Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

01 /12/ 2016

Çandî - Giştî -

Serbixwe35

tevî buhabûn, alozyia peydakirina pêdiviyan,hîn jî çandinî berdewam dibe.

LI DERBÊSIYÊ,

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

Herdem taybetmendiyeke nivîskarên kurd hebû, ew jî ji ber rewşên awarte yên ku herdem ew li seranserî parçeyên

kurdistanê têde dijyan. Yek ji wan jî ew e ku ev nivîskar bi dizî dinivîsînin an dinivîsandin,bi dizî çap dikin,û beşek ji wan dest ji nivîsandina bi zimanê kurdî berdidin ji ber berdewamiya wan di vê riyê de nahêle ew bi berhemên xwe yên nayên çapkirin,şa bibin.

Tevî li rojavayê kurdistanê rewş hatiye guhertin û asoyên nû li pêşiya nivîskaran vebûne ku ew bi rehetî êdî binivîsînin,lê hîn ew reşnivîsên wan çi bi xet ên destan an jî li ser Kompyûteran gelekî riya xwe nedîtine ku werin çapkirin.

Ev yek dihêle mirov bêje ku hîn kêşeya van pirtûkan çareser nebûye û belkî hîn rê li pêşiya çareserkirina vê pirsgirêkê dirêj be.

Helbet gelek faktor rolên mezin di vê kêşeyê de dilîzin,ji nav wan ku rojavayê kurdistanê hîn negihiştiye ew aramî û pênasîna têku xwestin,ev sedemên ku dibin pirsgirêk li pêşiya vebûna çapxaneyan û girêdana girêbestan bi nivîskaran re wek piraniya deveran li cîhanê,yên ku

rewşenbîr ji zextên aborî çareser bûne,ne tenê wisa lê ew di riya nivsandina xwe de jiyaneke aborî xweş dijîn.

Hewcebûneke mezin îro bi vebûn û pirbûna çapxaneyan heye,çapxaneyin ku bihêlin xwedanên wan bibin xwedî projeyên aborî,ne tenê herdem ew weşanê bi xisar bikin,tenê ji bo çanda kurdî. Wisa dive were gotin ji ber çanda kurdî wek her çandekê derfet têde heye ku xelkên wê jî qezençê di riya wê re bibînin.

Hêvî hîn hene û pir mezin in ku gelek ji rewşenbrên kurd ên ku armanca wan ku çanda wan nemire,bighêjin daxwazên xwe,encamên ked û nivîsandina xwe bibînin, û di riya nivîsê re jiyaneke xweş derbas bikin.

Kengî dê ev pirtûk roniyê bibînin

Aras Yûsiv

2

01 /12/ 2016

Kovara WELATÇandî- Giştî- Mehane

Sernivîser:Aras Yûsiv

Desteya rêvebir:Mihemed Zekî MihemedHekîm Ehmed

Dizayner:Hesen Berzencî

ji bo têkiliyê:welatpress2014@gmail.comwww.facebook.com/Dengekurdistanasurya

Têbînî: mijarên ku di kovarê de belav dibin, nerîna xwediyê xwe ne û nivîskar berpirsê wê ye

Mafê çap û ji bergirtinê, ji kovara WELAT re, parastîne

Çandî- Giştî- Mehane35Hejmar

PEYVA WELAT Zimanê kurdî û

aloziya xwendinê

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

3

ÇAND Û HUNER

Rast e têkiliyên aborî û hevjiyanî û girêdana me bi fermangehên mîrî yên DEWLETÊ ve roleke xwe heye,lê stûbariya herî giran,kurd bi xwe di ber de berpirsiyar in. Ez gunehkariyê wisa dişopênim:

Xebata tevgera siyasî ya kurdî di warê fêrkirina zimên de pir kême ta radeyeke nêzîkî tunebûnê ye. Ew xebata xwe ya rêzanî û civakî baş dişopênê,lê ya çandî bincilik kiriye. Alavên ragihandinê jî,bi hemî şêweyên xwe,di warê rêzanî de pir mijûl dibin,lê karê wan di ber fêrkirina zimên de pir qels e. Komîtên çandî jî ne bêguneh in,çunkî ew yek ji çavkaniyên hînkirin û fêrkirina zimên in,lê ew kar û xebata siyasî û rêzanî didin pêş. Hûrnerînek li xebata rewşenbîran didê xuyanîkirin ku ew rola xwe na lîzin. Ger ew nabin asteng jî,lê ew bi kurdî fêr nabin,ne jî ew bi kurdî dijîn. Tenê berjewendiyên wan pêwîst in,ne yên neteweyî. Rola malbatê ne kêmtir ji yên jor e,ji ber zarok di temenê ( 4-10 ) salî, hînî zimên dibin. Ew malbata gotinên biyanî di zimanê xwe,yê rojane,de bilêv bikê,bixwazê yan nexwazê,van gotinan di mejiyê wan zarokan de diçênê,û ev pêwîstiya rola malbatan sedema sereke ye.

Eger hin sedemên din jî hebin,wek buhabûna pirtûkan,hindikbûna çalakiyên fêrkirina zimên,tunebûna korsên berfireh ....,lê belê tiştê herî pêwîst ew e ku tu alîkariyên piştevanî û piştgiriyê di navbera tevgera siyasî,rewşenbîr,malbat û alavên ragihandinê de peyda nebû ne,ne jî têne şopandin. Di dawiyê de,ez bawer dikim eger bi vî rengî rewş berdewam bibê,wê ziyanek pir mezin û giran bigihê zimanê kurdî.

Di dawî de ez bi hêvî me ku em hemî destên xwe li ser birînê deynin,û derman jê re peyda bikin.

25 - 4 - 2008

Di destpêkê de,ez Komîta Çalakiyên Kurdewarî pir sipas dikim bi vê gava pêşemîn ji bo rawestandinek

zanistî li ser zimanê kurdî û çareserkirina astengan. Hin têbînên girîng min li ser dîtin. Yek ji van têbînan,li gorî nerîna min,hejmara beşdaran pir bû. Beşdaran êş û arazên xwe tanîn ziman,ne sedemên alozî û kêmbûna xwendevanan bi zimanê kurdî. Ji alîkî din ve,tukes ji beşdarên birêz û bi rûmet xwe wekî berpirsiyar nedît, her wekî ew ne ji koma rewşenbîra ye. Û niha em werin ser mijara xwe.

Her wekû ne veşartî ye,hebûna neteweyekî girêdayî ye bi hebûn û xweseriya zimanê wî ve,ji ber ziman çandê diparêzê û zengîn dikê. Û bi çandeke zengîn û parastî milet pêş dikevin,wek nimûne em dikarin li miletê Cihû meyzekin, û çawa kesekî tenê ji mala xwe destpêkir û zimanê Ibrî ji mirinê anî jiyanê. Ez bawerdikim emê zimanê xwe,bi rêziman û rastnivîs,xwendin û nivîsandin û fêrkirinê,pêş ve bibin dema em sedemên aloziyan nasbikin û çareser bikin. Bê guman,rêjîma dagîrker û hêzên xwe yên ewlekarî,bi biryarên şoven û genî,gunehkar in diber beşekî mezin de,bi vîna xwe ya nijadperest,ya tunekirina miletê kurd û qedexekirina kevnetor,çand û diroka wî.

Zimanê kurdî û

aloziya xwendinê

Dilovanê Deştê.

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

4

ÇAND Û HUNER

Izedîn Salih

qurbaniyên mirovahî ji berî bi hezarên salan ve di dîroka gelên cîhanê de birêve diçû,ta ku li ser destê bavê pêxemberan Ibrahîm,li bajarê Ruha yê,nêzî sala 1900 b.z,qurbaniyên mirovahî bi ajalan hatin guhertin,ev yek di çîroka wî de,ya bi kurê wî "Ismaîl" re çêbûye,di wê çaxa ku wê kurê xwe ji bo Xwedan qurban serjêkiriba,di "Qurana" pîroz de hatiye zimên,ku Quran di vê babetê de wiha dibêje: "me ew bi serjêkirineke girîng fîda kir ye",ev yek li herêmeke Kurdî li Kurdistanê hatiye der,û bi wê ev efsane li ba piraniya gelên cîhanê dawî lê hat. Miletên kevnar wekû Someriyan û ji bilî wan ve,cudahî di navbera efsaneyê û beşê wêjeyê de nedidîtin,di vê derbarê de hozanyarê Elmanî Arnêst Kasîrer dibêje: "Efsane bêyî cih li ser têgeheke demkî xwe ava kir ye",ango sînorê efsaneyê dest pê dike,di wê çaxa ku hişyarbûna mirovahiyê,bi bal dîroka xwe ve dizîvire,ji aliyê xwe ve zanyarê Antropolojiya Aşlî Montagiyo ew jî efsaneyê wekû şopa sawêra jiyana mirov şirove dike,her gelek ji gelên cîhanê kirasê kesayetiya kelepûr û çanda xwe li efsanê kirye,û bi ser bejn û bala xwe ve berdaye,li gor ramanên van gelan,û gerdeşên wan yên civakî,olî û fîzîkî efsane hatine ristin û bidarvekirin,wiha efsane ji ramanên hişmendiyê dûrin,lê rola wan di jiyana mirov û gelan de balkêş bû,lewma em dikarin bêjin ku jiyan bi giştî di tevna efsaneyê de hatiye ristin,û her wê bandora wê li ser jiyana gelên girêdayî bi dîrokê ve bimîne.

Efsaneyeke Kurdî heye dibêje: "Zemîn li ser quloçê ga hatiye rawestandin,û dema ku quloçê wî diqerime,wê davêje ser yê din", ev

efsane berê bapîrên me dûbare dikirin,wiha jî bi sedan efsaneyên gelên cîhanê hene,gelo efsane çi ye,û ji ku ve hatiye?!.. Bêjeya efsane ango "Istûre" di zimanê erebî de,ji pirtûka pîroz "Quranê" hatiye,herwiha Hozanyarê Yûnanî Eflaton bo cara yekem bêjeya "muthologia" bi wateya efsane bikar aniye, ku li gor pênasînên kevnar, efsane çîrokeke ku di sawêra mirovan de şînhatiye,wateyeke kûr û dûr di naveroka wê de heye,û beriya olê hatiye heyînê,ango ol di malzaroka wê de hatiye afirandin,da ku baweriya olmendan bi olê xurt bike,li dijî raman û prênsîpên zanistiyê ye.

Cûdabûn di navbera efsane û olê de ev e: ol karekî rojane ye,mîna misilmanan ku rojê pênc caran nimêjê dikin,û her olek pêxemberekî wê yê cuda heye,lê efsane tu demên wê yên rêxistinkirî tune ne,herwiha lîstikvanên wê kesin nexuya ne,û lehengên wê jî nediyarin,mîna efsaneya "Temûz Babilî" di welatê Mîzopotamiya de.. Efsane herdemê pêwendiya xwe bi hinek rastiyê ve girê dide,ew rastiya ku mirov nikare bingeh û hebûna wê xweşik nas bike,ku di naveroka tevahiya efsaneyan de simbolin rewiştî û ramanin gelan hene,ev raman bi nifşên mirovan re tên vegûhestin,nifşek dide destê yê din,tê wateya ku efsane çand,nerîn û ramanên gelên berê diyar dike ku mirov dikare di çarçoveya wê de,gelek ramanên ku di mejiyê gelên berê de digeriyan nas bike û bixwîne. Pêşkêşkirina qurbaniyên mirovahî di hin efsaneyên gelên kevnar de dihatin bikar anîn,bi taybet gelên Hindostanê ku tiliyên xwe,an jî perçeyek ji gewdê xwe pêşkşêşî Xwedanê Rokê dikirin,ku li gor baweriyên wan,wiha wê canê wan ji gunehan paqij bibe,vêca wê Xwedan ji wan razî bibe û xêrê bi ser wan ve bibarîne,ango belayê ji wan dûr bixe,hin ji Kurdan jî ta niha ew yeka dûbare dikin,ku diranê zarokên wan yê şîr dikeve,wan şîret dikin,ku berê xwe bi rokê vekin û bêjin: "rokê,rokê,ji te diranekî kerînî,kanî yekî zêrînî",bi vî rengî pêşkêşkirina

Jêder: - Qûrana Pîroz, sûretê Furqan. - Ernist Cassirer, The Phylosophy of symbolic forms, yale, new haven P 104-105 - Miliyon salên yekem ji temenê mirov, Montagyo p 213 - Gotara efsane û rola wê di jiyana mirovniyê de, Xalis Misewer.

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

5

ÇAND Û HUNER

ــوت ــن ثب ــم م ــزوج بالرغ ــة ال ــى عائل ــة األب إل عائلحقهــا – ولــو كان النصــف – فــي القانــون والشــريعة.ــرة ذات أمــاك وأراض ــة كبي ســيدة أخــرى مــن عائلــم ــمي وباس ــي باس ــض األراض ــي بع ــب أب ــول: كت تقبقيــة إخوتــي قبــل أن يتوفــى بغيــة االســتمرار بحمايــة الملكيــة، ذلــك علــى الرغــم مــن اعتــراض والدتــي التي كانــت تــرى أن األراضــي المســجلة بأســمائنا ســتذهب إلــى الغريــب حيــن نتــزوج، لكــن وعلــى الرغــم مــن أننــا تنازلنــا بجــزء مــن ملكيــة هــذه األراضــي إال أننــا ــا ــد إخوتن ــت ي ــزال تح ــيئا، إذ ال ت ــا ش ــتفد منه ــم نس لالذكــور” موعــزة أن أنهــذا األمــر أيضــا “مرجعــه

ــد الســائدة” . ــادات والتقالي العنتيجة :

وإن كان ثمــة مــن نتيجــة لهــذه الوقائــع، فهــي أن المرأة الكرديــة – فــي الوقــت الحالــي – ال تســتطيع تحصيــل حــق منــح لهــا فــي الشــريعة بنــص واضــح وصريــح، إذ لــم تجــد المســاحة الازمــة للتفكيــر بتطويــر وتغييــر القوانيــن وأن للميــراث الذكوريــة المجتمــع نظــرة الدوليــة وشــرعة حقــوق اإلنســان قــد منحاهــا حقــا

جــل فــي كل شــيء، . كامــا مســاويا للروتنــص الفقــرة )و( مــن المــادة الثانيــة مــن اتفاقيــة القضــاء علــى جميــع أشــكال التمييــز ضــد المــرأة 1979م – التــي وقعــت عليهــا ســوريا مــع تحفظــات ــي ــا ف ــبة ،بم ــر المناس ــع التدابي ــاذ جمي - على:”اتخــن ــم م ــال القائ ــر أو إبط ــا، لتغيي ــريعي منه ــك التش ذلالقوانيــن واألنظمــة واألعــراف والممارســات التــي

ــرأة”. ــد الم ــزا ض ل تميي ــك تشخصوصية المجتمع الكردي:

ويبقــى للمجتمــع الكــردي فــي ســوريا خصوصيتــه ــن ــا م ــا خالي ــه مجتمع ــي كون ــى ف ــي تتجل ــزة الت المميعصبويــات دينيــة وطائفيــة ال تخلــو فــي المجتمــع ــي محافظــات الداخــل الســوري الســوري، وخاصــة فــة ــا للبيئ ــت طبق ــذي يشــهد نوعــا مــن الشــدة والتزم ال

ــاك. ــة هن المعاشر هــذا التمايــز ادعــاء أن المــرأة الكرديــة وال يبــرــن ــم م ــى الرغ ــه عل ــان األرض، إذ أن ــي جن ــش ف تعيالضــوء وإلقــاء المشــاكل بهــذه فاالعتــراف ذلــك، عليهــا ومحاولــة إيجــاد الكثيــر مــن الحلــول التــي مــن ــذات ــر المجتمــع، هــي بال ــى تطوي ــؤدي إل شــأنها أن تــه منظمــات المجتمــع المدنــي ــز علي مــا يجــب أن تركوجمعيــات حقــوق اإلنســان وغيرهــا، خاصــة وأن ــق ــدة تتواف ــريعات جدي ــق تش ــى خل ــه إل ــة تتج المنطقوالتطــور اإلنســاني والقانونــي الــذي وصــل لــه الفــرد

ــة. ــوريا قاطب ــي س ــا كان ف أينم

ــة الســورية بعد ــدء األزم ــى ب ــتة أعــوام عل ــارب س ــا يق ــرور م معــام 2011، الزالــت القوانيــن الوضعيــة فــي ســوريا تــرزح ع وتئــن تحــت وطــأة القســوة الذكوريــة التــي تســتمد تحــت إرادة المشــر

تهــا مــن القواعــد الشــرعية واألعــراف والتقاليــد االجتماعيــة. قوــط – ــم، لتحب وتبقــى مســائل الميــراث تتصــدر المشــهد القانونــي المؤلــم بحقــوق بعــد كل مــا جــرى فــي ســوريا – كل رجــل قانــون أو مهتــا ــود تاريخه ــن يع ــام لقواني ــي ظــل االستســام الت اإلنســان، الســيما ف

ــا هــذا. للعهــد العثمانــي والزالــت مطبقــة إلــى يومنع: بين سندان الموروثات البالية ومطرقة ذكورية المشر

ناتهــا، وتتمايــز ال شــك أن طبيعــة المجتمعــات تختلــف باختــاف مكوــراف ــاف األع ــة الخت ــم نتيج ــة المحاك ــة وحرك ــات القانوني المعام

ــع. ــي المجتم ــة ف ــد المطبق والتقاليــه ــى طابع ــا عل ــي ســوريا، ال زال محافظ ــردي ف ــع الك ــل المجتم ولعالعشــائري الــذي يحكمــه مزيــج مــن عــادات وأعــراف غــدت قانونــا ــره، وباألخــص فــي ــداءات بضــرورة تغيي رغــم كل الماحظــات والن

ــد. ــى ميــراث المــرأة بالتحدي موضــوع النظــر إلــي المجتمــع الســوري فيمــا يخــص مســألة ــة ف ــي المــرأة الكردي وتعان

ــن : ــن اثني ــراث مــن أمري المياألول: االســتحياء والخجــل مــن األب والعــم أو األخ األكبــر أو حتــى األصغــر فــي المطالبــة بحقهــا القانونــي والشــرعي المســتمد مــن اآليــة

:« وللذكــر مثــل حــظ األنثييــن«. رت المطالبــة الثانــي: الخــوف مــن ردود أفعــال المجتمــع فــي حــال قــربحقهــا، فكيــف لهــا أن تســتدعي والدهــا أو أخاهــا مثــا إلــى المحكمــة

؟!. حوادث واقعية:

ــي ــدي أن يوص ــى وال ــوا عل ــول:” عرض ــك تق ــة فل ــيدة األربعيني السبأماكــه كلهــا ألبنائــه الذكــور فقــط، لكنــه لــم يــرض .. وتــرك ميراثــه ــوم أن ــد ال أســتطيع الي ــادات والتقالي دون وصــية ألحــد، ونتيجــة الع

ــي فيــه«. ــي فــي الميــراث علــى الرغــم مــن ثبــوت حق أطالــب بحقــا ــة بحقه ــة، عــدم المطالب ــرأة الكردي ــى الم ــد عل ــذه التقالي ــرض ه وتفج وســتنتقل مــن جــة أو أنهــا ســتتزو فــي ميــراث أبيهــا طالمــا أنهــا متزو

املرأة الكردية واملرياث

جاندي خالدي

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

6

Ji ber ku axa welat têre vîna wan nedikir,asîmanê wî êş û derdên wan venaşêre û kenê li ser lêvên wî ji talahiya kederan dijwartir e. Ji lew re,tenê

xewnên rêwî û hêviyên li paş ewrên koçber bûn hembêza pêşerojên wan. Ewan serî hildan,bîranîn ên zarokatiyê û hezkirina şevberkên evîna sewda di laşên xwe de sarkirin. Tenê di çenteyê xewnên xwe de sozekî hêviyan dan û xwestin ji bayê Rojhilatî ku bêhna welat û yaran carna diyarî wan bike . Lê bi bîra wan neket ku bahoza Rojava wê doza hêviyên wan bi tevahî biguhere û navnîşana oxira wan jî tevde ser û binî hev bike. Di derdora 1995ê de,du kesên ji Kobanî yê beryar dan ku berê xwe bidin welatên Ewropî ji bo jiyaneke hêsantir û dewlemendtir. Destpêka wan ji Bajarê Îstanbolê destpêkir û karwanê koçberiyê ji wir ve kete qoşa biyaniyê û cîhaneke ne nenas de . Ji ber ku xelkê Efxanî wê demê koçber dibû,qaçaxçiyê wan ji wan xwest ku tevlî kawranê Efxniyan yê koçberiyê bibin. Du mêrên ciwan yên Kobanî di nav gelek ên Efxanî de ji Îstanbolê derbasî Yonanîstanê bûn û rêya welatên Rojava yê Ewropa girtin,lê polis ên Yonanistanê zû bi zû ew binçav kirin û berê wan careke din dan aliyê Tirkiyê. Herçiqas herdû belengazan digot: "Em ne Efxanî ne",lê dengê wan bi şiqam û lêdanê li wan vedigeriya û biryara binçavkêr ên wan nedihat guhertin. Piştî çend rojan ew gihan Tikriyê û piştre bi çend rojên din gihan sînorê Îranê û radestî polis ên wî welatî bûn. Diqîrîn û digotin: "em Kobanî ne,ne Efxanî ne.". Lê Îraniyan jî li wan dan û gotin: "Bê deng bin,derewan nekin." û berê wan dane sînorê Efxanistan a wêran û brîndar ya ku têra xelkê xwe

ÇAND Û HUNER

Îdrîs Ne'isan

nedikir û piştî sê rojan ew derbasî xaka di bin destê Tevgera Talîban ya Îslamîst kirin û gotin: "Eve welatê we ye fermo derbas bin. Wan nizanîbû çibikin û bi kuva herin,şaş û winda mabûn û bêkes li welatê herî dijwar li çareya serê xwe digeriyan,dema ku ji nişkêva kalekî ku pezê xwe diçêrand bala wan kişand. Wan got: "Kalo em biyanî ne ji welatê Sûryê ne,lê bi şaştî em gihan welatê we,ma tê alîkariya me bikî û me vegerînî Îranê da ku em herin welatê xwe?" Şansê wan bû ku kalê ji wan fêmkir û alîkariya wan kir ta vegeriyan Îranê û li wir ji wan re qaçaxçiyak peydakir ku wan berv bi Kurdistan a Rojhilat ve vegerîne. Ew vegeriyan Sînorê Îraqê û derbasî Başrûrê Kurdistanê bûn û li wir ji Kurdekî xwestin ku wan bibe sînorê Sûryê,lê di dema berî rojava yê de,hin kesên ku bi zimanê Tirkî daxivîn hatin ew girtin û birin. Berê wan dane çiyan û bi roj û şevan ew meşandin. Diyar bû ku mazûvanê wan hêza Girîla agahdar kiribû û ji wan re gotibû ku du endamên we reviyane û li min bûne mêvan. Lê piştî ji wan pirsîn û çîroka wan guhdar kirin ji wan re zelal bû ku ev herdukê belengaz,ne endamê wanin,ew tenê koçberên bed bextin û di nav nexşeya şansê xwe de ne çar û winda digeriyan. Çareke din ew vegerandin cihê wan û lêborîna xwe ji wan xwestin . Gelekî westiya bûn û bi şevan nivçû xew mabûn,lewma berê xwe dan ûtêlekê û xwestin hinekî razin. Lê vê carê Pêşmergan ew binçav kirin û ji wan re gotin: "Hûn Apoçî ne." Lê piştî ku tekez kirin ku ew hin bêşansên bed bextin,ew serbest berdan . Berê xwe dan sînorê Sûryê û doza vegera malê kirin,piştî ku derbasî nav xaka welatê xwe bûn,ew ji aliyê Hecanan (Çavdêrên sînorê Sûryê) ve hatin girtin û radestî hêzên Îstîxbaratê kirin. Li dadgehê ew disa serbest berdan,lê vê care wan ji dadevan re gotin: "Na,em wiha naçin,divê tu kaxezekê ji me re binivîse da tu kesên din me binçav nekin." Û wiha piştî çil rojên dijwar û zor,ew kor û poşman li malê vegeriyan ..…

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

ــرار ــة والج ــر الفخاري ــن الكس ــد م ــى العدي ــر عل عثالكبيــرة ذات الجــدران الســميكة غيــر المصقولــة والتي ــر ــك عث ــوب, كذل ــاء والحب ــظ الم ــت تســتخدم لحف كانــى قصعــات ــى أحــواض ذات شــكل بيضــوي وعل علوفناجيــن مختلفــة ملونــة باألحمــر واألســود, باإلضافــة للعثــور علــى جــرار فخاريــة كبيــرة اســتعملت كقبــور لألطفــال وعلــى أوان مرمريــة تعــود إلــى فتــرة األلــف

الســابع قبــل الميــاد.وقــد اســتوطنت المدينــة أيضــا خــال حقبــة حلــف )األلــف الخامــس قبــل الميــاد( والفتــرة الحوريــة ــي ــك ف ــاد( وكذل ــل المي ــي قب ــف الثان ــة )األل الميتانيقبــل والثالــث الرابــع )القــرن الهللنســتية الفتــرة

اإلســامية. والفتــرات الميــاد(

المراجعمنشــاييف, رؤوف و ميربــرت, نيقــوالي. أصــول

ــرق ــمال ش ــي ش ــة ف ــارات الزراعي ــدم الحض أقهالــة مصطفــى. تعريــب وتطورهــا. ســوريا

ــورية. ــة الس ــات األثري ــة الحولي مجل

7

ÇAND Û HUNER

: يقــع تــل خزنــة (2) علــى الضفــة اليمنــى الموقعلــوادي الخنزيــر أحــد روافــد نهــر الجغجــغ وعلــى بعــد كيلومتــر واحــد مــن تــل خزنــة العلــوي )1(, ــرا ــة الحســكة خمســا وعشــرين كيلومت ــل عــن مدين ــد الت ويبع

فــي الشــمال الشــرقي.أهميــة الموقــع: يعتبــر تــل خزنــة )2( واحــدا مــن أقــدم ــل ــة الت ــي أهمي ــوريا, وتأت ــمال س ــة ش ــتوطنات الزراعي المسمــن كونــه يشــكل حلقــة وصــل بيــن المواقــع المبكــرة مثــل تــل

ــاد. ــل الرم ــرة وت ــو هري ــط وأب المريبالتنقيبــات: بــدأ التنقيــب فــي الموقــع منــذ عــام 1991م علــى يــد

بعثــة روســية بــإدارة الباحث رؤوف منشــاييف.ــى ــود إل ــة تع ــات عــن مســتوطنة زراعي ــذه التنقيب وكشــفت هاأللــف الســابع قبــل الميــاد وعــن ســويات ولقــى تعــود لفتــرة ــة وكذلــك الفتــرات الهللنســتية ــة الميتاني حلــف والفتــرة الحوري

ــامية. واإلسمراحل االستيطان:

األلــف إلــى الموقــع هــذا فــي االســتيطان بدايــات تعــود الســابع قبــل الميــاد, حيــث كشــفت التنقيبــات عــن أهــم وأقــدم المســتوطنات الزراعيــة فــي مناطــق حوض الخابور في شــمال شــرقي ســوريا المنتميــة لحضــارة تــل ســوتو ) أم الدباغيــة فــي العــراق( والمرتبطــة تاريخيــا بأواخــر عصــر حســونة القديــم.ويضــم الموقــع أدلــة واضحــة علــى ممارســة األهالــي للزراعة وتدجيــن الحيوانــات, فقــد عثــر علــى الكثيــر مــن األدوات ــا ــة كم ــات مختلف ــام لحيوان ــى عظ ــة وعل ــة والصواني الحجري

تل خزنة )2(

رستم عبدو

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

1- Destpêkê,momoste Xalid,ez bi navê kovara Welat spasiya te li ser vê hevpeyvînê dikim ȗ dixwazim tu xwe bi xwênerên Welat bidî nasîn.

- Xalid Umer,sala 1979an li bajarê Hesekê jidayik bȗme,xwendina xwe ya seretayî ȗ ya navîn ta bakaloryayê,min li bajarê Hesekê xwendiye,paşê min li zankoyê beşê yasayê navê xwe tomar kir,lê ji ber hin sedeman,min nikarîbȗ xwendina xwe bidawî bikim. Di sala 1993an de,min bi zimanê Kurdî dest bi nivîsandina helbestê kir ȗ ta niha di nivîsandinê de berdewam im.

2- Tu kîjan cureyê helbestê dinivîsînî? Ez helbesta kilasîk dinivîsim ȗ carcaran ya

pexşan ȗ pêre jî,ezmȗneke min di nivîsandina çîrokê de heye,digel hin gotarên bi zimanê Kurdî.

3- Gelek helbestvanên dema niha tenê pexşan dinvîsînin,lê tu di nivîsandina kilasîk de berdewam î,sedema vê yekê çi ye?

Bi nerîna min,ku helbestevanê rêya xwe bi kilasîkên Kurd nexe yan nizanibe mercên nivîsandina helbesta kilasîk çi ne,dê nikaribe helbesteke xurȗ Kurdî binivîse,weke gelek nimȗneyên ku aniha em dibînin,ji ber kilasîka Kurdî heyvanê avakirina hestên helbestê ye,çawa helbestvanek ku Melayê Cizîrî,Cegerxwîn ȗ Tîrêj nexwendibe

HEVPEYVÎN

Hevpeyvînek ligel helbestvan nivîskar

XALİD UMERHevpeyvîn: Dilaşad Xalid

kilasîka Kurdî heyvanê avakirina hestên helbestê ye,çawa helbestvanek ku Melayê Cizîrî,Cegerxwîn ȗ Tîrêj nexwendibe ȗ xweşikbȗna hȗnandina helbestên wan nedîtibe,çawa dibêje ez helbesteke nȗjen dinvîsim ȗ çi nȗjen dike?

8

ȗ xweşikbȗna hȗnandina helbestên wan nedîtibe,çawa dibêje ez helbesteke nȗjen dinvîsim ȗ çi nȗjen dike? Helbet mirov tim kevinê xwe nuh dike.

Xelk bi dinyayê mijȗl in Ez bi te daketime Ser mijankê teyî hênik Ez ji xwer raketime Ez sitêrka rijiyayî Ser dilê te ketime Tu tenê cenga giran î Dil şehîdê hertim e .......................... Xelk bi dinyayê mijȗlinÊ mi dinya min tiyeMi l'xwe pêçaye dilê tewDeriyê wî girtiye Kanî hembêza te qurban Ev evîn kurmancî ye Wek kerenga ser qefayên Beriyê şîn hatiye.

4- Bi dîtina te,di helbest ȗ nivîsandinên te de,bandora kê ȗ çi li te heye?

Ez xweş bextane me ku ez li bajarê Hesekê çêbȗm ȗ mezin bȗm,li ber qiraxa çemê Ceqceq ȗ Xabȗrê min eniya xwe şil kir,li civata Tîrêj,Mehmȗd Sebrî ȗ Salihê Heydo rȗniştim ȗ bi Ibrahîm Xelîl re,min kolanên

Hesekê mîna ximavekê li ser rȗpelên xwe rijandin,bandora van tevan li min heye,herweha hevalên min,nivîskarên ciwan li bajarê min,civatên bajar ȗ Kurdperweriya bajar tevde bȗn tîpên

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

6- Gotina dawî ji xwênerên kovara Welat re,tu çi dibîjî?

Îro,gelê me li ber qonaxeke dîrokî ye,bi hêvî me ku her Kurdek bibe alîkar bo avakirina xwen ȗ hêviyên bav ȗ kalan ên ku gelekî nêzîk bȗne ȗ ji nivîskaran dixwazim ku bi rastî wijdanê miletê xwe bin ȗ barana xêrê bin,ne kêreke koh li ser qirika jar ȗ belengazan bin ȗ spasiya hemȗ karmendên kovara Welat li ser vê derfetê dikim,hêviya pêşketinê ji we re dixwazim.

Ez xweş bextane me ku ez li bajarê Hesekê çêbȗm ȗ mezin bȗm,li ber qiraxa çemê Ceqceq ȗ Xabȗrê min eniya xwe şil kir

HEVPEYVÎN

9

helbestên min digel meya sade ya Cizerî,Xanî ȗ Cegerxwîn.

5- Li gelek boneyan Xalid Umer bi xwendina helbestên xwe navek û ezmûneke serkeftî xuya dike,lê çima ta niha berhemên te yên çapkirî tune ne?

Niha li ber destê min sê dîwanên destnivîs hene ȗ hin çîrok ji çapê re amade ne,di demeke nêzîkde,dê dîwaneke min çap bibe ȗ sedema neçapkirinê ta niha tenê neguhdan ji min bȗ.

Encuman û tevdemê Ahî xortê zirtikî lo Ahî dûlabê demê Qeşmeran hevdû hilanî Gel tenê ma be xemê Ev ji kiryarên we ne ha Encuman û tevdemê Tew li van nûçegihanan Bûye sûka dişemê Rizq û mûç û xwarina wan Ser birîna alemê Tew li kurmancên meyî nih Basiyên berya demê Bê çi zanin sûretê xwe Bigirin ber e'lemê Ey hewarê wax hewarê Felekê kur û kemê J'bexçeyê xwîna şehîda-r Haris in dizê lemê Kes nema xaltîk û metik Ap û xal û nêr û mê Kes nema kolan bi kolan Bûye takî cehnemê Ev ji kiryarên we ne ha Encuman û tevdemê Rûdinên ser keneba w'gel Rûdinê ser kelemê

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

10

ــدورة ــي تشــكيل ال ــات ف ــك تســاهم البقولي ــة، وكذل المرغوبــاج ــادة اإلنت ــى زي ــر عل ــي تعمــل وبشــكل كبي ــة الت الزراعيــة كبيــرة ــات أهمي الزراعــي، بســبب كل ذلــك تلقــى البقولي

ــة. ــي المنطق فــة، ــة العهــد التــي ظهــرت فــي المنطق ــا الزراعــات حديث أمــرذاذ ــا ســقيا بال ــا و أحيان ــزرع بع ــذي ي ــون ال ــا الكم فمنهويتميــز بالفائــدة الكبيــرة التــي تعــود علــى المزارعيــن ــه مــن ــرة علي ــة الكبي ــع والرغب ــاع أســعار البي نتيجــة ارتفــذه ــيئات ه ــم س ــاورة، إال أن أه ــدول المج ــار وال ــل التج قبالزراعــة هــي أن المــزارع ال يســتطيع زراعــة الحقــل الــذي

ــى ــد مــرور ســبع ســنوات عل ــون إال بع ــه بالكم ــم زراعت تــه يتــم حبــس عقــد آزوتيــة فــي زراعتــه الســابقة، ذلــك ألنالتربــة تعمــل علــى قتــل الكمــون فــي الســنوات التاليــة وال ــب ــق قل ــن طري ــك ع ــا وذل ــص منه ــد التخل ــزرع إال بع ت

ــرارا. ــة م التربومــن الزراعــات األخــرى التــي انتشــرت مؤخــرا فــي المنطقــة الكزبــرة وحبــة البركــة والحلبــة التــي تــزرع بعــا أو ســقيا عــن طريــق الســواقي والتنقيــط، وهــي جيــدة المــردود علــى المزارعيــن، وتحتــاج كلهــا إلــى العنايــة عــن

ــة. ــدي العامل ــدات أو األي ــق المبي طريالصعوبات التي تواجه الزراعة:

معظــم الصعوبــات التــي تواجــه الزراعــة هــي متعلقــة ــة مــع أســعار ــاع أســعار المــواد والمســتلزمات مقارن بارتفأضعافــا ازدادت المحروقــات فأســعار المحاصيــل، مضاعفــة، وأعطــال المحــركات أصبحــت خارجــة عــن

حــدود اســتطاعة المــزارع، وكذلــك األســمدة التــي باتــت في ــة حيــث يبلــغ ســعر طــي النســيان بســبب أســعارها الخياليشــراء الطــن الواحــد حوالــي ســتمئة وخمســين ألــف ليــرة ــم ــم يت ــي حــال ل ــه ف ــر تكمــن أن ســورية، والمشــكلة األكبرش الســماد، ينخفــض اإلنتــاج إلــى أقــل مــن النصــف، وقــد أدى هــذا األمــر إلــى اختفــاء عــدة زراعــات أو ندرتهــا فــي الســنوات األخيــرة مثــل القطــن الــذي يعتمــد بشــكل رئيســي ــة ــة للقطــن هــي بحــدود أربع ــدورة المائي ــاه، فال ــى المي علــتمر ــذي يس ــم ال ــل وطــوال الموس ــى األق ــا عل عشــر يومحوالــي ســتة أشــهر، أي أن القطــن يســقى اثنتي عشــرة مرة فــي كل موســم ويحتــاج كبيــرة كميــات إلــى واأليــدي األســمدة مــن العاملــة حيــث تبلــغ تكلفــة الواحــد الدونــم زراعــة مــن الزراعــة إلــى الجنــي وســتين مئتيــن حوالــي ألــف ليــرة، بينمــا ســعر الشــراء حوالــي ثاثمئــة ألــف ليــرة للطــن الواحــد، حــظ للقمــح يكــن ولــم واجهتــه حيــث أفضــل نفــس األســباب )تكاليــف االســمدة الري-أســعار القيمــة انخفــاض –هــذا وأدى الشــرائية( المســاحات النخفــاض إلــى بالقمــح المزروعــة أو النصــف حوالــي االنتقــال إلــى البعــل أو البحــث عــن الزراعــات البديلــة

والحلبــة. كالكمــون القــروض مشــكلة المشــاكل هــذه كل إلــى ويضــاف ــة التــي تراكمــت علــى المزارعيــن والتــي تكــون المصرفيبنظــام الفائــدة المركبــة فــي معظــم األحــوال، األمــر الــذي زاد الوضــع ســوءا فــي منطقــة تعتمــد النســبة الكبيــرة مــن

ــل. ــد للدخ ــة كمصــدر وحي ــى الزراع ــكانها عل س

ملف العدد

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

11

يةس

ربالد

ة اين

مديف

عة زرا

القع

وا

الدرباســية شــمال شــرقي ســورية فــي منطقــة تقع زراعيــة خصبــة متميــزة بمنــاخ معتدل وشــتاء خيــر، يعمــل معظــم ســكانها فــي الزراعــة، وهــي ــتقرار ــة االس ــي منطق ــع ف ــري تق ــط المط ــب الخ حس

ــى )خــط العشــرة(. األولــة ــتين قري ــبع وس ــة وس ــي مئ ــية حوال ــم الدرباس تضريفهــا، فــي جــدا ومبعثــرة صغيــرة قــرى وهــي ــة. ــا تجــد فيهــا مســاحات حجري وأراضيهــا ســهلة قلموالزراعــة فــي هــذه المنطقــة مصــدر رئيســي للعيــش وكانــت ســابقا بعليــة )القمح-الشــعير –العــدس.....الــخ( تعتمــد كليــا علــى األمطــار حيــث كميــات المطــر الهاطــل ســنويا فــي هــذه المنطقــة تقــدر ب 460 مــم ــة ــي العــام 1991م ســمحت الدول ــذ حوال ســنويا، ومنــن ــة ولك ــار االرتوازي ــر اآلب ــة بحف ــي المنطق لمواطندون أن تقــدم أيــة مســاعدات للفاحيــن أو أي مــن ــذي أظهــر نقمــة ــن، األمــر ال ــواع الدعــم للمزارعي أن

الباهظــة التكلفــة أدت األهالــي حيــث لدى لحفــر اآلبــار وتكاليــف المضخــات والمحركات ــة الباهظــة الثمــن إلــى تراجــع األحــوال المادي

ــن. ــم المزارعي لمعظأهم الزراعات:

تنتشــر زراعــة القمــح والشــعير بشــكل واســع فــي المنطقــة حيــث يعــدان المصــدر األول للغــذاء بالنســبة ألهالــي الدرباســية، وتقــدر ــي ــزرع بالقمــح حوال ــي ت نســبة األراضــي التــح ي المزروعــة، والقم

%40مــن مســاحة األرا�ضمــن الزراعــات الشــتوية التــي تــزرع بعــا التنقيــط أو الســواقي عــن طريــق ســقيا أو ــي ــا القاس ــدة منه ــواع عدي ــه أن ــرذاذ، ول أو الــات ــن الزراع ــو م ــعير فه ــا الش والطــري، أممزارعــي غالبيــة ولكــن أيضــا، الشــتوية نســبة وتقــدر بعــا، يزرعونــه الدرباســية 20% بـــ بالشــعير المزروعــة األراضــي مــن كامــل المســاحات المزروعــة، ويســتعمل الشــعير كعلــف للحيوانــات في المرتبــة األولى، ــه ــه، فمن ــون حبت ــدة حســب ل ــواع عدي ــه أن ول

األســود الغامــق واألســود المحمــر. ويأتــي القطــن فــي المرتبــة الثانيــة بعــد القمــح والشــعير، فقــد كان يشــكل نســبة جيــدة مــن مســاحة األراضــي المزروعــة، وهــي زراعــة ــد ــا، تعتم ــزرع بع ــى الســقي وال ت ــد عل تعتمحراثتهــا علــى نظــام الســواقي أو الخطــوط ويــزرع القطــن يدويــا فيحتــاج الكثيــر مــن األيــد العاملــة، ويســتعمل فــي صناعــة األلبســة والزيــوت القطنيــة إال أن أهــم عيــوب هــذه الزراعــة هــي أنهــا تحتــاج إلــى كميــات كبيــرة ــى تراجــع هــذه ــك إل ــد أدى ذل ــاه، وق ــن المي م

ــرا. ــة مؤخ الزراعوالفــول العــدس فأهمهــا البقوليــات أمــا ــزرع بمســاحات محــدودة ــص، وهــي ت والحمإال أن أكثرهــا انتشــارا هــي العــدس الــذي يمكن أن يــزرع بعــا أو ســقيا عــن طريــق الســواقي أو التنقيــط، وبعدهــا الفــول الــذي يحتــاج إلــى ــاه لزراعتــه، بينمــا يــزرع الحمــص بعــا المي

أو ســقيا.ليــس للبقوليــات الكبيــرة األهميــة وتأتــي فقــط مــن بيعهــا، إنمــا مــن زراعتهــا التــي تعــود بالفائــدة الكبيــرة علــى األرض، فتســاهم ــر ــائش غي ــى الحش ــا والقضــاء عل ــي تقويته ف

واقع الزراعة يف مدينة الدرباسية

مسعود املجيد.

ملف العدد

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

bû ku wan nerazîbûna xwe dane xuyakirin û hêvî kirin ku ev bûyer kêm bibin û winda bibin.

Mamoste Mihemed ku ew welatiyek î ji Tirbespiyê ye got: Tiştekî normal e ku ew çek di malan de hebe di vê dema ku em têde dibhûrin ji bo malbat parastina xwe bikin,lê di heman demê de di vê malbat çekê xwe dûrî destê zarokan bihêle,ji ber ku li Tirbespî gelek ji van bûyerên kuştina bi çekê di malan de çê bûne,û di vê dema dawî da bûyera ku kesek sîpe bi çekê malê birayê xwe yê biçûk û jinbira xwe jî kuştibû,ji ber vê yekê di vê malbat çekê xwe li ber dest û çavan nehêle yan li ber çavên zarokan paqij neke,ji bo zarok piştire nerajine çek û pê xwe birîndar nekin yan xwe nekujin,û saziyê civaka sivîl divê simînaran li darbixin,da ku di vê derbarê de malbatan hişyarbikin.

Viyan ko ew jî derçûya zanîngeha zanyariyên saykolocî ye,û hevaleke wê hatiye kuştin li ser destê birayê zilamê xwe,ji kovara Welat re axivî û got: Gelek ji malên

bajarokê Tirbespiyê çek di wan de heye,bi taybetî di vê dema ku em tê de di jîn,lê mixabin malbat çekên xwe li ber destê zarok û sîpeyan dihêle wek leystokê ew pê di leyizin,û ziyanê digihînin xwe yan jî yên derdora xwe,û ji ber vê yekê divê malbat çekê xwe ji ber çav û destên zarok û sîpeyan dûr bixe.

Li dawiyê em di karin bêjn ku çekên di hundurê malan de mîna agirekî ye,dema ku çav jê werin birîn dibe ku bibe sedema kuştina mirovekî yan jî bihtir ji mirovekî,ev çek di dema dawî de bû sedema ku hin ji welatiyên Tirbespiyê jiyana xwe ji dest dan,di demekê de ku poşmanî êdî nema sûdê dide.

RAPORÊN WELATTirbespî

Di dema dawî de dengê çekan bi ser hemî dengan ketiye,êdî ta bi zarokan dikarin cûreyên çekan ji hev cuda bikin,bi taybetî li

welatê sûryê ku di kirîzeke zor zehmet de derbas dibe,û wek em hemî dizanin ku çek pêwîste da ku mirov parastina xwe û malbata xwe bike,ji ber vê yekê piraniya malbatan çek di malên xwe de bi karanîne,lê mixabin gelek bûyerên kuştina bi çekên di mala de rûdan,ku ew kesê çek di destê wî de yan xwe û yan jî mirovekî ji endamê malbata xwe dikuje.

Li bajarokê Tirbespiyê wekî hemî bajar û bajarokên welatê Sûryê gelek ji malbatên bajarok çek di malên xwe de bicihkirine,lê mixabin di dema dawî de gelek mirovan li ser destê yek ji endamê malbata xwe jiyana xwe ji dest dane,ku ew jî bi sedema paqijkirina çekan di nava endamê malbatê de,bûyera dawî ji vî rengî ew bû ku sîpekî birayê xwe yê biçûk û her wiha jinbira xwe kuştibû,ku ew jî bi çekê di nava malê de bû.

Tiştên pêwîst da ku ev diyarde bi sînor bibe ew e ku ji ber ku malbat sîsika civakê ye,divê destpêk jê be,divê malbat çekên ku di hundirwê malê dene li cihekî veşartî û asê bicih bike,her wiha divê ew kesê ku çek paqij dike ne li ber çavê zarokan be,ji aliyekî din ve divê saziyên civaka sivîl di vî alî de bi erkê xwe rabin,ku divê ew sazî di riya belavok û simînaran re ji welatiyan re li ser vê mijarê bi sekinin,da ku wan hişyar bikin,her wiha ragihandin jî divê roleke sereke di riya programa û kovar û hemû alavên ragihandinê re bi leyize,her wiha hêzên asayîşê divê bi hişkatî di rûyê van bûyeran de bi sekin e.

Nerîna welatiyên Tirbespiyê derbarî vê mijarê ew

Yasmîn Hesen.

12

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

viyên xwarina rojane ye,ji ber wilo jî,piştî ku patoz genim diçine,genimê herî baş bo Danûkê tête hilanîn.

Zekiya xanim”Diya Semîr” welatiyeke jin e,ji nişteciyên bajarê Qamişlo li Taxa Aşûriyê ye,ji Govara Welat re axivî û weha got: Dema ku berê me genim dida kelê bi taybet li gundan,bi mebesta çêkirina danûkê;bênderê gund bi heriya serê ba-nan diseyandin,û paş wê Danûka xwe lê dirşandin,ew Danûk çend rojan li bên-deran dima ta ziwa dibû,piştî wê, lihev dixisitin bo ku hemû di yek astê de ziwa bibin.Gundiyan dergevanek ji Danûkê re didanîn bo parastina wê ji Lawiran û balindeyan.

Gelo bi çi awayî Danûk çê dibe?!

-Di destpêkê de avê liser agirê Qurman didin kelê,piştire genimê xwe yê ku me amede kiriye û me xweşik neqandiye,-dixin nav de. Divêt Danûk ji kela xwe ne buhre,ji ber ku wê liba Danûkê biteqe,

wê bibe hevîrkî,zizrar bigihe daneyê Danûkê.

Dema ku danûk diçe Êş,li wir di qu-naxnan re derbas dibe,bi van bersivan,yê Qeraş ji me re şirove kir;Danûka xwe ya ziwa di Cebbalê “lihevxistê” de şil dikin bo ku qeşarê”hêrahiya” wê hesan be,piştî qeşarê dikeve qunaxa din de,û li kevir dix-in bo ku hûr bibe,di vê qunaxê de, Danûk dibe mîna daykê, gelek tuşt ji wê çê dib-in: 1- Kebek yan “kelpik”: Berê rengek ji rengên nan çê dibû; pîvaz di çandin nav û ji wî hevîrî nan çê dikirin.2- Simdik: Ew jî mîna Girarê ye,lê bê Şeyîre ye,û rengê wê rihn e.3- Danê”Hûrkê “ kutilkan;ji wê kutilkan çê dikin.4-Hûrkê beloyiyê: Ew jî Belloyî Ji wê çê dibe.

13

RAPORÊN WELATQamişlo

Di pêşdana vê raporê de,ez dixwazim ku li ser wateya Danûkê bi teşeya zarawa ferhengî di kelepûra Kurdî de rawsetim.

Danûk yan danik ew bi xwe ji dan hatiye,ya ku di civakê de têt zanîn û bikaranîn “Dendik” yan” Dane”,wek em biêjin daneyê Gulan yan daneyên Şebeşan.

Cizîrî dibêje:

Daneyên enber li nisrînan reşand xalê xam”

Sosinên nazik li ser xalan civandin dalê dam.

Ji pend û biwêjên Kurdî::” Danûk xistin dawa sêwiyan de kîrê wan rabû”.

Li herêmine Kurdî bi gotina dendik tête bi karanîn,belkî wateyeke wê ya din jî hebe,ji ber ku dema Danûk tête danîn ser bingeheke sê goşe ji keviran mîna Tifikê û di bin de arê Qurim û êzingan romî dide,û pelêla keldûmanê ser hildibe,dibe cankêşiyeke bê sînor ji ber ev ê çendê zarokên taxê li dor dicivin,bi şêweyekî ristikî,cure cur rûdinin li bendî “dane” xwe ve-dihesin. Dema berê hinan di xist dawa xwe de,yan tasik û yan jî zerik û bi rûnê malê dix-warin,da ku em li mijara xwe vegerin,belko ji danê ev wate hatibe,ji ber weha dibêjin Danûk yan Danik.

Çêkirina Danûkê di mêjiwa kelepûra Kurdî de cihekî giring girtiye,ji ber ku Danûk bi xwe gelek pêkhateyên wê hene,û ji girintirîn pêdi-

Gulal Kasanî.

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

Bazara gelêrî li bajarê

DirbêsiyêHisên El Sîno

Rêxistina "Sûriya Xêrê" bi hevkariya şaredariya gel li bajarê Dirbêsiyê,bi projeya "Danîna banê bazara gelêrî"

rabû ku ev bazar pêdiviyên nîvê nişteciyên bajar ji şînî û sebzeyan peyda dike. Proje di demeke kurt de,bê pirsgirêk û kelemên rêxistinî û îdarî temam bû,ji bilî rawestandina firotinê li bazarê dema du rojan ji bo ewlehiya firoşkar û welatiyan.

Firehiya bazara gelêrî li Dirbêsiyê 400 mitreyên çargoşe ye ku tê de 21 dikan,8 kişk û firneke nîvotomatîk cih digirin.

Di vî warî de,ev yekemîn projeyê binesaziyê ku bi vî rengî li bajarê Dirbêsiyê dibe,bazarê ji tevliheviyê ber bi rêxistinê ve dibe,hişt hejmara kamyon û turmbêlan di hundirê bazarê de kêm bibe û kereste li ber rokê rastî ziyanan neyên û ev ji xwediyê dikanan re cihê kêfxweşiyê bû ku bajarê wan xweştir bibe. Ji bo em bêtir agahiyan li ser bazara gelêrî û vê projeyê werbigirin, Ebd El-Selam Remo welatiyekî Dirbêsiyê ye,ji kovara Welat re

got: Ev Proje gelekî pêşketî ye û em xwediyên dikanan pê kêfxweş in, ji ber ku nema îdî rok li şînî û fêkî dixe,herwiha zivistanî jî nema baran li ser wan tê û qirêj li wan nagire,em dixwazin proje li hemû Dirbêsiyê hebe, herwiha pêwîst e çareyek ji pirsgirêka elektrîkê re were danîn,di her halî de,proje şaristanî û bê pirsgirêk e. Endezyarê çavdêr di vê projeyê de "Mesûd Mecîd" ji Welat re zelal kir: Ev Proje bîroka Rêxistina "RMT" ye û bi hevkariya şaredariya bajarê Dirbêsiyê û rêxistina "Sûriya xêrê" pêk hatiye,armanca me bazareke bi rêk û pêk e,ji ber ku bazar berê tevlihev bû,heya bi rawestgehên kamyonan û turmbêlan tê de tine bûn,proje pêşketî ye û ya jê giringtir ku gaveke şarewanî ye. Di dawiyê de,ev proje çiqasî biçûk be jî,lê dimîne destkefteke baş ku wêneyekî bedew dide bajarê Dirbêsiyê.

RAPORÊN WELATDirbêsîyê

14

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

15

çarçik bûn. Qijle bi vî şêweyî dihate dabeş

kirin,nexweşxane ji bo birêvebirina rewşa tenduristî,zindan ji bo sezakirina weltiyan,embar ji bo hilandina qût û xwarinê,her weha xaniyê serbaz û efseran jî ji hev cuda bûn,tevî bîra avê û nivîsgeha ji bo têkilî û peywendiyan bi hikûmeta Ferensî re di wê qijleyê de hebûn.

Di Destpêka qijleyê de burcek bi bilindahiya 15 m heye ji bo çavdêriya navçeyê dehat bi karanîn .niha tenê burc û du dîwar jê mane,yên din bûne kavil .

Welatiyekî bajarê Dêrikê direbarî vê qijleyê ji kovara Welat re axivî:'' ez dibînim ku qijle ji bajarê Dêrikê re temtêlek şaristaniye,pir bilind bû mirov ji ser qijleyê bajrê Zaxo,Batman û çi kesê ku derbasî herêmê bû ba bi hêsanî bi dîta,mixabin ta niha bê guhdan û palpiştî maye''.

Dema ku Ferensa di sala 1920 ê de derbasî Sûryê bûn,di gelek bajar û parêzgehên Sûryê de wargeh

û qijleyên leşkerî avakirin da ku kar û barên xwe di wan de birêve bibin. Li gelek deverên û gundên Cizîrê ew qijle û wargeh avakirin,navdartirîn qijle ew bû ku li gundê Beyandûr bû,û gundê I'ndîwerê ku ji gundên bajarê Dêrikê ye,weke navendake serbazî ji xwe re hilbijart,bi navê Qeza ''Dicla'' yê ragihand, di dredora sala 1930 î de cihê xwe veguhistin bajarê Dêrikê cîwar bûn û qijleya xwe avakirin.

Qijle bi kevirên reş hatibû avakirin,serbanên xaniyên wê sêgoşe bûn,penceryên wê

Zêwa Mihemed

Qijleya Firansiyan

RAPORÊN WELATDêrik

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

16

yên ku pê bajar û malên wan hatin wêrankirin,guldank çê kirin,û tê de gul û çîçek çandin û pê mal û peyarê û firosgehên xwe xemilandin wek nîşanekê ji avakirina jiyan re ji mirinê.

Bedirxan Salih xwediyê firoşegeheke kinc û cilan li Kobaniyê,kêf û şahiya xwe ji me re tîne zimên bi danîna topeke Hawin e vala,ku li ser ala YPJ hatiye kişandin,li pêş firoşgeha xwe,wek nîşan û belgeyekê ji lehengiya keça kurd re bi giştî û lehengiya keça Kobaniyî bi teybet,û ew jî ji bo bicîkirina giyan û çanda lehengî û berxwedanê di nifşên pêş de,ji bo ku peyrewên bav û bira û pismam û dotmamên xwe bin di lehengiyê de.

Lê;di van afirandin û çêkirinan de,çêkirina guldank û hinek alavine din ji topên Hawin yên vala,û ji ber xelk topên vala û yên hîn ne teqiyayî,baş ji hevdu der naxîne,gelek kesan jiyana xwe ji dest dan,Mistefa Hemî yek ji şêniyên Kobaniyê bû,di nav refên YPG de di mewziyan de li hember DAIŞ dirêjahiya salekê şer kir,lê dema hewl da ku topekê veke û wê bike guldank,top pê de teqiya,û di encamê de mistefa Hemî jiyana xwe ji dest da û keça wî û pismamê wî yên ku li ber wî bûn birîndar bûn.

Di bin sernavê "vîna mirov derhozeyan pêk tîne" de,xelkê Kobaniyê bajarê xwe rizgar kirin,û ji mirinê jiyan ava kirin,û mûm li ser gorên şehîdan geş kirin ta ku paşeroja zarokên xwe ronî bikin.

Erê .. tenê xelkê Kobaniyê dikaribûn ji mirinê jiyanek ava bikira û ji tarîtiyê ronahî çê bikira û ji tayên payîzê biharek

birista. Tenê xelkê Kobaniyê dikaribûn derseke xurt

di hezkirina jiyanê de bidana terorîstan. Xelkê Kobaniyê bajarê xwe yê wêranbûyî kirin birc û minareya serefrazî û serbilindiyê. Aliyê wêran bûyî ji bajarê Kobaniyê wek belgeyekê ji lehengî û mêrxasiya keç û kurên wê re ye,belgeyeke her li ber çavan e,qada Azadiyê .. qada Jinê .. qada Aştiyê .. parka jinê û taxa şehîd Fîras û ya şehîd Serhed û ya şehîd Peyman û ya şehîd Ebdo û ya şehîd Moro,di kolanên van taxan de kobaniyan xweştirîn destan û efsaneyên lehengiyê xêz kirin.

Herwiha xelkê Kobaniyê ji top û alavên şer

Şêrîn Temo.

RAPORÊN WELATKobanî

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

17

ــون ــتمر المواطن ــك المســاعي, واس ــات أفشــلت تل ــذه المكون هبالعيــش المشــترك جنبــا إلــى جنــب, متكافليــن مــن أجــل الحفــاظ علــى الســلم األهلــي فــي منطقتهــم وتحييدهــا عــن الصراعــات

التي ألمت بسوريا. كل مــن يفهــم طبيعــة العاقــات وعمقهــا بيــن المكونــات فــي مجتمــع الجزيــرة ويعايــش الحالــة عــن كثــب, يثــق تمامــا بــأن حالــة الصــراع األهلــي ســتبقى بعيــدة عــن هــذه المنطقــة, ألن إرادة العيــش المشــترك والحفــاظ علــى الســلم األهلــي أصبحــت جــزءا ال يتجــزأ مــن الضميــر الجمعــي لمكونــات الجزيــرة

السورية. كمــا أن صيــغ الســلم األهلــي والعيــش المشــترك بيــن مكونات ــكل ــد يش ــورية ق ــرة الس ــة الجزي ــي منطق ــي ف ــع المحل المجتممثــاال يحتــذى بــه فــي باقــي المناطــق الســورية, فبعــد أن أخــذ الصــراع الســوري فــي باقــي المناطــق منحــى يهــدد صيغ الســلم ــي والعيــش المشــترك, حافظــت منطقــة الجزيــرة ورغــم األهل التنــوع الكبيــر فــي تكوينهــا اإلثنــي واالجتماعــي علــى بارقــة ــم ــن له ــن الســوريين م ــك م ــأن هنال ــا ب ــل للســوريين جميع أمالقــدرة علــى االســتمرار جنبــا إلــى جنــب رغــم حــدة الصــراع

ومآالته المدمرة وآثاره الكارثية. ــي يأتــي عقــب نــزاع مســلح, ال يكتــب إن أي مشــروع وطنــي كاســتراتيجية وهــدف ــم يضــع الســلم األهل ــه النجــاح مــا ل لدائــم يعمــل لتحقيقــه, ألن الســلم األهلــي كقيمــة ومنهــج ال يتحقق خــارج اإلطــار الديمقراطــي ألي دولــة كانــت, مهمــا بــدت ــود ــإن جه ــذا ف ــي, ل ــف االجتماع ــوة والتآل ــر الق ــا مظاه عليهــل السياســيين, ــن قب ــزاع م ــف الن ــد وق ــة بع المصالحــة الوطنيالبــد أن تنصــب فــي ســياق بنــاء مجتمــع يســوده الســلم األهلــي والتعايــش بيــن الشــرائح المتنوعــة, أفــراده مواطنون متســاوون

أمام القانون. ــة ــمة أو قيم ــكان س ــترك يش ــش المش ــي والعي ــلم األهل فالسمدنيــة ديمقراطيــة بحيــاة يرغــب مجتمــع لــكل عصريــة ــا فــي ممارســة مســتدامة, ويضمــن لــكل فــرد أو شــريحة حقهحريتهــا وبنــاء مؤسســاتها المدنيــة بهــدف تطويــر المجتمــع والحفــاظ علــى خصوصيــة كل فــرد وكل مكــون مــن الضيــاع,

والوصول إلى سام مستدام في المجتمع.

منهــج الســلم األهلــي كقيمــة سياســية واجتماعيــة يأتي ــة إلغــاء اآلخــر, ليحــل محــل العنــف والنــزاع وذهنيهــذا المنهــج قائــم علــى التســامح وقبــول صيــغ العيــش المشــترك, وهــو الــذي يحفــظ ويصــون األمــن والنســيج االجتماعييــن مــن أي اهتــراء أو تهالــك, خاصــة ضمــن المجتمعــات ذات الطابــع متعــدد

المكونات. ــي إقــرار الجميــع بالحفــاظ علــى ويتضمــن مفهــوم الســلم األهلســام دائــم يرفــض كل أشــكال االقتتــال أو يدعــو إليــه أو يبــرره، أو نشــر ثقافــة تعتبــر التصــادم والتقاتــل حتميــا بســبب حالــة التباين واالختــاف، وتحويــل مفهــوم الحــق باالختــاف إلــى أيديولوجيــة الخــاف، كمــا يقتضــي الســلم المجتمعــي رفــض وحظــر أيــة ــعى ــجعه أو تس ــف أو تش ــى العن ــرض عل ــة تح ــات إعامي خطابإلــى تحويــل االختــاف الفكــري أو العقائــدي إلــى صــدام دمــوي, والســلم األهلــي يعمــل دائمــا علــى منــع الحــرب األهليــة فــي

المجتمع. ومــن المســلم بــه أن المجتمعــات ذات الطابــع متعــدد القوميــات يمكنهــا ال )ســوريا نموذجــا(, والثقافــات واللغــات والعقائــد ــم تقــم علــى المحافظــة علــى وحدتهــا وأمنهــا واســتقرارها, مــا لــة تضمــن لهــا الســلم والتعايــش والبقــاء, ــة توافقي ــة تعاقدي مرجعيوتمنــع تكــرار مظاهــر اإللغــاء والعنــف والتفــرد فــي التمتــع

بالحقوق واحتكار القرار السياسي. تمثــل منطقــة الجزيــرة الســورية )محافظــة الحســكة( عينــة مجتمعيــة صغيــرة لتركيبــة المجتمــع الســوري العامــة, مــن حيــث المكونــات اإلثنيــة والدينيــة المتعــددة التــي تســكنها, حيــث أصبــح العيــش المشــترك أمــرا واقعــا فــي هــذه المنطقــة مــن خــال حفــاظ ــن ــة م ــاط معين ــى أنم ــددة عل ــورية المتع ــرة الس ــات الجزي مكونــة المتينــة, هــذا باإلضافــة إلــى ــة واالجتماعي العاقــات االقتصاديــي ــات والت ــن المكون ــة بي ــات المتداخل ــن العاق ــل م اإلرث الطوي

جعلت من السلم األهلي واقعا معاشا. ترقــى هــذه العاقــات فــي مجملهــا إلــى حالــة مــن العيــش المشــترك فــي الجزيــرة, رغــم كل المحــاوالت التــي اســتهدفت دق األســافين بيــن مكونــات المنطقــة وجرهــا إلــى حالــة النــزاع األهلــي, إال أن طبيعــة وعمــق العاقــات االجتماعيــة الســائدة بيــن

الجزيرة السورية منوذجا للسلم األهيل

ساالر صالح

ÇAND Û HUNER

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

Hey bêşenso xwelî sero

Tim li jêr û çav li dero

Qey tu çima pir xemgîn î

Xem û kulan tim hltînî

Ma tu çima xemrevîn î

Ne rûken û ne diljîn î

Çiqa tu bifrî asmana

Lava bikî ji yezdana

Tim bêmal û derbidero

* * *

Hey bêşenso bêwar mayo

Jiyan li te reş vedayo

Ji mi-r ne bêje wan kulê xwe

Li dil veşêre wan derdê xwe

Kes tune ye li te guhdar kê

Nervîn li pey te bêzar kê

Çiqa xwe veşêrî ji pilana

Tu baz bidî li kolana

Tim melûl û penabero

* * *

Hey bêşenso perîşano

Hey biderdo, kul û jano

Birînkûro bêdermano

Hey bêşenso! Serdar Keleş

Dil bi gorî bi qurbano

Ez jî wek te bê xwedî mam

Bêşens û bindest û dîl mam

Ez im wek te jî dilpak im

Rêya rastîyê dibakim

Li dawî mayo bêxebero

* * *

Hey bêşenso malwêrano

Jaro kulo bargirano

Çare nîne hedan nîne

Pirsa neke bersiv nîne

Çiqas tu kar kê bi bazdanê

Tu sema bikî li dîlanê

Şensê pîs wê li pey te bê

Ta li duniyayê hebê

Tim bindest û dilkedero

--------------------------

HELBEST

18

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

3501/12/2016

Mûm û çira van bê kesan

Bo çî wisa bê roniye

Her ku divim wê gur bikim

Zîz û melûl û tariye

Ev reş ji wê qet nagerê

Nîşan û rê nabin xwiya

Boz û gewer tev çûne ax

Ya min bi xwe reşzinciye

Izwa buyin tev zeyt û gaz

Lewre dibêm vênakevî

Xwînê divî da geş bibî

Ew jî di rengê min tiye

Konê şevê êdî hilîn

Stêran veşêr, roj bû xwiya

Xweş guh bide dengê me tû

Piştî reşê ronahiye

Bindest eger rabî bi xwe

Volqan e, ar e, pêtî ye

Pêlan bidî rakî neyar

Ew av e, şap e, lahî ye

Nû şîn dibin gulzar û gul

Paqij dibin deşt û çiya

Ger xwîn bibî next û qelen

Behwer xelat azadiye.

Kirasê wê şeş reng e

reng bi renge û lê teng e

qumrî ye ger dimeşe

perperîk û qeşeng e

Kirasê wê şeş reng e

hevrimêş û bi şeng e

qeseba zox çirisî

dora sîngê zerzing e

Kirasê wê şeş reng e

ji bo xorta ferheng e

ew tenê bi xeml û xêz e

di nav keça bi deng e

Derd û Derman

Kirasê şeş reng

Nu’imn Osman

Serdar Darî.

HELBEST

19

Hejmar

01/12/2016

Hejmar

35

العدد )35( 2016/12/1

welatpress2014@gmail.comwww.facebook.com/Dengekurdistanasurya

جملة شهرية ثقافية عامة والت:

ــاناــــــ

ــــــجم

توزع

KOBANÎ bi bermayên

çekan bajarê xwedixemlînin.