KÜRESEL KRİZ ve

‘Küresel kent’ İSTANBUL’a Etkileri

MUSTAFA SÖNMEZ mustafasnmz@hotmail.com

Ekim 2009

DÜNYA EKONOMİSİNDE KRİZLER 1980 SONRASI SIKLAŞTI

FİNANS KAPİTALİN YARATTIĞI BALONLAŞMA KRİZİ GETİRDİ

GSMH-Finans:Balonlaşma;1980-2007

0

50

100

150

200

250

0

50

100

150

200

250

300

350

400

GSYH (Trilyon Dolar) 10 22 32 55

Mali Stok (Trilyon Dolar)* 12 43 94 196

Derinlik (MS/GSYH) % 119 195 297 356

1980 1990 2000 2007

İYİLEŞME ÇİN VE HİNDİSTAN’DA HIZLI, ABD’DA YAVAŞ Gelişmiş ekonomilerde 2009’da yaşanan%3.5 düzeyindeki küçülmenin ardından, 2010’da büyümenin %1.25 civarında olması bekleniyor. Gelişmekte olan ekonomilerde 2009’da

%1.75 düzeyinde olan GSYİH artışının, 2010yılında % 5’e yaklaşması bekleniyor.

DÜNYA EKONOMİSİNİN 2009’DA YÜZDE 1,1 KÜÇÜLDÜKTEN SONRA 2010’DA YÜZDE 3,1

BÜYÜMESİ BEKLENİYOR

• Derin bir küresel durgunluğun ardından, geniş kapsamlı kamu müdahaleleriyle talebin desteklenmesi ve finans piyasalarındaki belirsizliğin ve sistemik riskin düşürülmesi sayesinde, ekonomik büyüme yeniden başladı. Finans sistemlerinin halen hasarlı durumda olması, kamu desteğinin kademeli olarak kesilmek zorunda olması ve varlık fiyatlarının şiştiği ekonomilerde yaşayan bireylerin yüksek işsizlikle mücadele edebilmek için tasarrufa ağırlık verecek olması gibi nedenlerle, düzelme sürecinin yavaş olması bekleniyor.

AVRUPA’NIN YÜKSELEN EKONOMİLERİ KRİZDEN DERİN YARA ALDI. Türkiye, bölgenin krizden en çok etkilenen ülkeleri arasında

AVRUPANIN"YÜKSELEN EKONOMİLERİ" VE TÜRKİYE'DE KRİZ, (GSYİH;%)

-20

-10

0

10

20

2007 5,5 4,7 8,9 1,2 6,8 6,2 5,5 6,2 10,4 6,1

2008 2,9 0,9 -0,7 0,6 4,9 6 2,4 7,1 6,4 2,7

2009(T) -5,2 -6,5 -17,4 -6,7 1 -6,5 -5,2 -8,5 -4,7 -4,3

2010(P) 1,8 3,7 -3,7 -0,9 2,2 -2,5 0,4 0,5 3,7 1,3

AVRUPA Yük.Eko..

TÜRKİYEBALTIK

Ülk.MACARİST

ANPOLONYA

BULGARİSTAN

HIRVATİSTAN

ROMANYA

SLOVAKYA

ÇEK.C.

TÜRKİYE 3 ÇEYREKTİR KÜÇÜLME YAŞIYOR- Türkiye, 2002-2007 döneminde sürekli büyüme süreçleri yaşadıktan sonra 2008’in son çeyreğinden itibaren

küçülmeye başladı.

İhracatta derin azalma Krizin Türkiye’nin önemli ihracat pazarları olan ülkelerin ekonomilerinde yol açtığı daralma, Türkiye’nin ihracatını da adeta vurdu. Kriz öncesinde aylık 11-12,8 milyar dolar aralığında seyreden ihracat Eylül 2009

ayıyla birlikte hızla azalmaya başladı.

• Ocak-Ağustos 2009 döneminde Türkiye’nin toplam ihracatı geçen yılın ayı dönemine göre yüzde 30,1 oranında azalarak 64,6 milyar dolara kadar geriledi. Oysa Türkiye 2008 yılının aynı döneminde 92,4 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirmişti.

SANAYİ ÜRETİMİ VE KAPASİTE KULLANIMI UMUT VERMİYOR

KRİZLE BİRLİKTE İŞSİZLİK EN BÜYÜK SORUNLARDAN BİRİ DURUMUNA GELDİ

KÜRESEL KRİZ, KÜRESEL KENT YA DA ADAYLARINI ÖNCELİKLE ETKİLİYOR.

İSTANBUL, 1994 VE 2001 KRİZLERİNDE YÜZDE 10 KÜÇÜLDÜ

1994   2001  

il payı Büy. il payı Büy.

  % % % %

TÜRKİYE 100 -5,5 100 -7,5

İstanbul 20,3 -10,6 21,5 -10,2

Ankara 7,9 -5,5 7,7 -11,3

İzmir 8,2 -1,9 7,6 -7

Kocaeli 4,6 -8,7 4,6 -3,6

Bursa 4 -11,3 4,2 -8,3

Adana 3,3 -5,9 2,9 -10,5

Manisa 2,6 -10,6 2,7 -8,1

Antalya 2,6 6,6 2,7 0,6

2002-2007 Büyüme Döneminde İstanbul, toplam

yatırımlardan yüzde 25 pay almıştı.

2008 KRİZİ İSTANBUL’DA DA REEL SEKTÖRÜ VURDU

• İstanbul’da kriz, önceki yıllardan farklı olarak reel sektörden başladı ve reel sektörü vurdu.

• Tekstil-konfeksiyon,deri sanayii ve inşaat ilk krize giren sektörler oldu..

• Gayrimenkul rantına dönük sektörler ciddi bir daralmanın eşiğinde

KRİZDEN, DÜNYA EKONOMİSİ İLE SANAYİ ÜSTÜNDEN EKLEMLENMİŞ İLLER DAHA ÇOK HASAR GÖRÜRKEN TURİZM BÖLGELERİ DAHA AZ

HASAR ALDI

• Türkiye’deki İllerin Gelişmişlik Sıralaması (2000 Yılı)

KÜRESEL KRİZ, İSTANBUL VE SANAYİYİ AKTARDIĞI İLLERDE YOĞUN BİÇİMDE YAŞANIYOR

• 1980 sonrasında sanayisini büyük kentin çeperlerine, çevre illerine taşıyan İstanbul, bu çevre illerdeki sanayi işyerlerinde yaşanan krizi , İstanbul’dan yönetmeye çalışıyor.

KAYITLI İŞÇİLERDE PAYI YÜZDE 30 OLAN İSTANBUL’DA 152 BİN İSTİHDAM KAYBI

KRİZ SONRASI

 HANGİ BÖLGE NE DURUMDA ?(Kayıtlı Ücretli Sayısı )      

  Eki.08 Haz.09 İstihdam Kaybı Ekim08-Hzr09%

Türkiye 9.119.936 8.922.743 -197.193 -2,2

1. İSTANBUL 2.759.812 2.608.304 -151.508 -5,5

2. ANKARA 764.667 797.958 33.291 4,4

3. İZMİR 609.457 582.163 -27.294 -4,5

4. BURSA 460.082 418.502 -41.580 -9

5. ANTALYA 345.635 360.970 15.335 4,4

6. KOCAELİ 311.406 288.598 -22.808 -7,3

7. ADANA 185.499 179.336 -6.163 -3,3

8. KONYA 172.088 178.644 6.556 3,8

9. TEKİRDAĞ 166.432 151.716 -14.716 -8,8

10. MUĞLA 133.840 148.368 14.528 10,9

11. KAYSERİ 145.437 138.791 -6.646 -4,6

12. MERSİN 139.198 137.197 -2.001 -1,4

13. MANİSA 145.730 136.836 -8.894 -6,1

14. G.ANTEP 136.776 133.013 -3.763 -2,8

15. DENİZLİ 138.795 126.631 -12.164 -8,8

15 il toplamı 6.614.854 6.387.027 -227.827 -3,4

İstanbul’da 1 kişi çalışıyor, 2 kişiyi geçindiriyor.

İstanbul Nüfusunda Çalışan-Çalışmayan Oranı(2008 12 milyon 491 bin)

20,96%

2,08%

2,55%

5,72%

0,22%

3,95%

0,92%23,83%

39,77%

Sigortalı işçi

Memur

Kayıt dışı(T)

İşveren,esnaf

ücretsiz aile işçisi

Resmi işsiz

Sayılmayan işsiz

15 yaştan küçük

İşgücü dışı

İSTANBUL 2008 Nüfusu,Bin Kişi

•Sigortalı işçi 2.618

•Memur 260

•Kayıt dışı(T) 318

•İşveren,esnaf 715

•ücretsiz aile işçisi 28

•Resmi işsiz 493

•Sayılmayan işsiz 115

•15 yaştan küçük 2.976

•İşgücü dışı 4.968

Sivil nüfus 12.491

İSTANBUL’DA ÜCRETLİLER YÜZDE 81 İstanbul tam bir ücretli metropolü. İşi olan nüfusun yüzde 81’i ücretli. Ücretlilik oranı Türkiye genelinde yüzde 62. İstanbul’da 320 bine yakın kaçak

çalıştırılan işçi var.

İstanbul'da İstihdamın Sınıfsal Yapısı,3 milyon 923 bin kişi , 2008,%

81%

18%

1%

Ücretl

İşveren ve kendi hesabına

Ücretsiz aile işçisi

İstanbul'da Ücretililerin Kayıtlılık Durumu (2008 ücretli sayısı: 3 milyon 923 bin kişi )

82%

8%

10%

Sigortalı işçi

Memur

Kayıt dışı(T)

İSTANBUL’DA NÜFUSUN YÜZDE 40’I HALA SANAYİDE- İstanbul, sanayiyi çevre illere aktarmış görünse bile, istihdamın yüzde 40’ı hala sanayide.

Bu oran Türkiye genelinde yüzde 27.

Türkiye'de İstihdamın Sektörel Dağılımı, 2008,%

24%

27%

49%

Tarı m

Sanayi

Hizmetler

İstanbul'da İstihdamın Sektörel Dağılımı, 3,9 milyon kişi, 2008,%

40,12%

59,52%

0,01

Tarım

Sanayi

Hizmetler

İSTANBUL’DA GERÇEK İŞSİZLİK, 2008 İÇİN YÜZDE 13,4 İstanbul’da 493 bin resmi işsizin yanında sayılmayan 115 bin işsiz ile birlikte 2008 işsiz

sayısı 608 bin. Türkiye işsizlerinin yüzde 14’ü İstanbul’da

2008 İstanbul İşsizleri, Bin Kişi

493

115

608

0

100

200

300

400

500

600

700

Resmi işsiz Sayılmayan İşsiz Toplam

• İstanbul, Türkiye istihdamında yüzde 20’ye yakın bir paya sahip. İşgücüne katılma oranı, yüzde 46,5 ve Türkiye ortalaması dolayında.

• 15 yaşın üstündeki 9,5 milyon nüfusun 5 milyona yakını işgücüne katılmıyor.

TÜRKİYE İHRACATINDAKİ PAYI YÜZDE 55 OLAN İSTANBUL’DA, YÜZDE 30 GERİLEME

İLLERE GÖRE İHRACAT (Bin $,2008-2009 ilk 8 ay) VE KAYSERİ İHRACATI    

  2009/9ay 2008/ 8ay FARK,Bin $ Değ.%

Toplam 64.622.196 92.393.517 27.771.321 -30,1

İstanbul 35.787.796 51.436.530 15.648.734 -30,4

Bursa 5.501.733 8.194.108 2.692.375 -32,9

Kocaeli 2.795.447 6.198.209 3.402.762 -54,9

İzmir 3.800.414 5.260.128 1.459.714 -27,8

Ankara 3.031.030 3.739.893 708.862 -19

Sakarya 1.042.587 2.336.177 1.293.591 -55,4

Gaziantep 1.894.154 2.086.986 192.833 -9,2

Denizli 948.696 1.518.469 569.774 -37,5

Hatay 945.628 1.195.120 249.491 -20,9

Adana 712.307 872.753 160.446 -18,4

Kayseri 610.758 746.239 135.480 -18,2

İçel 649.407 677.486 28.079 -4,1

Manisa 546.145 650.578 104.432 -16,1

Konya 473.154 593.143 119.990 -20,2

Trabzon 447.852 570.809 122.957 -21,5

İlk 15 il 59.187.109 86.076.627 26.889.519 -31,2

İTHALATTAKİ PAYI YÜZDE 55 OLAN İSTANBUL’DA YÜZDE 40 GERİLEME

İTHALATTA İLK 15 İLİN PAYI (2008-2009,İLK 8 AY,Bin $)  

  2008/8AY 2009/8AY Fark %

Toplam 87.573.634 145.658.132 58.084.499 -39,9

İstanbul 48.351.449 80.258.743 31.907.294 -39,8

Kocaeli 9.091.297 19.913.079 10.821.782 -54,3

Ankara 10.669.506 15.084.477 4.414.972 -29,3

Bursa 4.128.112 6.585.470 2.457.358 -37,3

İzmir 3.857.887 6.199.037 2.341.150 -37,8

Hatay 1.907.251 2.497.581 590.330 -23,6

Gaziantep 1.348.172 1.909.204 561.032 -29,4

Adana 1.062.302 1.551.501 489.199 -31,5

Zonguldak 910.087 1.527.932 617.845 -40,4

Sakarya 524.296 1.331.399 807.103 -60,6

Denizli 662.545 1.199.714 537.170 -44,8

Kayseri 650.747 987.289 336.542 -34,1

İçel 415.768 646.320 230.552 -35,7

Manisa 387.962 606.324 218.361 -36

Samsun 298.308 580.122 281.814 -48,6

15 İL 84.265.689 140.878.192 56.612.503 -40,2

15 İL PAYI 96,2 96,7 97,5  

İSTANBUL’DA YATIRIMLAR YÜZDE 65 DÜŞTÜ, İSTANBUL’UN PAYI YÜZDE 13’E GERİLEDİ

YATIRIMLARDA İSTANBUL'UN PAYI VE DÜŞÜŞ,(2006-2009 , 8 AYLIK YATIRIMLAR)

İst Pay,% İst,artış,% Türkiye,%

2006 26,0    

2007 16,4 -32,7 6,7

2008 15,8 -4,4 -1,0

2009 13,3 -65,3 -58,8

Toplam Yatırımlarda ve İstanbul Yatırımlarında Azalma, 2006-2009(8 ay, Milyon TL)

0

5000

10000

15000

20000

25000

İstanbul 4876 3281 3138 1088

Türkiye 18753 20013 19815 8158

2006 2007 2008 2009

KRİZDE İSTANBUL’DA KAMU GELİRİ YÜZDE 0,5, HARCAMALAR YÜZDE 14 ARTTI

VERGİ TAHSİLATI VE GİDERLERDE TÜRKİYE VE İSTANBUL(2008-2009(9 AY)

İSTANBUL TÜRKİYE

VERGİ TAHSİLAT GİDER VERGİ TAHSİLAT GİDER İst.Vergi Payı İst Gid.Payı,%

2009 58,3 7,2 156,3 197,2 37,3 3,7

2008 58 6,3 160,6 165,5 36,1 3,8

Değişim,% 0,5 14,3 -2,7 19,2

İSTANBUL’DA EMNİYET HARCAMALARI, SAĞLIK HARCAMALARININ ÖNÜNDE

İSTANBUL'DA KAMU HARCAMALARININ DAĞILIMI, 2009, 9 AY, 7,2 MİLYAR TL

9%

13%

18%

7%0%0%12%3%

36%

2% Genel Kamu Hiz.

Savunma Hiz.

Kamu Düzeni ve Güv.

Ekonomik İşler ve Hiz.

Çevre Koruma Hiz.

İskan ve Toplum Ref. Hiz.

Sağlık Hiz.

Dinlen., Kültür ve Din Hiz.

Eğitim Hiz.

Sos.Güv. & Sosyal Yar. Hiz.

NÜFUS BASKISI ALTINDAKİ İSTANBUL’UN KAMU ALTYAPI YATIRIMLARI AKSAYACAK

2008'DE NET GÖÇ VEREN VE ALAN İLK 10 İL

Göç Veren İlk 10 Net Göç Göç Alan ilk10 Net Göç

1.        Erzurum -24.586 1.        Antalya 36.225

2.        Diyarbakır -16.100 2.        Bursa 35.594

3.        Muş -15.838 3.        Ankara 30.562

4.        Ağrı -15.255 4.        İzmir 27.248

5.        Yozgat -14.765 5.        İstanbul 26.675

6.        Mardin -13.826 6.        Tekirdağ 25.161

7.        Adana -12.823 7.        Kocaeli 23.018

8.        Şanlıurfa -11.772 8.        Muğla 10.948

9.        Sivas -11.557 9.        Yalova 10.114

10.     Konya -11.258 10.     Eskişehir 9.761

İlk 10 il toplamı -147.780 İlk 10 il toplamı 235.306

İstanbul Nüfusu;1980-2008, Bin Kişi

4.741

7.308

10.072

12.569

•

•

İSTANBUL‘DA KAMU YATIRIMLARI,Milyon TL

 

2008 prj bedeli

Gerç, %

          İSTANBUL TOPLAMI            14 516 20,5

          İSTANBUL VE MUHTELİF İLLER KAPSAMINDAKİ YATIRIMLAR 9 441 41,5

          TOPLAM 23 957 28,8

          ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ TOPLAMI 10 634 17,4

          İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ TOPLAMI 9833 10,3

İSTANBUL’DA YOĞUNLAŞAN FİNANS SEKTÖRÜ KRİZDEN KARLI ÇIKTI VE BANKA KARLARINDA

YÜZDE 40 ARTIŞ YAŞANDI

Banka Net Karları, 2004-2009(8ay),Milyon TL

6452 5965

11364

1491613415 14267

2004 2005 2006 2007 2008 2009/8ay

Banka Net Karları; 2008-2009(8ay itibariyle),Milyon TL

10466

14267

2008/8ay 2009/8ay

DIŞ PAZARLA İLİŞKİLİ GELİŞMELER

• Dış talepteki azalma ile birlikte ihracatta, ve ona bağlı olarak ithalatta, toplamda dış ticarette daralma,

• Talep iyileşmesinde gecikmenin sanayide yaratacağı tahribat,

• İstanbul turizminde tempo kaybı eğilimi,• Transit trafikte azalma eğilimi,• Gemi inşa, lojistik gibi sektörlerde

yavaşlama

İÇ TALEPLE İLGİLİ GELİŞMELER

• Sanayi üretiminde gerileme,

• İnşaatta gerileme,

• Gayrimenkul sektöründe durgunluk,

• Ticarette durgunluk,

• Hizmetler(Finans dışı sektörlerde, reklam-medya sektörlerinde daralma),

• Kamu-belediye yatırımlarında durgunluk

İŞGÜCÜ-İSTİHDAM-İŞSİZLİĞE ETKİLER

• İstihdamda daralma,

• İşsizlikte artış,

• Kaçak (kayıtdışı çalışmada, yabancı kaçak işgücü rekabeti)

• Krizin beyaz yakalılara da bulaşması,

• KOBİ’lerde daralma ve mülksüzleşme

İÇ VE DIŞ GÖÇE ETKİLER

• İstanbul’a iç göçte yavaşlama(?)

• İstanbul’dan geriye göç eğilimi,

• İstanbul’a Batı’dan Türk kalifiye işgücü göçü,

• İstanbul’a dışarıdan yabancı vasıflı-vasıfsız işgücü göçü..

SOSYAL-SİYASAL EĞİLİMLER

• “Varoş”larda artan yoksullaşma

• Kamu-belediye yatırımlarında gecikme,

• 2B arazi satışları ve İstanbul gayrimenkullerinde özelleştirmeyi hızlandırma,

• Daha otoriter, daha muhafazakar bir yönetim biçimi

KÜRESEL KENT İDDİASI, KRİZİN ÖMRÜNE BAĞLI

• 2010’da Avrupa Kültür başkenti etkinlikleri kriz koşullarında gerçekleşecek.

• İstanbul’un küresel kent, FİNANSAL MERKEZ olma iddiası, küreselleşmenin yaralarını sarmasına bağlı. Küreselleşmenin akibeti de, Merkez’deki iyileşmeye bağlı..

• Bu iyileşme geciktikçe, çevre ülke olarak Türkiye nereye seyreder, İstanbul’un yeri ve misyonu ne olur?