Doc. Dr Emir Ćorović

1

„... to je diskurs u kome je sporno sve, uključujući i to šta je, odnosno šta bi kriminologija trebala da bude” (Z. Kanduč).

Kaže se da postoji onoliko definicija kriminologije koliko postoji autora.

CRIMEN /lat. zločin/ - LOGOS /grč. nauka/U NAJŠIREM SMISLU KRIMINOLOGIJA JE

NAUKA O ZLOČINU

2

3

Faktori interesovanja običnih ljudi za kriminalitet:1) Emocionalno interesovanje- strah od zločina;- potiskivanje sopstvenih kriminalnih težnji2) Opasnost po ustaljeni poredak etičkih i drugih društvenih vrednosti3) Kriminalitet je značajan ekonomski teret za zajednicu

4) Kriminalitet je koristan izvor za bolje razumevanje ljudi i njihovih postupaka

4

Principi:1) ISKUSTVENOST2) OBJEKTIVNOST3) PROVIZORNOST4 SKEPTICIZAM5) ETIČKA NEUTRALNOST6) EKONOMIČNOST7) DETERMINIZAM ----- probablistički pristup

5

KRIMINALNI FENOMEN ZLOČIN KRIMINALITET (primarni/ sekundarni) SOCIJALNE DEVIJACIJE (primerne/sekundarne) DELINKVENCIJA ZLOČINAC/ KRIMINALAC PRESTUPNIK/ IZGREDNIK KRIMINALIZACIJA ŽRTVA NEFORMALNA SOCIJALNA REAKCIJA FORMALNA SOCIJALNA REAKCIJA 6

Podela definicija kriminologije Prema obimu:

šire; uže.

Prema značenju delo/zločin/ ili učinilac/zločinac/; faktori ili postupci; delo ili reakcija.

7

8

Austrijska enciklopedijska škola Predstavnici: Hans Gross, Roland Grassberger, Ernest Seelig.Po Grasbergeru kriminologija obuhvata četiri grupacije disciplina:

- koje proučavaju kriminalne aktivnosti (kriminalna feno-menologija i kriminalna biologija);

- koje se bave činjenicima postupka (nauka o istrazi, sudska medicina, kriminalistička tehnika, psihologija krivičnog postupka i kriminalistička taktika);

- koje izučavaju zaštitu od kriminaliteta (prevencija krimi-naliteta, eugenika, socijalna politika, kurativna pedagogika, penologija);

- koje izučavaju tehnička sredstva zaštite od kriminalnog napada. 9

10

11

b) Uže koncepcije pojma kriminologije

Zastupnici ovog shvatanja su saglasni da je potrebno ovu nauku kao “pozitivnu” i eksperimentalnu razlikovati od krivičnog prava kao normativne discipline.

Kriminologija treba da se bavi etiologijom/ uzrocima i dina-mikom kriminalnih ponašanja (Gasin).

Jean Pinatel smatra da je kriminologija primenjena i sinteti-čka nauka. Deli je na:1) Opštu kriminologiju, koja opštava podatke o faktorima i mehanizmima delinkvencije;2) Kliničku kriminologiju, koja kao praktična nauka multi-disciplinarno pristupa pojedinačnom slučaju radi izrade pogodnog tretmana delinkventa i sprečavanjem mogućeg povratka.

12

5.2. Definivije prema značenju a) Nauka o delu (zločinu) ili o učiniocu (zločincu)

aa) Nauka o zločincu

Po Cessare Lombroso-u i pozitivistima kriminologija treba da izučava zločinca.

Zločin je izraz ličnosti prestupnika. De Greff: Baveći se kriminalcem bavimo se osnovnim

pitanjem kriminologije. Heuyer: Kriminologija ne proučava zločin po sebi – ona se

bavi zločincem.

13

14

15

a.c) Kompromisan stav

Zastupaju Cota i Ventura

U centar kriminologije je zločinac, kao odgovorni subjekt, ali i prestupi kao realna iskustvena pojava sadržana u ličnom intersubjektivnom iskustvu.

16

b) Nauka o faktorima ili nauka o postupcima

b.a) Nauka o faktorima

Kazuistička kriminologija ili kriminalna etiologija- “deo krivičnih nauka koji objašnjava faktore kriminaliteta kroz empirijska istraživanja”

Predstavnici: Enrico Ferri, Stephan HurwitzFerri govori o zakonima kriminaliteta

17

18

b.b) Nauka o postupcima

Dinamička kriminologija- “izučavanje postupaka koji vode kriminalitetu”

Predstavnivi: Howard Becker, Alberet Cohen

19

c) Nauka o delu ili o reakciji

Tradicionalna kriminologija- “u centru interesovanja, delo, zločinac ili prelazak na delo”

Kriminologija društvene reakcije

- “niti jedan akt nije, sam po sebi, devijantan (pa ni krimina-lan), već to postaje tek kada ga mehanizmi društvene reakcije takvim označe”

20

“Kriminologija je samostalna nauka koja, koristeći saznanja i istraţivačke postupke nauka o čovjeku i društvu, empirijski proučava kriminalni fenomen tj. zločin, njegovog izvršioca i žrtvu, kriminalitet i način na koji društvo reaguje na kriminalno ponašanje”

21

samostalna i jedinstvena nauka

interdisciplinarna i multidisciplinarna nauka

teorijsko- empirijska nauka

trodimenzionalno sagledavanje predmeta:etiološko, fenomenološko, viktimološko

22

Kriminalni fenomen- predmet kriminologije

Zločin (kao individualna pojava) Prestupnik (kao autor djela) Žrtva zločina Kriminalitet (kao masovna pojava) Reakcija (pojedinaca i društva na zločin i kriminalitet)

23

Zločin

zločin i zakon zločin i greh (moral i religija) zločin kao bolest (tela i duše) zločin kao izraz društvene dezorganizacije zločin kao socijalni proces (interakcija žrtve i policije)

24

Zločin i devijavije

Devijavije se izučava SOCIJALNA PATOLOGIJA Societas – društvo; Logos – nauka; pathos – bolest. Termin je skovao francuz Geren 1848., a osnivačem ove

discipline smatra se nemac Grotjan 1911. Devijantnost je relativna: ne postoji opšteprihvaćena

definicija Može se definisati jedino u odnosu na neki standard koji je

isto tako relativan Shvatanje devijantnosti je vremenski i prostorno uslovljeno Takođe, devijantnost je kulturno determinisana

25

Neka određenja socijalnih devijacija:- Po Dürkheim-u je normalno ono što je prosečno za većinu članova društva, dok je devijantno ono što odstupa, manje ili više, od proseka. Pri tome kriminalitet znatno odstupa od od proseka pa je nesporno patološka pojava.- Teorija etiketiranja (Beker, Lemert) – devijantan je onaj kome je ta etiketa uspešno “prikačena”.- Po Kittrie-u devijacije predstavljaju nekomformističko ponašanje/ stil života.- Po Džinićevoj to su ponašanja koja u značajnoj meri odstupaju od društvenih normi i izazivaju reakciju neodobravanja- Ponašanje suprotno normama ili očekivanjima drugih koje izaziva neslaganje ili kažnjavanje.- Svako neinkriminisano odstupajuće ponašanje. 26

Ponašanje Ciljevi Sredstva

Konformizam + +

Inovacija + -

Ritualizam - +

Retrizam - -

Bunt -/+ -/+

Mertonovo shvatanje devijacija prema raspoloživim srestvima i postavljenim ciljevima

27

Zločin/ devijacija

Da li se ugro-žavaju osno-vne vrednosti društva, pa i

sam opstanak društva?

Kakva je reakcija društva?

Kakav je karakter pojave?

Prisustvo pojave u društvu

Zločin DA FORMALNAAPSOLU-

TAN(???)

NISU SVI GRAĐANI ZLOČINCI

Devijacija NENEFOR-MALNA RELATIVA

N

SVAKI GRA-ĐANIN JE U IZVESNOJ MERI DEVI-JANTAN

Neki odnos između zločina i devijacija predstavljaju putem sledeće tabele

28

Reakcija društva na kriminalno ponašanje

Tradicionalno shvatanje- kriminologija: etiologija i fenomenologija- kriminalna politika: reakcija na kriminalitet

Savremeno shvatanje (Socijalni interakcionizam):Ne postoji kriminalno ponašanje samo po sebi. Koja će od ljudskih radnji biti svrstana u ovu kategoriju zavisi od izbora koji vrši dominantna društvena grupa.

Reakcija na kriminalna ponašanja određuje obim i strukturu pojave kojom se bavimo.”

29

PRAVNE KRIVIČNE NAUKE

NEPRAVNE KRIVIČNE NAUKE

POMOĆNE KRIVIČNE NAUKE

Krivično pravo Kriminologija Sudska/ medicina

Krivično procesno pravo Kriminalistika Sudska/ forenzička psihijatrija

Krivično izvršno pravo/ penologija (???)

Kriminalna statistika Sudska/ forenzička psihijatrija

Međunarodno krivično pravo

Uporedno krivično pravo

Kriminalna politika/ Politika suzbijanja

kriminaliteta30

Odnos sa krivičnim pravom

Krivično pravo predstavlja skup zakonskih propisa kojima se propisuju krivična dela i krivične sankcije, u cilju suzbijanja kriminaliteta. Ono je pravna nauka, pa primarno normativno pristupa kriminalitetu.

Kriminologija pristupa kriminalitetu kao realnoj pojavi??? Od von Listz-a krivično delo se shvata realistički!!! Kriminologija pristupa kriminalitetu kao socijalnoj pojavi. Pietro Nuvolon: kriminologija opisuje spoj delinkventa i

uzroka delinkvencije; krivično pravo opisuje krivične norme jednog pravnog poretka.

31

Franz von Listz (1851-1919). Osnivač sociološke škole krivi-čnog prava. Osnivač I međuna-rodnog kongresa kriminalista. Zaslužan za uvođenje niza modernih ideja u krivično pra-vo, kao što je specijalna pre-vencija.

32

Karl Binding (1841-1920). Zastupao jurističko ili normativno shvatanje krivičnog dela, kao i re-tributivističke teorije o svrsi kaž-njavanja.

33

Kriminalna politika

Kriminalna politika kao veština

Kriminalna politika kao nauka

Praktična, planska delat-nost kojom se organizuje delovanje društvenih sub-jekata u pravcu suzbijanja kriminaliteta.

Proučava ovu delatnost u cilju optimalne kontrole kriminaliteta

34

Profilaksa Represija

Preventivne mere koje se preduzimaju da ne dođe do kriminalnog ponašanja (tzv. ante delictum mere)

Mere upravljene prema krivičnom delu (tzv.pPost delictum mere)

Vidovi kriminalno političkog delovanja

Prevencija:1.Specijalna/ individualna2.Generalna/ opšta

Retribucija=odmazda

35

Primarna preven-cija (činioci u pri-rodnoj ili socijal-noj sredini koji o-težavaju kriminal-nu aktivnost.

Sekundarna pre-vencija (rano ot-krivanje krimina-liteta).

Tercijalna prevencija (mere prema pozna-tim učiniocima)

36

Penologija

Poena – kazna; Logos – nauka. Pojam penologije je širi od pojma krivično izvršno pravo.

Penologija u širem smislu obuhvata pored krivičnog izvršnog prava (što je pravna nauka), još i penologiju u užem smislu koja se bavi istorijskim, filozofskim, praktičnim pitanjima svrhe i postupaka izvršenja krivičnih sankcija, uključujući i menadžment zatvorskih ustanova, i kriminalnu terapeutiku koja izučava terapeutske postupke koji se primenjuju prema osuđenicima.

37

Kriminalistika

Kriminalistička taktika

Kriminalistička tehnika

Kriminalistička metodika

38

KRIMINALNA ANTROPOLOGIJA

Uslovljenost zločina organskom stru-kturom individue (Lombroso)

KRIMINALNA PSIHOLOGIJA

Odnos zločina i psiholođkih osobina (psihoanaliza, teorije inteligencije)

KRIMINALNA PSIHOPATOLOGIJA

Zločin je posledica poremećenog uma (Niceforo)

KRIMINALNA BIOLOGIJA

Veza biološke konstitucije i krimina-liteta (Kretschmer)

KRIMINALNA SOCIOLOGIJA

Veza društvo kriminalitet

39

Johan Casper Lavater

1741-1801

•Lavater u svom delu “Fragmenti fizio-gnomije” dovodi u vezu karakter sa no-sem, ušima, ustima, očima, bradom i podvaljkom.• Njegova otkrića su od značaja za nastanak FRENOLOGIJE.• FRENOLOGIJA - parapsihološka disciplina koja se bavi proučavanjem uticaja oblika lobanje na ponašanje i emocionalni život čoveka.• Moždane funkcije se razvijaju ili upotrebom delova mozga ili nasleđem (hereditet), a mogu se utvrditi putem čvoruga na lobanji.

PRIMER STARIH ANTROPOLOŠKIH SHVATANJA

40

• flegmatik – ravnodušan, hladan čovek, “hladne kr-vi”;

• kolerik – plahovit, žučan čovek, besan, ljut;

• sangvinik – lako uzbud-ljiv, podložan za prijatno, ali i neprijatno raspolože-nje;

• melanholik – setan, tu-žan, snužden

41

ASTENIK ATLETIK PIKNIK EKTOMORFNI MEZOMORFNI ENDOMORFNI

Kretschmer-ova tipologija (primer bioloških shvatanja)

42

Victima (lat.) – žrtva, logos (grč.) – nauka. U pitanju je nauka (ili grana kriminologije) koja se bavi izu-

čavanjem žrtve. Kako kaže Šeparović to je “znanost o žrtvi”.

Vezuje se za Hansa von Hentiga (knjiga iz 1948. godine) Neki je tretiraju kao samostalnu nauku, a neki kao krimino-

lošku disciplinu Bavi se ličnošću žrtve, njenim odnosom sa zločincem i

njenim uticaj na na kriminogenezu. Ili, fenomenološkim i etiološkim aspektima neke ličnosti i procesima njenog stradanja.

43

Neki smatraju da je odvajanje viktimologije neprihvatljivo, jer se time koda neraskidiva veza između “kriminalniog para” - žrtve i zločinca. Neki u tom kontekstu ističu da su žrtve integralni deo kriminoloških studija.

U užem smislu bavi se samo žrtvana zločina; u širem smislu izučava “sve ljude koji pate”.

Opšta i penalna (interakcionistička) viktimologija

Hans von Hentig (1887-1974)

44

Methodos – grč. staza, put, način dolaženja do saznanja Metodologija je grana logike koja se bavi proučavanjem na-

učnih metoda METOD je teorijsko saznanje i tehnički postupak koji

koristimo u istraživanju nekog predmeta. Dva elementa:

I – saznanja o delu stvarnosti koje istražujemo i logička pravila koja to proučavanje usmeravaju (Gassin: LOGIKA KRIMINOLOŠKOG ISTRAŽIVANJA)II – tehnike prikupljanja i obrade podataka (često se poistovećuje sa metodom).

45

Naučno saznanje je ono saznanje do kojeg dolazimo upotrebom naučnih metoda, a u cilju sticanja istinitije, ili potpunije spoznaje o predmetu istraživanja.

Nije prihvatljivo shvatanje da naučna saznanja predstavljaju apsolutnu istinu. Setimo se principa skepticizma!!!

Naučno istraživanje se obavlja upotrebom naučnih metoda u skladu sa odgovarajužim naučnim principima.

Naučno istraživanje se obavlja planski – ono ima svoju strukturu.

46

I faza Određivanje istraživačkog problema, tj. predmeta is-traživanja (postavljanje hipoteze)

II faza Sastavljanje istraživačkog planaIII faza Prikupljanje, obrada i činjenica

IV fazaUtvrđivanje naučnih zakoni-tosti*, tj. uzročnih veza me-đu pojavama (naučno objaš-njenje*)

Provera hipoteze

V faza Provera prethodno dobijenih saznanja

- Naučno objasniti neku pojavu znači pokazati da je ona nastala nužno iz nekog prethodnog činjeničnog stanja.- U nauci zakon predstavlja jezički jasno i logički precizno formulisane iskaze o objektivno postojećim, suštinskim i re-lativno stalnim vezama i odnosima među pojavama, koje služe kao najracionalnija osnova objašnjenja i predviđanja. 47

Teorije - zbir logički povezanih ideja i uopštavanja kojima se objašnjavaju određeni događaji i procesi.

Metod – sluga terorije

Metod – teorija/ odnos međuzavisnosti

48

PrimerI Predmet istraživanja: Nasilje u porodici na području Novog

Pazara u kojem se kao oštećena lica javljaju maloletna lica, s ciljem utvrđivanja adekvatnosti kaznene politike;

II Plan: istražiti period od 2002-2012 godine (istorijski me-tod); utvrditi učešće ovog modaliteta u ukupnom broju prijavljenih slučajeva nasilja u porodici (kvantitativne); analizirati izvesni broj slučajeva (10% svake godine – uzorak);

III Prikupljanje, obrada i tumačenje činjenica: podaci policije, tužilaštva, suda; pravnosnažno okončani postupci; struktura krivičnih sankcija; zastareli predmeti ili oslobođenje od op-tužbe; lične i porodične prilike učinilaca i dece....

IV Provera hipoteze: da li je kaznena politika zadovoljavajuća i da li je uočen trend povećanja ili smanjenja broja ovih dela u posmatranom periodu.

V Provera rezultata: npr. aplikativno ili kroz nova istraživanja 49

Kvalitativni i kvantitativni podaci Pojedinačni i društveni podaci Prošli i sadašnj podaci Primarni i sekundarni podaci

50

Metodi za ispitivanje kvantitativnihi kvalitativnih podataka

Tzv. kvantitativna kriminologija vezana je za pojave ko-je se mogu meriti. (uticaj pozitivizma)

Koriste se statističke metode kojima se utvrđuje veza izme-đu dve pojave – statistička veza.

Prati se tzv. koeficijent korelacije između kriminaliteta i neke druge pojave (npr. životni standard, nivo obrazovanja).

Tzv. kvalitativna kriminologija vezana je za pojave koje se ne mogu meriti. (uticaj protivnika pozitivizma).

Koriste se brojni kvalitativni metodi: posmatranje sa učes-tvovanjem; intervju i anketa, analiza sadržaja (pisma, dne-vnivi itd.).

Moguće je kvantifikovati podatke dobije kvalitativnim metodama.

51

Metodi ispitivanja pojedinačnih i društvenih podataka

Pojedinačni podaci odnose se na ispitivanje pojedinačnih slučajeva.

Ispitivanjem društvenih podataka polazi se od toga da je kriminalitet uslovljen društvenim činiocima

GREŠKA ZAMENE NIVOA – kada se iz rezultata prou-čavanja pojedinačnog slučaja zaključuje o masovnoj pojavi i obratno, kada se opšta saznanja mehanički primenjuju na konkretni slučaj

52

Metodi za proučavanje prošlih i sadašnjih podataka

Kriterijum: vremenski period na koji se odnose Kod prošlih podataka primenjuje se istoriografski metod;

kod sadašnjih uglavnom zvanične evidencije nadležnih organa.

Ovi metodi se kombinuju kod tzv. Longitudinalnog ispitiva-nja (ili metoda)

Metodi za proučavanje primarnih i sekundarnih podataka

Primarni su podaci u okviru kriminoloških istraživanja Sekundarni podaci prikupljaju druga lica, ne za naučne

svrhe.

53

S obzirom na način pristupanja predmetu:1. Individualistički pristup – metod izučavanja pojedinačnih slučajeva2. Globalistički pristup – statistički metod3. Metodi “srednjeg obima” – između prvog i drugog

54

Istorijske studije Koristi se istoriografski metod. Nije cilj samo izučavanje “kriminalne istorije”, već i da se

prouče pravi razlozi zbog čega su vremenom usvojeni neki krivičnopravni mehanizmi.

Komparativne studije Upotreba uporednog/ komparativnog metoda Pretpostavka je da pojave koje se porede budu uporedne. Kroskulturno poređenje; krosregionalna analiza Tzv. Komparativna kriminologija (začetnik Hermann

Mannheim)55

Studije predviđanja Predviđanje ili predikcija potiče iz pozitivizma U predikciji se koriste različiti metodi. Farrington i Tarling smatraju da se mogu predviđati:

1. efekti selektivnog onemogućavanja (npr. koliko zatvor može uticati na smanjenje određenog kriminaliteta u određenom vremenskom periodu);2. buduća opasnost delinkventa po okolinu;3. maloletnička delinkvencija;4. ponašanje uslovno otpuštenih lica;5. efekti zatvorskog tretmana;6. tehnike individualnog;7. buduća stopa kriminaliteta.

56

U krajnjoj liniji sva predviđanja možemo svesti na dve situ-acije:1. predviđanje zločina kao individualnog čina;2. prognoziranje kriminaliteta kao masovne pojave u određenom vremenu i prostoru.

Dobro predviđanje zavisi od: 1. faktora predviđanja /prediktori/2. određivanje vremena potrebnog za predviđanje.

57

Uticaj medicine i psihologije na kriminologiju:1. klinički metod;2. anamnestički metod.

Klinički metod

Klinički metod se najčešće koristi za dijagnostifikovanje problema i abnormalnosti, i stim u vezi za određivanje tret-mana prema prestupniku.

Razlikujemo:I faza: kliničko ispitivanje – ispitivanje ličnosti i drugih ka-rakteristika prestupnika da bi se odredio tretman.

II faza: tretman koji se prema njemu primenjuju radi pobolj-šanja psihičkog stanja ili promena njegovog ponašanja

58

Šeme prognostike (Schild, Schwaab, Maywerk) Tablice predviđanja (bračni par Glueck)

Schildov primer Ispitao 500 delinkvenata i izvojio:

a) antropološke činioce: psihopatije, nasledne mane, alkoholi-zam, kriminalitet predaka;b) socijalne činioce: zapuštenost u vaspitanju, kriminalitet u doba maloletstva, neuspeh u školovanju/ poslu, brz povrat, međumesni kriminalitet.

Potom ispitao 500 (pred)delinkvenata:a) koliko svaki od njih poseduje navedene osobine;b) grupisao prema broju osobinac) izračunao procenat povrata za svaku grupuGrupa koja nije imala ni jednu osobinu povrat 3%; grupa sa najvišim brojem obeležja povrat 100%

59

Istraživanja Glueck-ovih Pokušali da iznađu instrumente po kojima će se u ranoj

mladosti, pre polaska u školu, moći selektovati potencijalni delinkventi.

1) uporedno posmatranje grupa od po 500 delinkvenata i ne-delinkvenata, s tim da se kod formiranja grupa vodilo raču-na da se pripadnici grupa ne razlikuju ni po jednoj osobini;

2) odredili grupe činilaca koje utiču na delinkvenciju: društ-veni faktori - zahtevi roditelja za disciplinom dece, osećanja roditelja prema deci, kohezija u porodici; psihičke osobine – svedene na karakter ispitanika; duševno zdravlje;

3) Izrada tri serije tablica – deca se svrstavaju u neku od gru-pa. Svaka tablica ima i podgrupu gde je izražen procenat prestupnika u posmatranim slučajevima i podaci o učestalo-sti osobine među delinkventima.

60

Anamnestički metod Proučavanje životne istorije (pisama, dnenika i sl.) – Začetnici: Shaw 1930, Sutherland 1937. Posmatranje sa i bez učestvovanja – Whyte “grupe sa

uličnih ćoškova”; Teško je ili nemoguće kriminalce izučavati u njihovom

prirodnom ambijentu. Svesituacioni metod – posmatranje sa učestvovanjem i

eksperiment (Mergen, 1949) - izučavanje subkulture čergara

61

Nenametljiva posmatranja – ljudi svugde ostavljaju tragove, što pažljiv istraživač može iskoristiti.

Dokumentaciona analiza obuhvata analizu različitih dokumenata: primarnih, sekundarnih i tercijalnih; javnih i privatnih; traženih i netraženih.

Analiza sadržaja predstavlja poseban oblik posmatranja koja se prvenstveno primenjuje radi otkrivanja društvenih aspekata ljudske komunikacije.- elementi:

1) odašiljač poruke; 2) sadržaj poruke;3) primalac poruke.

62

Uzorak Uzorak - isečak stvarnosti koju izučavamo (npr. povratnici,

maloletnici i slično). Reč je o obliku nepotpune indukcije. Reprezentativnost uzorka zavisi od: 1) brojnosti i prirode

uzroka i 2) načina njegovog izbora. Vrste uzorka:1) Slučajni – svaka pojedina pojava koja ulazi u okvir uzorka

ima podjednake šanse da bude izabrana. Prema načinu odre-đivanja uzorka (randomizacija) mogu se razlikovati kvazi-slučajni ili sistematski uzorci (npr. svaki treći osuđenik po-ređan po abecednom redu) i prosti slučajni uzorak (npr. svaki osuđenik dobije broj koji se potom kompjuterski izvuče).

63

2) Stratifikovani uzorak– pojave koje sači-njavaju uzorak se podele na stratume/ slojeve (razvrstavanje po polu, starosti itd.) čime se smanjuje verovatnoća greške u izboru. Sličan mu je grupni/ višefazni / koncentrisani uzorak (ili klaster analiza) gde se umesto izučavanja svih gradova odaberemo samo neke kao predstavnike širih područja.

3) Narastajući uzorak – sam ispitanik/ respodent prepo-ručuje one koje bi smo mogli ispitivati.

4) Kvota – koristi se pri ispitivanju javnog mnjenja ili tržišta.

64

Longitudinalno (panel) ispitivanje

Ispitivač putem intervjua ili ankete dolazi sadržaja svesti respodenata.

Usmereno na proučavanje karakteristika ponašanja i promena u stavovima određene grupe ljudi tokom dužeg vremenskog perioda

Primenjuje se radi proučavanja kriminalnosti i suzbijanja kriminalkiteta različitih uzrasta, radi predvišanja nastanka i prestanka kriminalnih karijera, kao i mehanizma prenošenja kriminaliteta sa jedne generacije na drugu.

Mogu biti prospektivne (prati se unapred) i retrospektivne (istražuje se unazad).

65

Primer: Kembridž – somervilska studija o razvoju maloletničke delinkvencije iz 1935. god.- zadatak: sprečavanje delinkvencije i razvoj stabilne karakterne crte ličnosti maloletnika;- praćeno nekoliko stotina dečaka deset godina;- bili su stanovnici Kembridža i Somervila koji su zbog nekih činilaca (privredna nerazvijenost, gustaa naseljenost) smatrani pogodnim za delinkvenciju.- respodenti su bili “loši dečaci”, svrstani u dve grupe, i svakom članu jedne grupe odgovarao je “parnjak” iz druge grupe.- hipoteza: intezivan tretman socijalnih radnika može sprečiti kriminalitet “štićenika”- Rezultati: između maloletnika podvrgnutih tretmanu i onih koji to nisu bili nije imalo razlike.

66

Eksperiment Oblik posmatranja koji karakteriše veštačko izazivanje neke

pojave. Vrste:

- laboratorijski, terenski i prirodni. Kontrolisani eksperiment (terenski eksperiment)

- dve grupe (eksperimentalna i kontrolna);- uvodi se činilac koji deluje na eksperimentalnu grupu

Čuveni Stadforski eksperiment 1973. godine (Haney, Banks,Zimbardo):- uticaj zatvorskog života na zatvorenike i osoblje;- 21 dobrovoljac učestvovao u eksperimentu, koji su razvrstani u dve grupe (osoblje i osuđenici) i stavljeni u uslove života slični onim u zatvoru. Rezultati poražavajući.

67

U pitanju je kvantitativna/ matematička metoda.

U Kriminologiji se statistika koristi radi:- grupisanja podataka – podaci se razvrstavaju u statističke (numeričke, atributivne, vremenske i geografske) grupe i nizove;- prikazivanje podataka (tabele, grafikoni);- opisivanje podataka i utvrđivanje veze između pojava (tj. korelacija).

68

Metod korelacije – veza između kriminaliteta i neke pojave:- da li veza postoji; njena jačina; njena priroda.- pozitivna korelacija: obe varijable rastu ili opadaju/ negativna korelacija: jedna varijabla opada druga raste- Pearsonsov koeficijent: +1,00 ili -1,00.

Izgled da bude

uhapšen

Klasna pripadnost

ocaKlasna

pripadnost

obrazovanje

Etnička pripadnost

pol

69

Evidencije kriminaliteta- trendovi kriminaliteta: dobijamo ih upoređivanjem apso-lutnih podataka o kriminalitetu uopšte ili nekje vrste u raz-ličitim vremenskim periodima;- kvota kriminaliteta:

- kvota osuđenih lica – odnos/ udeo osuđenih lica u određenom periodu i 100.000 stanovnika istog uzrasta- časovnik zločina – ukupan broj krivičnih dela određene vrste na nekom području učinjen u jednoj godini podeli se sa vremenskim jedinicama.

Broj izvršenih dela/ broj stanovnika x 100.000

70

Levak Krivične prijave

Optužni akti

Osuđena lica

Osuđenici na zatvorsku kaznu 71

Tamna brojka - razlika između stvarno izvršenog i zvanično evidentiranog krimiknaliteta.

Sivi broj – sva prijavljena, ali nerasvetljena krivična dela.

Metode izučavanja tamne brojke kriminaliteta:- Studije samooptuživanja (anketiraju se deca, studenati, radnici, građani)

- Studije o žrtvama (istražuje se viktimizacija)

Problematike brojke preuveličavanja – fantomski krimina-litet

72

Pluralizam postupaka i koncepcija u istraživanju kriminaliteta Triangulacija u užem smislu – upotreba dva ili više metoda za

prikupljanje činjenica ili angažovanje dva ili više istraživača u istom projektu, radi izbegavanja greški koje mogu biti posledica njihovih predrasuda ili jednostranosti.

Unutrašnja i spoljašnja triangulacija Triangulacija u širem smislu – upotreba različitih strategija u

istom istraživanju kako bi se obuhvatio što širi krug aspekata i dimenzija predmeta istraživanja, njegovi rezultati učinili mproverljivijim, a pojava koja se izučava bila potpunije objašnjena.

73