Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 228 · 2015

Anna Odrobina Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych odrobina@uek.krakow.pl

KORPORACJE TRANSNARODOWE W DZIAŁALNOŚCI BADAWCZO-ROZWOJOWEJ

PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE Streszczenie: W niniejszym opracowaniu Autorka podjęła próbę ustalenia znaczenia korporacji transnarodowych w działalności badawczo-rozwojowej sfery biznesu w Polsce. Najistotniejsze analizy odnoszą się do struktury biznesowych B+R z podkreśleniem za-angażowania KTN w tworzenie wiedzy i technologii w Polsce, uwzględniając także dane sektorowe. Analizy pokazują niewielki postęp w biznesowych B+R w Polsce, który jed-nak opiera się głównie na filiach zagranicznych korporacji, podczas gdy rodzime firmy pozostają relatywnie bierne w tej materii. Słowa kluczowe: B+R biznesu w Polsce, KTN w B+R w Polsce, inwestycje w B+R, struktura biznesowych B+R w Polsce. Wprowadzenie

W zakresie działalności badawczo-rozwojowej (B+R) korporacje transna-rodowe (KTN) stanowią kluczowe podmioty, kształtujące wielkość i lokalizację B+R we współczesnej gospodarce światowej, a także są siłą napędową procesów zachodzących w tej sferze, takich jak internacjonalizacja B+R, międzynarodowa współpraca badawczo-rozwojowa, transfer wiedzy i technologii [OECD, 2008, s. 13-54; 2011, s. 14-25]. Gospodarka polska także stała się lokalizacją wybiera-ną przez korporacje transnarodowe dla jednostek badawczo-rozwojowych, stąd też wydaje się zasadne rozważenie, w jakim stopniu przyczyniają się one do tworzenia wiedzy i technologii w sferze biznesu w Polsce.

Anna Odrobina 50

Celem opracowania jest ustalenie znaczenia KTN w działalności B+R sfery biznesu w Polsce. Z tego względu konieczne będzie określenie charakteru i spe-cyfiki B+R przedsiębiorstw w Polsce. Na tym tle analizie zostaną poddane na-kłady badawczo-rozwojowe zagranicznych korporacji transnarodowych realizo-wane w gospodarce polskiej. Wydaje się bowiem, że KTN dostrzegają potencjał Polski w B+R i przyczyniają się do poprawy sytuacji w tym obszarze. 1. Działalność B+R przedsiębiorstw w Polsce

Zaangażowanie sfery biznesu w realizację badań i rozwoju w Polsce stanowi poważne wyzwanie. Słabość przedsiębiorstw w Polsce w tej materii wydaje się być niezrozumiała, zwłaszcza w sytuacji silnej konkurencji, w której dla firm wygrywających kluczowe staje się podnoszenie poziomu innowacyjności. Ta z kolei jest nierozłącznie związana z realizacją nakładów badawczo-rozwojowych. Ponadto aktywność przedsiębiorstw w B+R przynosi korzyści całej gospodarce, gdyż firmy dążą do jak najszybszego komercjalizowania tworzonej wiedzy i technologii, a więc wdrażając je w gospodarkę, generują efekty synergiczne odczuwane przez inne przedsiębiorstwa oraz gospodarkę jako całość [UNCTAD, 2011, s. 5-14; European Commission, 2012a, s. 9-15; Kozioł-Nadolna, 2013, s. 101-102].

Niestety w przypadku nakładów badawczo-rozwojowych w Polsce kluczo-wymi dwoma problemami są: ‒ niewystarczające całkowite nakłady B+R w gospodarce (GERD), ‒ niskie zaangażowanie sfery biznesu w nakłady B+R (BERD).

Całkowite nakłady badawczo-rozwojowe w Polsce, pomimo że systema-tycznie się zwiększają w ujęciu nominalnym, cechuje ogromny dystans do czo-łówki światowej oraz większości krajów UE. Chodzi tutaj o wskaźnik relatywny w odniesieniu do poziomu PKB. W latach 2001-2010 udział GERD w PKB po-zostawał na niższym poziomie niż w 2000 r. (0,64%), a wzrost nastąpił dopiero w 2010 r. do poziomu 0,74%. W 2012 r. GERD stanowiły 0,9% PKB, co oznaczało nakłady na poziomie 6,35 mld USD (rys. 1). Wprawdzie w latach 2000-2012 wielkość nakładów B+R zwiększyła się ponad dwukrotnie, niemniej jednak tempo wzrostu GERD jest niewystarczające, a kształtowanie się wskaźnika udziału GERD w PKB plasuje Polskę na jednym z ostatnich miejsc w UE. W nowej stra-tegii badań i innowacji z 2012 r. Komisja Europejska wyznaczyła indywidualny cel GERD dla Polski na poziomie 1,7% PKB w 2020 r., co będzie wymagać znaczącej intensyfikacji inwestycji B+R [Eurostat, 2012; Eurostat, 2013].

R Ź

-tinndwnNpsżrTn

Rys

Źródł

-roztowinwna rniż dziewzrnie Niepopsiębże jrozwTymnad

s. 1.

ło: O

Wzwo

wanowesty

rys.wspe wrastawzstet

przebioredywojmczdziej

Dz

Oprac

W tyojowo wycja. 1,pom

w wała rosty wednirstwyną jowzaseję,

Ko

ziała

cowa

ym wa r

w zaach tem

mniawielw otu t

w 20iego

w w dro

wegoem że b

rpo

alno

anie w

konrea

akreB+

mpoanylkookretak,012o, cPo

ogąo sw 2był

oracj

ość B

włas

nteklizoesie+R po w

ych ściaesie, że

2 r. co jolsceą dosfery201to j

cje tr

B+R

sne n

kściowae BEprze

wzrowyache ode w odnjeste w

o nay p

12 rjed

rans

R w

na po

ie pana ERDedsiostuyżej h nod 20

20notot syw obadropolsr. mdyni

sna

Po

dstaw

powprz

D więbiu na

całom002 11 owaytuabszaobieskie

mamie in

rod

lsce

wie:

ważnzez w 2iorsakłałkow

minar. dr. B

ano acją arzeeniaego

my dncy

dowe

e (w

OEC

ny sfe

2002stw adówity

alnydo 2BERspa bae baa ni bi

do cyden

e w

w ml

CD [2

proerę b2 r.w o

ów bych

ych 201RD adekardzadaiedoizneczynnt.

dzia

ln U

2014

oblebizn i 2okrebad

h nawa

1 rpra

k Bzo nawczorozesu nien

ałal

USD

4a].

em nes201esie

dawakłaarto., a awi

BERniepzo-rzwo

jenia

lnoś

D PP

stau w2 r.e 20

wczoadówość od

ie sRD opokrozwoju st rz s

ści b

PP)

noww Po., p000-o-row b

inw200ię po ok

kojąwojw p

radsytu

bad

wi tolscrzy-20

ozwadawes05 rpodkołoącą jowpozyka

uacj

dawc

takżce.

y i t12.

wojoawcstycr. b

dwoo 13i św

wymziomalneją o

czo-

że dZnatak Jak

owyczo-cji

byłooiły 3% wia

m. Jemiee zwodw

-roz

dziaaczrela

k mych rozB+

o wiw w

adczest

e powię

wrot

zwoj

ałalne atyw

możnbiz

zwoj+R idocstosodnzy obow

otenększtną

jowe

lnośzaławnina zznejowprz

cznesunnieso słwie

ncjazani na

ej…

ść bamaie szaobsu j

wychzede pr

nku sienłabo

em oału bnie ależ

…

badaniaskrobserjesth. W

dsiębrzysdo

niu dościoczbadnakży w

dawa odomnrwot niWprbiospie20

do ri pr

zywdawkładwyr

5

wczodnonycowaiższrawrstwesze00 rrokrzed

wistewczodówrazi

1

o- o-ch ać ze w-w e-r.

ku d-e, o-w. ić

Anna Odrobina 52

Tabela 1. BERD Polski w latach 2000-2012

BERD 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

W mln USD PPP 941,1 936,3 502,9 678,9 794,0 947,0 1008,7 1098,1 1284,0 1391,5 1523,9 1931,3 1686,5

Jako % GERD 36,1 35,8 20,3 27,4 28,7 31,8 31,5 30,4 30,9 28,5 26,6 30,1 28,3

Jako % PKB 0,23 0,22 0,11 0,15 0,16 0,18 0,18 0,17 0,19 0,19 0,20 0,23 0,33

Źródło: OECD [2014a].

Jak wynika z danych zaprezentowanych w tabeli 1, biznesowe nakłady B+R w Polsce charakteryzują się słabą dynamiką wzrostu, a w przypadku wskaźni-ków względnych – wręcz stagnacją od regresu w 2002 r. Udział BERD w GERD na poziomie około 30% w Polsce jest niespotykaną anomalią, która stanowi po-ważną barierę dla podnoszenia poziomu innowacyjności całej gospodarki pol-skiej, a przy tym efekty B+R są w nieznacznym stopniu widoczne w gospodarce, gdyż przedsiębiorstwa inwestują w technologię, która jest szybko komercjalizo-wana [Narula i Zanfei, 2013, s. 6-11]. Warto podkreślić, że dla UE28 wskaźnik ten wynosi około 60% GERD, a w czołowych gospodarkach świata, jak w USA, Chinach i Japonii, przedsiębiorstwa realizują około 75% całkowitych nakładów B+R [European Commission, 2012b]. Tymczasem sfera biznesu w Polsce ce-chuje się jednym z najniższych udziałów w GERD spośród krajów OECD [OECD, 2013, s. 108-110; 2014b, s. 103-107; European Commission, 2014, s. 63]. Ten bardzo niski udział BERD w PKB w Polsce jest konsekwencją skumulowa-nia obydwu problemów, a mianowicie niskiego udziału GERD w PKB oraz ni-skiego udziału BERD w całkowitych nakładach B+R.

Należy podkreślić, że głównym źródłem finansowania działalności badaw-czo-rozwojowej są środki własne przedsiębiorstw (około 80%), uzupełniane finan-sowaniem z budżetu państwa (około 13%). W niewielkim stopniu przedsiębiorstwa korzystają z finansowania zagranicznego (około 7%) oraz środków z instytucji naukowych czy jednostek non profit (około 0,4%) [PAIIZ, 2012, s. 12-13].

R

Ź

wNpmmddw

kddWwponTcwmi-

Rys

Źródł

w nNieprzemiamałdo 2dacw 2

kie do cdacW 2w ppełno grnatoTrzczącw 2memi pe-roz

s. 2.

ło: O

Ponakłezmez ast włych200h b

2010W

zaaczyzy, 201przenegrupęomiebacy

201m nersozwo

Str(lic

Oblic

oległada

miendużw gh pr05 rbada0 r.

W dzang

ynieza

2 r.edsigo cę baast

a zawzr1 r.

na noneojow

Ko

ruktuczby

czeni

ganiach

nnieże pgruprzedr. (4awc(ry

ziałgażoeniarów periębiczasadacw p

aznarost.) [Gnajbelu wyc

rpo

ura y za

a wła

ie sh B+e okprzpie dsię4,7%czo-ys. 2łalnowaa ze wnorsoniorssu pczyprzeaczyt o GU

bliżsB+

ch w

oracj

BEatrud

asne

sfery+R kołozedsmaębio% B-roz2). noścane

zwo w nel stwapracy, toedsiyć, ok

US, 2sze +R, w sf

cje tr

ERDdnio

na p

y bitłum

o 70siębałycrstwB+Rzwo

ci bw

więkcabadachcy (o ichębioże

koło201latamo

ferz

rans

D w ony

podst

iznemac0%

biorch i w (dR). ojow

badatwo

kszaałkodawh pr(EPh licorstw

o 5013, a. Sożnze b

sna

Polch)

tawie

esu czy

% narstwśre

do 4Ty

wyc

awcorzającowitwczoracoPC) czbętwalicz

0% s. 5

Skorna sbizn

rod

sce

e: OE

przy strakła

wa zedni49 zym ch f

czo-enicą stycho-roowabyłę wch zzbiew

5-8]ro psię nesu

dowe

we

ECD

zederukadówzatrich zatrsamfirm

-roze w

się lh nozwało ło t

w Pozatre bastos]. Wprzespo

u.

e w

dług

D [20

e wkturęw brudnfirm

rudnmymm z

zwowiedliczakł

wojo32,

to oolscerudnadacsun

Wydedsiodz

dzia

g w

14a]

wszyę Bbadniajm mnionm umn

ojowdzy zbą ada

owy,4 ty

odpoe sznionczy

nku dajeiębiziew

ałal

wielk

.

ystkBERdawjącemożnychudziniejs

weji t

perach,y w ys. owizacunychy w

doe siiorswać

lnoś

kośc

kim RD wwczo

e pżna h) wiał pszył

j isttechrson, jaPolosó

iednuje h byprz roę to

stwa in

ści b

ci pr

na wed

o-ropow

zaow 2przł si

totnhnoneluk i lsceób. nio się yło zedku o bya po

nten

bad

rzed

władłu

ozwwyże

obs2010zedsę z

ne zlogu B

w e wy

W90na 18,siębpop

yć bowinsyf

dawc

dsię

asnyg w

wojoej 2serw0 r. siębz 25

znacgii. +Rsam

ynoW pr

,7 o1039 tybiorprzebardięksfika

czo-

ębio

ychwielowy250wow(11

bior5,1%

czeW

R, wmycsił

rzelioraz3,6 tys. brstwedndzoszajacji

-roz

rstw

h zalkośych 0 prwać1% rstw% w

enietym

w tymch p139iczez 25tys.badawacniego obą zna

zwoj

w

asobści jes

racoć wzB+

w śrw 20

e mam pm taprze9,7 teniu5,8 . osaczy

ch ogo (biecatru

akła

jowe

bachprz

st reownzros

+R) redn005

ają przyakżedstys. u ntysób y (1

odno(z 1cująudnadów

ej…

h finzedsealinikóst aw o

nich5 r.

zasypadże ssięb

osóna es. Je(6715,1oto10,6ącymnienw b

…

nansiębizowów

aktyodnh wdo

sobdkuamy

biorób,

ekweśli

7 tys1 tyswan

6 tym s

nie bbad

nsowbiorwan. N

ywnniesiw nao 18

by luu mychstwz cz

wiwa chs. Es. Eno

ys. Esymbadadaw

5

wycrstwnyc

Natonościeniakła8,2%

udzmamh ba

wachzegalen

hodzEPCEPC

znaEPC

mptoacz

wczo

3

ch w. h

o-ci iu a-%

z-my

a-h. go nt zi ), ). a-C o-zy o-

5

2

ddziroiptsws

R Ź

wcw

54

2. K

dzedekzowinwrys.okointepoptwospadwczstał

Rys

Źródł

w Bcałew P

KT

Nnie

kadywanywesty. 3. oło 4eresprzeorzedekześna b

s. 3.

ło: O

WB+Rej sfPols

N w

Napłdz

y, aychycjW

42,sowez zeniek zaniejard

B+

OECD

WartR wferysce

w d

ływiała

a przh we b

W lat7 m

wanizwięe noaanjsze

dzo

+R z

D [20

to pw Poy biprz

dzia

w bealnozy t

w Pobadatach

mln ie Kęksowyngażego,dyn

zagr

014a

podkolsciznezyp

ała

ezpoościtymolscawch 2US

KTNzan

ych żow, ninam

ranic

a].

kreśce, esu

pada

lno

ośrei ba

m wce pczo-001

SD dN prnie

jedwaniiem

micz

czny

ślića ty. Jaała

ości

ednadaw ostprz-roz1-20do rownak

dnoia f

mniejznie

ych

, żeym ak wna

i B

nichwcztatnez zwo009oko

wadkładstekfilii

ej jee.

h fili

e KTsam

widfili

+R

h inzo-rnichzag

ojow9 inoło dzendówk bai zaedna

ii w

TNmymać nie z

A

R bi

nwerozwh kigranwe nwe612

niemw Badaagraak o

w Po

N w m wna rzagr

Ann

izn

stycwojilkuniczfili

esty2,7 m w+R

awcanicod 2

lsce

barwzrrys.rani

na O

nesu

cji jow

u latzne ii K

ycje ml

w PoR w

zo-czn200

e na

rdzorasta. 3, iczn

Odro

u w

zagwej tach

koKTN

te ln Uolscjuż

-roznych01 r

a tle

o sza udw

nyc

obin

w Po

granw Ph jeorpoN na

sysUSDce dż istzwoh wr. w

BE

zybkdzi200

ch k

na

olsc

niczPolsest woracabiestemD, cdziatnie

ojoww 2wielk

ERD

kimał f09 rkorp

ce

znysce widcje erajmatco pałalejącwyc2001koś

D (m

m tefiliir. okpor

ych jes

docznak

ją ztyczpotwlnoścychch. W1 rść B

mln U

emp zakołacji

nasst oznykłaznaczniewierści h fiWp. w

B+R

USD

pie pagrało pi, p

stawbse

y wydówczee wrdzbadiliacpraww odR K

D P

powanicpołopodc

wioerwoyraźw Bnia

wzraa codawch, wdzdni

KTN

PPP)

więkcznyowacza

onycowaźnyB+R, co

astałora

wczoa t

zie wesie

N w

)

kszaycha inws g

ch any

y wzR. Go prły zz wo-rotakżwideniuPo

ają w wesdy

na y odzrosGenrzedz p

więkozwże pdoczu d

olsc

inwnak

stycw

prod post rneradstaozi

kszewojopopzny

do re w

westkładcji B200

owaonaealialniawiome zaoweprzey byrok

wzra

tycjdacB+R01 r

a-ad i-ie ia

mu a-ej ez ył ku a-

je ch R r.

Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 55

było to niecałe 5%. Już w 2005 r. na filie zagraniczne przypadło około 30% BERD w Polsce. W latach 2005-2009 B+R filii zagranicznych w Polsce powięk-szyły się ponad dwukrotnie, z około 287 do około 613 mln USD. Niestety aktu-alnie dostępne dane statystyczne pozwalają ocenić zaangażowanie korporacji transnarodowych do 2009 r., a można z dużym prawdopodobieństwem stwier-dzić, że do chwili obecnej nakłady B+R zagranicznych KTN się zwiększają, na co wskazują pojawiające się informacje o kolejnych inwestycjach badawczo- -rozwojowych lokowanych w Polsce [KPMG, 2013, s. 33-42; www 1].

Rosnący udział KTN w inwestycjach B+R przedsiębiorstw w Polsce można rozpatrywać dwojako. Z jednej strony polska gospodarka zwiększa swoją atrak-cyjność jako miejsce lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych bazują-cych na potencjale wiedzy i technologii, stwarzając tym samym miejsca pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz dając możliwości dla trans-feru wiedzy i technologii do gospodarki, co może się przełożyć na przyspieszenie budowy gospodarki opartej na wiedzy. Z drugiej jednak strony niepokojący jest fakt, że rodzime firmy nie wykazują wystarczającej aktywności w inwestycjach B+R. Zwiększający się udział filii zagranicznych w BERD świadczy o tym, że krajowe przedsiębiorstwa cechują się dużo niższym tempem zwiększania nakła-dów B+R, chociaż wzrost ten jest obserwowany. Taka sytuacja niekorzystnie wpływa na potencjał technologiczny firm krajowych i możliwości budowania przewagi konkurencyjnej w otoczeniu międzynarodowym. Słabość firm rodzi-mych w obszarze innowacyjności rodzi ponadto niepokój o zwiększanie bizne-sowych B+R, gdyż bazowanie w coraz większym zakresie na zagranicznych korporacjach podnosi ryzyko występowania znaczących wahań wielkości nakła-dów B+R realizowanych w gospodarce. Chodzi tutaj choćby o problem deloka-lizacji filii zagranicznych korporacji wskutek zmian strategii badawczej KTN, o których decyzje zapadają przecież w centrali, czyli poza Polską. Bardzo wysokie uzależnienie BERD od zagranicznych korporacji transnarodowych wydaje się być niepokojące, chociaż podobny do Polski poziom udziału filii zagranicznych kor-poracji występuje także w Czechach (około 58%) i na Węgrzech (około 52%), a także w Wielkiej Brytanii (około 50%) i w Belgii (około 54%), a ekstremal-nym przypadkiem jest Irlandia (około 71%) [OECD, 2014a].

Ponadto należy stwierdzić, że słabe zaangażowanie sfery biznesu w Polsce w inwestycje badawczo-rozwojowe wynika wprost z niewystarczających zasobów kapitału firm rodzimych. To tutaj trzeba poszukiwać skutecznych rozwiązań zmierzających do wspierania przedsiębiorstw krajowych w zwiększaniu inwe-stycji badawczo-rozwojowych, co mogłoby jednocześnie wzmocnić znaczenie BERD w GERD.

5

R Ź

dk(Zt

aBn

wnTtptwP

56

Rys

Źródł

dawkraj(86)Zautyck

a mB+Rnyc

wienowTakteleprzeteckwięPoz

s. 4.

ło: O

Z wczojów) i N

uwakich

NmianR dch n

Gedzywacykicheinfoez Kkimększznan

Lic

OECD

dao-ro

w (ryNie

ażalh [O

Nakłnowdziana te

Główy i yjn

h ceformKTN

m, zza lniu,

czba

D [2

anycozwys. emilne OECłady

wicieałająerytwnytech

negoentrmatyN papeiczb, Gd

a KT

014c

ch Owojo4).

iec jest

CDy B+e: wącytori

ym hnoo zorówycznprzeewnba dań

TN

c].

OEoweNaj(80t je, 20+R w twych iumcele

ologorga B+nejede niającenńsku

rea

CDe 80ajwi0). Weszc014

koworw

m Poem gii aniz+R j, cwsący

ntróu, Ł

alizu

D w09 zięceWycze c].

orporzonram

olskdz

dla zowjesthem

szysym ów BŁod

ujący

wynizagej Kyraź

sto

oracnyc

macki. ziała

cawant wmicstkidużB+R

dzi i

ych

ika,granKTNźnieosun

cje zch cch f

aniałej

nego Poznem wżą pR fi Ka

A

h B+

, żeniczN poe donkow

zagcentfilii

a cekor

o prolscej, w dpodfunkatow

Ann

+R w

e w znycoch

ominwo

grantracpr

entrrporzeze olotn

dużydaż kcjowic

na O

w P

20ch k

hodznujma

niczch brodu

rumracjz mkołniczychpo

onujcach

Odro

olsc

011 korpziłoą Kałe

zne badukc

m baji, a

macło 7zej

h miten

uje wh. N

obin

ce w

r. por

o z UKTN

zai

readawyjn

adaa wierz

77, gcz

iastncjalw W

Niem

na

w 20

w PracjUSAN z inte

alizuwczonych

awczwięczystgłóy I

tachlnyWarmni

011

Poli poA (Eu

eres

ują o-roh lu

zo-c sątą KwnIT. h o bych rszaiej j

wed

lsceoch(251uropow

w Pozwub u

rozą onKTN

nie wCe

bogpra

awijedn

dług

e rehodz1), Hpy (ani

Polwojo

usłu

zwone eN ww bentrgatyacowie, Knak

g kr

alizzącyHol(łące z

sceowyugo

ojowelemw ubranra tym wniKra

k ko

raju

zowychlandcznie st

e w ych owy

wegmenukłanży te szapikówakoworpo

u poc

wałoh z ddii ie btron

dwora

ych

go jntemadzi

mosą plecw. wieorac

cho

o nadzie(12

byłony K

wóchaz wzlo

est m pie gotorlok

czu Stą

e, Wcje

dze

akłaewi

23), o icKTN

h fow doka

twprocglobryzakaliz

unąd tWro

dos

enia

adyiętnFra

ch 5N a

ormdzializo

worzcesubalnacyjzowiweteż

ocłastrz

y banastancj544)azja

machałacowa

zeniu innymyjnejwanersynaj

awiuzega

a-tu ji ). a-

h, h

a-

ie n-m.

j, ne y-j-u, a-

Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 57

ją także potencjał mniejszych ośrodków, jak Białystok (3 centra IT) czy Rze-szów (2 centra z branży lotniczej) [www 1].

Częściej jest jednak spotykane, że w funkcjonujących w Polsce filiach pro-dukcyjnych lub usługowych istnieją działy badawczo-rozwojowe, które zazwy-czaj realizują działalność badawczo-rozwojową adaptacyjną. Chodzi tutaj o do-stosowanie posiadanej przez KTN technologii do oczekiwań rynku polskiego lub co najwyżej Europy Środkowej i Wschodniej. 3. Branżowe zaangażowanie KTN

w działalność badawczo-rozwojową w Polsce

Analizując zaangażowanie branżowe korporacji transnarodowych w B+R w Polsce, należy zauważyć, że dominuje tutaj przemysł, gdzie zatrudnienie persone-lu B+R w KTN jest największe i wynosiło w 2011 r. blisko 5,3 tys. osób (tabela 2)1. Tabela 2. Personel B+R w Polsce według wybranych branż (w osobach)

BRANŻA

2008 2009 2011

KTN firmy kra-jowe

KTN firmy kra-jowe

KTN firmy kra-jowe

OGÓŁEM 4467 12483 5064 15746 5311 13583 w tym PRZEMYSŁ 3489 8964 3127 9760 5260 13084 w tym: Żywność i napoje 251 374 228 366 155 ..

Branża tekstylna i odzieżowa 80 291 75 243 107 232 Przemysł drzewny, papierniczy i poligraficzny 5 119 6 106 28 214 Branża chemiczna, naftowa, tworzyw sztucznych 666 1815 551 1862 779 .. Produkty metalowe, minerały niemetaliczne 190 1230 345 1673 631 2812 Branża komputerowa, elektroniczna i optyczna 74 667 82 1018 86 1200 Sprzęt elektryczny 290 905 352 1162 959 1507 Maszyny i urządzenia 153 1104 197 1187 217 1519 Branża motoryzacyjna i sprzęt transportowy 1542 2146 1081 1927 2147 3058 Pozostałe, naprawy i instalacje maszyn i wyposażenia 329 872 369 975 447 1078

HANDEL DETALICZNY I NAPRAWY 29 408 563 771 .. .. INFORMACJA I TELEKOMUNIKACJA 679 1438 1082 3079 .. .. w tym: Branża wydawnicza i audiowizualna 374 404 702 760 .. ..

Telekomunikacja 3 442 2 444 .. .. IT i inne usługi informacyjne 302 592 378 1875 .. ..

DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA 245 1450 240 1820 .. ..

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: OECD [2014c].

1 Ze względu na brak porównywalnych i całościowych danych statystycznych odnośnie do wielko-ści B+R korporacji zagranicznych w poszczególnych branżach, zdecydowano o wykorzystaniu danych o personelu B+R, co pośrednio wskazuje na znaczenie KTN w B+R w tych branżach.

Anna Odrobina 58

W samym przemyśle najwięcej personelu B+R przypada na branżę motoryza-cyjną, gdzie KTN zatrudniały ponad 2 tys. osób, co z kolei stanowiło około 2/5 per-sonelu badawczo-rozwojowego całej branży motoryzacyjnej w Polsce. Znaczące za-trudnienie personelu B+R w korporacjach działających w Polsce występuje także w branży sprzętu elektrycznego (około 1 tys.), branży chemicznej (około 0,8 tys.) oraz sektorze produktów metalowych i minerałów niemetalicznych (około 0,6 tys.).

KTN zatrudniają także personel B+R w branży informacji i telekomunikacji, gdzie w 2009 r. pracowało ponad tysiąc osób. Istotne z punktu widzenia korpo-racji realizujących w Polsce nakłady B+R były także dwie branże, a mianowicie handel detaliczny i naprawy oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (tabela 2). Warto także podkreślić, że efektywność KTN w działalności badaw-czo-rozwojowej jest znacznie wyższa niż przedsiębiorstw krajowych, gdyż KTN zatrudniają około ¼ personelu B+R w biznesie polskim, a realizują około połowy nakładów badawczo-rozwojowych w sferze przedsiębiorstw w Polsce. Tabela 3. Zagraniczne KTN w rankingu 50 największych inwestorów w B+R

w Polsce w 2011 r.

Miejsce w ran-kingu

Firma Branża Miasto KTN/ Kraj pochodzenia

R&D (mln PLN)

Zmiana pozycji

2008-2011

1 FIAT AUTO POLAND S.A. motoryzacyjna Bielsko-

Biała Fiat/Włochy 291,89 bez zmian

6 TP S.A. telekomunikacyjna Warszawa Orange/Francja 54,49 spadek o 1

7 VALEO AUTOSYSTEMY motoryzacyjna Skawina Valeo/Francja 53,32 wzrost o 4

8 ABB IT, usługi biznesowe Warszawa ABB/Szwajcaria 47,17 wzrost o 2

9 AUTOMOTIVE LIGHTING POLSKA motoryzacyjna Sosnowiec Automotive

Lighting/Niemcy 39,21 wzrost o 6

10 MONDI ŚWIECIE S.A. papiernicza Świecie Mondi/RPA 39,00 wzrost

o 224

17 AUTOLIV POLAND motoryzacyjna Oława Autoliv/Swecja 25,01 wzrost o 35

23 PKO S.A. usługi finansowe Warszawa UniCredit/Włochy 19,54 wzrost o 66

25 MAGNA FORMPOL motoryzacyjna Tychy Magna/Kanada 14,12 nowe

28 MAGNA AUTOMOTIV motoryzacyjna Sady Magna/Kanada 13,13 wzrost

o 44

31 ROBERT BOSCH usługi biznesowe Warszawa Bosch/Niemcy 12,94 wzrost o 67

33 EBCC motoryzacyjna Wrocław ACE/Luksemburg 11,59 nowe

36 FICOMIRRORS POLSKA motoryzacyjna Dąbrowa G. Ficosa/Hiszpania 10,51 spadek o 9

39 MAHLE POLSKA motoryzacyjna Krotoszyn Mahle/Niemcy 9,87 wzrost o 12

40 BADER POLSKA skórzana/motoryzacyjna Bolesławiec Bader/Niemcy 9,86 nowe

43 C.F. GOMMA POLSKA gumowa/motoryzacyjnaCzęstochowa C.F. Gom-

ma/Włochy 9,54 wzrost o 2

44 PEGAS NONWOVENS chemiczna Luksemburg Pegas/Czechy 9,48 nowe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baczko i in. [2013, s. 27-29, 50-52] oraz oficjalnych stron firm.

Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 59

W rankingu 50 największych inwestorów w B+R w Polsce w 2011 r. znala-zło się siedemnaście zagranicznych KTN (tabela 3). Łączne nakłady tych KTN w Polsce osiągnęły wielkość ponad 670 mln PLN, co stanowiło około 43% B+R wszystkich 50 największych inwestorów w Polsce. Liderem rankingu od lat jest Fiat, którego nakłady badawczo-rozwojowe w 2011 r. wynosiły blisko 292 mln PLN. Zdecydowana większość KTN z rankingu jest związana z branżą motory-zacyjną. Generalnie w latach 2008-2011 pozycja KTN w rankingu wzrastała oraz pojawiły się nowe filie, co świadczy o zwiększaniu zaangażowania KTN w działalność badawczo-rozwojową w gospodarce polskiej. Podsumowanie

Przeprowadzone rozważania pozwalają stwierdzić, że znaczenie korporacji transnarodowych w B+R przedsiębiorstw w Polsce zwiększa się od 2000 r. KTN realizują około połowy nakładów badawczo-rozwojowych sfery biznesu w Polsce, angażując się w branże wymagające wysokich nakładów B+R, jak motoryzacyjna, telekomunikacyjna, chemiczna oraz IT.

Zainteresowanie KTN lokalizacją w Polsce inwestycji badawczo-rozwojowych jest tym bardziej istotne, że w tej materii rodzime przedsiębiorstwa wciąż cechuje znaczący deficyt nakładów B+R, który stanowi poważną barierę dla tak pożąda-nego wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki. Poprawa sytuacji w działal-ności badawczo-rozwojowej sfery biznesu będzie wymagać wsparcia przede wszystkim B+R rodzimych przedsiębiorstw. Literatura Baczko T., Puchała-Krzywina E., Szyl M., Paczkowski T. (2013), Raport o największych

inwestorach w badania i rozwój w Polsce w 2012 roku, INE PAN, Warszawa.

European Commission (2012a), The 2012 EU Survey on R&D Investment Business Trends, European Communities, Luxembourg.

European Commission (2012b), Innovation Union Scoreboard 2011, European Union, Brussels.

European Commission (2014), Innovation Union Scoreboard 2014, European Union, Brussels.

Eurostat (2012), Europe 2020 Strategy – Towards a Smarter, Greener and More Inclusive EU Economy? “Statistics in Focus”, No 39.

Eurostat (2013), Science, Technology and Innovation in Europe. 2013 Edition, European Union, Luxembourg.

Anna Odrobina 60

GUS (2013), Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2012 r., GUS, Warszawa.

Kozioł-Nadolna K. (2013), Internacjonalizacja działalności badawczo-rozwojowej w kształ-towaniu procesów innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce, CeDeWu, Warszawa.

KPMG (2013), Działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw w Polsce. Perspektywa 2020, KPMG.

Narula R., Zanfei A. (2013), Globalization of Innovation: The Role of Multinational Enterprises, Oxford University Press, Oxford.

OECD (2008), The Internationalisation of Business R&D, Evidence, Impacts and Impli-cations, OECD, Paris.

OECD (2011), Attractiveness for Innovation: Location Factors for International Investment, OECD, Paris.

OECD (2013), Science, Technology and Industry Scoreboard 2013, OECD, Paris.

OECD (2014a), Main Science and Technology Indicators, baza danych, http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/data (dostęp: 07.09.2014).

OECD (2014b), Main Science and Technology Indicators, Vol. 2013/2, OECD, Paris.

OECD (2014c), Measuring the Globalisation, http://stats.oecd.org (dostęp: 10.09.2014).

PAIIZ (2012), Rynek B+R w Polsce, PAIIZ, Warszawa.

UNCTAD (2011), Foreign Direct Investment, the Transfer and Diffusion of Technology, and Sustainable Development, UNCTAD, Geneva.

[www 1] http://www.paiz.gov.pl/sektory/badawczo_rozwojowy# (dostęp: 15.09.2014).

TRANSNATIONAL CORPORATIONS IN THE RESEARCH AND DEVELOPMENT ACTIVITY OF THE BUSINESS IN POLAND

Summary: In these article the Author aims to indentify the role of the R&D investments of the transnational corporations in Poland, starting from quantifying the deficit in the business expenditures on R&D. The most important analyses refer to the problem of the structure of BERD, particularly the engagement of TNCs in creating the knowledge and technology, also including data on sectors engagement. The analyses show a little pro-gress in BERD structure, but these situation bases generally on the foreign multinationals R&D activity while the domestic enterprises are still relatively passive. Keywords: R&D of the business in Poland, TNCs in R&D in Poland, R&D investments, structure of the business R&D in Poland.