kutub us sit hahkutubussithah

މޙއމދ ސނނ

ކތބއސއތއށ މގއ

މޤއދމ ކތބއސއތއށ މގއ

www.dhisalafiyyah.net 2

g

މޤއދމ

دحمالحن إ لل حوحه د م ،نح حوحه ن يع تحسن ت نحوحه ر ف غتحسن إ وب نم اهلل ب وذ ع نح،وحه لح ر وش حئحي سحنم اوحنحس ف نأ ات

ححمحعأ نا،محال

فحاهلله د هيح لح ل ض ي نمح،وحلح فحلل ض حلح يحاد ،وحلححد هحشأ

حنأ هلإ لح ه دححاهللوحل لح كحيشح ،وحلح

حد هحشأ

ححن أ دام م

س رحوحه د بعح ول حعحاهللتحه لحسحر،أ ب الح ة،وحالحسحالر غحل بح،فحق الحن يد ىوحدحه ال

حد أ

حنحة،وحانحمحىال ححصح

جحة،وحم ال دحا اهلل ف

،فحه اد هحج ق حح وحلحصح سحوحاهلل ات وحه يلحعحه م لح ح عح وحلل حإ ان سححإ ب مه عحب تحنمحوحه اب ححصأ .ن يال م ويحلح

ح:د عابحم أ

ޢލއހވސއލމގ ޙދޘތއ ޖމކރއވފއވ ފތތކގ ތރއނ، هللا ޞއލ هللا މފތކ ރސލ އތ"ގ ނމނ މޝހރވފއވ ހ ޙދޘފތބހ މހއމ މޢލމތތއ "ކތބއސ

ނޑ ޝއޢކށފއވ ލޔނތކއ ފރކށދނމގގތނ "ދސލފއޔ" ވބސއޓގއ އޅގދވދއ، ޖމކށފއވ ފތކވ. އހފތކ: ޞޙޙލ ބޚރއއ، ޞޙޙ މސލމއއ، ސނނ އބ

ޖމޢއ ތރމޛއއ، ސނނ އނނސއއއ، ސނނ އބނމޖއވ.

ސބޙނހ ވތޢލ ދއވވފއވ އނމ މހއމ އދ އނމ ބޑ هللا ކށވރނ، މއއމތށ ހމވރ ނރށ މއއމތގ މހނ ޖހލތގ އނދރކމނ ނރ ހދޔތގ މތ ،ނޢމތކ

މގދއކއދނމށޓކއ ރސލކ ފނއވފއވމވ. އއ މއއމތގ މތ ނބއޔ މޙއމދ ޢލއހވސއލމއވ. ފހ، އކލގފނގ މމތވރ ޒނމ އގ އނމ ފރހމގތގއ هللا ޞއލ

ކލގފނ ފނއވ ރސލކނ ވނ އމނތތރކމއ، އهللا އކލގފނ ވނ ފރހމކރއވފއވ. ފރހމކމއ، ޙކމތއކ މސތކނނށ ބޔނކށދއވފއވ. ހޔކމއވނމ އކމކށ މގދއކވއ، އކނކރމށ ވނ އނގވފއވ. އދ ނބއކމއވނމ އކމށ ޚބރދރކށ،

އތރށ ކމއއއވސ އކމނ ދރވމށވނ އނގވފއވ. އކލގފނށފހ އސލމދނށ އ އކލގފނށ ޞލވތއ ސލމ ލއވށ!هللا ނވއދނގތގ މތނ ދނ ފރހމކރއވފއވ.

ނކށދ، ދނ މސތކނނށ ބޔހމއހނމ، އކލގފނ ވނ، އކލގފނށފހ އސލމގ ޚބރ ދނޔގ ކނކޅތކގއ ފތރއވނ މތވރ ޞޙބނތކއ އކލގފނގ ރސލތ

އކލގފނށފހ، އސލމދނ ފތރއވމގ މތވރ މސޢލއޔތ އފއލވ ދކރއވފއވ. هللا ގ ރސލ ޞއލ هللاރސއނ ތރބއޔތވވޑއގނނވ ޞޙބނނވ. ބކލނނކ ނބވ މދ

މށޓކއ އބކލނ ވނ ދހވތވވޑއގނނވ. މގ އރހނ ޢލމ ޙޞލކރއވޢލއހވސއލކ އބކލނގ ޙޔތގ އކލގފނގ ބސފޅތއ ދސކރއވމއކ، އބސފޅތކށ ޢމލކރއވމ

ކނކނ އޅނފލއވމށޓކއ ފރވކޑނކރއވއވ. ދނ ދރނކމގއ ވނ ވފއވ. ދނ ކނކނ އޅނ ފލއވމށޓކއ ކތނމބޑ ޤރބނއއވވޑއގނނވނވސ އބކލނ ތއބވ



އކނ ދނ އޅނފލއވމށޓކއ އތއ ދވހއގ ދތރތއ ތއޔރށވ. މގތނ، ހމކރއވއގނ އކލގފނގ އރހށ ދތރކރއވމއ، އބދމ އކލގފނއކ އޅއވމއ،

ޅއ އކލގފނ ކރއވކނމކމކދތރ ހޝޔރވތއބވމއ، އކލގފނ އޅއވގތކޙދޘކރއވ ޙދޘތއ ފރވތރކމއކ އބކލނ އއސވކމ ތރޚގއ ރނއކރނ ފވލވފއވ

ގކޅނ ބރގއ އޅއވއރ އކލގފނއކ ޞޙބނ އބދވސ ތއބއވ. އކލގފނ ކނކމވ.ގކޅށ ވދވޑއގނފނމ އކލގފނގ އނބއނބކނބލނނއ، އބނ ޢމރ، އބނ ޢއބސ، އނސގފނފދ ޞޙބނގ ތރއނ އރ ބލޣނވ ބކލނ އކލގފނ އޅއވގތކޅއ،

އދވއވ.ހހއދވއ ހދޘކރއވ ޙދޘތއ

ޢލއހވސއލމ އވހރވމށފހ، އބކލނ ވނ އމނތތރކމއ، هللا ޞއލ هللا ސލރފރހމކމއކ އބކލނގ ފހނ ވޑއގނނވ ތބޢބކލނނށ ފރކށދއވފއވ. އޒމނގއ

ގތނ ސޢދ ބނ ޖބއރއ، ޙޝމ މޑމޑނ ޢލމވރނ ޙދޘތއ ލޔއވނފއޓވއވ. އގ ފތފއތކކ ފހގކށލވ ފތފއތކކވ. هللاބނ ޢރވއއ، އއޔބއ ސޚތޔނ ރޙމހމއމރފޅށ އމމ އއޒހރފދ ބކލނ ވނ ގ هللاހމއފދއނ ޢމރ ބނ ޢބދލޢޒޒ ރޙމހ

ތނ ލބވޑއގނނވ ވނ، އބކލނނށ ޞޙބނގ ފރ އބކލނކރއވފއވ. ޙދޘތއ ޖމ ކއ، ދނ އހނހނ ޢލމތއ އބކލނގ ފހނ ވޑއގނނވ އތބޢއ ތބޢނނށ ޙދޘތ

ފރކށދއވފއވ.

އ، ޝޢބތ ބނ ޙއޖޖއއ، ޢބދއރއޒޤ ބނ އގތނ އމމ މލކއ، ސފޔނ އއޘވރއފދ ބކލނވނ ޙދޘތއ ޖމކރއވމގއއ، ޙދޘތއ هللا ޞނޢނ ރޙމހމ

ދރސކރއވމގއ ވރށބޑތ އގހރ މސއކތޕޅތކއ ކރއވފއވ. އގތނ އމމ މލކ ގފނގ މޝހރފތ "އލމއއޠ" އކލވލއވއވ.އކލهللا ރޙމހ

މސއކތކރއވނ ގނވ، މފނނގއ ޤރނގއ ޙދޘޢލމށ ދނއގފހނ، ހޖރއނ ތނވނވނ ފށނއވ. ފނނބއސ އތއ ބކލނނއ ފޅވގނއއވ. ޙދޘފތތއ ފޅދއރއއގއ ލޔ

ޙދޘގ ސނދތއ ދރސކރމބހ ޢލމތއ ލޔވނފށނވ. މޤރނކ ޙދޘ ޢލމގ ރނޒމނވ. މޒމނގއ ލޔއވނ ފތތކގ ތރއނ، ޖމކރމއ، ތރތބއ، ޞއޙކނ

ނމ މހއމ އ ބލއރގތނ ގތ މއސނދވނ ފދ މޢލމތ، ވމއބޑކމއ، އނމ ފއދބޑހފތވ. މހފތކ އސލމ ޢލމގއ ވރށވސ އތ' ނމނ މޝހރވފއވ ފތތކ "ކތބއސމފތތކގއވ ފތއގއ ޚއޞކމއ އކލވ ފތކވ.އމއނ ކނމ ފތކ މހއމ ހފތވ.

ނ ވނ ވރށބޑ އހއމއޔތކމއ ދއވފއވ. މގތނ ޙދޘތކށއ، ރވނނށ ޢލމވރ މހފތބހގތނ ދރސތއ ކރވ، އފތތކބހ ތފތ އތއ މޢޟތކކށ ޢލމވރނ ވނ

ފތތއ ލޔއވފއވ.



ނޑގ ދވހ ލބވތ އޚނނއ މހފތބހ މހއމ އޚތނނށ މހފތގ މހއމކމހރ، އޅގނޑ ލޔނ ލޔނތއ ޖމކށ ފތއގގތގއ އތމކ މޢޟމތކޅއ ގނސދނމގގތނ އޅގ

މފތ ޖމކރމވ. ކމއކމހއމކމއކމގއ ދ

ނޑގ މهللا ދޢއކ، ބލކރއވމވ. އދ ކށއ ނވތ މސއކތ ޤ ސބޙނހ ވތޢލ އޅގނޑގ ލބވތ ދވހ އޚނނއ އޚތނނށ އނކމއވނމ އކމށ ޢފކރއވމވ. އދ އޅގ

ފރކށދއވމވ. އމނ.މފތގ ފއދ

نبياهللوسلوصل والمدناممدوعللوصحبهموباركععبدهورسول هللربالعاملني.،

ހ.3411 ޖމދލއޚރ 04

މ.2032 އޕރލ 25

މޙއމދ ސނނ

ލ ބޚރ ޞޙޙ ކތބއސއތއށ މގއ


ޞޙޙލ ބޚރ

ނނ: ފތގ

ލ ގ ނމނނވ. ނމވސ އމމ "ޞޙޙލ ބޚރ "ޢލމވރނގ މދގއ މފތ މޝހރވފއވނ ވދޅވފއވއވ. هللا ނވވ ރޙމހ އނ ވފއވ ނނ ދނނއވ. އމމފތއ ދއهللا ބޚރ ރޙމހ

مور رسول اهلل صل 'އވ ނމކ ބޚރ އފތއ ދއވފ"حيح المختص من أ عليه اهللاجلامع المسند الص

ي وسل "އވ. 'امه م وسننه وأ

اجلامع 'ބޚރ އފތއ ދއވފއވ ނމކ "ވދޅވފއވއވ. هللا އލޙފޡ އބނ ޙޖރ ރޙމހي وسننه م وسل عليه اهلل صل اهلل رسول حديث من المسند حيح الص

"އވ. 'امه وأ

:ތޢރފ ނމގ

އ ކޔނ އފތއގއ ޙދޘގ އނމހ ބއތކއ ހމނފއވތއވ. "اجلامع "މޙއދޘނގ އރހގއ :އއ

)ޢޤދއބހ ޙދޘތއ(، . ޢޤދ1

. އޙކމ )ފޤހ ޙކމތކބހ ޙދޘތއ(،2

. އއރޤއޤ ވއޒހދ،3

. އލއދބ )ރވތ އދބތކބހ ޙދޘތއ(،4

. އއތފސރ )ޤރއނގ އޔތތކގ ތފސރބހ ޙދޘތއ(،5

ސރތއ ހނގރމތކބހ ޙދޘތއ(، . އއތރޚ ވލ މޣޒ )ރސލގ6

)ފތނތކއ ޤޔމތގ ޢލމތތކބހ ޙދޘތއ(، ތ. އލފތނ ވ އޝރތއ ސޢ7

. އލމނޤބ ވލ ފޟއލ )ޞޙބނނއ އނނ ބކލނނއ ބއއ ތނތނގ މތވރކމބހ 8 ބޚރގއ މއނމހ ބއތއ ހމނފއވއވ. ލޞޙޙ ޙދޘތއ( މބއތކވ.

މފތ ޖމކރއވމގ އނމ މހއމ މޤޞދކ هللا ބޚރ ރޙމހ ލއ ކޔނ އމމ "حيح الص "ޙދޘތކގ ތރއނ ޚއޞކށ ޞއޙ ޙދޘތއ ރވކރއވނ ކމގއވމވ. މމޤޞދގއ



ހ.( ފދ ބކލނ ޙދޘފތތއ 311އއ އބނ ޚޒއމ )އ. (1)ހ.(354އބނ ޙއބނ )އ. ، "އބނ ޙއބނ ޞޙޙ"ލޔއވފއވ ފތށ هللا އބނ ރޙމހޙއވއވ. މސބބހރ އބނ ލޔ

އވއވ. ގ ނނ ދވފ "ނ ޚޒއމއބ ޞޙޙ "ލޔއވފއވ ފތށ هللا އދ އބނ ޚޒއމ ރޙމހ ވސ އނމ މހއމ މޤޞދކ ޞއޙ ޙދޘތއ އއފތއގއ ޖމކރއވމވ.މއނމހ ބކލނގ

ދމނއއގއ ބނނ ކރއވއވ. ފރތމ މނއ ފތ ޖމކރއވ "المسند "ޢލމވރނ ނޑމއނތ އނމ ފހގ ރވއހމއށ ގޅފއވމވ. ޢލމވރޔއނ ފ ށގނ ޙދޘގ ސނދ މދކ

ޢލއހވސއލމ އ ހމއށ މދކނޑމއނތ هللا ޚއޞކށ ބނނކށ އޅނ ނބއޔ ޞއލސނދއ ކޔނ ގ ޞޙޙއށ މهللاބޚރ ރޙމހ ލ ޅފއވ ޙދޘތކށވ. އމމސނދ ގ

މމނގއވ. ދވނ މނއ ޙދޘތއ ފތގއ އތރމގއ ޞޙބނގ ނނފޅނ އތރފއވ ޢނހގ ޙދޘތއ ގނސފއވނ هللا ފތތކވ. މސލއގގތނ އފތތކގއ އނސ ރޟޔ

ޢނހގ ޙދޘތއ ގނސފއވނ هللا ރޟޔ އކލގފނގ ނނފޅގ ދށނނވ. އބހރއރއކ "މސނދ އބ ޔޢލ "އއ "މސނދ އޙމދ"އކލގފނގ ނނފޅގ ދށނނވ. މގތނ

މމނގއ މސނދއކޔ ޙދޘފތތކވ.

މއއލފ:

ބނ އސމޢލ ބނ އބރހމ ބނ މޣރ މޙއމދهللا ބޚރ ލޔއވފއވނ އބ ޢބދ ލޞޙޙވނ އހރއވ. 194ބޚރ ދނޔގ އލކނ ދކވޑއގތ ހޖރއނ ލއމމއލބޚރއވ.

ވނ އހރއވ. 256އވހރވފއވނ ހޖރއނ

ލނ )އ. ބ ބނ ސޢދ އލބޣ : ޤތއއކލގފނ ޢލމ ޙޞލކރއވ ބކލނގ ތރގއހ.(، ޢލއޔ ބނ 241ހ.(، އޙމދ ބނ ޙނބލ )އ. 238ހ.(، އސޙޤ ބނ ރހޔ )އ. 242

ފދ އތއ ޢލމވރނނއ هللا ހ.( ރޙމހމ233ހ.(، ޔޙޔ ބނ މޢނ )އ. 234މދނ )އ. ޙއޖޖ ލކލނގ ތރގއ: މސލމ ބނ ކރއވ ބވއވ. އކލގފނގ ކބއނ ޢލމ ޙޞލ

ފދ އތއ هللا ހ.( ރޙމހމ274ހ.(، އއތރމޛ )އ. 275ހ.(، އބދވދ )އ. 261)އ. ބކލނނއ ހމނވޑއގނނވއވ.

އއޒމނއގ ޢލމވރނ ދނގތމގ މހއމކނ ބޑކމހރ، ޢލމވރނ އވހރވ ތރޚ ޢލމވރނގ (1)ހ.( އވ. 354އބނ ޙއބނ )އ. މތނގއ ފޅ ޖހގނ ބރކޓ ތރގއ ގނސފއވނއވ. މސލކށނނ

މތނގއ އލފނ ރމޒކށދނ އވހރވމށވ. އދ ހއނ ރމޒކށދނ ހޖރތރޚކމށވ.



ތރގއ: އލއދބ ގ ޞޙޙލ ބޚރގ އތރށ ލޔއވފއވ ފތތކ هللا ބޚރ ރޙމހ ލއމމهللا ވ. ރދ، ޚލޤ ޢފޢލލ ޢބދ، ތރޚލ ކބރ، ތރޚލ އވސޠ ފދ ފތތއ ހމނއ އލމފ

މތ ލއވށ!ބޚރއށ ރޙ ލ ސބޙނހ ވތޢލ އމމ

ސބބތއ: މދވރވ ލޔއވނ ބޚރ ޞޙޙލ

هللا ގފނގ ޞޙޙ ލޔއވވމށ ތނ ސބބއވއވ. އބނ ޙޖރ ރޙމހބޚރ އކލ ލއމމ ގއ މސބބތއ ބޔނކށފއވއވ. "ހދޔއ ސރ"ހ.( ލޔއވފއވ 852)އ.

ގ ކރނ ލޔއވފއވ ޙދޘފތތއ އކލގފނށ هللا ބޚރ ރޙމހ ލ އމމ ސބބ: ފރތމ ޙދޘތއ ސނ ދރޖއގ ޙދޘއ ޟޢފޙދޘއ ޙ ވޑއގތ އފތތކގއ ޞޙޙނ ފ

އއފތއގއ ތއބޚރ މޅނ ޞއޙ ޙދޘ ލފއ ވނކށވ. އހނދ އމމ އފތތކގއ ޖމކށ ޖމކރމގ ނޔތގއ މސއކތފއޓވއވ.

އކލގފނގ ޢޒމށ އތރ އރކމއ ގނސދނ، އކލގފނގ އސތޛ އސޙޤ ސބބ: ދވނ ހ.( ގ ކބއނ އވނ ބސފޅކނނވ. އސޙޤ ވދޅވއވ. 238)އ. هللا ބނ ރހޔ ރޙމހ

ޞއޙ ފތއ ޢލއހވސއލމގ ސނނތގ هللا ޞއލهللا ތޔބއމހނ ރސލ "މބސފޅގ ސބބނ "ބޚރ ވދޅވފއވއވ. ލމބސފޅ ބހގތނ އމމ "ނމއވ.ނޖމކރ

ޞޙޙލ :)އބހ 'އލޖމޢއ ޞޙޙ 'ތމނގ ހތގއ އކނކރމގ ޝއޤވރކނ އފދ، "ބޚރ( ޖމކރމށ ފށމވ.

هللا ބޚރ ވދޅވފއވއވ. ތމނ ހވފނގއ ނބއޔ ޞއލ ލ އމމ ސބބ: ތނވނ ޢލއހވސއލމ ދކނމވ. ތމނ އކލގފނގ ކރމތފޅގއ ހރގނ، ތމނގ އތގއވ

ބއއ ކވހ މހވފނގ. އކހރކރނއވ ފނކއކނ އކލގފނގ ހށކޅނ މހފދ ތކތ هللاޞއލ ނބއޔ ތބ ". ބނޏވ އބއމހނ އހހނދ މހނކއރނ ތޢބރކރ ހވފނ

ޞޙޙލ :)އބހ ޖމޢ ތމނ މއ ".އކހރކރނއވ ދގތއ ހދ މއޗށ ޢލއހވސއލމގ ބޚރ( ނރމށ މދވރކރ ސބބވ.

އކލގފނގ ޞޙޙ އއކރއވމށ هللا ބޚރ ރޙމހ ލ ނ، މތނ ޙދޘއކ އމމއހނކމ މދވރކރވ ސބބތކވ.



ބޚރ: ޞޙޙލ

ބޚރ ލއހރ ހދކރއވއވ. އމމ ޞޙޙލ ބޚރ ލޔއވމށ ސޅ ،هللاބޚރ ރޙމހ ލ އމމޞޙޙގއ ތމނ ހނއގނ ދރކޢތ ނމދއ ކރމށފހގއ މނވ "ވއވ. ވދޅވފއهللا ރޙމހ

ތމނ އސތޚރކށ ދރކޢތ ނމދއކފއ، "އދވސ ވދޅވފއވއވ. "ޙދޘއ ނލޔމވ.ސ ތމނ އފތށ އނމ ޙދޘއވ ،އދ ތމނނއށ ޞއޙކމށ ޔޤނވ ހދޘއމނވ

އކލގފނ ޞޙޙ ނނމވމށފހ، " ގއ ޙދޘއ ނލޔއވމވ.(އފތ :ނލއވމވ. )އބހޢލ ބނލ ،އކލގފނގ ޝއޚނކމގއވ އޙމދ ބނ ޙނބލއށއ، ޔޙޔ ބނ މޢނއށއ

ލނ ހތރ ޙދޘ ފޔވއ އހނ ހރހ ޙދޘތކކ ޞއޙ މދނ އށ ހށހޅއވއވ. އބކބޚރ ލއވސ ރނގޅވފއވނ އމމޙދޘކމށ ހކވވޑއގނނވއވ. އދ އހތރ ޙދޘގ

ގ ބސފޅވ. އއ އހތރ ޙދޘކވސ ޞއޙ ޙދޘކމށވ.هللا ރޙމހ

ބޚރ ދނވޑއގނވ ހރހ ޞއޙ ޙދޘއ ލދގވދނކމށޓކއ އމމޞޙޙލ ބޚރ ހދޘތއ ނލޔއވއވ. އހނކމނ، އހނ ޙދޘ ފތތކގއ ޞޙޙ ބޚރގއ ނތ ޞއޙ

ޘ ހތދސކރމވ. ތމނ އއލއކ ޞއޙ ޙދ "ބޚރ ވދޅވފއވއވ. ލ ހނނނއވ. އމމކ މހއމ ނކތއމހސބނ ދނގނނނޖހ "ޞއޙނނ ޙދޘ ދސކރމވ.އދ ދލއކ

މޙއދޘނގ އރހގއ ސނދ ތފތވނ މނކރއވނ ވކ ޙދޘއ ކމގއވ. އހނކމނ، ޙދޘއގ މތނ އތއ ސނދކނ ރވވފއއވދނއވ. ސނދގއ އނމ ރވއއ

ބދލވނމވސ އއ އބކލނގ އރހގއ ވކ ޙދޘކވ.

ޙދޘ 7397ބޚރ ތކރރކރއވފއވ ޙދޘތކއކ ލ ޙލ ބޚރގއ އމމޞޙ ޙދޘ ޖމކރއވފއވއވ. 2622ޖމކރއވފއވއވ. އދ ތކރރކރމއ ނތ

ޙޙ ބޚރ ޞ ލގއވނމ، އނގގނދނ އމމޞޙޙލ ބޚރއށ ނޒރ ހނގލއފކމ ނޑކ ކނމ ބބކ ގޅ ޞއޙ ޙދޘ ގނއމވ. ހމއހނމ، ލޔއވމގއ ބއލވފއވ މނގއއމގތއގއ ޙދޘ އއކށ ގނނވމގ ބދލގއ ބބ ގޅ ހސބ ގނނވފއވ ކމވ. އކމގ

އތރއވފއވނ ކތބތކއ ބޚރ ޞޙހ ލވ. އމމ ކ ފތ ކރކރއވމއނމ ބޑ ބނނފޅފތތކއ( ގ މއޗށވ. މސލކށ ކތބ ބދއލ ވޙ، ކތބލ އމނ މފދއނނވ. :)އބހ

ޅ އގފހގއ ކނމ ކތބއގ ދށނ ބބތކއގ މއޗށވ. ކނމ ބބއގ ދށނ އބބކގ ޙދޘތއ ގނނވފއވއވ. މގތނ އއ ހދޘއ އކ ބބތކގއ ތކރރކރއވފއވއވ. މގތށ

ވ. މކމނ ދހކށދނ ތކރރކރއވމގއ ބއއ ފހރ އކ ސނދތކނ އޙދޘ ރވކރއވއ މއ، ޙދޘ ޢލމގއ އރހނނވ މނވރވ.ގ ޢލމވރކ هللاބޚރ ރޙމހ ލއމމ



ޙދޘ: މޢއލޤ ބޚރގއވ ޞޙޙލ

ލޔއވމގއ ބއއ ބބތއ ފއޓވމނ މޢއލޤ އކލގފނގ ޞޙޙ، هللاރޙމހބޚރ ލއމމގ ކރކޅނ ބއއ ނގނނވއ، ނވތ ޙދޘ ގނނވފއވއވ. މޢއލޤ ޙދޘކ، ޙދޘގ ސނދ

ބޚރ ބއއ ފހރށ ލޙދޘތކވ. މގތނ އމމ ސނދ އއކށ ނގނނވއ ރވ ކރއވފއވ މގ ޢލއހވސއލهللا ސނދ ނގނނވއ ސދ ތބޢނ ނވތ ޞޙބނ، ނވތ ނބއޔ ޞއލ

ބޚރ ލއމނ ފއޓވމނ އމމ ލވ. މސލއގ ގތނ: ކތބ ކބއނ ހދޘ ރވކށފއ ހރއމބބ ފއޓވމނ م ))بن اإلسالم لع خس((عليه وسل اهللل ب ص ال باب قول ވދޅވފއވއވ.

بن ))ޢލއހވސއލމ ކބއނނވ. هللا ނވފއމވނ ސދ ނބއޔ ޞއލބޚރ ގނ ލ އމމދޘވ. އސލމދނ ބނވފއވނ ފސކމއގ މއޗށވ.( މޙ މނއ:) ((خس لع اإلسالم

ލ އތއ ޙދޘއ އމމ . މފދބޚރ މތނގއ ގނނވފއއ ނވއވ ލ މޙދޘގ ސނދ އމމ ގ އކތނތނގއ ގނނވފއވއވ.ބޚރ ޞޙޙ

: އޙދޘ ފތގ ވފއވ ސބބތކގ ތރގއމފދއނ ޙދޘ ގނނ هللا ބޚރ ރޙމހ ލއމމނބއޔއ ހމއށ :އހނ ތނއގއ ސނދނ ގނނވފއވނ، ނވތ އޙދޘކ މރފޢ )އބހ

ނބއޔގ ޙދޘކށ ނވގތށ :ޤފ ޙދޘކށވނ )އބހޥޅފއވ( ދރޖއށ ނފރ މ ގނވތ ހތދސކރމގ ބރ ދށ ރވއއ (، ޙދޘ ހމއށ ސނދ ހއޓފއވ ޞޙބނނ

ނއވ.ސނދގއ ހމނފއވނ ފދ ސބބތއ ހމ

مر "ވދޅވއވ.(، :އބހ) "قال "ބޚރ ލޙދޘތކގ ޚލޞއކ، އމމ މފދ :އބހ ) "أ

ޒކރކރއވއވ.( މފދ ސދ ލފޡތކނ ގނނވފއވ :އބހ) "ذكر "އމރކރއވއވ.(، ޒކރކރވފއވއވ.( އބހ:) "ذكر "ނވފއވއވ.(، ބ :އބހ) "قيل "ޙދޘތއ ޞއޙއވ. އދ

މފދ ބނފރތއ ނނގގތށ ގނސފއވ ޙދޘތކގ ތރގއ ޞޙޙ، ޙސނ އދ ޟއފ ޙދޘތއ އބހއޓވ. މފދއނ ގނނވފއވ ޙދޘތއ ޖހނ ދރސ ކރށވ.

އބނ ޙޖރ އއފތއގއ އއކރއވއ، ވ މފދ ޙދޘތއ، އލޙފޡ ގއ ޞޙޙލ ބޚރ ތޣލޤއ "އޙދޘތކގ ސނދތއ ވރށ ފރހމއށ ދރސކރއވފއވއވ. އފތގނމކ

ފތޙލ "ރގ ޝރޙ މފތވ. އދ އބނ ޙޖރގ ޞޙޙލ ބޚ "ތޢލޤ ޢލ ޞޙޙލ ބޚރގއވސ ޞޙޙލ ބޚރގއވ މފދ ޙދޘތކށ "ހދޔއ ސރ"ގ މޤއދމ "ބރ

އލއޅއވލއފއވއވ.



ހނދނ ބހއޓނ ޖހ ނކތއކ މފދ ޙދޘތކކ އކލގފނ ބބތއ ފއޓވމނ ގނނވފއވ . ހމއހނމ، މފދ ޙދޘތކކ އކލގފނ ފތ ޖމކރއވ މޤޞދކމގއވ ޙދޘތކކވ

ޞއޙ ޙދޘތއ ޖމކރއވމގ މޤޞދނ ބރގއވ ހދޘތކކވ. މފދ އއވސ ޙދޘއ ބބގ މދތރއނ ގނނވފއއ ނވއވ.

ޘނ: ކޔއވފއވ ވރނ ޢލމ ބޚރއށ ލ ޙ ޞޙ

ގއ ވދޅވފއވއވ. "ބޤތއ ޝފޢއޔތލ ކބރޠ "ހ.( 756)އ. هللا އބނއ ސބކ ރޙމހގ ފތށ ފހ هللاދނނއވ. އއ ލ ޞޙޙބޚރ( ގ ފތ އލޖމޢ ލއމމ :އކލގފނ )އބހ"

"ހމ، މތވރ ފތވ.ނމ ފރއސލމދނގއވ އ

ހ.( 643)އ. هللا ރޙމހ އ ބހގތނ އބނއ ޞލޙ ޙބޚރއއ މސލމގ ދޞޙ އލ "ށފހ އނމ ޞއޙ ދފތވ.ގ ފތ هللاއދބކލނގ ދފތކ، ޢޒޒވނތ "ވދޅވފއވއވ.

ޞއޙ އދ ފއދ ބޑ ގ ފތކ ދފތނކރ އނމ އމމ ބޚރ"އގފހގއ ވދޅވފއވއވ. "ފތވ.

ހ.( 676)އ. هللا ނވވ ރޙމހއނގއ އމމ މސލމގ މޤއދމގ ޝރޙ ޞޙޙޢލމވރނ އއތފޤވވޑއގނފއވގތގއ ކރތ ޤރއނށފހ އނމ ޞއޙ "ވދޅވފއވއވ.

"ރއއ މސލމގ ދޞޙޙއވ.ބޚ ފތކ

ޝރޙތއ: ބއއ ބޚރގ ޞޙޙލ

ހ.(. 388އޢލމއ ސނނ: އބ ސލއމނ ޙމދ ބނ މޙއމދ އލބސތ އލޚއޠބ )އ. . 1 އއ ޙދޘތކވ.ޝރޙކރއވފއއ ނވއވ. ޝރޙ ކރއވފއވނ ބހރހ ޙދޘއ މފތގއ

ހ.(.449ޝރޙ ޞޙޙލ ބޚރ: އބނ ބއޠލލ މލކ )އ. . 2

ހ.(.786އލކވކބލ ދރރ ފ ޝރޙ ޞޙޙލ ބޚރ: އލކރމނ )އ. . 3

ހ.(. މއ ޞޙޙލ 795ނބލ )އ. ޙ ލ ބޚރ: އބނ ރޖބ އލ ފތޙލ ބރ ޝރޙ ޞޙޙ. 4އށ ފތ އއކށ ޝރޙ هللاބޚރގ ވރށ ފރހމ ޝރޙއކވ. ނމވސ އބނ ރޖބ ރޙމހ

ކރވފއއނވއވ.

ހ.(. މއ 852ޞޙޙލ ބޚރ: އބނ ޙޖރލ އސޤލނ )އ. ޝރޙ ލ ބރ ބޙފތ . 5މފތގ މހއމކމއ، ޙއވ.ޞޙޙލ ބޚރގ އނމ ފރހމ، ފއދބޑ ޝރ



ހ.(1252)އ. އއޝޥކނ ޞޙޙ ބޚރގ ޝރޙއއ ލޔއވމށ ފރހމކމބހގތނ ")މއކ( ))ل هجرة بعد الفتح(( ވދޅވފއވއވ.ގ ކބއނ އދވނހނދ هللاރޙމހ

ދއވވނ هللا އނތވ." މޢބރތނ ޝޥކނ ރޙމހފތޙކރއވމށފހ ހޖރކރމގ "ފތޙލ ބރ" އށ ފހ، ޞޙޙލ هللاބނނވވޑއގނނވ ޚބރކ، އބނ ޙޖރ ރޙމހ

ބޚރގ އތރ ޝރޙއކށ ބނނނވކމކވ. "ފތޙލ ބރ" ޞޙޙލ ބޚރގ ޝރޙއކށ މކމނ ދހކށދނ އބނ ޙޖރގ ފތޙލ ބރގ ފރހމކމއ، މހއމކމވ. ފދކމވ.

.ހ.(855ޢމދތލ ޤރ: އލޢއނ )އ. . 6

***

މސލމ ޞޙޙ ކތބއސއތއށ މގއ


މސލމ ޞޙޙ

ފތގ ނނ:

މސލމ" ގ ނމނ މޝހރވފއވ ޙދޘ ލޔއވފއވ، "ޞޙޙ هللا ޙމހއމމ މސލމ ރ

حيح"ފތގ ނމކ އމމ މސލމ ވދޅވފއވ ފދއނ އމމ މސލމ އވ. "المسند الص

حيح" ތވދޅވފއވއވ. "ތމނ މފ ލޔ ޖމކށފއވނ އޑއހފއވ ތނ ލއކ "المسند الص

حيح" އއ "المسند"ހދޘގ ތރއނނވ." ޢލމވރނގ އރހގއ ބނނކށއޅ ގތ ޞޙޙލ "الص

ހނގއޖއވ.އސވ ބޚރގ ތޢރފގއ

ގ މބސފޅނ ދހވގތގއ އކލގފނގ މޤޞދކވސ އކލގފނގ هللاއމމ މސލމ ރޙމހهللا އދ ރސލ ޞއލ ،އ އއފދއނ ޞއޙ هللا ޝއޚކމގއވ އމމ ބޚރ ރޙމހ

ޢލއހވސއލމއ ހމއށ ސނދ ގޅފއވ ޙދޘތއ ޖމކރއވމވ.

އ "اجلامع " އ ކޔއވއވ. މޙއދޘނގ އރހގއ "اجلامع "މސލމއށވސ ޢލމވރނ ޞޙޙ

ކޔނ އފތއގއ ޙދޘގ އނމހ ބއތކއ ހމނފއވތއވ. މގ ތފޞލވސ ޞޙޙލ ޙޙ މސލމގއވ ތފސރގ ހނގއޖއވ. އދ ބއއ ޢލމވރނ ޞއސވ ބޚރގ ތޢރފގއ

އ ނކޔއވއވ. "اجلامع "ޙދޘތއ މދކމހރ

މއއލފ:

މސލމ ލޔއވފއވނ އބލ ޙސއނ މސލމ ބނލ ޙއޖޖ ބނ މސލމ ޞޙހ 402ކވޑއގތ ހޖރއނ މސލމ ދނޔގ އލކނ ދ އރ އއނއސބރއވ. އމމއލޤޝ

ވނ އހރ ޚރސނގ ރށއކމގއވ ނއސބރށވ. އކލގފނ ދނޔގ އލކނ ދކވޑއގތ ވނ 462ވނ އހރކމގއވސ ބނވފއވއވ. އވހރވފއވނ ހޖރއނ 404ހޖރއނ އހރއވ.

މ ޙޞލކރއވ ބކލނގ ތރގއ: ޤތއބ ބނ ސޢދ އލބޣލނ )އ. އކލގފނ ޢލހ.(، މޙއމދ 422ހ.(، އޙމދ ބނ ޙނބލ )އ. 432ހ.(، އސޙޤ ބނ ރހޔ )އ. 420

ފދ އތއ ޢލމވރނނއ ވއވ. هللا ހ.( ރޙމހމ456ބނ އސމޢލ އލބޚރ )އ. ހ.(، އބނ 472ގފނގ ކބއނ ޢލމ ޙޞލކރއވ ބކލނގ ތރގއ: އއތރމޛ )އ. އކލ



هللا ހ.(، ރޙމހމ 347ހ.(، އބނ އބ ޙތމ )އ. 326ހ.(، އބ ޢވނ )އ. 322ޚޒއމ )އ. ފދ އތއ ބކލނނއ ހމނވޑއގނނވއވ.

ޞޙޙ މސލމގ އތރށ ލޔއވފއވ ފތތކގ ތރގއ: ކތބލ هللا މސލމ ރޙމހ އމމސބޙނހ ވތޢލ هللا ވ. އސމ ވލކނ، ކތބއ ތމޒ، ކތބއ ޠބޤތ ފދ ފތތއ ހމނއ

މސލމއށ ރޙމތ ލއވށ! އމމ

ބތއ:މސލމ ލޔއވނ މދވރވ ސބ ޞޙޙ

ވ ގތނ، އކލގފނގ ޞޙޙގ މޤއދމގއ ވދޅވފއ، هللاއމމ މސލމ ރޙމހ ޖމކރމށ މދވރވ ދސބބއވއވ. އކލގފނގ ޞޙޙ

ކށ ގ ދރވރކ އދވޑއގނނވ އދވޑއގނނވމهللاމސލމ ރޙމހ އމމ ފރތމ ސބބ: އޖބ ދއވމގ ގތނނވ.

ސނ ދރޖއގ ޙދޘއ ޟޢފ ޙދޘއ ޙ ގއވ ޙދޘފތތކގއ ޞޙޙއޒމނ ދވނ ސބބ:ޙދޘތއ ޖމކރއވފއވއވ. އޙދޘތކގ ދރޖތއ ތފތކރމއ ނތއވ. އހނ، އޒމނކ

މސލމގ މޤޞދކށ ވފއވނ އފދ ފތތކގއވ ނ ޒމނވ. އމމޢލމގ ރ ޙދޘޙދޘތކގ ދރޖ ވކކރނ ނނގ އއމ މސތކނނށ ފސހކރމގ ގތނ ޞއޙ ޙދޘތއ

ވސ ޞޙޙލ هللاމހބޚރ ރޙ ލއމމ . މއ އކލގފނގ ޝއޚއއފތއގއ ޖމކރއވމވ ބޚރ ޖމކރއވމށ މދވރކރވ އއސބބވ.

ޞޙޙ މސލމއށ އވސ ނޒރއ:

ޖމކރއވމށ ފނރ އހރ ހދކރއވއވ. އކލގފނގ ޞޙޙ، هللاރޙމހމސލމ އމމވފއވއވ. ހ.( ވދޅ 426އޙމދ ބނ ސލމ )އ. މސލމގ އކވރއއގތގއ އޅއވ މމއ

ޖމކށ އއކރމގ މސއކތގއ ތމނ އކލގފނއކ ފނރ އހރ "މސލމގ ޞޙޙމސލމ މމސއކތގއ މމހ.( ވދޅވފއވގތގއ އ 676ނވވ )އ. އނ ހދކރމވ." އމމ

މސލމ ( ވދޅވފއވ ގތގއ އމމހ.206ހދކރއވއވ. އލޙފޡލ ޢރޤ )އ. ސޅ އހރ ވ. އހނކމގއވނމ، އމމ ވނ އހރއ 450މސލމ ނނމވފއވނ ހޖރއނ ޞޙޙ

ވނ އހރއވ. އރ 435ޖމކރމގ މސއކތ ފއޓވފއވނ ހޖރއނ މސލމ ޞޙޙނޑކށ ނވވހކށ އހރއކލގފނގ އމރފޅކ ގ ވ.ފޅތގ



ގއ ހމއކނ އކލގފނގ އރހގއ ޞއޙ އކލގފނގ ޞޙހ، هللاރޙމހ މސލމ އމމނ އކލގފނގ ޒމނގ ޢލމވރނ ޙދޘތއ ޖމކރއވއއ ނނވ. އކލގފނ ޖމކރއވފއވ

"باب التشهد يف الصالة"ގ ޘތކވ. އކލގފނގ ޞޙޙޞއޙކމށ އއތފޤވ ވޑއގނނވ ހދ

މބބގއ ވދޅވފއވއވ. "ތމނގ ކއރ ޞއޙ ކނމ ޙދޘއ ތމނ މފތކށ ނލއވމވ. ކ ތމނ މފތއ ލއވފއވނ )ޞއޙކމށ( އޖމޢވފއވ ޙދޘވ."އހނއކމ

މސލމ މތނގއ ވދޅވފއވ އޖމޢގ މރދކ އކލގފނގ ޒމނގ ޢލމވރނ އމމهللا ނ ރޙމހ ނ އލބލޤމބސފޅ ބހގތ މސލމގ އމމ އޖމޢވފއވ ޙދޘތކގ ވހކއވ.

ހ.( ވދޅވފއވއވ. "އހނ، )މތނގއ( އޖމޢގ މރދކ އމމ އޙމދ ބނ 203)އ. ޙނބލ އއ ޔޙޔ ބނ މޢނ އއ ޢޘމނ ބނ އބ ޝއބ އއ ސޢދ ބނ މނޞރ އލ

ޚރސނ ގ އޖމޢއވ."

ލޔ ނނމވމށފހ، އޒމނގއ ޙދޘ ޢލމގއ މޝހރ ޞޙޙهللا ރޙމހ މސލމ އމމހ.( އށ ހށހޅއވއވ. އބ ޒރޢ 462ބކލއކމގއވ އބ ޒރޢތއ ރޒ )އ.

އ، ޢއލތއނވ ޞއޙ ހދޘތއ ބހއޓވއވ. ޢއލތއވކމށ ވދޅވ ޙދޘތއ އނކރއވ)ޙދޘ ޢލމގއ ޢއލތކ ޙދޘގ ސނދއ މތނގ ބރފށނ ޞއޙކމށ ހވނމވސ، ޙދޘގ ޞއޙކމށ ބރއރފދ ވނހނވގނވ ސބބތކވ. ޙދޘއގ ޢއލތ އނގހށ

ބހ ގތނ ވރށ ފނކށ ދރސކށގނނވ.(އޙދޘކ

ފތތކއގ( ތކއގ މއޗށވ. އދ ކނމ :މސލމ ޞޙޙ އތރއވފއވނ ކތބ )އބހ އމމށ ބޚރއ ޚލފ ލއގ މއޗށވ. ނމވސ އމމކތބއގއ ޙދޘތއ އތރއވފއވނ ބބ ތކ

ވރނ ދކލއވގތގއ މސލމ ބބތކށ ނމއ ނދއވއވ. އގސބބއކމގއ ޢލމ އމމމގ ގތނނއ، ވއނމ ބޑކށ އވނދއވފއނވނ ފތ ކރކރމސލމ ބބތކށ ނ އމމ

ނވ.ޙދޘ ގޅމއނވ ވހކތއ ނގނނވމގ ގތނ

ވ ބކލނނވ. މގތނ ޞޙހ މސލމގ ބބތކށ ނނދއވފއވނ އފތ ޝރޙކރއ ޙޙޞهللا ނވވ ރޙމހއނމސލމގ މހރގ ގނ ޗޕތކގއވ ބބތކގ ނނތކކ އމމ

ޖ" ގއ ދއވވފއވ ނނތކވ.ލޔއވފއވ ޞޙޙ މސލމގ ޝރޙކމގއވ 'އލމނހ



ނޑކށ ތކهللا މސލމ ރޙމހ މސލމގއ އމމ ޞޙޙ ރރކރއވފއވ ހދޘތކއކ ގތގނޑކށ ހތރހސ ޙދޘ ބރހސ ޙދޘ ގނނވފއވއވ. އދ ތކރރކރމއނތ ގތގ

ގނނވފއވއވ.

މސލމގ ޚއޞކނތއތއ:ޞޙޙ

މސލމގ ޞޙޙކ އފތގއ އހނ ބއއ ފތތކ ޚލފށ ޚއޞކނތއތކއ އމމ އކލވގނވ ފތކވ. އގތނ ބއއކނކމކ:

ބޑށ ސނދގ ލފޡތކށ ކލގފނގ ޞޙޙގއ ވރށމސލމ، އ . އމމ2ثنا"މނތތރވވޑއގނފއވއވ. މގތނ ސނދގއވ އ نا" އއ "حد خب

ފތ މދލފޡގ މނ ތ "أ

ثنا"މސލމ އއ ނސއ ފދ ޢލމވރނގ އރހގއ ކރއވފއވއވ. އމމ އ ބނވނ "حدثنا"ގ ކބއނ ސދ އޑއހފއނވނމ ޝއޚނމއވ. ގ ކބއނ ސދ އޑއހފއވޝއޚ "حد

نا"އ ނބނވނއވ. އދ خب އ އހނމހކ ކޔމނ ޝއޚ އނ މޖލހއގ އ ބނވނ ޝއޚ "أ

މދޙލތގއވސ ބޚރ ފދ ޢލމވރނގ އރހގއ ލވފއވ ނމއވ. އމމއބސއކމށ އثنا" نا" އއ "حد خب

އ ބނނ ހއދއވ. "أ

ސލމ ވރށ ބޑށ ޙދޘތކގ މތނގ ލފޡތކށ އސކމއ ދއވފއވއވ. މ . އމމ4 . މއ އމމ ވޙދޘގ މތނގއ ވރށ ކދ ތފތ ހރނމވސ އކނ ބޔނ ކރއވފއވއ މސލމ ޢލމ އމނތތރކމށ އސކނދއވފއވ ކމގ ލމސލ ނމނއކވ.

. ޙދޘއގ ސނދ ތފތ މގތކނ އއސފއވނމ، ވރށ ފރހމއށ އކނ 3ޒ ބނނކށފއވތނ މރމ "ح"ބޔނކރއވފއވއވ. ވރށ ގނއނ ޞޙޙ މސލމ ގއ

ފނނނއވ. އގމރދކ ޙދޘގ އއސނދ އނއ ސނދށ ބދލކށލކމގ ރމޒކވ. މގތނ މސލމ ސނދތއ ގނނވފއވއވ. ށ ފރހމކށ، ކރކށ އމމވރ

މސލމގއ ޙދޘތއ ގނނވއ، ޙދޘގ ޙމސލމ ޞޙ ޙޙލ ބޚރއ ޚލފށ އމމ. ޞ2ސނދތކއ، މތނގ ލފޡތކގ ތފތތއ ގނނވފއވނ އއތނއގއވ. މއ ފސހކމއކ

ޙދޘއގ ޙލތ އނގ، ކޔމހއށ ފސހވނ ކމކވ.

ފރހމއށ ބޔނކރއވފއވއވ. . ސނދގއވ ރވނނކ ކނބއއކނ ވރށ5



އށ ޢލމވރނ ކޔއވފއވ ޘނ:މސލމ ޞޙހ

ހ.( 623)އ. هللا އ ބހގތނ އބނއ ޞލޙ ރޙމހ ބޚރއއ މސލމގ ދޞޙޙޞއޙ ދފތވ." ގ ފތށފހ އނމ هللاވދޅވފއވއވ. "އދބކލނގ ދފތކ، ޢޒޒވނތ

އގފހގއ ވދޅވފއވއވ. "އމމ ބޚރގ ފތކ ދފތނކރ އނމ ޞއޙ އދ ފއދ ބޑ ފތވ."

ހ.( ވދޅވފއވއވ. 676)އ. هللا ގއ އމމ ނވވ ރޙމހމސލމގ މޤއދމގ ޝރޙ ޞޙޙއގނފއވގތގއ ކރތ ޤރއނށފހ އނމ ޞއޙ ފތކ ބޚރއއ "ޢލމވރނ އއތފޤވވޑ މސލމގ ދޞޙޙއވ."

ހރ ބއއ ޢލމވރނ ގ ތރތބއ ފރހމކމއކލގފނގ ޞޙޙ، هللاރޙމހއމމ މސލމ ވ. މގތނ އމމ ޙކމގ ޝއޚ އބ މސލމ މތވރކރއ ބޚރއށ ވރ ޞޙޙ ލ ޞޙޙ

ފޔވއ( އޑ ދށގއ ހ.( ވދޅވފއވއވ. ")ޤރއނ323)އ. هللا ޢލ އއނއސބރ ރޙމހގ ޞއޙކމށ ބލއރ މސލމއށވރ ޞއޙ ފތއ ނވއވ." ނމވސ ޙދޘތކ ޞޙހބޚރގ ޙދޘތކގ ޞއޙކނ ބޑވ. އދ ފތގ ތރތބއ، ލޙޙމސލމއށވރ ޞ ޞޙހ

މސލމ މތވރއވ. ބޚރއށވރ ޞޙޙ ލރއވމގ ރވތކމގއ ޞޙހޙދޘތއ ޖމކ

މސލމގ ބއއ ޝރޙތއ: ޞޙޙ

ހ.(.543ބނ އސމޢލ އލފރސ )އ. . އލމފހމ ފ ޝރޙ މސލމ: ޢބދލ ޣފރ 2

ހ.(.536މޙއމދ ބނ ޢލ އލމޒރ )އ. هللا . އލމޢއލމ ފ ޝރޙ މސލމ: އބ ޢބދ4

ހ.(.623އ ޞލޙ )އ. : އބ ޢމރ ބނ ޢޘމނ ބނމސލމ . ޝރޙ ޞޙޙ3

ހ.(.676: އބ ޒކރއޔ އނނވވ )އ. މސލމ . އލމނހޖ ފ ޝރޙ ޞޙޙ2

***

ސނނ އބ ދވދ ކތބއސއތއށ މގއ


ސނނ އބ ދވދ

ފތގ ނނ:

ތޢލ ލޔއވފއވ މޝހރ ޙދޘފތ ޢލމވރނގ މދގއ هللا އމމ އބދވދ ރޙމހ މޝހރވފއވނ "އއސނނ" ގ ނމނނވ. މނނ މފތށ ދއވފއ ވނ ޚދ އމމ

ގތނ މއކގ އހލވރނ ދނނވ ސވލށ ޖވބދއވމގ އބދވދވ. އކލގފނގ މފތ ބހ ގތނ ފނއވ ސޓފޅގއ މފތށ "އއސނނ"ގ ނނ ދއވފއވއވ.

ޙދޘ ޢލމވރނގ އރހގއ "ސނނ" އކ ޙކމތކ ބހ ޙދޘތއ، ފޤހ ބބތކށ ޙދޘ ފތތކވ. މގތނ އއމގތއގއ ކތބތއ ގނނވފއވނ އނމ ތރތބކރއވފއވ

ފރތމ ޠހރތބހ ކތބވ. ދނ ނމދ، ޒކތ، ރދ، ޙއޖ، އއށފހ މޢމލތތކ ބހ ގނސފއއ (2)ތއރވޔތ މރސލ (1)ޤފ ރވޔތތކއޥތކވ. މފދ ފތތކގއ މ ޙދޘ

ނހނނނއވ. އހނ މޙއދޘނގ އރހގއ މދވއތރގ ޙދޘށ ސނނތ ނކޔނއވ. هللا އދވއތރގ ޙދޘ ގނސފއވނމވސ ގނސފއވނ ސދ ނބއޔ ޞއލ

ގ ގތނނވ.ދނމ ޢލއހވސއލމގ އރހނ ރވވފއވ ޙދޘކށ ބރ

ސނނ "ސނނ" ޙދޘފތތކގ ތރއނ މޝހރ ފތތކގ ތރގއ: ސނނ އބދވދ، މޖ، ސނނ އއދރމ، ސނނ އލބއހޤ، އދ އ، ސނނ އބނތރމޛ، ސނނ އނނސ

ސނނ ކބރއކއ ސނނ ، هللاޙމހ ރ ނސއ އނ ދރޤޠނ ފހގކށލވއވ.ސނނ ކށ މޝހރ އއ ޣރއކ ލޔއވފއވއވ. ސނނ ޞޣރއކ ސނނ ކބރގ ޚލޞ ފތވ.ޞ

މގ ތފޞލ ސނނ ނސއގ ތޢރފގއ ބޔނއނނހއޓވ. .އއވއނނސ ސނނ މގނގޅ .ލޔއވފއވއވ ޞޣރއކ ސނނ ކބރއކއ ސނނ ވސބއހޤ ހމއފދއނ

هللا ދޘތކވ. މސލއގ ގތނ އބހރއރ ރޟޔ ޤފ ޙދޘކ ޞޙބނނ ހމއށ ސނދ ހއޓފއވ ޙޥމ (1)ޢލއހވސއލމ ޙދޘކރއވއ ވދޅނވ ވދޅވފއވ ބސފޅތކވ. މފދ ޙދޘތއ هللا ޢނހ ރސލ ޞއލ

ބއއ ޝރޠތކއކ މރފޢގ ޙކމށ ދނއވ.ޢލއހވސއލމ ޙދޘ ކރއވއ ވދޅވފއވ ޙދޘތކވ. هللا ރސލ ޞއލމރސލ ޙދޘކ ތބޢއކ (2)

ރސލ ޙދޘކރއވއވ. މފދއނ ގނސފއވ ޙދޘތކވ. هللا މސލއގ ގތނ މޖހދ ބނ ޖބރ ރޙމހޢލއހވސއލމއ ދމދ އނމ هللا ރސލ ޞއލ އހނ، މޖހދއކ ތބޢއކވ. އހނކމނ، މޖހދ އއ

މދވގނ ޞޙބއއ ނވތ އހނ ތބޢއއ ވއޓފއވނއވ.



މއއލފ:

ގ ފރހމ ނނފޅކ ސލއމނ ބނލ އޝޢޘ ބނ އސޙޤ ބނ ބޝރ هللاއބދވދ ރޙމހ ވނ 202 ބނ ޝއދދލ އޒދ އއސޖސތނއވ. ދނޔގ އލކނ ދކވޑއގތ ހޖރއނ

ވނ އހރއވ. 272އހރއވ. އދ އވހރވފއވނ ހޖރއނ

"ދހޛބއ ތހޛބ" އ ކޔނފތގއ ވދޅވފއވއވ. هللا އލޙފޡ އބނ ޙޖރ ރޙމހނޑކށ ތ ނސތކ "ސނނގއއ އހނ ފތތކގއ އކލގފނގ ޝއޚނގ ޢދދ ގތގ

ޝއޚނނށ އރއވ." އކލގފނ ޢލމ ޙޞލކރއވ ބކލނގ ތރގއ: ޤތއބ ބނ ސޢދ ހ.(، އޙމދ ބނ ޙނބލ )އ. 232ހ.(، އސޙޤ ބނ ރހޔ )އ. 240އލބޣލނ )އ.

ޢދ ބނ މނޞރ އލޚރސނ ހ.(، ސ 222ހ.(، މޙއމދ ބނ އސމޢލ އލބޚރ )އ. 242ހ.( 234ބނ މދނ )އ. ހ.(، ޢލ232އބ ޝއބ )އ. ހ.(، އބބކރ ބނ 227)އ.

ވ ފދ އތއ ޢލމވރނނއ ވއވ. އކލގފނގ ކބއނ ޢލމ ޙޞލކރއ هللا ރޙމހމ ހ.(، އބނ އބއދނޔ 303އ )އ. ނސއނ ހ.(،274އއތރމޛ )އ. ބކލނގ ތރގއ:

ހމނވޑއގނނވއވ. ފދ އތއބކލނނއهللاހ.( ރޙމހމ 322އބ ޢވނ )އ. ،ހ.(322)އ.

ސނނގ އތރށ ލޔއވފއވ ފތތކގ ތރގއ: އލމރސލ، އއރވތ هللا އބދވދ ރޙމހ ސބޙނހ ވތޢލ هللا ލ އޚވތ، ކތބއ ޒހދ ފދ އތއ ފތއ ހމނއވ. މނލ އޚއވތ ވ

މތ ލއވށ!ދވދށ ރޙއބ

ސނނ އބދވދ ލޔއވނ މދވރވ ސބބ:

އފދގނ ހ މޛހބތއ ޘއ ފޤހގ ރނޒމނވ. ފޤއޅއވ ޒމނއކ ޙދهللا ދވދ ރޙމހއބހ މއސލތކގއ ދލލއގ ގތގއ ބނނކށއޅ ޙދޘތއ އ ޒމނވ. އހނކމނ، ފޤއ

ވއވ. ތޢލ މފތ ލޔއهللا ފސހއނ ލބނހރމކ މހއމކމއކމގއ ދކ، އބދވދ ރޙމހ ށ އތރވ މހއމ ފތއ ކމގއވ.ހ ޢލމގ ޚޒނއމފތވ ޙދޘއ، ފޤ



:ނޒރއ އވސ އބދވދށ ސނނ

ސލއކ ޙދޘގ ސނނ އކލވލއވފއވނ އކލގފނ ލޔއވ ފهللا އބދވދ ރޙމހ(3)ތރއނނވ.

ތ ލޔއވމށފހ، އކލގފނގ ޝއޚއކމގއވ އޙމދ ބނ ޙނބލ މފهللا އބދވދ ރޙމހނފނވޑއގނނވ ވ ހ.( އށ ހށހޅއވއވ. އމމ އޙމދ އފތށ ގނނ 242)އ. هللا ރޙމހ

ނނމވފއވނ ސނނهللا އޞލޙތއ ހށހޅއވއވ. މގނ ދހވ ކމކ، އބދވދ ރޙމހވނ އހރގ ކރނކމވ. އހނ، އތރޚކ އމމ އޙމދ އވހރވ ތރޚވ. 242ހޖރއނ

އހރ ކރނނވ. 34އހނކމގއވނމ، އބދވދ ސނނ ނނމވފއވނ އވހރވމގ ނއތރ ގނނވފއވއވ.އގފހނވސ، އކލގފނގ ފތށ ކދ އ

:)އބހ ތކއގ ހގ މޢޟތކށ ކތބ ސނނ އތރއވފއވނ ފޤهللا އބދވދ ރޙމހމއޗށވ. ( މއޗށވ. އދ ކނމ ކތބއގއ ޙދޘތއ އތރއވފއވނ ބބ ތކއގތކއގފތ

ލއއގއ ޙދޘއ ހދނ ޖހއޖ ހލތއގއ މފތކ ވރށ މހއމ އދ ހ މސއ އހނކމނ، ފޤ ފސހ ފތކވ.

ނޑކށ هللا އބދވދ ރޙމހ ޙދޘ ގނނވފއވއވ. 4200ސނނގއ ގތގ

މފތގ ޚއޞކނތއތއ:

ގކށލވ ފތކވ. އގތނ ބއއކނކމކ:ގ ސނނކ ތފތ ގތގތނ ފހهللاއބދވދ ރޙމހ

. އއމގތއގއ ކނމ ބބއގއވސ ގނނވފއވނ އއޙދޘ ނވތ ދޙދޘވ.2

. ބބތކގއ އކލގފނ ހމނއވފއވ ޙދޘތކކ، އކލގފނށ އނގވޑއގނނވ އނމ 2 ޙދޘތކވ.ޞއޙކނ ބޑ

. ޙދޘގ ސނދތއ ފނނވރކމއކ ޖމކރއވފއވއވ.3

ހ މއސލ ހމނބޔށ ޙދޘ ކރކރއވފއވއވ.. ޙދޘތކނ ނގ ފޤ4

. ސނނގއވ ގނ ޙދޘތކކ މޝހރ ޙދޘތކވ.2

. ޙދޘކވ ވކ އއ ބދލވނމވސ ރވއއ އނމ ސނދގއ ޙދޘއގ އރހގއ ޢލމވރނގ ޙދޘ (3) ނދށވ. މތނކށ ނނވ.އބކލނ ބއލވނ ސ



ގ މނ ގނނވފއވއވ.. ޙދޘގއ ހމނ ބއއ ލފޡތކ 2

ސނނ އބދވދށ ކޔއވފއވ ޘނ:

ހ.( "މޢލމއ 322)އ. هللا ސނނ އބދވދގ މތވރކނ ބޔނކރއވއ އލޚއޠބ ރޙމހ ތ މ ތޔބއމހނނށ ރޙ هللا ށވ. ސނނ" ގއ ވދޅވފއވއވ. "ތޔބއމހނ ދނގނނ

ލއވނތވ. ހމކށވރނވސ، އބދވދގ ސނނކ ޝރފވރފތކވ. ދނގ ޢލމގއ އއ އއފދ ފތއ ލޔއވފއ ނވއވ."

ސނނ އބދވދގ ބއއ ޝރޙތއ:

ހ.(.322)އ. . މޢލމއ ސނނ: އބ ސލއމނ ޙމދ ބނ މހއމދ އލޚއޠބ 2

ހ.(.122. މރޤތއ ޞޢދ އލ ސނނ އބދވދ : ޖލލއދނ އއސޔޠ )އ. 2

ހ.(.2322ސނނ އބދވދ: ޝރފލ ޙއޤ އލޢޡމ އބދ )އ. . ޢވނލ މޢބދ ޝރޙ3

***

ޖމޢއ ތރމޛ ކތބއސއތއށ މގއ


ޖމޢއ ތރމޛ

ފތގ ނނ:

ޙދޘތއ ޖމކރވފއވ ފތތކގ ތރއނ މހއމ، ފއދބޑ އއފތކ އމމ އބ ޢސ ލޔއވފއވ ޙދޘފތވ. މ ޙދޘފތށ ޢލމވރނ ތފތ ނނ ކޔއވ. هللا އއތރމޛ ރޙމހ

އގ ތރގއ:

އ ކޔނ "اجلامع" މއ މފތށކޔ އނމ މޝހރނމވ. މޙއދޘނގ އރހގއ: مع""اجلا. 1

ގ ތޢރފ ޞޙޙލ ބޚރގ "اجلامع" އފތއގއ ޙދޘގ އނމހ ބއތކއ ހމނފއވތއވ.

ވދޅވފއވ ބކލނގ ތރގއ، އ جلامع""اތރމޛގ މފތށ ތޢރފގއ އސވހނގއޖއވ.

ހ.(، އބނ ކޘރ 847ހ.(، އއޛހބ )އ. 606ހ.(، އބނލ އޘރ )އ. 265އއސމޢނ )އ. ހ.( ފދ ބކލނ ހމނއވ.725ހ.(، އބނ ޙޖރ )އ. 884)އ.

."اجلامع الكبري". 5

އކ ކބއކނ ޞޙޙލ ބޚރގ ތޢރފގއ "المسند" ޙއދޘނގ އރހގއމ : "المسند اجلامع" .3

އސވހނގއޖއވ.

حيح". 4 حيح " އދ "الص ."اجلامع الص

2. " ن " މޙއދޘނގ އރހގއ: "الس ن އކ ކބއކނ ސނނ އބދވދގ ތޢރފގއ "الس

ގ މފތގއ ސނނގ އތރށ ޖމޢއއގއ هللا ސވހނގއޖއވ. އމމ ތރމޛ ރޙމހއއކލވގނވ ބއތއ އކލވފއވތ، މފތށ ސނނ ކޔމށ ބއއ ޢލމވރނ

އނކރކރއވއވ.

ن ع . 6 صل اهلل ن رسول "اجلامع المختص من الس حيح والمعلول وما عليه الل عليه وسلم ومعرفة الصމނމނ އމމ ތރމޛގ ޙދޘފތ އއކށ މޢރފކރވއވ. މފތގ ދފތފށގއ ވނ : العمل"

"ސވ ހނގއޖއވ. ކޔ ސބބ އ "اجلامع"މނމނ ނނކޔއވފއވ. އ ކއފއވނ "المختص

ކރކރވފއވތއވ. އމމ ތރމޛ ވނ މފތ ކރކރއވފއވކމށ "އލޢލލއ ޞޣރ" ގއ

ن ع ވދޅވފއވ. صل اهلل"الس މމ ތރމޛ އބހ މފތގއ އ عليه وسلم" ن رسول الل



ވ މސނދ ޙދޘތކވ. ޢލއހވސއލމއ ހމއށ ގޅފއ هللا ޞއލهللا ގނނވފއވނ ރސލޤފ ޙދޘކ ކބއކނ ސނނ ޥ ތއ އކލވ ލއވފއވ. މޤފ ޙދޘތކށ ވނ ވކފ ޥމ

حيح والمعلول"އބދވދގ ތޢރފގއ އސވހނގއޖއވ. ޢބރތނ އނގގތގއ މ "ومعرفة الص

ތރމޛ ވނ ޙދޘތކގ ދރޖ ބޔނކރއވފއވ. ޞއޙކމގއވނމ ޞއޙކނ ނވތ އމމޢއލތއ ގއ ވފއވ. ހމއފދއނ ޙދޘޙސނ ކމގއވނމ ޙސނ ދރޖކނ ބޔނކރއ

ވނމ އކނވސ ބޔނ ކރއވފއވ. ޢއލތކ ޙދޘގ ބރފށނ ޞއޙކމށ ފނނމވސ، ވނހނވގނވ ސބބކހރ ޙދޘ ޞއޙކމށ ބރއރ ކނކމވ. ހދޘއގއ ޢއލތއ ހރކނ

އބހ މފތގއ "وما عليه العمل "ށގނނވ. އނގނ އޙދޘއ ވރށ ބޑށ ދރސކ

ޖމކރއވފއވ ޙދޘތކކ ޢލމގ އހލވރނ އޙދޘތކށ ޢމލކރއވ ޙދޘތކވ.

މއއލފ:

ނލ ގ ފރހމ ނނފޅކ މޙއމދ ބނ ޢސ ބނ ސވރތ ބނ މސ ބ هللاތރމޛ ރޙމހޟއޙކއ ސލމ އއތރމޛއވ. ކނޏއކ އބ ޢސއވ. ދނޔގ އލކނ ދކވޑއގތ

ވނ އހރއވ. 582ވނ އހރއވ. އދ އވހރވފއވނ ހޖރއނ 502ހޖރއނ

ސޢދ އލބޣލނ )އ. އކލގފނ ޢލމ ޙޞލކރއވ ބކލނގ ތރގއ: ޤތއބ ބނހ.(، ޢލއޔ ބނ ޙޖރ އލމރވޒ )އ. 526ހ.(، މޙއމދ ބނ އސމޢލ އލބޚރ )އ. 540ފދ އތއ ޢލމވރނނއ ވއވ. هللا ހ.(، ރޙމހމ 543ހ.(، ހނނދ ބނ ސރއޔ )އ. 544

ވ ބކލނގ ތރގއ: އބލޢއބސ މޙއމދ ބނ އކލގފނގ ކބއނ ޢލމ ޙޞލކރއހ.(، އބޢލ 332ހ.(، އލހއޘމ ބނ ކލއބ އއޝޝ )އ. 346އޙމދ އލމޙބބ )އ.

ފދ އތއ ބކލނނއ هللا ހ.( ރޙމހމ 354މޙއމދ ބނ މޙއމދ އލޤއރބ )އ. ވ.ހމނވޑއގނނވއ

ސނނގ އތރށ ލޔއވފއވ ފތތކގ ތރގއ: ކތބލ ޢލލއ هللا ތރމޛ ރޙމހ އމމޞޣރ، ކތބލ ޢލލއ ކބރ، އލމފރދ، އއތރޚ، އއޝމއލއ ނބވއޔ ވލ ފޟއލލ

ސބޙނހ هللا ވ. ދ ފދ ފތތއ ހމނއ މޞޠފވއޔ، އލއސމއ ވލކނ، ކތބއ ޒހ މތ ލއވށ!ތރމޛއށ ރޙ ވތޢލ އމމ



ޖމޢއ ތރމޛ ލޔއވނ މދވރވ ސބބ:

ހވރ ބކލނގ ބސފޅތކއ، މޛހބތކގ ބހކ ކބއކމއ، ހމއއއކ ޙދޘގ ފޤމކށ ކނ ފނނނ ހރމކ މހއމކމއ ކމގއ ދކ، ޙދޘތކއކ މދބއ ޖ ޢއލތތއ އއފތ

ތރމޛގ ޙދޘފތ އކލވލއވއވ. ނމވސ ތރމޛގ ކރނ ޢލއޔ ބނ މދނ )އ. އމމވނ ޢއލތ ބހ ފދ ބކލނهللا ހ.( ރޙމހމ565ހ.( އއ ޔޢޤބ ބނ ޝއބ )އ. 534

ހ ބބތކށ އތރއވއ ޢއލތ ނމވސ އނމ ފރތމ ފޤޖމކރއވފއވ. (1)މސނދތއބޔނކރއވފއވ ބކލކ ތރމޛ އވ. ތރމޛ ވނ އކނ "އލޢލލއ ޞޣރ" ގއ

ޢލމވރނގ ބސފޅތއވސ ގނނވފއވއވ. ހރއވފއވ. ހމއއއކ ފޤބޔނކ

ޖމޢއ ތރމޛއށ އވސ ނޒރއ:

މސލމ ފދ ބކލނގ ފތތކ ޚލފށ، ތރމޛ މފތގއ ޞއޙ އމމލ ބޚރ އއ އމމ ރޠކރއވފއވނ ޢލމވރނގ ޙދޘތއ ޖމކރއވނ ޝރޠއ ނކރއވއވ. އކލގފނ ޝ

ތރއނ ބކލކ ނމވސ ޢމލކރއވފއވ ހދޘތއ ގނނވމވ. ނމވސ ވރށ ބޑށ ޟޢފ ރވނގ ކބއނ ރވވފއވ ޙދޘތއ ވރށ މދނ ނނ ގނނވފއއ ނވއވ. މފދ ޙދޘއ

ސ އކނބޔނކރއވފއވއވ.ގނނވނމވ

ސނ ދރޖއގ ޖމޢއ ތރމޛ ގއވ ޙދޘތކށ ބލލއރ، މފތގއ ޞއޙ ޙދޘއ، ޙޙދޘއ، ވރށ މދ މނކރ ޙދޘތއ ހމނއވ. އއމކށ މނކރ ޙދޘ ޙދޘއ، ޟޢފ

ރކމބހ ބ )ޞޙބނނއ އނނ ބކލނނއ ބއއ ތނތނގ މތވގނނވފއވނ އލމނޤ ގއވ. ނމވސ ތރމޛ މކނ ބޔނކރއވފއވއވ. މޙއމދ ޝމނ ބބޙދޘތއ( މ

އއރމލ "އޙދޘއ ސނނލ އރބޢ އލމޢޟޢ ބޙކމލ ޢއލމ އލއލބނ" ޙދޘކށ 17މޢޟކމށ هللا ފތގއވގތނ، ޖމޢއ ތރމޛގއ ޝއޚ އލބނ ރޙމހމ

ޢލއހވސއލމއށ ނސބތކށ هللا ވދޅވފއވއވ. މޢޟ ހދޘކ މސމހނ ރސލ ޞއލ ހދފއވ ދގ ބސތކވ.

މތނގއ މސނދގ މނއކ ޙދޘތއ ފތގއ އތރމގއ ޞޙބނގ ނނފޅނ އތރފއވމވ. (1)ޢނހގ ޙދޘތއ ގނސފއވނ އކލގފނގ ނނފޅގ هللا ގގތނ އފތތކގއ އނސ ރޟޔމސލއ

ޢނހގ ޙދޘތއ ގނސފއވނ އކލގފނގ ނނފޅގ ދށނނވ.هللا ދށނނވ. އބހރއރ ރޟޔ



ތބތކށ ނނދއވފއވނ "އބވބއ ޠހރ" "އބވބއ ތރމޛ ޙދޘތއ އތރވފއވ ކޞލތ" މފދއނނވ. އގފހގއ ޙދޘތކގޅގތނ ބބތއ ވކކރއވފއވއވ. ކނމ

އ ބބއގއ އއމކށ ގނނވފއވނ އއޙދޘ ނވތ ދޙދޘވ. މސބބހރ، ފތގ ބބތހ މސއލ ބޑށ އޅނ ފލނކމކވ. އ ގނވމކ ޙދޘނ ނގ ފޤގނއވ. ބބތ

ދ ތނ ބރދ ޙދޘތކށ އރޝޙދޘގނނވމށފހ، އޙދޘށ ލފޡގގތނ ނވތ މނއގޖ ބޔނކރއވއ، އދ ޙދޘގއވ ރވނގ ތރއނ، ދއވފއވއވ. ދނ އއށފހ، ޙދޘގ ދރ

އކހރކށ ޙދޘރވކރއވފއވ ރވނނގޅ ވހކތއ ގނނވއވ. އދ ޙދޘގއ ޢއލތއވނމ ނ އކނ ބޔނ ކރއވއވ. އދ އގފހގއ، ޞޙބނނއ، ތބޢނނއ، އދ އގފހ

އމގތއގއ ތރމޛ މފތ ޢކށ ބޔނކރއވއވ. މއ ހ ކރވޑއގނނވ ބކލނގ ފޤ އތރއވފއވ ގތވ. ބއއފހރށ މތރތބ އސފސކރއވއވ.

މފތގ ޚއޞކނތއތއ:

ހގކށލވ ފތކވ. އގތނ ބއއކނކމކ:ގ ޖމޢއކ ތފތ ގތގތނ ފهللاތރމޛ ރޙމހ

އމގތއގއ ކނމ ބބއގއވސ ގނނވފއވނ އއޙދޘ ނވތ ދޙދޘވ.ޢ. 1

. ބބތއ އތރއވފއވ ރވތކމއ، ޙދޘތއ ތކރރ ނކރއވނ.5

ބކލނ އޙދޘކނ ދލލ ނނގވގތ ބޔނކރއވނ.ހވރ ބކލނގ މޛހބއ، އ. ފޤ3

. ޙދޘގ ދރޖ ބޔނކށދފއ ވނ.4

. ޙދޘގ ސނދގއވ ރވނގ ނނފޅއ، ލޤބއ، ކނޏ ފދ މހއމ މޢލމތތއ 2 ގނނވފއވނ.

ޖމޢއ ތރމޛއށ ކޔއވފއވ ޘނ:

ބނ މޙއމދ އލއނޞރ هللا މޢއ ތރމޛގ މހއމކމބހގތނ އބ އސމޢލ ޢބދ ޖހ.( ވދޅވފއވއވ. "ތމނގ ކއރ އފތ )އބހ، ޖމޢއ ތރމޛ( 471)އ. هللا ރޙމހ

ސލމގ ދފތނ ފއދއއ ބޚރއއ މސލމގ ފތށ ވރ ފއދބޑވ. އހނ، ބޚރއއ މ ޙޞލކރވނ ޢލމގއ ފނނބއސ ޢލމވރޔކށވ. ނމވސ އބ ޢސގ ފތނ ކނމ

މހކށވސ ފއދއ ހމއށ ވޞލވވދނއވ."



މތވރ އދ ފތކ އނމ ހ.( ވދޅވފއވއވ. "މޞޙހ606)އ. هللا އބނލ އޘރ ރޙމހ އނމ ފއދބޑ، ތރތބގއ އނމރވތ، ތކރރ ކރނ އނމމދ ފތވ..."

ޖމޢއ ތރމޛގއ ބނނ ކރއވފއވ ބއއ މހއމ ލފޡތއ:

އވއވ. މގތނ:މފތ އކލވލއވމގއ މހއމ ލފޡތކއ ބނނ ކރއވފهللا ތރމޛ ރޙމހ

ރހގ މނއއ ޙރމގ މނ ޝމލވއވ. މލފޡގ މރދގއ މކ: "الكراهة و الكراهية". 1

ބއއފހރ މލފޡ ޙރމގ މނގއ ގނނވފއހރއވ. އނއބއފހރށ މކރހގ މނގއ ގނނވފއ ހރއވ.

5 . ي""أ

أ މލފޡގ މރދކ ޙނފ މޛހބވ.: هل الر

صحابنا". 3 މލފޡގ މރދކ އހލލ ޙދޘވ.: "أ

މލފޡގ މރދކ ސފޔނއ ޘވރ، މލކ، އއޝފޢ، އޙމދ، އސޙޤ ބނ : "الفقهاء". 4

ހވރ ބކލނނވ.ޤދޘނގ ތރއނވ ފރހޔ ފދ މޙއ

ގތރމޛ "އލޢލލއ ޞޣރ" ގއވގތނ، ތރމޛ މލފޡގ މރދކ، : "حديث حسن". 2

އރހގއ ތނ ޝރޠއ ހމވ ޙދޘވ. ފރތމއ: އޙދޘއގ ސނދގއ ދގހދކމށ ޝޛ ޙދޘކށ ނވނ. ޝޛ ޙދޘކ އތބރ ބޑ ރވއއ ތހމތނކރވ ރވއއވނ. ދވނއ:

ރވކރ ޙދޘކ ޚލފށ އއށވރ އތބރކޑ ރވއއ ރވކށފއވ ޙދޘވ. މފދ ޙދޘކށ هللا ޞއލވގނނވނއވ. ތނވނއ: އހނ އސނދކނ ހމއޙދޘގ މނއ އއގތށ ނބއޔ

ޢލއހވސއލމ ކބއނ ރވވފއވމވ. މތނ ޝރޠ ފރހމވ ޙދޘކ މލފޡށ ފތ ޙދޘވ.

މލފޡގ މރދކ، އޙދޘކ އނމ ސނދކނ ރވވފއވ ޙދޘކށ ވމވ. : "حديث غريب". 6

ވ ޙދޘއގއ، ތރމޛ ގނނވފއވ ސނދގ މތނގއ ނވތ ގނ ސނދތކކނ އއސފއމލފޡ އހނ ލފޡކ ނގޅ ވކނ ގނނވފއވނމ، ބއއފހރށ ލފޡއ އތރވމވ.

ޢއމގތއގއ ތރމޛ މލފޡ ބނނކރއވފއވނ ޟޢފ ޙދޘށވ.



އމމ ތރމޛ މލފޡގނނވފއވނ ކނ މރދއގއތ މއ : ريب""حديث حسن غ . 8

ޢލމވރނ ޚޔލތފތވފއވ ކމކވ. ޙސނ ދރޖއގ ޙދޘއކމށ ވދޅވމއކ ޟޢފކމށ ބޔނކރއވފއއ ވދޅވ ސބބކ ކބއތއމދއވ. ތރމޛ މލފޡގ މރދކ ކބއކނ

ފދ ބކލނ ވދޅވގތގއ ނ ރޖބމ އބނ ތއމއޔ، އދ އބނވއވ. ޝއޚލ އސލ މލފޡގ މރދކ، ތރމޛ ޙސނ ދރޖއގ ޙދޘނ ބރނވ، އހނ ސނދކނ ނވތ

ޙދޘވ. އބހ، ޙސނ ލޣއރހ ޙދޘވ. އލބޤޢ، އޙދޘކށ ބރދނ ޙދޘއ ރވވފއވ ޝއޚ އލބނ ފދ ބކލނ ވދޅވގތގއ މލފޠގ މރދކ އނމ ސނދކނ މނވ

(2)ރވވފއނވ ޙސނ ލޛތހ ޙދޘވ.

ޢލމވރނ ވސކނ މރދއގއތ މއ ތރމޛ މލފޡގނނވފއވނ: "حديث حسن صحيح". 8

ހ.( "ޝރޙ ޢލލއ 822)އ. هللا ޚޔލތފތވފއވ ކމކވ. މގތނ އބނ ރޖބ ރޙމހ ނނވފއވ ޙދޘތކކ ތރމޛ" ގއ ވދޅވފއވގތނ، އމމ ތރމޛ މލފޡ ގނއނ ގ

ސލމ އއތފޤވފއވ، އދ އނމ މތދރޖއގ ރވނ ހމނ ޙދޘތކވ.ބޚރއއ މ ލއމމ

ހ.( "ޝރޙ ޢލލއ ތރމޛ" 822)އ. هللا އބނ ރޖބ ރޙމހ: "حديث حسن صحيح غريب". 7

އދ އނމ މތދރޖއގ ، ބޚރއއ މސލމ އއތފޤވފއވ ލއ ވދޅވފއވގތނ، އމމގރވނ ހމނ، އދ ސނދގ ކނމވސ އއބއއގއ އނމ ރވއއ ހމނފއވ ޙދޘތކށވ.

عمال بانليات"މގތނ ما األ މޙދޘވ. މޙދޘ ޢމރގފނ ހމއނ ޔޙޔ ބނ ސޢދލ "إن

ރވވފއވނ އއރވ، އއރވގ ކބއނނވ. ޔޙޔ ބނ ޞޢދލ އނޞރއ ހމއށ އނޞރގ އރހނ ވރށ ގނ ބކލނ މޙދޘ ރވކރއވއވ.

. ހސނ ލޣއރހ ޙދޘކ ޟޢފ ޙދޘއ، ޙދޘވ ދމދގ އޟޢފ އއ ޞޙހ ޙދޘކ ލޛތހ ޙސނ (2) ސބބކ މގ ޝރޠކ އޙދޘ ޟޢފވއހނނމވސ އކ ސނދތކނ ރވވފއވ ޙދޘވ. ނމވސ

ފއވނ ކމގއ ނވމވ.ސނދގއ ފސޤކމއގ ސބބނ ނވތ ދގވރކމގ ސބބނ ޟއފ ރވއއ ހމނ



:ޝރޙތއ ބއއ ތރމޛގ ޖމޢއ

ހ.(.243. ޢރޟތލ އޙވޛ: އބބކރ ބނލ ޢރބ އލމލކ )އ. 1

ހ.(.822. ޝރޙ އއތރމޛ: އބނ ރޖބ އލހނބލ )އ. 5

ހ.(.1325. ތޙފތލ އޙވޛ: ޢބދއރޙމނ އލމބރކޕރ )އ. 3

***

އނނސއސނނ ކތބއސއތއށ މގއ


އނނސއ ސނނ

ފތގ ނނ:

ލޔއވފއވ هللا ޙދޘތއ ޖމކރވފއވ ފތތކގ ތރއނ އލއމމ އނނސއ ރޙމހ ޙދޘފތށ ޢލމވރނ ތފތ ނނ ކޔއވ. އގ ތރގއ:

ދއނ މފތށ ނނދއވފއވއވ.ޢލމވރނގ ތރއނ ވރށގނ ބކލނ މފ: "المجتب". 1

މފދއނ ވދޅވފއވ ބކލނގ ތރގއ، ނސއ ކބއނ މފތ ރވކރއވ މޙއމދ ބނ ހ.(، 606ހ.(، އބ ޢލ އލޣއސނ، އބނލ އޘރ )އ. 563މޢވޔތލ އޙމރ )އ.

ހ.(، ފދ ބކލނ ހމނއވ. މފދއނ 209)އ. ހ.(، އއސޚވ847އއޛހބ )އ. އގ ސނނލ "އލމޖތބ" އކ އމމ ނސ ނނދއވމގ ސބބއކމގއ ޢލމވރނ ވދޅވނ،

ހ.( އއ 824ކބރއނ އޚތޔރކރއވފއވ ޚއޞ ޙދޘތކކށ ވމވ. އދ އއޒރކޝ )އ.

)އލމޖތނ( މފދއނ "المجتن"މ އއޛހބ ގ "ސޔރއޢލމއ ނބލ" ގއ އމ

ކޔއވފއވއވ.

9 ." ن ގ ސނދނ ރވކރއވފއވ ގތގއ، އނނސއ ކބއނ هللاއބނލ އޘރ ރޙމހ: "الس

ހ.( އއ އބނ ޠހރ އލމޤދސ )އ. 564)އ. هللاމފތ ރވކރއވ އބނ ސނނ ރޙމހ ހ.( މފދއނ ނނދއވފއވއވ. މޙއދޘނގ އރހގއ 209ހ.( އއ އއސޚވ )އ. 308

" ن އކ ކބއކނ ސނނ އބދވދގ ތޢރފގއ އސވހނގއޖއވ. "الس

غرى" .5 ن الص ހ.( އއ 869އނ ވދޅވ ބކލނގ ތރގއ އއޒއލޢ )އ. މފދ: " الس

ހ.( ހމނވޑއގނނވއވ. މނމގ އސލ ބނމކ އނނސއގ "ސނނ 211އއސޔޠ )އ. ރ" އލކބރ" އ މފތ ފރޤކރމވ. އހނކމނ، ނމކށވރ މއ ޞފއކވ. "ސނނ އލކބ

ގ މނއކ ސނނގ ބޑފތވ. "ސނނ އއޞޣރ" ގ މނއ ސނނގ ކޑފތވ.

4 ." "މއ މފތގ ޗޕތއ ނކތމށފހ މޝހރވފއވ ނމކވ. : "سن النسائي އ "سن النسائي

އވ. "المجتب" ބނވއޖނމ އއ

يح .3 حي "އލކޝފ" އ ކޔނ ފތގއ މފދއނ هللا އލއމމ އއޛހބ ރޙމހ: ""الص

ހ.( އއ، 573ވދޅވފއވއވ. އދ މފދއނ ވދޅވފއވ ބކލނގ ތރގއ އއދރޤޠނ )އ.



ލބޣދދ )އ. ހ.( އއ، އލޚޠބ އ563ހ.( އއ، އބނ ޢދއޔ )އ. 403އލޙކމ )އ. ހ.( ފދ ބކލނ ވއވ. ނމވސ ޢއމގތއގއ މބކލނ "ޞޙޙ" އ ވދޅވފއވނ 465 އގ "ސނނ އލކބރ" އށވ.ނސއނ

މއއލފ:

ގ ފރހމ ނނފޅކ އޙމދ ބނ ޝޢއބ ބނ ޢލ ބނ ސނނ ބނ هللاއ ރޙމހއނނސهللا ބޙރ އލޚރސނ އނނސއއވ. ކނޏއކ އބ ޢބދއރޙމނވ. އނނސއ ރޙމހ

ވނ އހރ ޚރސނގ "ނސ" އ ކޔނ 913ދނޔގ އލކނދކވޑއގނފއވނ ހޖރއނ ތކށވ. ބނވފއވގތގއ، އ" ކއފއވނ މރށށ ނސބކށވ. އކލގފނށ "އނނސރށ

އރށށ "ނސ" އ ކއފއވނ މސލމނ އރށ ފތޙކރމށޓކއ ދޔހނދ، އރށގ ފރހނނތއ ފލއ، ހނގރމކރނ ތއޔރވގނ ތބ އނހނނނވ. މސބބހރ، މސލމނ

މނ ހނގރމކރމށޓކއ ފސކރއވ. އދވސ އބއމހނގ ފރހނނތއ އއބނވފއވގތގއ، އރށގއ ހނގރމތކށ ނކނނނ ފރހނނގ ބދލގއ އނހނނނވ.

ވނ އހރ ފލސޠނގއވ. 'ކތބއސއތ' ގ 505އކލގފނ އވހރވފއވނ ހޖރއނ ނ އވހރވ ބކލކ މޝހރވފއވ ފތތއ ލޔއވ ބކލނގ ތރއނ އނމ ފހ ނމނ

ބޚރ އއ، ލ ހރވފއވ ފތތކކ، ޞޙޙއއވ. 'ކތބއސއތ' ގ ނމނ މޝ އނނސއނނސއއއ، މސލމ އއ، ސނނ އބދވދއ، ޖމޢއ ތރމޛ އއ، ސނނ ޞޙޙ

ސނނ އބނމޖ އވ.

އކލގފނ ޢލމ ޙޞލކރއވ ބކލނގ ތރގއ: ޤތއބ ބނ ސޢދ އލބޣލނ )އ. ހ.(، ފދ 939ހ.(، މޙއމދ ބނލ މޘއނ )އ. 939ހ.(، މޙއމދ ބނ ބއޝރ )އ. 940

ވ. ހމއކނ މފތގއވސ )އބހ: އލމޖތބގއ( އމމ އނނސއ ބކލނ ހމނވޑއގނނވއބކލނ ވއވ. އކލގފނގ ކބއނ ޢލމ ޙޞލކރއވ ބކލނގ 558ޢލމ ޙޞލކރއވ

ހ.(، އބނ 591އބޖޢފރ އއޠޙވ )އ. ، ހ.(516ތރގއ: އބ ޢވނ އލއސފރޔނ )އ. ހ.( ފދ 564ހ.(، އބނއސނނ )އ. 560ހ.(، އއޠބރނ )އ. 534ޙއބނ )އ.

ޢލމވރކމގއ ފނނބއސ ބކލނ ހމނވޑއގނނވއވ.

ތކގ ތރގއ: އއސނނ "އލމޖތބ" ގ އތރށ އލއމމ އނނސއ ލޔއވފއވ ފތޢނހ، ޢމލލ ޔވމ ވލލއލ، هللا އލކބރ، ތފސރލ ޤރއނ، ޚޞއޞ ޢލ ރޟޔ



ސބޙނހ هللا ފޟއލލ ޤރއނ، އލޟޢފއ ވލމތރކނ ފދ އތއ ފތއ ހމނއވ. މތ ލއވށ!އއށ ރޙއނނސވތޢލ

އއށ އވސ ނޒރއ:ސނނ އނނސ

ގ ޝރޠކރއވފއވނ هللاފދއނ އމމ އނނސއ ރޙމހهللا އމމ އބދވދ ރޙމހ އކލގފނގ ސނނގއ ފޤހގޅ ޙދޘތއ ގނނވމށވ. ޞއޙ ޙދޘތއ ޖމކރއވމށ

އފހރށ ޙދޘތކގ ތފތ ރވޔތތކއ، ޟޢފ ޙދޘއކނ ޝރޠއ ނކރއވއވ. ބއ ބޔނކރމށޓކއ ގނނވފއވއވ.

ހ ބބތކގ މއޗށވ. ލކބރ އތރއވފއވނ ފޤސނނ އއ ސނނهللا އނނސއ ރޙމހ ފތކ، އމމ އނނސއގ ސނނލކބރއނ މހރ ސނނ އނނސއގ ނމނ މޝހރވފއވ

އކލގފނ ޚއޞކރއވފއވ ޙދޘތކކވ. ފތ ފއޓވފއވނ ކތބއޠހރއނނވ. އދ ނނމވފއވނ ކތބލ އޝރބ އށވ. މގތނ މޅ ޖމލ ފނސސ ތނ ކތބ

ގނނވފއވއވ.

ހ ޙކމގ މއޗށ ބބތކށ މގއ، އޙދޘތކނ ނގ ފޤމމ އނނސއ ޙދޘތއ އތރއވއނނދއވފއވއވ. މގތނ ބއއފހރށ އއޙދޘއ ތފތ ލފޒތކނ ވރދވފއވތ، ބބގ

ފރތމ ގނނވފއވނ އކލގފނ އނމ ކއރ ނނ ތފތކރއވފއވއވ. ބބތކގއ އނމ ސނދއގ ޙދޘވ. އއށފހ، ދރ ސނދގ ރވޔތތކވ. އދ ބއއފހރށ ސނދގއ ވ

ރވނނކ ކނބއއކނ އތރށ ތފޞލކރއވއ، ޙދޘމދ ވހކފޅ ދއކވފއވއވ.

ނނވނ ފދއނ، އމމ އނނސއގ ފތގއ ޞއޙ ޙދޘތއ ޖމކރއވމށ ކރނ ދ ޝރޠނކރއވއވ. އފތގއ ޞއޙ ޙދޘއ، ޙސނ ހދޘތއ ވއވ. ހމއފދއނ، ޟޢފ

ކރއވފއވއވ. ނވތ ޙދޘއ، މނކރ ޙދޘވއވ. ނމވސ މޙދޘތއ އކލގފނ ބޔނމށވ. ސވލކ ސނނ އފދ ޙދޘތއ ގނނވފއވނ އ ޙދޘތކގ ޟޢފކނ ބޔނކރއވ

އގއ މޢޟ ޙދޘއ )އބހ، ރސލގ މއޗށ ދގހދފއވ ހދޘއ( ވ ހއޔވ؟އނނސ

ޟޢތ' އ ކޔނފތގއ، ސނނ އނނސއގ އނމ ޙދޘއ 'އލމޢهللا އބނލޖވޒ ރޙމހ ޢނހމގ ކބއނ "ރބމހގ هللا ބނ ޢމރ ރޟޔهللا މޢޟކމށ ގނނވފއވއވ. އއ ޢބދ



ނމވސ މޙދޘށ ބރދ ޙދޘތއ (1)ޖޒ" އ ބހގތނ އއސފއވ ޙދޘވ.އވމއކ، މއ މޢޟ ޙދޘކށ ވމށވރ ޟޢފ ޙދޘކވ. މފދއނ "ޟޢފއ ވރދވފ

ނސއ" ގއ ޝއޚ އލއލބނ ޙކމ ކރއވފއވއވ. އހނކމނ، ޚލޞއކ ސނނ އނނސއގއ މޢޟ ޙދޘއ ވރދވފއއ ނވއވ.

ކއޅ ބލއރ )އބހ، ސނނ އބދވދއ، ތރމޛއއ، އބނ މޖ އ އޅ ސނނގ އހނ ފތތބލއރ( ސނނ އނނސއއކ، އނމ ގނއނ ޞއޙކނބޑ ޙދޘތއ ވރދވފއވ ފތވ.

ވސ، ސނނ އދ އނމ ޟޢފ ޙދޘތއ މދ، ބލ ރވނ އނމ މދ ޙދޘފތވ. ނމ ރއވ. އހނ، އނނސއއށވރ ސނނ އބދވދ ޚއޞވފއވނ ބބތކގއ ޙދޘތއ ގނކމހ

އގ ޙދޘތއ ގނނމވސ، ތކރރވފއވ ޙދޘތއ ނލއ ބލއފނމ ސނނ ސނނ އނނސ އބދވދގއ ޙދޘތއ ގނއވ.

ނ އނނސއގ ބއއ ޝރޙތއ:ސނ

ހ.(.211. ޒހރއރބ ޢލލމޖތބ: ޖލލއދނ އއސޔޠ )އ. 1

. ޙޝޔތއ ސނދ ޢލ ސނނ އނނސއ: އއޝއޚ އބލޙސނ އއސނދ )އ. 9 ހ.(.1157

ޢލ އދމ އލޢޘޔބ. މއ ވރށ ފހނ . ޛޚރތލ ޢޤބ ފ ޝރޙލމޖތބ: މޙއމދ ބނ5 ޗޕކރވފއވ ވރށ ފރހމ ދގ ޝރޙއކވ.

***

ވނ ޙދޘވ. 3662އއ (1)

އބނމޖ ނނ ސ ކތބއސއތއށ މގއ


އބނމޖ ސނނ

ފތގ ނނ:

އނމ ފހ ފތވ. އސނނ" އކ ކތބއސއތގ ލޔއވފއވ ފތ "އهللا އބނމޖ ރޙމހހ.( 705ނމނނމ އބނލ ޤއސރނ( )އ. މޙއމދ ބނ ޠހރ އލމޤދސ، )މޝހރ

ހ.( 951)އ. هللا އހމއށ މހފތގ ތރގއ ބލވމނ އއސފއވނ އމމ މލކ ރޙމހލޔއވފއވ "އލމވއޠ" އވ. ނމވސ އބނ ޠހރ އލމޤދސ، އކލގފނގ ފތ "ޝރޠ

އ އނމ ފރތމ އމމ މލކގ "އލމވއޠ" ގ ބދލގއ، އބނމޖގ އއމތއސއތ" ގ)އ. هللا "އއސނނ" ލއވއވ. މއށފހ، ވޑއގނނވ ޢބދލ ޣނއޔ އލމޤދސ ރޙމހ

ށ ތބވވޑއގނ ހ.( އކލގފނގ ފތ "އލކމލ ފ އސމއއރޖލ" ގއ އބނ ޠހރއ000ސނނ އބނމޖ ހވނފތއކމގއ ލއވއވ. އއށފހ އފތތކ ބހގތނ ފތތއ ލޔއވ އނމހ ބކލނވސ ހވނ ފތއކމގއ މފތ ލއވފއވއވ. މގތށ ބދލވމގ އނމ ބޑ

މމ މލކކ މހފތ ލޔއވ ބކލނނށވރ ކރގ ބކލކށ ވފއ، ސބބއކމގއ ވފއވނ، އއކލގފނކ ވރށ ގނ ހދޘތއ ރވކރއވ، އދ ޙދޘ ޢލމގއ މޝހރބކލކވ.

ބޚރ އއ، ލ ފއވ ގނ ޙދޘތކކ ޞޙޙއހނކމނ، އކލގފނ "އލމވއޠ" ގއ ގނނވއގއ ޢއތރމޛ އއ، ސނނ އނސޞޙޙ މސލމ އއ، ސނނ އބދވދ އއ، ޖމ ގ މޖ"ވއޠ" އށވރ "ސނނ އބނރވވފއވ ޙދޘތކށވމއކ، މގތނ ބލއރ "އލމ

ފއދ ބޑވމވ.

ނގ އރހގއ ބނނކރއވގތ "ސނނ އބދވދ" ގ "އއސނނ" މނނ ޙދޘ ޢލމވރ ތޢރފގއ އސވހނގއޖއވ.

މއއލފ:

ބނ މޖ هللا ގ ފރހމ ނނފޅކ މޙއމދ ބނ ޔޒދ ބނ ޢބދهللاއބނމޖ ރޙމހ 901ނ ދކވޑއގތ ހޖރއނ އވ. ދނޔގ އލކهللا ބދޢ ބ ޒވނ އވ. ކނޏއކ އއލޤ

ވނ އހރއވ. 952ވނ އހރއވ. އދ އވހރވފއވނ ހޖރއނ

ވރށ ގނ ޢލމވރނގ އރހނ ޢލމ ޙޞލކރއވއވ. އކލގފނ هللا އބނމޖ ރޙމހހ.(، 927މޙއމދ އއޠނފސ )އ. ޢލމ ޙޞލކރއވ ބކލނގ ތރގއ: ޢލ ބނ



ހ.(، ޢޘމނ ބނ އބ 927ހ.(، އބބކރ ބނ އބ ޝއބ )އ. 949މޙއމދ ބނ ރމޙ )އ. ފދ އތއ ޢލމވރނނއ ހމނއވ. އކލގފނގ ކބއނ هللا ހ.( ރޙމހމ 921ޝއބ )އ.

ހ.(، އބލ 205ގ ތރގއ: މހއމދ ބނ ޢސ އއޞއފރ )އ. ޢލމ ޙޞލކރއވ ބކލނ ހ.(، ސލއމނ ބނ ޔޒދ 247ހސނ ޢލ ބނ އބރހމ އލޤޒވނ އލޤއޠނ )އ.

ފދ އތއ ބކލނނއ ހމނވޑއގނނވއވ.هللا ރޙމހމ ހ.(221އލޤޒވނ )އ.

ސނނގ އތރށ ލޔއވފއވ ފތތކގ ތރގއ: އއތފސރ، އއތރޚ هللا މހއބނމޖ ރޙ މތ ލއވށ!ހ ވތޢލ އބނމޖއށ ރޙ ސބޙނهللا ހމނއވ.

ސނނ އބނމޖއށ އވސ ނޒރއ:

އކލގފނގ ފތ "އއސނނ" ވނهللا އހނވސ ސނނ ފތތކ އއގތށ އބނމޖ ރޙމހފޤހ ބބތކށ ޙދޘތއ އތރއވފއވ. މގތނ މފތ ދރސކރއވ މޙއމދ ފއދ

4249ވދޅވފއވ ގތގއ، ސނނ އބނމޖ ގއ هللا ހ.( ރޙމހ9211ޢބދލބޤ )އ. ކތބއސއތގ ފސފތގއ ކތބގ މއޗށވ. އދ 25ޙދޘވއވ. އދ އކލވގނވނ

ޙދޘ މފތގއވއވ. 9221ރވވގނނވ

ރވނ 2ޢލއހވސއލމއ ދމދ هللا ޞއލهللا ސނނ އބނމޖގއ، އބނމޖ އ ރސލޢލއހވސއލމއ هللا ސލ ޞއލ އކލވގނވ ފސ ޙދޘވއވ. ފތ ލޔއވ މޞނއފއ ރ

ދމދ ރވނ މދވމކ ޙދޘށ ލބ އތރ ފރހމކމކވ. ޙދޘ ޢލމވރނ ގނރށރށށ ޙދޘ ހއދވމށޓކއ ދތރކރއވ ބނނތކގ ތރއނ އއބނމކ މފދ ޙދޘތއ ހއދވމވ.

ގނނވފއވ މފސ ހދޘވސ ގނނވފއވނ އނސގފނ ކބއނ، ކޘރ هللا މހއބނމޖ ރޙ ބނ ސލއމ، ކޘރ ބނ ސލއމގ ކބއނ ޖބރތ ބނލ މޣއލސ، އބނމޖ

ނމޖއ ރސލއ ރވކރއވފއ ވނ ޖބރތ ބނލ މޣއލސގ ކބއނނވ. އހނކމނ، އބދމދގއ ވނ ޖބރތ ބނލ މޣއލސ އއ ކޘރ ބނ ސލއމ އއ އނސގފނވ.

( މފސ ހދޘވ. 4919(، )2451(، )2275(، )2270(، )2290އފސޙދޘގ ނނބރކ )ސ އއ ކޘރ ބނ ސލއމ ނމވސ މފސ ޙދޘގ ސނދ ޟޢފވ. ޖއބރތ ބނ މޣއލ ރވނ އކލވގނވ ޞއޙ 2އކ ޟޢފ ދރވނނވ. އހނކމނ، ސނނ އބނމޖގއ

އއވސ ސނދއ ނވއވ.



ގ ބއއ ޝރޙތއ:ބނމޖ އ ސނނ

ހ.(.509. ޝރޙ އބނމޖ: ޢލޢއދނ މޣލޠޔ )އ. 9

ހ.(.517އބނ ރޖބ އލޙނބލ: އބނ ރޖބ އލޙނބލ )އ. . ޝރޙ9

ހ.(.9921. ޝރޙ ސނނ އބނމޖ: އބލޙސނ އއސނދ )އ. 2

*** خفو امت ل

سخأ

أ لج و زع للل ل

ن ق ف و ي نخأ ع يخاج و ،اه ض ريهافم ال

ه نإ،هبلم ع للخو عافللملخعللخيلصحخل ان ق ف و ي نخأ

ع ت و ه ان ح بخس و ،م يخرك لد و ج ال ارب و م لس و هللللص كع و ،د مم لوخس ر و هدبخ هبحخص و للع أ عجخ .يخ

***

މރޖޢތއ ކތބއސއތއށ މގއ


މރޖޢތއ

املنهاج رشح صحيح مسلم ين احلجاج: ميح ادلين انلووي، حتقيق: الشيخ خليل مأمون شيحا، دار . 1 ـه.1241املعرفة، بريوت، بلنان، الطبعة اثلانية عرش،

. هدي الساري مقدمة فتح ابلاري: أمحد بن يلع بن حجر العسقالين، دار السالم، الرياض، اململكة العربية 4 ـه.1241ودية، الطبعة األوىل، السع

تدريب الراوي يف رشح تقريب انلواوي: جالل ادلين السيويط، حتقيق: أبو معاذ طارق بن عوض اهلل، دار . 3 ـه.1242العاصمة، الرياض، اململكة العربية السعودية، الطبعة األوىل،

، اململكة العربية السعودية، طبعة . مصطلح احلديث: حممد بن صالح العثيمني، دار ابن اجلوزي، الرياض2 ـه.1231العام اهلجري

تدوين السنة انلبوية: حممد بن مطر الزهراين، مكتبة دار املنهاج، الرياض، اململكة العربية السعودية، . 5 ـه.1241الطبعة اثلانية،

داملحسن بن محد عرشون حديثا من صحيح ابلخاري دراسة أسانيدها ورشح متونها: كتب ورسائل عب. 6العباد ابلدر: عبداملحسن بن محد العباد ابلدر، دار اتلوحيد للنرش، الرياض، اململكة العربية السعودية،

ـه.1241الطبعة اثلانية،

. كيف نستفيد من الكتب احلديثية الستة: كتب ورسائل عبداملحسن بن محد العباد ابلدر: عبداملحسن بن 1 ـه.1241وحيد للنرش، الرياض، اململكة العربية السعودية، الطبعة اثلانية، محد العباد ابلدر، دار اتل

األعالم املحدثني ومآثرهم العلمية:. 1

حممد ضياء الرمحن األعظيم، أضواء السلف، الرياض، معجم مصطلحات احلديث ولطائف األسانيد: . 9 ـه.1245اململكة العربية السعودية، الطبعة اثلانية،

***

ފހރސތ ކތބއސއތއށ މގއ


ފހރސތ

2 ..........................................................................................................މޤއދމ

5 ..................................................................................................ޞޙޙލ ބޚރ

12 ................................................................................................ޞޙޙ މސލމ

17 .............................................................................................ސނނ އބ ދވދ

21 .................................................................................................ޖމޢއ ތރމޛ

28 .............................................................................................ސނނ އނނސއ

32 ...............................................................................................ސނނ އބނމޖ

35 ........................................................................................................މރޖޢތއ

36 .........................................................................................................ފހރސތ

kutub us sit hahkutubussithah

Documents