machiavelli niccolo - książę

7/25/2019 Machiavelli Niccolo - Ksi

1/138

Niccolo Machiavelli

Niccol di Bernardo dei Machiavelli (ur. 3 maja 1469 r. weFlorencji, zm. 21 czerwca 12! r. "am#e$ % &rawni', ilozo,

&i)arz )&o*eczn+ i &oli"+czn+, hi)"or+' i d+&loma"a lorenc'i,jedna z &o)"aci w*o)'ieo odrodzenia. Na&i)a* "ra'"a" o)&rawowaniu w*adz+ &". -)i#/, '"0r+ )&rawi*, #e od jeonazwi)'a &ow)"a* "ermin ma'iawelizm. dealn+m u)"rojem+*a dla nieo re&uli'a. 19 jeo &i)ma znalaz*+ )i/ na'ocieln+m inde')ie ')i za'azan+ch. o're)ie #+cia Machiavelleo *och+ +*+ ziorem ma*+chmia)"5&a)"w, '"0r+ch w*adc+ nieu)"annie walcz+li ze )o ou"rz+manie w&*+w0w. Na &orzd'u dzienn+m +*+ zar0wnool/#enia, ja' i o"rucia. 7ednoczenie *och+ wiod*+ &r+m w'ul"urze. 8a' w &oli"+ce, ja' i w 'ul"urze, wa#n rol/odr+wa*a Florencja, z '"0r Machiavelli zwizan+ +* &rzezca*e #+cie.8am w*anie urodzi* )i/ w 1469 ro'u w )&rz+jajcej welomzuo#a*ej rodzinie )zlachec'iej &rawni'a Bernarda di Niccol

Machiavelli i jeo #on+ Bar"olomei di "eano Nelli. :o


2/138

za'oczeniu edu'acji, w 1494 ro'u roz&ocz* 'arier/&oli"+czn w 'ancelarii ;e&uli'i Florenc'iej. B+* "o o're)re&uli'a)'iej rewolucji )*+nneo 'aznodziei avonarola zo)"a* )&alon+ na )"o)ie w 149?ro'u, re&uli'a "rwa> mia*a je)zcze do 112 ro'u. "+m cza)ie Machiavelli zajmowa* )i/ )&rawami wojn+ iadmini)"racji. 'r0"ce )"an* na czele 'ancelarii i /dcli)'im w)&0*&racowni'iem :iera oderinieo, mia* du#+w&*+w na &oli"+'/ mia)"a. @d+* liczne mi)je d+&loma"+czne,m.in. na dwor+ Audwi'a , Ma')+miliana i 7uliu)za .

:ozna* "e# =ezara Bori/, )+na &a&ie#a Cle')andra D. 112 ro'u &o u&ad'u re&uli'i i odz+)'aniu w*adz+ &rzezr0d Med+ceu)z+ &o&ad* w nie*a)'/. Eo)"a* o)'ar#on+ o)&i)e', uwi/zion+ i "or"urowan+. :o w+jciu z wi/zieniamu)ia* w+jecha> z mia)"a. @)iedli* )i/ w &o)iad*oci wiej)'iejw an =a)ciano i )'oncen"rowa* )i/ na &i)aniu "ra'"a"0w&oli"+czn+ch, '"0re w wi/')zoci w+dano &omier"nie. 12 ro'u &owr0ci* cz/ciowo do *a)' dworu, do)"ajc oduniwer)+"e"u lorenc'ieo, 'ierowaneo w0wcza) &rzez'ard+na*a )woich amicji i o)"a"eczniemu)ia* uzna> )woj &ora#'/. 8o &arado') zwa#+w)z+ na a'",

#e -)i#/, '"0r+ &rz+ni0)* mu niemier"eln )*aw/, je)"&oradni'iem )&rawowania w*adz+. Cle )"a*o )i/ "a' +> mo#edla"eo, #e w #+ciu Machiavelli nie )"o)owa* )i/ do o&i)anej&rzez )ieie za)ad+, i# w dzia*aniu cel uwi/ca rod'i, a jeoo)oi)"e )+m&a"ie &oli"+czne +*+ ez)&rzeczniere&uli'a)'ie.


3/138

Cmoralizm:rawdziw+ Machiavelli r0#ni )i/ od Machiavelleo oecneow ziorowej wiadomoci, au"ora &rzede w)z+)"'im -)i/cia

(113$. E "+m dzie*em nieroz*cznie i jednoznacznie 'ojarz+)i/ Machiavelli. =ho> &rzez "o ocena jeo &o)"aci je)" raczejnea"+wna, "o na &rz+'*ad "endhal &owiedzia* oMachiavellim, #e H&ozwoli* nam &ozna> cz*owie'aH.7a'o au"or -)i/cia i )*+nnej ma')+m+, #e cel uwi/ca rod'i,Machiavelli je)" cza)ami zaliczan+ do "rad+cji amorali)"+cznej(&or. :ro"aora), -alli'le), "irner, Nie"z)che$. E druiej

)"ron+ wielu adacz+ &od'rela, #e do)*owna in"er&re"acja "ejma')+m+ w)'azuje na ra' */)zeo zrozumienia "ra'"a"u.:od'relaj oni, #e w wielu miej)cach Machiavelli w+raInie)"wierdza, #e )"o)owanie "ej za)ad+ je)" oraniczoneJHo'rucie)"wo i "error nale#+ )"o)owa> ale roz)dnie i "+l'o wmiar/ &o"rze+H.Machiavelli je)" ardzo )ce&"+czn+ je#eli chodzi o na"ur/cz*owie'a. 7eo zdaniem ludImi 'ieruj ni)'ie &oud'i ieoizm. Nawe" jeli '"o chcia*+ &o)"/&owa> moralnie,/dzie mu ardzo "rudno oroni> )i/ &rzed &ow)zechnnieodziwoci. H;acja nic nie znacz+, d+ nie je)" &o&ar"a)i*H, &i)a*, a dzie indziejJ Hw &oli"+ce ezronni &roroc+ niezw+ci/#ajH. 8a'ie )*owa ) zrozumia*e u 'oo, '"o +*wiad'iem )&alenia avonaroli.Nowa"or)"wo &odejciaKed+"ujL

Cmoralizm, c+nizm i w+rachowanie, '"0re &rz+&i)uje )i/&o)"awie ma'iawelicznej, u )ameo Machiavelleo w+ni'a ze)&ec+iczneo &odejcia do zaadnie zwizan+ch z&rolema"+' &a)"wa.Machiavelli, rozumiejc &a)"wo ja'o "w0r z*o#on+ z w*adc+ i&od&orzd'owan+ch mu jedno)"e', ma*o in"ere)owa* )i/

)&o*ecze)"wem, ardziej warun'ami dzia*ania w dan+m


4/138

u)"roju &oli"+czn+m, do czeo &rz+da"na je)" wed*u nieowiedza &)+choloiczna.7eo a)olu"ne nowa"or)"wo &olea*o na "+m, #e "ra'"owa*

&a)"wo ja'o "w0r ca*'owicie ludz'i, ez &ierwia)"'ao)'ieo. 7eo &o&rzedni'iem w "ej 'we)"ii +* Mar)+liu)z z:adw+, '"0r+ w )&orze mi/dz+ &a&ie)"wem a ce)ar)"wem,odwo*ujc )i/ do awerroi)"+cznej "eorii dw0ch &rawdJ wiar+ irozumu, dowodzi* niezale#noci &a)"wa.;ealizm &oli"+czn+

*owo H&oli"+'aH u#+wa* w )en)ie "roch/ w/#)z+m ni# rzecz)i/ ma w &ow)zechn+m u#+ciu. :oli"+'a w jeo mniemaniudo"+cz+*a ez&iecze)"wa zewn/"rzneo, &o'ojuwewn/"rzneo, )"ailnoci i &oziomu zamo#noci. Cle nieoejmowa*a ju# w+chowania, realizacji idea*0w cz+moralnoci.;ealizm &oli"+czn+ "o me"oda adania zjawi)' #+cia)&o*eczneo i &oli"+czneo. @drzucam+ model &o)"rzeaniarzecz+wi)"oci &rzez &r+zma" "eo, ja' &owinna onaw+lda>. -luczowa )"aje )i/ wiedza czer&ana zdowiadczenia hi)"or+czneo, ja' r0wnie# z o)erwacjiem&ir+cznej.8a'ie rozumienie &oli"+'i w+'lucza*o m+lenie u"o&ijne.Machiavelli &od)zed* do &rolema"+'i &a)"wa w )&o)0nau'owo5"echniczn+. Nie ocenia*, lecz o&i)+wa* &oli"+'/ "a',

ja'+ m0wi* o mechanizmie. la"eo "rad+cja anlo)a)'a&ow)zechnie uznaje o za ojca nau' &oli"+czn+ch. Naz+wa )i/o "e# za*o#+cielem nowo#+"nej ilozoii &oli"+'i i od'r+wcHnoweo moralneo 'on"+nen"uHK1L.'u&ia* )i/ na od'r+ciu reu* )'u"eczneo dzia*ania. 7e)" "ojeo zdaniem mo#liwe, o zdarzenia )i/ &ow"arzaj, a na"uraludz'a je)" )"a*a. Eachowanie cz*owie'a da )i/ &rzewidzie>,


5/138

jeli "+l'o roz&orzdzam+ wiedz, '"0r daje nam )"udiowaniehi)"orii.

a#n+m dla zrozumienia ilozoii Machiavelleo &oj/ciemje)" cno"a vir" % zi0r )&ec+iczn+ch )&rawnoci&oli"+czn+chJ enerii, inicja"+w+, zdolnoci do &odejmowaniadec+zji i )z+'ieo dzia*ania. 8o ona umo#liwia nam cho>cz/ciowo za&anowa> nad na)z+m lo)em, '"0r+m jedna' i "a'w znacznej mierze rzdzi &rz+&ade'. Dir" )"oi w o&oz+cji door"un+, na '"0r nie mam+ w&*+wu. "en )&o)0 &roje'"

Machiavelleo &rzeciw)"awia )i/ dominujcej wredniowieczu 'once&cji o)'iej o&a"rznoci.Crmia narodowa:o)zcze0lne &a)"ew'a w*o)'ie &rze*omu D i D wie'u"ocz+*+ mi/dz+ )o nie'oczce )i/ a"alie. :om+lno>e'onomiczna &ozwala*a na w+najmowanie oddzia*0w woj)'zaci/#n+ch. Edaniem Machiavelleo najardziej &o#+"eczndla 'raju je)" armia z*o#ona z w*a)n+ch o+wa"eli, 'ierujc+ch)i/ &a"rio"+zmem, nie za ch/ci z+)'u.-r+"+'a


6/138

zie*a-)i#/ (113$Mandraora (113$

;ozwa#ania nad &ierw)z+m dzie)i/cio')i/iem hi)"orii;z+mu 8+"u)a Aiwiu)za (112 % 11!$@ )z"uce wojennej (121$Pi)"orie lorenc'ie (121512$


7/138

iel'i mani&ula"or

Q+cie Ma'iawela +*o 'l/)', jeo imi/ o"ocz+*a /)"a m*a,

z*o#ona z niezrozumienia, l/'u i odraz+. NazwaRma'iawelizmuH &rz+znawana je)" w j/z+'u &o"oczn+mdzia*aniom &rzewro"n+m, o*udn+m i z*owie)zcz+m, chocia#nie &ozawion+m &rzeni'liweo eniu)zuS )*owni' Aarou))eGa"*umacz+ Rmachiaveli)meH ja'o Rcondui" delo+ale e" &erideHT R&o)"/&owanie nielojalne i &eridneH. 'il'adzie)i" la" &ojeo mierci, w ro'u 19, Penri O)"ienne &i)a* o nim ja'o o

Rmi)"rzu, dla '"0reo Florencja +*a najw+#)z war"oci, leczon )am +* ha Florencji..., o '"0r+m w)&0*czeni )dzili, #eo"worz+* )z'o*/ dla "+ran0w nie "+l'o #+jc+ch, ale i "+ch,'"0rz+ mieli nadej> w &rz+)z*ociH.C jedna', mimo ow+ch w+wo*ujc+ch roz/ )'ojarze, &o)"a>Niccol0 Machiavelleo od &onad &i/ciu )"uleci "owarz+)z+dziejom na)zej c+wilizacji, a jeo nau'i udz na &rzemianw)"r/" i &odziw, niech/> i uznanie. 7e)" on "+m, o '"0r+m"endhal &owiedzia* 'r0"'o, #e R&ozwoli* nam &ozna>cz*owie'aH, nie "+l'o zre)z" &rzez "o, ja'im o o&i)a*, lecz"a'#e dzi/'i )&o)oowi, w ja'i rozmaici ludzie reauj nanau'i Machiavelleo.Ma'iawelizm owiem w &rawdziw+m )woim w+miarze awi/c "a'i, ja'i w+ni'a na&rawd/ z le'"ur+ &i)m NiccoloMachiavelleo, nie za ja'im o &re&aruj jeo &rzeciwnic+, a

je)zcze cz/ciej ci, '"0rz+ &o &ro)"u Ma'iawela nid+ niecz+"ali, a wi/c ma'iawelizm &rawdziw+ je)" "e)"em. 7e)""e)"em do"+czc+m )"o)un'u cz*owie'a do &rze#+wanej &rzeznieo hi)"orii i )"o)un'u cz*owie'a do &rawd+, '"0ra je)"&rz+'ra, a &rz+najmniej niez+" &ochlena dla #+wion+ch&rzez na) w+ora#e. Franci) Bacon "ranie &owiedzia*, #eR&owinnim+ +> wdzi/czni Machiavellemu i &odon+m mu

&i)arzom, '"0rz+ o"warcie i ez niedom0wie &i)z o "+m, ja'


8/138

ludzie &o)"/&uj, a nie ja' &o)"/&owa> &owinniH. 7a'#e "rudnojedna' o &odon wdzi/czno> woec au"ora, '"0r+ o"warcie&i)ze, #e Rludzie &r/dzej &u)zczaj w nie&ami/> mier> ojca

ni# )"ra"/ ojcowizn+H, alo '"0r+, &or0wnujc war"oci mi*ocii )"rachu ja'o narz/dzi )&rawowania rzd0w, &owiada, #eRmi*o> "rz+mana je)" w/z*em zoowiza, '"0r+ ludzie,&oniewa# ) ni'czemni, zr+waj, )'oro "+l'o nadarz+ )i/)&o)ono> o)oi)"ej 'orz+ci, na"omia)" )"rach je)" o&ar"+ naoawie 'ar+S "en wi/c nie zawiedzie nid+H. Pi)"or+c+&owiadaj, #e i)"o" )+)"emu Machiavelleo je)" oderwanie

&oli"+'i od 'r+"eri0w moraln+ch, &rzed)"awienie jej ja'onie'oniecznie niemoralneo, ale zaw)ze amoralneo )+)"emudzia*a mierzon+ch miar &rama"+cznej )'u"ecznoci. d "oli)'i &rawd+, ale nieca*'owicie ci)*+, &rzecz+ mu owiem&o"wierdzan+ &rzez w)z+)"'ich adacz+ "ej "w0rczoci&ewni', #e rzecz+wi)"+m zwieczeniem d#e i w+wod0wMa'iawela +*a m+l o zjednoczonej "alii, w*o)'iej i wolnejod ez'arnoci rancu)'ich, niemiec'ich, hi)z&a)'ich, a"a'#e 'ocieln+ch in"erwen"0w naje#d#ajc+ch 'raj,niewolc+ch )woodne re&uli'i miej)'ie, 'orz+)"ajc+ch zich ez)i*+ i roz'*adu. 8emu &rzecie# celowi, /dcemu&o)*aniem moraln+m "ej "w0rczoci, )*u#+ w i)"ocie -)i#/,naj*oniej)ze dzie*o mi)"rza, "/ m+l w+ra#a zw*a)zczao)"a"ni, dwudzie)"+ )z0)"+ rozdzia* "eo u"woru, uchodzc+ zaarc+dzie*o nami/"nej &ulic+)"+'i &oli"+cznej. R"alia T wo*a

do zw+ci/)'ieo Med+ceu)za au"or -)i/cia T &ozo)"awionaja'+ ez #+cia w+cze'uje &rz+jcia "eo, '"0r+ + zdo*a*ulecz+> 7ej ran+, &o*o#+> 'oniec &u)"o)zeniu i raowaniuAomardii, *u&ie)"wu i raie#+ w -r0le)"wie i w 8o)'anii,"udzie# uzdrowi> 7 z "+ch ran, '"0re &o "a' d*uim cza)ie)"a*+ )i/ &rawie nieuleczalne. idzi )i/, ja' @na &ro)i Boa oze)*anie 'oo, '"o + 7 w+awi* od o'rucie)"w i

zuchwal)"wa ararz+c0w. idzi )i/ "a'#e, #e je)" @na


9/138

zu&e*nie o"owa i )'*onna do &0jcia za jedn+m )z"andarem,+le znalaz* )i/ '"o, '"o + o &odni0)*.HNie ) "o #adn miar )*owa ch*odneo mani&ula"ora,

nieczu*eo &rama"+'a, amoralneo racza &oli"+czneo. @"owi/c je)zcze jedna )&rzeczno> i zaad'a w dzieleMachiavelleo. i za&ewne je)zcze jedna &rze)z'oda, &rzez'"0r nie w)z+)"'ie um+)*+ zdolne ) &rze)'ocz+> T owoo)oliwe &omie)zanie ch*odneo, c+niczneo wr/cz&rama"+zmu z #arliw wiar w zjednoczenie "alii iu&orcz+w+m d#eniem do "eo ideali)"+czneo &rzecie# celu.

;ozrzucilim+ 'il'a zaledwie 'am+'0w, '"0r+ch niezmiernalicza )'*ada )i/ na 'oleje lo)u, za'r/"+ m+li i i)"o"/ nau'Niccol0 Machiavelleo, a nie mniej)za licza do"+cz+zmiennej rece&cji dzie*a Ma'iawela &rzez &o"omn+ch. :ora,a+ zacz> je &orzd'owa>.;odzina Machiavellich, o '"0rej )zlachec'im &ochodzeniu zieiem cza)u T ja' "wierdzi &ol)'i 'omen"a"or, 7anMalarcz+' T wiadcz+* jed+nie her rodu, */'i"n+ 'rz+# zwoIdziami (RchiavelliH$ na z*o"+m &olu, ardzo wczeniezwiza*a )woje lo)+ z dziejami Florencji, dajc mia)"uliczn+ch urz/dni'0w i &rzed)"awicieli miej)'ieo )amorzdu.o nich nale#a* r0wnie# ojciec &i)arza, Bernardo, &or0d

najw+#)z+ch urz/dni'0w mia)"a5re&uli'i znalaz* )i/ "a'#e nacza) ja'i urodzon+ 3 maja 1469 ro'u Niccol0 Machiavelli.+')z"a*cenie, '"0re o"rz+ma*, uzna> nale#+ za )olidne,chocia# w)&0*czeni wzdraali )i/ &rzed nazwaniem ouczon+m. Mimo #e &od 'oniec #+cia zw*a)zcza zdo*a*zromadzi> wo'0* )ieie rono uczni0w, jeo mdro> iwiedza w+&*+wa*+ raczej ze Ir0de* &ra'"+czn+ch ni# z wiedz+

')i#'owej, '"0rej nie ra'owa*o mu jedna', *0wnie w


10/138

za're)ie hi)"orii )"aro#+"nejS na&i)anej &rzez Machiavelleo'omedii Mandraora widzim+ r0wnie#, ja' wiel'ie wra#eniew+wiera na dI co dI oaczu i no"alu miej)'im, Nicei,

a'", #e jeo T &rz+&rawiajc+ mu zre)z" roi T &rz+jacielw*ada *acin (+*a "o ozna'a humani)"+czneo w+')z"a*cenia$,wiem+ na"omia)", #e Ma'iawel *acin+ ucz+* )i/ od dzieci)"wai )woodnie &o)*uiwa* )i/ "+m j/z+'iem. 7edna'#e&rawdziw )z'o* Machiavelleo +*+ la"a )&/dzone w )*u#ie&ulicznej, na )"anowi)'u )e're"arza druiej 'ancelarii, do'"0rej "o odnoci w+nie)iono o w wie'u la" dwudzie)"u

&i/ciu. Urzd "en )&rawowa* &rzez la" cz"ernacie, '"0re wi)"ocie +*+ jed+nie e&izodem w &e*nej drama"0w i 'onli'"0w&oli"+czn+ch Florencji &rze*omu D i D )"ulecia.@'re), o '"0r+m m0wim+, "o cza)+ u&ad'u, a na)"/&niere)"+"ucji &o"/i Med+ceu)z+ ja'o w*adc0w Florencji.awrz+niec )&ania*+, "w0rca wie"noci mia)"a, leczzarazem w*adca do> )urow+ i ezwzl/dn+, &ozo)"awi* &o)oie )"er rzd0w w r/'ach )weo )+na, )i*acza o niewiel'imrozumie, :iero de Medici. 8en, nie &o"raic &oradzi> )oie zrzdzeniem mia)"em5re&uli', zwr0ci* )i/ o &omoc do -arolaD, 'r0la Francji, dajc mu z+)'i &oda"'owe i "wierdze8o)'anii w zamian za &o&arcie &rzeciw'o w*a)n+mw)&0*ziom'om. Nie "+l'o m*od+ Ma'iawel &rze#+wa> mu)ia*or+cz "+ch rzd0w, o&ar"+ch na oc+m or/#u. @&0r ludnociFlorencji, niech/"nej "+m rzdom, zmu)za Francuz0w do

o&u)zczenia mia)"a 2? li)"o&ada 1494 ro'u. :ozo)"awiaj oni:iero de Medici w*a)nemu lo)owi, mia)"o za rauj ze)'ar0w i liczn+ch, zromadzon+ch &rzez awrz+caoac"w. 0wcza) "o, &o u&ad'u )ze>dzie)i/ciole"nichrzd0w med+cej)'ich, na irmamencie &oli"+czn+m Florencji&ojawia )i/ &o)"a> dwuznaczna i )zalona, "+&owa dla o're)0wrozchwiania i 'r+z+)u T ra"


11/138

Pi)"or+c+ "wierdz, #e 'ariera i u&ade' avonaroli )"a*+ )i/dla Machiavelleo &ierw)z+m im&ul)em, a+ w )&o)0racjonaln+ i u&orzd'owan+ )ormu*owa> za)ad+ rzdzenia

&a)"wem i &o)"/&owania ze )&o*ecze)"wem, im&ul)em,rzecz ja)na, nea"+wn+m. ;0#ne Ir0d*a c+"uj jeo li)" do;icciarda Becchi, ama)adora Florencji w ;z+mie, da"owan+z marca 149!, w '"0r+m Ma'iawel )ce&"+cznie odno)i )i/ dodomini'a)'ieo 'aznodziei, '"0r+ Rwed*u meo mniemaniad#+ jed+nie do "eo, a+ &od&orzd'owa> )i/ cza)om iuarwi> ja'o )woje '*am)"waH. :0Iniej 'il'a'ro"nie m0wi>

/dzie o Rezronn+ch &roro'achH ja'o o za&rzeczeniu )i*+,rozwai i umiej/"noci )&rawowania w*adz+ &rzez&rawdziweo ')i/cia, avonarol/ niew"&liwie majc nam+li.avonarola, urodzon+ w Ferrarze mnich domini'a)'i,*0wne wzlo"+ )wej 'arier+ &rze#+wa* jedna' we Florencji,dzie awi* dwu'ro"nie, raz w la"ach 14?2T14?!, drui zaraz od ro'u 149 a# do momen"u )&alenia o na )"o)ie 23 maja149? r. 7a'+ &rzewidujc 0w )mu"n+ 'oniec, )am &i)a* o)oieJ RAuowa*em )i/ w &o'oju i ci)z+, lecz 8+ 'aza*e miw)"a>, ojawiajc mi 8woje wia"*o. &olecia*em "a', ja' lecimo"+l, '"0r+ z mi*oci do wia"*a &ali )oie )'rz+d*a.H U&ade'Med+ceu)z+ )"a* )i/ dla avonaroli, w0wcza) o&a"a 'la)z"oruw. Mar'a we Florencji, wezwaniem do &*omiennej,nie&ohamowanej dzia*alnoci 'aznodziej)'iej. Ole'"r+zujc

)woj )z"u' ora"or)' lud, &i/"nowa* on zar0wno med+ceizm,ja' i rz+m)'ie rzd+ &a&ie#a Cle')andra D, &rz+ cz+m'r+"+'a jeo +*a 'r+"+' ciemn i ana"+czn, w+chodzc z&oz+cji redniowieczneo mi)"+c+zmu. Med+ceu)ze +li dlaw)"r/"ni nie ja'o a'"+czni jed+now*adc+ i nawe" nie ja'o ci,'"0rz+ r/'ami :iero de Medici za&rzedali Florencj/ ocej&o"/dze, lecz &rzede w)z+)"'im ja'o )+mol humanizmu i

jeo docze)n+ch d#e do oac"wa, &rze&+chu, ziem)'iej


12/138

roz'o)z+, a "a'#e wolnoci ludz'iej m+li 'r+"+cznej. r0d&+)zn+ch &a*ac0w i &lac0w Florencji avonarola wo*a*, a+&owr0ci> do 'r0le)"wa ducha, oali> rzd+ wiec'ie, a

')i/ciem Florencji owo*a> =hr+)"u)a. Ulica, &orwana )z"u'ora"or)' mnicha, a "a'#e zauiona &o za*amaniu )i/ )+)"emurzd0w, '"0r+ "rwa* &onad &0* )"ulecia, ucz+ni*a ze na 'r0"'oa'"+czneo w*adc/ mia)"a, a+ jedna' r0wnie )z+'o oo&uci>. "o) za&alon+ 23 maja 149? &od a)ce"+czn+m cia*emavonaroli, dla Ma'iawela, '"0r+ +* )*uchaczem jeo 'aza,)"a* )i/ dowodem 'ruchoci w*adz+ o&ar"ej na en"uzjazmie

ludu i zni'om+ch mo#liwociach le#c+ch w r/'achRezronn+ch &roro'0wH.8en )am )"o) owie"la najle&)z+ch cz"ernacie la" 'arier+&oli"+cznej Niccol0 Machiavelleo, &omi/dz+ ro'iem 149? a112. &i/> dni &o )&aleniu avonaroli re&uli'a Florencji,odradzajc )i/ &od wodz onaloniera :io"ra oderinieo,&owo*uje Ma'iawela dec+zj ;ad+ @)iemdzie)i/ciu na)e're"arza druiej 'ancelarii, nieco &0Iniej cz+nic o "a'#ezarzdzajc+m )&rawami ;ad+ zie)i/ciu. 8rudno mi oceni>,ja' a'"+cznie w*adz/ dawa*+ Machiavellemu "e urz/d+ Ta+ "o )"wierdzi>, "rzea + wni'liwie &rzeada> zmienne'on)"ru'cje )+)"emu rzdoweo re&uli'i Florencji w ow+mcza)ie, zadanie, ja' )i/ w+daje, nie&ro)"e nawe" dla)&ecjali)"0w. E ieu jeo ioraii w+ni'a jedna' ja)no, #e+*+ "o )"anowi)'a nie&olednie, )"warza*+ mu rozle*e &ole

do o)erwacji, do 'on"a'"0w d+&loma"+czn+ch i do &odr0#+.Bioraowie Ma'iawela w+liczaj o)o+ w*adc0w, z '"0r+mi)i/ 'on"a'"owa*, &o)*ujc do nich z ramienia Florencji. 7e)" "od*ua li)"a, oejmujca zar0wno ma*+ch ')i#" w*o)'ich, ja'-a"arz+na orza ;iario, :andolo :e"rucci cz+


13/138


14/138

)i/ zacz+na*, ale '"0r+ o'aza* )i/ dec+dujc+m dla dal)zejhi)"orii 'on"+nen"u. Mam "u na m+li ormowanie )i/wiel'ich, rzdzon+ch a)olu"nie nowocze)n+ch &a)"w

narodow+ch. 8a'im &rz+'*adem +*a Francja, "a'im&rz+'*adem "a'#e +*a Pi)z&ania, jednoczona oniem imieczem, )i* i &od)"/&em &od rzdami Ferd+nanda-a"olic'ieo. Ma'iawel zdaje )i/ &rzeczuwa>, #e "+m)&o)oem T &rzez jednoczenie ziem, a "a'#e &rzezumacnianie w*adz+ a)olu"neo 'r0la T ormuje )i/ ja'd++ nowa ma&a Ouro&+ &rz+)z*oci i #e '"o nie &odo*a "emu

&roce)owi, "emu nie &i)ane /dzie miej)ce &or0d &o"/')z"a*"ujc+ch hi)"ori/ nowocze)n. 7e)" "o &rzeczucie&rorocze, ja' wiem+ owiem, "e &a)"wa, '"0re na &rze)"rzeniD i D wie'u nie zdo*a*+ w+"worz+> )&oi)"eo )+)"emunarodowej monarchii a)olu"nej T cho>+ nawe" "a'owarowanej )+)"emem &arlamen"arn+m, ja' 'orona r+"+j)'aT od)uni/"e zo)"a*+ na &lan dal)z+ w now+m rozdaniu 'ar"&oli"+'i euro&ej)'iej. 7a' na ironi/ woec d#e Ma'iawelaowo od)uni/cie )"a*o )i/ "a'#e udzia*em *och, ja' na ironi/woec m+li &ol)'ieo cz+"elni'a -)i/cia )"a*o )i/ ono "a'#eudzia*em :ol)'i, cho> w0wcza) je)zcze, 'ied+ #+* i "worz+*Machiavelli, :ol)'a zdawa*a )i/ mie> nie&or0wnanie wi/cejhi)"or+czn+ch )zan) na u"rz+manie )weo znaczenia, ni#mia*+ w)&0*cze)ne mu *och+.7e)" "o, nawia)em m0wic, je)zcze jeden &rz+cz+ne' do

rze'omeo c+nizmu rad Ma'iawelaS w &rezen"owan+m "uwie"le 0w Rc+nizmH rozumie> mo#na r0wnie# ja'o w+razniecier&liwoci woec um+'ajcej nieuchronnie, w+)uwajcej)i/ z r' hi)"or+cznej )zan)+, '"0r &rzeczuwa*, a le&iej /dzie&owiedzie>J '"0r do)"rzea* cho>+ z zal#'ow+ch,wcze)n+ch ojaw0w au"or -)i/cia.R;a&or"+, &o&rzez '"0re nieomal codziennie inormowa*

;e&uli'/ o rozwoju w+darze w 'rajach, w '"0r+ch )i/


15/138

znajdowa*T &i)ze w )z'icu o Machiavellim )i/ V*o)0w rednichW, lecz odwa#nie zmierza> 'u e')"remomS'onieczno>, a+ "en, '"o je)" zaana#owan+ w 'on're"n)+"uacj/ &oli"+czn, &o"rai* &od&orzd'owa> &rz+jaI )ile, au'*ad+ i dane )*owo w+moom )+"uacjiS wre)zcie "eori/or"un+, nie do> je)zcze w "+ch la"ach "eore"+cznie

)&rec+zowan, ale ju# &rz+jmowan w momen"achnajwi/')zej ja)noci m+li, or"un+ ja'o )+molu nieu)"annejczujnoci )'ierowanej 'u )&rawom i o'olicznociom, '"0rejcz*owie' nie mo#e zarzuci> ani na momen", jeli nie chce)&rzeniewierz+> )i/ )*u#ie )wemu 'rajowi.H ow+ch cza)ach )wojej najwi/')zej a'"+wnoci &oli"+cznej id+&loma"+cznej Machiavelli zacz+na &i)a>S &ow)"ajce jedna'w0wcza) jeo roz&raw+ maj chara'"er na &o*+)&rawozdawcz+, cz/ciowo jed+nie zmierzajc dow+cini/cia wnio)'0w "eore"+czn+ch z 'on're"n+chw+darze i )&o)"rze#e. 8a'i chara'"er ma o&uli'owana w r.13 roz&raw'a @ )&o)oie &o)"/&owania ze zun"owanludnoci Daldichian+, Uwai na "ema" zao&a"rzenia w&ienidze (:arole da dirle )o&ra la &rowi)ione del danaio$,dowodzca 'oniecznoci oci#e &oda"'ow+ch dla wal'i ze

zun"owan :iz, lu @&i) )&o)ou u#+"eo &rzez ')i/ciaDalen"ino dla z*adzenia Di"elozza Di"elleo, @livero""a aFermo, &ana :aolo i ')i/cia


16/138

@r)inich, nie "+l'o nie &rz+*cz+li )i/ do nich, ale w+)*alinawe" do ')i/cia KBoriiL )weo )e're"arza, Niccol0Machiavelleo, '"0r+ mia* oiarowa> mu )chronienie i &omoc

&rzeciw'o now+m wroomH. 8a' wi/c, ja' wida>, au"or @&i)umia* "a'#e &ewien niewiel'i o)oi)"+ udzia* w in"r+dze, '"0raza'ocz+*a )i/ &rz+'*adn+m udu)zeniem w)z+)"'ich mo#n+chan"aoni)"0w ')i/cia Dalen"ino...Niew+'luczone, #e ca*a "w0rczo> &i)ar)'a Machiavelleo&ozo)"a*a+ na "+m &oziomie doraInej &ulic+)"+'i raczej ni#wiel'iej "eorii w*adz+ i rzdzenia, d++ &ozo)"a* on do 'oca

#+cia cz+nn+m &oli"+'iem i d+&loma" re&uli'i. 7edna'#enowe w+&ad'i nada*+ now+ T i &od &ewn+mi wzl/damiironiczn+ T ie #+cior+)owi Ma'iawela. ro'u 112 wi"wie &od :ra"o woj)'a re&uli'i lorenc'iej doznaj 'l/)'i w)"arciu z woj)'ami Pi)z&aniiS i)"o"nie, oce &o"/i TFrancuzi, Pi)z&anie, Niemc+ T &rzewala*+ )i/ w0wcza)ez'arnie &rzez ziemie "alii w &e*ni u)&rawiedliwiajcdrama"+czne wo*anie Machiavelleo o zjednoczenie 'raju iw+&o)a#enie o w )i*/ zdoln roni> w*o)'iej )uwerennoci.e're"arz druiej 'ancelarii w o're)ie )woich w&*+w0w zdo*a*w+m0c na re&ulice )"worzenie w*a)nej, lorenc'iej )i*+zrojnej, /dcej rodzajem milicji, jedna'#e )i*+ "e o'aza*+ )i/z+" )'romne, a+ )"awi> czo*o Pi)z&anom. -l/)'a &od :ra"ooznacza wi/c u&ade' demo'ra"+czn+ch i re&uli'a)'ichrzd0w oderinieo, '"0r+ch Machiavelli +* jedn z &od&0r.

Na &i'ach hi)z&a)'ich zn0w wracaj do FlorencjiMed+ceu)ze. ! li)"o&ada 112 r. Machiavelli zo)"aje, uchwa*inorii, &ozawion+ w)z+)"'ich )woich un'cji &uliczn+ch,mimo #e &ierw)z+ o're) re)"+"ucji Med+ceu)z+ nie +* z+")urow+ dla zwolenni'0w oderinieo, do "eo )"o&nia, #e na&rz+'*ad Marcello Dirilio, )e're"arz &ierw)zej 'ancelarii i,ja' )i/ uwa#a, men"or &ierw)z+ch 'ro'0w &oli"+czn+ch

Ma'iawela, &ozo)"a* na )w+m urz/dzie nie aczc T ja'


17/138

+m+ dzi &owiedzieli T na zmian/ re#imu. Machiavellemujedna' zarania )i/ nawe" w)"/&u do :alazzo, miej)ca, dzieurz/dowa* &rzez la" cz"ernacie, a "a'#e zaleca mu )i/

o&u)zczenie mia)"aS mo#na + zar+z+'owa> uwa/, #e 'a#d+now+ re#im oawia )i/ )&or0d )woich o&onen"0w nie "+chnawe", '"0rz+ +li mu najardziej &rzeciwni, lecz "+ch, '"0rz+w+ra)"aj &onad &rzeci/"no>.+"uacja Machiavelleo &oar)za )i/ je)zcze, 'ied+ w lu"+m113 r. w*adze w&adaj na lad an"+med+cej)'ieo )&i)'u,&rz+o"ow+waneo &rzez :ier :aolo Bo)coli, o+wa"ela

Florencji. U Bo)coleo i jeo w)&0lni'a, Co)"ino =a&&oni(oaj za&*acili *ow za )&i)'owanie &rzeciw nowej w*adz+$,znaleziona zo)"aje li)"a rze'om+ch ucze)"ni'0w )&rz+)i/#enia,wr0d '"0r+ch iurowa*o "a'#e nazwi)'o Machiavelleo. Nie&o"rai/ &owiedzie> T #adne do)"/&ne mi Ir0d*a niew+janiaj "ej 'we)"ii T cz+ Machiavelli rzecz+wicie no)i*)i/ z m+l oalenia Med+ceu)z+, w+daje )i/ "o raczej ma*o&rawdo&odone. @cz+wicie, #e +* on cz*owie'iemoderinieo, do '"0reo #+wi* orc &re"en)j/ o "o, #e "en &oi"wie &od :ra"o um'n* z mia)"a, u)"/&ujc &olaMed+ceu)zom, zamia)" )"awia> o&0r i oranizowa> oron/,r0wnoczenie jedna' w)z+)"'o, co )"anowi i)"o"/ jeo&old0w na ar'ana &oli"+'i, i)"o"/ Rma'iawelizmuH, zdaje )i/&rzemawia> &rzeciw'o jeo &o&arciu dla dzia*a )&i)'ow+ch&ozawion+ch )zan), )'azan+ch z 0r+ na nie&owodzenie.

:odoneo zdania o'azuje )i/ w rezul"acie r0wnie# i )d,'"0r+ w marcu 114 &rz+wraca mu wolno>, Machiavellijedna' )&/dza ro' w wi/zieniu ledcz+m, dzie je)""or"urowan+. :o zwolnieniu +*eo )e're"arza druiej'ancelarii nadal do"+cz+ za'az &rze+wania we Florencji,&o*czon+ z za'azem o&u)zczania ranic 8o)'anii, o)iadawi/c w niewiel'iej willi w an"G Cndrea in :ercu))ina, le#cej

o'o*o 3 'ilome"r0w od mia)"a.


18/138

"u w*anie o"wiera )i/ rozdzia* #+cia Machiavelleo, '"0r+ardziej ni# d+&loma"+czne zaiei i w )"o&niu wi/')z+m ni#&uliczna dzia*alno> we w*adzach re&uli'i za&ewni*

niemier"elno> jeo imieniu. Ma'iawel oddaje )i/ ca*'owicie"w0rczoci &i)ar)'iej, o&racowujc dwa najwi/')ze inajardziej znane )woje dzie*a T ;ozwa#ania nad &ierw)z+mdzie)i/cio')i/iem hi)"orii ;z+mu Aiwiu)za i -)i/cia. 8rzeaza)"rzec od razuJ &i)ar)"wo "o nie +*o dla Machiavelleo&r0 uciecz'i od wia"a &oli"+'i, w '"0r+m &oni0)* o)oi)"'l/)'/ i '"0r+ na&e*ni* o nie)ma'iem. Mo#na &owiedzie>

nawe" wi/cej T &i)ar)"wo, a zw*a)zcza -)i/cia, "ra'"owa*ja'o co w rodzaju &omo)"u, &o '"0r+m uda mu )i/, +> mo#e,zn0w &owr0ci> na aren/ &oli"+czn, w+'azaw)z+, #e au"or "a'wia"*+ch rad i m# "a'iej mdroci nie &owinien +>od)uni/"+ od rona doradc0w )"ojc+ch &rz+ rzdzc+ch.;0wnoczenie ze )"ronicami )woich dzie* &i)ze li)"+ do&rz+jaci0*, a "a'#e )u&li'i do rzdzc+ch Med+ceu)z+ T')i/cia oraz &a&ie#a, '"0r+m w+ran+ zo)"aje w ro'u 114 7anMed+ceu)z, &anujc+ &od imieniem, Aeona T zalecajc wnich )woje mo#liwoci i &ro)zc o u*a"wienie mu &owro"u do)*u#+ &ulicznej. ed+'ujc -)i/cia med+cej)'iemu w*adc+Florencji, chcc da> mu Rmo#no> zrozumienia w 'r0"'imcza)ie "eo w)z+)"'ieo, co ja &ozna*em i czeo naucz+*em)i/ w "+lu la"ach, a z "a'im "rudem i nieez&iecze)"wamiH,'ocz+ )woj ded+'acj/ zwro"em, '"0r+ je)" ca*'iem

&rzejrz+)" oer"J RC je#eli a)za +)o'o> ze )zcz+"u )wejwiel'oci zwr0ci nie'ied+ ocz+ na nizin+, )&o)"rze#e, ja'nieza)*u#enie zno)z/ ci/#'ie i nieu)"anne &rzeladowanielo)u.H7eo zaiei nie &rz+no)z ocze'iwan+ch rezul"a"0w. iel'imani&ula"or, widzc+ ja)no, ja' nale#+ )"erowa> lo)ami')i/)"w i &rowincji, &rzech+"rza> &rzeciwni'0w i 'r/"+mi

cie#'ami d#+> do raz w+"'ni/"+ch )oie cel0w, nie &o"rai z


19/138

r0wn &rzeie*oci za"ro)zcz+> )i/ o )w0j lo) o)oi)"+.@w)zem, uz+)'uje &ewne z*aodzenia )weo )"anu, od ro'u116 wolno mu zn0w &odr0#owa>, co w+'orz+)"uje dla

)&e*nienia neocja"or)'ich mi)ji w in"ere)ach ja'ichw+najmujc+ch o 'u&c0w, w'*adajc w )&raw+ za'u&u cz+)&rzeda#+ we*n+ 'un)z" odn+ &oli"+'i 'r0le)"w. Med+ceu)zedoceniaj raczej jeo "alen" &i)ar)'i, zalecajc muo&racowanie T niew"&liwie 'u )wojej chwale T hi)"oriimia)"aS &rzez &i/> la" (12T12$ &i)ze Ma'iawel Pi)"orielorenc'ie, '"0re wr/cza wre)zcie w ;z+mie -lemen)owi D

(+* nim


20/138

zieje )i/ "o w cza)ie, d+ woj)'a -arola D nadciaj 'u"alii. Machiavelli )nuje &lan+ &ow)"rz+mania nie&rz+jaciela,&rzed'*ada je &a&ie#owi, do&omina )i/ o "worzenie armii,

&racuje nad &lanami or"+i'acji Florencji i do&rowadza nawe"do )"worzenia 'omi)ji &i/ciu, majcej zaj> )i/ umocnieniemmia)"a, 'omi)ji, '"0rej on )am zo)"aje )e're"arzem. 7edna'#e 6maja 12! ro'u woj)'a ce)ar)'ie w'raczaj do ;z+mu i wdniach )*+nneo R)acco di ;omaH &u)"o)z mia)"o. lad zau&ad'iem &a&ie)'iej &o"/i Med+ceu)z+ u&ada "a'#e ichw*adza we Florencji. 7e)" "o momen", '"0r+ dla Ma'iawela

&owinien +> )zan) T odradzajca )i/ demo'ra"+cznare&uli'a &ranie nawiza> do &rzedmed+cej)'ich rzd0wre&uli'a)'ich i Machiavelli &rzed)"awia )woj 'and+da"ur/na )e're"arza druiej 'ancelarii. "anowi)'o "o, "riumalnie&rz+znane dwudzie)"o&i/ciole"niemu m*odziecowi,odm0wione zo)"aje T w &uliczn+m *o)owaniu T&oli"+'owi, '"0r+ 'ocz+* ju# la" ? i '"0remu w)&0*o+wa"elenie chcieli w+acz+> orliwoci, z ja' zaiea* o wzl/d+u&ad*+ch w*anie Med+ceu)z+. 7e)zcze raz ma'iawelizm wr/'ach )ameo Ma'iawela &rz+ni0)* mu or+cz &ora#'i.o'*adnie w jedenacie dni &o "raiczn+m dla nieo*o)owaniu w iel'iej ;adzie Niccol0 Machiavelli umiera 21czerwca 12! ro'u, a jeo zw*o'i z*o#one zo)"aj w 'a"edrzean"e =roce we Florencji, miecie, '"0re +*o dla nieo ezw"&ienia Rnajw+#)z war"ociH.

Nie zamierzam 'omen"owa> "u ca*ej )&ucizn+ &i)ar)'iejMachiavelleo, zw*a)zcza widzianej w 'on"e'cieormujc+ch j o'olicznoci hi)"or+czn+ch Florencji&ocz"'0w D wie'u. Nale#+ jedna' za"rz+ma> )i/ &rzez

chwil/ &rz+ dw0ch jeo dzie*ach, uchodzc+ch zre)z" T


21/138

oo' Pi)"orii lorenc'ich T za *0wne w jeo doro'u, amianowicie &rz+ -)i/ciu i ;ozwa#aniach nad &ierw)z+mdzie)i/cio')i/iem hi)"orii ;z+mu Aiwiu)za. @a "e dzie*a

zawieraj w )oie owiem 'win"e)encj/ &old0w i nau'Ma'iawelaS &ozo)"a*e "o u"wor+ ardziej &rz+cz+n'ar)'ie,zwizane z ardzo 'on're"n+mi )+"uacjami hi)"or+czn+mie&o'i i chocia# &rzewieca &rzez nie "a )ama do'"r+na, jejIr0d*o ije z -)i/cia i ;ozwa#a. "o owoce "eo )ameo cza)u w ioraii ich au"ora.Bioraowie "wierdz, #e &i)anie ;ozwa#a roz&ocz*

Machiavelli w ro'u 112, a wi/c "u# &o od)uni/ciu o odurz/d0w &uliczn+ch, na)"/&nie za, w ro'u 113, &rzer+wa "/najo)zerniej)z w jeo doro'u &rac/, a+ )&i)a>dwadziecia )ze> rozdzia*0w -)i/cia, &o '"0r+ch znowu&owraca do ;ozwa#a u'oczon+ch w ro'u 11!. -)i#/wi/c je)" ja'+ w"r/"em, na&i)an+m w "ra'cie ;ozwa#a,chwilow+m od)'o'iem od med+"acji )nu"+ch na marine)iePi)"orii rz+m)'iej 8+"u)a Aiwiu)za (9 &.n.e.T1! n.e.$,/dceo oo' 8ac+"a i alu)"iu)za najwi/')z+m hi)"or+'iem)"aro#+"neo ;z+mu. 8+m ardziej wi/c za)"anawia adacz+odmienno> "+ch dzie*, rozie#no> nie "+le ich )"+lu, '"0r+je)" &odon+, ile ich m+li &rzewodniej, a je)zcze do'*adniejT ich &un'"u widzenia. RNie "+l'o &rzedzia* hi)"or+czn+ i&oli"+czn+, ale i eneralna 'once&cja, w+'*adana &rzez au"ora,) w ou dzie*ach ca*'owicie odle*eH T &i)ze


22/138

hi)"oria Florencji &owinna +*a +>, a+ do&rowadzi> do&oz+"+wn+ch rezul"a"0w. "d */ia analiz+ &oli"+cznej w;ozwa#aniach &rzew+#)za &oziom &ojmowania )&raw w

-)i/ciu. "d "e# drua ')i/a ;ozwa#a Kna&i)ana &o&rzerwie, '"0r w+&e*ni*o au"orowi &i)anie -)i/cia T &rz+&.-.8.8.L &rz+no)i 'lima" ca*'owicie inn+S zo)"a*a ona na&i)ana&o &ra'"+czn+m nie&owodzeniu -)i/cia, w momencie d+zajad*a wal'a &o"/ euro&ej)'ich o dominacj/ w "aliiw)'az+wa*a w )&o)0 coraz ardziej nieuchronn+&rzeznaczenie, 'u '"0remu zmierzaj &a)"wa w*o)'ie.H

Mo#na + do "eo doda> "a'#e, #e nie ez znaczenia je)" "ua'", i# oa dzie*a w+chodz ja'+ z inneo ma"eria*uw+jcioweo. m&ul)em do -)i/cia ) dowiadczenia ca*'iemniedawne, &rzewieca &rzez nie T o cz+m +*a ju# mowa Tchwilami ca*'iem w+raIn+ &or"re" =ezara Borii, &odcza) d+dla ;ozwa#a ma"eria*em i Ir0d*em je)" Aiwiu)z. Pi)"oriarz+m)'a Aiwiu)za, o cz+m nie wolno "u za&omina>, +*a zadzie*em do)+> )zcze0ln+m. iel'i hi)"or+' &i)a* j &e*ennie)ma'u woec rzd0w cezar0w, mimo owiem #e &rz+)z*omu #+> w &e*nej la)'u e&oce Cuu)"a, uwa#a*, #e ;z+m jemuw)&0*cze)n+ zmierza do zu+, '"0rej Ir0d*em je)"rozrzu"no> i &o)zu'iwanie roz'o)z+. R8+m, co wed*u mnieT &i)a* T &owinno +> adane z najwi/')z wni'liwoci, "o#+cie i o+czaje &ierw)z+ch ;z+mian, "o dzie*o ludzi, '"0rz+w &o'oju i w wojnie )"worz+li na)ze im&erium i roz)zerzali

jeo ranice.H *owem, dla 8+"u)a Aiwiu)za oha"erem&rawdziw+m +* ;z+m re&uli'a)'i, w ramach za in)"+"ucjire&uli'i &rzewodnim mo"+wem +* dla dialo &omi/dz+ludem a &a"r+cja"em, &omi/dz+ T ja' +m+ dzi &owiedzieliT )&o*ecze)"wem a w*adz. R8o lud rz+m)'i, a nie "a'a luinna zna'omi"a &o)"a> je)" oha"erem jeo hi)"orii. 7e)" "o'on)"a"acja, '"0rej nie )&o)0 &rzeceni>. idzian+ w "+m

wie"le 8+"u) Aiwiu)z jawi )i/ nam ja'o najardziej


23/138

Vnowocze)n+W )&or0d hi)"or+'0w )"aro#+"neo ;z+muH T&i)ze rancu)'i hi)"or+' )&o*eczn i demo'racj/ w)'az+wali na analoie mi/dz+

zadaniami, ja'ie &o)"awi* on &rzed Vnow+m w*adcW, azadaniami )"ojc+mi &rzed rewoluc+jn+mi &ar"iami&oli"+czn+mi.H i)"ocie jedna' rzecz w+lda &rociej, ni#mo*o+ )i/ "o w+dawa>. dea*em Machiavelleo, "a' ja' do&ewneo )"o&nia idea*em Aiwiu)za, +*o od'r+ciemechanizmu 'ierujceo harmoni &omi/dz+ w*adz a ludem,&omi/dz+ 'la)ami rzdzc+mi a o0*em rzdzon+ch. dowiadczeniu rz+m)'im, '"0re roz&a"ruje w ;ozwa#aniach,in)"rumen"em "a'iej harmonii +*+ in)"+"ucje re&uli'a)'ie,zdolne w )+"uacjach o&"+maln+ch odzi> in"ere) ludu zin"ere)em rzdzc+ch. ;z+m re&uli'a)'i +* dlaMachiavelleo "+m, cz+m w)&0*cze)na mu Florencja &owinna+*a +>, /dc w i)"ocie ardzo odle* od "eo idea*u. "dw -)i/ciu &un'" ci/#'oci &rzeno)i )i/ z ludu i re&uli'i naw*adc/, w '"0r+m u&a"ruje Ma'iawel )zan)/ )&ro)"ania

hi)"or+czn+m w+zwaniom. Aoi'a "eo &rzenie)ienia w+daje)i/ ja)na, wewn/"rzna )&rzeczno> &omi/dz+ dwoma*0wn+mi dzie*ami au"ora &ozorna. Uwa#n+ cz+"elni' "eo"omu /dzie mia* zre)z" mo#no> &rze'ona> )i/ o "+m w"ra'cie le'"ur+. +0r zawiera owiem, oo' -)i/cia,zamie)zczoneo w ca*oci, "a'#e o)zerne ramen"+ z "rzech')i ;ozwa#a, '"0r+ch &ierw)za do"+cz+ dzia*ania in)"+"ucji

re&uli'a)'ich i &oli"+'i wewn/"rznej re&uli'a)'ieo


24/138

;z+mu, drua &odoj0w i &o)"/&owania z &odijan+miludami, "rzecia za, najardziej zre)z" e'le'"+czna, oraca )i/*0wnie wo'0* zaadnie )&rawowania w*adz+. e

w)z+)"'ich "+ch "e')"ach zdaje )i/ jedna' w+)"/&owa> "a)ama, w)&0lna m+l &orzd'ujca, "a )ama T zawi*a +>mo#e, lecz loiczna, a "a'#e w a)c+nujc+ )&o)0 do dzi)iaj&ouczajca i o"owa o#+wia> nie)'oczone cii analoii irele')ji T do'"r+na, '"0rej na imi/ ma'iawelizm.+mawiam+ je z odraz lu &rzeie*+m, dwuznaczn+mumiechemS )&r0ujm+ jedna' &rz+jrze> )i/ nieco li#ej 'il'u

jeo a)&e'"om.

Riem dorze T &i)ze Machiavelli T ja' wielu mia*o i ma "o&rze'onanie, #e )&raw+ wia"a "a' ) 'ierowane &rzez lo) iBoa, i# ludzie )w+m rozumem nie mo ich &o&rawi> i )woec nich ezradniS &rze"o moli+ )dzi>, #e nie war"oz+"nio "rudzi> )i/ "+mi )&rawami, lecz )&uci> )i/ na lo).8a'ie &rze'onanie je)" ardziej w na)z+ch cza)achroz&ow)zechnione z &rz+cz+n+ wiel'ich zmian, ja'ie widzia*o)i/ i widzi codziennie wrew w)zel'im ludz'im&rz+&u)zczeniom. -il'a'ro"nie &rzem+law)z+ "o, )'*aniam)i/ w &ewnej mierze do "ej o&inii. 7edna' nie&odona &rz+j>,a+ zani'*a na)za wolna wola, wi/c )dz/, #e mo#e +>

&rawd, i# lo) w &o*owie je)" &anem na)z+ch cz+nnoci, leczje)zcze &ozo)"awia nam 'ierowanie dru ich &o*ow lu nieo wiele mniej)z ich cz/ci.HMimo um+lnej ol/dnoci )ormu*owa, za)"rzeajc+chnale#ne miej)ce w 'ierowaniu ludz'imi &rz+&ad'ami lo)owi iBou, zdania "e uchodzi> mo za &un'" w+jciow+ma'iawelizmu, w+znaczajc zarazem jeo hi)"or+czne

miej)ce w rozwoju ludz'iej m+li &oli"+cznej i )&o*ecznej.


25/138

Ma'iawelizm wi/c, widzian+ w jeo &rawdziw+m, nie zazdemonizowan+m w+miarze, je)" &rzede w)z+)"'im niezodna ludz' ezradno> woec o"aczajc+ch na) w+darze

dziejow+ch lu na oddanie ich ca*'owicie &od 'on"rol/ lo)ucz+ o&a"rznoci. 7eo &un'"em w+jciow+m je)" &rze'onanie,#e lo)ami &a)"w i )&o*ecze)"w da )i/ &o'ierowa>, je#elioarniem+ m+l w+)"arczajc &rze)"rze, na '"0rej&rawid*owo> dziej0w )"anie )i/ widoczna, a "a'#e &oznam+do)"a"ecznie in)"rumen"+ rzdzce " &rawid*owoci.7u# &rzez "o "+l'o m+l Machiavelleo umie)zcza )i/ &or0d

do'"r+n nowocze)n+ch, zr+wajc+ch z iern, &odle*niezadan+m w+ro'om 'once&cj lo)u hi)"or+czneo, ao&owiadajc+ch )i/ &o )"ronie hi)"orii ja'o &roce)u &odle*eoo'relon+m &rawom, dajc+m )i/ &oj> i nazwa>. Na "+mw*anie &olea wiel'i &rze*om w m+leniu ludz'im, do'onan+&rzez Ma'iawela, &rze*om, '"0reo &ochodn o'a# )i/ wi)"ocie rzecz+ zar0wno w)z+)"'ie w)&0*cze)ne nam )+)"em+do"+czce ilozoii dziej0w, ja' i do'"r+n+ &oli"+czne lu)ocjo"echniczne. Machiavelli uzna* "o, co dzi)iaj uchodzinieomal za &ewni', a wi/c, #e dzieje &a)"w i )&o*ecze)"w )R)"erowalneH, chocia# zar0wno dzi)iaj, ja' i w cza)ach, 'ied+&i)a* on )weo -)i/cia, nie ra'nie w"&liwoci woec owejmo#liwoci )"erowania, a "o Rz &rz+cz+n+ wiel'ich zmian,ja'ie widzia*o )i/ i widzi codziennie wrew w)zel'im ludz'im&rz+&u)zczeniomH. Mo#na + nawe" &owiedzie>, #e

w"&liwoci dzi)iej)ze ) w &ewn+m )en)ie */)ze ni# "e,'"0re "ra&i*+ w)&0*cze)n+ch Machiavellemu. zieje )i/ "a'dla"eo, #e w &olu na)zeo widzenia znajduje )i/ dzi)iajnie&or0wnanie wi/cej mechanizm0w, o '"0r+ch wiem+, #ew&*+waj na ie w+darze, ni# mia* ich &rzed ocz+mam+liciel z Florencji. jeo o)erwacjach niewiele na&rz+'*ad znajdziem+ uwa na "ema" w&*+wu e'onomii na ie

dziej0w ludz'ich, nie znajdziem+ "e# wr0d nich "a'


26/138

nie&o'ojc+ch w)&0*cze)neo adacza )&o)"rze#edo"+czc+ch ')z"a*"ujceo dzieje w&*+wu "echni'i i &o)"/&uc+wilizac+jneo, chocia# w "ej o)"a"niej 'we)"ii 'il'a

dale'o)i/#n+ch &rzeczu> da )i/ odnaleI> wr0d jeo &i)m&owi/con+ch )z"uce wojennej, "am na &rz+'*ad, dzieza)"anawia )i/ nad anachronizmem "wierdz lu dzie Twrew &oldom e&o'i T dowodzi w+#)zoci &iecho"+ nadar"+leri i jazd. a#ne je)" w)za'#e "o, #e zar0wno do)woich, ja' i do na)z+ch cza)0w Machiavelli m0wi znaci)'iem, #e lo) na)z )&ocz+wa w na)z+ch r/'ach, #e

je)"em+ w*adni w&*+wa> na jeo 'oleje. &rzezwiadome ludz'ie dzia*anie, dochodzi r0wnie# do m+li*/)zej, a mianowicie, #e T ja' &i)ze T Rjedna'owe&rz+&ad'i cz/)"o zdarzaj )i/ r0#n+m narodomH. 8ao)erwacja &o)uwa o dalej w ledzeniu diale'"+'i dziej0w,&rz+wodzc na m+l &ewne reu*+ rzdzce oro"ami hi)"orii.Nie ormu*uje ich ja)no, ale &rzeczucie &raw hi)"or+czn+ch,

"+ch )am+ch, '"0r+ch adaniu &owi/ci*a )i/ &0Iniej)za,zw*a)zcza &ochodzca od Pela ilozoia, zdaje )i/ +> )"aleoecne w jeo &i)mach. :odonie zre)z" ja' )"ale oecne,"+m za razem w+raInie w+ar"+'u*owane, je)" u nieo&oczucie &rzemijalnoci cza)0w, urzdze )&o*eczn+ch iormacji.7e)" rzecz im&onujc, ja' dla "eo m+liciela, '"0reo wia"

+* w i)"ocie niewiel'i, w+&e*nion+ w oromnej cz/ci &rzez


27/138

)am Florencj/, owo mia)"o5re&uli'/, mia)"o5&a)"wo, +*oocz+wi)"e, #e "o, co &rze#+wa on a'"ualnie, je)" jed+nieramen"em dziej0w, je)" e&izodem hi)"orii, je)" jedn z orm

)&o*eczneo i)"nienia, lecz +najmniej nie orm jed+n ijed+nie mo#liw. znie)ienie )i/ na "a'i w+)o'i &un'"o)erwac+jn+ je)" rzad'im &rz+wilejem m+licieli, je)zcze zarzadziej )&o"+'a )i/ je wr0d &oli"+'0w, '"0r+m Ma'iawel +*w i)"ocie &rzez ca*e #+cie. @d "eo "e# &un'"u zacz+na )i/ "o,co &o"ocznie naz+wam+ wiadomoci hi)"or+czn, a wi/cumiej/"noci zoaczenia chwili oecne na )zero'im "le

"+)i/c+ chwil )'*adajc+ch )i/ na ca*o> dziej0w.Xwia" Machiavelleo je)" zmienn+, a zarazem cile "a'i )am.o&ar"+ na cile &odonej za)adzie.REa)"anawiajc )i/ nad ieiem )&raw ludz'ich T &i)ze Tdochodz/ do wnio)'u, #e wia" je)" oecnie "a'i )am, ja'im+* zaw)ze, i #e zaw)ze +*o w nim "+le )amo dora co z*aSale owo doro i z*o &rzeno)z )i/ z 'raju do 'raju. iadomo,#e )"aro#+"ne mocar)"wa jedne &o druich &ada*+ w ruz+, wmiar/ ja' zani'a*+ ich dore o+czaje. Xwia" jedna'#e&ozo)"awa* nie zmienion+, z " "+l'o r0#nic, #e jeli jeodo)'ona*o> ojawia*a )i/ naj&ierw w C)+rii, "o &o"emznalaz*a )i/ w Medei, na)"/&nie w :er)ji, a wre)zcie ora*a)oie za )iedzi/ "ali/ i ;z+m. C jeli &o ;z+mie #adnemocar)"wo nie &rzej/*o w ca*oci oweo dora, "o&rz+najmniej &odzieli*+ je mi/dz+ )ieie narod+, '"0re w

)w+ch &ocz+naniach o'az+wa*+ m/)"woS do"+cz+ "o 'r0le)"waFran'0w, &a)"w 8ur'0w i )u*"ana ei&)'ieo, a oecnielud0w niemiec'ichS a wczeniej je)zcze ow+ch aracen0w,'"0rz+ do'onali "a' wiel'ich cz+n0w i zaj/li "a' wiele ziem,ni)zczc ;z+m)'ie =e)ar)"wo )chodu.H7eli za"rz+ma*em )i/ na "+m &oczuciu hi)"or+cznoci, "oznacz+ na &oczuciu zmiennoci hi)"or+cznej, uwidocznion+m

w m+li Ma'iawela, "o z dw0ch &owod0w. :o &ierw)ze wi/c


28/138

dla"eo, #e nic ch+a ardziej nie zadaje '*amu w+ora#eniu oma'iawelizmie ja'o o ziorze doraIn+ch, &rzeie*+chrod'0w, dzi/'i '"0r+m zdo+> mo#na w*adz/ lu )i/ &rz+

niej u"rz+ma>. Ma'iawelizm w i)"ocie w)&ar"+ je)" na&er)&e'"+wie hi)"or+cznejS rod'i i zalecenia doraIne, '"0reMachiavelli ormu*uje w &o)"aci zalece dla rzdzc+ch ludla re&uli', undowane ) na &rzeczuciu diale'"+'i dziej0w,na ich ilozoii. :o druie jedna' "o &odleie ilozoicznenadaje drama"+zmu ca*ej m+li Ma'iawelaS &i)a*em w+#ej, #ew)&iera )i/ ona na &rzeczuciu zmian+, na um+'aniu )zan)+.

Xwiadomo> "ej um+'ajcej )zan)+ )"anowi moralnew+"*umaczenie "eo, co w m+li Machiavelleo w+da> )i/mo#e &rzewro"ne, c+niczne lu o'ru"ne.Machiavelli mia* ja)ne T i zn0w chcia*o+ )i/ &owiedzie> #ediale'"+czne T w+ora#enie o "+m, #e w)zel'ie rod'i&odejmowane w &oli"+ce uzale#nione +> mu)z od cza)0w io'olicznoci. aje "eo dow0d analizujc w ;ozwa#aniach)&raw/ "a' dla nieo )ameo o)oicie wa#n, ja' rzd+oderinieo we Florencji, a wi/c "e rzd+, w '"0r+ch )amucze)"nicz+*.R:iero oderini, o '"0r+m 'il'a'ro"nie ju# w)&ominalim+,zw+'* +* 'ierowa> )i/ w )w+m &o)"/&owaniu doroci icier&liwoci. zcz/cie do&i)+wa*o za"em jemu i jeoojcz+Inie, do&0'i cza)+ )&rz+ja*+ "a'iemu )&o)oowi&o)"/&owania. Nade)z*a jedna' chwila, 'ied+ w+&ada*o

za&omnie> o cier&liwoci i o &o'orze, ale oderini "eo nie&o"rai*. "d u&ade' jeo i u&ade' ojcz+zn+ K...L. =z*owie','"0r+ &o)"/&ujc w o'relon+ )&o)0 odno)i* )u'ce)+, nie da)i/ nid+ &rze'ona>, #e zmiana "eo &o)"/&owania mo#e&rz+nie> mu 'orz+>. "d w*anie &ochodzi nie)"a*o>or"un+J cza)+ )i/ zmieniaj, a m+ &ozo)"ajem+ "ac+ )ami,8+m "*umacz+ )i/ r0wnie# u&ade' &a)"w, '"0re nie &o"rai

do)"o)owa> )w+ch u)"aw do zmieniajc+ch )i/ cza)0w.H


29/138

e ramencie "+m )&o"+'am+ do> cz/)"o w+)"/&ujce w&i)mach Machiavelleo &oj/cie Ror"un+H. RFor"unaH,)zcz/cie, "owarz+)zce narodom lu w*adcom, +*o w

cza)ach Ma'iawela, a "a'#e w Ir0d*ach )"aro#+"n+ch, z'"0r+ch 'orz+)"a*, cz/)"+m, jeli nie dominujc+m )&o)oem&ojmowania hi)"orii. Ma'iawel jedna' odno)i )i/ do "eo&oj/cia z rezerw. '*ada on w&rawdzie nale#ne u)zanowanieo#'owi or"un+, &i)zc m.in., Ri# ludzie mo &omaa>or"unie, ale nie mo )i/ jej )&rzeciwia>S mo )&la"a>&rz/dzone &rzez ni nici, ale nie mo ich zr+wa>H, i)"o"

jedna' jeo za&a"r+wania je)" T zw*a)zcza w odnie)ieniu do)"aro#+"noci T u"o#)amienie or"un+ z cno". 8o nie or"una,lecz cno"a je)" Ir0d*em )u'ce)uS w u)"ach Ma'iawela rzmi "o+> mo#e dziwacznie. Cle cno" dla +*o r0wnie# T a mo#e&rzede w)z+)"'im T "o, a+ )"awi> czo*o cza)om iw+&ad'om, nie &ozwoli> )i/ iernie nie> ali, lecz )amemunadawa> jej 'ierune'.RBo chocia# nie&odona za&rzecz+>, #e &rz+cz+n &o"/i;z+mu +*a &rz+ch+lno> or"un+ oraz woj)'o, "o w+daje mi)i/, i# nie wolno za&omnie> o "+m, #e dore woj)'o nie mo#ei)"nie> ez doreo rzdu, '"0remu "a'#e i or"una o'azuje )i/zw+'le &rz+ch+lna.HBo#e' or"un+ znajduje )i/ nie "+l'o T w m+lNa&oleo)'ieo &owiedzenia T R&o )"ronie )ilniej)z+cha"alion0wH, ale nale#+ mu "e# u)ilnie &omaa>. Ma'iawel

zdaje )oie )&raw/, #e w+maa "o cz/)"o u#+wania rod'0w,'"0re nie uchodz za odziwe. 8u "e# zacz+na )i/ owademoniczna T i demonizowana T )"rona ma'iawelizmu.:i)ze onJRo oron+ ojcz+zn+ w)z+)"'ie rod'i ) dore T zar0wno"e, '"0re &rz+no)z chwa*/, ja' i "e, '"0re &rz+no)z ha/K...L. :rz+'*ad "en &owinien mie> na uwadze 'a#d+ o+wa"el,

'"0remu w+&adnie udziela> rad rzdcom )wej ojcz+zn+. -ied+


30/138


31/138

jedna' cza), '"0r+ nie na darmo zwan+ je)" ojcem w)zel'iej&rawd+.HM+l/, #e nie zalecanie me"od, '"0re nie odz )i/ z

&o"oczn+m &oj/ciem &ro)"olinijnoci, ale w*anie owa'once&cja na"ur+ ludz'iej, "a' niezodna ani z u&rawian wjeo cza)ach razeoloi, ani "e# z dzi)iej)z+mi &oj/ciamina"ur+ ludz'iej, je)" &rawdziw+m 'amieniem oraz+rzucon+m &rzez ma'iawelizm. )z+)"'o inne je)" ju# "+l'o"eo &ochodn. zi, w wie'u )ce&"+c+zmu, nadal o"owije)"em+ wierz+>, #e cz*owie' w )wojej i)"ocie 7e)" Rdor+,

mdr+, )&o'ojn+H T ja' &i)a* o "+m ironicznie w wier)zu o8amerlanie Broniew)'i, alo #e T ja' ormu*owa* "o Brech"T Rnie &rz+mu)zon+ ni'" &rz+mu)u nie chceH. Mimo #e na)zae&o'a da*a nam w+mowne w+ora#enie o ranicach, aw*aciwie ra'u ranic o'rucie)"wa i zrodni, do '"0rejzdoln+ je)" cz*owie', niemniej &rze"o zachowa*a r0wnie#wiar/ w "o, #e ) "o jed+nie deormacje, do'on+wane nadorej w za)adzie i )'ierowanej 'u doru na"urze ludz'iej&rzez cz+nni'i zewn/"rzne T )&o*eczne, w+chowawcze i"d. ca*ej &anoramie m+li w)&0*cze)nej jeden "+l'o cz*owie'm0*+ zodzi> )i/ z Machiavellim widzc w cz*owie'u, uzarania jeo #+cia, amoralne d#enie do roz'o)z+ inie&o)'romion+ in)"+n'" are)ji. 8+m cz*owie'iem je)"E+mun" Freud. la"eo "e# +> mo#e &rzeciw Freudowi w&ocz"'ach jeo 'arier+, "a' ja' &rzeciw Ma'iawelowi

w+ru)z+*a )olidarna 'rucja"a w)z+)"'ich nieomal )"r0#0wmoralnoci, &o"em za jeo "eoria zo)"a*a z*aodzona, )"/&ionai o*a)'awiona &rzez jeo uczni0w.Ma'iawel &rz+ )wojej 'once&cji cz*owie'a z*eo z na"ur+"rwa u&arcie.R dale'o,


32/138

umrze> za nieo, lecz w cza)ach urzliw+ch, 'ied+ &a)"wo&o"rzeuje o+wa"eli, w"ed+ znajdzie ich niewielu...HR...=z*owie', '"0r+ &ranie zaw)ze i w)z/dzie w+"rwa> w

dorem, &a> 'oniecznie mu)i mi/dz+ "+lu ludImi, '"0rz+ nie) dor+mi.H8a'ich c+"a"0w znaleI> mo#na w &i)mach Machiavelleo'rocie. 7eo "eoria w*adz+ za)adza )i/ w*anie na "+m*/o'im &e)+mizmie do"+czc+m na"ur+ i &rz+rodzon+chin)"+n'"0w cz*owie'a. Nie za&ominajm+ "e#, #e ormu*owa* jcz*owie', '"0r+ &rze)zed* "or"ur+, cz*owie' &rze'onan+ o

w+rzdzonej mu 'rz+wdzie. z"u'a rzdzenia wed*uMa'iawela je)" wi/c )z"u' &o)'ramiania roz&a)an+ch i z*+chin)"+n'"0w ludu. o'ona> "eo mo#na w )&o)0 dwoja'i TdI &rzez "warde rzd+ ')i#/ce, dI "e# &rzez rzd+re&uli'a)'ie. Nar0d &rz+w+'*+ do "ward+ch rzd0w')i#/c+ch nie je)" zdoln+ do 'orz+)"ania z wolnoci wmomencie, d+ zdj/"e zo)"aje jeo jarzmo.RAud "a'i je)" owiem &odon+ do dzi'ieo zwierz/cia)"worzoneo do #+cia na )woodzie, '"0re &rz+zw+czajono do&/" i o)wojono &o "o "+l'o, a+ na)"/&nie w+&rowadzi> je w)zczere &ole i &ozo)"awi> w*a)nemu lo)owi. Nie umie ono&a> )i/ )amo i nie wie, dzie )zu'a> )oie )chronienia,dla"eo "e# &ada oiar &ierw)zeo, '"o za&ranie &onownieza*o#+> mu &/"a.H8rudno, c+"ujc "e zdania, nie &om+le> o w)&0*cze)nociS a

"a'#e nie w)&omnie> uwa Fromma o Rucieczce od wolnociHw oj/cia d+'"a"ur+ lu m+li Mar')a z 1? BrumaireGaAudwi'a Bona&ar"eG.:e)+mizm Ma'iawela woec na"ur+ cz*owie'a i )'*onnociludu znajduje jedna' w jeo m+li &arado')alne na &oz0ruzu&e*nienie w a&oloii urzdze re&uli'a)'ich, w a&oloii&rawa i demo'racji, w '"0r+ch u&a"ruje T w ;ozwa#aniach

T Ir0d*o &o"/i )"aro#+"neo ;z+mu. :rawo owiem "+l'o,


33/138

jeo zdaniem, zdolne je)" zahamowa> z*e in)"+n'"+ ludu,)'analizowa> je i or0ci> na &o#+"e' &a)"wa.R"anowi "o dow0d &rawdziwoci "eo, co &owiedzielim+

w+#ej, a mianowicie, #e ludzie jed+nie z 'oniecznoci zdolni) do cz+nienia doraS jeli za &ozo)"awi> im )wood/w+oru i da> )&o)ono> do )wawoli, od razu w)z/dzieza&anuj nie&orzde' i roz&a)anie. la"eo "o zw+'*o )i/mawia>, #e *0d i u0)"wo cz+ni ludzi &rzed)i/iorcz+mi i&racowi"+mi, a &rawa cz+ni ich dor+mi. 8am, dzie na ludzi)ama &rzez )i/ dorze oddzia*uje ja'a nie &o&ar"a &rawem

o'oliczno>, &rawa nie ) 'onieczneS 'ied+ jedna'o'oliczno> "a zni'a, &rawa )"aj )i/ na"+chmia)" niez/dne.GGG:rz+ldajc )i/ hi)"orii ;z+mu o&i)anej &rzez Aiwiu)za,Machiavelli dochodzi do wnio)'u, #e zamie)z'i, wa*"+, )ilne'onli'"+ &omi/dz+ &le)em a &a"r+cja"em +*+ w "+chdziejach cz+nni'iem ardziej udujc+m ni# roz'*adow+m,&oniewa# dzi/'i nim w+*ania> )i/ &ocz/*a )"ru'"ura &rawareulujceo )&or+ i )"warzajceo )+"uacj/ r0wnowai )i*&omi/dz+ dwoma )'onli'"owan+mi oozami. momencied+ ce)ar)"wo zachwia*o " )"ru'"ur, ;z+m ch+li> )i/ &ocz*'u u&ad'owi. ramach urzdze re&uli'a)'ich zar0wnocz*owie', ja' i lud, owo rozr+'ane zwierz/, nie "+l'o*aodnieje, ale )"aje )i/ Ir0d*em war"oci &oz+"+wn+ch. Audm+li )i/ w&rawdzie cz/)"o w )&rawach o0ln+ch, ale &rawienid+ w )&rawach )zcze0*ow+ch T na &rz+'*ad &rz+

w+orze i ocenie w*aciw+ch 'and+da"0w do rzdzenia T aniejedno'ro"nie nawe" o'azuje )i/ ardziej )zlache"n+ ni#w*adca.RAud o'azuje )i/ o'ru"n+ "+l'o woec "+ch, '"0r+ch&odejrzewa o ch/> )z'odzenia doru o0*uS w*adca zn/ca )i/nad "+mi, w '"0r+ch widzi wro0w )w+ch w*a)n+chin"ere)0w. Nie&ochlen+ )d o ludzie, z '"0r+m )i/ "a' cz/)"o

)&o"+'am+, &ochodzi )"d, #e o ludzie 'a#demu wolno m0wi>


34/138

o"warcie i ez oaw+, nawe" w &a)"wie &rzez nieorzdzon+mS o w*adcach za zaw)ze m0wi )i/ nie)*+chanieo)"ro#nie i z wiel'im )"rachem.H

Nie je)" "o wa*"owna odmiana za&a"r+wa au"ora, '"0r+w+&owiedziaw)z+ naj&ierw )w orz' o&ini/ o na"urze ludu,na)"/&nie zwalcza &o&ularn+ w jeo cza)ach &old, #e R'"ouduje na ludzie, "en uduje na *ocieH, i '"0r+ zaleca ')i/ciu,a+ da* &rzede w)z+)"'im o &rz+ch+lno> ludu, &oniewa#R')i#/ &owinien niewiele da> o )&i)'i, d+ lud je)" mu&rz+ch+ln+, lecz d+ "en je)" mu wroi i za&ami/"a*+ w

nienawici, w)z+)"'ieo ze )"ron+ w)z+)"'ich oawia> )i/mu)iH. Ma'iawel &o &ro)"u )dzi, #e in)"+"ucje re&uli'a)'ie,"a'ie na &rz+'*ad, ja' in)"+"ucja "r+un0w w ;z+mie, alo)&o)o+ u*a"wiajce )'*adanie o)'ar#e dro lealn i)dow, '*adce w "en )&o)0 're) o)zczer)"wom i omowom,zdolne ) odmieni> nie "+le mo#e na"ur/, co za)ad+&o)"/&owania ludu.=z*owie' u Ma'iawela je)" inn+ ni# w wi/')zociw)&0*cze)n+ch mu i &0Iniej)z+ch za&a"r+waS nie je)" dor+,a "+l'o w+&aczon+ &rzez o'olicznociS lecz z*+ T jedna'dore in)"+"ucje )&o*eczne, za ja'ie uwa#a Machiavelliin)"+"ucje re&uli'a)'ie, mo &rz+mu)i> o 'u doru.M+l/, #e i w na)z+ch cza)ach ma*o je)" arumen"0w&ozwalajc+ch na roz)"rz+ni/cie owej w+jciowej)&rzecznoci, na"omia)" je)" ich w+)"arczajco wiele, a+

&rz+'la)n> Ma'iawelowi w "+m, co m0wi o in)"+"ucjach,)"ru'"urach lu )+)"emie zdoln+m ucz+ni> lud )i* "w0rcz i)'*onn 'u doru alo "e# w+)"/&n i de)"ru'c+jn. =hocia# wu)"ach Ma'iawela rzmi "o za)'a'ujco, "o jedna' na )am+m'ocu uwa#a on wr/cz, #e "o w*adc+ T ci )ami, '"0r+m wimi/ nadrz/dn+ch cel0w wolno &o)*uiwa> )i/o'rucie)"wem, wiaro*om)"wem i &od)"/&em T )

od&owiedzialni za &o)"aw/ i o+czaje )woich narod0w.


35/138

RNiechaj w*adc+ nie )'ar# )i/ na &odle*e im lud+ T &i)zeT z &owodu ich nieodziwoci, '"0re &o&e*niaj one woecw*adc0w, d+# nale#+ je w+*cznie &rz+&i)a> ich w*a)n+m

zaniedaniom lu z*emu &rz+'*adowi, '"0reo &oddan+mdo)"arczaj. ;ozwa#ajc &o*o#enie lud0w, '"0re w na)z+chcza)ach )&lami*+ )i/ rozojem lu inn+mi &odon+miw+)"/&'ami, &rze'onam+ )i/ ez "rudu, #e win/ za "o &ono)zich ezecni rzdc+.HM+l/, #e 0w 'omen"arz do #+cia i m+li wiel'ieomani&ula"ora nie +*+ &e*n+, d++m+ na 'oniec nie wr0cili

do zaadnienia najardziej dra#liweo, a mianowicie do&rz+&i)+wanej Machiavellemu do'"r+n+, #e Rcel uwi/carod'iH. 7e)" )woi)"+m &arado')em, #e o "/ w*anie do'"r+n/najwa*"owniej o)'ar#ali Machiavelleo jezuici i -oci0*'a"olic'i ('"0r+ w ro'u 19, w 32 la"a &o mierci au"ora-)i/cia, umieci* w)z+)"'ie jeo dzie*a na Rnde')ie ')iza'azan+chH, co &o"wierdzi* &0Iniej )o0r "r+denc'i$, jezuici) za "+m za'onem, '"0remu &rz+&i)uje )i/ najcz/ciej&ra'"+czne )"o)owanie ma'iawelizmuS wiadomo "e#, #edo'"r+na Rmniej)zeo z*aH, ardzo w i)"ocie &o'rewna&rze'onaniu, #e Rcel uwi/ca rod'iH, znajduje )wojerozwini/cie w &i)mach w. Cuu)"+na, '"0r+ m0wi "a'#e R@jedna'iej na"urze dor+ch i z*+ch anio*0wH (@ :a)"wieBo#+m, '). , r. l$.Ma'iawel rozr0#nia w -)i/ciu Rdore i z*e &o)*uiwanie )i/

o'rucie)"wamiH. Rorze u#+"+mi mo naz+wa> )i/ "e (jelio z*u mo#na &owiedzie>, #e je)" dorem$, '"0re &o&e*nia )i/raz jeden z 'oniecznoci, dla uez&ieczenia )i/, nie &ow"arza)i/ ich &0Iniej, a '"0re &onad"o &rz+no)z najwi/')z+ &o#+"e'&oddan+m.H zl/dem "a'ich o'rucie)"w dodaje T zre)z"niezmiernie "ranie, czeo dowiadcz+*o wielu w*adc0w T #eR'rz+wd+ &owinno )i/ w+rzdza> w)z+)"'ie naraz, a+ 'r0cej

doznawane, mniej "+m )am+m 'rz+wdzi*+, na"omia)"


36/138

dorodziej)"wa nale#+ wiadcz+> &o "ro)ze, a+ le&iej)ma'owa*+H.Yle u#+"+mi o'rucie)"wami R) "a'ie, '"0re cho>+ z

&ocz"'u nieliczne, z cza)em raczej mno# )i/, zamia)"rzednie>. =i, '"0rz+ u#+waj &ierw)zeo )&o)ou, mo&a)"wom )woim &rz+nie> &ewn 'orz+> K...L. la druichje)" rzecz niemo#liw u"rz+ma> )i/.H=z+ zdawa* )oie )&raw/ z za)adze' &odoneorozumowania, za)adze', o '"0r+ch wiedza na)z+ch cza)0ww+daje )i/ nie&or0wnanie */)za i ardziej w)zech)"ronna

ni# "a, '"0r roz&orzdza* au"or -)i/ciaZ i )"awa>)i/ z*em )amej rzecz+wi)"oci.Machiavelli +* "+m, '"0r+ odwa#+* )i/ ja)no i w+raInie

zoacz+> &oli"+'/ ja'o r/ in)"rumen"0w ca*'owicie&rama"+czn+ch, odar"+ch z o*udneo )en"+men"alizmu,'"0r+ch wiadome u#+cie w+wo*a> &owinno o'relone,&o#dane )'u"'i. "+m )en)ie je)" on ojcem duchow+m nie"+l'o nowocze)nej )z"u'i rzdzenia, ale "a'#e "+ch w)z+)"'ich"echni', '"0re ja' &ro&aanda, re'lama, inormacja,)ocjo"echni'a )"anowi codzienn rzecz+wi)"o> na)z+ch

cza)0w. Audzie "rudnic+ )i/ "+mi dziedzinami, cz+ wiedz o


37/138

"+m, cz+ "e# nie, &o)*uuj )i/ rozumowaniem Ma'iawela, awi/c w+chodzc od o'reloneo &rze'onania o na"urzecz*owie'a i na"urze )&o*ecze)"w "rudz )i/ nad doorem

rod'0w majc+ch w+wo*a> o'relone, zamierzone rea'cje wludz'ich zachowaniach. Nerwicow o)e)j na)z+ch cza)0wje)" &oj/cie Rmani&ulowaniaH i Rmani&ula"or)"waH, cz+m#ejedna' inn+m, ja' nie mani&ulowaniem &oznan+miin)"rumen"ami je)" w)zel'ie dzia*anie )&o*eczneZ 8en, '"o&o)"/&uje inaczej, &rz+&omina cz*owie'a, '"0r+ w)iadajc do'ain+ )amolo"u odrzu"oweo nie zna dzia*ania znajdujc+ch

)i/ "am a&ara"urS je)" ocz+wi)"e, #e &rowadzi> "o mu)i jed+niedo 'a"a)"ro+.Cle Machiavellemu, ja' "+lu inn+m &rzed nim i &o nim, nieuda*o )i/ rozwiza> an"+nomii &omi/dz+ celami a dooremrod'0w majc+ch do nich &rowadzi>. E &rz+'roci'on)"a"owa* nieraz, ja' w*adc+ *aodni, &o)*uujc+ )i/dorem, doznawali 'l/)' dI z r/'i nie&rz+jaci0*zewn/"rzn+ch, dI ze )"ron+ )woich w*a)n+ch &oddan+ch.;0wnoczenie oldajc )u'ce)+ w*adc0w wiaro*omn+ch i&rzewro"n+ch u"wierdza* )i/ w &rze'onaniu, ja' o)"ro#nienale#+ &rz+mierza> oieowe ocen+ moralne domechanizm0w rzdzenia. Mimo #e widzia* "a'#e )*aocidzia*a 'om&romi)ow+ch i &o*owiczn+ch, a do'"r+n/ jeo'ojarz+ )i/ raczej ze )'*onnoci do &o)uni/> )'rajn+ch,najli#)z+ +* jedna' mniemaniu, #e rozwizania zdrowe

rodz )i/ w0wcza), d+ ) one w+ni'iem )"arcia iw+&orod'owania &omi/dz+ in"ere)ami &o)zcze0ln+chwar)"w i )i* )&o*eczn+ch. 8a' rozumia* on re&uli'a)'i;z+m.R-"o &o"/&ia wanie mi/dz+ )zlach" a ludem w ;z+mie, "enT moim zdaniem T &o"/&ia za)adnicz &rz+cz+n/ wolnoci"eo mia)"a i zwa#a ardziej na ha*a) i "umul" &ow)"a*e z "+ch

zamie)ze' ni# na zawienne )'u"'i, '"0re z nich w+&*+n/*+.


38/138

'a#dej re&ulice i)"niej owiem dwa )"ronnic"wa T ludu imo#n+chS z niezod+ mi/dz+ "+mi dwoma )"ronnic"wamirodz )i/ w)zel'ie &rawa zaez&ieczajce wolno> T o cz+m

z *a"woci mo#em+ )i/ &rze'ona> na &rz+'*adzie ;z+mu.H:owiedzm+ o"warcie, #e niewiele wi/')z wiedz na "ema"mechanizmu i cen+ demo'racji d+)&onuje "a'#e dziedzi)iej)z+, &rzechowujc &odon wiar/ w zawiennedzia*anie mechanizm0w demo'ra"+czn+ch, ja' #+wi* "encz*owie' owo*an+ Rnaucz+cielem "+ran0wH.

e lorenc'im :alazzo Decchio olda> mo#na dwa &or"re"+Machiavelleo. 7eden, rzeIiar)'i, w"&liweo au"or)"wa,&rzed)"awia m/#cz+zn/ o o'r*ej "warz+, 'r0"'oo)"rz+#on+ch w*o)ach, olenie zacini/"+ch u)"ach i le''oum+'ajc+m w o', nie&rzeni'nion+m, lecz )mu"n+m)&ojrzeniu. rui, &/dzla an"i di 8i"o, &ow"arza "e )ame r+)+"warz+, lecz )'ierowanemu 'u widzowi )&ojrzeniu ciemn+choczu nadaje w+raz ironiczneo umiechu. @a "e &or"re"+zdaj )i/ oddawa> &rawd/ o na"urze cz*owie'a, '"0r+ mia*odwa/ &owiedzie>J R)&o)0, w ja'i )i/ #+je, je)" "a' r0#n+ od"eo, w ja'i )i/ #+> &owinno, #e '"o chcc cz+ni> "a', ja' )i/cz+ni> &owinno, nie cz+ni "a', ja' inni ludzie cz+ni, "eno"uje raczej )w0j u&ade' ni# &rze"rwanieH.

-. 8. 8oe&li"z

maj 19?3 r.


39/138

Niccolo Machiavelli8+"u* 5 -)i#/

8*umaczenie 5 =ze)*aw Nan'eNa&i)ano w 113 r

Mi'o*aj Machiavelliawrz+cowi )&ania*emu+nowi :io"ra deGMedici

=i, '"0rz+ &ran &oz+)'a> *a)'/ ')i/cia, )"aj najcz/ciej&rzed Nim z "+m, co maj najardziej wr0d )woich rzecz+droieo i co Mu, ja' widz, najwi/')z )&rawi &rz+jemno>.:rze"o cz/)"o'ro> oiarowuje )i/ im 'onie, ro, z*o"o*0w,droie 'amienie i &odone 'o)z"ownoci, odne ch wiel'oci.@"0# i ja, &ranc z*o#+> ja'ie wiadec"wo )wej czo*oi"nociwzl/dem a)zej +)o'oci, nie znalaz*em &or0d )weomienia dro#)zej mi i cenniej)zej rzecz+ ni# znajomo> cz+n0wwiel'ich m/#0w, na+" d*uim dowiadczeniem w )&rawachnowo#+"n+ch i ci*+m rozcz+"+waniem )i/ w )"aro#+"n+chS "/znajomo>, ardzo )umiennie i d*uo &rzem+law)z+ irozwa#+w)z+, zawar*em oecnie w "+m dzie*'u, '"0re&o)+*am a)zej +)o'oci. C chocia# wiem, #e nie je)" ono7ej odn+m, jedna' mam niez*omn uno>, #e &rzez*a)'awo> a)z zo)"anie &rz+j/"e, zwa#+w)z+, #e nie

mo*em ucz+ni> le&)zeo daru, ja' da> 7eo +)o'ocimo#no> zrozumienia w 'r0"'im cza)ie "eo w)z+)"'ieo, coja &ozna*em i czeo naucz+*em )i/ w "+lu la"ach, a z "a'im"rudem i nieez&iecze)"wami.8eo dzie*a nie ura*em i nie za&e*ni*em 0rn+miw+ra#eniami ani )zumn+mi i 'wieci)"+mi )*owami, ani #adninn &on/" lu ozdo zewn/"rzn, ja'imi &i)arze zw+czajnie

zdoi )we u"wor+, o chcia*em, + nicz+m zo*a nie +*o


40/138

u&i/')zone i + w+*cznie &rawdziwo> "reci, "udzie# waa&rzedmio"u cz+ni*+ je mi*+m.C niechaj nie /dzie &ocz+"ane mi za zarozumia*o>, #e

cz*owie' ni)'ieo i &od*eo )"anu omiela )i/ omawia> ireulowa> &o)"/&owanie ')i#", alowiem ja' ci, '"0rz+r+)uj 'raje, umie)zczaj )i/ ni)'o na r0wninie, d+ chc&rz+&a"rz+> )i/ na"urze 0r i miej)c w+nio)*+ch, a )"ajw+)o'o na 0rze, d+ chc &rz+&a"rz+> )i/ na"urze miej)cni)'ich, &odonie "rzea +> ')i/ciem, + dorze &ozna>na"ur/ lud0w, a "rzea nale#e> do ludu, + dorze &ozna>

na"ur/ ')i#".:rz+jmij &rze"o a)za +)o'o> "en )'romn+ dar z "+m)ercem, z ja'im o &o)+*amS je#eli a)za +)o'o> "/')i#'/ &rzecz+"a i )"arannie rozwa#+, &ozna, #e *0wn+mmoim "am zawar"+m &ranieniem, je)", + a)za +)o'o>o)in* "/ wiel'o>, ja' za&owiadaj lo) i inne 7eo zale"+.C je#eli a)za +)o'o> ze )zcz+"u )wej wiel'oci zwr0cinie'ied+ ocz+ na nizin+, )&o)"rze#e, ja' nieza)*u#enie zno)z/ci/#'ie i nieu)"anne &rzeladowanie lo)u.

I

Jakie s rodzaje ksistw i w jaki sposb si je pozyskuje

)zel'ie &a)"wa, w)zel'ie rzd+, '"0re mia*+ lu majw*adz/ nad ludImi, +waj re&uli'ami alo ')i/)"wami.-)i/)"wa ) dziedziczne, je#eli r0d ')i/cia )&rawuje rzd+&rzez cza) d*u#)z+, alo nowe. 8e o)"a"nie ) alo zu&e*nienowe, ja' Mediolan za France)ca orz+, alo ) w*czone

ja'o cz*on do dziedziczneo &a)"wa "eo ')i/cia, '"0r+ je


41/138

zdo+wa, ja' 'r0le)"wo Nea&olu &od w*adz 'r0la Pi)z&anii.E+)'ane w "en )&o)0 'raje naw+'*+ do #+cia &od w*adz')i/cia lu do wolnoci, a &oz+)'uje )i/ je oc+m lu

w*a)n+m or/#em, &rzez )zcz/cie lu o)oi)" dzielno>.

II

O ksistwach dziedzicznych

Nie /d/ wdawa* )i/ w roz&raw/ o re&uli'ach, d+# dzieindziej om0wi*em je o)zernie. Eajm/ )i/ w+*cznie')i/)"wami i &rzejd/ &ow+#)ze ich rodzaje, rozwa#ajc, w ja'i)&o)0 mo owe ')i/)"wa rzdzi> )i/ i u"rz+m+wa>.:owiem wi/c, #e i)"niej znacznie mniej)ze "rudnoci wu"rz+maniu &a)"w dziedziczn+ch, &rz+w+'*+ch do 'rwi)woich ')i#", ni# now+chS w+)"arcz+ "am owiem nienaru)za> za)ad &rzod'0w, do)"o)owujc )i/ &rz+ "+m doo'olicznociS ow0# je#eli nawe" ')i#/ je)" cz*owie'iem o&o)&oli"ej zr/cznoci, u"rz+ma )i/ zaw)ze w )w+m &a)"wie,ch+a #e &ozawi*a o w*adz+ ja'a nadzw+czajna i&rzemo#na )i*aS a raz &ozawion+, odz+)'a j na &owr0" &rz+&ierw)zej le&)zej 'l/)ce, ja'a )&adnie na zdo+wc/. Mam+ na

&rz+'*ad w "alii ')i/cia Ferrar+, '"0r+ o&ar* )i/ a"a'omenecjan w 14?4 r., i &a&ie#a 7uliu)za w 11 "+l'o dzi/'i"emu, #e od dawna )iedzia* w )woim &a)"wie.:oniewa# urodzon+ ')i#/ mniej ma &owod0w i mniej je)"zmu)zon+ do w+rzdzania druim 'rz+wd+, )"d wi/c&ochodzi, #e +wa wi/cej 'ochan+S je)" rzecz na"uraln, #eje)" dorze widzian+ u )woich, je#eli nadzw+czajne jeo wad+

nie cz+ni o nienawi)"n+m i je#eli &ami/> i &rz+cz+n+


42/138

&rzewro"0w za"ar*+ )i/ w)'u"e' )"arodawnoci i ci*ocirzd0wS 'a#d+ owiem &rzewr0" "worz+ &odcieli)'o dla&rzewro"u na)"/&neo.

III

O ksistwach mieszanych

Na"omia)" w ')i/)"wach now+ch i)"niej "rudnoci. :o&ierw)ze, je#eli nie je)" ono zu&e*nie nowe, lecz )"anowi ja'd++ cz*on dziedziczneo &a)"wa, razem z '"0r+m mo#e+> nazwane mie)zan+m 5 &rzewro"+ w nim rodz )i/ &rzedew)z+)"'im z "ej na"uralnej &rz+cz+n+, '"0ra i)"nieje w 'a#d+mnow+m ')i/)"wie. Audzie owiem ch/"nie zmieniaj &ana w"ej nadziei, #e &o&rawi )w0j lo), i "a wiara daje im &rzeciw'o&anujcemu ro w r/'/ 5 w cz+m zawodz )i/, &rze'onaw)z+)i/ &rzez dowiadczenie, #e "+l'o &oor)z+li )we &o*o#enie.8o za w+&*+wa z innej 'oniecznoci, na"uralnej i &o)&oli"ej,'"0ra &owoduje, #e ')i#/ now+ mu)i zaw)ze 'rz+wdzi>)w+ch now+ch &oddan+ch, cz+ "o &rzez )w+ch ludzizrojn+ch, cz+ "o &rzez inne niezliczone zniewai, '"0re&ocia za )o now+ na+"e'. "en )&o)0 znajdzie)z

&or0d )w+ch nie&rz+jaci0* "+ch w)z+)"'ich, '"0r+ch)'rz+wdzi*e &rzez oj/cie w*adz+, a nie zdo*a)z w &rz+jaIniu"rz+ma> "+ch, '"0rz+ ci/ w+nieli, &oniewa# nie &o"rai)zzadowoli> ich w )&o)0 od&owiadajc+ ich nadziejom, amajc wzl/dem nich zoowizania, nie mo#e)z &rzeciw'onim u#+wa> o)"r+ch rod'0wS 'a#d+ owiem, chocia#+ardzo )iln+ &od wzl/dem woj)'ow+m, &o"rzeuje

&rz+ch+lnoci mie)z'ac0w 'raju, a+ wej> w jeo


43/138

&o)iadanie. E "+ch &owod0w Audwi' , 'r0l rancu)'i, ja')z+'o zdo+* Mediolan, "a' )z+'o o )"raci*, i do oderaniamu o w+)"arcz+*+ &ierw)z+m razem )i*+ w*a)ne ')i/cia

Aodovica, &oniewa# ludno>, '"0ra "am"emu o"worz+*a ram+,nie mo*a znie> udr/cze ze )"ron+ noweo &ana, d+ )i/widzia*a zawiedziona w )wej o&inii i w )w+ch ocze'iwan+chw &rz+)z*oci 'orz+ciach. =o &rawda, d+ )i/ &o"em odz+)'a'raje zreeliowane, w"ed+ "raci )i/ je &o raz drui, o w*adca,'orz+)"ajc z &ow)"ania, mniej &rzeiera w rod'ach, a+umocni> )i/ &rzez 'aranie winn+ch, ledzenie &odejrzan+ch i

w o0le zaez&ieczanie )"ron )*a+ch. @"0#, a+ Francja)"raci*a Mediolan, w+)"arcz+* &ierw)z+m razem ruch w)zcz/"+na ranic+ &rzez jedneo ')i/cia AodovicoS a+ za )"raci> o&o raz drui, &o"rzea +*o, + w)z+)c+ zwr0cili )i/&rzeciw'o niej i a+ jej woj)'a zo)"a*+ zni)zczone iw+&/dzone z "alii, co &ochodzi z &rz+cz+n &ow+#ejw+mienion+chS niemniej "a' &ierw)z+m, ja' druim razemoderano jej Mediolan. @m0wiono ju# o0lne &rz+cz+n+&ierw)zej u"ra"+, &ozo)"aje oecnie zaj> )i/ &rz+cz+namidruiej i zoacz+>, ja'ie mia* rod'i 'r0l rancu)'i, a ja'imim0*+ &o)*u#+> )i/ '"o, /dc+ w jeo &o*o#eniu, a+ le&iejni# on u"rz+ma> )i/ &rz+ na+"'u. @"0# &owiem, #e &a)"wa,'"0re ')i#/ &o na+ciu &rz+*cza do )weo dawneo&a)"wa, alo le# w "+m )am+m co ono 'raju i maj "en )amj/z+', alo nie. &ierw)z+m w+&ad'u je)" *a"wo u"rz+ma> je,

zw*a)zcza je#eli nie ) &rz+zw+czajone do wolnoci, i a+ je&ewnie &o)iada> w+)"arcz+ w+"raci> r0d &anujceo "am')i/ciaS zre)z" ludzie zachowaj )i/ )&o'ojnie, d+ )i/zachowa dawne warun'i #+cia i d+ nie ma r0#nic+zw+czaj0w. 8a' )"a*o )i/ z Burundi, Bre"ani,


44/138

wi/c "a'ie &a)"wo na+wa, "en mu)i, chcc je za"rz+ma>,mie> dwie rzecz+ na o'uS jedn, a+ 'rew dawneo ')i/ciaw+a)*a, dru, a+ nie zmienia> 'rajow+ch &raw ani

&owi/')za> &oda"'0wS w "en )&o)0 w ardzo 'r0"'im cza)iezleje )i/ ono z dawn+m ')i/)"wem w jedno cia*o.C"oli d+ na+wa )i/ &a)"wo w &rowincji odmiennej co doj/z+'a, zw+czaj0w i urzdze, "o "u na"raia )i/ na "rudnoci i"rzea wiele )zcz/cia i wiele zr/cznoci, a+ )i/ &rz+ nimu"rz+ma>. C jedn+m z najle&)z+ch i naj)'u"eczniej)z+chrod'0w +*o+, a+ zdo+wca zamie)z'a* "am o)oicie,

&rzez co &o)iadanie "eo 'raju )"anie )i/ naj&ewniej)z+m inaj"rwal)z+m. 8a' zroi* w ,alo u"rz+m+wa> "am )&oro woj)'a. -olonie du#o nie 'o)z"uj')i/cia, '"0r+ o)adza je i u"rz+muje, nie *o#c na nie nic luniewieleS nad"o 'rz+wdzi "+l'o nieznaczn cz/> ludnoci, amianowicie "+l'o "+ch, '"0r+m odiera &ola i dom+, a+ je da>

now+m mie)z'acom, zre)z" )'rz+wdzeni, #+jc w


45/138

roz&ro)zeniu i u0)"wie, nie mo nid+ w+rzdzi> mu)z'od+S w)z+)c+ za inni *a"wo u)&o'ajaj )i/, o z jednej)"ron+ 'rz+wda ich nie do"+'a, a z druiej oawiaj )i/, a+

nie &o&e*ni> */du i a+ ich nie )&o"'a*o "o, co "+ch, '"0rz+zo)"ali w+w*a)zczeni. Eaznaczam wi/c w 'on'luzji, #e "a'ie'olonie nie 'o)z"uj nic, ) wierniej)ze, 'rz+wdz mniej, a'rz+wdzeni, ja'o uodz+ i roz&ro)zeni, nie mo )z'odzi>, ja')i/ rze'*o w+#ej. Nale#+ owiem &ami/"a>, #e ludzi "rzeaalo &o"ra'"owa> *aodnie alo w+ui>, d+# m)zcz )i/ za*ahe 'rz+wd+, za ci/#'ie za nie mo. :rze"o d+ )i/

'rz+wdzi cz*owie'a, nale#+ cz+ni> "o w "en )&o)0, a+ nie"rzea +*o oawia> )i/ zem)"+.Aecz d+ zamia)" 'olonii u"rz+muje )i/ )i*+ zrojne, w"ed+w+daje )i/ znacznie wi/cej, zu#+wajc na za*oi w)z+)"'iedochod+ "eo &a)"wa, "a' #e zdo+cz &rz+no)i ')i/ciu )"ra"+,'rz+wdzc &rz+ "+m znacznie wi/cej, d+# w)'u"e'&rzeno)zenia woj)' do coraz inn+ch miej)cowoci )z'odzica*emu "emu &a)"wu. 8en ci/#ar odczuwa 'a#d+, wi/c 'a#d+)"aje )i/ wroiem ')i/cia, a ) "o wroowie, '"0rz+ mo)z'odzi>, d+# ici &ozo)"aj w )woich w*a)n+ch domach. 7a'wi/c za*oi woj)'owe ) &od 'a#d+m wzl/dem nie&rz+da"ne,"a' 'olonie &o#+"eczne.-)i#/, '"0r+ znajdzie )i/ w &rowincji, majcej odmienne odjeo &a)"wa zw+czaje, ja' "o )i/ w+#ej &owiedzia*o,&owinien r0wnie# )"a> )i/ *ow i oroc ))iad0w

)*a)z+ch, a )"ara> )i/ o)*ai> mo#niej)z+ch w &rowincji,"udzie# czuwa>, a+ w+&ad'iem nie w'rocz+* do niej ja'ir0wn+ mu &o"/ cudzoziemiec. Eaw)ze owiem zdarz+ )i/,#e "a'ieo /d )"arali )i/ w&rowadzi> "am ci, '"0rz+ /dniezadowoleni, alo &rzez )w z+"ni amicj/, alo &rzez)"rach, ja' )i/ "o widzi, #e O"olowie w&rowadzili do


46/138

"en )&o)0, #e )'oro &o"/#n+ cudzoziemiec w'racza do&rowincji, na"+chmia)" *cz )i/ z nim w)z+)c+ ci, co ) w niejmniej &o"/#ni, 'ierowani zawici &rzeciw &o"/#niej)zemu od

)ieieS "a' #e on nie /dzie mia* #adn+ch "rudnoci, a+ ich&oz+)'a>, d+# ci w)z+)c+ od razu z*cz ch/"nie )we )i*+ zrzdem zdo+wc+. Ma "+l'o acz+>, a+ nie z+)'ali z+"nich)i* i z+"nieo znaczenia, a *a"wo /dzie m0* w*a)n+mi)i*ami "udzie# za ich &o&arciem &oni#+> &o"/#n+ch, a+nie&odzielnie )"a> )i/ )amow*adn+m &anem "ej &rowincji. -"o)i/ niedorze &od "+m wzl/dem urzdzi, r+ch*o )"raci

na+"e', a w cza)ie )woich rzd0w /dzie mia* w 'rajuniezliczone "rudnoci i &rz+'roci. ;z+mianie do'*adnie&rze)"rzeali "ej za)ad+ w zdo+"+ch &rowincjach, za'*adali"am 'olonie, &o&ierali )*a)z+ch, nie &owi/')zajc ich )i*+,&oni#ali &o"/#n+ch i &rze)z'adzali w&*+wom mo#n+chcudzoziemc0w. niechaj ich do "eo, + )"ali )i/ jeo &rz+jaci0*miez r0wnocze)neo &oni#ania o, ani "e# &o"/a Cn"iocha niezdo*a*a )&rawi>, a+ zodzili )i/ na za"rz+manie &rzez nieow "+m 'raju '"0reo'olwie' &a)"wa. ;z+mianie owiem w"+m w+&ad'u cz+nili "o, co &owinni cz+ni> w)z+)c+ mdrz+

')i#/"a, '"0rz+ maj zwraca> uwa/ nie "+l'o na "rudnocioecne, lecz "a'#e &rz+)z*e, i )"araj )i/ im u)ilnie za&oiecSd+# &rzewidujc je z dale'a, *a"wo mo#na im zaradzi>, a d+)i/ cze'a, a# nadejd, ju# na le'ar)"wo za &0Ino o choroa)"a*a )i/ nieuleczalna. :odonie dzieje )i/, ja' m0wi le'arze,ze )ucho"ami. one w &ocz"'ach choro+ *a"we dow+leczenia, a "rudne do roz&oznaniaS lecz nie roz&oznane ani

leczone w &ocz"'ach, )"aj )i/ z ieiem cza)u *a"we do


47/138

roz&oznania, a "rudne do leczenia. 8o )amo zdarza )i/ w)&rawach &a)"wow+ch, d+# rodzce )i/ w nich z*o, &oznanez dale'a (co "+l'o mdr+ &o"rai$, lecz+ )i/ )z+'o, lecz d+

w)'u"e' "eo, #e nie zo)"a*o roz&oznane, &ozwala )i/ na jeowzro)", "a' #e 'a#d+ je w"ed+ roz&ozna, nie ma ju# le'ar)"wa.@"0# ;z+mianie, &rzewidujc &rz+)z*e '*o&o"+, za&oieali imzaw)ze i nid+ nie do&u)zczali do ich )&o"/owania, cho>+nawe" chodzi*o o za#enanie wojn+, d+# wiedzieli, #e wojn+)i/ nie uni'nie, lecz "+l'o odwlecze z 'orz+ci dla&rzeciwni'0w. :rze"o chcieli )"ocz+> wojn/ z Fili&em i

Cn"iochem w z dorodziej)"w chwiliH, lecz raczej "o, cood&owiada*o ich m/)"wu i rozumowi, &oniewa# cza) nie )"oiw miej)cu i mo#e &rz+nie> "a' doro, ja' z*o, "a' z*o, ja'doro.Aecz wr0>m+ do Francji i zadajm+, cz+ "rz+ma*a )i/ onacho> jednej z &ow+#)z+ch za)adS /d/ za m0wi* nie o -arolu,lecz o Audwi'u, '"0reo dzia*alno> le&iej )i/ widzi, o d*u#ej&anowa* w "aliiS )&o)"rze#ecie, #e &o)"/&owa* on wrew "+mza)adom, ja'ich nale#+ &rze)"rzea>, a+ u"rz+ma> &a)"wo,majce odmienne w*aciwoci. -r0la Audwi'a w&rowadzi*ado "alii amicja enecjan, '"0rz+ &rzez jeo &rz++cie

chcieli dla )ieie z+)'a> &o*ow/ Aomardii. Nie chc/ ani>"eo )&o)ou, u#+"eo &rzez 'r0la, '"0r+ &ranc &o)"awi>)"o&/ w "alii, a nie majc w "+m 'raju &rz+jaci0*, +*zmu)zon+ zawiera> "a'#e zwiz'i &rz+jaIni, ja'ie "+l'o )i/da*+, "+m ardziej #e zam'ni/"e &rzed nim +*+ w)z+)"'ieram+ w)'u"e' &o)"/&owania 'r0la -arola. zam+)* +*+ mu)i/ ardzo r+ch*o &owi0d*, d++ &od inn+m wzl/dem nie

&o&e*ni* */du. @"0# 'r0l, zajw)z+ Aomardi/, od razu


48/138

odz+)'a* "/ &owa/, '"0r )"raci* &rzez -arola. dwie ziemie w Aomardii, zroili 'r0la &anem dw0ch"rzecich "alii. Ewa# "eraz jedno, z ja' ma*+m "rudem m0*'r0l u"rz+ma> w "alii )w &rzewa/, d++ &rze)"rzea*&ow+#ej &odan+ch reu*, ochraniajc i ronic w)z+)"'ich

)w+ch &rz+jaci0*, '"0rz+ z &owodu )wej znacznej licz+ i)*aoci, "udzie# z oaw+ cz+ "o &rzed -ocio*em, cz+enecjanami, mu)ieli+ zaw)ze )"a> &rz+ nim, i &rzez nichm0* *a"wo zaez&iecz+> )i/ &rzeciw "+m, '"0rz+ nie &rze)"ali+> &o"/#n+mi. Aecz on, ledwo )"an* w Mediolanie, ju#ucz+ni* co wr/cz &rzeciwneo, udzieliw)z+ &omoc+&a&ie#owi Cle')androwi dla zaj/cia ;omanii. nie o&a"rz+*)i/, #e "+m &o)"/&'iem )am )ieie o)*ai*, )"raciw)z+&rz+jaci0* i "+ch, '"0rz+ mu )i/ oddali, a wzmocni* -oci0*,dodaw)z+ do jeo w*adz+ duchowej, dajcej mu "a' &owa/,je)zcze "+le wiec'iej. :o&e*niw)z+ "en *d, mu)ia* w nimw+"rwa>, a# o)"a"ecznie, a+ &o*o#+> 'oniec amicjiCle')andra i nie do&uci> do o&anowania &rzez nieo8o)'anii, )am mu)ia* zjecha> do "alii. nie do> na "+m, #e&owi/')z+* &o"// -ocio*a i )"raci* &rz+jaci0*, ale je)zcze,

a+ z+)'a> &a)"wo nea&oli"a)'ie, &odzieli* )i/ nim z 'r0lemhi)z&a)'imS o"0# /dc &rzed"em nie&odzieln+m &anem "aliiw&rowadzi* "am "owarz+)za, a+ ami"ni w "+m 'raju i jemunie&rz+ch+lni mieli u 'oo )zu'a> &o&arciaS moc zazo)"awi> Nea&ol 'r0lowi, ja'o )wemu ho*downi'owi, u)un*o, a+ w&rowadzi> "am "a'ieo, '"0r+ jeo m0* w+&/dzi>.Ea&rawd/ #dza &odoj0w je)" rzecz ardzo na"uraln i

&ow)zechn i zaw)ze, d+ je ludzie cz+ni z &owodzeniem,


49/138

z+)'uj &ochwa*+, a nie naan/, lecz d+ chc je cz+ni> naw)zel'i )&o)0, wrew mo#liwoci, za)*uuj na naan/ i&o&e*niaj *d. 7e#eli &rze"o Francja mo*a w*a)n+mi )i*ami

uderz+> na Nea&ol, &owinna +*a "o ucz+ni>, je#eli nie mo*a,nie &owinna +*a nim )i/ dzieli>. C je#eli &odzia* Aomardii,'"0reo do'ona*a z enecjanami, za)*uuje nau)&rawiedliwienie, d+# &ozwoli* jej &o)"awi> )"o&/ w "alii,"o "en je)" naan+ odn+, o nie mo#e +> w+"*umaczon+ "a'ja' "am"en 'oniecznoci. :o&e*ni* wi/c Audwi' "+ch &i/>*/d0wJ zni)zcz+* )*a)z+ch, &owi/')z+* )i*+ ju# i "a'

znacznej &o"/i w "alii, w&rowadzi* ardzo )ilneocudzoziemca, nie zamie)z'a* "am o)oicie i nie za'*ada*'olonii. Mo#e "e */d+ nie &rz+nio)*++ je)zcze )z'od+ zajeo #+cia, d++ &rzez zaro#enie )"anu &o)iadania enecjinie &o&e*ni* */du )z0)"eo. Clowiem d++ +* niewzmocni* -ocio*a i nie w&rowadzi* Pi)z&an0w do "alii,+*o+ rzecz ardzo rozumn, a nawe" 'onieczn, &oni#+>"am"+chS lecz d+ raz zroi* "o, o cz+m &ow+#ej m0wi*em,nid+ nie &owinien +* odzi> )i/ na ich zni)zczenie, oniowiem majc &o"//, +li+ inn+ch z dala od Aomardii"rz+mali, ju# "o dla"eo, #e nie do&ucili+ "am ni'oo, '"o +nie chcia* uzna> ich zwierzchnic"wa, ju# "o dla"eo, #e inni nied#+li+ do oderania jej Francji &o "o, + im j odda>, anarazi> )i/ ou &o"/om nie mieli+ odwai. do )&o"/owania nie&orzd'u, &oniewa# nieuni'nie )i/ jej, lecz "+l'o na "woj nie'orz+> odwlecze. Cd++ inni &rz+"ocz+li &rz+rzeczenie, '"0re 'r0l da*&a&ie#owi, #e dla nieo &odejmie )i/ "ej w+&raw+, a+

uz+)'a> w zamian dla )ieie zerwanie ma*#e)"wa, a dla


50/138


51/138

u"rz+mali ca*e &a)"wo, chocia# w+dawa*o+ )i/ rzeczloiczn, #e w+uchnie "am &ow)"anie. 8+mcza)em na)"/&c+jeo u"rz+mali )i/ &rz+ nim i nie mieli #adn+ch inn+ch

"rudnoci, ja' "+l'o "e, '"0re w+ni'n/*+ z ich w*a)n+ch,)&rzeczn+ch amicji. @d&owiem na "o, #e ')i/)"wa, o '"0r+chzachowa*a )i/ &ami/>, +waj rzdzone na dwa r0#ne)&o)o+, alo &rzez jedneo ')i/cia, '"0remu z jeo *a)'i iwoli &odw*adni, ja'o mini)"rowie, &omaaj w zarzdzie&a)"wem, alo &rzez ')i/cia i aron0w, '"0rz+ zajmuj "en)"o&ie nie z *a)'i &ana, lecz z racji )"aro#+"noci )wej 'rwi.

8ac+ aronowie maj w*a)n+ch &oddan+ch, '"0rz+ ich uznajza )w+ch &an0w i czuj 'u nim na"uralne &rz+wizanie. &a)"wach rzdzon+ch &rzez jedneo ')i/cia i jemu&odw*adn+ch ma ')i#/ wi/')z w*adz/, d+# w ca*+m 'rajunie ma ni'oo, '"o + uznawa* 'oo za w+#)zeo od nieo, ajeli lud )*ucha 'oo inneo, "o "+l'o ja'o mini)"ra iurz/dni'a i nie odno)i )i/ do nieo ze )zcze0ln#+czliwoci.:rz+'*adami "+ch dw0ch odmienn+ch rodzaj0w rzdzenia )w na)z+ch cza)ach 8urcja i Francja. =a* monarchi "urec'rzdzi jeden &an, '"0reo w)z+)c+ ) niewolni'amiS&odzieliw)z+ )we &a)"wo na )and#a'i, &o)+*a on "am r0#n+chzarzdc0w, '"0r+ch zmienia i &rzeno)i wed*u )wej woli.:rzeciwnie, 'r0l rancu)'i )"oi w rod'u znacznej licz+&an0w, uznawan+ch &rzez )w+ch &oddan+ch i &rzez nich

'ochan+chJ maj oni )woje &rz+wileje, '"0r+ch 'r0l nie mo#eim odera> ez nara#enia )i/ na nieez&iecze)"wo. -"o&rze"o &rz+jrz+ )i/ jednemu i druiemu &a)"wu, )&o)"rze#e,#e ardzo "rudno zdo+> &a)"wo "urec'ie, lecz ardzo *a"wou"rz+ma> je, d+ raz zo)"a*o &odi"e. Na"omia)", &rzeciwnie,)&o)"rze#e, #e +*o+ *a"wiej z r0#n+ch wzl/d0w zaj>&a)"wo rancu)'ie, lecz ardzo "rudno u"rz+ma> je.

:rz+cz+n+ "rudnoci &odicia &a)"wa "urec'ieo "'wi w


52/138

"+m, #e zdo+wca nie mo#e +> &rz+zwan+ &rzez ')i#" "eo&a)"wa ani )&odziewa> )i/, #e un" )"ojc+ch &rz+ rzdzieu*a"wi mu &rzed)i/wzi/cie. :ochodzi "o z &rz+cz+n &ow+#ej

w+*u)zczon+ch. )z+)c+ oni owiem, ja'o niewolnic+ izale#ni, "+l'o z najwi/')z "rudnoci dadz )i/ nam0wi> dood)"/&)"wa, a d++ nawe" dali )i/ nam0wi>, ma*o &o "+m&o#+"'u mo#na )i/ )&odziewa>, d+# z &rz+cz+n &ow+#ejw+*o#on+ch nie &o"rai &ocin> za )o narodu. @"0#'"o'olwie' + uderz+* na 8ur'0w, mu)i &ami/"a> o "+m, #eich znajdzie w jednoci i #e mu w+&adnie wi/')z nadziej/

&o'*ada> we w*a)n+ch )i*ach ni# w roz&rz/#eniu &rzeciwni'aSlecz d+ raz ich zw+ci/#+ w "a'i )&o)0, #e nie /d zdolniwoj)'a )weo znowu na noi &o)"awi>, w"ed+ nie &o"rzeujel/'a> )i/ ni'oo o&r0cz rodzin+ &anujceoS d+ "/ w+ui,ni'oo nie &o"rzeuje )i/ oawia>, o ni'" inn+ nie ma miru ulud0wS ja' wi/c &rzed odnie)ieniem zw+ci/)"wa nie m0*zw+ci/zca &o'*ada> nadziei w &oddan+ch, "a' &o nim nie&o"rzeuje a> )i/ ich.=a*'iem &rzeciwnie dzieje )i/ w &a)"wach rzdzon+ch&odonie ja' Francja, dzie *a"wo mo#e)z w'rocz+>,&oz+)'aw)z+ '"0reo z aron0w &a)"wa, d+# zaw)zeznajd )i/ mal'on"enci i "ac+, '"0rz+ &ran zmian+. E "+ch&owod0w mo oni u"orowa> ci dro/ do "eo &a)"wa iu*a"wi> zw+ci/)"wo, lecz d+ zechce)z za"rz+ma> "o &a)"wo,na"rai)z na niezliczone "rudnoci i ze )"ron+ "+ch, '"0rz+ ci

&omaali, i "+ch, '"0r+ch &on/i*e. Nie w+)"arcz+ w+"raci>rodzin/ ')i/cia, d+# zaw)ze &ozo)"an "am "ac+ &anowie,'"0rz+ )"an na czele now+ch &rzewro"0wS nie moc "+chw)z+)"'ich ani zadowoli>, ani w+"/&i>, )"raci)z "o &a)"wo&rz+ najli#)zej )&o)onoci.@"0# je#eli zwa#+cie, ja'ieo rodzaju +*+ rzd+ ariu)za,znajdziecie je &odon+mi do "+ch, ja'ie ) w &a)"wie

"urec'im. la"eo Cle')ander mu)ia* naj&ierw uderz+> na z


53/138

ca* )i* i rozi> o w &oluS &o "+m za zw+ci/)"wie, d+ariu)z zin*, jeo &a)"wo )"a*o )i/ z &rz+cz+n &ow+#ejw+*o#on+ch &ewn w*a)noci Cle')andra. d++ jeo

na)"/&c+ &o)"/&owali zodnie, moli je ez "rudu za"rz+ma>,o nie +*o w nim inn+ch zaurze &r0cz "+ch, '"0re oni )amiw+wo*ali.C"oli &a)"w urzdzon+ch "a' ja' Francja nie&odona&o)iada> z "a'im )&o'ojem. la"eo w+ucha*+ cz/)"e&ow)"ania w Pi)z&anii, Francji i &a)"wo azja"+c'ie, "udzie#"rudno>, ja' mieli inni w za"rz+maniu "eo, co zdo+li, ja'n&. :+rru) i wielu inn+ch. Nie &ochodzi*o "o z wi/')zej lumniej)zej dzielnoci zw+ci/zc0w, lecz z odmienneo u)"roju&odi"eo &a)"wa.

V

# jaki sposb nale$y rzdzi% miastami i ksistwami& ktre

przed podbojem mia!y w!asne prawa


54/138

7e#eli &odi"e &a)"wa, ja' )i/ rze'*o, ) &rz+zw+czajone dorzdzenia )i/ )woimi &rawami i do wolnoci, ) "rz+ )&o)o+,a+ je u"rz+ma>J &ierw)z+ 5 "o zni)zcz+> je, drui, za*o#+> "am

)w )iedzi/, "rzeci, zo)"awi> im ich w*a)ne &rawa, czer&a>)"am"d &ewne dochod+ i )"worz+> wewn"rz rzdoliarchiczn+, '"0r+ + ci je u"rz+ma* w &rz+jaIni. Clowiem"a'i rzd, u"worzon+ &rzez ')i/cia, wie, #e nie mo#e oej> )i/ez jeo &rz+jaIni i &o"/i, i #e "rzea cz+ni> w)z+)"'o, a+o &od"rz+ma>. *a"wiej "rz+ma )i/ mia)"o, &rz+zw+czajonedo wolnoci, za &orednic"wem jeo o+wa"eli ni# w

ja'i'olwie' inn+ )&o)0. :rz+'*adem ) &ar"anie i;z+mianie. &ar"anie "rz+mali C"en+ i 8e+, u"worz+w)z+ wnich rzd+ oliarchiczne, niemniej jedna' )"racili je.;z+mianie, chcc u"rz+ma> )i/ &rz+ -a&ui, -ar"ainie iNumancji, zni)zcz+li je i nie )"racili ich. Na"omia)" chcieliu"rz+ma> &ow)"anie w imi/ wolnoci, a "a'#e &o)iada )"arodawneurzdzenia, '"0re nie id w za&omnienie ani )z+'o, ani &od

w&*+wem o"rz+man+ch dorodziej)"w. co'olwie' + )i/cz+ni*o, je#eli )i/ nie rozdzieli i nie roz&ro)z+ mie)z'ac0w,nie za&omn oni ha)*a wolnoci i "+ch &orzd'0w, lecz &rz+najli#)zej )&o)onoci do nich )i/ ucie'n, ja' "o ucz+ni*a:iza, chocia# u&*+n/*o )"o la", ja' do)"a*a )i/ w niewol/Floren"cz+'0w.Aecz )'oro mia)"a i &rowincje &rz+w+'*+ do #+cia &od w*adz

')i/cia, a 'rew jeo w+a)*a, "o /dc z jednej )"ron+


55/138

&rz+zw+czajone do &o)*u)ze)"wa, a z druiej nie majcdawneo ')i/cia, nie zodz )i/ na w+0r #adneo )&or0d)w+ch o+wa"eli, #+> za wolne nie umiejS "a' #e ) ma*o

)'orz+ do roni i ez "rudu mo#e je ')i#/ &oz+)'a> iuez&iecz+> )i/ co do nich. Na"omia)" w re&uli'ach je)"wi/cej #+cia, wi/cej nienawici, wi/cej #dz+ zem)"+, a&ami/> dawnej wolnoci nie o&u)zcza ich o+wa"eli i nie&ozwala im )&ocz>, "a' #e naj&ewniej)z+m rod'iem je)"zni)zcz+> je lu w nich zamie)z'a>.

VI

O nowych ksistwach& zyskanych or$em w!asnym i

mstwem

Niech )i/ ni'" nie dziwi, #e m0wic o ca*'iem now+ch')i/)"wach, i "o "a' o ')i/ciu, ja' o &a)"wie, &rz+"ocz/najwzniolej)ze &rz+'*ad+, d+# ludzie 'rocz &rawie zaw)zedroami ui"+mi &rzez inn+ch i w cz+nnociach )w+chnaladuj druichS a &oniewa# nie&odona "rz+ma> )i/do'*adnie "+ch dr0 ani dor0wna> w do)'ona*oci "+m,'"0r+ch naladuje)z, &rze"o rozumn+ m# &owinien zaw)ze

&o)"/&owa> ladami ludzi wiel'ich i najardziej naladowaniaodn+ch, a+ je#eli im nie dor0wna, "o &rz+najmniej zli#+*)i/ do nich &od &ewn+m wzl/dem. :odonie cz+ni dorz+*ucznic+J ci, widzc ardzo odle*+ cel, a znajc )i*/ rzu"u)weo *u'u, mierz nieco w+#ej, nie &o "o, a+ do)i/n>)"rza* "ej w+)o'oci, lecz a+ mierz+> w+#ej, "rai> do celu.:owiem &rze"o, #e wi/')ze lu mniej)ze "rudnoci w

u"rz+maniu )i/ noweo ')i/cia &rz+ ')i/)"wach zu&e*nie


56/138

now+ch zale# od mniej)zej lu wi/')zej dzielnocizdo+wc+. C &oniewa# "en &rz+&ade', #e '"o z &r+wa"neocz*owie'a )"aje )i/ ')i/ciem, 'a#e dom+la> )i/ m/)"wa lu

)zcz/cia, &rze"o zdaje )i/, #e jedno lu druie *aodzi niecoliczne "rudnoci. 7edna' *a"wiej u"rz+m+wa* )i/ "en, '"o mniejlicz+* na )zcz/cie. U*a"wienie nieja'ie w+ni'a w0wcza), d+')i#/ je)" zmu)zon+ "am zamie)z'a>, nie majc inneo&a)"wa. Aecz &rzechodzc do "+ch, '"0rz+ dzi/'i w*a)nejdzielnoci, a nie )zcz/ciu, )"ali )i/ ')i#/"ami, &owiem, #enajzna'omi")z+mi wr0d nich ) Moj#e)z, =+ru), ;omulu),

8ezeu)z i im &odoni. C chocia# o Moj#e)zu nie &owinno )i/m0wi>, d+# +* on jed+nie w+'onawc &olece Bo)'ich,jedna' za)*uuje on na &odziw dla "ej cho>+ *a)'i, '"0raucz+ni*a o odn+m rozmow+ z Boiem. Aecz co do =+ru)a iinn+ch, '"0rz+ z+)'ali lu za*o#+li &a)"wo, o'a# )i/ oniw)z+)c+ odn+mi &odziwu, a jeli rozwa#a> )i/ /dzie ichcz+n+ i &o)zcze0lne zarzdzenia, nie o'a# )i/ one inne ni#Moj#e)za, chocia# "en mia* "a' mo#neo Naucz+ciela. w+)"arcz+ zada> ich cz+n+ i #+cie, a+ &rze'ona> )i/, #e oninic wi/cej nie o"rz+mali od lo)u, ja' "+l'o )&o)ono>, '"0raim da*a &od)"aw+ do za&rowadzenia "ej orm+ rzdu, ja'uznali za od&owiedniS i ez "ej )&o)onoci zani'*a+ )i*a ichducha, za ez "ej )i*+ )&o)ono> &o)z*a+ na marne. B+*o&rze"o 'onieczn+m, a+ Moj#e)z znalaz* lud izrael)'in/ion+ w ei&)'iej niewoli,

machiavelli niccolo - książę

Documents