynaklanchgi psikolojik ihtiyaa kavramayi da ihmal etmemektedir; fakat bunun yeterli oldugunu elbette soylemek miimkiin degildir. Manevi daru§­manligm daru§ma esaslanni yerine getirmede silinttlar vardir. Zor ya§am olaylan ve travmatik vakalarda ozellikle daru§man eksiklikleri daha c;ok

goze batmaktadir. A§agida iki din adamma gelen, psikolojik ic;erigi baskm, dini/ manevi hayatla ili§kilendirilmi§ sorulara baktiguruzda; en belirgin yak­la§rm hatasrmn; danI§manlann giinliik hayatta normal insanlarla kurdugu, sponten/ ali§tlmi§ diiz ileti§irrl tarzuu devam ettirmeleri, hem de ayiplayia, suc;Iayici, umut kina tutumlardan ka9fi1p, daha duyarh anlayi§h bir yakla­§IID ic;inde olmak isterken yapmalandir. <;iinkii danl§an ki§ilerin en c;ok ra­?atsiz olduklan §ey, anla§tlmamak ve sosyal adlanchrmalardir (Cebeci, 2012:

40). Fakat burada din adamlannm tavrrlanna baktlchgmda, bu tavn goster­

me konusunda bir c;ekince i<;inde gozlemlenmi§tir. Bu tavn gostermeleri ha­linde, yanli§I onaylama tavri i<;inde olacaklan dii§iincesi ya da bu §ekilde goriilme endi§esinin oldugu goriilmii§tiir. Ornegm A hocas1 bunu en c;ok gerc;ekle§tirmeye c;ah§an din adami olarak, sergiledigi bu tavrm arkasmdan sonunda ele§tiriler i<;in a<;tl<lama yapma ihtiyaaru, birc;ok kez gostermi§tir.

308 MANEVi DANI$MANLII< VE REHBERLtl<

"Benim e$im beni aldattz. <;ocuklanm ve ev almak ifin biriktirdigim bir miktar para ile ba$ka bir adama kafh. Benim bunu katletmem caiz midir? Bana bu konuda herhangi bir tavsiyeniz var midzr?" (C, N.prg, 5. soru) sorusuyla irkilen hocarun yiizii, degi~iyor hatta soruyu tekrar ediyor: "katletmem caiz midir? dediniz?. Kesinlikle caiz degildir. Arna bu sufun cezasi nedir, nasil verilir? Bu biretjin gorevi degildir, islam'a gore. Bu devletin gorevi." Kar§1daki ad~ bu defa hissiyab.ru dile getirmeye ba§hyor "Hocam ne yapmam gerekiyor? Sabredemiyorum. Bana bir tavsiyede bulunun", diyerek ashnda hocadan ona daru§manhk yapmasinI istedigini de a91<<;a ortaya koymaktadrr. Hoca "sabretmen gerekiyor" <;ledigin­de adam II Arna hocam beni aldatti" diye ISrar emu§, hoca ashnda bu i§in arb.k e§ten degil, bireyden sorulacak bir durum oldugunu belirtmek istemi§tir. Arna daru§an adanun soylemedigi kendi atfettigi ci.imlelerle "Aldatsm. Arhk sen benim namusumu kirlettin ben de seni oldurecegini olmaz. Onun sorumlulugu kendinedir. Bo$anmt$Sl11. Katil olmu? olursunuz. Cezasim devlet verecek ... omt ol­diirdiigunde fOcuklann ne olacak?" diyerek yonlendirmeye i;abal~§hr. Adam hocaya "evet dogru soylUyorsunuz da insan fOCuklan dii$Ullecek gibi olnmyor bu halde .. . <:;evremdeki insanlann baki$z degi$ti" diyerek durumunun psikolojik olarak onun iizerindeki yiikiinii anlatmaya <;ah§nn§hr. Bunun iizerine hoca adannn odak noktasrm i;evreden almak ii;in; "Allah'm ne dedigi onemlidir, fev­renin degil" dese de bu kez tekrar odak Allah' m huzuruna yonelince a dam Allah'm §eriatini hahrlamakta ve "Arna hocam $eraitte bu yok mu?" deyince­hoca, tekrar ba§a almamak it;in ve uzun dini tarb§malann i<;ine girmemek, bir yandan da adann rahatlatmak adma: "Yok yok ~uraya girmeliyim. Omm

hesabzm sormak, ceza verme hakkt bize ait degildir" demi§, fakat yine adam boy le bir §ey soylememesine kar§m, "Millet beni kznayacak da kan51 onu aldatt1, boy-1mzlu falan ... yok oyle lajlar .. toplwnun kmamasmdansa once Allah'm peygambe­rin kmamasi daha onemlidir" demi§tir. Burada yaptlan en biiyiik hata, ki§inin kendi hassashguu, i;evreden gelenlerle indnmi§ligini anlahrken bekledigi anlayi§ ve empatinin yerine hocarun sakinle§tirmek ve yonlendirmek adma kurdugu "boynuzlu falan" kelimesinde ozensizlik ve inciticiligin zirve yap­mas1drr.

En ilgin<; daru§tlan sorulardan biri de A hocaya gelen sorudur: "10 yzl­dir evliyim. 3 fOcugum var. E$ime kar$t bir $et} hissetmiyorum. Bayanlardan ho?­lamyorum (hocarun yiizii degi§iyor). Bumm tedavisi var mi?" (A, N.prg, 5. soru). Yine soru soruyu dogurmaktadrr ki "Bu program tedavi sorulacak bir program nndrr?" ve ''bu soru neden bir din adamma yonlendirilmekte­dir?" sorulanru kar§uruza 91<armaktadrr. A hocarun "Siz kadmszmz degil mi?"

MANEvi DAN1$MANLIK VE REHBERLiI< 309

diyerek cinsiyet do~amasma gitmesinin ardmdan, akla gelen nk so hemen hoca ekle~tir: "E§ine kar§z bir §et} hissetmiyorsun? Peki nas z

3ruyu

' 1 tane ~ocuk yaphn?". Bu suc;Iama ve c;ilo.§tan sonra, kadm: "Hormonlardan d

1 o ayz mz bilmiyorum" diye savunmaya gec;mi~ ve sonrasmda da daru~tlan hocanm

kafa kan~tl<l.Iguun devam ettigin.i goriilmii~tilr. Aynca hocarun bu ola~andi~i olarak gelen soru kar~ismda vakit kazanmaya c;~ti.gi da anla~ihnaktachr, ~ii kadnun Soylediklerinin hepsini tekrar etmi~tir. Arkasmdan " ... Ve §U

an kocana degil de erkeklere pardon kadmlara . .. Kadmsm kadznlara yonelik bir ~ey hissediyorsunuz" toparladtktan sonra §5yle cevap vernl.i~tir: "Bu tiir duygu­lar insanlarda olabilir. Sizi bu duygularmzzdan dolayz su9lamzyoruz kznamzyoruz" diyerek ama arkasma da "size ne kadar berliat bir insansznzz, kotii insansmzz _demiyoruz" dese de; bunlar1 dolayh olarak soruyu sorana yonlendirmi§ti.r.

Toplum nezdinde daha ~iddetle kmanarak kar§tl.tk bulacagiru dii§ii.ndugu bu duruma kendince ihrnan yakl~masmm nedenini a<;tl<lamak i9fi yakla§lk 15 dk harcadtktan sonra, progranun yapISrm da one sfuerek hoca "Bu prog­ramda bu ciimlelere yer yok" demi§ ve dogruya yonlendirmenin boyle olacagi­

ru ifade etmi§tir.

Bu sorunun ardmdan goru~ bildiren hocarun psikologlar ve p~ikolojik

sorunlara yakla~uru ile ilgili a<;tl<lama yapma istegi duymas1 da, burada ele ~as1 gereken bir noktadi.r. Hocarun kendisine yoneltilen sorunun ceva­

bmm aranacag1 yerin "klinik" olacagina dair bir izlenimi oldugunda, bunu oraya dogru yonlend.irmesi makuldiir, fakat ardmdan gelen; "$imdi §Umt sorabilirs~niz sevgili izleyiciler ... Hocam bu nzilbarek Cuma saballl boyle bir sont napalim? Toplumun kendi durumu ... Boyle ihtiyac1 olan insan. elbette sont soracak kime soracak? Yani gidip kendine biitiin bunlarzn hepsi caizdir, canm ne istiyorsa yap diyene mi soracak?" §U yorumu, bu mesele ele ahrurken, dindar insanlann

psikoloji ve psikiyatriye olan tereddiitlerini I c;ekincelerini ve tutumlanru/ yakla~unlarrm degerlendirmeleri bakmundan onemlidir.

Daru§ma yakla~muru inceleyecegimiz diger bir soruda ise "Eni§tem bana tacizde bulundu. Ablam ve anneme anlathm. Once inandzlar ama destek olmad1lar. c;ocuklamnz evlendirdim. Gelmediler. E§im bilmiyor. Miras davas1 zannediyorlar. E§im gitmeyeceksin gormei;eceksin diyor. Annem olse cenazesine gondermiyor, bo­§amrzz diyor. Ne yapmaltyzm?" (B, i.prg, 6. soru)'na, daru§tlan hocarun cevaba

ba~ladigr yer ilginc;tir: "insanm i9ind~ siifli/hayvani duygular var. Bunun bash­nlmasz gerekiyor, bir de ona ftrsat vermemek gerekiyor. Ortamz ona gore hazzrlamak gerekiyor. Zinaya yakla§mayzn. Dogrudan zina yapmayzn denmiyor Kur'an'da. Or-

310 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

tam haz1rlamayacaksm. Kapalz yerlere nikah dii§ecek kimselerle bir arada kalmma-. mast gerekiyor" d.iyerek, ki§inin sorusuna birebir cevap vermek yerine; genel bir d.ini bilgi sunumu yapiliyor ve devarrunda da soru soran kadma bir uya­nda bulunuluyor: "$u olaym televizyonlardan konu§ulmas1 dogru bir §ey degil. Toplum a91smdan zararl1. Makulle§tirme oluyor." Program sunucusu tekrar ho­cayi sorunun c;ozilmii ic;in ne yaptlmas1 gerektigine· yo~endirmeye 9ah§sa da hoca nihayetinde; "Dort §ahit bulup bu olayi a~iklamak gerekir" d.iymce hak­h olarak sunuru kadm; "hocam ka~ sene once olmu§ naszl §ahit bulunacak?" de­yince h~ca, bu sefer de Yusuf ve Ziileyha kissasuu anlatmaya ba§hyor.; Uzun bir hikayeden sonra sorunun minvalinden de epey uzakla§tlrru§ oldugu ic;in en son "Her su~n bir ispah vardtr" soziiyle konu§masrm bitiriyor. Bu hocarun gozlemlenen tarzma uygun olarak cevap verd.igi soylenebilir. <;;:iinkii bir din adanu olarak ftl<lu suurlar ch§ma 9l<mamay1 ilke edind.igi, ama psikolojik ve ~ile§mi§ sorular almaya da devam ettigi goriilen programlarmda manevi dani§ma gereken konulardaki SOO§IDI§hgi bu §ekilde a§maya c;ah§hgt tespit ed.ilmi§tir. Bir soru cevaplanrrken ne kadar soru soran ki§iye dani§manhk yaptlchg-t, izleyicilere mesaj verme gayretinin ne kadar gerc;ekle§tigi sorusu ise cevaplanacak sorular arasmda yerini almi§tlr.

Televizyon programlarmda soru soran ve onlara cevap verenlere bakil­chginda, ki§inin gerc;ek soruya ula§mak ic;in bazen basit ve ge9§ saglayacal< soru kullanchklar1, cevaplayanlarm da ki§inin ihtiyaoru ve sorunun ana kay· naguu onemsemeden bilgi ihtiyacr olani iknaya, ikna olma ihtiyaanda olan< da moral takviyesinde bulunduklan goriilmii§tiir (Cebeci, 2013; 97).

Biitiin bu vaka analizlerinden sonra denebilir ki burada sorulan soru lar kamu oniinde dile getirilmeleri bakrmmdan ki§iye ozgii faktorler c;ol anla§tlmadan yorumlanmak durumunda kahruru§hr. Bu da hem c;oziimfu saglanmasmda, hem de bll: nevi kamunun bilgilenmesi gorevini de iistle nen programlarm tam olarak ~unu saglayabilmesine imkan vermemesin1 neden olmu§tur. Oaru§an ki§inin ihtiyaa, tam anlanuyla gozetilmemektedb Sosyal baki§ ac;is1, ki§inin hassas durumuna ragmen ac;ikc;a sergilenmi§, an lamarun "yanlt§t desteklemek" oldugu dii§iincesinin hakim oldugu goriil rnii§tiir. Daha onceden yaptlan farkh c;ah§malardan elde edilen bulgularrr din adamlan ve gorevlilerinin lehinde old.ugunu soylemek zordur. Omegil Eker, Oner ve $ahin, (2010) %70'i erkek, %85'i evli ve %64'ii ilniversite me zunu olan din gorevlilerui.in sosyal boyutta §izofreni hastalarma daha tlml bir tutum gosterirken, ozel hayatlarmda bu hastalardan rahatsiz olinakta o: duklanru ortaya koyrnU§tur.

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

Sonuc; ve Orieriler

311

C::ah§manuz sonq.c;lan gostermektedir ki giiniimiizde dini/manevi da­

ru§manhk hizmetinin kuramsal ve pratik a9dan temellerinin ab.hp sistem­le§tirilmesi sosyal hayat ic;erisinde pratik olarak bir gereklilik/ ihtiyac;b.r. Dini sorular olarak yoneltiliyor gibi goriinse de psikolojik ic;erikli sprular neredeyse tiim sorulann yansuu olu§turmu§tur. Sorulann psikolojik/ dini ic;erigine baktlchgmda, en yogun olarak "giinahkarhk ve suc;luluk duygusu" ve "ba§a 9kma"run oldugu, dini/psikolojik ic;eriklerine gore baktlchgmda ise; "ibadetlerle" ilgili sorulann, ikinci olarak da "evlili.k hayati" ile ilgili ic;e­riklerin one c;tl<tigi goriilmektedir. Fakat her iki analize de one <;ikan ortak

yogunluk, evlili.k ve aile hayatiyla ilgili olan ic;eriklerin olmas1chr.

Burada elde edilen sonuc;Iara bakarak, sorulann arkasmdaki psiko-sos­

yal kaynaklara odaklarularak, dini/manevi daru§manhgm rehabilite etme­deki yeri, onemi ve etk:ililigi ortaya c;tl<artlmasmm, ne kadar onemli oldugu;

sistemdeki eksikliklerin giderilmesiyle ile ilgili yeni baki§ a9.lanrun olU§ma­sma gerek oldugu goriilmektedir. Buradan yola 9.karak onerecegimiz birkac; husus elbette olacakb.r:

1. Bu zamana kadar daru§an ve daru§man arasmda dini/manevi, kii.\tiirel

ve yerel yap1sal farkhhklar, yakla§un rnetodunun benimsenmemesinden dolayi, insanlann psikolojik saghklan, manevi iyi olu§lan ic;in destek al­

malan konusunda istekli olmalannda ve bir eyleme gec;melerinde engel olu§turmU§tur. Bu stlanh psikolojik saghkla ilgilenen psikoloji, pdr ve psi­kiyatri al~anrun mensuplannca hissedilmi§ olsa da; bu c;evrelerin bek­

lentisi, dinin ic;eriginin geli§tirilmesi, yiiriitme organlanrun yonlendirmesi gibi tek tarafh ve giin kurtarmaya yoneli.k olmu§, sorunu yap1a bir §ekilde c;oziime ve temel yakla§rm sorununu halletmeye yonelik olmami§hr. Ma­

nevi daru§manhk her iki alarun uzmanhgmda uzman yeti§tirmelidir.

2. Heniiz iilkemizdeki psikoloji alanmdan uygulama yani daru§manhk ve psikoterapi a9smdan bir literatiir olu§turulamami§b.r. Geli§mi§ iilk.el~r­

de sosyal hizmet goren kurumlann pek c;ogunda, bireysel ve devlet eliyle manevi/ dini daru§manhgm i§levsel bir §ekilde onemli hizmetler yi.iriit­tiigu goriilmektedir. Dlkemizde de kuramsal alaru destekleyecek teorik c;a­

h§malar ve e§ zamanh olarak uygulamaya doniik once pilot, sonra a~ama a§ama ya§amin ic;inde olacak manevi daru§manhk c;ah§malan yapilmahchr.

3. Bu c;ah§ma, damgalama kar§Ih kampanya ve egitimlerin din gorevlileri

ic;in de gerekli oldugunu ortaya koymaktachr. Aynca, toplumun i9flde . .

312 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiI<

birc;ok hastahgm veya psik.iyatrik sorunun hekim.e. ula§1p, tedavi edile­

bilmesinde arao olabilecek toplum liderlerinin daha bilgili olmalan ve

etiketleyici bir tutum takmmamalan, psikiyatrik hastalarm hekime ula§­

malan konusunda yonlendirici bir rol al.malanru kolayla§llrab~.

Kaynak~a

Alta§, N. (2000). Dini daru§manhgm teorik temelleri. Ankara Universitesi hahiyat Fakiiltesi Dergisi, 41, 327-350.

Babaoglu, A. (2002) Psikiyatri tarihi. istanbul: Okuyan Us Yaymlan. . '

Cebeci, S. (2012). Dini dam?ma ve rehberlik, Ankara: Diyanet i§leri Ba§kanhgx Y~- · ymlan.

Diizgiiner, S. (2013). Ruh-beden ve insan-a§km varhk ili§kisine yonelik psikolo­jik yakla§urun tarihi seriiveni. Marmara Universitesi hahiyat Fakiiltesi Der­gisi, 45, 253-284.

Eker, F., Oner, 0. ve $ahin, S. (2010). Din gorevlilerinin §izofreniye ili§kin bilgi ve tutumlar1 (Diizce omegi). Psikiyatri Hem$ireligi Dergisi, 1(2), 63-70.

Karaca, F. (2011). Din psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaohk.

Kaymakcan, R. ve $irin, T. (2013). Bili§sel-davraru§c;i psikoterapi yakla§um ile· "biitiinle§tirilmi§ dini darugmanhk modeli'nin din egitimi alan erkek iini­

versite ogrencilerinin durumluk ve siirekli kaygi diizeylerine etkisi. De­gerler Egitimi Dergisi, 11(26),111-148.

Krrpmar, i. (1992). Erzurum numune hastanesi psikiyatri kliniginde yatan has­talarda ruhsal bozukluklar nedeniyle bp d.1§1 ki§ilere ba§vurma davraru§1 iizerine bir ara§hrma. Dil§iinen Adam, 1,13-17.

Koc;, M. (2014). Manevl-[psikolojik] da111?11~anl1k: Miisliinian-Tilrk diaspoms1 omegi. Bursa: Emin Yaymlan.

Ozdogan, 0. (2006). insaru anlamaya yonelik bir yakla§rm: pastoral psikoloji. Ankara Universitesi hahiyat Fakiiltesi Dergisi, 47(2),127-141.

Sava§, H. A., Yumru, M., Goral, L. ve Ozen, M. E. (2006). Tiirkiye'nin giiney­dogusunda psikiyatrik hastaliklar baglammda psikiyatri ve psikoloji ile ili§kili bilgi ve tutumlar: Gaziantep §ehrinden bir kesit. Anadolu Psikiyatri

· Dergisi, 7, 140-149.

Sayar, K. (2002). Psikiyatri ve Kiiltiir. istanbul: insan Yaymlan.

$ahin, A. z. (2014). Federal Almanya Cumhuriyeti'nde dini dam?manl1k: teori-egitim­uygulama. Doktora Tezi, Marmara Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, istanbul.

MANEyt DANI$MANLIK VE REHBERLtK 313

Tan, H . (2001) Psikolojik dant§ma ve rehberlik. istanbul: MEB Yaymlan.

Topuz, i. (2014). Din gorevlilerinin mfil'.levf danz§manlzk yeterlilikleri. Isparta: Manas

Yayrnlan.

Turan, i. (2007). Medyadaki din adanu imaj1 iizerine baz1 dii§iinceler. OMU hahi­yat Fakiiltesi Dergisi, 24, 293-304.

Ya§an, A. ve Giirgen, F. (2004). Psikiyatri ve fizik tedavi poliklinil<lerine ba§VU­

. ran hastalann gelene).<sel yarchm arama davr?IU§IIUn kar§tla§bnlrn.asr.

Dicle Tzp Dergisi, 31(3), ss.20-28; ·

Ytldmm, A. ve $irn§ek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel ara$tlrma yontemleri. An­kara: Se<;kin Yayrnlan.