Kraljevina SHS 1919-1929

Granice i prostor

• Granice države odredjene su na Versajskoj mirovnoj konferenciji, 1919-1920.god.

• Ugovorom u Sen Žermenu, jugoslovenskoj državi pripao je deo Istre, Dalmacije i Slovenija, dok je Italiji pripao deo Istre i još neka manja područja

• Ugovorom u Trijanonu jugoslovenskoj državi pripale su Hrvatska, Slavonija i Vojvodina (oko 200.000 Madjara ostalo je u sastavu jugoslovenske države)

• Banat je podeljen izmedju Kraljevine SHS i Rumunije

• Ugovorom u Nejiu, učinjena je korekcija granice u korist jugoslovenske države (gradovi Caribrod(Dimitrovgrad) i Bosilegrad, Strumica, korekcija na reci Timok)

Državno uredjenje

• Krajem 1918.god. formirana je prva privremena vlada, od najznačajnijih predstavnika stranaka sva tri naroda.

• Predsednik vlade bio je radikal Stojan Protić, potpredsednik vlade bio je Anton Korošec (Slovenac), ministar spoljnih poslova Ante Trumbić (Hrvat) a ministar unutrašnjih poslova Svetozar Pribićević (srpski političar iz Hrvatske)

• Prva velika sila koja je priznala novu državu, početkom 1919.god., bile su SAD

• Odlukom vlade država je dobila ime Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, taj naziv je promenjen jula 1920.god., kada je država dobila ime Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca

• Ubrzo je usvojen i gregorijanski kalendar, usvojeni su zastava i grb

Privremeno narodno predstavništvo

• Stvaranjem jugoslovenske države prestala je funkcija svih zakonodavnih predstavništava na teritoriju jugoslovenske države

• Sve funkcije prenete su na Privremeno narodno predstavništvo, koje su činili poslanici Narodne skupštine Srbije, Narodnog veća, delegati Jugoslovenskog odbora i predstavnici Crne Gore, Makedonije i Vojvodine

• Najvažniji zakon, donet u vreme Privremenog narodnog predstavništva, bio je Zakon o izboru narodnih poslanika za Ustavotvornu skupštinu, donet septembra 1920.god.

Političke stranke

• Najznačajnija srpska stranka bila je Narodna radikalna stranka, na čelu sa Nikolom Pašićem

• Stranka se zalagala za stabilnu jedinstvenu državu, sa lokalnom samoupravom i srpskom dinastijom na čelu

• Zalaganjem prestolonaslednika Aleksandra, 1919.god. u Sarajevu osnovana je Demokratska stranka, na čelu sa Ljubomirom Davidovićem i Svetozarom Pribićevićem

• Stranka se zalagala za državu na ideji integralnog jugoslovenstva, jedinstvenog jugoslovenskog naroda, i stvaranje moderne gradjanske nacije

• Koreni stranke su bili u brojnim pojedincima i strankama liberalnog i demokratskog opredeljenja, iz Srbije Samostalna radikalna stranka (Ljubomir Davidović), iz Hrvatske stranke Hrvatsko-srpske koalicije (osnovana 1903.god., na čelu sa Svetozarom Pribićevićem)

• Stranka je imala podršku dvora, kojem je odgovaralo slabljenje radikala

• Ljubomir Davidović (1863-1940)

• Prvi predsednik Demokratske stranke

• Najpopularnija stranka u Hrvatskoj bila je Hrvatska republikanska seljačka stranka (HRSS)

• Na čelu stranke bio je Stjepan Radić• Stranka se zalagala za federalno državno

uredjenje, pravo Hrvata na samoopredeljenje i republikanski oblik vladavine

• 1925.god. stranka odbacuje republikanizam, menja ime u Hrvatska seljačka stranka (HSS), prihvata dinastiju Karadjordjevića

• Dominantna stranka u Sloveniji bila je Slovenska ljudska stranka (SLS), na čelu sa Antonom Korošecom

• To je bila katolička stranka, čuvar slovenačkog nacionalnog, kulturnog identiteta

• Stranka koja je zastupala interese bogatih muslimana bila je Jugoslovenska muslimanska organizacija (JMO), na čelu sa Mehmedom Spahom

Komunisti

• 1919.god. osnovana je Socijalistička radnička partija Jugoslavije, koja je 1920.god. promenila ime u Komunistička partija Jugoslavije

• Partija se zalagala za republikansko uredjenje i dolazak na vlast revolucionarnim putem, zbog čega se odmah našla na udaru vlasti

• 1920.god. doneta je uredba “Obznana” kojom je rad stranke privremeno zabranjen, na šta je stranka odgovorila terorističkim napadima na regenta Aleksandra i ubistvom ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića

• Nakon ovih atentata 1921.god. donet je Zakon o zaštiti države, kojim je stranka stavljena van zakona, a mandati komunističkih poslanika oduzeti

• Svoj rad stranka je nastavila u ilegali

Izbori za Ustavotvornu skupštinu

• Održani su krajem 1920.god.

• Najviše poslaničkih mandata osvojile su četiri stranke; po rasporedu: Demokratska stranka, Narodna radikalna stranka, Komunistička partija i Hrvatska republikanska seljačka stranka

Prvi ustav

• Prvi ustav izglasan je na Vidovdan 28.juna 1921.god., pa je dobio naziv Vidovdanski.

• Ustav je donet tesnom većinom i bez učešća hrvatskih poslanika; glavni zagovornici ustava bili su demokrate i radikali, a izglasali su ga uz pomoć JMO i SLS.

• Ustavom je država definisana kao ustavna, parlamentarna monarhija, pod dinastijom Karadjordjevića

• Zakonodavnu vlast vršili su kralj i Narodna skupština, ali je kralj imao veoma široka ovlašćenja, što mu je davalo prednost (sazivao je i raspuštao skupštinu, potvrdjivao je zakone, bio je vrhovni komandant vojske)

• Kralj je imenovao vladu, koja je vršila izvršnu vlast

• Na političkoj sceni Kraljevine bilo je mnogo partija sa različitim nacionalnim, verskim ili socijalnim programom, što je išlo u prilog kralju Aleksandru, koji je težio apsolutnoj vlasti i bio protivnik jakih stranaka i lidera

• Do 1929.god. on je izazvao veliki broj političkih kriza, smenjivanjem i postalvljanjem vlada

• Oslonac u svojoj vladavini on je pre svega nalazio u vojsci, dvoru, preko kojih se mešao u rad stranaka

Spoljna politika

• Od ujedinjenja, Kraljevina SHS se u spoljnoj politici oslanjala na sile Antante i vezivala za “versajski sistem bezbednosti”

• Bila je deo francuskog sistema kolektivne bezbednosti, uperenog protiv jačanja Nemačke i širenja sovjetskog komunizma

• Povezivala se sa zemljama Balkana i srednje Evrope, pre svega zbog opasnosti od pretenzija Madjarske i Bugarske, koje su imale podršku Italije

• 1920-1921.god. Kraljevina SHS, Rumunija i Čehoslovačka formirale su Malu antantu

• Ciljevi saveza bili su: odbrana od madjarskih pretenzija, i sprečavanje povratka dinastije Habsburg

• Mala antanta se uklapala u francuski sistem kolektivne bezbednosti