kinh te tri thuc tap 1

KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 1

MUÅC LUÅC

LÚÂI NOÁI ÀÊÌU ............................................................................................................................................ 2

LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU CUÃA BAN TÖÍ CHÛÁC HÖÅI THAÃO ................................................................................. 4

PHAÁT BIÏÍU KHAI MAÅC............................................................................................................................ 9

PHAÁT BIÏÍU CHAÂO MÛÂNG...................................................................................................................... 12

BAÁO CAÁO ÀÏÌ DÊÎN “KINH TÏË TRI THÛÁC VÚÁI CHIÏËN LÛÚÅC PHAÁT TRIÏÍN CUÃA VIÏÅT NAM”........... 15

NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC - MÖÅT CÚ HÖÅI MÚÁI CHO NÛÚÁC TA SAU HAI THÏË KYÃ............................. 35

XU THÏË PHAÁT TRIÏÍN CUÃA KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG TAÁC ÀÖÅNG ÀÖËI VÚÁI QUAN HÏÅ

KINH TÏË QUÖËC TÏË................................................................................................................................. 41

TRI THÛÁC VAÂ PHAÁT TRIÏÍN TRONG THÚÂI ÀAÅI NGAÂY NAY............................................................... 52

GOÁP PHÊÌN TÒM HIÏÍU KINH TÏË TRI THÛÁC ......................................................................................... 65

KINH TÏË TRI THÛÁC KINH NGHIÏÅM CUÃA MÖÅT SÖË NÛÚÁC PHAÁT TRIÏÍN ............................................... 74

KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA CHO VIÏÅT NAM.................................................. 91

MÖÅT VAÂI YÁ KIÏËN VÏÌ KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA VÚÁI VIÏÅT NAM................ 98

CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ, HIÏÅN ÀAÅI HOAÁ VAÂ NÏÌN KINH TÏË DÛÅA TRÏN TRI THÛÁC ........................... 102

NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ MUÅC TIÏU CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ-HIÏÅN ÀAÅI HOAÁ CUÃA VIÏÅT NAM

TRONG TÊÌM NHÒN 2020 ...................................................................................................................... 108

KINH TÏË TRI THÛÁCVAÂ VÊËN ÀÏÌ LÛÅA CHOÅN MÖ HÒNH PHAÁT TRIÏÍN ÚÃ VIÏÅ NAM (Caác luêån àïì)... 115

VÏÌ CON ÀÛÚÂNG XÊY DÛÅNG KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ NÛÚÁC TA ....................................................... 131

XÊY DÛÅNG MÖÅT NÏÌN KINH TÏË ÀÖÅC LÊÅP TÛÅ CHUÃ ÚÃ VIÏÅT NAM TRONG QUAÁ TRÒNH HÖÅI NHÊÅP

KINH TÏË QUÖËC TÏË............................................................................................................................... 142

KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 2

LÚÂI NOÁI ÀÊÌU

Àïí thiïët thûåc phuåc vuå viïåc chuêín bõ caác vùn kiïån cuãa Àaåi höåi Àaãng toaân quöëc lêìn thûá IX, Ban Khoa giaáo Trung ûúng, Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng, Böå Ngoaåi giao àaä phöëi húåp töí chûác Höåi thaão "Kinh tïë tri thûác vaâ nhûäng vêën àïì àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam" trong hai ngaây 21 vaâ 22 thaáng 6 nùm 2000 taåi Haâ Nöåi. Tham gia Höåi thaão coá 153 àaåi biïíu tûâ 20 Böå, Ban, ngaânh Trung ûúng, 13 Viïån nghiïn cûáu chiïën lûúåc, chñnh saách vaâ khoa hoåc cöng nghïå, 5 doanh nghiïåp trong caác lônh vûåc cöng nghïå cao.

Àöìng chñ Lï Xuên Tuâng, uãy viïn Böå Chñnh trõ, Phoá Thuã tûúáng Phaåm Gia Khiïm vaâ nhiïìu àöìng chñ laänh àaåo cao cêëp cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác àaä àïën dûå.

Höåi thaão têåp trung nhêën maånh vïì sûå phaát triïín maånh meä cuãa cuöåc caách maång khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi, sûå buâng nöí caác cöng nghïå cao, nhêët laâ cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc... "àang taåo ra nhûäng biïën àöíi vïì chêët chûa tûâng coá trong lûåc lûúång saãn xuêët, àûa nhên loaåi tûâng bûúác quaá àöå sang möåt trònh àöå vùn minh múái - vùn minh trñ tuïå"*, maâ nöåi dung chuã yïëu cuãa noá laâ nïìn kinh tïë tri thûác. Àoá laâ xu thïë têët yïëu cuãa quaá trònh phaát triïín sûác saãn xuêët, laâ thaânh tûåu quan troång cuãa loaâi ngûúâi maâ chuã nghôa xaä höåi phaãi nùæm lêëy vaâ tiïëp thu. Nhiïìu nûúác trïn thïë giúái àang tñch cûåc hònh thaânh chiïën lûúåc àïí ài vaâo kinh tïë tri thûác, xaä höåi thöng tin.

Àöëi vúái nûúác ta, sûå xuêët hiïån cuãa nïìn kinh tïë tri thûác laâ cú höåi lúán àïí àêíy nhanh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá, phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët ài lïn chuã nghôa xaä höåi. Nïëu khöng biïët têån duång cú höåi naây àïí àöíi múái caách nghô, caách laâm, nêng cao nùng lûåc nöåi sinh, bùæt kõp tri thûác múái cuãa thúâi àaåi, thò khöng thïí ài tùæt àoán àêìu vaâ seä tiïëp tuåc tuåt hêåu rêët xa.

Vò vêåy, viïåc tòm hiïíu vaâ laâm roä khaái niïåm, baãn chêët vaâ xu hûúáng phaát triïín cuãa kinh tïë tri thûác, caác taác àöång vïì kinh tïë, xaä


höåi, thúâi cú, thaách thûác vaâ nhûäng vêën àïì àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam trûúác xu thïë phaát triïín cuãa kinh tïë tri thûác, trïn cú súã àoá àïì xuêët nhûäng vêën àïì vïì chiïën lûúåc phaát triïín àêët nûúác trong giai àoaån túái, coá yá nghôa àùåc biïåt quan troång. Höåi thaão lêìn naây laâ bûúác khai phaá àïí thûåc hiïån muåc àñch àoá.

Caác tham luêån trong Höåi thaão rêët phong phuá, vúái nhûäng caách nhòn tûâ nhiïìu goác àöå khaác nhau trong viïåc phên tñch, lyá giaãi möåt vêën àïì coân rêët múái meã àöëi vúái nûúác ta. Hêìu hïët caác tham luêån àïìu coá nhûäng àïì xuêët vïì chuã trûúng, giaãi phaáp, nhùçm àûa nûúác ta nhanh choáng tiïëp cêån nïìn kinh tïë tri thûác.

Xin trên troång giúái thiïåu baãn Kyã yïëu Höåi thaão àïí caác àöìng chñ tham khaão.

Ban Töí chûác Höåi thaão chên thaânh caãm ún caác taác giaã àaä tham gia nhiïåt tònh vaâ coá traách nhiïåm cao, àoáng goáp nhûäng baãn tham luêån coá nhiïìu giaá trõ lyá luêån vaâ thûåc tiïîn cho baãn Kyã yïëu vaâ mong àûúåc tiïëp tuåc cöång taác trong thúâi gian túái.

Ban Töí chûác Höåi thaão


LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU CUÃA BAN TÖÍ CHÛÁC HÖÅI THAÃO

Kñnh thûa caác àöìng chñ laänh àaåo Àaãng vaâ Nhaâ nûúác,

Kñnh thûa caác quñ võ àaåi biïíu,

Kñnh thûa têët caã caác àöìng chñ, caác baån àöìng nghiïåp.

Höm nay, àûúåc sûå quan têm cuãa laänh àaåo cêëp cao cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ta, vúái sûå chó àaåo saát sao cuãa caác àöìng chñ laänh àaåo caác cú quan hûäu quan, cuâng sûå uãng höå nhiïåt tònh vaâ húåp taác chùåt cheä cuãa caác böå, ngaânh vaâ caác nhaâ nghiïn cûáu, Ban Khoa giaáo Trung ûúng, Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng cuâng Böå Ngoaåi giao àöìng töí chûác cuöåc Höåi thaão khoa hoåc mang chuã àïì "Nïìn Kinh tïë Tri thûác vaâ caác vêën àïì àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam . Coá thïí noái, àêy laâ cuöåc höåi thaão khoa hoåc àêìu tiïn àûúåc tiïën haânh taåi Viïåt Nam vïì chuã àïì quan troång naây, àûúåc phöëi húåp töí chûác chùåt cheä, mang tñnh liïn böå, vúái sûå tham gia àöng àaão úã cêëp cao, àaåi diïån cho caác cú quan quan troång cuãa Àaãng vaâ Chñnh phuã, cuâng sûå coá mùåt cuãa àaåi diïån möåt söë doanh nghiïåp.

Nhû caác àöìng chñ àaä biïët, muåc àñch cuãa cuöåc Höåi thaão lêìn naây laâ nhùçm bûúác àêìu dêëy lïn trong xaä höåi, trûúác hïët laâ trong giúái nghiïn cûáu vaâ nhûäng ngûúâi tham gia vaâo cöng taác hoaåch àõnh chñnh saách, cuöåc thaão luêån vïì möåt xu hûúáng phaát triïín múái cuãa kinh tïë thïë giúái, qua àoá goáp phêìn nêng cao hiïíu biïët vaâ nhêån thûác chung trong caác giúái vïì vêën àïì kinh tïë tri thûác vaâ tûâng bûúác ài túái sûå thöëng nhêët trong nhêån àõnh vïì xu hûúáng naây.

Cuöåc höåi thaão cuäng seä àöìng thúâi xem xeát möåt söë vêën àïì chuã yïëu àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam trong àiïìu kiïån thïë giúái hiïån nay àang ngaây caâng chuyïín maånh sang nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác, thöng qua viïåc xem xeát nhûäng taác àöång cuãa xu thïë xaä höåi hoaá nïìn kinh tïë thïë giúái àïí nhêån àõnh khaã nùng phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác úã nûúác


ta vaâ tûâ àoá àïì xuêët nhûäng khuyïën nghõ àoáng goáp vaâo viïåc xêy dûång chiïën lûúåc phaát triïín àêët nûúác trong thïë kyã 21.

Kñnh thûa caác àöìng chñ,

Coá thïí noái, chûa bao giúâ nhû hiïån nay, khi chuáng ta ài àïën bêët cûá àêu, tham dûå bêët cûá möåt höåi nghõ quöëc tïë lúán naâo coá liïn quan àïën phaát triïín vaâ húåp taác kinh tïë quöëc tïë maâ khöng àûúåc nghe túái möåt thuêåt ngûä múái, thuêåt ngûä naây coá thïí coá nhûäng biïën thiïn nhêët àõnh nhû: "kinh tïë tri thûác" (knowledge economy) hay "nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác" (knowledge-based economy), "nïìn kinh tïë múái" (new economy), hay "nïìn kinh tïë söë hoaá" (digital economy), v.v.. vaâ v.v.. Nhûng tûåu chung laåi, têët caã nhûäng thuêåt ngûä trïn, vïì thûåc chêët, àïìu àang àïì cêåp túái möåt xu thïë phaát triïín múái, möåt xu thïë mang tñnh bûúác ngoùåt, seä aãnh hûúãng ngaây caâng lúán túái àúâi söëng chñnh trõ vaâ kinh tïë thïë giúái, àûúåc dûå àoaán coá khaã nùng laâm cho vùn minh thïë giúái coá nhûäng biïën àöíi vúái nhûäng töëc àöå bêët thûúâng, dêîn túái sûå thay àöíi taåo giai àoaån phaát triïín lõch sûã múái. Nïìn kinh tïë naây, vúái viïåc lêëy tri thûác vaâ saáng taåo kyä thuêåt múái laâm cú súã, lêëy toaân cêìu laâm thõ trûúâng, coá thïí seä laâm thay àöíi sêu sùæc mö hònh tùng trûúãng kinh tïë, kïët cêëu ngaânh nghïì, thïí chïë kinh tïë, kïët cêëu xaä höåi, chïë àöå giaáo duåc, hûúáng ài cuãa nïìn vùn hoaá caác nûúác. Àöìng thúâi, noá cuäng seä àùåt ra nhiïìu vêën àïì múái, nhûäng cú höåi múái cuâng nhûäng thaách thûác múái cho viïåc hoaåch àõnh vaâ thûåc thi chñnh saách àöëi nöåi, àöëi ngoaåi cuãa möîi quöëc gia.

YÁ thûác àûúåc nhûäng taác àöång to lúán coá thïí coá cuãa loaåi hònh kinh tïë múái naây àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa nhên loaåi, sûå phöìn vinh vaâ tùng trûúãng bïìn vûäng cuãa möîi quöëc gia, nhûäng cú höåi vaâ thaách thûác maâ noá àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam, Àöìng chñ Töíng Bñ thû Lï Khaã Phiïu, trong phaát biïíu cuãa mònh nhên dõp kyã niïåm lêìn thûá 110 ngaây sinh cuãa Chuã tõch Höì Chñ Minh kñnh yïu àaä khùèng àõnh: "Àïí thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá phaãi phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå, baão àaãm cho khoa hoåc vaâ cöng nghïå thêåt sûå trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp vaâ àöång lûåc chuã yïëu trong phaát triïín kinh tïë-xaä höåi, khùæc phuåc nguy cú tuåt hêåu vïì khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Trong thúâi àaåi caách maång thöng tin hiïån nay, chuáng ta khöng coá sûå lûåa choån naâo khaác laâ phaãi tiïëp cêån nhanh choáng vúái tri thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi àïí hiïån àaåi hoaá nïìn kinh tïë, taåo ra sûå chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng tûâng bûúác hònh thaânh nïìn


kinh tïë tri thûác, coá nùng lûåc caånh tranh vúái giaá trõ gia tùng ngaây caâng cao". Vaâ ngaây höm nay, sûå quan têm àoá cuãa Àaãng vaâ Chñnh phuã cuäng tiïëp tuåc àûúåc thïí hiïån bùçng sûå coá mùåt àöng àaão cuãa nhiïìu àöìng chñ laänh àaåo cêëp cao cuãa Àaãng vaâ Chñnh phuã, cho duâ cöng viïåc böån bïì vêîn àïën àêy tham gia cuöåc Höåi thaão khoa hoåc naây. Ngaây höm nay, chuáng ta rêët vinh dûå vaâ hên haånh àûúåc chaâo mûâng sûå coá mùåt cuãa:

Àöìng chñ Lï Xuên Tuâng, Uyã viïn Böå Chñnh trõ Ban Chêëp haânh Trung ûúng Àaãng Cöång saãn Viïåt Nam, phuå traách cöng taác tû tûúãng vùn hoaá vaâ khoa giaáo;

Àöìng chñ Phaåm Gia Khiïm, Uyã viïn Trung ûúng Àaãng, Phoá Thuã tûúáng Chñnh phuã;

Àöìng chñ Vuä Àònh Cûå, Uyã viïn Trung ûúng Àaãng, Phoá Chuã tõch Quöëc höåi.

Chuáng töi cuäng rêët vinh dûå àûúåc nhiïåt liïåt chaâo mûâng sûå tham gia cuãa nhiïìu àöìng chñ laänh àaåo cao cêëp khaác cuãa caác cú quan Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ta, nhû Ban Khoa giaáo Trung ûúng, Vùn phoâng Trung ûúng Àaãng, Ban Kinh tïë Trung ûúng, Ban Töí chûác Trung ûúng, Ban Tû tûúãng - Vùn hoaá Trung ûúng, Ban Àöëi ngoaåi Trung ûúng, Höåi àöìng Lyá luêån Trung ûúng, Vùn phoâng Chñnh phuã, Höåi àöìng thêím àõnh nhaâ nûúác, Trung têm KHXH vaâ NV quöëc gia, Ban Töí chûác vaâ caán böå cuãa Chñnh phuã, cuâng caác àöìng chñ Laänh àaåo, àaåi diïån caác böå, ngaânh cuãa Chñnh phuã nhû: Böå Quöëc phoâng, Böå Cöng an, Böå Ngoaåi giao, Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû, Böå Cöng nghiïåp, Böå Tû phaáp, Böå Nöng nghiïåp vaâ Phaát triïín Nöng thön, Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng, Böå Vùn hoaá -Thöng tin, Böå Giaáo duåc vaâ Àaâo taåo, Böå Lao àöång, Thûúng binh vaâ Xaä höåi, Böå Y tïë, Böå Giao thöng Vêån taãi, Ngên haâng Nhaâ nûúác Viïåt Nam, Töíng cuåc Bûu chñnh Viïîn thöng, Uyã ban Baão vïå vaâ Chùm soác treã em Viïåt Nam, Uyã ban Quöëc gia Dên söë vaâ Kïë hoaåch hoaá gia àònh, Uyã ban Thïí duåc Thïí thao.

Chuáng töi xin nhiïåt liïåt chaâo mûâng sûå tham gia cuãa caác àöìng chñ laänh àaåo, caác caán böå nghiïn cûáu haâng àêìu thuöåc caác cú quan nghiïn cûáu quan troång cuãa Hoåc viïån Chñnh trõ Quöëc gia Höì Chñ Minh; Viïån Kinh tïë thïë giúái, Viïån Vùn hoåc, Viïån Kinh tïë hoåc, Trung têm Thöng tin thuöåc Trung têm KHXH vaâ NVQG; Viïån Toaán hoåc thuöåc Trung têm KHTN & CN Quöëc gia; Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ nöåi, Trûúâng Àaåi hoåc Baách khoa, Hoåc viïån Quan hïå Quöëc tïë, cuâng


toaân thïí caác àöìng chñ àaåi diïån nhiïìu Cuåc, Vuå, Viïån thuöåc caác cú quan trung ûúng Àaãng vaâ caác Böå ngaânh cuãa Chñnh phuã.

Kñnh thûa caác àöìng chñ,

Trong hai ngaây túái, chuáng ta seä têåp trung vaâo thaão luêån vïì hai vêën àïì lúán: (1) nhûäng khaái niïåm chung vïì nïìn kinh tïë tri thûác vaâ, (2) nhûäng vêën àïì àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam. Chuáng ta seä àûúåc nghe nhiïìu tham luêån cuãa àaåi diïån möåt söë böå, ngaânh, doanh nghiïåp vaâ caác hoåc giaã. Tiïëp àoá, chuáng ta seä cuâng nhau thaão luêån vïì caác vêën àïì àûúåc nïu hoùåc thêëy cêìn nïu thïm. Ban Töí chûác àaä chuêín bõ möåt söë taâi liïåu trong àoá chuã yïëu bao göìm nhûäng tham luêån cuãa caác baáo caáo viïn cuâng lõch trònh laâm viïåc trong hai ngaây vaâ danh saách àaåi biïíu. Chuáng töi cuäng chuêín bõ möåt phiïëu tham khaão yá kiïën trong àoá mong muöën têët caã moåi thaânh viïn tham gia cuöåc Höåi thaão naây nïu nhûäng cêu hoãi hoùåc nhûäng khuyïën nghõ coá liïn quan àïën caác vêën àïì cuå thïí maâ chuáng ta seä thaão luêån àïí Ban töí chûác töíng húåp, nhùçm giaãi àaáp hoùåc àûa vaâo phêìn khuyïën nghõ khi kïët thuác Höåi thaão.

Thay mùåt Ban Töí chûác Höåi thaão, chuáng töi bêìy toã sûå mong moãi rùçng, tuy hai ngaây coá thïí laâ quaá ngùæn nguãi cho möåt höåi thaão baân vïì möåt chuã àïì lúán vaâ rêët múái nhû thïë naây, vúái sûå chuêín bõ coá thïí coân coá nhûäng khiïëm khuyïët, trang thiïët bõ vaâ höåi trûúâng phuåc vuå coá thïí coân chûa thûåc àêìy àuã, khang trang, nhûng vúái sûå àöång viïn cöí vuä cuãa nhiïìu àöìng chñ laänh àaåo cao cêëp cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác, sûå tham gia nhiïåt tònh cuãa têët caã caác àöìng chñ coá mùåt taåi àêy, Höåi thaão cuãa chuáng ta seä thaânh cöng töët àeåp. Chuáng töi mong muöën chuáng ta chia seã cuâng nhau möåt ûúác nguyïån rùçng, Höåi thaão naây seä laâ bûúác khúãi àêìu coá yá nghôa taåo àaâ cho nhûäng bûúác tiïëp theo nhùçm àoáng goáp möåt caách hûäu ñch vaâo cöng taác hoaåch àõnh chñnh saách phaát triïín àêët nûúác cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ta, goáp phêìn quan troång vaâ thiïët thûåc vaâo viïåc àaåt túái muåc tiïu nhanh choáng thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác. Chuáng töi tin tûúãng rùçng, dên töåc Viïåt Nam, vöën àûúåc thïë giúái biïët túái khöng chó búãi loâng yïu nûúác, yá chñ quêåt cûúâng khöng bao giúâ cam têm laâm nö lïå, maâ coân nöíi tiïëng búãi tñnh cêìn cuâ, trñ thöng minh vaâ khaã nùng saáng taåo, seä cûúng quyïët khöng thïí chõu thua trong trêån chiïën múái mang tñnh toaân cêìu naây, vò nhûäng lyá tûúãng cao àeåp cuãa CNXH, vò muåc tiïu cao àeåp maâ Àaãng àaä vaåch ra, vò möåt Viïåt Nam dên giaâu, nûúác maånh, xaä höåi cöng bùçng,


vùn minh, vò möåt Viïåt Nam huâng cûúâng, tûå haâo ngêíng cao àêìu saánh vai cuâng cûúâng quöëc nùm chêu.

Sau àêy, àïí chñnh thûác bùæt àêìu laâm viïåc, chuáng töi xin trên troång kñnh múâi Àöìng chñ Àùång Hûäu, Uyã viïn Trung ûúng Àaãng, Trûúãng Ban Khoa giaáo Trung ûúng; Àöìng chñ Chu Haão, Thûá trûúãng thûúâng trûåc Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng; Àöìng chñ Nguyïîn Àûác Huâng, Trúå lyá Böå trûúãng Ngoaåi giao, lïn baân chuã tõch àöìng chuã toaå cuöåc Höåi thaão.

Xin chên thaânh caãm ún sûå chuá yá cuãa têët caã caác àöìng chñ./.


PHAÁT BIÏÍU KHAI MAÅC

GS.TS CHU TUÊËN NHAÅ Böå trûúãng Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng

Cuâng vúái nhên loaåi, chuáng ta àang tiïën vaâo thïë kyã múái, thïë kyã cuãa nhûäng thay àöíi sêu sùæc, maänh liïåt vaâ coá tñnh phöí biïën trïn phaåm vi toaân thïë giúái. úã khùæp moåi núi, tûâ caác diïîn àaân Liïn Húåp Quöëc, caác Höåi nghõ thûúång àónh túái caác cuöåc tiïëp xuác song phûúng, caác höåi nghõ, höåi thaão khoa hoåc quöëc tïë, quöëc gia, àïìu coá thïí bùæt gùåp ngaây caâng thûúâng xuyïn nhûäng khaái niïåm rêët múái vïì giai àoaån phaát triïín hiïån nay. Àoá laâ caác khaái niïåm: toaân cêìu hoaá, xaä höåi thöng tin, kinh tïë hoåc hoãi, kinh tïë tri thûác. Nöåi dung cuãa caác khaái niïåm naây coân àang àûúåc hiïíu khaác nhau, tuyâ thuöåc vaâo trònh àöå phaát triïín, trònh àöå khoa hoåc vaâ cöng nghïå cuãa möîi khu vûåc, möîi quöëc gia. Mùåc duâ chûa àaåt túái sûå nhêët quaát àêìy àuã, chñnh xaác vïì nöåi dung cuãa tûâng khaái niïåm, song àaä coá möåt sûå àöìng thuêån rêët lúán laâ hêìu hïët caác chñnh khaách, caác nhaâ khoa hoåc, caác giúái kinh doanh àïìu nhêån thûác ngaây möåt roä neát hún nhûäng thúâi cú to lúán cuäng nhû nhûäng thaách thûác nghiïåt ngaä úã àùçng sau möîi khaái niïåm, möîi xu thïë phaát triïín noái trïn.

Trong söë nhûäng khaái niïåm trïn àêy, khaái niïåm "kinh tïë tri thûác" àûúåc nhiïìu ngûúâi quan têm hún caã. Tuy caác nhaâ khoa hoåc coân coá nhûäng quan niïåm khaác nhau vïì kinh tïë tri thûác, nhûng àaä coá thïí thöëng nhêët vúái nhau vïì möåt söë àùåc àiïím cú baãn, àoá laâ:

- Trong nïìn kinh tïë tri thûác, cú cêëu saãn xuêët vaâ nïìn taãng cuãa sûå tùng trûúãng kinh tïë ngaây caâng dûåa vaâo viïåc ûáng duång caác thaânh tûåu khoa hoåc vaâ cöng nghïå, nhêët laâ caác cöng nghïå cao;

- Tyã troång GDP hoùåc tyã troång ngaânh nghïì àïìu coá coá sûå dõch chuyïín dêìn tûâ saãn xuêët vêåt chêët sang hoaåt àöång xûã lyá thöng tin laâ chuã àaåo;


- Saãn xuêët ra cöng nghïå trúã thaânh loaåi hònh saãn xuêët quan troång nhêët, tiïu biïíu nhêët;

- Tûâ töí chûác saãn xuêët theo quy mö lúán, nhêët thïí hoaá chuyïín dêìn sang töí chûác saãn xuêët phên taán theo cêëu truác maång vaâ linh hoaåt theo yïu cêìu cuãa khaách haâng;

- Xu thïë toaân cêìu hoaá, nhêët thïí hoaá caác nïìn kinh tïë quöëc gia vaâ khu vûåc tùng nhanh keâm theo hai mùåt: caånh tranh khöëc liïåt vaâ húåp taác hiïåu quaã;

- Quaá trònh tin hoåc hoaá caác khêu saãn xuêët, dõch vuå vaâ quaãn lyá laâ cöët loäi cuãa quaá trònh chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác;

- Tri thûác laâ vöën quyá nhêët; quyïìn súã hûäu trñ tuïå trúã thaânh quan troång nhêët vaâ saáng taåo laâ àöång lûåc chuã yïëu thuác àêíy sûå phaát triïín;

- Hoåc têåp, hoåc têåp thûúâng xuyïn, hoåc têåp suöët àúâi laâ àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa xaä höåi vaâ nïìn kinh tïë tri thûác.

Vúái caách hiïíu nhû vêåy, kinh tïë tri thûác seä laâm cho diïån maåo vaâ cú cêëu kinh tïë thïë giúái thay àöíi möåt caách cùn baãn vaâ sêu sùæc trong thïë kyã túái. Caác siïu cûúâng, àùåc biïåt laâ Hoa Kyâ, vúái tiïìm lûåc kinh tïë, àùåc biïåt laâ tiïìm lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå huâng hêåu cuãa mònh àang raáo riïët têåp trung phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác nhû möåt chiïën lûúåc àaãm baão võ thïë laänh àaåo, chi phöëi trêåt tûå thïë giúái. Caác nûúác cöng nghiïåp múái àang tòm thêëy trong kinh tïë tri thûác möåt sung lûåc múái, àöång lûåc quyïët àõnh àïí àuöíi kõp caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín. Caác nûúác phûúng Nam nhòn nhêån kinh tïë tri thûác vúái caác nguy cú vaâ thaách thûác lúán lao. Song cuäng coá nhiïìu nûúác vûâa yá thûác àûúåc rêët roä nhûäng thaách thûác thûåc sûå, àöìng thúâi vûâa nhêån thêëy kinh tïë tri thûác laâ möåt thúâi cú chiïën lûúåc giuáp hoå thoaát khoãi sûå ngheâo àoái, laåc hêåu vaâ chêåm phaát triïín. Vúái quan niïåm: kinh tïë tri thûác laâ saãn phêím cuãa sûå phaát triïín chung cuãa toaân nhên loaåi, xu hûúáng phaát triïín dûåa trïn tri thûác - caái tinh tuyá nhêët cuãa Con ngûúâi, cuãa nhên loaåi, nguöìn lûåc coá khaã nùng taái sinh maånh meä nhêët - laâ möåt xu hûúáng têët yïëu.

Khoa hoåc laâ hïå thöëng tri thûác vïì caác hiïån tûúång, sûå vêåt, quy luêåt cuãa tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy. Cöng nghïå laâ têåp húåp caác phûúng phaáp, quy trònh, kyä nùng, bñ quyïët, cöng cuå, phûúng tiïån duâng àïí biïën àöíi caác nguöìn lûåc thaânh saãn phêím. Vúái yá nghôa nhû vêåy, khoa hoåc vaâ cöng nghïå vûâa laâ tri thûác coá hïå thöëng àaä àûúåc tñch luyä, vûâa laâ nguöìn saãn sinh ra tri thûác múái.


Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ta luön quan têm túái phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Khoa hoåc vaâ cöng nghïå úã nûúác ta àaä àûúåc coi laâ quöëc saách haâng àêìu, giûä vai troâ then chöët trong sûå nghiïåp xêy dûång vaâ baão vïå Töí quöëc, laâ nïìn taãng vaâ àöång lûåc cho cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá, phaát triïín nhanh, bïìn vûäng àêët nûúác, nhû àaä àûúåc ghi nhêån ngay trong nhûäng doâng àêìu tiïn cuãa Luêåt Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå múái àûúåc Quöëc höåi thöng qua ngaây 1/6 vûâa qua. Àêy khöng nhûäng laâ möåt àûúâng löëi àuáng àùæn, saáng suöët, húåp loâng dên cuãa Àaãng àaä àûúåc nïu lïn thaânh luêåt maâ coân phaãn aánh xu thïë phaát triïín têët yïëu cuãa nhên loaåi trong àiïìu kiïån cuå thïí cuãa nûúác ta.

Hiïån nay, chuáng ta tûå thêëy coân nhûäng bêët cêåp, coân nhûäng khoá khùn trûúác mùæt trïn con àûúâng xêy dûång möåt nïìn kinh tïë tri thûác. Song chuáng ta cuäng coá cú súã àïí tin tûúãng rùçng: Viïåt Nam coá thïí àoán nhêån kinh tïë tri thûác nhû möåt thúâi cú phaát triïín nhanh, bïìn vûäng cuãa dên töåc. Nïëu biïët têån duång xu thïë coá tñnh toaân cêìu naây cuâng vúái viïåc phaát huy nùng lûåc nöåi sinh cuãa mònh, chuáng ta coá thïí tûâng bûúác phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác vúái sùæc thaái Viïåt Nam trong thïë kyã múái.

Kinh tïë tri thûác laâ möåt khaái niïåm múái meã. Viïåc laâm roä nhûäng cú súã khoa hoåc vaâ thûåc tiïîn vïì kinh tïë tri thûác nhû möåt xu thïë phaát triïín toaân cêìu, àùåc biïåt laâ xaác àõnh àêìy àuã thúâi cú vaâ thaách thûác àöëi vúái nûúác ta laâ möåt viïåc laâm hïët sûác cêìn thiïët. Ban Khoa giaáo Trung ûúng, Böå Ngoaåi giao vaâ Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng àaä nhêët trñ cho rùçng viïåc súám coá nhêån thûác àêìy àuã vïì kinh tïë tri thûác khöng nhûäng coá thïí giuáp chuáng ta hoaåch àõnh àûúåc caác àûúâng löëi, chñnh saách phaát triïín lêu daâi cuãa àêët nûúác maâ coân coá thïí giuáp chuáng ta chuã àöång trong viïåc chuêín bõ haânh trang bûúác vaâo thïë kyã múái vúái yá thûác tûå tin vaâ thûåc tïë hún./.


PHAÁT BIÏÍU CHAÂO MÛÂNG

ÀC. LÏ XUÊN TUÂNG Uyã viïn Böå Chñnh trõ

Phuå traách cöng taác tû tûúãng - vùn hoaá vaâ khoa giaáo

Trûúác hïët töi xin thên aái chaâo mûâng caác àöìng chñ vïì àêy tham dûå Höåi thaão do ba cú quan: Ban Khoa giaáo Trung ûúng, Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng vaâ Böå Ngoaåi giao töí chûác. Cuöåc höåi thaão höm nay thêåt coá yá nghôa, àaä quy tuå àûúåc nhiïìu diïîn giaã coá uy tñn, coá têm huyïët tham gia.

Chuáng ta àang àûáng trûúác thïìm cuãa thïë kyã 21, àang chûáng kiïën möåt quaá trònh biïën àöíi maånh meä, sêu sùæc, laâm thay àöíi moåi lônh vûåc trong àúâi söëng kinh tïë, vùn hoaá, xaä höåi, àûa loaâi ngûúâi chuyïín tûâ nïìn kinh tïë cöng nghiïåp truyïìn thöëng sang nïìn kinh tïë tri thûác hiïån àaåi trïn phaåm vi toaân cêìu.

Ngûúâi ta thûúâng noái nïìn kinh tïë tri thûác khi haâm lûúång tri thûác trong haâng hoaá vaâ dõch vuå tùng cao, khi tri thûác khoa hoåc trúã thaânh cöng nghïå hiïån àaåi, khi cöng nghïå thöng tin vaâ viïîn thöng laâ phûúng tiïån coá yá nghôa quyïët àõnh cho nghiïn cûáu vaâ saãn xuêët, kinh doanh, v.v.. Thïë giúái àang noái nhiïìu àïën nïìn kinh tïë tri thûác, àïën vêën àïì höåi nhêåp vaâ toaân cêìu hoaá, nhiïìu quöëc gia àaä xêy dûång nhûäng chiïën lûúåc phaát triïín nhùçm taåo nhûäng tiïìn àïì quan troång àïí têån duång thúâi cú àûa àêët nûúác ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, sùén saâng tham gia vaâo quaá trònh höåi nhêåp.

Tuy nhiïn, cho túái nay hònh nhû vêîn chûa àuã thûåc tiïîn àïí coá möåt hïå thöëng lyá thuyïët àêìy àuã, troån veån, nïu roä àûúåc quy luêåt cuãa quaá trònh hònh thaânh, vêån àöång cuäng nhû cú chïë hoaåt àöång töëi ûu cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Haâng loaåt cêu hoãi vêîn chûa coá cêu traã lúâi xaác àaáng. Àöëi vúái nûúác ta laåi caâng múái meã. Vò vêåy, töi hoan nghïnh cuöåc Höåi thaão naây nhû laâ bûúác àöåt phaá coá quy mö àêìu tiïn àïí tòm


hiïíu vêën àïì naây. Vaâ quan troång hún laâ àïí ûáng duång noá. Àêy laâ thaânh tûåu quan troång cuãa loaâi ngûúâi maâ CNXH phaãi nùæm lêëy vaâ tiïëp thu. Nïìn kinh tïë tri thûác taåo ra tiïìn àïì thuêån lúåi cho caác nûúác coá quan hïå saãn xuêët tiïn tiïën theo hûúáng xaä höåi chuã nghôa nùæm bùæt thúâi cú nhùçm taåo ra möåt nûãa àúâi söëng kinh tïë maâ chuáng ta coân thiïëu, àoá laâ lûåc lûúång saãn xuêët tiïn tiïën. Möåt quan hïå saãn xuêët töët hay xêëu nïëu phên tñch taách rúâi lûåc lûúång saãn xuêët thò thêåt laâ vö nghôa. Vò vêåy àêy laâ vêën àïì lúán, quan troång, cêìn daânh thúâi gian, têåp trung nghiïn cûáu vaâ laâm roä hún khöng chó trong maâ caã sau Höåi thaão naây.

Thûa caác àöìng chñ,

Toaân Àaãng, toaân dên àang têåp trung chuêín bõ cho Àaåi höåi Àaãng toaân quöëc lêìn thûá IX, àêy laâ möåt sûå kiïån hïët sûác quan troång. Nöåi dung cuãa Àaåi höåi Àaãng toaân quöëc lêìn naây laâ nhùçm têåp trung sûác maånh àoaân kïët, yá chñ caách maång cuãa toaân Àaãng, toaân dên àïí xêy dûång àêët nûúác, taåo ra lúåi thïë cuãa giai àoaån caách maång múái, taåo khaã nùng cho àêët nûúác "ài tùæt, àoán àêìu", thûåc hiïån thaânh cöng chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác trong giai àoaån 2001-2010.

Trong böëi caãnh àoá, viïåc caác àöìng chñ töí chûác cuöåc Höåi thaão vïì nïìn kinh tïë tri thûác nhû thïë naây laâ cêìn thiïët vaâ coá ñch. Thay mùåt Böå Chñnh trõ töi hoan nghïnh nhûäng cöë gùæng cuãa caác àöìng chñ, àùåc biïåt laâ caác cú quan àaä coá saáng kiïën phöëi húåp töí chûác cuöåc Höåi thaão naây.

Bïn caånh nhûäng vêën àïì nhû khaái niïåm, xu thïë, nöåi dung kinh tïë tri thûác nhû àaä viïët trong chûúng trònh Höåi thaão, caác àöìng chñ cêìn têåp trung trao àöíi laâm roä möåt söë vêën àïì àaáng quan têm khaác, chùèng haån nhû:

• Cêìn phaãi thay àöíi tû duy, nhêån thûác nhû thïë naâo àïí bùæt kõp vúái xu thïë thúâi àaåi: vûâa tûâng bûúác taåo ra àûúåc nïìn kinh tïë tri thûác, vûâa thñch ûáng vúái noá, àùåc biïåt trong àiïìu kiïån toaân cêìu hoaá vaâ höåi nhêåp quöëc tïë.

• Têìm nhòn, chiïën lûúåc phaát triïín cuãa àêët nûúác trong giai àoaån túái phaãi gùæn vúái nïìn kinh tïë tri thûác nhû thïë naâo?

• Nhûäng khoá khùn thuêån lúåi naâo, nhûäng thúâi cú thaách thûác gò cuãa nïìn kinh tïë tri thûác àang àùåt ra trûúác dên töåc ta?


• Vêën àïì gò coân àang nöíi cöåm, vaâ phaãi laâm gò àïí thûåc sûå taåo àûúåc nhûäng bûúác àöåt phaá, ài tùæt, àoán àêìu cho àêët nûúác?

• Coá phaãi khoa hoåc vaâ cöng nghïå cao, cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå viïîn thöng vúái Internet, vúái thûúng maåi àiïån tûã, v.v.. àoáng vai troâ àöång lûåc quan troång trong quaá trònh phaát triïín àêët nûúác?

• Coá phaãi àêìu tû phaát triïín nguöìn nhên lûåc, trong àoá vai troâ cuãa giaáo duåc àaâo taåo, cuãa hoåc têåp suöët àúâi, cuãa troång duång nhên taâi… coá yá nghôa then chöët cho sûå thaânh cöng cuãa quaá trònh xêy dûång nïìn kinh tïë tri thûác, cho quaá trònh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác?

• Coá phaãi vai troâ cuãa Nhaâ nûúác trong viïåc taåo ra möi trûúâng thûåc sûå giaãi phoáng tiïìm nùng lao àöång trñ tuïå, xêy dûång caác khu cöng nghïå cao, khu cöng nghiïåp phêìn mïìm, quyä höî trúå phaát triïín, v.v.. coá yá nghôa nhû möåt chêët xuác taác quan troång àïí phaát huy moåi tiïìm nùng, sûác maånh trñ tuïå cuãa àêët nûúác? v.v.. vaâ v.v..

Caác àöìng chñ cêìn trao àöíi àïí àïì xuêët àûúåc nhûäng kiïën nghõ cuå thïí àöëi vúái Àaãng vaâ Nhaâ nûúác, trûúác mùæt laâ goáp phêìn xêy dûång vaâ thûåc hiïån chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaá 2001 - 2010.

Thûa caác àöìng chñ,

Duâ sao thò cuäng khöng thïí àïí àêët nûúác rúi vaâo tònh traång tuåt hêåu, möåt nguy cú maâ Àaãng ta àaä caãnh baáo. Traái laåi, phaãi àûa àêët nûúác ta dêìn dêìn àuöíi kõp caác nûúác tiïn tiïën trong khu vûåc, tiïën lïn bùæt kõp vúái xu thïë chung cuãa thúâi àaåi. yá nghôa cuãa cuöåc Höåi thaão laâ úã chöî àoá.

Chuác Höåi thaão cuãa chuáng ta thaânh cöng töët àeåp, chuác caác àöìng chñ maånh khoeã, àoáng goáp àûúåc nhiïìu yá kiïën quyá baáu, phong phuá trong Höåi thaão.

Xin caãm ún caác àöìng chñ./.


BAÁO CAÁO ÀÏÌ DÊÎN “Kinh tïë tri thûác vúái chiïën lûúåc phaát triïín cuãa Viïåt Nam”

GS. VS. ÀÙÅNG HÛÄU Uyã viïn Trung ûúng Àaãng

Trûúãng Ban Khoa giaáo Trung ûúng

Tûâ thêåp kyã 80 àïën nay do taác àöång cuãa cuöåc caách maång KHCN hiïån àaåi, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu, cöng nghïå nùng lûúång..., nïìn kinh tïë thïë giúái àang biïën àöíi rêët sêu sùæc, maånh meä vïì cú cêëu, chûác nùng vaâ phûúng thûác hoaåt àöång. Àêy khöng phaãi laâ möåt sûå biïën àöíi bònh thûúâng maâ laâ möåt bûúác ngoùåt lõch sûã coá yá nghôa troång àaåi: nïìn kinh tïë chuyïín tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác, nïìn vùn minh loaâi ngûúâi chuyïín tûâ vùn minh cöng nghiïåp sang vùn minh trñ tuïå.

Nhûäng nùm gêìn àêy trong nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu, nhiïìu höåi nghõ, höåi thaão quöëc tïë vaâ trong nhiïìu vùn baãn chiïën lûúåc phaát triïín cuãa caác quöëc gia ngûúâi ta àaä duâng nhiïìu tïn goåi khaác nhau cho giai àoaån phaát triïín múái cuãa nïìn kinh tïë nhû:

"kinh tïë thöng tin – information economy", "kinh tïë maång - network economy", "kinh tïë söë – digital economy" (noái lïn vai troâ quyïët àõnh cuãa cöng nghïå thöng tin trong phaát triïín kinh tïë);

"kinh tïë hoåc hoãi – learning economy" (noái lïn àöång lûåc chuã yïëu cuãa nïìn kinh tïë laâ sûå hoåc têåp suöët àúâi cuãa moåi ngûúâi);

"kinh tïë dûåa vaâo tri thûác – knowledge based economy", "kinh tïë dêîn dùæt búãi tri thûác – knowledge driven economy", "kinh tïë tri thûác – knowledge economy" (noái lïn vai troâ quyïët àõnh cuãa tri thûác vaâ cöng nghïå àöëi vúái phaát triïín kinh tïë);

"kinh tïë múái – new economy" (laâ tïn goåi chung, khöng xaác àõnh nöåi dung).


Kinh tïë tri thûác laâ tïn goåi thûúâng duâng nhêët. Töí chûác OECD chñnh thûác duâng tûâ nùm 1995. Tïn goåi naây noái lïn àûúåc nöåi dung cöët loäi cuãa nïìn kinh tïë múái, coân kinh tïë thöng tin, kinh tïë söë chó múái noái vïì cöng nghïå thöng tin, mùåc duâ cöng nghïå thöng tin laâ nöåi dung chuã yïëu nhêët nhûng khöng bao göìm àûúåc caác yïëu töë tri thûác vaâ cöng nghïå khaác.

I. QUAÁ TRÒNH HÒNH THAÂNH NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC

1. Vai troâ cuãa tri thûác àöëi vúái phaát triïín

Tri thûác, thöng tin, cöng nghïå luön luön coá vai troâ thuác àêíy phaát triïín saãn xuêët, vai troâ êëy tùng dêìn cuâng vúái quaá trònh phaát triïín. Trong nïìn kinh tïë nöng nghiïåp vöën tri thûác con ngûúâi coân quaá ñt, cöng nghïå hêìu nhû khöng àöíi múái, taác àöång cuãa tri thûác, cöng nghïå chûa roä rïåt. Nïìn kinh tïë nöng nghiïåp keáo daâi saáu baãy nghòn nùm, tiïën böå hïët sûác chêåm chaåp.

Nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc thïë kyã 17 dêîn túái cuöåc caách maång kyä thuêåt lêìn thûá nhêët (cuöëi thïë kyã 18) thuác àêíy sûå chuyïín biïën tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng nghiïåp. Kinh tïë cöng nghiïåp àaä phaát triïín nhanh trong hún hai trùm nùm qua, cuãa caãi cuãa loaâi ngûúâi àaä tùng lïn haâng trùm lêìn; khoa hoåc vaâ cöng nghïå ngaây caâng àoáng goáp quan troång cho phaát triïín kinh tïë xaä höåi vaâ ngaây caâng coá àiïìu kiïån àïí phaát triïín nhanh hún.

Nhûäng thaânh tûåu nöíi bêåt cuãa khoa hoåc àêìu thïë kyã 20 vúái vai troâ dêîn àêìu cuãa thuyïët tûúng àöëi vaâ thuyïët lûúång tûã laâ tiïìn àïì cho cuöåc caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå hiïån àaåi ra àúâi vaâ phaát triïín bùæt àêìu tûâ giûäa thïë kyã 20; vaâ trong möåt phêìn tû cuöëi cuâng cuãa thïë kyã àaä bûúác sang giai àoaån múái – giai àoaån buâng nöí thöng tin, tri thûác, buâng nöí cöng nghïå; àùåc biïåt laâ caác cöng nghïå cao nhû cöng nghïå thöng tin (nhêët laâ siïu xa löå thöng tin, internet, multimedia tûúng taác, thûåc tïë aão...) cöng nghïå sinh hoåc (àùåc biïåt laâ cöng nghïå gen, cöng nghïå tïë baâo), cöng nghïå vêåt liïåu múái, cöng nghïå nùng lûúång... laâm tùng nhanh nhõp àöå tùng trûúãng kinh tïë, dõch chuyïín maånh cú cêëu kinh tïë, taåo sûå nhaãy voåt trong lûåc lûúång saãn xuêët, lûåc lûúång saãn xuêët bûúác sang giai àoaån múái vïì chêët, trong àoá tri thûác, thöng tin trúã thaânh yïëu töë haâng àêìu cuãa saãn xuêët, khoa hoåc vaâ cöng nghïå trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp; àêy khöng chó laâ caách maång trong khoa hoåc cöng nghïå, trong phaát triïín lûåc lûúång saãn


xuêët, maâ coân laâ caách maång trong caác quan niïåm, caác caách tiïëp cêån, noá àoâi hoãi con ngûúâi phaãi àöíi múái caách nghô, caách laâm àïí thñch nghi vaâ laâm chuã sûå phaát triïín.

Chûa bao giúâ vai troâ àöång lûåc cuãa tri thûác, cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå àöëi vúái sûå phaát triïín kinh tïë xaä höåi trúã nïn roä raâng, nöíi bêåt nhû ngaây nay.

Trûúác kia ngûúâi ta thûúâng coi caác yïëu töë cuãa saãn xuêët chó bao göìm lao àöång vaâ vöën, coân tri thûác, cöng nghïå, giaáo duåc... laâ caác yïëu töë bïn ngoaâi cuãa saãn xuêët coá aãnh hûúãng túái saãn xuêët. Gêìn àêy caác nhaâ nghiïn cûáu kinh tïë (nhû Romer, Schumpeter, R. Solow ...) àïìu thûâa nhêån tri thûác, cöng nghïå laâ yïëu töë bïn trong cuãa hïå thöëng kinh tïë. Romer coi tri thûác vaâ cöng nghïå laâ yïëu töë thûá ba cuãa saãn xuêët, bïn caånh vöën vaâ lao àöång. Lêåp luêån naây àaä àûúåc caác nhaâ nghiïn cûáu chêëp nhêån.

Tri thûác ngaây caâng trúã thaânh nhên töë trûåc tiïëp cuãa chûác nùng saãn xuêët. Àêìu tû vaâo tri thûác trúã thaânh yïëu töë then chöët cho sûå tùng trûúãng kinh tïë daâi haån. Trong caác nûúác phaát triïín àêìu tû vö hònh (vaâo giaáo duåc àaâo taåo, khoa hoåc cöng nghïå, vùn hoaá, phaát triïín con ngûúâi...) tùng nhanh hún àêìu tû hûäu hònh, úã Myä àêìu tû vö hònh àaä cao hún àêìu tû hûäu hònh.

Chñnh K. Marx àaä coi tri thûác laâ nhên töë trûåc tiïëp cuãa chûác nùng saãn xuêët, ngûúâi khùèng àõnh khoa hoåc trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp. Ngaây nay luêån àiïím êëy àaä àûúåc chûáng minh; khoa hoåc khöng nhûäng tham gia trûåc tiïëp vaâo quaá trònh saãn xuêët bùçng viïåc taåo ra cöng nghïå, taåo ra phûúng phaáp töí chûác quaãn lyá saãn xuêët àïí nêng cao nùng suêët, chêët lûúång hiïåu quaã cuãa saãn xuêët, àöíi múái saãn phêím, maâ coân coá thïí trûåc tiïëp laâm ra saãn phêím (nhû saãn xuêët phêìn mïìm, caác ngaânh cöng nghiïåp cöng nghïå cao...). Khoa hoåc àaä thûåc sûå trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp vaâ quan troång haâng àêìu.

Engels cuäng àaä viïët: "trong möåt chïë àöå húåp lyá vûúåt lïn trïn sûå chia reä vïì lúåi ñch, thò àûúng nhiïn yïëu töë tinh thêìn seä àûúåc liïåt kï laâ möåt trong söë caác yïëu töë cuãa saãn xuêët vaâ seä tòm àûúåc võ trñ cuãa noá trong caác haång muåc chi phñ saãn xuêët cuãa chñnh trõ kinh tïë hoåc. Àïën luác êëy àûúng nhiïn chuáng ta seä vui mûâng thêëy rùçng chó möåt thaânh quaã khoa hoåc nhû maáy húi nûúác cuãa James Watt, trong 50 nùm àêìu töìn taåi cuãa noá, àaä àem laåi cho thïë giúái lúåi ñch nhiïìu hún so vúái


nhûäng giaá phaãi traã cho cöng cuöåc phaát triïín khoa hoåc kïí tûâ luác bùæt àêìu" (Toaân têåp Marx-Engels, Têåp 1, tr. 607).

Tri thûác laâ möåt yïëu töë cuãa saãn xuêët, nhûng noá khaác biïåt vïì cú baãn vúái caác yïëu töë vöën hay lao àöång úã chöî ngûúâi coá kiïën thûác nïëu trao kiïën thûác cho ngûúâi khaác thò kiïën thûác cuãa anh ta khöng mêët ài maâ laåi àûúåc sûã duång töët hún, caâng trao cho nhiïìu ngûúâi thò khaã nùng sûã duång noá àïí taåo ra cuãa caãi, lúåi ñch caâng nhiïìu; mùåt khaác chi phñ cho viïåc phöí biïën tri thûác ra cöng chuáng àïí laâm tùng söë ngûúâi sûã duång laâ gêìn bùçng khöng.

2. Cuöåc caách maång khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi, nhêët laâ caách maång vïì thöng tin thuác àêíy sûå ra àúâi nïìn kinh tïë tri thûác

Quaá trònh phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët cuãa loaâi ngûúâi coá thïí chia ra laâm ba thúâi kyâ: Thûá nhêët laâ nïìn kinh tïë nöng nghiïåp, cuäng coá thïí goåi laâ kinh tïë sûác lao àöång, àùåc trûng chuã yïëu laâ saãn xuêët bùçng lao àöång thuã cöng, nùng suêët rêët thêëp; àêët àai laâ taâi nguyïn chuã yïëu. Thûá hai laâ nïìn kinh tïë cöng nghiïåp, cuäng àûúåc goåi laâ kinh tïë taâi nguyïn, dûåa chuã yïëu vaâo maáy moác vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn. Hiïån nay khi thiïn niïn kyã múái sùæp bùæt àêìu, loaâi ngûúâi àang bûúác vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, nïìn kinh tïë chuã yïëu dûåa vaâo tri thûác vaâ thöng tin; tri thûác vaâ thöng tin trúã thaânh yïëu töë saãn xuêët quan troång hún caã vöën vaâ lao àöång.

So vúái sûå chuyïín biïën tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng nghiïåp, sûå chuyïín biïën tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác coá yá nghôa sêu sùæc vaâ troång àaåi hún: trûúác hïët àoá laâ sûå chuyïín àöíi tûâ möåt nïìn saãn xuêët dûåa vaâo taâi nguyïn, lao àöång laâ chñnh sang nïìn saãn xuêët dûåa vaâo trñ tuïå con ngûúâi laâ chñnh, cuäng tûác laâ tûâ lûåc lûúång saãn xuêët vêåt chêët laâ chuã yïëu sang lûåc lûúång saãn xuêët tinh thêìn laâ chuã yïëu; thûá hai laâ sûå thay àöíi trïn moåi lônh vûåc, maâ trûúác hïët laâ cöng nghïå, vaâ caác hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh diïîn ra hïët sûác nhanh choáng, döìn dêåp, thêåp kyã sau nhanh hún thêåp kyã trûúác, nùm sau nhanh hún nùm trûúác, nhûäng thaânh tûåu kyâ diïåu nhêët cuãa loaâi ngûúâi trong thïë kyã 20 têåp trung chuã yïëu trong thêåp kyã 90 maâ nhêët laâ trong nhûäng nùm cuöëi; cuöëi thêåp kyã 80 ngûúâi ta vêîn chûa dûå baáo àûúåc sûå phaát triïín internet, thûúng maåi àiïån tûã nhû ngaây nay, vaâ hiïån nay khoá dûå baáo àûúåc nhûäng thaânh tûåu múái seä àaåt àûúåc trong 5-10 nùm túái; phêìn lúán caác chiïën lûúåc, qui hoaåch phaát triïín cuãa caác quöëc gia àïìu phaãi thûúâng xuyïn àiïìu chónh (phêìn lúán laâ àiïìu chónh


cho nhanh hún); Chûa coá thúâi kyâ naâo trong lõch sûã maâ sûå thay àöíi, àaão löån trong xaä höåi diïîn ra nhanh choáng, to lúán, sêu sùæc vaâ toaân diïån nhû hiïån nay. Nhiïìu khaái niïåm, cuäng nhû phûúng thûác, qui tùæc hoaåt àöång, ûáng xûã bõ àaão löån; buöåc ngûúâi ta phaãi àöíi múái tû duy, phaãi haânh àöång nhanh, "laâm viïåc theo töëc àöå cuãa tû duy" (Bill Gates).

Caác cöng nghïå cao, trûúác hïët laâ cöng nghïå thöng tin, laâ nguöìn göëc cuãa sûå biïën àöíi lúán lao hiïån nay. Maáy húi nûúác, àöång cú àiïån múã àêìu cuöåc caách maång cöng nghiïåp, thuác àêíy sûå ra àúâi nïìn kinh tïë cöng nghiïåp, nöåi dung chuã yïëu laâ thay thïë lao àöång chên tay bùçng maáy moác. Àoá laâ cuöåc caách maång sêu sùæc nhûng diïîn ra chêåm chaåp trong thúâi gian rêët daâi. Coân ngaây nay maáy tñnh vaâ maång maáy tñnh coá chûác nùng kyâ diïåu laâ coá thïí thay thïë möåt phêìn lao àöång trñ oác con ngûúâi, nêng cao tri thûác, giuáp con ngûúâi nêng cao khaã nùng tû duy, khaã nùng saáng taåo; tûâ àoá àêíy nhanh, maånh sûå àöíi múái cöng nghïå, àöíi múái töí chûác quaãn lyá, caãi thiïån àiïìu kiïån lao àöång, ruát ngùæn khoaãng caách, taåo thuêån lúåi cho quöëc tïë hoaá saãn xuêët, thûúng maåi, lûu thöng tiïìn tïå... laâm cho quaá trònh toaân cêìu hoaá gia tùng maånh meä trong nhûäng nùm gêìn àêy. Maáy tñnh phaát triïín rêët nhanh, khöng coá cöng nghïå naâo khaác saánh kõp. Chuáng nhanh choáng ài vaâo cuöåc söëng, coá mùåt úã moåi núi, trong moåi lônh vûåc hoaåt àöång. Súã dô nhû thïë laâ vò ngoaâi chûác nùng kyâ diïåu cuãa noá, coân möåt àùåc àiïím nûäa laâ nùng lûåc cuãa maáy tñnh tùng rêët nhanh, cûá 18 thaáng tùng gêëp àöi, coân giaá caã thò möîi nùm giaãm ài khoaãng 30% - 40%, kñch thûúác nhoã ài nhanh choáng, phêìn mïìm phaát triïín rêët maånh, sûã duång maáy ngaây caâng àún giaãn, xu thïë êëy trong vaâi chuåc nùm nay khöng thay àöíi, àïën nay vêîn chûa thêëy coá triïåu chûáng thay àöíi. Chùèng bao lêu nûäa maång maáy tñnh töëc àöå nhanh seä nöëi vúái caác höå gia àònh, caác trûúâng hoåc, cú quan, doanh nghiïåp, nhaâ maáy, trang traåi, höå gia àònh vaâ àïën tûâng ngûúâi, tûâng thiïët bõ, duång cuå... xaä höåi thöng tin röìi xaä höåi tûå àöång hoaá seä hònh thaânh.

II. NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC

1. Nïìn kinh tïë tri thûác laâ gò?

Kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë trong àoá sûå saãn sinh ra, phöí cêåp vaâ sûã duång tri thûác giûä vai troâ quyïët àõnh nhêët àöëi vúái sûå phaát triïín kinh tïë, taåo ra cuãa caãi, nêng cao chêët lûúång cuöåc söëng.


Trong nïìn kinh tïë tri thûác vêîn coân nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp nhûng hai ngaânh naây chiïëm tyã lïå thêëp. Cuäng nhû trong nïìn kinh tïë cöng nghiïåp vêîn coân nöng nghiïåp nhûng nöng nghiïåp nhoã beá. Trong nïìn kinh tïë tri thûác chiïëm àa söë laâ caác ngaânh kinh tïë dûåa vaâo tri thûác, dûåa vaâo caác thaânh tûåu múái nhêët cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå.

Àoá coá thïí laâ nhûäng ngaânh múái nhû cöng nghiïåp thöng tin (cöng nghiïåp phêìn cûáng, cöng nghiïåp phêìn mïìm), caác ngaânh cöng nghiïåp, dõch vuå múái dûåa vaâo cöng nghïå cao, vaâ cuäng coá thïí laâ nhûäng ngaânh truyïìn thöëng (nöng nghiïåp, cöng nghiïåp, dõch vuå) àûúåc caãi taåo bùçng khoa hoåc, cöng nghïå cao. Vñ duå, saãn xuêët ö tö laâ möåt ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng, nhûng nïëu saãn xuêët ra nhûäng loaåi ö tö coá àöå an toaân cao, nhûäng ö tö thöng minh khöng cêìn ngûúâi laái, thò ngaânh saãn xuêët ö tö coá thïí coi laâ ngaânh kinh tïë tri thûác. Thuöåc caác ngaânh kinh tïë tri thûác cuäng coá thïí laâ: nhûäng nhaâ maáy sûã duång cöng nghïå chïë taåo coá sûå trúå giuáp cuãa maáy tñnh (CAM) haå àaáng kïí giaá thaânh, tiïët kiïåm nguyïn liïåu, nùng lûúång, giaãm thiïíu phïë thaãi; nhûäng trang traåi saãn xuêët nöng nghiïåp dûåa vaâo cöng nghïå sinh hoåc, tûå àöång àiïìu khiïín, hêìu nhû khöng coá ngûúâi lao àöång; nhûäng nhaâ maáy dïåt may sûã duång internet àïí saãn xuêët vaâ cung cêëp haâng may mùåc theo yïu cêìu cuãa tûâng khaách haâng trïn khùæp thïë giúái v.v...

Kinh tïë tri thûác xuêët hiïån trong moåi lônh vûåc, trong toaân böå cú cêëu nïìn kinh tïë quöëc dên. úã Bùæc Myä vaâ möåt söë nûúác Têy Êu, nïìn kinh tïë tri thûác àaä bùæt àêìu hònh thaânh. Hiïån nay úã nhûäng nûúác naây riïng vïì kinh tïë thöng tin (nhûäng ngaânh kinh tïë dûåa chuã yïëu vaâo cöng nghïå thöng tin), trong àoá kinh tïë tri thûác laâ chuã yïëu, àaä chiïëm khoaãng 45%-50% GDP. Trong caác nûúác OECD kinh tïë tri thûác àaä chiïëm hún 50% GDP, cöng nhên tri thûác chiïëm trïn 60% lûåc lûúång lao àöång. Nhiïìu ngûúâi ûúác tñnh vaâo khoaãng nùm 2030 caác nûúác phaát triïín àïìu trúã thaânh caác nïìn kinh tïë tri thûác.

So saánh khaái quaát caác thúâi àaåi kinh tïë

Kinh tïë nöng nghiïåp

Kinh tïë cöng nghiïåp

Kinh tïë tri thûác

Àêìu vaâo cuãa saãn xuêët lao àöång, àêët àai, vöën

lao àöång, àêët àai, vöën, cöng nghïå, thiïët bõ

lao àöång, àêët àai, vöën, cöng nghïå, thiïët bõ, tri thûác, thöng tin


Caác quaá trònh chuã yïëu

tröìng troåt, chùn nuöi

chïë taåo, gia cöng

thao taác, àiïìu khiïín, kiïím soaát, xûã lyá thöng tin

Àêìu ra cuãa saãn xuêët lûúng thûåc cuãa caãi, haâng hoaá tiïu duâng, caác xñ nghiïåp, nïìn cöng nghiïåp

saãn phêím àaáp ûáng nhu cêìu ngaây caâng cao cuãa cuöåcsöëng, cöng nghiïåp tri thûác, vöën tri thûác

Cú cêëu kinh tïë nöng nghiïåp laâ chuã yïëu

cöng nghiïåp vaâ dõch vuå laâ chuã yïëu

caác ngaânh kinh tïë tri thûác thöëng trõ

Cöng nghïå chuã yïëu thuác àêíy phaát triïín

Sûã duång suác vêåt, cú giúái hoáa àún giaãn

cú giúái hoaá, hoaá hoåc hoaá, àiïån khñ hoaá, chuyïn mön hoaá

cöng nghïå cao, àiïån tûã hoaá, tin hoåc hoaá, siïu xa löå thöng tin, thûåc tïë aão...

Cú cêëu xaä höåi nöng dên cöng nhên cöng nhên tri thûác

Àêìu tû cho R&D < 0,3% GDP 1-2% GDP > 3% GDP

Tyã lïå àoáng goáp cuãa KHCN cho tùng trûúãng kinh tïë

< 10% > 30% > 80%

Àêìu tû cho giaáo duåc <1% GDP 2 - 4% GDP > 6% GDP

Têìm quan troång cuãa giaáo duåc

nhoã Lúán rêët lúán

Trònh àöå vùn hoaá trung bònh

tyã lïå muâ chûä cao

trung hoåc sau trung hoåc

Vai troâ cuãa truyïìn thöng

khöng lúán lúán rêët lúán


2. Nhûäng àùåc trûng chuã yïëu cuãa nïìn kinh tïë tri thûác:

Thûá nhêët, laâ sûå chuyïín àöíi cú cêëu kinh tïë:

Trong 15 nùm qua caác nïìn kinh tïë phaát triïín trïn thïë giúái àaä coá nhûäng chuyïín àöíi to lúán, sêu sùæc vïì cú cêëu kinh tïë, vïì caách thûác hoaåt àöång vaâ caác qui tùæc hoaåt àöång; àang phaát triïín nhanh caác ngaânh kinh tïë dûåa vaâo tri thûác; caác yá tûúãng àöíi múái vaâ cöng nghïå laâ chòa khoaá cho viïåc taåo ra viïåc laâm múái vaâ nêng cao chêët lûúång cuöåc söëng. Nïìn kinh tïë coá töëc àöå tùng trûúãng cao, dõch chuyïín nhanh cú cêëu. Nhûng àêy cuäng laâ nïìn kinh tïë mang tñnh ruãi ro, vaâ khöng ngûâng thay àöíi, luön àùåt ra nhiïìu thaách thûác múái (vò vêåy coá ngûúâi goåi laâ xaä höåi ruãi ro – risk society).

Trong khi nïìn kinh tïë cöng nghiïåp dûåa vaâo sûå töí chûác saãn xuêët haâng loaåt, qui chuêín hoaá, thò nïìn kinh tïë tri thûác àûúåc töí chûác trïn cú súã sûå saãn xuêët linh hoaåt haâng hoaá vaâ dõch vuå dûåa vaâo cöng nghïå cao, àêy cuäng laâ kinh tïë vùn phoâng (ngûúâi trûåc tiïëp saãn xuêët ra saãn phêím trong caác nhaâ maáy ñt ài, ngûúâi laâm viïåc úã vùn phoâng nhiïìu lïn). Noái nhû thïë khöng coá nghôa laâ sûå chïë taåo haâng loaåt laâ khöng quan troång, cuäng khöng phaãi laâ saãn phêím chïë taåo hoùåc thûåc phêím ñt ài; maâ àoá laâ do nhõp àöå tùng nùng suêët trong saãn xuêët cöng nghiïåp vaâ nöng nhiïåp rêët cao. Hiïån nay úã Myä 93 triïåu ngûúâi lao àöång (80% lûåc lûúång lao àöång) khöng phaãi daânh thúâi gian àïí laâm ra caác vêåt phêím, maâ hoå chuyïín sang laâm caác cöng viïåc khaác nhû di chuyïín caác vêåt phêím, xûã lyá thöng tin, cung cêëp caác dõch vuå cho ngûúâi dên. Trong caác nûúác OECD hiïån nay 60-70% lûåc lûúång lao àöång laâ cöng nhên tri thûác.

Tyã lïå giaá trõ gia tùng cöng nghiïåp cöng nghïå cao trong cöng nghiïåp chïë taåo àang tùng nhanh. Hiïån nay úã Myä vaâ nhiïìu nûúác phaát triïín tyã lïå àoá àaä àaåt khoaãng 25-30 %. Viïåc laâm vaâ thu nhêåp do khu vûåc cöng nghïå cao taåo ra laâ rêët quan troång: chñnh saãn phêím vaâ dõch vuå cöng nghïå cao giuáp cho sûå caãi taåo, hiïån àaåi hoaá têët caã caác lônh vûåc khaác cuãa nïìn kinh tïë. Viïåc laâm trong saãn xuêët vaâ phên phöëi haâng hoaá giaãm ài rêët nhiïìu vaâ àûúåc thay thïë bùçng viïåc laâm trong vùn phoâng. Tûâ 1980 àïën 1998 riïng úã Myä sûå chuyïín àöíi cú cêëu kinh tïë àaä laâm mêët ài 44 triïåu viïåc laâm, nhûng àöìng thúâi taåo ra 73 triïåu chöî laâm viïåc múái, tûác laâ àaä tùng thïm 29 triïåu viïåc laâm. Phêìn Lan laâ möåt nûúác maâ rûâng vaâ àêìm lêìy chiïëm àaåi böå phêån diïån tñch, trûúác àêy 50 nùm laâ möåt nûúác nöng lêm nghiïåp, dên söë nöng nghiïåp


chiïëm trïn 70%, nay chó coân 6%; rûâng trûúác àêy giûä vai troâ chuã yïëu trong kinh tïë nay chó chiïëm khöng àïën 3% GDP. Nûúác naây tûâ kinh tïë nöng nghiïåp ài nhanh vaâo kinh tïë tri thûác, hiïån nay àang àûáng àêìu thïë giúái vïì tyã lïå söë ngûúâi sûã duång internet vaâ àiïån thoaåi di àöång.

Thûá hai, laâ saãn xuêët cöng nghïå trúã thaânh loaåi hònh saãn xuêët quan troång nhêët, tiïn tiïën nhêët, tiïu biïíu nhêët cuãa nïìn saãn xuêët tûúng lai. Caác ngaânh kinh tïë tri thûác àïìu phaãi dûåa vaâo cöng nghïå múái àïí àöíi múái vaâ phaát triïín. Caác doanh nghiïåp àïìu coá saãn xuêët cöng nghïå, àöìng thúâi coá nhiïìu doanh nghiïåp chuyïn saãn xuêët cöng nghïå, coá thïí goåi laâ doanh nghiïåp tri thûác, trong àoá khoa hoåc vaâ saãn xuêët àûúåc nhêët thïí hoaá, khöng coân phên biïåt phoâng thñ nghiïåm vúái cöng xûúãng, nhûäng ngûúâi laâm viïåc trong àoá laâ cöng nhên tri thûác, hoå vûâa nghiïn cûáu vûâa saãn xuêët.

Hiïån nay trïn lônh vûåc cöng nghïå thöng tin caác doanh nghiïåp tri thûác phaát triïín rêët nhanh, chó trong khoaãng 5-10 nùm tûâ chöî tay khöng trúã thaânh nhûäng taâi saãn khöíng löì haâng chuåc tyã USD, nhû Nescape, Yahoo, Dell, Cisco... vûúåt xa nhûäng doanh nghiïåp truyïìn thöëng coá tïn tuöíi, coá lõch sûã lêu àúâi. Microsoft cuãa Bill Gates cuäng chó múái hún hai mûúi nùm. Trong söë caác doanh nghiïåp lúán nhêët thïë giúái caác doanh nghiïåp cöng nghïå thöng tin àaä chiïëm àa söë.

Vò saãn xuêët cöng nghïå coá yá nghôa quyïët àõnh nhû thïë nïn ngûúâi ta chaåy àua vaâo àêìu tû maåo hiïím, tûác àêìu tû cho nghiïn cûáu triïín khai nhùçm taåo ra cöng nghïå múái. Nùm 1998 úã Myä àêìu tû maåo hiïím cho phaát triïín internet hún 3,5 tyã USD, (nùm 1997 laâ 2,1 tyã, nùm 1996 laâ 1,1 tyã), vaâ riïng quñ II nùm 1999 àaä àêìu tû 3,8 tyã! Vaâ àoá laâ nguöìn göëc cuãa sûå laâm giaâu lïn rêët nhanh choáng cuãa caác doanh nghiïåp tri thûác.

Sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín caác khu cöng nghïå (technology park) laâ yïëu töë rêët quan troång thuác àêíy phaát triïín nhanh sûå ra àúâi caác cöng nghïå múái. Àêy laâ nhûäng vûúân ûúm cöng nghïå; úã àêy coá caác àiïìu kiïån thuêån lúåi àïí nhêët thïí hoaá quaá trònh nghiïn cûáu, thûåc nghiïåm khoa hoåc, triïín khai cöng nghïå vaâ saãn xuêët, nhúâ àoá caác yá tûúãng khoa hoåc nhanh choáng trúã thaânh cöng nghïå vaâ àûa ra saãn xuêët.

Khu cöng nghïå tiïu biïíu nhêët laâ thung luäng Silicon. Noá laâ caái nöi cuãa cöng nghïå cao cuãa thïë giúái, caái nöi cuãa Internet. Bùæt àêìu tûâ


nhûäng nùm cuãa thêåp kyã 50, sau chiïën tranh Triïìu Tiïn, Myä chuã trûúng tùng cûúâng àaâo taåo caán böå khoa hoåc vaâ khuyïën khñch caác doanh nghiïåp ài vaâo caác cöng nghïå múái, nhêët laâ sûã duång caác cöng nghïå àaä sûã duång trong chiïën tranh. Luác bêëy giúâ Trûúâng àaåi hoåc Stanford laâ möåt trûúâng àaåi hoåc lúán úã thung luäng Silicon muöën phaát triïín maånh nhûng taâi chñnh khöng cho pheáp, nïn phaãi baán (cho thuï 99 nùm) mêëy trùm ha àêët cho caác cöng ty lêåp xñ nghiïåp kinh doanh cöng nghïå. Nïëu laâ cöng nghïå múái thò àûúåc thuï vúái giaá rêët reã. Phêìn lúán laâ caác thêìy giaáo (caác nhaâ khoa hoåc coá cöng trònh) cuãa trûúâng Stanford àûáng ra lêåp cöng ty. Tûâ àoá caác cöng ty cöng nghïå cao, nhêët laâ vïì cöng nghïå thöng tin phaát triïín rêët nhanh, rêët nhiïìu cöng nghïå cao cuãa thïë giúái vaâ internet ra àúâi tûâ àoá. Bêy giúâ àaä lïn túái haâng ngaân cöng ty vúái doanh söë taåi chöî nùm 1997 laâ 267 tyã àöla.

Nhûäng thêåp kyã gêìn àêy trïn thïë giúái caác khu cöng nghïå phaát triïín rêët nhanh, àoá laâ möåt caách töí chûác àïí ài nhanh vaâo kinh tïë tri thûác.

Vò nïìn saãn xuêët dûåa vaâo cöng nghïå cao, tiïu hao ñt nguyïn liïåu, nùng lûúång, thaãi ra ñt phïë thaãi, cho nïn trong nïìn kinh tïë tri thûác coá thïí thûåc hiïån àûúåc saãn xuêët saåch, khöng gêy ö nhiïîm möi trûúâng. Kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë phaát triïín bïìn vûäng.

Trong xaä höåi maång laåi coá àiïìu kiïån giaãi quyïët töët möëi quan hïå giûäa saãn xuêët vaâ tiïu duâng; nhúâ coá maång coá thïí saãn xuêët theo nhu cêìu cuãa khaách haâng, theo àún àùåt haâng, khöng àïí ûá àoång trong kho khöëi lûúång lúán haâng hoaá. Giûäa saãn xuêët vaâ tiïu duâng coá thïí àaåt àûúåc sûå haâi hoaâ.

Thûá ba, laâ viïåc ûáng duång CNTT röång raäi trong moåi lônh vûåc vaâ thiïët lêåp maång thöng tin àa phûúng tiïån phuã khùæp nûúác, nöëi vúái hêìu hïët caác töí chûác, caác gia àònh. Thöng tin trúã thaânh taâi nguyïn quan troång nhêët. Moåi ngûúâi àïìu coá nhu cêìu thöng tin vaâ àûúåc truy nhêåp vaâo caác kho thöng tin cêìn thiïët cho mònh. Moåi lônh vûåc hoaåt àöång trong xaä höåi àïìu coá taác àöång cuãa CNTT àïí nêng cao nùng suêët, chêët lûúång, hiïåu quaã, cuäng chñnh vò vêåy nhiïìu ngûúâi goåi nïìn kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë söë hay kinh tïë maång.

Thûúng maåi àiïån tûã, thõ trûúâng aão, töí chûác aão, xñ nghiïåp aão, laâm viïåc tûâ xa... àûúåc thiïët lêåp laâm cho caác hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh rêët nhanh nhaåy, linh hoaåt, khoaãng caách bõ xoaá dêìn, yá nghôa cuãa võ trñ àõa lyá giaãm ài.


Thûá tû, laâ caác doanh nghiïåp vûâa caånh tranh vûâa húåp taác àïí phaát triïín. Trong cuâng möåt lônh vûåc khi möåt cöng ty thaânh cöng hún, lúán maånh hún, thò cöng ty khaác tòm caách saáp nhêåp vaâo hoùåc chuyïín hûúáng khaác ngay, nïëu khöng muöën bõ phaá saãn. Trong nïìn kinh tïë tri thûác vò naãy sinh nhiïìu cöng nghïå múái nïn luön luön xuêët hiïån nhiïìu cöng ty múái; sûå ra àúâi cuãa cöng ty gùæn vúái sûå ra àúâi cuãa möåt cöng nghïå múái, möåt saáng chïë múái. Caác cöng ty phaãi luön àöíi múái vaâ phaãi kõp thúâi chuyïín hûúáng theo sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå. Àïí tùng sûác maånh caác cöng ty phaãi húåp taác vúái nhau, phaãi "mua" nhau àïí thaânh cöng ty lúán. Gêìn àêy ta thêëy rêët nhiïìu caác cöng ty khöíng löì haâng chuåc, haâng trùm tyã USD "mua" nhau, trúã thaânh nhûäng têåp àoaân chi phöëi caã thïë giúái. Ngûúâi ta lo ngaåi sûå têåp trung naây dêîn túái àöåc quyïìn vaâ thuã tiïu caånh tranh. Mùåt khaác caác cöng ty khöíng löì chia ra caác cöng ty con trïn khùæp thïë giúái, vaâ caác cöng ty con àûúåc quyïìn chuã àöång nhiïìu hún àïí coá thïí linh hoaåt, thñch nghi vúái sûå àöíi múái. Cho nïn mua baán àïí húåp nhêët thaânh nhûäng cöng ty khöíng löì maâ thûåc tïë thò laåi laâ sûå chia nhoã.

Thûá nùm, xaä höåi thöng tin thuác àêíy sûå dên chuã hoaá. Thöng tin àïën vúái moåi ngûúâi. Moåi ngûúâi àïìu dïî daâng truy cêåp àïën caác thöng tin cêìn thiïët. Dên chuã hoaá caác hoaåt àöång vaâ töí chûác àiïìu haânh trong xaä höåi àûúåc múã röång. Ngûúâi dên naâo cuäng coá thïí àûúåc thöng tin kõp thúâi vïì caác quyïët àõnh cuãa cú quan nhaâ nûúác hoùåc töí chûác coá liïn quan àïën hoå vaâ hoå coá thïí coá yá kiïën ngay nïëu thêëy khöng phuâ húåp. Do àoá phaãi taåo khöng khñ dên chuã, caách laâm viïåc dên chuã. Khi chuêín bõ caác quyïët àõnh, caác chñnh saách, luêåt phaáp cú quan nhaâ nûúác rêët dïî daâng àûa ra lêëy yá kiïën nhên dên. Viïåc têåp húåp yá kiïën, nguyïån voång cuãa nhên dên cuäng rêët dïî daâng, thuêån tiïån. Nguyïn tùæc "dên biïët, dên baân, dên kiïím tra" seä àûúåc thûåc hiïån àêìy àuã nhêët. Cho nïn CNTT thuác àêíy sûå phaát triïín dên chuã. Coá dên chuã múái phaát huy àûúåc khaã nùng saáng taåo cuãa moåi ngûúâi.

Caách töí chûác quaãn lyá cuäng seä thay àöíi nhiïìu. Trong thúâi àaåi thöng tin, mö hònh chó huy têåp trung, coá àùèng cêëp laâ khöng phuâ húåp. Xu thïë laâ theo mö hònh phi àùèng cêëp, phi têåp trung, mö hònh maång, trong àoá têån duång caác quan hïå ngang; vò thöng tin àïën àûúåc möåt caách thuêån lúåi nhanh choáng têët caã moåi núi, khöng cêìn ài qua caác nuát xûã lyá trung gian. Àoá laâ mö hònh töí chûác dên chuã, noá linh hoaåt trong àiïìu haânh, dïî thñch nghi vúái àöíi múái, khúi dêåy sûå nùng àöång saáng taåo cuãa moåi ngûúâi.


Thûá saáu, xaä höåi thöng tin laâ möåt xaä höåi hoåc têåp. Giaáo duåc rêët phaát triïín. Moåi ngûúâi àïìu hoåc têåp, hoåc thûúâng xuyïn, hoåc úã trûúâng vaâ hoåc trïn maång, àïí khöng ngûâng trau döìi kyä nùng, phaát triïín trñ saáng taåo. Khöng hoåc têåp thûúâng xuyïn thò khöng phaát triïín àûúåc nïìn kinh tïë tri thûác. Moåi ngûúâi thûúâng xuyïn àûúåc böí tuác, cêåp nhêåt kiïën thûác, chuã àöång theo kõp sûå àöíi múái vaâ coá khaã nùng thuác àêíy sûå àöíi múái. Vúái sûå buâng nöí thöng tin vaâ sûå luön àöíi múái kiïën thûác, mö hònh giaáo duåc truyïìn thöëng: àaâo taåo xong röìi ra laâm viïåc laâ khöng coân phuâ húåp, maâ phaãi àaâo taåo cú baãn, ra laâm viïåc vaâ tiïëp tuåc àaâo taåo, vûâa àaâo taåo vûâa laâm viïåc. Con ngûúâi phaãi hoåc têåp suöët àúâi, vûâa hoåc vûâa laâm viïåc. Hïå thöëng giaáo duåc phaãi àaãm baão cho moåi ngûúâi bêët cûá luác naâo bêët cûá úã àêu cuäng coá thïí hoåc têåp àûúåc. Maång thöng tin coá yá nghôa rêët quan troång cho viïåc hoåc têåp suöët àúâi.

Àêìu tû cho giaáo duåc vaâ cho khoa hoåc chiïëm tyã lïå rêët cao. Noái chung àêìu tû vö hònh (cho con ngûúâi, cho giaáo duåc, khoa hoåc, vùn hoaá xaä höåi...) cao hún àêìu tû hûäu hònh (àêìu tû xêy dûång cú súã vêåt chêët kyä thuêåt). Phaát triïín con ngûúâi trúã thaânh nhiïåm vuå trung têm cuãa xaä höåi.

Vöën con ngûúâi laâ yïëu töë then chöët nhêët taåo ra giaá trõ cho doanh nghiïåp tri thûác.

Thûá baãy, vöën quyá nhêët trong nïìn kinh tïë tri thûác laâ tri thûác. Tri thûác laâ nguöìn lûåc haâng àêìu taåo sûå tùng trûúãng. Khöng phaãi nhû caác nguöìn lûåc khaác bõ mêët ài khi sûã duång, tri thûác vaâ thöng tin coá thïí àûúåc chia xeã, vaâ trïn thûåc tïë laåi tùng lïn khi sûã duång. Nïìn kinh tïë tri thûác do àoá laâ möåt nïìn kinh tïë dû dêåt chûá khöng phaãi khan hiïëm.

Saãn phêím vaâ dõch vuå coá haâm lûúång tri thûác caâng cao thò caâng quñ giaá. Giaá caã vaâ giaá trõ cuãa saãn phêím tri thûác thay àöíi rêët nhiïìu tuyâ thuöåc vaâo ngûúâi sûã duång úã caác thúâi àiïím khaác nhau.

Quyïìn súã hûäu àöëi vúái tri thûác trúã thaânh quan troång nhêët, hún caã vöën, taâi nguyïn, àêët àai. Ai chiïëm hûäu àûúåc nhiïìu taâi saãn trñ tuïå hún, ngûúâi êëy thùæng. Phaáp luêåt vïì súã hûäu trñ tuïå trúã thaânh nöåi dung chuã yïëu trong quan hïå dên sûå cuäng nhû trong thûúng maåi quöëc tïë.

Rêët nhiïìu vêën àïì vïì súã hûäu trñ tuïå àûúåc àùåt ra, súã hûäu vêåt chêët khöng quan troång bùçng. Nhiïìu öng chuã cuãa caác cöng ty cöng nghïå thöng tin hiïån nay thoaåt àêìu khöng coá vöën liïëng gò, laâm ra àûúåc taâi


saãn khöíng löì laâ nhúâ tri thûác. Nïëu khöng àûúåc baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå thò hoå khöng thïí coá àûúåc taâi saãn haâng trùm tyã USD nhû thïë.

Luêåt phaáp, thuïë vaâ caác raâo caãn khoá aáp duång àún àöåc trong khuön khöí quöëc gia. Tri thûác vaâ thöng tin luön luön ài túái nhûäng núi coá nhu cêìu cao nhêët vaâ raâo caãn ñt nhêët.

Thûá taám, sûå saáng taåo, àöíi múái thûúâng xuyïn laâ àöång lûåc chuã yïëu nhêët thuác àêíy sûå phaát triïín. Cöng nghïå àöíi múái rêët nhanh, voâng àúâi cöng nghïå ruát ngùæn; quaá trònh tûâ luác ra àúâi, phaát triïín röìi tiïu vong cuãa möåt lônh vûåc saãn xuêët, hay möåt cöng nghïå chó mêëy nùm, thêåm chñ mêëy thaáng. Caác doanh nghiïåp muöën truå àûúåc vaâ phaát triïín thò phaãi luön àöíi múái cöng nghïå vaâ saãn phêím. Saáng taåo laâ linh höìn cuãa sûå àöíi múái. Trûúác àêy ngûúâi ta hay choån nhûäng cöng nghïå àaä chñn muöìi, coân bêy giúâ thò phaãi tòm choån caác cöng nghïå múái naãy sinh; caái chñn muöìi laâ caái sùæp sûãa tiïu vong.

Trong nïìn kinh tïë tri thûác coá nhiïìu àiïìu tûúãng nhû nghõch lyá: Trûúác hïët, cuãa caãi laâm ra laâ dûåa chuã yïëu vaâo caái chûa biïët; caái àaä biïët khöng coân giaá trõ nûäa; tòm ra caái chûa biïët àoá laâ taåo ra giaá trõ. Thûá hai: möi trûúâng àïí tòm ra caái chûa biïët laâ maång thöng tin. Maång thöng tin, thûåc tïë aão... gúåi ra caác yá tûúãng múái, nhûäng giaãi phaáp múái àaáp ûáng caác nhu cêìu múái. Thûá ba laâ khi phaát hiïån ra caái chûa biïët thò cuäng tûác laâ loaåi trûâ caái àaä biïët. Caái cuä mêët ài thay thïë bùçng caái múái; nïìn kinh tïë, xaä höåi luön àöíi múái, caái múái caâng ngaây caâng nhiïìu. Àoá laâ àùåc trûng cuãa sûå phaát triïín, sûå tiïën hoaá cuãa xaä höåi sùæp túái, phaát triïín tûâ caái múái chûá khöng phaãi tûâ söë lûúång lúán dêìn lïn. Thûá tû laâ saãn phêím giaá trõ sûã duång caâng cao thò giaá baán caâng reã, thêåm chñ nhiïìu phêìn mïìm cú baãn àûúåc cho khöng, (àïí röìi sau àoá nêng cao hún möåt ñt thò baán rêët àùæt); saãn phêím caâng nhiïìu ngûúâi duâng thò giaá trõ sûã duång caâng cao. Hiïån nay vaâng baåc hiïëm thò quñ, song úã thúâi àaåi thöng tin caái àûúåc duâng nhiïìu nhêët laâ caái coá giaá trõ cao. Vñ duå maáy Fax, nïëu coá ñt thò khöng coá taác duång nhûng khi coá àïën haâng nghòn maáy àïí liïn laåc vúái nhau thò luác àoá múái coá giaá trõ. Maång cuäng vêåy, coá nhiïìu ngûúâi vaâo cuâng sûã duång thò luác êëy noá múái coá giaá trõ.

Thûá chñn, nïìn kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë toaân cêìu hoaá. Thõ trûúâng vaâ saãn phêím mang tñnh toaân cêìu, möåt saãn phêím saãn xuêët úã bêët kyâ núi naâo cuäng coá thïí nhanh choáng coá mùåt khùæp núi trïn thïë giúái; rêët ñt saãn phêím do möåt nûúác laâm ra, maâ phêìn lúán laâ kïët quaã


cuãa sûå têåp húåp caác phêìn viïåc àûúåc thûåc hiïån tûâ nhiïìu núi trïn thïë giúái, kïët quaã cuãa cöng ty aão, xñ nghiïåp aão, laâm viïåc tûâ xa... Quaá trònh toaân cêìu hoaá cuäng laâ quaá trònh chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, toaân cêìu hoaá vaâ kinh tïë tri thûác thuác àêíy nhau, gùæn quyïån vúái nhau, laâ hai anh em sinh àöi cuãa cuöåc caách maång khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi. Toaân cêìu hoaá möåt mùåt taåo thuêån lúåi cho sûå phaát triïín nhanh kinh tïë tri thûác úã caác nûúác, nhûng àöìng thúâi cuäng àùåt nhiïìu thaách thûác ruãi ro. Cho túái nay thò khoaãng caách giaâu ngheâo àang tùng nhanh, do chïnh lïåch nhiïìu vïì tri thûác, nïëu ruát ngùæn àûúåc khoaãng caách vïì tri thûác thò seä thu heåp àûúåc khoaãng caách giaâu ngheâo.

Thûá mûúâi, laâ sûå thaách thûác àöëi vúái vùn hoaá. Trong nïìn kinh tïë tri thûác - xaä höåi thöng tin, vùn hoaá coá àiïìu kiïån phaát triïín nhanh vaâ vùn hoaá laâ àöång lûåc thuác àêíy sûå phaát triïín kinh tïë xaä höåi. Do thöng tin, tri thûác buâng nöí, trònh àöå nïìn vùn hoaá nêng cao, nöåi dung vaâ hònh thûác caác hoaåt àöång vùn hoaá phong phuá àa daång. Nhu cêìu thûúãng thûác vùn hoaá cuãa ngûúâi dên lïn cao. Nhúâ caác phûúng tiïån truyïìn thöng tûác thúâi, nhêët laâ internet, möåt saáng taác ra àúâi tûác thúâi lan truyïìn àïën moåi núi trïn thïë giúái. Giao lûu vùn hoaá hïët sûác thuêån lúåi, taåo àiïìu kiïån cho caác nïìn vùn hoaá coá thïí tiïëp thu caác tinh hoa cuãa nhên loaåi àïí phaát triïín nïìn vùn hoaá cuãa mònh. Nhûng mùåt khaác caác nïìn vùn hoaá àûáng trûúác nhûäng ruãi ro rêët lúán: bõ pha taåp, dïî mêët baãn sùæc, dïî bõ caác saãn phêím vùn hoaá àöåc haåi têën cöng phaá hoaåi, maâ rêët khoá ngùn chùån àûúåc. Nïìn vùn hoaá bõ pha taåp lai cùng khöng coân laâ chñnh mònh nûäa thò seä suy thoaái, tiïu tan. Nhiïåm vuå gòn giûä, phaát huy baãn sùæc vùn hoaá möîi dên töåc trúã nïn rêët nùång nïì. Caái chñnh laâ phaãi giaáo duåc truyïìn thöëng, phaát huy caác giaá trõ truyïìn thöëng, xêy dûång vaâ phaát triïín nïìn vùn hoaá tiïn tiïën àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc, coá àuã sûác maånh nöåi sinh.

III. NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ CÖNG CUÖÅC CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ, HIÏÅN ÀAÅI HOAÁ NÛÚÁC TA

1. Thúâi cú vaâ thaách thûác

Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá VIII àaä quyïët àõnh phaãi àêíy maånh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àïí àïën khoaãng nùm 2020 nûúác ta vïì cú baãn trúã thaânh nûúác cöng nghiïåp. Trong thúâi gian hai thêåp kyã êëy, kinh tïë thïë giúái seä coá nhûäng biïën àöång to lúán khöng lûúâng trûúác àûúåc, theo chiïìu hûúáng chuyïín maånh sang nïìn kinh tïë tri thûác, töëc


àöå tùng trûúãng kinh tïë rêët cao, khoaãng caách giûäa caác nûúác giaâu vaâ vaâ caác nûúác ngheâo coá thïí seä coân tiïëp tuåc gia tùng. Àoá laâ thaách thûác gay gùæt àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín noái chung, cuäng nhû àöëi vúái nûúác ta. Nïëu khöng biïët têån duång cú höåi, nêng cao nùng lûåc nöåi sinh, àöíi múái caách nghô, caách laâm, bùæt kõp tri thûác múái cuãa thúâi àaåi, ài thùèng vaâo nhûäng ngaânh kinh tïë dûåa vaâo tri thûác vaâ cöng nghïå cao, thûåc sûå ài tùæt àoán àêìu, thò seä tuåt hêåu rêët xa.

Chuáng ta khöng thïí rêåp khuön theo mö hònh cöng nghiïåp hoaá maâ caác nûúác ài trûúác àaä ài. Cuäng khöng nïn hiïíu cöng nghiïåp hoaá chuã yïëu laâ xêy dûång cöng nghiïåp, maâ phaãi hiïíu àêy laâ sûå chuyïín nïìn kinh tïë tûâ tònh traång laåc hêåu, nùng suêët chêët lûúång hiïåu quaã thêëp, dûåa vaâo phûúng phaáp saãn xuêët nöng nghiïåp, lao àöång thuã cöng laâ chñnh sang nïìn kinh tïë coá nùng suêët, chêët lûúång, hiïåu quaã cao, theo phûúng phaáp saãn xuêët cöng nghiïåp, dûåa vaâo tiïën böå khoa hoåc vaâ cöng nghïå múái nhêët; vò vêåy cöng nghiïåp hoaá phaãi ài àöi vúái hiïån àaåi hoaá. Nhû vêåy kinh tïë tri thûác laâ vêån höåi ngaân vaâng àïí ta àêíy nhanh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá.

Nûúác ta khöng thïí chêìn chûâ, boã lúä cú höåi lúán, maâ phaãi ài thùèng vaâo nïìn kinh tïë tri thûác àïí ruát ngùæn khoaãng caách vúái caác nûúác; cho nïn cöng nghiïåp hoaá úã nûúác ta phaãi àöìng thúâi thûåc hiïån hai nhiïåm vuå cûåc kyâ lúán lao: chuyïín biïën tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng nghiïåp vaâ tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác. Hai nhiïåm vuå êëy phaãi thûåc hiïån àöìng thúâi, löìng gheáp vaâo nhau, höî trúå nhau, böí sung cho nhau; àiïìu àoá coá nghôa laâ phaãi nùæm bùæt caác tri thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi àïí hiïån àaåi hoaá nöng nghiïåp, nöng thön, àöìng thúâi phaát triïín nhanh caác ngaânh cöng nghiïåp vaâ dõch vuå dûåa vaâo tri thûác, vaâo khoa hoåc vaâ cöng nghïå, chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng tùng nhanh caác ngaânh kinh tïë tri thûác. Khöng thïí chúâ cöng nghiïåp hoaá hoaân thaânh cú baãn röìi múái chuyïín sang kinh tïë tri thûác nhû caác nûúác ài trûúác àaä phaãi traãi qua. Àêy laâ lúåi thïë caác nûúác ài sau.

Àïí coá thïí laâm àûúåc viïåc àoá, cêìn phaãi coá àuã nùng lûåc trñ tuïå, coá khaã nùng saáng taåo, nùæm bùæt vaâ laâm chuã caác tri thûác múái nhêët, vaâ phaãi chuã àöång höåi nhêåp quöëc tïë, phaát huy lúåi thïë so saánh cuãa mònh. Khoaãng caách giûäa caác nûúác giaâu vaâ ngheâo chñnh laâ khoaãng caách vïì tri thûác. Àuöíi kõp caác nûúác chuã yïëu laâ bùçng caách ruát ngùæn khoaãng caách vïì tri thûác.


2. Chiïën lûúåc phaát triïín cuãa ta laâ chiïën lûúåc dûåa vaâo tri thûác, nöåi dung cöng nghiïåp hoaá nûúác ta laâ vêån duång caác yïëu töë cuãa kinh tïë tri thûác

Nûúác ta hiïån nay, GDP bònh quên àêìu ngûúâi chó bùçng 1/12 bònh quên cuãa thïë giúái, xïëp thûá 180 trong 210 nûúác, (nïëu theo PPP thò thûá 164), thuöåc nhoám nhûäng nûúác ngheâo nhêët, khöng coá caách naâo àïí àuöíi kõp caác nûúác vïì GDP, nhûng phaãi phêën àêëu àïí nêng cao nhanh choáng trònh àöå tri thûác, tùng cûúâng nùng lûåc nöåi sinh vïì khoa hoåc vaâ cöng nghïå, nùæm bùæt vaâ vêån duång coá hiïåu quaã caác thaânh tûåu khoa hoåc, cöng nghïå múái nhêët àïí hoaân thaânh thùæng lúåi cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá, thûåc hiïån àûúåc muåc tiïu dên giaâu, nûúác maånh, xaä höåi cöng bùçng, dên chuã, vùn minh.

Chuáng ta coá thïë maånh vïì tiïìm nùng con ngûúâi, chó söë phaát triïín con ngûúâi (HDI) nûúác ta àûáng thûá 110 vaâ thuöåc nhoám nûúác trung bònh cuãa thïë giúái. Thûåc tïë àaä chûáng minh ngûúâi Viïåt Nam nùæm bùæt vaâ laâm chuã nhanh caác tri thûác múái vaâ caác cöng nghïå hiïån àaåi. Nhiïìu ngaânh múái xêy dûång nhúâ sûã duång caác cöng nghïå múái, àaä theo kõp trònh àöå caác nûúác trong khu vûåc (bûu chñnh viïîn thöng, nùng lûúång, dêìu khñ, cêìu àûúâng....). Cho nïn chuáng ta cêìn thûåc hiïån möåt chñnh saách phaát triïín bùçng vaâ dûåa vaâo con ngûúâi vaâ khoa hoåc vaâ cöng nghïå, nhû Nghõ quyïët TÛ2 (khoaá 8) àaä chó ra. Chiïën lûúåc phaát triïín àêët nûúác ta laâ chiïën lûúåc dûåa vaâo tri thûác vaâ thöng tin, chiïën lûúåc ài tùæt, àoán àêìu vúái muäi nhoån laâ cöng nghïå thöng tin.

Vïì cöng nghïå thöng tin, ngaânh àang laâ àöång lûåc chuã yïëu thuác àêíy phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác vaâ xaä höåi thöng tin, thò ngûúâi Viïåt Nam coá nhiïìu khaã nùng. Nhûäng hoåc sinh Viïåt Nam thi tin hoåc quöëc tïë àoaåt giaãi rêët cao, lûåc lûúång ngûúâi Viïåt Nam úã nûúác ngoaâi laâm tin hoåc khaá àöng vaâ giûä nhiïìu võ trñ quan troång. Riïng taåi thung luäng Silicon hiïån coá hún mûúâi nghòn ngûúâi laâm cöng nghïå thöng tin. Viïåt Nam cêìn têåp trung phaát triïín cöng nghïå thöng tin àïí thuác àêíy phaát triïín vaâ hiïån àaåi hoaá caác ngaânh, caác lônh vûåc saãn xuêët dõch vuå, nêng cao hiïåu quaã töí chûác vaâ quaãn lyá, àöìng thúâi àïí phaát triïín caác ngaânh cöng nghiïåp thöng tin laâ nhûäng ngaânh coá giaá trõ gia tùng cao nhêët, nhûäng ngaânh truå cöåt trong xaä höåi tûúng lai. Cöng nghïå thöng tin trúã thaânh ûu tiïn haâng àêìu trong chiïën lûúåc phaát triïín nûúác ta.


Nïìn kinh tïë nûúác ta phaãi phaát triïín theo mö hònh hai töëc àöå: möåt mùåt phaãi lo phaát triïín nöng nghiïåp, nêng cao nùng lûåc saãn xuêët nhûäng ngaânh cöng nghiïåp cú baãn, lo giaãi quyïët nhûäng nhu cêìu cú baãn vaâ bûác xuác cuãa ngûúâi dên; mùåt khaác àöìng thúâi phaãi phaát triïín nhanh nhûäng ngaânh kinh tïë dûåa vaâo tri thûác vaâ cöng nghïå cao, nhêët laâ cöng nghïå thöng tin àïí hiïån àaåi hoaá vaâ nêng cao nùng lûåc caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë, taåo ngaânh nghïì múái, viïåc laâm múái, àaåt töëc àöå tùng trûúãng cao, höåi nhêåp coá hiïåu quaã vúái nïìn kinh tïë thïë giúái. Khöng thïí laâm àöìng loaåt, daân haâng ngang cuâng tiïën.

Trong nhiïìu lônh vûåc cuãa nïìn kinh tïë chuáng ta coân sûã duång caác cöng nghïå truyïìn thöëng nhûng àûúåc caãi tiïën bùçng caác tri thûác múái àïí taåo nhiïìu viïåc laâm, têån duång lao àöång, àêët àai taâi nguyïn, àêíy maånh cöng nghiïåp hoaá nöng nghiïåp vaâ nöng thön, xoaá àoái giaãm ngheâo.

Trong khi àoá phaãi daânh lûåc lûúång thñch àaáng phaát triïín caác ngaânh kinh tïë sûã duång tri thûác vaâ cöng nghïå tiïn tiïn nhêët. Àaä àêìu tû xêy dûång múái laâ phaãi sûã duång cöng nghïå tiïn tiïën nhêët. Phaãi nhanh choáng xêy dûång cú súã haå têìng cöng nghïå thöng tin, hònh thaânh maång xa löå thöng tin quöëc gia, ûáng duång cöng nghïå thöng tin röång raäi trong têët caã caác lônh vûåc, phaát triïín cöng nghiïåp thöng tin, nhêët laâ cöng nghiïåp phêìn mïìm, nhû thïë seä thuác àêíy phaát triïín nhanh têët caã caác lônh vûåc, dõch chuyïín nhanh cú cêëu kinh tïë, nêng cao töëc àöå tùng trûúãng, hiïåu quaã vaâ chêët lûúång nïìn kinh tïë. Phaát triïín caác ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc (caác ngaânh nöng nghiïåp cöng nghïå cao, cöng nghiïåp dûúåc phêím, cöng nghiïåp möi trûúâng), caác ngaânh vêåt liïåu múái v.v.. Sûã duång caác cöng nghïå cao àïí phaát triïín möåt söë ngaânh cöng nghiïåp then chöët: chïë taåo maáy (sûã duång CAD, CAM, tûå àöång hoaá),... Caác ngaânh xêy dûång, giao thöng, nùng lûúång phaãi sûã duång cöng nghïå tiïn tiïën nhêët vaâ àaãm baão hiïåu quaã àêìu tû cao nhêët.

Trong tûâng ngaânh, tûâng lônh vûåc kinh tïë cuäng cêìn choån nhûäng khêu, nhûäng àún võ ài trûúác, ài thùèng vaâo cöng nghïå múái nhêët àïí thuác àêíy sûå àöíi múái cuãa toaân ngaânh, toaân lônh vûåc, àaä àêìu tû múái laâ phaãi sûã duång cöng nghïå múái nhêët.

Coá thïí phêën àêëu àïí sau möåt thêåp kyã (àïën khoaãng 2010) nûúác ta xêy dûång àûúåc maång xa löå thöng tin quöëc gia, kïët nöëi vúái têët caã caác trûúâng hoåc, caác cú quan, caác xñ nghiïåp vaâ phêìn lúán caác höå gia àònh,


ngaânh cöng nghiïåp thöng tin trúã thaânh möåt ngaânh cöng nghiïåp chñnh, caác ngaânh cöng nghiïåp, dõch vuå tri thûác coá bûúác phaát triïín maånh, thò àoá laâ bûúác tiïën quan troång vaâo nïìn kinh tïë tri thûác.

Ta àaä chuã trûúng höåi nhêåp vaâo nïìn kinh tïë thïë giúái, chuã trûúng phaát triïín kinh tïë thõ trûúâng àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa laâ rêët àuáng, nhû vêåy phaãi nêng cao nùng lûåc caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë, trïn cú súã phaát huy nùng lûåc nöåi sinh vïì khoa hoåc cöng nghïå cuãa Viïåt Nam, bùæt kõp vaâ laâm chuã cöng nghïå hiïån àaåi, ài nhanh ài tùæt vaâo kinh tïë tri thûác. Khöng coá àuã tri thûác, khöng coá khaã nùng vêån duång nhûäng cöng nghïå múái nhêët thò khöng thïí caånh tranh àûúåc, höåi nhêåp chó bõ thua thiïåt vaâ dïî seä trúã thaânh baäi thaãi cöng nghïå cuãa caác nûúác khaác. Ta phaãi têån duång cú súã vêåt chêët hiïån coá, têån duång lao àöång, nhûng àaä àêìu tû múái thò phaãi duâng cöng nghïå múái, tiïn tiïën nhêët; sûã duång cú súã vêåt chêët hiïån coá cuäng phaãi vúái tri thûác múái, àïën luác roä raâng laâ khöng coá hiïåu quaã nûäa thò phaãi chuyïín sang laâm viïåc khaác hoùåc boã ài. Khöng thïí choån "cöng nghïå trung gian"; viïåc phaát triïín mña àûúâng, xi mùng khöng hiïåu quaã nhû vûâa qua àaä cho ta baâi hoåc.

Nhiïìu nûúác àaä coá sùén möåt cú súã vêåt chêët lúán, bêy giúâ boã ài thò rêët tiïëc. Song nhiïìu nûúác cuäng àaä boã hùèn, khöng thûúng tiïëc. Nûúác ta cú súã vêåt chêët khöng àaáng kïí, khöng coá gò àïí luyïën tiïëc. Nïn ài thùèng vaâo cöng nghïå múái, qui mö nhoã, vöën àêìu tû khöng nhiïìu; àaä àêìu tû múái laâ phaãi cöng nghïå múái.

3. Giaãi phaáp chuã yïëu cho möåt chiïën lûúåc kinh tïë dûåa vaâo tri thûác

Thûá nhêët, phaãi àöíi múái cú chïë quaãn lyá, phaát huy moåi khaã nùng saáng taåo cuãa ngûúâi dên, taåo àiïìu kiïån cho moåi ngûúâi dên, moåi thaânh phêìn kinh tïë phaát huy hïët khaã nùng cuãa mònh àoáng goáp vaâo phaát triïín saãn xuêët.

Nhaâ nûúác quaãn lyá bùçng luêåt phaáp, bùçng cú chïë chñnh saách, taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho sûå caånh tranh laânh maånh; chùm lo phuác lúåi xaä höåi, giaáo duåc, khoa hoåc... maâ khöng nïn can thiïåp vaâo saãn xuêët kinh doanh; àïí cho möîi doanh nghiïåp, möîi ngûúâi dên phaát huy hïët quyïìn chuã àöång saáng taåo cuãa mònh.

Vai troâ cuãa caác doanh nghiïåp thuöåc moåi thaânh phêìn kinh tïë coá yá nghôa quyïët àõnh àöëi vúái phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå, hûúáng


túái nïìn kinh tïë tri thûác. Phaãi taåo möi trûúâng caånh tranh bònh àùèng, chöëng àöåc quyïìn. Phaát huy töëi àa quyïìn chuã àöång saáng taåo cuãa caác doanh nghiïåp. Hiïån nay trong kinh tïë nhaâ nûúác chïë àöå traách nhiïåm khöng roä, mêët maát thua löî khöng ai chõu traách nhiïåm. Nïëu giao traách nhiïåm cho möåt cöng ty tûå boã vöën ra xêy dûång röìi khai thaác àïí thu höìi laåi vöën thò tònh hònh seä khaác hùèn, khöng hiïåu quaã thò hoå khöng laâm.

Phaãi thûåc sûå giaãi phoáng moåi lûåc lûúång saãn xuêët, phaát huy moåi thaânh phêìn kinh tïë nhû caác nghõ quyïët cuãa Àaãng àaä àïì ra. Hiïån nay coân nhiïìu vûúáng mùæc luáng tuáng trong chñnh saách, maâ chuã yïëu laâ do nhêån thûác vïì möëi quan hïå giûäa cú chïë thõ trûúâng vaâ sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa chûa àûúåc saáng toã. Nhiïåm vuå trung têm hiïån nay laâ phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët; phaãi xêy dûång vaâ phaát triïín quan hïå saãn xuêët sao cho thuác àêíy phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët. Moåi ngûúâi ai coá khaã nùng goáp phêìn vaâo sûå phaát triïín saãn xuêët thò phaãi àûúåc khuyïën khñch, phaãi thûåc sûå khuyïën khñch moåi ngûúâi laâm giaâu; nhaâ nûúác coá chñnh saách àiïìu tiïët thu nhêåp, chùm lo phuác lúåi xaä höåi, taåo cöng bùçng xaä höåi, baão vïå quyïìn lúåi nhûäng ngûúâi yïëu thïë.

Thûá hai, laâ chùm lo phaát triïín nguöìn nhên lûåc, nêng cao dên trñ, àaâo taåo nhên taâi. Trong nhûäng nùm túái phaãi tùng maånh àêìu tû àïí phaát triïín giaáo duåc vaâ phaãi tiïën haânh möåt cuöåc caãi caách giaáo duåc múái. Àêy laâ yïëu töë quyïët àõnh nhêët thuác àêíy nûúác ta ài nhanh vaâo kinh tïë tri thûác. Phaãi xêy dûång nhûäng thïë hïå ngûúâi Viïåt Nam coá baãn lônh, coá lyá tûúãng, coá khaã nùng saáng taåo, laâm chuã àûúåc tri thûác hiïån àaåi, quyïët têm àûa nûúác ta lïn trònh àöå phaát triïín saánh kõp caác nûúác. Khoaãng caách vúái caác nûúác phaát triïín chuã yïëu laâ khoaãng caách vïì tri thûác. Ta coá thïí ruát ngùæn àûúåc bùçng xêy dûång vaâ phaát triïín maånh nïìn giaáo duåc tiïn tiïën phuâ húåp xu thïë phaát triïín cuãa thúâi àaåi. Trong möåt thúâi gian ngùæn (khoaãng 5 nùm) phaãi phöí cêåp giaáo duåc trung hoåc cú súã trong toaân quöëc, phöí cêåp trung hoåc phöí thöng trong caác thaânh thõ, khu cöng nghiïåp vaâ vuâng àöìng bùçng àöng dên, tùng nhanh àaâo taåo àöåi nguä caán böå khoa hoåc kyä thuêåt vaâ cöng nhên laânh nghïì, àöåi nguä caán böå quaãn lyá, caác doanh gia. Múã röång quan hïå húåp taác giaáo duåc àaâo taåo vaâ khoa hoåc cöng nghïå vúái nûúác ngoaâi; tuyïín choån àûa ài àaâo taåo úã caác nûúác tiïn tiïën söë lûúång lúán caán böå khoa hoåc kyä thuêåt thuöåc caác lônh vûåc ûu tiïn chiïën lûúåc.


Thûá ba, laâ tùng cûúâng nùng lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå quöëc gia, thûåc hiïån töët caác chñnh saách, chuã trûúng àaä nïu trong Nghõ quyïët TÛ2 vïì khoa hoåc, cöng nghïå, maâ nhêët laâ:

- Phaát hiïån, böìi dûúäng, troång duång nhên taâi,

- Phaát huy sûác saáng taåo trong khoa hoåc: caác chñnh saách àaäi ngöå, taåo àiïìu kiïån cho caán böå nghiïn cûáu, ûáng duång khoa hoåc cöng nghïå, múã röång dên chuã trong khoa hoåc,

- Caác chñnh saách khuyïën khñch vaâ bùæt buöåc caác doanh nghiïåp phaãi ûáng duång khoa hoåc, àöíi múái cöng nghïå, cú chïë quaãn lyá kinh tïë phaãi buöåc caác doanh nghiïåp phaãi caånh tranh bònh àùèng, phaãi lêëy hiïåu quaã laâm àêìu, àöìng thúâi coá chñnh saách khuyïën khñch thñch àaáng caác doanh nghiïåp trong caác ngaânh cöng nghïå cao,

- Tùng àêìu tû cho KHCN (nhaâ nûúác vaâ doanh nghiïåp) àaåt 2% GDP, tùng àêìu tû maåo hiïím,

- Phaát triïín nhanh caác khu cöng nghïå, töí chûác laåi chûúng trònh kinh tïë kyä thuêåt, àùåc biïåt laâ cêìn coá töí chûác coá hiïåu lûåc chó àaåo phaát triïín cöng nghïå thöng tin.

Thûá tû laâ caãi caách haânh chñnh vaâ taåo lêåp möåt khuön khöí phaáp lyá múái coá khaã nùng thuác àêíy moåi khaã nùng saáng taåo, laâm cho saãn xuêët "bung ra", àaáp ûáng yïu cêìu phaát triïín nhanh caác doanh nghiïåp múái, doanh nghiïåp tri thûác, phuâ húåp vúái xu thïë toaân cêìu hoaá maâ nûúác ta àang trong quaá trònh höåi nhêåp. Àiïìu naây àûúåc thûåc hiïån trïn cú súã xaác àõnh àuáng àùæn vai troâ quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác àöëi vúái nïìn kinh tïë thõ trûúâng àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa. Nhaâ nûúác khöng trûåc tiïëp laâm kinh tïë nhûng vai troâ cuãa nhaâ nûúác trong viïåc àõnh hûúáng, taåo möi trûúâng, taåo àiïìu kiïån vaâ thuác àêíy sûå phaát triïín, thïí hiïån trong chñnh saách cuãa nhaâ nûúác, trong hïå thöëng luêåt phaáp laâ yïëu töë quyïët àõnh nhêët àöëi vúái viïåc tiïën nhanh vaâo kinh tïë tri thûác./.


NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC - MÖÅT CÚ HÖÅI MÚÁI CHO NÛÚÁC TA SAU HAI THÏË KYÃ

GS. TS. CHU HAÃO Thûá trûúãng Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng

Dûúái taác àöång maånh meä cuãa cuöåc caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå, nïìn kinh tïë tri thûác àang hònh thaânh úã caác nûúác phaát triïín hiïån nay seä trúã thaânh xu thïë quöëc tïë trong möåt vaâi thêåp kyã túái. Hai thïë kyã trûúác àêy, nûúác ta àaä boã lúä möåt cú höåi khi coá àiïìu kiïån phêën àêëu àïí trúã thaânh nûúác cöng nghiïåp vaâo cuöëi thïë kyã 18 àêìu thïë kyã 19. Vaâo thúâi àiïím lõch sûã naây, laåi coá möåt cú höåi lúán xuêët hiïån, liïåu chuáng ta coá boã lúä möåt lêìn nûäa? Sau àêy laâ yá kiïën cuãa taác giaã vïì vêën àïì naây, àaä àûúåc trònh baây taåi Höåi thaão "Kinh tïë tri thûác vaâ nhûäng vêën àïì àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam".

1. Hai thúâi àiïím lõch sûã - Hai cú höåi lúán

Vaâo cuöëi thïë kyã 18 àêìu thïë kyã 19, khi nhaâ Nguyïîn àaä dêìn dêìn xêy dûång àûúåc möåt quöëc gia hoaân chónh, cuäng laâ luác laân soáng kinh tïë cöng nghiïåp tûâ phûúng Têy traân sang phûúng Àöng. Vaâo thúâi àiïím lõch sûã êëy, nûúác ta àaä coá möåt cú höåi laâm möåt cuöåc caách maång phaát triïín, chuyïín tûâ nïìn kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng nghiïåp. Phaåm Phuá Thûá (1863) vaâ Nguyïîn Trûúâng Töå (1866), tuy àaä húi muöån, nhûng cuäng àaä laâm nhûäng baãn têëu trònh àêìy nhiïåt huyïët lïn Vua Tûå Àûác xin àûúåc múã mang cöng nghiïåp. Tiïëc thay triïìu àònh nhaâ Nguyïîn vúái têìm nhòn haån heåp vaâ cöí huã cuãa mònh àaä boã qua möåt cú höåi lúán. Triïìu àònh nhaâ Thanh úã Trung Quöëc cuäng àaä mùæc möåt sai lêìm tûúng tûå. Kïët quaã laâ caã hai nûúác Viïåt Nam vaâ Trung Quöëc àaä tuåt laåi rêët xa, so vúái nûúác laáng giïìng Nhêåt Baãn, núi coá möåt minh quên saáng suöët vaâ quyïët àoaán laâ Minh Trõ Thiïn Hoaâng. Chñnh Öng àaä coá cöng àêìu trong viïåc àûa Nhêåt Baãn vaâo con


àûúâng cöng nghiïåp hoaá, àïí àïën nhûäng thêåp kyã àêìu cuãa thïë kyã 19 hoå àaä trúã thaânh möåt nûúác cöng nghiïåp maånh.

Bêy giúâ, vaâo luác giao thúâi giûäa hai thiïn niïn kyã, khi möåt nïìn kinh tïë múái, àûúåc taåm goåi laâ Nïìn kinh tïë tri thûác àang hònh thaânh, àêy coá thïí laâ möåt cú höåi múái cho nûúác ta sau hai thïë kyã àïí laâm möåt cuöåc caách maång phaát triïín, ài tùæt, àoán àêìu tiïën thùèng sang Nïìn kinh tïë tri thûác. Nhêåt Baãn àang nùæm chùæc thúâi cú vaâ àang úã võ trñ caác nûúác úã töëp àêìu; Trung Quöëc àang rêët chuã àöång àûúng àêìu vúái thaách thûác. Coân nûúác ta, liïåu chuáng ta coá boã lúä cú höåi möåt lêìn nûäa ?

Cuöëi thïë kyã 18 - àêìu thïë kyã 19

Kinh tïë nöng nghiïåp


Cuöëi thïë kyã 20 - àêìu thïë kyã 21


Kinh tïë thöng tin

Nhêåt Baãn Minh trõ Thiïn hoaâng

Nùæm bùæt, múã cûãa

Têån duång cú höåi; àûáng úã töëp àêìu

Trung Quöëc

Nhaâ Thanh

Boã qua, àoáng cûãa

Chuã àöång àûúng àêìu thaách thûác

Viïåt Nam Nhaâ Nguyïîn

Khöng chêëp nhêån, àöë kyå

Liïåu coá boã lúä cú höåi möåt lêìn nûäa ???

2. Tïn goåi cuãa nïìn kinh tïë múái

Nïìn kinh tïë múái coá nhiïìu tïn goåi khaác nhau nhûäng àïìu nhùçm diïîn àaåt möåt nöåi dung cú baãn: ngaây nay saãn xuêët vaâ truyïìn taãi thöng tin - tri thûác trúã nïn quan troång hún nhiïìu so vúái saãn xuêët vaâ phên phöëi haâng hoaá cöng nghiïåp. Nhûäng ngûúâi quan têm nhiïìu àïën khña caånh kyä thuêåt cuãa vêën àïì thò thñch duâng khaái niïåm Nïìn kinh tïë söë hoaá (Digital Economy) hoùåc Nïìn kinh tïë maång. Nhûäng ai muöën nhêën maånh rùçng ngaây nay taâi nguyïn quan troång nhêët khöng phaãi laâ taâi nguyïn vêåt thïí (àêët àai, khoaáng saãn, ...) maâ laâ thöng tin - tri thûác thò coi àoá laâ Nïìn kinh tïë thöng tin. Möåt söë khaác muöën khùèng àõnh rùçng khoa hoåc vaâ cöng nghïå àang trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp quan troång nhêët nhû Maác àaä tûâng tiïn àoaán tûâ


giûäa thïë kyã 19, thò thñch duâng khaái niïåm Nïìn kinh tïë tri thûác (Knowledge Economy) hoùåc Nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác (Knowledge - based Economy). Coân caác nhaâ nghiïn cûáu cuãa khöëi EU thò àïì nghõ duâng tïn Nïìn kinh tïë hoåc hoãi (Learning Economy) àïí khuyïën caáo rùçng phaãi hoåc hoãi liïn tuåc suöët àúâi, maâ chuã yïëu laâ tûå hoåc hoãi, àïí àöíi múái liïn tuåc vaâ trûúác hïët laâ àöíi múái chñnh mònh àöëi vúái tûâng caá nhên, tûâng töí chûác vaâ tûâng quöëc gia.

Nïìn kinh tïë thöng tin Taâi nguyïn thöng tin - tri thûác laâ quan troång.

Nïìn kinh tïë söë (maång, internet) Kyä thuêåt söë hoaá múã ra khaã nùng múái

Nïìn kinh tïë tri thûác (dûåa trïn tri thûác)

Khoa hoåc vaâ cöng nghïå laâ lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp.

Nïìn kinh tïë hoåc hoãi (learning):

Hoåc hoãi suöët àúâi àïí àöíi múái khöng ngûâng.

3. Saãn phêím cuãa nïìn kinh tïë

Chuáng ta thûåc sûå àang söëng trong giai àoaån chuyïín tiïëp tûâ thúâi àaåi "Atom" (vêåt thïí) sang thúâi àaåi "Bit" (phi vêåt thïí). Nïìn kinh tïë tri thûác cuãa thúâi àaåi "Bit" chuã yïëu do lao àöång trñ oác dûång xêy. Trong cú cêëu GDP, giaá trõ gia tùng, lao àöång vaâ tû baãn, hún 70% seä do caác lônh vûåc hoaåt àöång cuãa con ngûúâi coá haâm lûúång trñ tuïå cao quyïët àõnh. Khaác vúái nïìn kinh tïë cöng nghiïåp, úã àoá haâng hoaá vêåt thïí àûúåc saãn xuêët haâng loaåt laâ chuã yïëu, cuãa caãi vêåt chêët laâ súã hûäu cuãa möåt söë ñt ngûúâi vaâ nhu cêìu cuãa möîi caá nhên laâ coá giúái haån; trong Nïìn kinh tïë tri thûác, saãn phêím thöng tin - tri thûác àoáng vai troâ quan troång nhêët, chuáng laâ súã hûäu cuãa rêët nhiïìu ngûúâi vaâ nhu cêìu cuãa möîi caá nhên seä laâ vö haån. úã àêy coá möåt nghõch lyá quan troång: caâng nhiïìu ngûúâi duâng thò giaá trõ cuãa caãi vêåt chêët caâng thêëp; trong khi àoá giaá trõ cuãa thöng tin - tri thûác seä caâng cao khi caâng coá nhiïìu ngûúâi sûã duång.


Kinh tïë Cöng nghiïåp

1. Haâng hoaá cöng nghiïåp (vêåt thïí)

2. Laâ súã hûäu cuãa ñt ngûúâi

3. Nhu cêìu cuãa möîi caá nhên laâ giúái haån

4. Caâng nhiïìu ngûúâi duâng giaá trõ caâng thêëp

Kinh tïë tri thûác

1. Saãn phêím tri thûác (haâm lûúång trñ tuïå cao); thöng tin - tri thûác

2. Laâ súã hûäu cuãa rêët nhiïìu ngûúâi

3. Nhu cêìu cuãa möîi caá nhên laâ vö haån

4. Caâng nhiïìu ngûúâi duâng giaá trõ caâng cao

4. Vò sao chuáng ta phaãi ài thùèng vaâo Nïìn kinh tïë tri thûác?

Àoaân têìu Nïìn kinh tïë tri thûác cûá seä bùng bùng vïì phña trûúác. Ai khöng vöåi vaâng nùæm lêëy cú höåi àïí leo lïn têìu thò seä bõ boã rúi. Hai trùm nùm trûúác ta àaä boã lúä àoaân têìu Nïìn kinh tïë cöng nghiïåp. Bêy giúâ chuáng ta khöng coá quyïìn àûúåc lùåp laåi sai lêìm cuãa triïìu àaåi nhaâ Nguyïîn. Trong thúâi àaåi múái, khi tri thûác hoaá vaâ toaân cêìu hoaá àaä trúã thaânh möåt xu thïë khöng cûúäng laåi àûúåc, thò möîi quöëc gia phaãi tòm moåi caách àïí múã röång khöng gian kinh tïë cuãa mònh. Trong khöng gian kinh tïë naây thõ trûúâng quöëc tïë múái chó laâ möåt chiïìu (dimension). Coân nhûäng chiïìu khaác nûäa cuäng khöng keám phêìn quan troång, chùèng haån lúåi thïë so saánh, dõch vuå "kinh tïë aão" v.v ... úã möåt chûâng mûåc naâo àoá, Nïìn kinh tïë tri thûác taåo cú höåi tûúng àöëi bònh àùèng cho moåi quöëc gia: sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë chuã yïëu àûúåc taåo nïn búãi trñ thöng minh vaâ sûå saáng taåo, caái maâ dên töåc naâo cuäng coá thïí phaát huy àûúåc. Ài thùèng vaâo Nïìn kinh tïë tri thûác khöng coá nghôa laâ boã qua caác ngaânh saãn xuêët truyïìn thöëng nhû nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp. Ngûúåc laåi trong Nïìn kinh tïë tri thûác, nhûäng ngaânh àoá seä trúã nïn thöng minh hún vaâ do àoá coá hiïåu quaã hún. Nïìn kinh tïë tri thûác coá thïí taåm thúâi laâm mêët viïåc laâm úã möåt söë ngaânh truyïìn thöëng, nhûng noá laåi taåo ra nhiïìu viïåc laâm hún rêët nhiïìu úã nhûäng ngaânh nghïì múái. Tuy nhiïn khöng phaãi nûúác naâo cuäng têån duång àûúåc cú höåi múái naây möåt caách coá hiïåu quaã. Chùèng haån, tûâ nùm 1973 àïën 1997 Hïå thöëng àöíi múái cöng nghïå quöëc gia cuãa Myä àaä taåo ra àûúåc 43 triïåu viïåc laâm múái, trong khi àoá úã Phaáp chó taåo ra àûúåc 1 triïåu.


1. Àïí taåo cú höåi múã röång khöng gian kinh tïë.

2. Àïí taåo sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë.

3. Àïí hiïån àaåi hoaá caác ngaânh saãn xuêët truyïìn thöëng.

4. Àïí taåo ra ngaânh nghïì múái vaâ nhiïìu viïåc laâm.

5. Laâm gò àïí nùæm bùæt cú höåi?

Chuáng töi xin àïì xuêët böën biïån phaáp, nhû àaä àûúåc toám tùæt trong möåt baãng keâm theo, nhûng biïån phaáp söë 1 laâ quan troång nhêët. Khöng coá thúâi àaåi naâo laåi cêìn nhiïìu nhên taâi nhû thúâi àaåi Nïìn kinh tïë tri thûác naây. Trong söë caác nhên taâi êëy, nhên taâi laänh àaåo úã caác cêëp bêåc khaác nhau laâ then chöët. Nïìn kinh tïë tri thûác naây chó laâ cú höåi cho dên töåc naâo choån àûúåc caác nhaâ laänh àaåo saáng suöët vaâ quyïët àoaán, nhû Laänh àaåo cuãa Àaãng ta àaä tûâng thïí hiïån trong hai cuöåc khaáng chiïën vô àaåi vò àöåc lêåp dên töåc vaâ thöëng nhêët àêët nûúác vûâa qua. Ngoaâi ra chuáng ta cuäng coân cêìn rêët nhiïìu caác nhaâ khoa hoåc - cöng nghïå vaâ caác nhaâ doanh nghiïåp coá yá chñ tûå cûúâng dên töåc cao, coá tñnh saáng taåo vaâ daám maåo hiïím. Franklin Roosevelt àaä tûâng noái möåt cêu nöíi tiïëng: "Àiïìu àaáng súå nhêët khöng phaãi laâ thêët baåi. Àiïìu àaáng súå hún laâ khöng daám laâm gò".

Chuáng ta haäy cuâng nhau thiïët tha hy voång rùçng Hiïìn taâi seä luön luön laâ Nguyïn khñ cuãa Àêët nûúác Laåc Höìng nhû lúâi daåy cuãa Ngûúâi xûa.

1. Tuyïín choån vaâ troång duång nhên taâi:

2. Chêën hûng nïìn giaáo duåc quöëc dên:

3. Xây d�ng ti�m l�c Khoa h�c & Cöng nghïå quöëc gia:

4. Xêy dûång hïå thöëng àöíi múái

* Nïìn kinh tïë tri thûác chó laâ cú höåi cho dên töåc naâo coá caác nhaâ laänh àaåo saáng suöët vaâ quyïët àoaán; coá nhiïìu nhaâ KHCN vaâ nhiïìu nhaâ doanh nghiïåp giaâu tñnh saáng taåo, daám maåo hiïím vaâ coá tinh thêìn dên töåc tûå cûúâng cao. * Nêng cao dên trñ, àaâo taåo nhên lûåc vaâ böìi dûúäng nhên taâi vúái yïu cêìu múái, nöåi dung múái vaâ phûúng phaáp múái àïí thñch ûáng vúái xu thïë tri thûác hoaá vaâ toaân cêìu hoaá.


cöng nghïå quöëc gia (National Innovation System):

* Cuãng cöë vaâ lêåp nïn caác àún võ R & D àuã khaã nùng nùæm bùæt vaâ laâm chuã caác cöng nghïå nïìn (cú súã) múái vaâ cao, laâm chöî dûåa cho sûå phaát triïín caác cöng nghïå saãn phêím úã khu vûåc doanh nghiïåp.

* Thiïët lêåp hïå thöëng cung cêëp caác dõch vuå höî trúå caác doanh nghiïåp khaã nùng luön luön àöíi múái cöng nghïå, nêng cao chêët lûúång saãn phêím, àöíi múái mùåt haâng.


XU THÏË PHAÁT TRIÏÍN CUÃA KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG TAÁC ÀÖÅNG ÀÖËI VÚÁI QUAN HÏÅ

KINH TÏË QUÖËC TÏË

ÀC. NGUYÏÎN ÀÛÁC HUÂNG Trúå lyá Böå trûúãng Ngoaåi giao

Trong cuöën saách xuêët baãn nùm 1985 vúái nhan àïì "Caách maång giaá trõ tri thûác - sûå kïët thuác cuãa xaä höåi cöng nghiïåp vaâ sûå múã àêìu cuãa xaä höåi giaá trõ tri thûác", nhaâ tûúng lai hoåc Nhêåt Baãn Kaiokutai àaä tiïn àoaán rùçng tri thûác seä trúã thaânh cöåi nguöìn chuã yïëu àïí phaát triïín kinh tïë vaâ tñch luyä tû baãn, nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác àang àûúåc thai ngheán trong loâng xaä höåi hiïån nay seä thay thïë mö hònh kinh tïë cöng nghiïåp theo phûúng thûác truyïìn thöëng. Mûúâi lùm nùm àaä qua, vúái nhûäng phaát triïín rêët nhanh vaâ rêët múái trong caác hoaåt àöång kinh tïë, nhûäng tiïën böå mang tñnh caách maång trong caách töí chûác vaâ hoaåt àöång cuãa caác doanh nghiïåp, sûå tùng trûúãng cuãa nùng suêët vaâ hiïåu suêët lao àöång cuãa nhiïìu nïìn kinh tïë trïn thïë giúái maâ nïìn taãng cuãa noá chñnh laâ ûáng duång nhûäng thaânh tûåu cuãa tri thûác vaâo phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët vaâ thay àöíi caác phûúng thûác quaãn lyá kinh doanh thò tiïn àoaán àoá dûúâng nhû àang ngaây caâng trúã thaânh sûå thêåt. Trïn cú súã nhûäng hiïån tûúång phaát triïín múái naây, tûâ goác àöå ngoaåi giao, baâi viïët naây thûã phên tñch vaâ xin àûa ra möåt söë suy nghô vïì xu hûúáng phaát triïín múái cuãa nïìn kinh tïë thïë giúái cuâng nhûäng taác àöång cuãa noá àöëi vúái quan hïå kinh tïë quöëc tïë.

I. SÛÅ XUÊËT HIÏÅN NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC TRÏN THÏË GIÚÁI?

Nhûäng tiïën böå coá tñnh buâng nöí cuãa lûåc lûúång saãn xuêët do taác àöång cuãa cuöåc caách maång khoa hoåc-cöng nghïå hiïån àaåi nhûäng nùm gêìn àêy, àùåc biïåt laâ úã caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác cöng nghiïåp múái (NICs), àang laâm xuêët hiïån möåt hònh thaái kinh tïë múái dûåa chuã


yïëu vaâo viïåc saãn xuêët, phên böí vaâ sûã duång tri thûác. Nhiïìu ngûúâi goåi àoá laâ "Kinh tïë tri thûác" (knowledge economy hoùåc knowledge-based economy) hoùåc "Kinh tïë múái", hay "Kinh tïë hêåu cöng nghiïåp" ... Duâ cho tïn goåi thïë naâo ài nûäa, àêy laâ möåt vêën àïì múái, möåt caách tiïëp cêån múái àöëi vúái xu hûúáng phaát triïín cuãa kinh tïë thïë giúái. Do àoá chuáng ta cêìn nghiïn cûáu súám. Coá thïí noái trûúác rùçng, khaái niïåm kinh tïë tri thûác ra àúâi phaãn aánh möåt quan àiïím phaát triïín múái vïì chêët cuãa nïìn kinh tïë thïë giúái khi maâ tri thûác trúã thaânh vûâa laâ nöåi dung vûâa laâ àöång lûåc cuãa saãn xuêët.

Khöng ñt nhaâ phên tñch cho rùçng dûúái taác àöång cuãa caách maång khoa hoåc cöng nghïå vaâ toaân cêìu hoaá, kinh tïë tri thûác àang hònh thaânh úã nhiïìu nûúác phaát triïín vaâ seä trúã thaânh möåt xu thïë quöëc tïë lúán trong möåt hoùåc hai thêåp kyã túái. Tuy nhiïn, bao giúâ thò Nïìn kinh tïë tri thûác seä hiïån hònh möåt caách hoaân chónh vaâ lan toaã ra toaân thïë giúái thò coân coá nhiïìu yá kiïën khaác nhau: nhûäng ngûúâi laåc quan nhêët cho rùçng àiïìu àoá seä xaãy ra vaâo khoaãng nûãa cuöëi thêåp kyã thûá 2 cuãa thïë kyã 21; Liïn Húåp quöëc thò dûå baáo vaâo thêåp kyã thûá 3; möåt söë ngûúâi khaác laåi cho rùçng giai àoaån quaá àöå sang kinh tïë tri thûác seä keáo daâi suöët thïë kyã 21 vaâ àöëi vúái Viïåt Nam quan troång laâ thúâi gian dûå baáo naây truâng vúái giai àoaån chuáng ta àang xêy dûång chiïën lûúåc phaát triïín, cöng nghiïåp hoáa vaâ hiïån àaåi hoáa.

Bêët luêån thïë naâo thò cuäng àang diïîn ra trïn thûåc tïë sûå quaá àöå sang möåt nïìn kinh tïë khaác vúái nïìn kinh tïë töìn taåi cho túái nay. Quaá trònh chuyïín giao naây àaä vaâ àang diïîn ra maånh meä trong caác nïìn kinh tïë àaä phaát triïín, àùåc biïåt laâ úã Myä, Canada, Têy Êu, Nhêåt, Singapore, Höìng Köng, uác. Caác nûúác cöng nghiïåp múái (NICs) tûâ möåt söë nùm gêìn àêy cuäng àaä hûúáng maånh vaâo kinh tïë tri thûác. Quaá trònh quaá àöå sang kinh tïë tri thûác khöng hoaân toaân loaåi boã caác nûúác àang phaát triïín. Khöng ñt nûúác trong söë naây (nhû Trung Quöëc, êën Àöå, Ma-lai-xi-a, Thaái Lan...) àaä têåp trung nöî lûåc phaát triïín möåt söë ngaânh kinh tïë tri thûác. Do tñnh quaá àöå àoá nïn seä coá sûå àan xen giûäa caác nhên töë cuãa nïìn kinh tïë cuä vaâ nhûäng nhên töë cuãa nïìn kinh tïë múái; ngay trong tûâng lônh vûåc saãn xuêët cuå thïí duâ laâ nöng nghiïåp hay cöng nghiïåp, nhûäng yïëu töë truyïìn thöëng àïí taåo nïn caác saãn phêím vêîn tiïëp tuåc tham gia vaâo quaá trònh saãn xuêët, nhûng giaá trõ cuãa chuáng trong cêëu thaânh saãn phêím ngaây caâng giaãm ài, vaâ ngûúåc laåi giaá trõ cuãa phêìn chêët xaám (vöën con ngûúâi, cöng nghïå cao vaâ thöng tin) ngaây caâng chiïëm võ trñ aáp àaão. Àöìng thúâi, cöng nghïå


thöng tin/Internet, cöng nghïå viïîn thöng, cöng nghïå gien... àaä vaâ àang taåo ra nhiïìu saãn phêím, dõch vuå vaâ kyä nghïå múái. Nhûäng phûúng tiïån naây cuäng àaä dêìn thay àöíi nïëp söëng, nïëp nghô cuäng nhû caách laâm viïåc vaâ giaãi trñ cuãa xaä höåi.

Nhiïìu nghiïn cûáu trïn thïë giúái, àùåc biïåt laâ nghiïn cûáu cuãa Nhoám àùåc traách thuöåc APEC vïì kinh tïë tri thûác vûâa múái cöng böë, cho thêëy úã hêìu hïët caác nûúác thuöåc Töí chûác Húåp taác kinh tïë vaâ Phaát triïín (OECD), möåt söë nïìn kinh tïë phaát triïín trong APEC nhû Myä, Canada, Nhêåt, Singapore, uác, caác yïëu töë cuãa kinh tïë tri thûác àaä phaát triïín úã mûác khaá cao. Trong caác nûúác thuöåc OECD, caác ngaânh cöng nghiïåp dûåa trïn tri thûác (knowledge based industries: cöng nghïå cao vaâ tûúng àöëi cao, thöng tin, taâi chñnh, baão hiïím, dõch vuå cöång àöìng, xaä höåi vaâ chùm soác sûác khoeã) àaä àoáng goáp trïn 40% GDP. Tyã lïå naây laâ 57,3% úã Singapore, 55,3% úã Myä, 53% úã Nhêåt, 51% úã Canada vaâ 48% úã uác. Caác cú súã haå têìng thöng tin (ITC) àûúåc àùåc biïåt quan têm àêìu tû vaâ phaát triïín maånh úã nhûäng nûúác naây àaãm baão töët caác nhu cêìu thöng tin vúái giaá caã ngaây caâng giaãm. Àêy laâ möåt trong möåt söë lônh vûåc coá mûác tùng trûúãng cao nhêët: uác vaâ Canada coá túái 50% söë ngûúâi sûã duång àiïån thoaåi di àöång, 40% coá maáy computer, 30% sûã duång maång internet. Thûúng maåi àiïån tûã, möåt lônh vûåc quan troång cuãa kinh tïë tri thûác, phaát triïín hïët sûác nhanh choáng, àùåc biïåt laâ úã Myä, Canada, uác. Mûác tùng trong lônh vûåc naây trong vaâi nùm qua àaåt túái vaâi trùm %/nùm. Nhiïìu nûúác phaát triïín àaä thay àöíi roä rïåt chñnh saách, chuyïín hùèn ûu tiïn cao cho viïåc tùng àêìu tû vaâo phaát triïín khoa hoåc, cöng nghïå vaâ giaáo duåc. Nùm 1995, töíng àêìu tû cuãa nhaâ nûúác cho nghiïn cûáu khoa hoåc, cöng nghïå múái vaâ phaát triïín giaáo duåc chiïëm 8,8% GDP úã Canada, 8,4% úã Myä, 6,8 % úã uác vaâ 6,6% úã Nhêåt. Tñnh tûâ giûäa thêåp niïn 80 trúã laåi àêy, mûác tùng bònh quên àêìu tû vaâo lônh vûåc naây cuãa caác nûúác trïn àaåt 2,8 %/nùm. Viïåc phaát triïín caác ngaânh kinh tïë tri thûác keáo theo àoâi hoãi coá möåt àöåi nguä cöng nhên tri thûác (nhûäng ngûúâi lao àöång àûúåc àaâo taåo coá kiïën thûác vaâ trònh àöå nghïì nghiïåp cao). Àöåi nguä naây trong caác nûúác phaát triïín tùng lïn nhanh choáng: hiïån nay tyã lïå cöng nhên tri thûác chiïëm gêìn 40% lûåc lûúång lao àöång trong caác nûúác noái trïn; dûå kiïën àïën nùm 2010 seä tùng lïn àïën 80%. Riïng úã Myä, chó riïng trong lônh vûåc cöng nghïå thöng tin vöën chó chiïëm khoaãng 8,3% töíng saãn phêím quöëc nöåi nhûng àaä àoáng goáp gêìn möåt phêìn ba sûå tùng trûúãng cuãa nïìn kinh tïë Myä vaâ möåt nûãa sûå tùng trûúãng vïì nùng suêët cuãa nûúác naây tûâ


1995 àïën 1999. Söë ngûúâi laâm viïåc liïn quan àïën lônh vûåc Internet tùng gêëp àöi trong nùm 1999 vaâ thu nhêåp haâng nùm cuãa ngaânh naây tùng 74%. Theo nhêån àõnh cuãa saách "Kinh tïë tri thûác" do Trung Quöëc xuêët baãn, thò kinh tïë tri thûác coá khaã nùng àoáng goáp töët vaâo viïåc giaãi quyïët cöng ùn viïåc laâm vaâ nhêån àõnh: "duâ úã bêët kyâ nûúác phaát triïín hay àang phaát triïín, cöng nghïå kyä thuêåt cao àïìu taåo ra cú höåi viïåc laâm. Cöng nghïå phêìn mïìm êën Àöå taåo ra 50 vaån cú höåi viïåc laâm coá lûúng cao cho ngûúâi êën caã úã trong vaâ ngoaâi nûúác. Caác khu khai thaác kyä thuêåt cao cuãa Trung Quöëc cuäng àaä taåo àûúåc hún 2 triïåu viïåc laâm cho cöng nhên. Ngûúâi ta cuäng dûå àoaán rùçng, nïëu phaát triïín toaân diïån caác ngaânh kyä thuêåt cao khaác thò viïåc taåo ra nhiïìu cú höåi viïåc laâm hún nûäa laâ hoaân toaân khaã quan.

Àöëi vúái caác nûúác chêåm phaát triïín hún trong APEC, nghiïn cûáu cuãa Nhoám àùåc traách noái trïn cuäng chó ra rùçng hêìu hïët caác nïìn kinh tïë thuöåc loaåi cöng nghiïåp múái nhû Haân Quöëc, Àaâi Loan, Höìng Köng cuäng àaä chuyïín maånh theo hûúáng phaát triïín kinh tïë tri thûác vaâ àaä àaåt àûúåc nhiïìu tiïën böå. Möåt söë nûúác khaác nhû Trung Quöëc, Thaái Lan, Ma-lai-xi-a, Chi-lï cuäng àaä tñch cûåc chuêín bõ caác cú súã cú baãn cho phaát triïín kinh tïë tri thûác, àùåc biïåt laâ àaä têåp trung xêy dûång vaâ phaát triïín nhûäng ngaânh kinh tïë dûåa trïn tri thûác nhû thöng tin, cöng nghïå phêìn mïìm, nghiïn cûáu vaâ ûáng duång möåt söë cöng nghïå hiïån àaåi, dõch vuå, àaâo taåo-giaáo duåc... Trûúác tònh hònh àoá, APEC àang tñch cûåc nghiïn cûáu vaâ xêy dûång chûúng trònh húåp taác giûäa caác thaânh viïn nhùçm cuâng nhau phaát triïín kinh tïë tri thûác. Vêën àïì naây àang dêìn dêìn trúã thaânh möåt chuã àïì vaâ nöåi dung quan troång trong húåp taác APEC.

Nhû vêåy, coá thïí thêëy phaát triïín kinh tïë tri thûác àang trúã thaânh xu hûúáng cuãa thïë giúái, trûúác hïët laâ trong caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác cöng nghiïåp múái vaâ laâ vêën àïì múái trong húåp taác quöëc tïë. Noá phaãn aánh möåt quan àiïím phaát triïín chiïìu sêu múái cuãa nïìn kinh tïë thïë giúái. Àöång lûåc chuã yïëu cuãa xu hûúáng naây laâ sûå buâng nöí cuãa tiïën böå khoa hoåc cöng nghïå trong nhiïìu lônh vûåc, trong àoá àùåc biïåt laâ trong lônh vûåc thöng tin-tin hoåc, quaãn lyá vaâ sinh hoåc, vaâ do xu thïë toaân cêìu hoaá.

II. TAÁC ÀÖÅNG CUÃA XU THÏË PHAÁT TRIÏÍN KINH TÏË TRI THÛÁC TÚÁI QUAN HÏÅ KINH TÏË QUÖËC TÏË

Quaá trònh chuyïín tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác coá taác àöång maånh meä túái toaân böå quan hïå kinh tïë quöëc tïë, tûâ phûúng


thûác hoaåt àöång kinh tïë quöëc tïë àïën nöåi dung, cêëu truác cuãa caác möëi quan hïå naây. Sú böå xin hònh dung möåt söë taác àöång chuã yïëu cuãa quaá trònh naây nhû sau:

1. Kinh tïë tri thûác goáp phêìn àêíy nhanh quaá trònh toaân cêìu hoaá, möåt xu thïë taác àöång sêu röång àöëi vúái caác quan hïå quöëc tïë hiïån àaåi

Vïì mùåt lyá thuyïët, do kinh tïë tri thûác dûåa chuã yïëu trïn viïåc taåo ra vaâ sûã duång tri thûác vöën mang baãn chêët nùng àöång, lan toaã khöng biïn giúái - trong àoá trûúác hïët laâ khoa hoåc-cöng nghïå, àùåc biïåt laâ trong lônh vûåc thöng tin, möåt lônh vûåc coá tñnh thöng quan rêët cao, lûåc lûúång saãn xuêët thïë giúái vaâ caác hoaåt àöång kinh tïë cuãa con ngûúâi ngaây caâng àûúåc quöëc tïë hoaá vaâ àa phûúng hoaá trïn phaåm vi toaân cêìu.

Vïì mùåt thûåc tiïîn, toaân cêìu hoaá hay laâ quaá trònh xaä höåi hoáa saãn xuêët trïn quy mö toaân cêìu ngaây nay àaä laâ möåt xu thïë khaách quan àûúåc thuác àêíy chuã yïëu búãi nhûäng tiïën böå cuãa khoa hoåc-cöng nghïå (mùåc duâ coá mùåt caác nûúác phaát triïín vaâ têåp àoaân tû baãn ra sûác thuác àêíy vaâ lúåi duång toaân cêìu hoáa vò lúåi ñch cuãa riïng hoå). Quaã vêåy, trong gêìn möåt thêåp kyã qua, töíng giaá trõ thûúng maåi thïë giúái àaä tùng lïn gêìn gêëp 2 lêìn (àaåt mûác tùng haâng nùm trïn 7%, cao hún 2 lêìn so vúái mûác tùng GDP); töíng FDI tùng gêìn 3 lêìn, àaåt trïn 4400 tyã USD vaâo 1999 vúái mûác tùng bònh quên haâng nùm laâ trïn 12% (tñnh trong voâng 2 thêåp kyã qua); hiïån nay, möîi ngaây töíng giaá trõ caác giao dõch taâi chñnh quöëc tïë lïn túái 3500 tyã USD. Trïn 50.000 cöng ty xuyïn quöëc gia vúái khoaãng 300.000 cöng ty con nùçm khùæp caác nûúác trïn thïë giúái kiïím soaát gêìn 50% GDP, 60% töíng mêåu dõch, 80-90% danh muåc caác saãn phêím cöng nghïå cao vaâ 90% töíng FDI cuãa toaân thïë giúái.

Àïí têån duång mùåt tñch cûåc vaâ giaânh võ trñ trong phên cöng lao àöång quöëc tïë trong böëi caãnh toaân cêìu hoaá, úã nhiïìu nûúác, nhêët laâ caác nûúác phaát triïín, Nhaâ nûúác àùåc biïåt khuyïën khñch viïåc phaát triïín vaâ sûã duång caác khoa hoåc-cöng nghïå cao trong saãn xuêët. Caác cöng ty cuäng ra sûác nùæm bùæt vaâ ûáng duång nhûäng tiïën böå múái vïì khoa hoåc cöng nghïå àïí tùng sûác caånh tranh vaâ múã röång thõ trûúâng cuãa mònh khöng phaãi chó úã trong nûúác maâ caã úã nûúác ngoaâi. Trong thêåp kyã qua, ngûúâi ta tñnh rùçng khoa hoåc vaâ cöng nghïå àaä àoáng goáp túái trïn 60% vaâo mûác tùng GDP trong caác nûúác phaát triïín, àùåc biïåt úã Myä túái trïn 70%. Bïn caånh àoá, trïn phûúng diïån vô mö, caác nûúác àïìu tòm caách


tùng cûúâng höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë àïí têån duång töëi àa caác cú höåi vaâ haån chïë caác bêët lúåi cuãa quaá trònh toaân cêìu hoaá. Trong 50 nùm qua, hún 100 àõnh chïë kinh tïë quöëc tïë (toaân cêìu vaâ khu vûåc) àaä ra àúâi, chó riïng trong thêåp kyã 90, söë lûúång caác àõnh chïë múái thaânh lêåp tùng gêëp 3 lêìn thêåp kyã 80.

2. Kinh tïë tri thûác phaát triïín seä laâm cho phên cöng lao àöång trúã nïn sêu sùæc vaâ röång khùæp toaân cêìu

Cuâng vúái quaá trònh chuyïín tûâ xaä höåi cöng nghiïåp sang xaä höåi tri thûác, tri thûác maâ trûúác hïët laâ khoa hoåc-cöng nghïå seä phaát triïín hïët sûác nhanh choáng, laâm cho phên cöng lao àöång quöëc tïë phaát triïín caã vïì chiïìu röång lêîn chiïìu sêu, búãi vò trong thúâi àaåi kinh tïë tri thûác, thay vò àêët àai, taâi nguyïn vaâ vöën trûúác àêy, tri thûác ngaây caâng laâm nïn giaá trõ aáp àaão trong möîi saãn phêím. Caác nûúác coá thïë maånh vïì khoa hoåc-cöng nghïå ra sûác àêìu tû, phaát triïín nhûäng ngaânh kinh tïë dûåa trïn tri thûác. Trong nhûäng nùm qua, Myä raáo riïët chuyïín nhanh sang nïìn kinh tïë tri thûác, àùåc biïåt àêìu tû phaát triïín nhûäng ngaânh nhû thöng tin, vuä truå, sinh hoåc, dõch vuå cao cêëp... Nhêåt nöî lûåc nêng cêëp caác cú súã nghiïn cûáu khoa hoåc cöng nghïå, àêìu tû sêu vaâo chûúng trònh nghiïn cûáu nano. Trung Quöëc àûa ra "Kïë hoaåch 863" vúái 15 lônh vûåc khoa hoåc cöng nghïå cêìn têåp trung phaát triïín nhùçm súám àuöíi kõp trònh àöå thïë giúái. Singapore têåp trung ûu tiïn phaát triïín cöng nghïå àiïån tûã, tin hoåc vaâ tûå àöång. Àöëi lêåp vúái xu thïë caác nûúác phaát triïín nùæm giûä ûu thïë tri thûác - khoa hoåc cöng nghïå hûúáng maånh vaâo phaát triïín caác ngaânh dûåa trïn tri thûác, caác nûúác àang vaâ keám phaát triïín, do trònh àöå khoa hoåc - cöng nghïå thêëp, thiïëu àöåi nguä cöng nhên tri thûác, nhòn chung caâng bõ yïëu thïë, vaâ úã vaâo võ trñ saãn xuêët, cung cêëp cho thõ trûúâng quöëc tïë caác saãn phêím, dõch vuå thuöåc loaåi vûâa vaâ thêëp cêëp hún vïì cöng nghïå vaâ chêët lûúång hoùåc ñt haâm lûúång tri thûác hún vaâ caác saãn phêím úã daång nguyïn nhiïn liïåu hoùåc sú chïë. Nïëu coá tham gia àûúåc vaâo möåt söë ngaânh kyä thuêåt cao thò cuäng khöng tiïëp cêån àûúåc nhûäng bñ mêåt cöng nghïå coá tñnh quyïët àõnh àöëi vúái quaá trònh saãn xuêët, quaãn lyá vaâ thûúâng bõ caác cöng ty xuyïn quöëc gia chi phöëi.

Bïn caånh xu thïë trïn cuãa phên cöng lao àöång quöëc tïë, vúái sûå phaát triïín cuãa tri thûác - khoa hoåc vaâ cöng nghïå, sûå phên cöng chuyïn sêu trong húåp taác quöëc tïë cuäng àûúåc tùng cûúâng theo hûúáng ngaây caâng coá nhiïìu nhûäng cöng ty trong caác nûúác ài chuyïn vaâo saãn


xuêët möåt mùåt haâng, möåt chi tiïët cuå thïí naâo àoá cuãa möåt saãn phêím hoùåc chó cung cêëp möåt dõch vuå chuyïn mön nhêët àõnh. Tuy nhiïn, trong hònh thûác phên cöng naây, khuynh hûúáng phên cöng theo trònh àöå cuãa trònh tûå cöng nghïå trong saãn xuêët cuãa nöåi böå ngaânh seä tiïëp tuåc phaát triïín maånh. Loaåi phên cöng naây dûåa trïn ûu thïë tûúng àöëi khaác nhau vïì nguöìn lûåc giûäa caác nûúác àïí chuyïn mön hoaá àöëi vúái caác khêu cuãa trònh tûå cöng nghïå gia cöng. Theo àoá, caác nûúác phaát triïín chuyïín möåt söë cöng àoaån saãn xuêët sang caác nûúác àang phaát triïín (coá thïí laâ möåt söë chi tiïët hoùåc lùæp raáp) nhùçm têån duång nhên cöng reã vaâ nguöìn taâi nguyïn cuãa caác nûúác naây.

Taác àöång chung cuãa nhûäng chiïìu hûúáng trïn àûa àïën caác hiïån tûúång: vûâa coá siïu saáp nhêåp (àïí coá sûác maånh, àêìu tû cöng nghïå hiïån àaåi töën tiïìn...) vûâa coá sûå ra àúâi caâng nhiïìu cöng ty vûâa vaâ nhoã. Trong mêëy nùm trúã laåi àêy chuáng ta àaä chûáng kiïën möåt laân soáng mua baán vaâ saáp nhêåp khöíng löì giûäa caác cöng ty trong nhiïìu nûúác trïn thïë giúái vúái töíng trõ giaá giao dõch lïn túái haâng chuåc nghòn tyã USD. Ngûúåc laåi vúái xu hûúáng mua baán, saáp nhêåp giûäa caác cöng ty, cuäng àöìng thúâi diïîn ra möåt xu hûúáng thaânh lêåp, duy trò nhiïìu cöng ty coá quy mö nhoã, hoaåt àöång rêët linh hoaåt nhúâ vaâo hïå thöëng thöng tin thuêån lúåi (àùåc biïåt laâ maång internet), hoùåc chia caác cöng ty lúán thaânh nhiïìu cöng ty nhoã trong möåt söë lônh vûåc àïí tùng khaã nùng thñch nghi vaâ hoaåt àöång hiïåu quaã hún trong àiïìu kiïån toaân cêìu hoaá vaâ chuyïín tûâ nïìn kinh tïë cöng nghiïåp sang nïìn kinh tïë tri thûác. úã Myä hiïån coá trïn 20 triïåu cöng ty, trong àoá trïn 90% laâ cöng ty nhoã; haâng nùm söë lûúång caác cöng ty nhoã tùng lïn rêët nhanh: vñ duå nùm 1993 toaân nûúác Myä coá 666.800 cöng ty nhoã, nùm 1994 tùng lïn 706.000 caái. Viïåc tùng söë lûúång caác cöng ty nhoã vûâa do lêåp múái nhûng cuäng vûâa laâ kïët quaã cuãa quaá trònh chia nhoã caác cöng ty lúán. Cöng ty àiïån baáo àiïån thoaåi Myä bõ chia thaânh 8 cöng ty nhaánh vaâ 22 cöng ty chaáu, cöng ty IBM bõ chia thaânh 13 cöng ty nhoã.

3. Phaát triïín kinh tïë tri thûác seä laâm thay àöíi sêu sùæc cú cêëu kinh tïë thïë giúái vaâ cêëu truác cuãa quan hïå kinh tïë quöëc tïë

Vúái sûå xuêët hiïån cuãa kinh tïë tri thûác, cú cêëu kinh tïë thïë giúái àûáng trûúác möåt sûå thay àöíi sêu sùæc vaâ bêët ngúâ nhêët kïí tûâ khi thïë giúái chuyïín tûâ xaä höåi nöng nghiïåp sang cöng nghiïåp vaâo thïë kyã 18 vaâ 19. Trong nhûäng nùm 60, ngaânh nöng-lêm-ngû nghiïåp chiïëm 10,4% cú cêëu saãn phêím thïë giúái, ngaânh cöng nghiïåp chiïëm 28,4%,


dõch vuå 50,4%; àïën nhûäng nùm 90, vúái sûå phaát triïín cuãa khoa hoåc-cöng nghïå, cú cêëu trûúác àêy àaä thay àöíi maånh meä vúái caác tyã lïå tûúng ûáng laâ 4,4%, 21%, 62,4%. Trong caác nûúác phaát triïín, caác ngaânh dõch vuå àùåc biïåt phaát triïín vaâ ngaây caâng àoáng vai troâ quan troång trong töíng saãn phêím xaä höåi: Nùm 1997, tyã lïå tham gia cuãa khu vûåc dõch vuå vaâo GDP vaâ taåo cöng ùn viïåc laâm úã Myä theo thûá tûå laâ 76% vaâ 73%, Canada laâ 79,7 % vaâ 80%, EU laâ 64 % vaâ 60%. Nhû vêåy, caác ngaânh dûåa trïn tri thûác àaä chiïëm võ trñ ngaây caâng quan troång hún vaâ trong tûúng lai vúái sûå phaát triïín kinh tïë tri thûác, caác ngaânh dûåa trïn tri thûác seä chiïëm võ trñ aáp àaão trong cú cêëu kinh tïë thïë giúái. Sûå thay àöíi trong cú cêëu cuãa kinh tïë caác nûúác vaâ kinh tïë thïë giúái keáo theo sûå thay àöíi trong cêëu truác cuãa quan hïå kinh tïë quöëc tïë, thïí hiïån chuã yïëu trïn caác khña caånh sau:

Möåt laâ, nhûäng haâng hoaá, dõch vuå coá haâm lûúång trñ tuïå cao (bao göìm caã thöng tin vaâ tri thûác, trong àoá àùåc biïåt laâ tri thûác vïì kyä thuêåt vaâ cöng nghïå) ngaây caâng chiïëm võ trñ chuã chöët trong thûúng maåi quöëc tïë. Chiïìu hûúáng naây àaä àûúåc thïí hiïån tûúng àöëi roä trong thûåc tiïîn thûúng maåi haâng hoaá thïë giúái. Nùm 1950 tyã lïå haâng nöng saãn chiïëm 47%, haâng cöng nghiïåp chiïëm 38% àïën nùm 1996 caác tyã lïå tûúng ûáng laâ 12% vaâ 77%; tyã lïå caác haâng hoaá coá kyä thuêåt cao àûúåc trao àöíi quöëc tïë tùng nhanh vaâ hiïån nay chiïëm 70% trong töíng caác saãn phêím buön baán giûäa caác nûúác phaát triïín. Trao àöíi kyä thuêåt vaâ cöng nghïå giûäa caác nûúác àaåt 100 tyã USD nùm 1990, 250 tyã USD nùm 1995 vaâ ûúác àaåt trïn 500 tyã USD nùm 2000. Thûúng maåi dõch vuå cuäng tùng nhanh vaâ chiïëm phêìn ngaây caâng quan troång trong thûúng maåi quöëc tïë. Trong thêåp niïn 90 thûúng maåi dõch vuå tùng cao hún mûác tùng cuãa thûúng maåi haâng hoaá 1,5 lêìn vaâ hiïån chiïëm trïn 20% töíng kim ngaåch thûúng maåi thïë giúái.

Hai laâ, thûúng maåi àiïån tûã laâ lônh vûåc phaát triïín nhanh nhêët vaâ seä àoáng vai troâ haâng àêìu trong thûúng maåi quöëc tïë. Thûåc tïë trong nhûäng nùm qua cho thêëy, mùåc duâ laâ möåt lônh vûåc coân rêët múái, nhûng thûúng maåi àiïån tûã àaä phaát triïín vúái möåt töëc àöå ghï gúám tûâ töíng trõ giaá 17 tyã USD nùm 1997 lïn trïn 70 tyã nùm 1999 vaâ dûå kiïën seä àaåt 1000 tyã vaâo nùm 2002.

Ba laâ, quaá trònh chuyïín tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác vaâ xu thïë toaân cêìu hoaá àaä vaâ àang laâm thay àöíi caác lúåi thïë so


saánh cuãa caác quöëc gia trong thûúng maåi quöëc tïë theo hûúáng giaãm dêìn caác lúåi thïë truyïìn thöëng nhû àêët àai, taâi nguyïn, nhên cöng reã, võ trñ àõa lyá... vaâ tùng vai troâ, giaá trõ cuãa caác yïëu töë tri thûác. Nûúác naâo khai thaác, phaát triïín töët nguöìn tri thûác seä coá cú höåi phaát triïín vaâ ngaây caâng coá võ trñ cao trïn thûúng trûúâng quöëc tïë cuäng nhû vai troâ quan troång trong quan hïå quöëc tïë. Nhòn chung, caác nûúác phaát triïín coá àiïìu kiïån vaâ lúåi thïë hún caác nûúác àang phaát triïín vò nïìn kinh tïë cuãa hoå phaát triïín cao, àùåc biïåt laâ àaä coá nhiïìu ngaânh kinh tïë dûåa trïn tri thûác khaá phaát triïín, laâm chuã àûúåc khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi, nùæm giûä hêìu hïët caác nguöìn vöën vaâ coá àöåi nguä nhên cöng tri thûác àöng àaão. Do vêåy, quaá trònh toaân cêìu hoaá vaâ chuyïín sang kinh tïë tri thûác àang vaâ coá thïí seä laâm gia tùng sûå phên cûåc vïì trònh àöå phaát triïín vaâ khoaãng caách giaâu-ngheâo giûäa caác nûúác trïn thïë giúái. Tuy nhiïn, quaá trònh naây khöng hoaân toaân taác àöång möåt caách tiïu cûåc hoùåc bêët lúåi àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín. Traái laåi, noá múã ra nhiïìu cú höåi maâ caác nûúác àang phaát triïín coá thïí têån duång àïí "ài tùæt, àoán àêìu", trïn con àûúâng phaát triïín kinh tïë vaâ thu heåp dêìn khoaãng caách vúái caác nûúác àaä ài trûúác. Thûåc tïë àaä chûáng minh khöng ñt nûúác trûúác àêy thuöåc loaåi àang phaát triïín, sau 2-3 thêåp kyã àaä bûát lïn àûáng vaâo haâng caác nûúác cöng nghiïåp múái.

4. Theo möåt söë nhaâ kinh tïë, nïìn kinh tïë tri thûác mang àùåc tñnh tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ thoaát àûúåc sûå phaát triïín theo chu kyâ (tùng trûúãng-suy thoaái). Nïëu àiïìu naây àuáng thò quan hïå kinh tïë quöëc tïë cuäng seä phaát triïín möåt caách öín àõnh, nguy cú vïì khuãng hoaãng kinh tïë khu vûåc vaâ thïë giúái khöng coân laâ boáng àen kinh hoaâng truâm lïn quan hïå kinh tïë quöëc tïë nûäa. Àêy seä laâ möåt sûå biïën àöíi lúán vïì chêët cuãa quan hïå kinh tïë quöëc tïë.

5. Vúái nïìn kinh tïë tri thûác trong möåt thïë giúái toaân cêìu hoaá, vai troâ cuãa caác chuã thïí quan hïå quöëc lïë noái chung vaâ quan hïå kinh tïë quöëc tïë noái riïng coá nhûäng biïën àöíi lúán

Vai troâ cuãa caác chuã thïí truyïìn thöëng laâ caác Nhaâ nûúác-quöëc gia seä coá nhûäng thay àöíi. Hoåc giaã Richard Rosecrance nhêån àõnh trong cuöën "Sûå nöíi lïn cuãa caác nhaâ nûúác aão" nhû sau: "Do ngaây caâng coá nhiïìu haäng chuyïín saãn xuêët ra nûúác ngoaâi vaâ àêët àai trúã nïn keám giaá trõ hún cöng nghïå, kiïën thûác vaâ àêìu tû trûåc tiïëp, chûác nùng cuãa Nhaâ nûúác àang àûúåc xem xeát laåi. Caác Nhaâ nûúác phaát triïín àang gaåt dêìn caác tham voång vïì quên sûå, chñnh trõ vaâ laänh thöí àïí cöë gùæng


giaânh lêëy möåt phêìn lúán hún trong töíng saãn lûúång toaân cêìu. Theo öng, caác Nhaâ nûúác àang dêìn phaãi àiïìu chónh laåi chûác nùng nhûng thêím quyïìn vïì qui mö àõa lyá seä khöng coá biïën àöång. Vïì kinh tïë - thûúng maåi, thay vò têåp trung vaâo chûác nùng àiïìu khiïín caác nguöìn lûåc nhû thúâi kyâ troång thûúng trûúác àêy; chûác nùng cuãa Nhaâ nûúác seä ngaây caâng àûúåc chuá troång vaâo viïåc àaâm phaán vúái caác nguöìn vöën vaâ lao àöång nûúác ngoaâi vaâ trong nûúác àïí thu huát chuáng vïì vuâng kinh tïë cuãa mònh vaâ thuác àêíy sûå tùng trûúãng".

Bïn caånh sûå thay àöíi vai troâ cuãa Nhaâ nûúác, caác chuã thïí múái nhû caác töí chûác quöëc tïë, caác àõnh chïë liïn kïët kinh tïë toaân cêìu vaâ khu vûåc, caác cöng ty xuyïn quöëc gia (TNC) cuäng ngaây caâng coá tiïëng noái vaâ vai troâ quan troång hún trong sinh hoaåt quöëc tïë.

6. Quaá trònh phaát triïín kinh tïë tri thûác trong möåt thïë giúái toaân cêìu hoaá laâm thay àöíi so saánh lûåc lûúång vaâ sûå têåp húåp lûåc lûúång theo trêåt tûå cuä

Sau sûå tan raä cuãa Liïn Xö vaâ hïå thöëng xaä höåi chuã nghôa thïë giúái, sûå têåp húåp lûåc lûúång trong quan hïå quöëc tïë noái chung vaâ quan hïå kinh tïë quöëc tïë noái riïng dûåa trïn yá thûác hïå àaä khöng trúã thaânh yïëu töë quan troång mang tñnh quyïët àõnh. Dûúái taác àöång cuãa toaân cêìu hoaá vaâ quaá trònh phaát triïín kinh tïë tri thûác, tû duy truyïìn thöëng vïì àöåc lêåp chuã quyïìn vïì an ninh quöëc gia cuäng coá nhûäng thay àöíi; an ninh kinh tïë ngaây caâng trúã thaânh trung têm cuãa caác chñnh saách an ninh quöëc gia vaâ lúåi ñch kinh tïë trúã thaânh àöång lûåc chuã yïëu cuãa caác têåp húåp lûåc lûúång trïn phaåm vi toaân cêìu vaâ khu vûåc. Thïë giúái hai cûåc àaä nhûúâng chöî cho möåt thïë giúái múái àang trong quaá trònh àa cûåc hoaá vúái nhiïìu trung têm quyïìn lûåc chñnh trõ-kinh tïë coá nhûäng möëi quan hïå àan xen nhiïìu chiïìu vaâ coá taác àöång qua laåi lêîn nhau. Trong möåt söë thêåp kyã túái, khoaãng caách vïì phaát triïín vaâ chïnh lïåch giaâu-ngheâo giûäa nhoám caác nûúác phaát triïín vaâ nhoám caác nûúác àang phaát triïín seä tùng thïm nhiïìu nhûng àiïìu àoá khöng hùèn coá nghôa rùçng chó caác nûúác giaâu seä ngaây caâng giaâu lïn trong khi nhûäng nûúác ngheâo seä ngaây caâng ngheâo ài. Sûå phên hoaá têët yïëu seä diïîn ra nhûng töi tin rùçng, trong tûúng lai gêìn ngaây caâng coá nhiïìu nûúác thuöåc nhoám caác nûúác àang phaát triïín, do têån duång àûúåc caác cú höåi do toaân cêìu hoaá vaâ phaát triïín kinh tïë tri thûác mang laåi, bûát lïn vaâ gia nhêåp vaâo nhoám caác nûúác phaát triïín.


Quaá trònh phaát triïín kinh tïë tri thûác seä goáp phêìn laâm cho caác quan hïå quöëc tïë ngaây caâng trúã nïn bònh àùèng hún vaâ nhên baãn hún. Thïë giúái ngaây caâng trúã thaânh "ngöi nhaâ chung" trong àoá caác cöång àöìng dên töåc söëng trong sûå thöëng nhêët vïì mö hònh kinh tïë vaâ quaãn lyá xaä höåi nhûng laåi rêët àa daång vïì vùn hoaá vaâ thêåm chñ chïë àöå chñnh trõ.

III. KÏËT LUÊÅN

Mùåc duâ coá thïí coân nhiïìu yá kiïën khaác nhau vïì thúâi àiïím xuêët hiïån, vaâ lan toaã cuãa möåt nïìn kinh tïë hêåu cöng nghiïåp, cuäng nhû coân phaãi tiïëp tuåc nghiïn cûáu kyä hún vïì baãn chêët vaâ taác àöång cuãa noá, àaä àïën luác cêìn phaãi coá möåt khaái niïåm múái, möåt tïn goåi múái cho nïìn kinh tïë lêëy tri thûác, trûúác hïët laâ khoa hoåc-cöng nghïå cao vaâ thöng tin laâm àöång lûåc vaâ nöåi dung chuã yïëu cuãa sûå phaát triïín vaâ thõnh vûúång trong têët caã caác lônh vûåc cuãa àúâi söëng kinh tïë vaâ xaä höåi. Duâng thuêåt ngûä "kinh tïë dûåa trïn tri thûác" cho möåt nïìn kinh tïë nhû vêåy coá leä cuäng laâ húåp lyá. Dûúái taác àöång maånh meä cuãa cuöåc caách maång khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi vaâ xu thïë toaân cêìu hoaá, xu hûúáng chuyïín sang kinh tïë tri thûác àaä vaâ àang laâ möåt thûåc tïë vaâ ngaây caâng àûúåc khùèng àõnh trûúác hïët laâ trong caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác múái cöng nghiïåp hoaá.

Cuâng vúái xu thïë toaân cêìu hoaá, quaá trònh phaát triïín kinh tïë tri thûác phaãn aánh nhûäng sûå thay àöíi sêu röång vïì kinh tïë tûâ baãn thên caác yïëu töë saãn xuêët àïën phûúng thûác saãn xuêët vaâ caác saãn phêím laâm ra... Mùåt khaác, kinh tïë tri thûác seä taác àöång hïët sûác to lúán túái cêëu truác kinh tïë, phûúng thûác hoaåt àöång vaâ töí chûác quaãn lyá vïì kinh tïë vaâ xaä höåi trong möîi quöëc gia cuäng nhû diïån maåo, cêëu truác vaâ baãn chêët cuãa caác möëi quan hïå quöëc tïë, àùåc biïåt laâ quan hïå kinh tïë quöëc tïë.

Nhûäng sûå thay àöíi rêët àa daång àoá àang àùåt ra nhiïìu cú höåi vaâ thaách thûác cho möîi quöëc gia, möîi doanh nghiïåp. Do àoá caâng noái lïn tñnh cêëp thiïët cuãa viïåc nghiïn cûáu sêu vaâ kõp thúâi vêën àïì naây àïí àõnh ra nhûäng chñnh saách phaát triïín phuâ húåp, xaác àõnh àûúåc caác ûu tiïn àöëi vúái quöëc gia trong thúâi gian túái. Àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín nhû ta àoá laâ vêën àïì chöëng nguy cú tuåt hêåu.

Trïn àêy laâ möåt söë suy nghô bûúác àêìu vaâ coân rêët sú lûúåc maâ chuáng töi xin nïu ra àïí chuáng ta cuâng tham khaão./.


TRI THÛÁC VAÂ PHAÁT TRIÏÍN TRONG THÚÂI ÀAÅI NGAÂY NAY

TS. LÏ ÀÒNH TIÏËN

TS. HOAÂNG XUÊN LONG Viïån Nghiïn cûáu chiïën lûúåc

Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng

I. GIÚÁI THIÏÅU:

Ngaây nay, caác nûúác phaát triïín trïn thïë giúái àang bûúác sang möåt giai àoaån phaát triïín múái vïì chêët, chuyïín tûâ nïìn kinh tïë dûåa chuã yïëu vaâo caác nguöìn lûåc vêåt chêët sang nïìn kinh tïë dûåa vaâo tri thûác. Àùåc trûng cú baãn cuãa nïìn kinh tïë múái naây laâ tri thûác àaä trúã thaânh nhên töë quan troång nhêët quyïët àõnh mûác söëng - hún caã caác nguöìn lûåc khaác nhû àêët àai, cöng cuå, hún caã lao àöång. Tuy nhiïn, coá nhûäng khoaãng caách tri thûác giûäa caác nûúác khaác nhau vaâ khoaãng caách tri thûác ngay trong möîi nûúác naây.

Caác nïìn kinh tïë tiïn tiïën nhêët vïì cöng nghïå hiïån nay àaä thûåc sûå dûåa vaâo tri thûác. Vaâ khi caác nïìn kinh tïë saãn sinh ra nhûäng cuãa caãi múái tûâ nhûäng àöíi múái maâ chuáng thûåc hiïån, chuáng àang taåo ra haâng triïåu nhûäng viïåc laâm coá liïn hïå àïën tri thûác: nhûäng kyä sû tri thûác, nhûäng nhaâ quaãn lyá tri thûác, nhûäng nhaâ phöëi húåp tri thûác.

Àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín, nhu cêìu àïí tùng nùng lûåc sûã duång tri thûác cuãa hoå cuäng khaác nhau. Möåt söë nûúác coá trònh àöå phaát triïín cao hún àang nöî lûåc xêy dûång vaâ triïín khai nhûäng chiïën lûúåc quöëc gia vïì tri thûác nhùçm àuöíi kõp caác nûúác phaát triïín. Nhûng phêìn lúán caác nûúác àang phaát triïín cêìn phaãi laâm nhiïìu hún nûäa àïí tùng cú súã tri thûác cuãa hoå, àïí àêìu tû vaâo giaáo duåc nhên dên hoå vaâ àïí khai thaác lúåi thïë cuãa nhûäng cöng nghïå múái cho viïåc tiïëp thu vaâ phöí cêåp


tri thûác. Caác nûúác trò hoaän nhûäng nhiïåm vuå naây seä tuåt laåi phña sau, vaâ nhûäng hêåu quaã àaáng buöìn cho triïín voång phaát triïín cuãa hoå seä khoá khùæc phuåc.

Trong baâi naây, chuáng töi têåp trung vaâo phên tñch vai troâ cuãa tri thûác cho phaát triïín, nïu lïn nhûäng xu hûúáng, àùåc àiïím cuãa tri thûác àöëi vúái phaát triïín trong thúâi àaåi ngaây nay, phên tñch nhûäng cú höåi vaâ thaách thûác àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín trong viïåc thu heåp nhûäng khoaãng caách vïì tri thûác. Àöìng thúâi, phên tñch vai troâ nhaâ nûúác cuãa caác nûúác àang phaát triïín trong viïåc hoaåch àõnh chñnh saách nhùçm tûâng bûúác thu heåp nhûäng khoaãng caách tri thûác, caã khoaãng caách àöëi vúái caác nûúác phaát triïín trïn thïë giúái vaâ khoaãng caách trong phaåm vi nöåi böå cuãa nûúác mònh. Nhûäng giaãi phaáp naây coá thïí gúåi suy cho Viïåt Nam trong viïåc hoaåch àõnh möåt chiïën lûúåc phaát triïín tri thûác phuåc vuå muåc tiïu cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác trong nhûäng thêåp kyã túái.

II. VAI TROÂ CUÃA TRI THÛÁC ÀÖËI VÚÁI PHAÁT TRIÏÍN:

1. Àùåc àiïím cuãa tri thûác vaâ xu hûúáng phaát triïín dûåa trïn tri thûác

Tri thûác nhû laâ sûå hiïíu biïët cuãa con ngûúâi vïì thïë giúái vêåt chêët xung quanh. Coá rêët nhiïìu loaåi tri thûác khaác nhau, chùèng haån, gùæn vúái mûác àöå phöí biïën tri thûác ngûúâi ta phên ra tri thûác tiïìm êín vaâ tri thûác àûúåc hïå thöëng hoaá, gùæn vúái quaá trònh saãn xuêët laâ tri thûác cöng nghïå. Tri thûác vïì nhûäng thuöåc tñnh nhû chêët lûúång cuãa saãn phêím, chêët lûúång cuãa ngûúâi lao àöång, àöå tin cêåy cuãa doanh nghiïåp, laâ nhûäng tri thûác phuåc vuå cho sûå hoaåt àöång coá hiïåu quaã cuãa thõ trûúâng.

Phên biïåt tri thûác tiïìm êín vúái tri thûác hïå thöëng hoaá laâ àiïìu quan troång vò rùçng nïëu tri thûác vêîn úã daång tiïìm êín thò khoá coá khaã nùng chuyïín àûúåc ra khoãi ranh giúái vaâ phaåm vi töí chûác (doanh nghiïåp, töí chûác nghiïn cûáu triïín khai). Nïëu nhû toaân böå tri thûác àïìu chuyïín thaânh thöng tin àïí têët caã moåi ngûúâi dïî daâng tiïëp cêån túái, thò khoaãng caách tri thûác, khoaãng caách cöng nghïå giûäa caác khu vûåc vaâ quöëc gia seä àûúåc thu heåp vaâ chó coá tñnh taåm thúâi, nhûng àiïìu naây laåi laâm giaãm sûå khuyïën khñch àöëi vúái caác doanh nghiïåp vaâ quöëc gia àêìu tû vaâo nghiïn cûáu vaâ triïín khai (R&D). Vïì cú baãn, tri thûác vêîn giûä úã daång tiïìm êín nïëu nhû noá phûác húåp, hoùåc khaác nhau vïì


chêët lûúång, chùèng haån, trong nhûäng tònh huöëng khi cêìn sûã duång àïën möåt söë giaác quan khaác nhau cuãa con ngûúâi cuâng möåt luác; khi sûå kheáo leáo, laânh nghïì dûå phêìn vaâo; vaâ khi sûå hiïíu biïët caác quan hïå xaä höåi àûúåc coi laâ troång yïëu. Àiïìu naây àùåc biïåt khoá khùæc phuåc khi hoaân caãnh thay àöíi nhanh.

Trong khi thöng tin vaâ tri thûác hïå thöëng hoaá coá thïí dïî daâng truyïìn ài khùæp thïë giúái vúái giaá reã thò bñ quyïët vaâ tri thûác tiïìm êín laåi khöng coá khaã nùng chuyïín giao ngay lêåp tûác. Hiïån taåi, coá nhûäng böå phêån tri thûác vêîn coân úã daång àùåc thuâ vaâ tiïìm êín, chuáng gùæn vúái nhûäng töí chûác vaâ khu vûåc àùåc thuâ. Àêy chñnh laâ lyá do cú baãn khiïën cho caác mö thûác chuyïn mön hoaá quöëc tïë trong thûúng maåi vêîn töìn taåi vûäng bïìn vúái thúâi gian vaâ khoaãng caách vïì tri thûác cöng nghïå vêîn àeo àùèng vúái caác khu vûåc vaâ quöëc gia.

Àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa tri thûác trong thúâi àaåi ngaây nay laâ: töëc àöå gia tùng nhanh choáng; àöíi múái diïîn ra liïn tuåc; khaã nùng lan truyïìn vaâ phöí biïën röång raäi; gùæn trûåc tiïëp vúái hoaåt àöång saãn xuêët vaâ àúâi söëng xaä höåi.

Khöëi lûúång kiïën thûác cuãa loaâi ngûúâi ngaây caâng àûúåc gia tùng maånh meä. Ngaây nay, söë lûúång taåp chñ vaâ baâi baáo khoa hoåc cûá 10 nùm laåi tùng lïn gêëp àöi - trung bònh möîi nùm tùng 600 triïåu trang [5].

Àöíi múái vaâ thay thïë giûäa nhûäng thïë hïå tri thûác diïîn ra thûúâng xuyïn vaâ nhanh choáng. Àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa sûå ra àúâi tri thûác múái hiïån nay laâ liïn kïët, tñch húåp giûäa caác doâng tri thûác vöën khaác nhau. Àiïín hònh laâ trong khoa hoåc cöng nghïå viïîn thöng àang coá xu hûúáng höåi tuå caác lônh vûåc trûúác àêy töìn taåi àöåc lêåp nhû: truyïìn dêîn vö tuyïën tñn hiïåu thoaåi, truyïìn dêîn hûäu tuyïën tñn hiïåu truyïìn hònh, truyïìn hònh caáp, phaát video qua vïå tinh vaâ vö tuyïën nhiïìu kïnh, truyïìn söë liïåu söë, Intemet.

Mûác àöå lan truyïìn (vïì khöng gian vaâ thúâi gian) cuãa tri thûác àûúåc múã röång vaâ àêíy maånh nhúâ khaã nùng hïå thöëng hoaá cuãa chuáng. Ngaây caâng nhiïìu khöëi lûúång tri thûác coá thïí giaãn àún hoaá, àöìng nhêët hoaá, tiïu chuêín hoaá,... thaânh nhûäng thöng tin roä raâng, ngùæn goån, dïî daâng cho viïåc truyïìn taãi, lûu trûä vaâ taái taåo.

Khaã nùng ûáng duång cuãa tri thûác àaä taåo nïn "sûå khaác nhau roä nhêët giûäa chuáng ta vaâ töí tiïn chuáng ta" - theo caách noái cuãa Alvin


Toffler [5]. Trûúác chiïën tranh thïë giúái lêìn thûá II, khoa hoåc thûúâng ñt gùæn trûåc tiïëp àïën kyä thuêåt thò giúâ àêy chuáng ta khöng thïí phên biïåt ranh giúái roä rïåt giûäa khoa hoåc vaâ kyä thuêåt. Ngaây nay, quaäng thúâi gian giûäa caác giai àoaån cuãa chu kyâ àöíi múái, bao göìm: saáng kiïën -aáp duång cuå thïí - phöí biïën ra xaä höåi, àaä ruát ngùæn laåi àaáng kïí.

Phaát triïín dûåa trïn tri thûác àûúåc àõnh hònh búãi caác àùåc trûng nhû: tùng trûúãng maånh caác ngaânh dûåa trïn tri thûác; gùæn vúái múã röång quan hïå thõ trûúâng vaâ toaân cêìu hoaá; àöíi múái liïn tuåc vaâ chuã àöång thñch ûáng vúái nhûäng àöíi múái àoá thöng qua hoåc hoãi.

Tùng trûúãng maånh caác ngaânh dûåa trïn tri thûác: trong khi nhiïìu ngaânh kinh tïë nhû saãn xuêët theáp, xi mùng, cöng nghiïåp ö tö,... trïn àaâ xuöëng döëc thò chuáng ta laåi àûúåc chûáng kiïën hiïån tûúång lïn ngöi cuãa caác lônh vûåc thöng tin vaâ truyïìn thöng, súã hûäu trñ tuïå, caác thû viïån - ngên haâng dûä kiïån àiïån tûã - phûúng tiïån nghe nhòn, cöng nghïå sinh hoåc. Àiïím chung cú baãn cuãa caác lônh vûåc naây, vaâ laâ neát phên biïåt vúái caác ngaânh truyïìn thöëng khaác, nùçm úã khaã nùng baânh trûúáng vö haån cuãa caác saãn phêím tri thûác. Nùm 1987, nùm cöng ty lúán nhêët trong cöng nghïå thöng tin laâ Microsoft, Intel, Compaq, Dell vaâ Cisco coá söë vöën trïn thõ trûúâng chûáng khoaán laâ 12 tyã USD vaâ àïën nùm 1997, söë vöën tñch luyä naây àaä àaåt túái 600 tyã USD, tûác laâ tùng lïn 50 lêìn trong voâng chûa àêìy 10 nùm [6]. Trong khoaãng 1970-1990, úã Myä coá túái khoaãng 90% caác viïåc laâm múái àûúåc têåp trung trong caác lônh vûåc dõch vuå tri thûác vaâ xûã lyá thöng tin [4].

Múã röång quan hïå thõ trûúâng vaâ toaân cêìu hoaá: viïåc tùng cûúâng tri thûác vïì nhûäng thuöåc tñnh nhû chêët lûúång cuãa saãn phêím, chêët lûúång lao àöång, khaã nùng tin cêåy cuãa caác àöëi taác, biïën àöång cuãa nguöìn taâi chñnh,...cuâng vúái mûác àöå lan toaã cuãa maång thöng tin quöëc tïë giuáp cho quan hïå giao lûu, liïn kïët khöng ngûâng àûúåc múã röång vaâ laâ cú súã thuác àêíy toaân cêìu hoaá.

Thûúng maåi àiïån tûã cho pheáp thûåc hiïån caác quan hïå theo mö hònh cêëu truác "maång lûúái" thay vò mö hònh cêëu truác "hònh thaáp" trûúác kia. Thûúng maåi àiïån tûã giuáp moåi ngûúâi quan hïå trûåc tiïëp vúái nhau, bêët kïí moåi khoaãng caách vïì khöng gian. Vúái khaã nùng khúáp nöëi cung - cêìu, caác nhaâ kinh doanh coá thïí chuyïín tûâ phûúng thûác saãn xuêët haâng loaåt sang saãn xuêët linh hoaåt, àún chiïëc theo yïu cêìu cuå thïí cuãa khaách haâng.


Àöíi múái liïn tuåc vaâ chuã àöång thñch ûáng vúái nhûäng àöíi múái àoá thöng qua hoåc hoãi: phaát triïín dûåa trïn tri thûác àoâi hoãi möåt nùng lûåc hoåc hoãi àïí àaáp laåi thaách thûác cuãa àöíi múái vaâ laâm cho nïìn kinh tïë àöíi múái khöng ngûâng. Hoåc hoãi liïn tuåc hoaân toaân phuâ húåp vúái àiïìu kiïån tùng töëc trong thay àöíi vïì kinh tïë, xaä höåi vaâ kyä thuêåt khiïën caác kiïën thûác chuyïn mön luön bõ laåc hêåu (möåt söë taác giaã cho rùçng 80% caác cöng nghïå, quy trònh kyä thuêåt àang sûã duång hiïån nay seä trúã nïn laåc hêåu trong voâng l thêåp kyã nûäa [3]).

Hoåc hoãi khöng chó thuêìn tuyá laâ "tiïëp cêån thöng tin" maâ taåo ra nhûäng khaã nùng múái vaâ thiïët lêåp nhûäng kyä nùng múái, taåo cú súã àïí tiïën haânh àöíi múái möåt caách triïåt àïí.

Hoaåt àöång hoåc hoãi khöng chó àoâi hoãi úã nhûäng ngaânh cöng nghïå cao, maâ coá mùåt úã têët caã moåi böå phêån cuãa nïìn kinh tïë, kïí caã nhûäng ngaânh cöng nghïå thêëp vaâ ngaânh truyïìn thöëng, taåo cú súã cho àöíi múái diïîn ra toaân diïån trong caác ngaânh kinh tïë.

2. Tri thûác vaâ phaát triïín àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín

So vúái caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín, khaã nùng taåo ra tri thûác cuãa caác nûúác àang phaát triïín rêët haån chïë. Nïëu tñnh toaán theo chó söë chi tiïu tñnh trïn àêìu ngûúâi cho nghiïn cûáu vaâ triïín khai thò nhûäng bêët bònh àùèng vïì nùng lûåc taåo ra tri thûác coân lúán hún nhûäng bêët bònh àùèng vïì thu nhêåp [1].

Khaã nùng tiïëp cêån luöìng thöng tin cuãa caác nûúác àang phaát triïín cuäng thua xa caác nûúác phaát triïín do chïnh lïåch vïì haå têìng thöng tin. Hiïån nay, nhûäng nûúác coá thu nhêåp thêëp (chiïëm khoaãng 55% dên söë thïë giúái) chó chiïëm ñt hún 5% söë àiïån thoaåi toaân thïë giúái. úã nhûäng nûúác thu nhêåp cao coá túái 50 àiïån thoaåi trïn l00 dên, coân rêët nhiïìu nûúác ngheâo chó coá khöng quaá l àiïån thoaåi trïn l00 dên. Thúâi àiïím nùm 1995, taåi caác nïìn kinh tïë coá thu nhêåp thêëp cûá l000 ngûúâi dên thò coá gêìn 2 maáy tñnh àiïån tûã, coân nïìn kinh tïë coá thu nhêåp cao thò con söë tûúng ûáng laâ 199. Àïën nùm 1997, 10 nûúác cöng nghiïåp haâng àêìu àaä nùæm giûä 85% caác "traåm dõch vuå" Intemet trïn thïë giúái [6].

Caác nûúác àang phaát triïín coá ñt caác thïí chïë àaãm baão cho sûå hoaân thiïån àöå tin cêåy cuãa caác thöng tin nhû xaác minh vïì chêët lûúång thöng tin vaâ cûúäng chïë thi haânh caác cam kïët. Hiïåu quaã thïí chïë thêëp laâm caãn trúã khöng nhoã àïën caác quan hïå giao dõch kinh tïë.


Tuy nhiïn, trong böëi caãnh toaân cêìu hoaá, caác nûúác àang phaát triïín cuäng coá nhûäng cú höåi múái vaâ yïu cêìu múái àïí khùæc phuåc khoaãng caách tuåt hêåu vaâ vûún lïn.

(1). Caác nûúác àïìu coá thïí khai thaác tri thûác toaân cêìu bùçng nhûäng caách thûác khaác nhau. Mêåu dõch quöëc tïë mang laåi nhêån thûác nhiïìu hún vïì caách saãn xuêët haâng hoaá vaâ dõch vuå múái. Hiïån nay, cú cêëu mêåu dõch quöëc tïë àang thay àöíi theo hûúáng têåp trung vaâo nhûäng haâng hoaá coá haâm lûúång cöng nghïå cao vaâ giaãm nhûäng saãn phêím sú chïë. Khöëi lûúång nhûäng haâng hoaá cöng nghïå cao trong mêåu dõch toaân cêìu àaä tùng gêëp àöi trong voâng 20 nùm, tûâ 11% nùm 1976 lïn 22% nùm 1996 [1]. Nhû vêåy, caác nûúác keám phaát triïín coá thïí thêm nhêåp tri thûác bao haâm trong haâng hoaá vaâ dõch vuå tûâ nhûäng nûúác coá trònh àöå tiïn tiïën hún.

Caác cöng ty àa quöëc gia hiïån àang nùæm giûä nhûäng khöëi lûúång tri thûác lúán cuãa thïë giúái. Chó 50 cöng ty àa quöëc gia haâng àêìu thïë giúái àaä chiïëm hún 26% toaân böå nhûäng bùçng saáng chïë cuãa liïn hiïåp caác cöng ty àûúåc cêëp úã Myä, tûâ nùm 1990 àïën nùm 1996.

Mùåt khaác, hoaåt àöång cuãa chuáng laåi traãi röång trïn phaåm vi khùæp thïë giúái. Do àoá thu huát àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi (FDI) cuäng laâ möåt biïån phaáp quan troång àïí tranh thuã tri thûác toaân cêìu [1].

Viïåc cêëp giêëy pheáp cöng nghïå laâ möåt cú chïë coá hiïåu quaã giuáp caác nûúác àang phaát triïín thêm nhêåp nhûäng cöng nghïå àöåc quyïìn múái vaâ coá thïí coá hiïåu quaã hún vïì mùåt chi phñ so vúái viïåc tûå phaát triïín möåt cöng nghïå thay thïë. Hoaåt àöång cêëp giêëy pheáp cöng nghïå àang ngaây caâng phöí biïën, vúái söë tiïìn traã cho viïåc cêëp giêëy pheáp vaâ baãn quyïìn àaä tùng tûâ 6,8 tyã àöla nùm 1976 lïn hún 60 tyã àö la nùm 1995 [1] àaä múã röång cú höåi tiïëp nhêån cöng nghïå bïn ngoaâi cuãa caác nûúác ài sau.

Di chuyïín vaâ di cû cuãa nhûäng ngûúâi coá kyä nùng vaâ tri thûác chuyïn mön thûúâng taåo ra möëi liïn hïå vïì tri thûác giûäa nhûäng nïìn kinh tïë trïn thïë giúái. Caác nûúác àang phaát triïín coá thïí têån duång doâng di chuyïín vaâ di cû àïí laâm giaâu tri thûác cuãa mònh thöng qua con àûúâng àûa ngûúâi trong nûúác ra thïë giúái (ài hoåc, ài tham quan, trao àöíi khoa hoåc) vaâ tiïëp cêån nguöìn thöng tin bïn ngoaâi vaâo trong nûúác (du lõch, chuyïn gia, trao àöíi khoa hoåc...).


Caác phûúng thûác khai thaác tri thûác toaân cêìu nïu trïn àöìng thúâi coá yá nghôa àöëi vúái xu hûúáng toaân cêìu hoaá. Chuáng khöng chó khùèng àõnh tñnh têët yïëu phaãi höåi nhêåp maâ coân chó ra nhûäng nöåi dung cuå thïí xaác àõnh muåc tiïu vaâ àöång lûåc hûúáng túái toaân cêìu hoaá cuãa caác nûúác àang phaát triïín.

(2). Caác nûúác àang phaát triïín coá thïí maånh daån ài thùèng vaâo möåt söë lônh vûåc cöng nghïå tiïn tiïën, hiïån àaåi. Thûåc tïë àaä chûáng minh nhiïìu thaânh cöng úã caác nûúác àang phaát triïín.

Trong lônh vûåc bûu chñnh viïîn thöng, caác nûúác àang phaát triïín coá thïí àêìu tû ài thùèng vaâo caác maång hoaân toaân àûúåc söë hoaá. Trong nùm 1996, tyã lïå caác àûúâng dêy söë hoaá trong maång lûúái àiïån thoaåi úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp laâ 94,7%, cao hún so vúái tyã lïå cuãa caác nûúác coá thu nhêåp cao laâ 85,5% [6]. Nùm 1993 khoaãng hún 20 nïìn kinh tïë àang phaát triïín àaä coá nhûäng maång lûúái àûúåc söë hoaá hoaân toaân, trong khi trònh àöå söë hoaá trong caác nûúác OECD trung bònh chó coá 65% [1].

Trong thúâi kyâ 1992-1997, chi tiïu cho cöng nghïå thöng tin taåi möåt söë nûúác àang phaát triïín àaä tùng nhanh hún úã möåt söë nïìn kinh tïë coá thu nhêåp cao. Caác nûúác nhû Nam Phi, Braxin coá nhiïìu maáy vi tñnh (theo con söë tûúng àöëi) nöëi maång Intemet so vúái nhiïìu nûúác cöng nghiïåp [6].

ÊËn Àöå laâ nûúác àang phaát triïín coá thu nhêåp àêìu ngûúâi haâng nùm khoaãng 350 USD. Tuy nhiïn, nùm 1977 saãn xuêët phêìn mïìm cuãa êën Àöå àaåt túái 2 tyã USD, thu huát 260.000 lao àöång. Thu nhêåp cuãa ngaânh naây àaä tùng 50% möîi nùm trong 5 nùm qua, trong àoá 60 % laâ do xuêët khêíu [6].

(3). Àïí hêëp thuå coá hiïåu quaã tri thûác bïn ngoaâi vaâ saáng taåo ra tri thûác àõa phûúng, ài thùèng vaâo möåt söë lônh vûåc cöng nghïå tiïën tiïën, hiïån àaåi, caác nûúác àang phaát triïín cêìn tñch cûåc xêy dûång nùng lûåc nöåi sinh cuãa mònh. Nùng lûåc nöåi sinh laâ cêìn thiïët, búãi vò caác nûúác àang phaát triïín mùåc duâ coá thïí dûåa vaâo nguöìn tri thûác taåo ra tûâ caác nûúác phaát triïín nhûng hoå vêîn phaãi tûå mònh choån loåc, thu nhêån, àöìng hoaá, sûã duång vaâ truyïìn baá kiïën thûác úã phaåm vi trong nûúác. Vñ duå, Trung Quöëc khi nhêåp möåt nhaâ maáy loåc dêìu, trong quaá trònh vêån haânh nhúâ nùæm vûäng nguyïn lyá vaâ coá nghiïn cûáu cú baãn, àaä caãi tiïën, laâm cho cöng nghïå ngaây caâng öín àõnh, nêng cao dêìn cöng suêët. Tiïëp theo, tûâ cöng nghïå nhêåp àoá, hoå coá thïí tûå thiïët kïë, chïë taåo, lùæp àùåt


nhaâ maáy loåc dêìu khaác coá cöng suêët lúán hún vúái chi phñ thêëp hún 2-3 lêìn [1].

Ngoaâi ra, trong nhiïìu trûúâng húåp, tiïìm nùng vïì tri thûác taåi chöî toã ra hûäu hiïåu hún caã àïí giaãi quyïët caác vêën àïì àùåt ra taåi àõa phûúng. Àêy laâ nhûäng tri thûác truyïìn thöëng coá ñch cêìn àûúåc phaát huy, nhû caác kiïën thûác vïì caác loaåi thuöëc chûäa bïånh tûâ caác cêy coã àõa phûúng, caác giöëng cêy tröìng, vêåt nuöi baãn àõa,...

(4). Phaát triïín dûåa trïn tri thûác àoâi hoãi vaâ cho pheáp viïåc hoåc têåp àûúåc tiïën haânh liïn tuåc suöët caã cuöåc àúâi. Thñch ûáng vúái àiïìu kiïån àoá, hïå thöëng giaáo duåc úã caác nûúác àang phaát triïín coá thïí vaâ cêìn phaãi àöíi múái theo hûúáng: giaáo duåc cú baãn têåp trung phaát triïín nhûäng nùng lûåc laâm bïå àúä cho viïåc hoåc têåp suöët àúâi (nhû nùng lûåc hoåc têåp, giaãi thñch thöng tin vaâ thñch nghi tri thûác vaâo nhûäng àiïìu kiïån àõa phûúng); giaáo duåc àaåi hoåc têåp trung xêy dûång tri thûác cho möåt xaä höåi dûåa vaâo thöng tin (khaã nùng dûå baáo xu hûúáng phaát triïín cuãa cöng nghïå, àaánh giaá sûå thñch ûáng cuãa chuáng vúái nhûäng triïín voång cuãa àêët nûúác,...); múã röång caác hònh thûác àaâo taåo tûâ xa, àaâo taåo thûúâng xuyïn, coi troång àaâo taåo hûúáng nghiïåp vaâ hoåc hoãi thöng qua viïåc laâm.

(5). ûáng duång caác thïí chïë múái àaãm baão àöå tin cêåy cuãa thöng tin úã caác nûúác àang phaát triïín seä vûâa coá taác duång khùæc phuåc caác haån chïë vöën caãn trúã àöëi vúái giao dõch trong nûúác vaâ vûâa taåo sûå tûúng thñch, khuyïën khñch giao lûu thöng tin vúái quöëc tïë. Nhûäng viïåc caác nûúác àang phaát triïín cêìn phaãi nhanh choáng tiïën haânh laâ: phaát triïín hïå thöëng tiïu chuêín - ào lûúâng - chêët lûúång, xêy dûång nhûäng chuêín mûåc vïì kïë toaán vaâ kiïím toaán, thûåc thi hïå thöëng phaáp lyá àïí cûúäng chïë thûåc hiïån caác húåp àöìng, àaãm baão caác luöìng thöng tin hai chiïìu, phaát triïín caác chó söë hoaåt àöång möi trûúâng, tùng cûúâng caác quyïìn súã hûäu trñ tuïå.

Hiïån nay, nhiïìu quaá trònh àang àûúåc xuác tiïën úã caác nûúác àang phaát triïín vaâ àaä mang laåi kïët quaã bûúác àêìu rêët àaáng khñch lïå. Möåt cuöåc khaão saát trong nùm 1995 do Töí chûác phaát triïín cöng nghiïåp cuãa Liïn Húåp Quöëc (UNlDO) cho thêëy, trong söë 93 doanh nghiïåp chuã yïëu àûúåc xem xeát úã Braxin, coá 55% àaä tùng nùng suêët do kïët quaã aáp duång ISO 9000, 35% àaä caãi tiïën viïåc tiïu chuêín hoaá caác quy


trònh saãn xuêët, 31% àaä tùng cûúâng sûå tham gia cuãa nhên viïn trong kiïím soaát chêët lûúång vaâ hún 20% àaä baáo caáo laâ tùng sûå thoaã maän cuãa khaách haâng. Nhû vêåy, thûåc tïë khùèng àõnh khaã nùng ûáng duång caác thïí chïë tiïn tiïën àaãm baão àöå tin cêåy cuãa thöng tin ngay taåi caác nïìn kinh tïë coân keám phaát triïín [1].

III. VAI TROÂ CUÃA CHÑNH PHUÃ TRONG VIÏÅC SÛÃ DUÅNG TRI THÛÁC CHO PHAÁT TRIÏÍN

1. Hoaåch àõnh möåt chiïën lûúåc quöëc gia àïí thu heåp nhûäng khoaãng caách vïì tri thûác

1.1. Nhûäng chñnh saách àêíy maånh viïåc thu nhêån tri thûác

Coá àûúåc tri thûác laâ sûå kïët húåp giûäa tiïëp thu tri thûác tûâ bïn ngoaâi vaâ taåo ra tri thûác úã trong nûúác. Vò khöng coá möåt nûúác naâo coá thïí taåo ra têët caã tri thûác maâ mònh cêìn, nïn viïåc hoåc têåp tûâ nhûäng nûúác bïn ngoaâi laâ möåt yïëu töë quyïët àõnh trong chiïën lûúåc thaânh cöng cho têët caã caác nûúác, ngay caã nhûäng nûúác coá trònh àöå tiïn tiïën hún. Àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín, viïåc xêy dûång nùng lûåc àïí ûáng duång tri thûác nhêåp khêíu coá vai troâ võ trñ hïët sûác quan troång trong phaát triïín, àùåc biïåt àöëi vúái viïåc nhanh choáng thu heåp khoaãng caách phaát triïín so vúái caác nûúác tiïn tiïën hún. Tuy nhiïn, nhûäng nûúác naây cuäng cêìn taåo ra tri thûác maâ hoå khöng thïí mua àûúåc trïn thïë giúái. Viïåc thu heåp khoaãng caách vïì tri thûác cuäng àoâi hoãi caác nûúác naây phaãi nêng dêìn khaã nùng taåo ra tri thûác úã trong nûúác.

Àïí xêy dûång cú súã tri thûác, caác nûúác àang phaát triïín phaãi khai thaác moåi phûúng tiïån sùén coá cho viïåc tiïëp thu tri thûác tûâ bïn ngoaâi vaâ taåo ra tri thûác úã trong nûúác. Chñnh phuã caác nûúác naây cêìn coá caác chñnh saách àïí tiïëp nhêån tri thûác trong caác lônh vûåc sau àêy:

• Tòm ra caác phûúng phaáp múái vaâ hiïåu quaã hún cho saãn xuêët haâng hoaá vaâ dõch vuå thöng qua thûúng maåi.

• Thu huát àêìu tû nûúác ngoaâi: húåp taác vúái caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi laâ nhûäng ngûúâi ài àêìu trong àöíi múái; khuyïën khñch caác nhaâ saãn xuêët trong nûúác nöî lûåc àaáp ûáng yïu cêìu thûåc hiïån töët nhêët vaâ khai thaác caác taác àöång lan toaã vïì tri thûác tiïìm nùng.

• Taåo cú höåi tiïëp cêån tri thûác kyä thuêåt àöåc quyïìn thöng qua cêëp giêëy pheáp sûã duång cöng nghïå.


• Kñch thñch àöíi múái trong nûúác vaâ taåo cú höåi tiïëp cêån tri thûác toaân cêìu thöng qua viïåc xêy dûång caác àiïìu luêåt vaâ thïí chïë baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå.

• Thu huát nhûäng ngûúâi coá taâi trúã vïì nûúác, nhûäng ngûúâi àaä nghiïn cûáu hay laâm viïåc úã nûúác ngoaâi phuåc vuå cho muåc tiïu phaát triïín trong nûúác.

• Àêíy maånh nghiïn cûáu vaâ triïín khai trong nûúác.

1.2. Nhûäng chñnh saách nêng cao nùng lûåc hêëp thuå tri thûác cuãa möåt nûúác

Möåt chiïën lûúåc hiïåu quaã àïí thu heåp nhûäng khoaãng caách vïì thöng tin phaãi coá caác biïån phaáp nêng cao nùng lûåc con ngûúâi àïí coá àûúåc tri thûác. Baão àaãm cú höåi röång khùæp àïí tiïëp cêån giaáo duåc cú baãn laâ bûúác àêìu tiïn cûåc kyâ quan troång, nhûng chûa phaãi laâ têët caã. Caác nûúác cuäng phaãi baão àaãm rùçng hoå coá àuã àöåi nguä nhên viïn coá trònh àöå cao, bao göìm caác kyä sû, caác nhaâ khoa hoåc. Àiïìu naây àoâi hoãi phaãi phaát triïín caác trûúâng trung hoåc vaâ àaåi hoåc, àùåc biïåt laâ cho kyä thuêåt vaâ khoa hoåc. Àiïìu àoá coá nghôa laâ phaãi cung cêëp cú höåi hoåc têåp lêu daâi cho caác hoåc viïn sau khi àaä töët nghiïåp phöí thöng. Àêy laâ möåt vêën àïì àoâi hoãi sûå àêìu tû töën keám maâ caác chñnh phuã cêìn phaãi cên nhùæc, àùåc biïåt laâ àöëi vúái caác nûúác ngheâo.

• Phên cêëp vaâ xaä höåi hoaá giaáo duåc àïí huy àöång caác nguöìn lûåc xaä höåi cho viïåc phaát triïín nguöìn nhên lûåc.

• Têåp trung caác nguöìn lûåc cöng cöång vaâo viïåc höî trúå nhûäng ngûúâi ngheâo vaâ phuå nûä, nhûäng ngûúâi thiïëu nhûäng àiïìu kiïån àïí hoåc haânh.

• Cung cêëp höî trúå cho giaáo duåc úã bêåc àaåi hoåc vaâ bêåc cao hún, àùåc biïåt trong khoa hoåc vaâ kyä thuêåt, àöìng thúâi vêîn baão àaãm cú höåi tiïëp cêån giaáo duåc cho ngûúâi ngheâo.

• Sûã duång nhûäng cöng nghïå múái àïí caãi thiïån chêët lûúång giaáo duåc vaâ múã röång cú höåi tiïëp cêån.

1.3. Nhûäng chñnh saách àïí trao àöíi tri thûác trong thúâi àaåi thöng tin

Ngaây nay, nhûäng cöng nghïå thöng tin vaâ liïn laåc múái giuáp moåi ngûúâi chia seã tri thûác vúái chi phñ thêëp chûa tûâng coá. Do àoá caác nûúác àang phaát triïín coá tiïìm nùng rêët lúán àïí têån duång nhûäng cöng nghïå


múái nhùçm nêng cêëp hïå thöëng giaáo duåc, caãi thiïån viïåc hoaåch àõnh vaâ thi haânh chñnh saách, vaâ taåo ra nhiïìu cú höåi kinh doanh múái. Àïí hiïån thûåc hoaá tiïìm nùng naây, caác nûúác cêìn phaãi:

• Baão àaãm caånh tranh vaâ àiïìu tiïët húåp lyá àïí taåo àiïìu kiïån tûå do saáng kiïën caá nhên nhùçm mang laåi haå têìng vaâ caác dõch vuå thöng tin liïn laåc vaâ múã röång viïåc sûã duång caác cöng nghïå.

• Cung cêëp cú höåi tiïëp cêån cho nhûäng vuâng nöng thön vaâ ngûúâi ngheâo: Baão àaãm dõch vuå àïën àûúåc caác vuâng heão laánh vaâ ngûúâi ngheâo bùçng caách loaåi boã caác chûúng trònh trúå giuáp truyïìn thöëng, vaâ thay vaâo àoá húåp taác vúái khu vûåc tû nhên hay nhûäng ngûúâi thuå hûúãng àïí xaác àõnh mûác àöå höî trúå cêìn thiïët cuãa Chñnh phuã.

2. Giaãi quyïët caác vêën àïì thöng tin àïí phaát triïín thõ trûúâng

Möåt chiïën lûúåc tri thûác quöëc gia hiïåu quaã àoâi hoãi Chñnh phuã phaãi tòm ra nhûäng biïån phaáp caãi thiïån caác luöìng thöng tin giuáp cho nïìn kinh tïë thõ trûúâng vêån haânh töët hún.

Nhûng Chñnh phuã, nhû moåi thaânh viïn trong nïìn kinh tïë, baãn thên cuäng chõu aãnh hûúãng cuãa sûå yïëu keám thöng tin. Do àoá caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách phaãi xem xeát sûác maånh vaâ haån chïë nùng lûåc cuãa Chñnh phuã tûúng ûáng vúái nùng lûåc cuãa thõ trûúâng, phaãi cên àöëi nhûäng yïëu keám cuãa thõ trûúâng maâ hoå tòm caách giaãi quyïët vúái khaã nùng giaãi quyïët noá cuãa Chñnh phuã.

2.1. Cung cêëp vaâ taåo ra thöng tin àïí kiïím tra chêët lûúång

Caác Chñnh phuã coá thïí caãi thiïån maånh meä kïët quaã thõ trûúâng bùçng caách cung cêëp vaâ taåo ra thöng tin maâ khöng ai coá thïí laâm thay àûúåc, nhû:

• Thiïët lêåp caác tiïu chuêín cho chêët lûúång saãn phêím àïí baão àaãm, chùèng haån, cho chêët lûúång haâng hoaá xuêët khêíu.

• Àaãm baão cung cêëp thöng tin àêìy àuã vaâ thiïët lêåp nhûäng tiïu chuêín cho caác dõch vuå nhû giaáo duåc.

• Thiïët lêåp caác tiïu chuêín kïë toaán.

• Thiïët lêåp caác yïu cêìu vïì tiïu chuêín vaâ cöng khai hoaá àöëi vúái caác haäng vaâ ngên haâng.


• Taåo lêåp caác cú chïë tûå cöng khai - nhûäng hïå thöëng taåo àöång lûåc khuyïën khñch caác cöng ty vaâ caá nhên cöng khai thöng tin maâ nïëu khöng hoå coá thïí giûä bñ mêåt.

• Baão àaãm sûå minh baåch cuãa caác thïí chïë cöng cöång.

2.2. Giaám saát vaâ cûúäng chïë thûåc hiïån àïí höî trúå caác giao dõch cuãa thõ trûúâng:

• Phaát triïín möåt hïå thöëng phaáp luêåt vaâ toaâ aán maånh. Thöng thûúâng vêën àïì khöng phaãi laâ thiïëu phaáp luêåt maâ laâ thiïëu sûå thûåc thi phaáp luêåt nghiïm minh.

• Taåo ra caác khuyïën khñch nhùçm giaãm thiïíu viïåc phaãi duâng àïën toaâ aán.

• Tòm kiïëm caác biïån phaáp tiïëp cêån thay thïë múái àïí cûúäng chïë thûåc hiïån.

2.3. Àaãm baão luöìng thöng tin hai chiïìu giûäa ngûúâi dên vaâ Chñnh phuã:

• Taåo cho ngûúâi ngheâo coá tiïëng noái, àùåc biïåt thöng qua cú höåi giaáo duåc vaâ khaã nùng tiïëp cêån viïîn thöng töët hún.

• Tòm hiïíu ngûúâi ngheâo qua ngûúâi ngheâo. Nhûäng dûå aán cho ngûúâi ngheâo coá sûå tham dûå cuãa hoå àaä mang àïën nhûäng thaânh cöng hún nhiïìu so vúái caác dûå aán khöng coá sûå tham dûå cuãa hoå.

• Cung cêëp tri thûác cho ngûúâi ngheâo theo kiïíu hoå coá thïí sûã duång. Àoá laâ caác hònh thûác gêìn guäi àöëi vúái dên chuáng coá tñnh àïën àùåc thuâ vùn hoaá cuãa tûâng àõa phûúng.

Trong böëi caãnh nïìn kinh tïë toaân cêìu hoaá, caác nûúác àang phaát triïín coá nhûäng cú höåi to lúán àïí tùng trûúãng nhanh hún vaâ coá thïí àuöíi kõp caác nûúác cöng nghiïåp. Möåt söë nïìn kinh tïë Àöng aá àaä chó ra rùçng khoaãng caách vïì tri thûác coá thïí àûúåc san lêëp trong thúâi gian ngùæn hún nhiïìu so vúái khoaãng caách vïì nguöìn vöën vêåt chêët, vaâ sûå phöëi húåp thu heåp nhûäng khoaãng caách naây laâ nhûäng yïëu töë taåo nïn thaânh cöng trong phaát triïín cuãa caác nûúác naây.

Àöëi vúái nûúác ta, möåt chiïën lûúåc thu heåp khoaãng caách tri thûác, phuåc vuå sûå nghiïåp cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá, phaãi nhùçm vaâo giaãi quyïët nhûäng nhiïåm vuå chuã yïëu sau: (i) Höåi nhêåp vaâo nïìn kinh tïë toaân cêìu hoaá, khai thaác triïåt àïí nhûäng cú höåi cuãa noá àïí nhanh


choáng coá àûúåc vaâ thñch nghi tri thûác bïn ngoaâi, (ii) Àêìu tû vaâo giaáo duåc, phaát triïín nguöìn vöën con ngûúâi àïí tùng nùng lûåc hêëp thuå vaâ sûã duång tri thûác, (iii) Àêìu tû cho khoa hoåc vaâ cöng nghïå àïí taåo ra tri thûác cuãa chñnh mònh, (iv) Àêìu tû vaâo haå têìng thöng tin àïí taåo àiïìu kiïån dïî daâng cho caã viïåc thu nhêån lêîn hêëp thuå tri thûác, vaâ (v) tùng cûúâng àöíi múái chñnh saách vaâ thiïët chïë àïí thûåc thi àöíi múái./.

Taâi liïåu tham khaão

1. Tri thûác cho phaát triïín. Baáo caáo vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái nùm 1998/1999 cuãa Ngên haâng thïë giúái. Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia. Haâ Nöåi 1998.

2. Têåp taâi liïåu khoaá Têåp huêën "Tri thûác cho phaát triïín". Singapo 12/1999.

3. Nïìn kinh tïë hoåc hoãi vaâ chñnh saách àöíi múái. Töíng luêån Khoa hoåc Kinh tïë Kyä thuêåt, söë 12/1999. Trung têm Thöng tin tû liïåu khoa hoåc vaâ cöng nghïå quöëc gia.

4. Àùåc trûng cuãa cuöåc Caách maång khoa hoåc kyä thuêåt ngaây nay. Töíng luêån Khoa hoåc Kinh tïë Kyä thuêåt, söë 9/1996. Trung têm Thöng tin tû liïåu khoa hoåc vaâ cöng nghïå quöëc gia.

5. Alvin Toffler. Cuá söëc tûúng lai. Nhaâ xuêët baãn Thöng tin lyá luêån. Haâ Nöåi - 1992.

6. Taåp chñ Ngûúâi àûa tin UNESCO. Söë 12/1998.


GOÁP PHÊÌN TÒM HIÏÍU KINH TÏË TRI THÛÁC

GS. TS. VUÄ ÀÒNH CÛÅ Uyã viïn Trung ûúng Àaãng

Phoá Chuã tõch Quöëc höåi

Khi noái vïì kinh tïë cöng nghiïåp trong trñ oác chuáng ta hiïån lïn caác khu cöng nghiïåp, caác dêy chuyïìn saãn xuêët, caác doâng saãn phêím chuyïín ra haâng loaåt vaâ caác àö thõ àöng àuác baán buön têëp nêåp... Coân noái vïì kinh tïë tri thûác thò chuáng ta chûa coá möåt hònh aãnh cuå thïí nhû vêåy, mùåc dêìu coá ngûúâi àaä chó ra: àoá laâ caác àaåi saãnh baây kñn caác maáy vi tñnh liïn tuåc nhêëp nhaáy, àoá laâ maång viïîn thöng toaân cêìu, maång In-tú-neát kyâ diïåu... Tuy nhiïn, vêîn coân nöîi phên vên chñnh àaáng trong möåt loaåt vêën àïì àùåt ra vïì mùåt lyá luêån vaâ thûåc tïë cuãa khaái niïåm "kinh tïë tri thûác".

Trong phaåm vi cuãa höåi thaão, dûúái àêy trònh baây möåt söë suy nghô mong goáp phêìn tòm hiïíu kinh tïë tri thûác.

1. Tri thûác vaâ saãn phêím tri thûác

Theo nhiïìu taâi liïåu kinh àiïín thò tri thûác àûúåc hiïíu laâ kïët quaã cuãa nhêån thûác, laâ phaãn aánh trung thûåc cuãa thûåc tiïîn vaâo tû duy cuãa con ngûúâi, tñnh àuáng àùæn cuãa noá thïí hiïån bùçng sûå kiïím nghiïåm cuãa thûåc tïë, àöìng thúâi phuâ húåp vúái caác nguyïn lyá cuãa lyá luêån vïì nhêån thûác trïn cú súã phûúng phaáp duy vêåt biïån chûáng.

Tri thûác vïì möåt sûå vêåt, hiïån tûúång cuå thïí coân àûúåc goåi laâ hiïíu biïët (kiïën thûác) vïì hiïån tûúång sûå vêåt àoá, vñ duå tri thûác vïì nhên chuãng hoåc, tri thûác vïì nghïì nöng v.v...

Theo tiïën trònh cuãa sûå nhêån thûác, ngûúâi ta thêëy sau khi caác giaác quan tiïëp nhêån caác tñn hiïåu cuãa caác àöëi tûúång nhêån thûác ta coá caác dûä liïåu (data); xûã lyá caác dûä liïåu naây bùçng hïå naäo thêìn kinh vaâ qua quaá trònh tû duy, nhêån thûác lêìn lûúåt àaåt túái caác thöng tin


(information), quy luêåt (law), tri thûác (knowledge), trñ tuïå (intellect) vaâ úã mûác cao nhêët laâ trñ khön (minh triïët - wisdom). Sûå phên cêëp nhû trïn chó laâ quy ûúác, thûåc ra trong quaá trònh nhêån thûác ranh giúái giûäa caác giai àoaån thûúâng àan xen nhau rêët phûác taåp. Trong saãn xuêët vaâ àúâi söëng thûúâng chuá yá hún caã laâ quaá trònh thu thêåp, lûu trûä, xûã lyá, vaâ truyïìn baá thöng tin; quaá trònh xûã lyá phên tñch, töíng húåp nhûäng têåp húåp thöng tin cêìn thiïët àïí àaåt túái caác tri thûác nhùçm thoaã maän trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp caác nhu cêìu cuãa con ngûúâi; quaá trònh giaáo duåc - hoåc têåp cuãa con ngûúâi àïí tiïëp thu, nhêån thûác, töíng húåp nhiïìu hïå thöëng tri thûác àa daång nhùçm àaåt túái caác trònh àöå trñ tuïå khaác nhau cuãa sûå phaát triïín con ngûúâi thïí hiïån trïn caác mùåt yá thûác, tû tûúãng, àaåo àûác vaâ têm lyá, v.v..

Sûå phên tñch trïn àêy cho thêëy, tri thûác nhêët laâ tri thûác vïì giúái tûå nhiïn coá quan hïå mêåt thiïët vúái saãn xuêët, do àoá thuêåt ngûä kinh tïë tri thûác quaã laâ coá möåt nöåi haâm húåp lyá. Tri thûác laâ saãn phêím cuãa lao àöång, kïët quaã cuãa "thaái àöå tñch cûåc cuãa con ngûúâi àöëi vúái tûå nhiïn"(1), cuäng laâ biïíu hiïån cuå thïí vïì nùng lûåc tû duy maâ chó duy nhêët loaâi ngûúâi múái coá. Saãn phêím cuãa tri thûác do àoá xuêët hiïån cuâng vúái tiïëng noái vaâ tiïëng noái trúã thaânh "vêåt mang" cuãa tri thûác khi thûåc hiïån sûå giao tiïëp giûäa nhûäng caá nhên vúái nhau, tiïìn àïì cuãa moåi quaá trònh saãn xuêët. Khi coá chûä viïët thò saãn phêím tri thûác àaä coá thïí lûu giûä ngoaâi trñ nhúá (böå oác) cuãa con ngûúâi. Saách trúã thaânh vêåt mang saãn phêím tri thûác, taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho viïåc sûã duång saãn phêím tri thûác, tûác laâ nêng cao giaá trõ sûã duång cuãa chuáng. Xeát cho cuâng thò ngön ngûä tûå nhiïn cuäng laâ saãn phêím tri thûác, hún thïë nûäa laåi laâ saãn phêím tri thûác loaåi àöåc àaáo nhêët cuãa nhên loaåi.

Saãn phêím tri thûác coá nhiïìu tñnh chêët àùåc biïåt khaác vúái saãn phêím vêåt thïí thöng thûúâng. Coá thïí nïu lïn caác tñnh chêët àùåc biïåt quan troång cuãa saãn phêím tri thûác sau àêy:

a) Vò tri thûác thuöåc phaåm truâ tinh thêìn nïn tri thûác luön phaãi coá vêåt mang noá. Vêåt mang êëy coá thïí laâ caác böå nhúá trong böå naäo, hoùåc qua ngön ngûä, hònh aãnh àûúåc ghi trong taâi liïåu (saách), bùng tûâ, àôa quang, böå nhúá silic (ROM, RAM, EPROM v.v...). Ngaây nay xuêët hiïån mêu thuêîn laâ chi phñ àïí saãn xuêët ra saãn phêím tri thûác cao hún giaá thaânh cuãa vêåt mang noá rêët nhiïìu, vñ duå chi phñ laâm ra phêìn mïìm Windows 2000 haâng tyã USD nhûng chi phñ laâm ra àôa quang mang noá chó cúä vaâi USD. Do àoá, cuöåc àêëu tranh chöëng siïu lúåi


nhuêån do àöåc quyïìn vaâ sao cheáp lêåu ngaây caâng gay gùæt vaâ khoá coá löëi thoaát.

b) Àöëi vúái saãn phêím thöng thûúâng (vñ duå chiïëc ö tö) ngûúâi mua coá quyïìn súã hûäu vïì noá, nghôa laâ coá quyïìn chiïëm hûäu, sûã duång vaâ àõnh àoaåt. Àöëi vúái saãn phêím tri thûác, ngûúâi mua chó coá quyïìn súã hûäu vêåt mang, coân vïì nöåi dung tri thûác thò chó coá quyïìn sûã duång. Àùåc tñnh naây coá nguöìn göëc sêu xa úã chöî chó duy nhêët con ngûúâi múái coá khaã nùng tû duy.

c) Quaá trònh tiïu duâng saãn phêím tri thûác duâ laâ tiïu duâng saãn xuêët hay tiïu duâng cho caá nhên, noái chung àïìu mang tñnh chêët cuãa möåt quaá trònh nghiïn cûáu, hoåc têåp vaâ trûåc tiïëp hoaân thiïån saãn phêím tri thûác àoá. Àöi khi ngûúâi tiïu duâng coân phaát hiïån ra nhûäng tñnh nùng maâ chñnh taác giaã cuãa noá khöng ngúâ túái.

d) Trong thõ trûúâng hiïån àaåi, vúái trònh àöå khoa hoåc vaâ cöng nghïå cuãa saãn xuêët ngaây caâng cao, viïåc saãn xuêët caác loaåi saãn phêím tri thûác hiïån nay thûúâng coá giaá trõ gia tùng rêët lúán. Tyã suêët cuãa giaá trõ thùång dû trïn chi phñ saãn xuêët thûúâng àaåt vaâi chuåc, thêåm chñ vaâi trùm trúã lïn. Baãng dûúái àêy cho vñ duå vïì viïåc saãn xuêët möåt phêìn mïìm vaâ kinh doanh trong 6 nùm, cho thêëy doanh thu vaâ tyã suêët giaá trõ thùång dû trïn chi phñ àêìu vaâo cao nhêët trong chu kyâ thûá 2.

Tyã suêët trïn àêy àaåt túái giaá trõ cao nhêët laâ 332, hiïëm coá trong kinh doanh caác saãn phêím thöng thûúâng. Àiïìu naây khöng chó àùåc biïåt cho phêìn mïìm, gêìn àêy, E. Sanchez vaâ D. Myrich saãn xuêët böå phim "Àöì aán Blair Witch" bùçng kyä thuêåt söë, phaát haânh trïn In-tú-net. Chó riïng trong nûúác Myä àaä thu àûúåc 140 triïåu USD, trong khi chi phñ chó laâ 500.000 USD, nghôa laâ tyã suêët lúåi nhuêån laâ 280(!).

Chu kyâ Lao àöång

(tyãàöìng)

Tû liïåu

saãn xuêët

(tyãàöìng)

Lûúång

àôa CD

mang

saãn

phêím

phêìn

mïìm

(triïåu)

Tiïìn baán

saãn

phêím

(tyã àöìng)

Thúâi

gian

(thaáng)

Giaá trõ

thùång dû

(tyã àöìng)

Tyã suêët

giaá trõ

thùång

dû/chi

phñ àêìu

vaâo

1 1200 300 15 15000 60 13500 9


2 15 75 30 30000 12 29910 332

3 7,5 37,5 15 15000 12 14955 332

4 7,5 37,5 15 15000 12 14955 332

5 3,75 18,75 7,5 75000 12 7477,5 332

6 0,75 3,75 1,5 1500 12 1495,5 332

TÖÍNG 1234,5 472,5 84 84000 120 82293 48,2

Trûúác àêy, do nhûäng tñnh chêët àùåc biïåt, ngûúâi ta thûúâng taách caác saãn phêím tri thûác riïng ra, thêåm chñ khöng coi chuáng laâ saãn phêím, kïët quaã cuãa lao àöång saãn xuêët maâ laâ kïët quaã cuãa saáng taåo àùåc thuâ. Ngaây nay saãn phêím tri thûác àaä traân lan trong moåi lônh vûåc cuãa xaä höåi tûâ cöng viïåc bïëp nuác àïën saãn xuêët cöng, nöng nghiïåp, dõch vuå vaâ quaãn lyá, giaá trõ cuãa caác saãn phêím tri thûác mang laåi àaä chiïëm möåt phêìn quan troång cuãa töíng saãn phêím trong nûúác (nïëu chó kïí möåt söë ngaânh chñnh àaä vûúåt 10% cuãa GDP) úã caác nûúác phaát triïín.

2. Maáy ba böå phêån vaâ maáy thöng minh

Khi phên tñch vïì maáy moác vaâ àaåi cöng nghiïåp, C. Maác àaä ài àïën kïët luêån rùçng, sûå saáng taåo ra maáy moác vaâ cöng nghïå phaãn aánh "thaái àöå tñch cûåc cuãa con ngûúâi vúái giúái tûå nhiïn" (1). Caác thaái àöå tñch cûåc àoá dêîn àïën àiïìu khùèng àõnh rùçng "nhûäng yïëu töë giaãn àún cuãa quaá trònh lao àöång laâ: sûå hoaåt àöång coá muåc àñch hay baãn thên sûå lao àöång, àöëi tûúång lao àöång vaâ tû liïåu lao àöång" (2). Chñnh "tû liïåu lao àöång" vúái vai troâ trung gian giûäa lao àöång vaâ àöëi tûúång lao àöång àaä tiïën hoaá tûâ caác cöng cuå cuãa lao àöång thuã cöng thaânh caác maáy moác cuãa àaåi cöng nghiïåp.

Phên tñch sêu sùæc cú cêëu vaâ chûác nùng maáy moác, C. Maác àaä kïët luêån rùçng, moåi maáy moác àïìu coá "ba böå phêån khaác nhau möåt caách cùn baãn: àöång cú, cú cêëu truyïìn lûåc vaâ cuöëi cuâng laâ maáy cöng cuå hay laâ maáy cöng taác" (2). Maáy cöng taác chñnh laâ khêu caách maång nhêët taåo ra bûúác chuyïín tûâ saãn xuêët thuã cöng sang saãn xuêët bùçng maáy moác cuãa àaåi cöng nghiïåp. Nhûng cuäng roä rùçng, maáy cöng taác thûåc chêët laâ möåt sûå mö phoãng cú giúái cuãa caác cöng cuå trong lao àöång thuã cöng maâ caác cöng cuå naây trong saãn xuêët laåi "do töí chûác cú thïí cuãa


con ngûúâi quy àõnh" (3). Vò vêåy, coá thïí noái rùçng "C. Maác cho kyä thuêåt bùæt rïî vaâo sinh hoåc" (4). Ba böå phêån cuãa maáy moác: àöång cú thay cho lûåc cú bùæp, hïå truyïìn lûåc thay cho taác àöång cuãa cú thïí lïn cöng cuå, cöng cuå thay bùçng maáy cöng taác. Tuy nhiïn, chuáng ta thêëy rùçng coân möåt töí chûác quan troång bêåc nhêët cuãa cú thïí con ngûúâi trong lao àöång saãn xuêët vêîn chûa àûúåc thay thïë: àoá laâ hïå naäo - thêìn kinh. Búãi vêåy, vúái maáy moác ba böå phêån thò con ngûúâi vêîn phaãi "àûáng maáy", nghôa laâ ngûúâi cöng nhên phaãi gùæn liïn tuåc vúái dêy chuyïìn saãn xuêët vaâ trúã thaânh möåt böå phêån khöng thïí thiïëu àûúåc cuãa dêy chuyïìn saãn xuêët. Cú cêëu khöng àêìy àuã cuãa maáy ba böå phêån trong caách maång cöng nghiïåp, xeát cho cuâng laâ nguyïn nhên sêu xa cuãa sûå taách biïåt giûäa lao àöång trñ oác vaâ lao àöång chên tay, giûäa cöng nhên cöí xanh saãn xuêët saãn phêím vêåt thïí thöng thûúâng vúái nhên viïn cöí trùæng (àöåi nguä trñ thûác, coân goåi laâ lao àöång tri thûác - knowledge worker - theo Töí chûác Lao àöång quöëc tïë (ILO) göìm caác nhaâ quaãn lyá, quan chûác trung, cao cêëp Chñnh phuã, nhûäng chuyïn viïn nghiïåp vuå vaâ trúå lyá chuyïn viïn nghiïåp vuå (thêìy giaáo, thêìy thuöëc, nhaâ vùn, luêåt gia, kyä sû...), trñ thûác) saãn xuêët caác saãn phêím tri thûác.

Tònh hònh trïn àêy keáo daâi cho àïën cuöëi thïë kyã 19, sang àêìu thïë kyã 20. Viïåc tû liïåu lao àöång (maáy moác) chûa bao göìm böå phêån mö phoãng nùng lûåc tû duy cuãa con ngûúâi ngaây caâng khoeát sêu mêu thuêîn xaä höåi vúái chïë àöå tû hûäu vïì tû liïåu saãn xuêët xeát cho cuâng, têët yïëu phaá vúä quan hïå thöëng nhêët giûäa con ngûúâi vaâ tûå nhiïn. Àiïìu naây traái vúái baãn chêët cuãa con ngûúâi maâ nhûäng hoaåt àöång coá muåc àñch cuãa noá, trong àoá coá saãn xuêët, luön baão àaãm möëi quan hïå con ngûúâi laâ möåt böå phêån khöng thïí taách rúâi cuãa tûå nhiïn.

Cuöåc caách maång khoa hoåc hiïån àaåi tûâ àêìu thïë kyã 20 keáo theo caách maång cöng nghïå tûâ sau àaåi chiïën thïë giúái lêìn thûá 2, khöng phaãi ngêîu nhiïn maâ múã àöåt phaá söë möåt vaâo lônh vûåc maåch vi àiïån tûã vaâ maáy tñnh àiïån tûã, búãi vò chñnh úã àêy con ngûúâi giaãi quyïët àûúåc khiïëm khuyïët cuãa maáy moác ba böå phêån thúâi cöng nghiïåp cöí àiïín, maâ hêåu quaã sêu xa seä laâ haân gùæn laåi sûå thöëng nhêët giûäa con ngûúâi vaâ tûå nhiïn.

Ngaây nay caác maáy moác 4 böå phêån àaä xuêët hiïån vaâ xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu. Tuy nhiïn, cêìn phaãi thêëy rùçng, sûå thïm vaâo böå phêån thûá 4 coá khaã nùng thûåc hiïån möåt söë chûác nùng tû duy cuãa con ngûúâi, khöng phaãi chó laâ àún giaãn lùæp thïm vaâo maáy 3 böå phêån cöí àiïín möåt böå phêån múái, mö phoãng àûúåc möåt phêìn cuãa hïå naäo - thêìn


kinh cuãa con ngûúâi. Böå phêån múái, böå phêån thûá 4 naây lêåp tûác laâm thay àöíi vïì chêët chûác nùng cuãa 3 böå phêån kia, chó huy caã 3 böå phêån kia, nghôa laâ giöëng nhû úã trong cú thïí con ngûúâi.

Thïë hïå maáy moác múái cuãa nïìn saãn xuêët hiïån àaåi, bao göìm caã möåt söë chûác nùng tû duy trong lao àöång saãn xuêët cuãa con ngûåúâi, thûúâng àûúåc goåi laâ maáy thöng minh (smart machinery). Maáy thöng minh giaãi phoáng con ngûúâi ra khoãi dêy truyïìn saãn xuêët, khöng coân võ trñ "àûáng maáy’ cuãa ngûúâi lao àöång trong saãn xuêët nhû trûúác àêy.

Vúái caác maáy thöng minh, con ngûúâi tiïën sang thúâi àaåi saãn xuêët ra saãn phêím tri thûác bùçng maáy, chûá khöng phaãi chó trûåc tiïëp bùçng trñ lûåc nhû trûúác àêy. Maång In-tú-net laâ cöî maáy thöng minh quöëc tïë vô àaåi nhêët maâ loaâi ngûúâi taåo ra kïí tûâ trûúác àïën nay.

Búãi vêåy, nïìn kinh tïë tri thûác xuêët hiïån vúái caác maáy moác thöng minh, coá khaã nùng saãn xuêët vaâ tiïu duâng caác saãn phêím tri thûác trong saãn xuêët, laâ àiïìu dïî hiïíu.

Maáy thöng minh seä coá muåc tiïu goáp sûác phuåc höìi laåi sûå thöëng nhêët giûäa con ngûúâi vaâ giúái tûå nhiïn, xoaá dêìn sûå phên caách giûäa lao àöång trñ oác vaâ chên tay, nöng thön vaâ thaânh thõ, giaãi quyïët caác vêën àïì möi trûúâng. Àoá laâ caác vêën àïì kinh tïë hoåc chñnh trõ cuãa thúâi kyâ múái rêët cêìn àûúåc nghiïn cûáu.


3. Cöng nghïå phên tûã

Phêìn lúán caác cöng nghïå saãn xuêët àûúåc duâng cho àïën hiïån nay vïì cú baãn laâ phuâ húåp vúái maáy moác 3 böå phêån. Hiïån nay chuáng ta àaä nhêån thûác àûúåc mûác àöå nghiïm troång cuãa caác hêåu quaã phaá hoaåi möi trûúâng söëng cuãa caác cöng nghïå àoá. Chuáng ta àang hö haâo cöng nghïå saåch cho thïë kyã túái. Àiïìu naây chó coá yá nghôa khi tûâ boã caái göëc àaä dêîn àïën thaãm kõch àoá, tûác laâ phaãi chuyïín sang maáy moác thöng minh. Nhûng chùæc chùæn maáy moác thöng minh seä khöng thöng minh theo kiïíu caãi tiïën caác cöng nghïå coá göëc rïî vúái caác maáy moác khöng thöng minh. Noái khaác ài, cuöåc caách maång trong maáy moác phaãi ài keâm vúái caách maång vïì cöng nghïå.

C. Maác coá möåt nhêån xeát sêu sùæc rùçng, "Àaác-uyn àaä quan têm àïën lõch sûã cuãa cöng nghïå cuãa tûå nhiïn, nghôa laâ àïën sûå hònh thaânh caác khñ quan cuãa thûåc vêåt vaâ àöång vêåt vúái tû caách laâ nhûäng cöng cuå saãn xuêët trong àúâi söëng cuãa thûåc vêåt vaâ àöång vêåt. Lõch sûã hònh thaânh nhûäng khñ quan cuãa saãn xuêët cuãa con ngûúâi xaä höåi, caác cú súã vêåt chêët êëy cuãa moåi töí chûác xaä höåi àùåc thuâ haá laåi khöng àaáng àûúåc chuá yá nhû vêåy hay sao?"(1).

Ngaây nay, chuáng ta may mùæn àaä coá àiïìu kiïån àïí hiïíu biïët bûúác àêìu vïì möåt söë loaåi cöng nghïå cuãa tûå nhiïn. úã hònh veä ta thêëy sú àöì cuãa möåt tïë baâo àöång vêåt maâ chñnh úã àêy xaãy ra quaá trònh saãn xuêët theo cöng nghïå trong cú thïí söëng cuãa tûå nhiïn (5). Àaåi thïí trong nguyïn sinh chêët cuãa tïë baâo caác phên tûã vêån àöång àïí lùæp raáp saãn xuêët ra caác phên tûã protïin cêìn thiïët cho sûå söëng theo caác lïånh nhêån àûúåc tûâ phên tûã di truyïìn DNA thöng qua caác phên tûã thöng tin RNA. Chó möåt tïë baâo àaä laâ caã möåt "cöång àöìng" caác phên tûã laâm nhiïåm vuå saãn xuêët àïí phaát triïín.

Nhû vêåy chuáng ta coá thïí coá caác nhêån xeát nhû sau:

a) Cöng nghïå cuãa tûå nhiïn trong cú thïí söëng laâ cöng nghïå phên tûã cûåc kyâ tinh vi, maâ bêët cûá möåt loaåi cöng nghïå naâo do con ngûúâi saáng taåo ra cho àïën nay àïìu khöng thïí saánh kõp. Caác chêët, caác cêëu truác cûåc kyâ phûác taåp àïìu àûúåc chïë taåo, lùæp raáp tûâng phên tûã.

b) Cöng nghïå phên tûã cuãa tûå nhiïn trïn àêy coân goåi laâ cöng nghïå ûúát (wet technology) vò lyá do àïí coá thïí lùæp raáp caác phên tûã thò chuáng phaãi di chuyïín àûúåc "mïìm deão" vúái töëc àöå àuã thêëp, nghôa laâ trong dung dõch loãng, àïí coá thïí àiïìu khiïín dïî daâng chuáng trong quaá


trònh lùæp raáp. Sûå söëng do àoá bùæt àêìu trïn traái àêët laâ tûâ biïín caã vaâ nûúác laâ yïëu töë tiïn quyïët cho sûå söëng töìn taåi.

c) Cöng nghïå ûúát naây coá ûu àiïím lúán laâ khöng coá chêët thaãi àöåc haåi, khöng gêy ö nhiïîm, cûåc kyâ hiïåu quaã vaâ luön baão àaãm sûå cên bùçng cuãa hïå sinh thaái.

Vò caác phên tûã àïìu coá kñch cúä nanomet (1 phêìn tyã cuãa meát) nïn cöng nghïå phên tûã coân goåi laâ cöng nghïå nano. Cöng nghïå nano khö cuäng àaä àûúåc phaát triïín vaâ ûáng duång trong möåt söë ngaânh cöng nghiïåp, àùåc biïåt laâ trong lônh vûåc chïë taåo linh kiïån vi àiïån tûã vaâ vi - cú àiïån tûã (micromecaelectronics).

Cöng nghïå ûúát cuãa sûå söëng àang coân laâ baâi toaán lúán cuãa chuáng ta vúái nhiïìu cêu hoãi chûa àûúåc traã lúâi. Sùæp túái xaác àõnh xong baãn àöì gen cuãa con ngûúâi (human genome), coân phaãi giaãi maä vaâ xaác àõnh cú chïë hoaåt àöång di truyïìn cuãa phên tûã DNA; xaác àõnh cú chïë àiïìu khiïín vaâ xûã lyá, truyïìn thöng tin giûäa caác phên tûã; rêët coá khaã nùng caác phên tûã seä hoaåt àöång bùçng bit lûúång tûã (qubit) vaâ töìn taåi caác phên tûã siïu maáy tñnh. Àoá laâ sûå tñch húåp giûäa cöng nghïå thöng tin vaâ cöng nghïå sinh hoåc.

Tuy vúái têët caã caác khoá khùn to lúán nhû vêåy, aáp duång cöng nghïå phên tûã coá ûu viïåt lúán laâ úã chöî baãn thên noá laâ sûå thöëng nhêët giûäa con ngûúâi vaâ tûå nhiïn.

Möåt àiïím khaác cuäng cêìn lûu yá laâ toaân böå sûå söëng trïn traái àêët quyïët àõnh búãi mùåt trúâi. Hùçng nùm, Mùåt trúâi doåi xuöëng traái àêët möåt nùng lûúång bûác xaå Q = 1,6.1018 kwh. Tuy nhiïn, traái àêët haâng nùm cuäng phaãi phaát traã laåi vuä truå möåt nùng lûúång bûác xaå àuáng bùçng lûúång Q trïn àêy (7). Mêëu chöët cuãa vêën àïì laâ úã chöî bûác xaå cuãa Mùåt trúâi chiïëu xuöëng laâ bûác xaå soáng ngùæn, mang àûúåc nhiïìu thöng tin hún, coân bûác xaå maâ traái àêët phaát traã laåi vuä truå möåt nùng lûúång bûác xaå soáng daâi mang àûúåc ñt thöng tin hún. Suy cho cuâng thò mùåt trúâi laâ nguöìn taåo ra àiïìu kiïån àïí coá àuã thöng tin taái sinh sûå söëng trïn traái àêët. Chñnh vò vêåy maâ kinh tïë tri thûác laâm cho con ngûúâi thöëng nhêët vúái tûå nhiïn.

Kïët luêån

Àiïìu dïî thêëy laâ muöën tiïëp cêån kinh tïë tri thûác thò phaãi coá àöåi nguä lao àöång tri thûác (knowledge worker) maånh. Vúái àöåi nguä naây xêy dûång thaânh cöng kinh tïë tri thûác thò seä giaãi quyïët àûúåc mêu


thuêîn kyâ laå sau àêy: xeát àïën têån göëc rïî thò moåi nhu cêìu phaát triïín con ngûúâi àïìu xuêët phaát tûâ 3 thûá cho khöng laâ aánh saáng mùåt trúâi, khöng khñ vaâ nûúác mûa, thïë thò taåi sao con ngûúâi chûa haånh phuác?


1. C. Maác vaâ Ph. Ùng-ghen toaân têåp, Nxb Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ Nöåi, 1993, têåp 23, tr. 538.

2. Sàd, tr. 267.

3. Sàd, Haâ Nöåi, 1995, têåp 3, tr. 29.

4. M. Vadeáe, Marx nhaâ tû tûúãng cuãa caái coá thïí, V. Thöng tin KHXH, Haâ Nöåi 1996, têåp II, tr. 124.

5. W.D. Stansfield, Di truyïìn hoåc (Genetics), Mc Graw Hill taái baãn lêìn thûá 3, 1991, tr. 2.

6. R. Smalley, Cöng nghïå nano vaâ 50 nùm sau (Nano-technology and the next 50 years), University of Dallas, 1995.

7. M. Tribus and E.C McIrvine, Scientific American, Vol 225. No3, p.179, 171.


KINH TÏË TRI THÛÁC KINH NGHIÏÅM CUÃA MÖÅT SÖË NÛÚÁC PHAÁT TRIÏÍN

TS. NGUYÏÎN XUÊN THÙÆNG Phoá viïån trûúãng Viïån Kinh tïë thïë giúái

Trung têm KHXH & NVQG

Vaâo luác loaâi ngûúâi sùæp bûúác vaâo thiïn niïn kyã múái, nïìn kinh tïë thïë giúái àang bûúác nhanh tûâ nïìn kinh tïë cöng nghiïåp sang nïìn kinh tïë tri thûác. Nùm 1996, lêìn àêìu tiïn trïn thïë giúái, Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë (OECD) àaä àûa ra àõnh nghôa vïì kinh tïë tri thûác. Sau nùm àoá, viïåc nghiïn cûáu lyá luêån vïì nïìn kinh tïë tri thûác vúái tû caách laâ nïìn kinh tïë àûúåc xêy dûång trïn cú súã saãn xuêët, phên phöëi vaâ tiïu duâng vïì tri thûác àaä àûúåc hêìu hïët caác nûúác, nhêët laâ caác nûúác phaát triïín, töí chûác triïín khai möåt caách hïët sûác tñch cûåc.

Trûúác hïët, cêìn khùèng àõnh möåt caách dûát khoaát rùçng kinh tïë tri thûác àaä àûúåc hònh thaânh súám hún tûâ trong loâng cuãa nïìn kinh tïë cöng nghiïåp vúái sûác saãn xuêët àaä phaát triïín vö cuâng cao tûâ caác nûúác phaát triïín. Nhûäng tiïën böå vûúåt bêåc cuãa cöng nghïå, nhêët laâ cöng nghïå thöng tin, àaä kïët nöëi nïìn kinh tïë theo mö hònh maång, trñ lûåc vaâ thöng tin quyïët àõnh hiïåu quaã saãn xuêët kinh doanh. Böën truå cöåt lúán cuãa nïìn kinh tïë tri thûác: cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu múái, cöng nghïå nùng lûúång vaâ cöng nghïå thöng tin... àaä taåo nïn nhûäng bûúác àöåt phaá àöëi vúái sûå phaát triïín kinh tïë - xaä höåi loaâi ngûúâi. Nhûäng cöåt truå naây, xeát cho cuâng, àûúåc khúãi xûúáng vaâ phaát triïín tûâ caác quöëc gia cöng nghiïåp phaát triïín, trûúác hïët laâ Myä. Do àoá, khöng phaãi ngêîu nhiïn maâ úã Myä, hiïån ngûúâi ta àang söi nöíi luêån giaãi vïì möåt nïìn kinh tïë múái coá chu kyâ liïn tuåc tùng trûúãng 9 nùm, trûúác khi bûúác vaâo thïë kyã 21. Nhúâ ài àêìu trong caác lônh vûåc cöng nghïå, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin, Myä àaä dêìn dêìn taái chiïëm lônh caác võ trñ haâng àêìu vïì nhiïìu lônh vûåc trong tûúng quan sûác maånh so vúái caác


quöëc gia EU vaâ Nhêåt Baãn. Nhû vêåy, cuäng coá thïí noái, caác nûúác phaát triïín thûåc sûå laâ nhûäng quöëc gia àaä bùæt àêìu bûúác vaâo nïìn kinh tïë tri thûác. Tuy nhiïn, úã möåt thïë giúái toaân cêìu hoaá vaâ phuå thuöåc lêîn nhau giûäa caác quöëc gia trong möåt chónh thïí thöëng nhêët cuãa thõ trûúâng toaân cêìu nhû hiïån nay, hiïåu ûáng cuãa nïìn kinh tïë tri thûác cuäng àaä tûâng bûúác xuêët hiïån úã caác nûúác àang phaát triïín. Nhiïìu quöëc gia, kïí caã caác quöëc gia keám phaát triïín, àaä vaâ àang tñch cûåc vaåch ra chiïën lûúåc tiïëp cêån, ûáng xûã vaâ tranh thuã caác thúâi cú vaâ thaách thûác do thúâi àaåi nïìn kinh tïë tri thûác mang laåi. Biïíu hiïån roä nhêët laâ Trung Quöëc vaâ êën Àöå. Àïí coá thïí coá àûúåc nhûäng cêu traã lúâi daâi haån vïì quaá trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri thûác trïn quy mö toaân thïë giúái, chuáng ta thûã trúã laåi baân àïën chñnh saách vaâ nhûäng kinh nghiïåm phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác úã caác quöëc gia phaát triïín.

I. TÖÍNG QUAN VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN KINH TEÁ TRI THÛÁC ÚÃ MÖÅT SÖË NÛÚÁC PHAÁT TRIÏÍN

1. Tònh hònh úã Myä

Thaáng 2/1997, trong thöng àiïåp vïì tònh hònh àêët nûúác, töíng thöëng Bill Clinton àaä chñnh thûác sûã duång tïn goåi kinh tïë tri thûác theo àõnh nghôa cuãa OECD. Búãi leä, úã Myä cuäng nhû caác thaânh viïn chuã yïëu cuãa OECD khaác, hún 50% töíng giaá trõ saãn xuêët trong nûúác (GDP) àïìu àïën tûâ caác ngaânh saãn xuêët coá haâm lûúång tri thûác vaâ cöng nghïå cao. Tri thûác àang trúã thaânh yïëu töë coá sûác söëng vaâ quan troång nhêët trong caác yïëu töë saãn xuêët, laâ haåt nhên cuãa viïåc gùæn liïìn töí chûác vaâ löi keáo, thuác àêíy àöíi múái caác yïëu töë khaác. Cuäng coá nghôa laâ trong àiïìu kiïån hiïån nay, taâi nguyïn lao àöång vaâ tû baãn hûäu hònh úã thúâi àaåi kinh tïë cöng nghiïåp àang bõ nguöìn taâi nguyïn tri thûác thay thïë vai troâ chuã àaåo.

Nhûäng nùm gêìn àêy, sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë Myä àaä bûúác àêìu böåc löå ra khuön mùåt cuãa thúâi àaåi kinh tïë tri thûác nhû:

- Chi tiïu cho giaáo duåc àïí phaát triïín nhên taâi kiïíu tri thûác àaä chiïëm 7% GDP;

- Àêìu tû cho nghiïn cûáu vaâ triïín khai (R&D) chiïëm 2,8% GDP, hûúáng vaâo viïåc saáng taåo caái múái;

- Thûúng maåi hoaá söë lûúång lúán caác thaânh quaã cuãa kyä thuêåt cao àïí thuác àêíy tùng trûúãng, trong àoá ngaânh saãn xuêët phêìn mïìm coá haâm lûúång tri thûác cao àûúåc lêëy laâm àaåi diïån chñnh cho caác nguöìn


tùng trûúãng. Vñ duå, trong 3 nùm gêìn àêy, tyã lïå àoáng goáp cuãa ngaânh saãn xuêët àiïån tûã - tin hoåc cho sûå tùng trûúãng kinh tïë úã Myä lïn àïën 45%, trong khi ngaânh xêy dûång chó chiïëm 14% vaâ xe húi chó coá 4%. Theo dûå àoaán, cuâng vúái sûå khai thöng toaân diïån cuãa xa löå thöng tin cao töëc trïn quy mö toaân cêìu, mûác àöå àoáng goáp cuãa tri thûác cho tùng trûúãng kinh tïë tûâ 5-20% hiïån nay seä lïn túái 90% vaâo cuöëi thêåp niïn àêìu cuãa thïë kyã 21;

- Trïn cú súã maáy tñnh hoaá, caác cöng nghïå thöng tin vaâ caác phûúng tiïån giao tiïëp múái..., haâng loaåt caác dõch vuå múái nhû: dõch vuå taâi chñnh, baão hiïím, thöng tin, thûúng maåi àiïån tûã ... àaä xuêët hiïån vaâ hònh thaânh nhanh choáng trïn thõ trûúâng. Vñ duå, úã Myä, thûúng maåi àiïån tûã laâ möåt sûác maånh hoaân toaân khöng thïí chùån bûúác. Bùæt àêìu múã ra tûâ nùm 1991, thûúng maåi àiïån tûã Myä àûúåc dûå baáo àïën nùm 2002 thöng qua Internet, seä coá thïí àaåt túái 327 tyã USD, tûúng àûúng 2,3% GDP vaâ seä nhaãy voåt túái 6% GDP vaâo nùm 2005. Thûúng maåi àiïån tûã hiïån àaä chiïëm möåt tyã lïå tiïu thuå lúán, tûâ 20-60% saãn phêím cuãa caác ngaânh maáy tñnh àiïån tûã, phêìn mïìm, nùng lûúång vaâ saách baáo cuãa Myä. Vúái sûå hònh thaânh caác dõch vuå múái, cú cêëu hoaåt àöång kinh doanh trûúác àêy laâ böå phêån cuãa möåt ngaânh saãn xuêët vêåt chêët hoùåc kinh tïë gia àònh seä àûúåc taách ra thaânh caác khêu àöåc lêåp. Àùåc biïåt, nhúâ kinh tïë tri thûác, xu hûúáng phaát triïín vûúåt trûúác, nghôa laâ hònh thaânh nhûäng dõch vuå chûa hïì coá trûúác àoá, àaä àûúåc thuác àêíy maånh meä;

- Kïët cêëu viïåc laâm biïën àöíi, khöng ngûâng khai thaác vaâ phaát triïín nhûäng lônh vûåc viïåc laâm múái dûúái taác àöång cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. 15 nùm nay, Myä àaä loaåi boã hún 8000 thûá nghïì nghiïåp cuä, taåo lêåp àûúåc hún 6000 ngaânh nghïì múái. Nùm 1996, trong 2,6 triïåu cú höåi viïåc laâm maâ nïìn kinh tïë Myä taåo ra àûúåc trong phaát triïín, ngaânh dõch vuå chiïëm 2,4 triïåu cú höåi (bùçng 92%). Nùm 1997, chó riïng caác ngaânh khoa hoåc kyä thuêåt cao, Myä àaä taåo ra 240 nghòn cú höåi viïåc laâm coá tiïìn lûúng cao.

Nhúâ nhûäng biïën àöíi trïn, trong gêìn 10 nùm qua, nïìn kinh tïë Myä liïn tuåc coá töëc àöå tùng trûúãng 3%, laåm phaát dûúái 2%; thêët nghiïåp 4,5%; lûúng thûåc tïë ngaây caâng tùng vaâ àùåc biïåt, lúåi nhuêån thûåc tïë cuãa caác cöng ty Myä àaä tùng 70% so vúái nùm 1990.


2. Caác nïìn kinh tïë EU cuäng àang tûâng bûúác taåo ra cho Chêu Êu möåt diïån maåo cöng nghïå cao vaâ theo caác nhaâ kinh tïë EU, àêy laâ caách àïí taåo ra nïìn kinh tïë tri thûác

Chêu Êu àang ài tiïn phong trong viïåc aáp duång thïë hïå tiïëp theo cuãa Internet vaâ mùåt khaác, phaát huy ûu thïë cuãa Liïn minh kinh tïë tiïìn tïå, EU àaä taåo ra möåt thõ trûúâng thöëng nhêët trïn toaân laänh thöí chêu Êu trong viïåc phaát triïín àiïån thoaåi di àöång. Do àoá, töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë EU chó tùng 2,7% nhûng chi tiïu cho dõch vuå viïîn thöng tùng 9%. Àêìu tû vaâo cöng nghïå thöng tin tùng nhanh hún, khoaãng 11%, tûúng àûúng 196 tyã USD, tuy vêîn coân thêëp hún Myä (vúái mûác chi tiïu tùng 12,4%, khoaãng 320 tyã USD). Têët nhiïn, chêu Êu vêîn coân ài sau Myä vïì nhiïìu phûúng diïån thuöåc caác ngaânh kinh tïë tri thûác. Vñ duå, chêu Êu chó coá 13,3% cöng ty cúä nhoã àûúåc trang bõ cöng nghïå cao, trong khi úã Myä, tyã lïå naây laâ 22,7%.

Do àoá, chêu Êu àaä caãi tiïën àïí giaãm giaá maáy tñnh dûúái mûác cuãa Myä vaâ tùng mûác baán chuáng lïn túái 17,8% vaâo nùm 1999. Mùåt khaác, EU thûåc hiïån chuyïín àöíi sang maång maáy tñnh dûä liïåu töëc àöå cao nhanh nhû Myä. Dûå tñnh Chêu Êu seä àêìu tû 125 tyã USD cho viïåc caâi àùåt hïå thöëng maáy tñnh cho thñch húåp khi àöìng EURO xaác lêåp võ thïë vûäng chùæc trong hïå thöëng tiïìn tïå quöëc tïë.

Nïìn kinh tïë cöng nghïå cao cuãa chêu Êu chûa thïí chöëc laát àaåt àûúåc töëc àöå tùng trûúãng cao nhû Myä coân laâ do:

+) 24% höå gia àònh chêu Êu coá maáy tñnh, trong khi úã Myä con söë naây laâ 46%;

+) Söë höå gia àònh nöëi maång Internet úã Bùæc Êu chó àaåt 11%; Anh: 8%, Àûác: 6% vaâ Phaáp: 2% thò úã Myä con söë naây laâ 18%;

+) Cöng nghïå cao chó chiïëm 20,4% giaá trõ gia tùng trong caác ngaânh saãn xuêët (theo con söë nùm 1995) thò úã Myä laâ 24,5%;

+) Àêìu tû R & D àïìu coá tyã lïå /GDP nhoã hún so vúái Myä (Myä laâ 2,8% GDP, trong khi caác nûúác EU laâ 2,3% GDP);

+) Ngûúâi dên chêu Êu coá xu hûúáng baão thuã vïì mùåt taâi chñnh, nghôa laâ khöng sùén loâng taâi trúå cho caác yá tûúãng múái nhû úã Myä.

Tuy vêåy, tyã troång cuãa caác ngaânh cöng nghïå cao trong töíng giaá trõ cöng nghiïåp chïë biïën úã chêu Êu àaä tùng lïn khaá nhanh. Trong thúâi kyâ 1970 - 1994, úã Àûác tùng tûâ 15,3% lïn 20,1%; úã Phaáp: 12,8


lïn 18,7%. Mûác tùng trûúãng xuêët khêíu trong ngaânh cöng nghïå cao cuäng khaá nhanh: úã Anh tûâ 17,1% lïn 36,2%; úã Phaáp: tûâ 14 lïn 24,2%.

3. ÚÃ Nhêåt Baãn, ngûúâi ta àaä nhêån thûác möåt caách sêu sùæc vai troâ cuãa phêìn mïìm, caác maång lûúái maáy tñnh töëc àöå cao vaâ caác hoaåt àöång liïn quan àïën maång Net àöëi vúái nïìn kinh tïë Nhêåt Baãn tûúng lai.

Tûâ nùm 1994, Nhêåt àaä nhanh choáng thaânh lêåp 2000 cöng ty kinh doanh vïì phêìn mïìm vaâ Internet vúái niïìm tin laâ caác lûåc lûúång cöng nghïå àaä tûâng chi phöëi nûúác Myä seä nhanh choáng che phuã khùæp nûúác Nhêåt. Tuy nhiïn, do nïìn kinh tïë Nhêåt lêm vaâo suy thoaái, caác vêën àïì cú cêëu trêìm troång vaâ möåt thõ trûúâng cöí phiïëu suåt giaá keáo daâi, böå mùåt nïìn kinh tïë tri thûác úã Nhêåt chûa hiïån lïn möåt caách roä neát bùçng Myä vaâ chêu Êu. Biïíu hiïån cuå thïí laâ do nùng suêët thêëp (chó bùçng 2/3 cuãa caác àöëi taác Myä), caác khu vûåc nhaåy caãm trong nïìn kinh tïë Nhêåt Baãn nhû: ngên haâng, caác nhaâ möi giúái, nhûäng ngûúâi baán leã vaâ caác ngaânh dõch vuå hêìu nhû chûa bùæt àêìu giai àoaån quaá àöå sang kyã nguyïn thöng tin. Lyá do chuã yïëu laâ caác khu vûåc naây àûúåc nùçm trong sûå àiïìu tiïët, trúå cêëp vaâ baão höå maånh cuãa chñnh phuã nïn thay àöíi chêåm, thiïëu nùng àöång. Mùåt khaác, kiïíu quaãn lyá tûâ trïn xuöëng dûúái vaâ theo nguyïn tùæc nhêët trñ cao úã Nhêåt àaä laâm chêåm trïî quaá trònh nùæm bùæt cöng nghïå cao, haån chïë nùng lûåc quyïët àõnh cuãa caác nhaâ quaãn lyá.

Tuy nhiïn, trûúác sûác eáp tùng trûúãng cao cuãa nïìn kinh tïë Myä, Nhêåt àaä chuá yá àïën vai troâ cuãa cöng nghïå cao vaâ cöng nghïå thöng tin:

+ Khuyïën khñch caác cöng ty àêìu tû maåo hiïím vaâo caác lônh vûåc cöng nghïå múái vaâ nhaâ nûúác thûåc haânh sûãa àöíi thuïë cho pheáp caác cöng ty traánh àûúåc thiïåt haåi tûâ caác vuå àêìu tû naây;

+ Àêìu tû vaâo cöng nghïå thöng tin tuy chó múái àaåt 2% GDP (thêëp hún so vúái Anh vaâ uác: 3%; Myä: 4%) nhûng àaä bùæt àêìu àûúåc chuá troång tùng lïn;

+ Xoaá thuïë àaánh vaâo caác saãn phêím maáy tñnh vaâ phêìn mïìm àûúåc caác cöng ty sûã duång, àïí thuác àêíy giao dõch mua baán vúái khaách haâng vaâ vúái caác dõch vuå múái nhùçm tùng mûác tiïu thuå maáy tñnh vaâ sûã duång Internet;


+ Caãi caách giaáo duåc cêëp 1 àïí giaãm búát thoái quen hoåc thuöåc loâng vaâ tùng cûúâng tñnh saáng taåo cho hoåc sinh cuäng nhû tùng cûúâng viïåc sûã duång maáy tñnh trong nhaâ trûúâng;

+ Caãi taåo laåi phoâng thñ nghiïåm úã caác trûúâng Àaåi hoåc àïí tùng cûúâng nghiïn cûáu cú baãn - möåt chiïën lûúåc quan troång àaä àûúåc àûa ra tûâ nùm 1996.

Àêy laâ caách khùæc phuåc tònh traång 80% hoaåt àöång nghiïn cûáu cuãa Nhêåt chó laâ nghiïn cûáu ûáng duång. Àêy cuäng laâ caách Nhêåt chuêín bõ lûåc lûúång àïí tranh chêëp caác ngaânh cöng nghïå tùng trûúãng cao trong tûúng lai vúái caác àöëi thuã Myä vaâ Chêu Êu.

4. Nhûäng nhêån xeát chung

- Caác nûúác phaát triïín laâ nhûäng nûúác ài àêìu vaâ dêîn dùæt sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Nhêån thûác àûúåc têìm quan troång vaâ yá nghôa cuãa noá trong viïåc nêng cao hiïåu suêët cuãa nïìn kinh tïë, hiïåu quaã cuãa sûå caånh tranh..., caác nûúác phaát triïín àïìu àaä chuá troång rêët súám bûúác chuyïín tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang nïìn kinh tïë tri thûác.

- Cuâng vúái 3 truå cöåt cöng nghïå cú baãn: cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu vaâ cöng nghïå nùng lûúång múái ..., cöng nghïå thöng tin laâ lônh vûåc àûúåc chuá troång phaát triïín nhêët trong caác nûúác phaát triïín. Noá trúã thaânh nhên töë haâng àêìu trong viïåc biïën àöíi tûâ xaä höåi cöng nghiïåp sang xaä höåi thöng tin.

ÚÃ caác nûúác phaát triïín, hiïån cöng nghïå thöng tin àaä phaát triïín sang möåt giai àoaån cao hún. Vñ duå, úã Myä àang hònh thaânh thïë hïå Internet 2; úã chêu Êu àang thûåc hiïån chuyïín àöíi sang maång maáy tñnh dûä liïåu töëc àöå cao vaâ cuäng aáp duång thïë hïå tiïëp theo cuãa Internet.

- Xuêët phaát tûâ lêåp luêån: yïëu töë cöët loäi cuãa nïìn kinh tïë tri thûác laâ tri thûác vaâ tri thûác chó coá àûúåc tûâ con ngûúâi, hêìu hïët caác nûúác phaát triïín àïìu tñch cûåc nhòn nhêån laåi chñnh saách phaát triïín con ngûúâi, chuá troång phaát triïín taâi nùng cuãa con ngûúâi thöng qua sûå àöíi múái hïå thöëng giaáo duåc. Mùåt khaác, do àöìng tònh vúái vai troâ quan troång cuãa viïåc ngûúâi lao àöång nùæm àûúåc tri thûác vaâ kyä nùng cuãa giaá trõ kinh tïë; do xaác lêåp roä võ trñ bònh àùèng cuãa nguöìn súã hûäu sûác lao àöång coá tri thûác vaâ nguöìn súã hûäu tû baãn, tri thûác hoaá lao àöång trong caác nûúác phaát triïín àaä trúã thaânh nguöìn chñnh cuãa tñch luyä vöën vaâ giaânh àûúåc ûu thïë dêîn àêìu trong caånh tranh.


- Àêìu tû cho nghiïn cûáu vaâ triïín khai vò möåt nïìn kinh tïë tri thûác àûúåc toaân xaä höåi quan têm. Bïn caånh caác chûúng trònh àêìu tû cuãa nhaâ nûúác, quaá trònh tû nhên hoaá caác hoaåt àöång nghiïn cûáu vaâ triïín khai ngaây caâng diïîn ra maånh meä. Vñ duå, tyã lïå bùçng phaát minh saáng chïë vïì cöng nghïå sinh hoåc cuãa khu vûåc nhaâ nûúác úã Myä àûúåc baán cho khu vûåc tû nhên àaä tùng tûâ 6% lïn 40% trong thúâi kyâ 1981 - 1990. Vai troâ ài àêìu trong lônh vûåc nghiïn cûáu vaâ triïín khai cöng nghïå cao thuöåc vïì caác têåp àoaân xuyïn quöëc gia lúán. Vñ duå, nùm 1998, 10 cöng ty haâng àêìu cuãa möîi ngaânh úã Myä àaä kiïím soaát 33% töíng giaá trõ 23 tyã USD cuãa lônh vûåc kinh doanh haåt giöëng; 35% cuãa 297 tyã USD ngaânh dûúåc phêím; 70% cuãa 334 tyã USD lônh vûåc maáy tñnh; 86% cuãa 262 tyã USD cuãa ngaânh viïîn thöng... úã caác nûúác phaát triïín, tyã lïå àêìu tû tiïìn vöën vaâo ba giai àoaån: nghiïn cûáu trong phoâng thñ nghiïåm, phaát triïín thûã vaâ saãn xuêët àaåi traâ cho thõ trûúâng thûúâng laâ 1:10:100, trong khi úã caác nûúác àang phaát triïín, vñ duå úã Trung Quöëc tyã lïå naây laâ 1:0,5:100, nghôa laâ giai àoaån trung gian úã caác nûúác phaát triïín àûúåc chuá troång àïí àaãm baão sûå phaát triïín haâi hoaâ giûäa dêy chuyïìn khoa hoåc cöng nghïå vaâ dêy chuyïìn saãn xuêët.

II. QUAN ÀIÏÍM VAÂ CHÑNH SAÁCH PHAÁT TRIÏÍN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ CAÁC NÛÚÁC PHAÁT TRIÏÍN

1. Vïì quan àiïím phaát triïín

ÚÃ Myä ngûúâi ta goåi nïìn kinh tïë tri thûác laâ "nïìn kinh tïë múái" hay laâ "nïìn kinh tïë thïë kyã 21" maâ vïì thûåc chêët, àoá laâ nïìn kinh tïë àûúåc dêîn dùæt búãi caác tiïën böå kyä thuêåt, búãi sûå trúå giuáp cuãa cuöåc caách maång thöng tin àang ngaây caâng tùng töëc vaâ cöng nghïå sinh hoåc àang tiïën saát àïën ngûúäng cûãa cuãa caác taác àöång lúán vïì kinh tïë vaâ trong caác phoâng thñ nghiïåm, caác nhaâ khoa hoåc àang thûã nghiïåm nhûäng bûúác àêìu cuãa cöng nghïå siïu nhoã nhùçm taåo ra sûå thay àöíi cuãa têët caã caác ngaânh saãn xuêët. Do àoá, nûúác Myä àang kñch thñch laân soáng phaát minh saáng chïë, tûâ Internet àïën cöng nghïå sinh hoåc, cho túái nhûäng cöng nghïå phaát triïín nhêët maâ hiïån nay àaä gêìn nhû àûúåc thûúng maåi hoaá toaân böå àïí àûa nûúác Myä vûäng bûúác vaâo thïë kyã 21. Tuy nhiïn, bïn caånh nhûäng quan àiïím uãng höå nïìn kinh tïë múái, úã ngay nûúác Myä cuäng coá khöng ñt nhûäng nhaâ kinh tïë nghi ngúâ vïì tyã lïå tùng trûúãng bïìn vûäng, têìm thûúâng hoaá nhûäng bûúác àöåt phaá cuãa Internet, cöng nghïå sinh hoåc; thêåm chñ, hoå coân so saánh giaãn àún nhûäng bûúác àöåt phaá naây vúái nhûäng saáng kiïën vïì àiïån, àöång cú àöët trong cuãa thïë


kyã trûúác... (vñ duå quan àiïím cuãa Robert J. Gordon, trûúâng Àaåi hoåc North Western) hoùåc toã roä sûå thêët voång vïì lônh vûåc kyä thuêåt cuãa kyã nguyïn naây (nhû Paul Krugman cuãa viïån cöng nghïå Masschusetts)... Vïì thûåc chêët, caác nhaâ kinh tïë naây quaá bêët bònh vúái nhûäng ûu tiïn cöng nghïå quaá mûác vaâ vai troâ cuãa cöng nghïå trong caác thêåp kyã 70, 80 khi chuáng àaä khöng mang laåi hiïåu quaã tûúng xûáng cho nïìn kinh tïë Myä. Nhòn chung, nhûäng phaát minh ngaây nay coá cú höåi thaânh cöng nhiïìu hún búãi vò phêìn lúán chuáng àïìu do khu vûåc tû nhên taåo ra vaâ ûáng duång maâ theo àoá noá àaä tûå kñch thñch tòm kiïëm cöng nghïå múái.

Do àoá, trïn thûåc tïë, nûúác Myä àaä tñch cûåc ài vaâo cöng nghïå múái. Trong voâng 4 nùm, chi phñ cho caác doanh nghiïåp maáy tñnh àaä tùng 86% vûúåt xa mûác tùng cuãa caác ngaânh khaác chó vúái 40%. Hiïåu quaã cuãa caác ngaânh saãn xuêët coá sûã duång maáy vi tñnh tùng lïn roä rïåt, tûâ mûác 3,2% trong nûãa àêìu thêåp kyã 80 lïn 5,7% nùm 1990.

Nùæm bùæt àûúåc xu hûúáng khöng thïí àaão ngûúåc cuãa toaân cêìu hoaá vaâ sûå chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri thûác, giúái cêìm quyïìn Myä àaä chuã àöång vaåch ra caác yá tûúãng chiïën lûúåc àïí phöí biïën vaâ thuác àêíy sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Dô nhiïn, àiïìu àoá trûúác hïët vò lúåi ñch cuãa nïìn kinh tïë Myä vaâ theo àoá, cuãng cöë vai troâ laänh àaåo thïë giúái maâ Myä àaä vaâ àang tiïëp tuåc àeo àuöíi. Trïn cú súã nhûäng thaânh tûåu àaä àaåt àûúåc trûúác àoá trong caác lônh vûåc cöng nghïå cao vaâ cöng nghïå thöng tin: tûâ nùm 1991 - 1997, 2/3 töíng mûác tùng àêìu tû vöën cöë àõnh cuãa Myä liïn quan àïën ngaânh maáy tñnh; 1/3 mûác àêìu tû cöë àõnh cuãa caác doanh nghiïåp Myä àûúåc giaânh cho ngaânh xûã lyá thöng tin vaâ caác ngaânh coá liïn quan; 46% söë höå gia àònh coá maáy vi tñnh vaâ gêìn 20% söë höå gia àònh nöëi maång Internet..., töíng thöëng Myä Bill Clinton àaä phaát triïín yá tûúãng lêåp xa löå thöng tin cao töëc àûúåc àûa ra vaâo nùm 1992 bùçng viïåc àïì ra kïë hoaåch vïì maång Internet 2 (10/1996) àïí àûa töëc àöå thöng tin nêng cao àïën 1000 lêìn, nghôa laâ 1 giêy àöìng höì coá thïí truyïìn ài àûúåc 1 böå baách khoa toaân thû. Myä coân àùåt kïë hoaåch trong voâng 10 nùm seä thûåc hiïån kïë hoaåch maáy tñnh siïu cêëp 1 triïåu tyã lêìn, ruát ngùæn cöng viïåc tñnh toaán trong möåt nùm cuãa caác maáy chuã nhanh nhêët hiïån nay xuöëng coân 30 giêy. Ngoaâi ra, Myä coân àùåt kïë hoaåch thûåc hiïån saáng taåo caái múái trïn nhiïìu lônh vûåc khaác nhû phaát triïín nùng lûåc trñ tuïå nhên taåo, caác têëm vi maåch cao töëc...


Lúåi duång võ trñ ài àêìu trong lônh vûåc saãn xuêët tin hoåc, Myä àaä chuã àöång thaão luêån vúái caác nûúác phaát triïín khaác àïí àaåt túái "Hiïåp àõnh vïì kyä thuêåt tin hoåc" taåi Giúnevú (thaáng 3/1997) nhùçm cam kïët vaâo trûúác ngaây 1/1/2000 seä hoaân toaân huyã boã thuïë quan cuãa 200 loaåi saãn phêím kyä thuêåt tin hoåc bao göìm trong àoá: phêìn cûáng vaâ phêìn mïìm maáy tñnh, caác thiïët bõ thöng tin nhû maáy àiïån thoaåi, chêët baán dêîn... Àêy laâ caách thuác àêíy tiïën trònh toaân cêìu hoaá ngaânh saãn xuêët tin hoåc do Myä khúãi xûúáng. Cuäng nhúâ lúåi thïë naây, Myä chuã trûúng tûå do hoaá hoaân toaân thûúng maåi àiïån tûã trong khi Chêu Êu thò muöën àõnh ra quy tùæc quaãn lyá, baão vïå quyïìn bñ mêåt riïng cuãa thûúng maåi vaâ lúåi ñch ngûúâi tiïu duâng. Myä cho rùçng maång Internet seä trúã thaânh phûúng tiïån buön baán söëng àöång nhêët cuãa Myä trong voâng 10 nùm tûâ nay vïì sau vaâ theo àoá, Myä cöí vuä khuyïën khñch tñch cûåc thûúng maåi àiïån tûã.

Khùèng àõnh dûát khoaát lêåp trûúâng phaãi chuã àöång nùæm bùæt cú höåi vaâ tñch cûåc phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác, caác nûúác phaát triïín khaác, noi gûúng Myä, àaä tñch cûåc aáp duång caác biïån phaáp àoán chúâ cú höåi vaâ thaách thûác cuãa quaá trònh chuyïín sang thúâi àaåi kinh tïë tri thûác:

- Nùm 1994, Chñnh phuã Canada àaä àûa ra baáo caáo: "Chñnh saách, con ngûúâi vaâ kïë hoaåch" vúái tiïu àïì phuå laâ chuêín bõ quaá àöå sang xaä höåi kinh tïë tri thûác, àïì cêåp túái vai troâ cuãa khoa hoåc cöng nghïå trong quaá trònh chuyïín tûâ nïìn kinh tïë dûåa vaâo taâi nguyïn, lao àöång vaâ tû baãn sang nïìn kinh tïë dûåa vaâo tri thûác.

- Nùm 1997, trong baáo caáo "Àêìu tû cho sûå múã röång vaâ phaát triïín tri thûác" cuãa Cuåc phên tñch chñnh saách kinh tïë, Haâ Lan àaä àûa ra khaái niïåm lêëy tri thûác laâm ngaânh cú súã.

- Thaáng 6/1994, khi baân vïì "Chñnh saách caånh tranh cöng nghiïåp cuãa EU", EU àaä àïì ra kïë hoaåch tiïëp tuåc phaát triïín kyä thuêåt sinh hoåc, möi trûúâng, taâi nguyïn nùng lûúång, kyä thuêåt thöng tin... giuáp EU bûúác vaâo thúâi kyâ múái.

- Thaáng 7/1997, Uyã ban EU àaä àûa ra "Chûúng trònh nghõ sûå nùm 2000" vúái viïåc àùåt tri thûác hoaá nïìn kinh tïë úã võ trñ ûu tiïn vaâ àïì ra yá tûúãng cú baãn cho quaá trònh EU chuyïín sang thúâi àaåi kinh tïë tri thûác.

Thaáng 11/1995, Nhêåt àaä thöng qua luêåt cú baãn vïì khoa hoåc kyä thuêåt vò hoå cho rùçng sûå àònh trïå cuãa nghiïn cûáu cú baãn àaä dêîn àïën


sûå trò trïå vaâ keáo daâi khoaãng caách chïnh lïåch trong ngaânh kyä thuêåt cao giûäa Myä vaâ Nhêåt.

Thaáng 2/1997, Chñnh phuã Nhêåt quyïët àõnh saát nhêåp ban Khoa hoåc kyä thuêåt (KHKT) vaâ Böå vùn hoaá thaânh Böå giaáo duåc - KHKT nhùçm tùng cûúâng quaãn lyá vaâ àiïìu haânh vô mö àöëi vúái sûå phaát triïín KHKT. Do àoá, àêìu tû nghiïn cûáu triïín khai úã Nhêåt àaä tùng 3,4% so vúái trûúác nùm 1995 chó laâ 2% GDP.

Nhû vêåy coá thïí noái, tûâ quan niïåm kinh tïë tri thûác seä mang laåi nhûäng biïën àöíi coá tñnh caách maång trïn têët caã caác mùåt cuãa àúâi söëng kinh tïë xaä höåi nhû: nöåi dung ngaânh saãn xuêët, tiïu chuêín hiïåu suêët, phûúng thûác saãn xuêët, kïët cêëu lao àöång, phûúng thûác phên phöëi..., caác nûúác phaát triïín àaä chuã àöång nùæm lêëy cú höåi, thûåc hiïån caác chûúng trònh àêìu tû phaát triïín cùn baãn vaâ luön coá caái nhòn daâi haån sûå phaát triïín nïìn kinh tïë cuãa mònh àùåt trong xu hûúáng chuyïín àöíi chung sang nïìn kinh tïë tri thûác cuãa thïë giúái. Trong söë caác nûúác phaát triïín, Myä tiïëp tuåc giûä vai troâ dêîn dùæt vaâ chi phöëi caác tiïën trònh naây.

2. Caác àõnh hûúáng chñnh saách phaát triïín kinh tïë tri thûác chuã yïëu

a) Ûu tiïn phaát triïín caác ngaânh kyä thuêåt cao, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin vaâ coi chuáng laâ àöång lûåc chuã yïëu cuãa sûå tùng trûúãng kinh tïë

Àêy laâ sûå thay àöíi nïìn taãng cùn baãn cuãa nïìn kinh tïë tri thûác so vúái nïìn kinh tïë cöng nghiïåp. Caác ngaânh kinh tïë dûåa trïn nïìn taãng tri thûác nhû kyä thuêåt thöng tin, sinh hoåc, vêåt liïåu múái, nùng lûúång múái... trúã thaânh truå cöåt cuãa nïìn kinh tïë. Noái caách khaác, töí húåp caác ngaânh kyä thuêåt cao seä têåp húåp caác cú súã nghiïn cûáu cú baãn, nghiïn cûáu ûáng duång, nghiïn cûáu múã röång, caác saãn nghiïåp tûúng thñch.... thaânh möåt hïå thöëng phuåc vuå trûåc tiïëp cho sûå phaát triïín kinh tïë xaä höåi. Do àoá, lúåi thïë caånh tranh hiïån nay àaä thuöåc vïì caác ngaânh coá haâm lûúång tri thûác cao vaâ trong sûå dõch chuyïín cú cêëu kinh tïë toaân cêìu, caác nûúác phaát triïín àaä chuá troång àêíy maånh caác ngaânh kyä thuêåt cao, chuyïín dêìn caác ngaânh coá têìng cöng nghïå thêëp hún sang caác nûúác ài sau. Caác ngaânh kinh tïë truyïìn thöëng àûúåc hiïån àaåi hoaá bùçng kyä thuêåt múái, cöng nghïå múái vaâ nïëu 2/3 giaá trõ saãn phêím cuãa chuáng do cöng nghïå múái mang laåi, chuáng cuäng nghiïîm nhiïn gia nhêåp vaâo chónh thïí cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Thûåc tïë cho thêëy, phêìn


àoáng goáp cuãa caác ngaânh kyä thuêåt cao trong GDP cuãa Myä àaä tùng lïn rêët nhanh: nùm 1996 àem àïën cho GDP Myä 420 tyã USD, tùng 15% so vúái nùm 1995; tûâ nùm 1986-1996, töíng kim ngaåch xuêët khêíu cuãa Myä àaä tùng tûâ 309,5 tyã USD lïn 848 tyã USD, trong àoá tyã troång cuãa caác ngaânh trñ thûác trong töíng kim ngaåch xuêët khêíu àaä tùng tûâ 12% lïn 42%.

Àïí phaát triïín caác ngaânh kyä thuêåt cao, caác nûúác phaát triïín àaä chuá troång xêy dûång caác khu cöng nghïå cao vaâ khuyïën khñch àêìu tû maåo hiïím:

- Vïì khu cöng nghïå cao thò thung luäng Silicon úã Myä laâ möåt vñ duå àiïín hònh. Noá àaä thu huát hún 7000 cöng ty kyä thuêåt cao, töíng giaá trõ thõ trûúâng khoaãng 450 tyã USD; cûá 5 ngaây laåi coá möåt cöng ty chûng biïíu chaâo haâng.

Mûác lûúng cuãa nhûäng ngûúâi lao àöång úã àêy cao gêëp 5 lêìn mûác lûúng bònh quên úã Myä; söë nhaâ triïåu phuá tùng lïn haâng ngaây. Thung luäng Silicon ra àúâi tûâ chñnh saách khuyïën khñch caác doanh nghiïåp ài vaâo cöng nghïå múái. Khöng coá taâi chñnh, trûúâng Àaåi hoåc Standford àaä cho thuï àêët (thúâi haån 99 nùm) àïí caác cöng ty lêåp xñ nghiïåp kinh doanh cöng nghïå. Caác cöng ty vaâo àêy àaä phaát triïín nhanh, chó trong voâng 10 nùm, nhiïìu cöng ty tûâ chöî hêìu nhû khöng coá gò àaä coá àïën haâng chuåc tyã USD. Vñ duå, cöng ty cöng nghïå maång Sisco - cöng ty haâng àêìu trïn toaân cêìu vïì vêën àïì nöëi maång cho Internet - trong 10 nùm, àaä coá doanh söë àaåt 72 tyã USD (vaâo nùm 1998). Theo nhêån xeát cuãa Jane F. Moore, Chuã tõch cuãa nhoám tû vêën cöng ty Geo Partners Reseach, Sisco laâ möåt cöng ty àiïín hònh coá chñnh saách röång múã. Noá nùæm àûúåc caách laâm thïë naâo àïí khñch lïå nhên taâi, kñch thñch saãn xuêët bùçng nhûäng nguöìn lûåc tûâ bïn ngoaâi. Cuäng nhû thung luäng Silicon, hiïån ngûúâi ta àang noái nhiïìu àïën "àêìm àiïån tûã" thuöåc trûúâng àaåi hoåc Cambridge (Anh) - möåt khu cöng nghïå cao vûâa múái àûúåc hònh thaânh trong möåt thúâi gian rêët ngùæn: Noá àaä thu naåp àûúåc hún 1000 cöng ty kyä thuêåt cao, saãn lûúång haâng nùm àaä lïn túái 3 tyã USD.

Laâ hònh thûác töí chûác saãn xuêët múái cuãa nïìn kinh tïë tri thûác, trong hún möåt thêåp kyã qua, caác khu saãn xuêët cöng nghïå cao àaä ra àúâi maånh meä úã nhiïìu nûúác phaát triïín. úã Myä, cho àïën nay, àaä coá hún 300 khu cöng nghïå cao; Phaáp coá khoaãng 35 vaâ Nhêåt coá 32. Àêy laâ núi liïn kïët giûäa khoa hoåc vúái saãn xuêët, tûâ thûã nghiïåm àïën triïín


khai àaåi traâ. Nhúâ coá caác chñnh saách linh hoaåt, mang tñnh thuác àêíy tñch cûåc, caác khu cöng nghïå cao coá thïí àûúåc hònh thaânh maâ khöng cêìn nhiïìu vöën ban àêìu. Àiïìu quan troång laâ phaãi taåo trûúác àûúåc haå têìng cú súã; coá luêåt baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå cho caác nhaâ khoa hoåc vaâ saãn xuêët cöng nghïå; coá möi trûúâng àïí caác nhên taâi phaát huy triïåt àïí nùng lûåc saáng taåo cuãa hoå...

Àûúng nhiïn, àêìu tû àïí saáng taåo ra caái múái laâ àêìu tû maåo hiïím. Caác cöng ty àêìu tû vaâo cöng nghïå múái seä àûúåc thûúng maåi hoaá caác thaânh quaã, trong àoá xñ nghiïåp vûâa laâ ngûúâi àûúåc hûúãng lúåi, vûâa laâ ngûúâi gaánh chõu ruãi ro. Theo àoá, caác nûúác phaát triïín àïìu hònh thaânh nïn nhûäng chñnh saách höî trúå, khuyïën khñch vaâ giaãm thiïíu thiïåt haåi cho caác cöng ty naây, thêåm chñ hoå xêy dûång nïn chïë àöå quyïìn súã hûäu taâi saãn tri thûác kiïíu múái, lúåi ñch cuâng hûúãng, ruãi ro cuâng chõu, gùæn chùåt cheä nhên taâi vúái trònh àöå phaát triïín cuãa cöng ty. úã thung luäng Silicon, caác cöng ty kyä thuêåt cao àïìu cho pheáp caán böå cöng chûác trong cöng ty àûúåc quyïìn mua cöí phêìn theo giaá caã àõnh trûúác, gùæn boá hoå vúái thaânh quaã vaâ ruãi ro maâ hoå trûåc tiïëp tham dûå hoùåc möåt söë cöng ty àaä aáp duång chia hûúãng lúåi ñch thu àûúåc theo chûác vuå vaâ mûác àöå àoáng goáp vaâo caác phaát minh. Cuäng tûúng tûå nhû vêåy, Nhêåt Baãn sûãa àöíi chïë àöå thuïë cho caác cöng ty cöí phêìn àêìu tû vaâo caác ngaânh kyä thuêåt cao, maåo hiïím, nhùçm giaãm thiïíu thiïåt haåi cho nhûäng cöng ty naây.

b) Lêëy xñ nghiïåp tû nhên laâm chuã thïí cuãa caác chûúng trònh àêìu tû nghiïn cûáu vaâ triïín khai

Laân soáng àöíi múái hiïån nay àang àûúåc quaá trònh toaân cêìu hoaá nïìn kinh tïë taåo thïm àöång lûåc. Do àoá, viïåc tùng cûúâng nghiïn cûáu vaâ ûáng duång àang trúã nïn hêëp dêîn hún àöëi vúái moåi àöëi tûúång vaâ sûác caånh tranh chùæc chùæn seä quyïët liïåt hún. Tuy nhiïn, khaác vúái nhûäng àöíi thay cöng nghïå úã caác thêåp kyã trûúác nhûäng phaát minh ngaây nay do caác cöng ty thûåc hiïån, lúåi nhuêån cuãa hoå kñch thñch sûå tòm kiïëm cöng nghïå múái vaâ hoå chó ûáng duång cöng nghïå chûâng naâo lúåi nhuêån cuãa hoå àûúåc àaãm baão. Noái caách khaác, dûå aán cuãa caác cöng ty luön têåp trung vaâo caác nghiïn cûáu vaâ ûáng duång coá khaã nùng taåo ra nhûäng saãn phêím coá lúåi. Cuäng do vêåy, hûúáng troång têm khuyïën khñch caác cöng ty tû nhên àêìu tû nghiïn cûáu vaâ triïín khai àang trúã thaânh möåt quyïët saách trong hêìu hïët caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín. Mùåt khaác, möåt thûåc tïë cuäng hïët sûác lûu yá laâ nhûäng thaânh quaã nghiïn


cûáu khöng xuêët phaát tûâ caác xñ nghiïåp, àûúåc caác cú quan nghiïn cûáu thûåc hiïån... phaãi traãi qua möåt thúâi gian daâi múái àûa àûúåc vaâo thûåc tïë, thêåm chñ khi aáp duång noá àaä trúã nïn laåc hêåu tûúng àöëi. Cuöëi cuâng laâ caác phaát minh khoa hoåc trong khi coá thïí àem laåi lúåi ñch to lúán cho xaä höåi noái chung thò laåi thûúâng toã ra khöng hiïåu quaã kinh tïë àöëi vúái caác cöng ty tû nhên (trûâ möåt söë ngoaåi tïå). Vò nhûäng lyá do naây, caác nûúác phaát triïín àaä khuyïën khñch caác xñ nghiïåp tû nhên phaãi thûåc sûå laâ caác chuã thïí àêìu tû nghiïn cûáu vaâ triïín khai. Xeát theo 3 chó tiïu cuãa àêìu tû nghiïn cûáu vaâ triïín khai: söë dûå aán, mûác kinh phñ, söë nhên viïn tham gia thò hiïån nay úã caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín, caác xñ nghiïåp chiïëm 2/3 töíng söë àêìu vaâo, trong khi àêìu tû cuãa chñnh phuã vaâ caác viïån nghiïn cûáu khoa hoåc chó chiïëm khoaãng 1/3.

Khuyïën khñch àêìu tû nghiïn cûáu khoa hoåc úã caác xñ nghiïåp tû nhên khöng coá nghôa laâ coi nheå àêìu tû cuãa chñnh phuã. Nhûng viïåc àêìu tû nghiïn cûáu vaâ triïín khai cuãa chñnh phuã chó têåp trung vaâo möåt söë lônh vûåc nghiïn cûáu cú baãn, cöng nghïå cao coá tñnh cöng ñch. Theo àoá, nhûäng nghiïn cûáu vaâ triïín khai nhùçm thûúng maåi hoaá vaâ viïåc saãn xuêët àaåi traâ caác saãn phêím nghiïn cûáu phaãi àûúåc chuyïín vïì cho caác xñ nghiïåp. Khi caác xñ nghiïåp vûâa laâ ngûúâi àûúåc hûúãng lúåi, vûâa laâ ngûúâi gaánh chõu ruãi ro, sûå chuyïín hoaá caác thaânh quaã nghiïn cûáu khoa hoåc múái àûúåc àêíy maånh, nghiïn cûáu khoa hoåc cöng nghïå vaâ töí chûác saãn xuêët múái àûúåc kïët húåp haâi hoaâ, ùn khúáp vúái nhau. Vñ duå, tyã lïå chuyïín hoaá caác thaânh quaã khoa hoåc cuãa caác nûúác phaát triïín hiïån nay àïìu àaåt trïn 50% (trong khi tyã lïå naây úã Trung Quöëc chó bùçng 20%).

c) Tùng cûúâng àêìu tû cho nguöìn vöën con ngûúâi vaâ sûå phaát triïín taâi nùng

Alan S. Blinder, nhaâ kinh tïë hoåc thuöåc trûúâng àaåi hoåc Printon vaâ laâ uyã viïn Höåi àöìng kinh tïë cuãa Töíng thöëng Bill Clinton cho rùçng: "Cöng nghïå khöng phaãi laâ thûá tûâ trïn trúâi rúi xuöëng. Nïëu baån thûåc sûå quan têm àïën viïåc thuác àêíy tùng trûúãng thò 2 àoân bêíy quan troång chñnh laâ viïåc hònh thaânh nguöìn vöën nhên lûåc vaâ cöng taác nghiïn cûáu ûáng duång". Àiïìu àoá coá nghôa laâ têìm quan troång cuãa nguöìn vöën con ngûúâi àaä àûúåc caác nûúác phaát triïín nhêën maånh möåt caách dûát khoaát. Búãi leä yïëu töë cöët loäi cuãa kinh tïë tri thûác laâ tri thûác vaâ tri thûác gùæn vúái con ngûúâi vaâ do con ngûúâi taåo nïn; coân töë chêët cuãa con ngûúâi thò laåi gùæn chùåt vúái hoaåt àöång giaáo duåc. Mùåt khaác,


xuêët phaát tûâ thûåc tïë laâ trong kyã nguyïn cöng nghïå cao, coá nhiïìu dêëu hiïåu cho thêëy hïå thöëng giaáo duåc khöng bùæt kõp vúái caác nhu cêìu ngaây caâng tùng cuãa nïìn kinh tïë. Do àoá, nhu cêìu lêëp löî höíng giaáo duåc, caãi caách hïå thöëng giaáo duåc theo yïu cêìu phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë tri thûác trúã thaânh vêën àïì bûác xuác úã caác nûúác Myä, Têy Êu vaâ Nhêåt Baãn.

Chñnh phuã Myä àaä tuyïn böë thûåc hiïån cûúng lônh giaáo duåc quöëc dên múái trïn toaân quöëc vúái caác nöåi dung cuå thïí: treã em tûâ 8 tuöíi trúã lïn phaãi biïët àoåc biïët viïët; thiïëu niïn tûâ 13 tuöíi trúã lïn phaãi lïn maång maáy tñnh àïí thu nhêån tri thûác; thanh niïn tûâ 18 tuöíi trúã lïn phaãi nhêån àûúåc giaáo duåc úã bêåc àaåi hoåc. Ngûúâi lúán àûúåc tiïëp nhêån "sûå hoåc têåp suöët àúâi". Cûúng lônh naây ra àúâi nhùçm àaáp ûáng yïu cêìu cuãa nhûäng biïën àöíi sêu sùæc trong kïët cêëu kinh tïë - xaä höåi dûúái taác àöång cuãa lûåc lûúång saãn xuêët tri thûác, khi maâ nhûäng ngûúâi cöng nhên dêîn thao taác maáy moác tûå àöång trong nhaâ maáy vaâ trïn àöìng ruöång àïìu phaãi laâ nhûäng ngûúâi lao àöång tri thûác coá trònh àöå cao. Hiïån úã Myä, nöng dên chó coân chiïëm 3% dên söë; cöng nhên cöí xanh: 10% vaâ cöng nhên tri thûác : 85%.

Hiïån nay, riïng giaáo duåc nghïì nghiïåp úã Myä möîi nùm àaä vûúåt quaá 100 tyã USD.

Nhêåt Baãn cuäng tûâng bûúác thay thïë chïë àöå "laâm viïåc suöët àúâi", "thêm niïn cöng taác", àaä trúã nïn trò trïå cho nïìn kinh tïë bùçng chïë àöå hoåc têåp suöët àúâi àöëi vúái moåi ngûúâi dên Nhêåt, xoaá boã phûúng phaáp hoåc thuöåc loâng úã treã em cêëp 1 vaâ nêng cao khaã nùng sûã duång maáy vi tñnh úã caác trûúâng phöí thöng... àïí thñch ûáng vúái yïu cêìu taåo ra nhûäng nguöìn nhên lûåc nùng àöång, saáng taåo.

Cuâng vúái viïåc caãi caách hïå thöëng giaáo duåc, caác nûúác àïìu tñch cûåc khuyïën khñch sinh viïn àeo àuöíi nghiïn cûáu, nhùçm phaát hiïån taâi nùng bùçng caách taåo ra nhiïìu cú höåi àïí cêëp hoåc böíng, nhiïìu cú höåi àïí coá viïåc laâm trong tûúng lai, höî trúå taâi chñnh cho caác cú súã thu huát àûúåc nhiïìu ngûúâi taâi; huy àöång moåi thaânh phêìn xaä höåi tham gia vaâo cöng cuöåc giaáo duåc...

Caác nûúác phaát triïín coân khùæc phuåc sûå khiïëm khuyïët vïì nguöìn lûåc con ngûúâi bùçng caác chñnh saách thu huát caác nguöìn lao àöång trñ thûác nhêåp cû; hoùåc àïí coá àûúåc nhên taâi, caác cöng ty thûåc haânh caác vuå húåp nhêët cöng ty àïí giûä àûúåc söë nhên viïn cuä maâ khöng mêët cöng àaâo taåo, àïí duy trò àûúåc taâi saãn trñ tuïå vaâ trïn cú súã àoá, múái


nghô àïën phaát triïín saãn phêím múái, trao cho nhûäng ngûúâi taâi nùng nhêët nhûäng cöng viïåc quan troång trong töí chûác múái.

Àöëi vúái nhûäng ngûúâi taâi, caác nûúác phaát triïín àïìu coá chñnh saách lûúng àùåc biïåt cao, mùåc duâ tiïìn lûúng àöi khi khöng quan troång bùçng viïåc trao cho hoå quyïìn súã hûäu, nghôa laâ hoå àûúåc ûu tiïn mua cöí phiïëu cuãa cöng ty. Caách naây àaä gùæn lúåi ñch, nghôa vuå, traách nhiïåm vaâ têm huyïët cuãa nhûäng viïn chûác naây. Hún nûäa, cho nhûäng nhên taâi tham dûå chïë àöå taâi chñnh laâ àiïìu kiïån àaãm baão sûå cöng bùçng vaâ laâ yïëu töë thiïët yïëu àöëi vúái sûå húåp taác thaânh cöng trong nïìn kinh tïë múái.

d) Xêy dûång hïå thöëng kinh tïë múã

Trong nïìn kinh tïë tri thûác, thöng tin múã àûúåc chuyïín taãi qua caác maång vaâ trïn caác xa löå thöng tin, caác doâng di chuyïín taâi chñnh, haâng hoaá - dõch vuå àaä diïîn ra vúái töëc àöå choáng mùåt. Ngûúâi ta tñnh ra hiïån nay, doâng vöën giao àõch trïn maång taâi chñnh toaân cêìu àaä lïn túái 2000 tyã USD/1 ngaây. Caác nhaâ àêìu tû, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách, ngûúâi tiïu duâng thöng qua maång coá thïí àöëi thoaåi trûåc tiïëp vúái nhau. Moåi nguöìn truy cêåp thöng tin, baây toã thaái àöå vaâ khöng khñ dên chuã trong xaä höåi àûúåc múã röång. Tû duy thay àöíi theo caác yïu cêìu cuãa kinh tïë tri thûác, thûåc tïë aão, thûúng maåi àiïån tûã vaâ trong àoá, caác tû duy kinh tïë theo hûúáng nêng cao hiïåu quaã vöën hûäu hònh (tû baãn, lao àöång, taâi nguyïn)... àaä khöng coân chiïëm ûu thïë. Trong böëi caãnh êëy, caác nûúác phaát triïín àaä nhêën maånh àïën vai troâ quan troång cuãa viïåc duy trò möåt khu vûåc tû nhên laânh maånh, trong àoá ûu tiïn haâng àêìu hiïån nay àöëi vúái Myä vaâ caác nûúác phaát triïín khaác laâ phaãi duy trò hïå thöëng taâi chñnh múã àïí thöng qua noá coá thïí nhanh choáng chuyïín caác nguöìn lûåc sang khu vûåc saáng chïë khoa hoåc, cöng nghïå cao. Vöën maåo hiïím, caác khoaãn taâi trúå ban àêìu cuãa nhaâ nûúác vaâ caác loaåi traái phiïëu seä taåo àiïìu kiïån àïí caác yá tûúãng súám nhêån àûúåc taâi trúå.

Kinh nghiïåm cho thêëy, vúái möåt hïå thöëng taâi chñnh kheáp kñn nhû Nhêåt Baãn (coá thïí cung cêëp taâi chñnh reã cho caác cöng ty thöng qua caác maång lûúái ngên haâng àan xen vaâ caác möëi quan hïå phûác taåp giûäa caác cöng ty theo chiïën lûúåc giaãm chi phñ vöën cuãa chñnh phuã), trïn thûåc tïë, àang caãn trúã quaá trònh àöíi múái cöng nghïå.

Mùåt khaác, caác nûúác phaát triïín cam kïët thuác àêíy möåt nïìn thûúng maåi tûå do vaâ quyïìn di cû tûúng àöëi röång múã thaânh möåt phêìn


quan troång trong chñnh saách uãng höå àöíi múái cöng nghïå. Vñ duå, sûác eáp tûâ caác nhaâ caånh tranh nûúác ngoaâi buöåc caác cöng ty Myä phaãi tòm kiïëm nhûäng caách thûác hoaåt àöång múái vaâ coá hiïåu quaã hún. Vaâ nhûäng ngûúâi nhêåp cû coá kyä nùng seä goáp phêìn vaâo xu hûúáng gia tùng cöng nghïå cao úã Myä.

III. MÖÅT SÖË GÚÅI YÁ SÚ BÖÅ CHO CAÁC NÛÚÁC ÀI SAU TÛÂ KINH NGHIÏÅM PHAÁT TRIÏÍN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ CAÁC NÛÚÁC PHAÁT TRIÏÍN

- Chuyïín sang thúâi àaåi nïìn kinh tïë tri thûác laâ xu hûúáng khöng thïí àaão ngûúåc. Phaãi coá tû duy cuãa nïìn kinh tïë tri thûác ngay caã khi àang úã trong giai àoaån phaát triïín nïìn kinh tïë hûäu hònh (cöng nghiïåp hoaá) àïí chñ ñt khi chûa thïí bùæt kõp vaâo nïìn kinh tïë tri thûác thò cuäng taåo ra àûúåc nhûäng tiïìn àïí àïí tiïëp nhêån coá hiïåu quaã caác hiïåu ûáng taác àöång cuãa nïìn kinh tïë tri thûác trong àiïìu kiïån toaân cêìu hoaá;

- Chuá troång phöí cêåp cöng nghïå maáy tñnh vaâ tin hoåc cho moåi ngûúâi dên, coi àoá laâ nïìn taãng - mùåt bùçng tri thûác àïí tiïëp nhêån vaâ phaãn ûáng àûúåc vúái caác taác àöång cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Tùng àêìu tû vaâo nghiïn cûáu vaâ triïín khai, nhêët laâ nhûäng lônh vûåc liïn quan àïën phaát triïín tin hoåc. Hònh thaânh caác khu cöng nghïå cao theo nguyïn tùæc taåo chñnh saách hêëp dêîn, thuác àêíy moåi thaânh phêìn trong vaâ ngoaâi nûúác cuâng tham gia phaát triïín khu cöng nghïå;

- Quaán triïåt vaâ thûåc hiïån àêìy àuã phûúng chêm khoa hoåc giaáo duåc "chêën hûng àêët nûúác", bùæt àêìu bùçng àöíi múái giaáo duåc cú súã, àaâo taåo chùm soác thïë hïå múái nhûäng ngûúâi lao àöång. Tùng cûúâng giaáo duåc vïì caã töë chêët vaâ trñ lûåc, phaát triïín sûác saáng taåo; chöëng caác thoái quen hoåc thuöåc loâng, hoåc maáy moác, quaá taãi, thiïëu khaã nùng saáng taåo;

- Phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác seä múã ra nhiïìu cú höåi viïåc laâm múái theo sûå hiïån àaåi hoaá caác ngaânh nghïì cuä vaâ ra àúâi nhiïìu ngaânh nghïì múái. Do àoá khöng phaãi quaá lo ngaåi vêën àïì thêët nghiïåp vaâ caác chêën àöång xaä höåi khi chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác. Àiïìu quan troång laâ phaãi thuác àêíy sûå töëi ûu hoaá cú cêëu viïåc laâm, coi troång àaâo taåo kyä nùng cuãa ngûúâi lao àöång theo yïu cêìu cuãa sûå phaát triïín caác ngaânh kinh tïë tri thûác;

- Phaãi coá chñnh saách vaâ cú chïë khuyïën khñch nhûäng ngûúâi coá taâi.


- Kinh tïë tri thûác hûúáng túái möåt xaä höåi múã, dên chuã röång raäi. Cêìn thuác àêíy nïìn kinh tïë cuãa möîi nûúác höåi nhêåp tñch cûåc vaâo nïìn kinh tïë khu vûåc vaâ quöëc tïë àïí nùæm bùæt àûúåc caác cú höåi do nïìn kinh tïë múái mang laåi. Chuá yá sûå phaát triïín cuãa khu vûåc tû nhên vaâ sûå cêìn thiïët khuyïën khñch caác xñ nghiïåp trúã thaânh caác chuã àêìu tû trong nghiïn cûáu vaâ triïín khai./.


1. Nïìn kinh tïë thïë kyã XXI. Business week, 24-31, August 1998:

2. Trûúng Tiïíu Àïë: Nhûäng suy nghô vïì phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác; Taåp chñ kinh tïë thïë giúái (Trung Quöëc) söë 1/1999.

3. Hûáa Taác Cêìu: Chuã nghôa Marx vaâ nïìn kinh tïë tri thûác. Taåp chñ Thïë traâo àûúng àaåi (Trung Quöëc) söë 1/1999.

4. Àùång Hûäu: Cuöåc caách maång khoa hoåc - cöng nghïå hiïån àaåi vaâ sûå xuêët hiïån nïìn kinh tïë tri thûác. Baáo caáo taåi Höåi nghõ baân troân vïì toaân cêìu hoaá, Böå ngoaåi giao, thaáng 3/2000 .

5. Zavarukhin V. P: Chñnh saách cöng nghïå cuãa Hoa Kyâ trûúác thïìm thïë kyã múái. Taåp chñ "Myä vaâ Canaàa", söë 9/1999 (tiïëng Nga)

6. Demidova L: Lônh vûåc dõch vuå trong nïìn kinh tïë hêåu cöng nghiïåp. Taåp chñ MEIMO, söë 2/1999 (tiïëng Nga).

7. The New Economy. Business week, January 31/2000

8. William A. Sahlman: Nïìn kinh tïë múái maånh hún laâ àiïìu maâ baån nghô. Harvard Business Review, December 1999.

9. Alan Greenspan: Coá möåt nïìn kinh tïë múái khöng? Baáo caáo taåi Höåi nghõ haâng nùm cuãa trûúâng àaåi hoåc Califomia, Berkerly, September 4, 1998.

10. Lï Vùn Sang: Kinh tïë tri thûác - giai àoaån phaát triïín múái cuãa xaä höåi loaâi ngûúâi. Taåp chñ nhûäng vêën àïì kinh tïë thïë giúái, söë 3/2000.


KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA CHO VIÏÅT NAM

ÀC. TRÊÌN VIÏÅT PHÛÚNG Vùn phoâng Chñnh phuã

A - NHÙÆC LAÅI MÖÅT VAÂI NHÊÅN THÛÁC VÏÌ NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC

1. Nïëu noái möåt caách chùåt cheä, töi khöng àöìng yá caách goåi:"nïìn kinh tïë tri thûác trong xaä höåi thöng tin".

Töi muöën goåi àoá laâ: "Nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi cuãa trñ tuïå saáng taåo vaâ sûå phaát triïín tûå do cuãa con ngûúâi, cho möîi ngûúâi vaâ cho moåi ngûúâi".

Nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác, hoùåc ngùæn goån hún, nïìn kinh tïë tri thûác, theo caách hiïíu vaâ caách goåi xuêët xûá tûâ Myä - Êu chûâng möåt thêåp kyã nay, laâ tiïìn àïì vêåt chêët cho sûå xuêët hiïån, traãi qua caách maång giaãi phoáng con ngûúâi, cuãa xaä höåi múái.

Loaâi ngûúâi coân phaãi phêën àêëu suöët nhûäng chùång àûúâng daâi àêìy àau khöí, hy sinh vaâ gian truên, vêët vaã múái àïën àûúåc xaä höåi êëy, song aánh saáng cuãa noá àaä heá lïn úã chên trúâi xa.

Nguyïn nhên ra àúâi cuãa nïìn kinh tïë múái vaâ xaä höåi múái laâ toaân diïån. ÚÃ àêy, cuâng vúái vai troâ cuãa caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå vaâ cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng hiïån àaåi àang toaân cêìu hoaá, laâ 2 nguyïn nhên àaä àûúåc phên tñch nhiïìu lêìn, töi muöën nhêën maånh têìm quan troång cuãa nguyïn nhên chñnh trõ vaâ vùn hoaá: khuãng hoaãng toaân diïån cuãa nïìn vùn minh tû baãn chuã nghôa, chñnh vò hiïån àaåi nïn caâng löîi thúâi, bêët lûåc vaâ àêìy töåi aác, thêët baåi cuãa chuã nghôa tên tûå do, phaá saãn cuãa nïìn dên chuã àaåi diïån Êu - Myä, bïë tùæc cuãa hònh thûác töí chûác caác àaãng chñnh trõ, bêët trùæc vaâ xung àöåt trong möåt


thïë giúái chöìng chêët mêu thuêîn. Vaâ mùåt khaác, thûác tónh cuãa con ngûúâi vaâ cuãa caác dên töåc, phaát triïín cuãa dên chuã trûåc tiïëp, xaä höåi dên sûå vaâ caác hiïåp höåi phi chñnh phuã, tûå khùèng àõnh cuãa caác baãn sùæc dên töåc, troång lûúång cuãa vùn hoaá vaâ con ngûúâi trong phaát triïín, àêëu tranh cuãa caác lûåc lûúång hoaâ bònh, àöåc lêåp dên töåc, dên chuã vaâ tiïën böå xaä höåi vò möåt xaä höåi töët àeåp hún.

Taác àöång cuãa quaá trònh xuêët hiïån xaä höåi múái êëy laâ toaân diïån, laâm chuyïín biïën sêu sùæc caã 10 nhên töë thûúâng àûúåc coi laâ nhûäng nhên töë húåp thaânh cuãa xaä höåi. Àoá laâ:

1) Dên chuã chñnh trõ

2) Giaáo duåc suöët àúâi

3) Tùng trûúãng kinh tïë

4) Phaát triïín vùn hoaá

5) Cöng bùçng xaä höåi

6) Gòn giûä möi trûúâng

7) An ninh quöëc phoâng

8) Baãn sùæc dên töåc

9) Höåi nhêåp quöëc tïë

10) Bûâng núã con ngûúâi

Àiïìu àaáng chuá yá laâ ngaây caâng nhiïìu cöng trònh cuãa nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu, tûâ nhûäng chên trúâi chñnh trõ khaác nhau, cöng nhêån rùçng caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå khöng chó laâ möåt lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp cûåc kyâ to lúán, maâ, hún thïë nhiïìu, àoá chñnh laâ sûác maånh bïn trong vaâ chêët keo kïët dñnh têët caã 10 nhên töë cuãa xaä höåi múái vûâa kïí trïn.

Phaãi noái thïm rùçng khaã nùng êëy cuãa caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå laâ möåt khaã nùng chûa tûâng diïîn ra thaânh hiïån thûåc úã mûác taåm goåi àaáng haâi loâng úã bêët kyâ àêu, vaâ trûúác nhêët laâ úã nûúác Myä. Thêåm chñ, nhiïìu khi khoa hoåc vaâ cöng nghïå bõ laåm duång vaâ laâm meáo moá àïën mûác rêët nguy haåi, do chaåy theo lúåi nhuêån vaâ do nhûäng àöång cú àen töëi khaác. Súã dô nhû vêåy chñnh vò gùåp rêët nhiïìu trúã ngaåi cho viïåc hiïån thûåc hoaá caác thaânh quaã khoa hoåc vaâ cöng nghïå, maâ trúã ngaåi lúán nhêët laâ thiïëu nhûäng biïën àöíi chñnh trõ, xaä höåi cêìn thiïët.


Coá möåt caách hiïíu laâ tûå thên sûå vêån àöång cuãa caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå vaâ cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng hiïån àaåi seä chùèng cêìn caách maång, chùèng cêìn biïën àöíi cú baãn, sêu xa vïì baãn chêët chïë àöå xaä höåi, cûá têët yïëu laâm xuêët hiïån vaâ phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác vaâ xaä höåi thöng tin, trong àoá con ngûúâi àûúåc tûå do, coá moåi nhên quyïìn, àaåt moåi lúåi ñch, söëng cuöåc àúâi haånh phuác. Khöng phaãi thïë vaâ khöng thïí nhû thïë !

Möåt caái nhòn töíng thïí vaâ toaân diïån giuáp chuáng ta khöng bõ rúi vaâo caái caãnh: "traánh voã dûa laåi gùåp voã dûâa", chuyïín möåt caách nguy haåi khöng keám gò, tûâ sai lêìm kinh tïë luêån phuã àõnh thõ trûúâng sang sai lêìm kinh tïë luêån suâng baái thõ trûúâng.

Kinh tïë laâ trung têm, àiïìu êëy àuáng, song noái têm tûác laâ noái diïån, khöng coá diïån thò têm chó laâ àiïím chûá khöng coân laâ têm. Quan hïå giûäa têm vaâ diïån khöng phaãi laâ têm trûúác diïån sau, cuäng khöng chó laâ têm chñnh diïån phuå, maâ laâ quan hïå tûúng taác sêu sùæc vaâ phong phuá.

Àïí thuêån tiïån cho sûå trònh baây, sau àêy taåm duâng thuêåt ngûä àaä khaá phöí cêåp laâ "nïìn kinh tïë tri thûác", àûúåc hiïíu theo caách nhòn töíng thïí vaâ trong möëi quan hïå giûäa têm vaâ diïån nhû vûâa nïu trïn.

2. Khöng coá hai nïìn kinh tïë tri thûác naâo giöëng nhau, tuy kinh tïë tri thûác coá möåt söë àùåc trûng chung, àaä àûúåc caác nhaâ nghiïn cûáu trïn thïë giúái vaâ úã nûúác ta giúái thiïåu khaá roä.

Möîi nûúác xêy dûång nïìn kinh tïë tri thûác cuãa mònh, trong hoaân caãnh vaâ vúái àùåc àiïím cuãa mònh, theo chiïën lûúåc, chñnh saách, giaãi phaáp vaâ bûúác ài cuãa mònh.

Cöë nhiïn, coá thïí vaâ cêìn hoåc têåp tûâ kinh nghiïåm cuãa nhiïìu nûúác khaác nhau.

3. Nhûäng nûúác rêët ngheâo vaâ rêët chêåm phaát triïín, úã haång choát trïn thïë giúái, cêìn hay chûa cêìn, coá thïí hay chûa thïí tñnh ngay àïën viïåc chuêín bõ tûâ bêy giúâ vaâ tiïën lïn thûåc hiïån nïìn kinh tïë tri thûác trong möåt triïín voång khöng xa? Nïëu cêìn vaâ coá thïí laâm, thò laâm nhûäng gò, nhû thïë naâo, bùçng nguöìn lûåc naâo, vúái nhûäng ai, vaâo luác naâo?

Hònh nhû trong yá kiïën cuãa nhûäng nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ nhûäng nhaâ nghiïn cûáu trïn thïë giúái, vïì cêu hoãi lúán naây, coá hai caách traã lúâi traái ngûúåc hùèn nhau.


Viïåt Nam ta phaãi coá cêu traã lúâi cuãa chñnh mònh. Chuáng ta àaä àùåt ra cêu hoãi naây vaâ àaä coá cêu traã lúâi chûa?

B - THÛÅC TRAÅNG HIÏÅN NAY ÚÃ NÛÚÁC TA VÏÌ NHÊÅN THÛÁC VAÂ HAÂNH ÀÖÅNG CHUÊÍN BÕ VAÂ TIÏËN TÚÁI NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC

Töi xin noái möåt söë nhêån xeát ngùæn.

1. Viïåc giúái thiïåu úã nûúác ta vïì nïìn kinh tïë tri thûác trïn thïë giúái, tuy chó múái laâm tûâ caách àêy khöng lêu, song àaä coá khöng ñt baâi vúã, saách baáo. Àoá laâ nhûäng tû liïåu noái vïì möåt söë nhêån thûác chung vaâ nhûäng viïåc laâm cuãa thiïn haå, keâm theo möåt vaâi gúåi yá coân rêët àaåi thïí vïì nhûäng hïå quaã àöëi vúái nûúác ta.

Sûå phöí biïën, tòm hiïíu, nghiïn cûáu nhûäng tû liïåu giúái thiïåu naây úã nûúác ta hiïån rêët ñt oãi, löî möî, ngay trong giúái laänh àaåo, quaãn lyá vaâ giúái nghiïn cûáu. Doanh nghiïåp vaâ dên hêìu nhû chûa biïët àïën.

2. Trong nghiïn cûáu chiïën lûúåc 10 nùm vaâ kïë hoaåch 5 nùm túái, tûâ "kinh tïë tri thûác" coá àûúåc nhùæc àïën möåt caách lûúát qua, vaâ nïìn kinh tïë tri thûác coá àûúåc xem nhû möåt têìm nhòn triïín voång, song chûa thïí noái rùçng chiïën lûúåc 10 nùm vaâ kïë hoaåch 5 nùm túái àaä tñnh toaán àûúåc àêìy àuã vaâ thiïët thûåc nhûäng cöng viïåc chuêín bõ vaâ tiïën túái nïìn kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam. Chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá chûa àõnh hûúáng roä vïì nïìn kinh tïë tri thûác, tuy àaä coá nhûäng yïëu töë coá tñnh chuêín bõ theo àõnh hûúáng êëy.

3 . Xem xeát, cên nhùæc vïì thuêån lúåi vaâ khoá khùn cuãa Viïåt Nam, thò thêëy, xö ài buâ laåi, so vúái nhûäng nûúác hiïån úã cuâng möåt trònh àöå kinh tïë coân rêët keám phaát triïín, Viïåt Nam ta coá nhiïìu thuêån lúåi hún àïí chuêín bõ vaâ tiïën àïën nïìn kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam.

C - NHÛÄNG CÖNG VIÏÅC CHUÁNG TA COÁ THÏÍ VAÂ CÊÌN LAÂM

Töi nghô khöng nïn coi viïåc chuêín bõ cho nïìn kinh tïë tri thûác úã nûúác ta coân xa vúâi, chûa nïn àùåt ra, bêy giúâ maâ àaä mú tûúãng àïën thò chó nhû "con ïëch muöën to bùçng con boâ".

Traái laåi, àoá chñnh laâ con àûúâng phaát triïín ruát ngùæn, "vûúåt qua maâ khöng àuöíi kõp", taåo ra nhõp tùng trûúãng vaâ phaát triïín nhanh vúái chêët lûúång vaâ hiïåu quaã cao, con àûúâng cuãa tinh thêìn tiïën cöng bûát phaá, cuãa quyïët têm vûún lïn nùæm bùæt vaâ têån duång thúâi cú.

Vêåy cöng viïåc chuáng ta coá thïí vaâ cêìn laâm laâ gò? Coá leä cöng viïåc quan troång hún caã luác naây laâ:


Àûáng trïn quan àiïím tñch cûåc chuêín bõ, vaâ úã núi naâo coá thïí thò bùæt àêìu thûåc hiïån ngay kinh tïë tri thûác, tûác laâ möåt quan àiïím múái hún vaâ roä hún hiïån nay – tiïën haânh soaát xeát laåi toaân böå caác chuã trûúng àöíi múái vaâ phaát triïín àêët nûúác trong 10 nùm tûâ 2001 àïën 2010, tûâ àoá böí sung vaâ àiïìu chónh nhûäng àiïìu cêìn thiïët, àùåc biïåt laâ 7 mùåt thûúâng àûúåc coi troång trong chiïën lûúåc quöëc gia thûåc hiïån nïìn kinh tïë tri thûác cuãa nhiïìu nûúác àaä phaát triïín vaâ àang phaát triïín, nhû sau:

- Chuã trûúng cöng nghiïåp hoaá vaâ hiïån àaåi hoaá;

- Múã mang nïìn kinh tïë thõ trûúâng vùn minh;

- Chuã àöång höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë;

- Phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå, nhêët laâ cöng nghïå tin hoåc viïîn thöng vaâ cöng nghïå sinh hoåc, cöë gùæng phêën àêëu gùæn chûá khöng taách rúâi hai cöng nghïå naây.

- Giaáo duåc vaâ àaâo taåo;

- Vùn hoaá vaâ xaä höåi;

- Àöíi múái thïí chïë quaãn lyá vaâ caãi caách haânh chñnh.

Sùæp xïëp 7 àiïím nhû thïë naây laâ theo trònh tûå cöí àiïín cuãa chuáng ta trong caác chiïën lûúåc vaâ kïë hoaåch. Nïëu àöìng chñ naâo trong chuáng ta àùåt giaáo duåc vaâ khoa hoåc cöng nghïå lïn haâng àêìu, thò töi xin taán thaânh ngay.

Coá leä sûå böí sung vaâ àiïìu chónh chuã yïëu khöng phaãi laâ àùåt ra nhûäng viïåc múái, hiïån nay chuáng ta chûa hïì tñnh toaán (söë viïåc hoaân toaân múái cêìn àùåt ra, nïëu coá, cuäng khöng nhiïìu), maâ chuã yïëu laâ xûã lyá theo möåt nöåi dung múái hún vaâ möåt caách thûác múái hún nhûäng viï åc àaä àûúåc nghiïn cûáu vaâ nïu lïn trong chiïën lûúåc.

Àöìng thúâi, àiïìu coá yá nghôa quyïët àõnh laâ böí sung vaâ àiïìu chónh chuã trûúng àïën àêu, thò raáo riïët chuêín bõ, vaâ phêìn naâo coá thïí thò bùæt tay thûåc hiïån ngay àïën àoá.

ÚÃ àêy töi khöng daám maåo muöåi ài sêu vaâo nöåi dung tûâng lônh vûåc àaä coá caã möåt àöåi nguä chuyïn traách. Nhû àïì nghõ vïì möåt caách laâm viïåc, töi muöën nïu lïn möåt söë cêu hoãi chung, coá thïí àùåt ra cho möîi lônh vûåc trong 7 lônh vûåc vûâa kïí tïn trïn àêy, àïí nghiïn cûáu tòm nhûäng cêu traã lúâi:


1) Vúái nhûäng chuã trûúng vaâ giaãi phaáp nhû hiïån nay, sau 10 nùm, àïën 2010 chuáng ta gêìn laåi hay xa ra so vúái nïìn kinh tïë tri thûác? Chöî naâo gêìn laåi, chöî naâo xa ra, chöî naâo giûä nguyïn khoaãng caách? Gêìn laåi vaâ xa ra nhû thïë naâo, chûâng naâo vaâ vò sao?

Àùåt cêu hoãi êëy möåt caách khaác: Dûå thaão hiïån nay vïì chiïën lûúåc 10 nùm vaâ kïë hoaåch 5 nùm túái cuãa chuáng ta àaä coá thïí xem laâ höåi àuã nhûäng nhên töë coá thïí vaâ cêìn thiïët àïí chuêín bõ tiïën túái nïìn kinh tïë tri thûác úã nûúác ta chûa? Coá chûáa àûång nhûäng nhên töë naâo traái chiïìu, àûa nïìn kinh tïë nûúác ta xa thïm ra so vúái nïìn kinh tïë tri thûác khöng? Cêìn böí sung vaâ àiïìu chónh nhûäng gò?

Cuå thïí hún:

2) Coá nhûäng àiïìu gò (vïì nöåi dung chñnh saách vaâ vïì caách thûác thûåc hiïån) giuáp chuáng ta tiïën gêìn túái nïìn kinh tïë tri thûác maâ hiïån chûa àûúåc àïì ra? Vò sao laåi nhû vêåy? Coá cêìn vaâ coá thïí böí sung nhûäng àiïìu êëy vaâo chiïën lûúåc 10 nùm vaâ kïë hoaåch 5 nùm túái khöng?

3) Coá nhûäng àiïìu gò (vïì nöåi dung chñnh saách vaâ vïì caách thûác thûåc hiïån) khiïën chuáng ta dêîm chên taåi chöî hoùåc thêåm chñ xa ra so vúái nïìn kinh tïë tri thûác, maâ laåi àang töìn taåi trong chiïën lûúåc, chñnh saách, biïån phaáp vaâ haânh àöång cuãa chuáng ta? Leä phaãi cuãa sûå töìn taåi nhû vêåy laâ úã chöî naâo? Coá àñch àaáng khöng (nghôa laâ coá lúåi cho dên, cho nûúác khöng)? Coá cêìn vaâ coá thïí loaåi boã nhûäng àiïìu êëy ài khöng? Hoùåc xûã lyá ra sao?

Nhû chuáng ta àaä biïët qua kinh nghiïåm nhiïìu lêìn, coá hai caách traã lúâi nhûäng cêu hoãi trïn àêy:

Möåt caách traã lúâi dïî daäi, qua loa, kïët quaã laâ viïët thïm möåt söë cêu vaâ xoaá ài möåt söë cêu khaác trong caác dûå thaão chiïën lûúåc, kïë hoaåch vaâ chñnh saách hiïån coá. Thûåc tïë, kïët quaã êëy bùçng khöng.

Möåt caách traã lúâi nghiïm tuác, thoaã àaáng, coá hiïåu quaã, laâ thûåc sûå nghiïn cûáu cêín thêån, hoaåch àõnh caác chñnh saách àiïìu chónh, böí sung, vaâ khêín trûúng chuêín bõ thûåc hiïån.

Cöng viïåc naây gùåp khoá khùn nhiïìu mùåt, song khöng coá khoá khùn naâo àïën mûác hiïån nay chûa thïí vûúåt qua.

Coá leä àiïìu quan troång coá yá nghôa quyïët àõnh úã àêy laâ mang nhûäng hiïíu biïët vïì nïìn kinh tïë tri thûác, nhûäng vêën àïì àùåt ra cho nûúác ta vaâ nhûäng giaãi phaáp dûå kiïën cho nhûäng vêën àïì êëy phöí cêåp


möåt caách sêu röång nhêët, àaáng tin cêåy nhêët àïí nhêån àûúåc höìi êm cuãa dên töåc ta, thïë hïå treã cuãa nûúác ta, tûâ àoá phaát huy trong caác têìng lúáp nhên dên ta möåt vùn hoaá thñch húåp vúái kinh tïë tri thûác – vùn hoaá àöíi múái vaâ saáng taåo, thûåc hiïån möåt cuöåc töíng àöång viïn moåi nguöìn lûåc cuãa dên töåc, cuãa àêët nûúác vûún lïn maånh meä theo hûúáng hiïån àaåi hoaá êëy.

Töi xin noái thïm möåt chuát vïì vùn hoaá thñch húåp vúái kinh tïë tri thûác.

Theo nhûäng taâi liïåu maâ töi àaä àoåc, thò möåt söë nhaâ nghiïn cûáu trïn thïë giúái àaä giúái thiïåu vùn hoaá êëy göìm coá 4 neát àùåc trûng lúán:

Thûá nhêët laâ chuã nghôa nhên vùn;

Thûá hai laâ trònh àöå hoåc vêën hiïån àaåi tûúng ûáng vúái tûâng cêëp, tûâ tiïíu hoåc àïën sau àaåi hoåc, möîi cêëp êëy coá sûå hiïån àaåi cuãa noá. Cöång vúái trònh àöå hoåc vêën hiïån àaåi êëy laâ möåt kyä nùng àa diïån, chûá khöng phaãi àún tuyïën chó chuyïn sêu;

Thûá ba laâ khaát voång vaâ khaã nùng àöíi múái vaâ saáng taåo. Coá nhiïìu ngûúâi cho rùçng àêy laâ àùåc trûng quan troång nhêët cuãa vùn hoaá thñch húåp vúái kinh tïë tri thûác;

Thûá tû laâ khaã nùng thiïët lêåp vaâ duy trò nhûäng möëi quan hïå àöëi taác qua nöëi maång thöng tin úã quy mö quöëc gia vaâ toaân cêìu (Anh Phan Ngoåc thò àïì nghõ àöíi chûä quan hïå àöëi taác thaânh quan hïå tham taác cho chùåt cheä hún). Khaã nùng thiïët lêåp vaâ duy trò nhûäng quan hïå tham taác quöëc gia vaâ toaân cêìu qua nöëi maång thöng tin naây àûúåc möåt söë nhaâ nghiïn cûáu phên tñch laâ göìm 6 nhên töë: 1) sûå tön troång ngûúâi khaác; 2) khaã nùng hiïíu biïët, thöng caãm vúái ngûúâi khaác; 3) tû duy vaâ ûáng xûã dên chuã; 4) khoan dung vaâ àöå lûúång; 5) thùèng thùæn vaâ thuyã chung trong quan hïå; 6) bònh àùèng vaâ cöng lyá trong quan hïå.

Liïåu chuáng ta coá àuã quyïët têm vaâ coá laâm àûúåc cöng viïåc tòm cêu traã lúâi theo caách thûá hai, nghiïm tuác, thoaã àaáng, coá hiïåu quaã (khöng cêìu toaân, song phaãi àaåt àûúåc möåt bûúác tiïën roä rïåt) trong thúâi gian chûâng 1 nùm trûúác mùæt khöng?


MÖÅT VAÂI YÁ KIÏËN VÏÌ KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA VÚÁI VIÏÅT NAM

GS. TS. ÀÖÎ QUÖËC SAM Chuã tõch Höåi àöìng thêím àõnh Nhaâ nûúác

1. VÏÌ CHUÃ ÀÏÌ HÖÅI THAÃO

a) Àùåt vêën àïì "Kinh tïë tri thûác vaâ nhûäng vêën àïì àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam" hiïån nay laâ àuáng luác vò:

- Nïìn Kinh tïë tri thûác trïn thïë giúái àaä bùæt àêìu, quy luêåt vêån haânh cuãa noá coá thïí phûác taåp vaâ cêìn nghiïn cûáu, nhûng taác àöång vaâ aãnh hûúãng cuãa noá àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa Viïåt Nam thò laâ àiïìu khöng thïí traánh khoãi.

Nïëu ta chûa bûúác vaâo Kinh tïë tri thûác thò sûå hoaåt àöång cuãa nïìn Kinh tïë tri thûác caác nûúác khaác cuäng seä chi phöëi nhiïìu mùåt phaát triïín cuãa ta, ñt nhêët laâ vïì nùng lûåc caånh tranh, vïì àaâo taåo nguöìn nhên lûåc, vïì phaát triïín khoa hoåc cöng nghïå vaâ vïì nhiïìu mùåt vùn hoáa xaä höåi. Do àoá coá yïu cêìu thñch nghi (chiïën lûúåc thñch nghi).

Nïëu ta tûâng bûúác tiïën vaâo xêy dûång nïìn Kinh tïë tri thûác hoùåc chuêín bõ ài vaâo Kinh tïë tri thûác thò viïåc nghiïn cûáu tòm hiïíu, xêy dûång chiïën lûúåc, chñnh saách vaâ àùåt kïë hoaåch tiïëp cêån luác àoá laåi trúã thaânh cêëp thiïët. Coá thïí noái àoá laâ yïu cêìu höåi nhêåp (chiïën lûúåc höåi nhêåp).

Duâ vúái trûúâng húåp lûåa choån naâo thò thaái àöå chuã àöång vêîn laâ cêìn thiïët.

- Hiïån nay chuáng ta àang xêy dûång chiïën lûúåc phaát triïín kinh tïë - xaä höåi 10 nùm (2001- 2010). Trong caác baãn dûå thaão coá àöi chöî nhùæc àïën thuêåt ngûä "kinh tïë tri thûác" hay "hêåu cöng nghiïåp" chuã


yïëu laâ úã phêìn phên tñch böëi caãnh quöëc tïë, hay úã phêìn maâo àêìu cuãa àõnh hûúáng cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa, hoùåc toám lûúåc vïì chñnh saách phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå; chuã yïëu múái chó laâ nïu lïn möåt yá niïåm chung cho lêu daâi, coân cuå thïí seä tñnh toaán sau. Vò vêåy, nïëu lêìn höåi thaão naây maâ laâm roä hay tûúng àöëi roä àûúåc nöåi dung chñnh cuãa Kinh tïë tri thûác laâ gò, taác àöång ra sao àöëi vúái nûúác ta vaâ ta nïn coá chñnh saách tiïëp ûáng nhû thïë naâo thò seä laâ möåt àoáng goáp tñch cûåc cho viïåc chuêín bõ chiïën lûúåc phaát triïín.

b) Khaái niïåm "Kinh tïë tri thûác" coân quaá múái meã, khöng chó riïng úã Viïåt Nam. Chûa noái àïën phaåm vi taác àöång, cú chïë vêån haânh, àöång lûåc phaát triïín, aãnh hûúãng tñch cûåc, tiïu cûåc, v.v.. coân phaãi nghiïn cûáu phên tñch, maâ ngay caã nöåi dung khaái niïåm "Kinh tïë tri thûác" cuäng coân àang chúâ möåt àõnh nghôa chñnh thûác. Cuöëi cuâng seä laâ Kinh tïë tri thûác, Kinh tïë dûåa trïn tri thûác, Kinh tïë coá àöång lûåc laâ tri thûác hay laâ Kinh tïë dûåa trïn trñ tuïå, v.v.. vêîn coân phaãi àúåi sûå khaái quaát cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu.

Vò vêåy, nhûäng vêën àïì nïu ra sau àêy chó laâ nhûäng cêu hoãi, nhûäng thùæc mùæc àïì nghõ àûúåc laâm roä, hún laâ nhûäng cêu giaãi àaáp cho nhûäng vêën àïì àaä àùåt ra.

2. Vêën àïì thûá nhêët liïn quan àïën àûúâng löëi cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa àaä àûúåc toám tùæt trong cêu àõnh nghôa àûúåc cên nhùæc rêët kyä trong Nghõ quyïët Höåi nghõ Trung ûúng VII khoaá VII:

Cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa laâ quaá trònh chuyïín àöíi cùn baãn, toaân diïån caác hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh, dõch vuå vaâ quaãn lyá kinh tïë, xaä höåi tûâ sûã duång lao àöång thuã cöng laâ chñnh sang sûã duång möåt caách phöí biïën sûác lao àöång cuâng vúái cöng nghïå, phûúng tiïån vaâ phûúng phaáp tiïn tiïën, hiïån àaåi, dûåa trïn sûå phaát triïín cuãa cöng nghiïåp vaâ tiïën böå khoa hoåc - cöng nghïå, taåo ra nùng suêët lao àöång xaä höåi cao.

Cêu àõnh nghôa naây noái roä mûác àöå (cùn baãn, toaân diïån), phaåm vi (saãn xuêët, kinh doanh, dõch vuå, quaãn lyá kinh tïë, xaä höåi), phûúng tiïån (cöng nghïå hiïån àaåi), cú súã chöî dûåa (cöng nghiïåp vaâ cöng nghïå), muåc àñch trûåc tiïëp (nùng suêët lao àöång xaä höåi cao), nghôa laâ laâm roä caác thöng söë chñnh cuãa cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa úã nûúác ta trong giai àoaån trûúác mùæt.


Nay, nïëu àöëi chiïëu vúái caác àiïìu kiïån cuãa nïìn kinh tïë tri thûác thò àõnh nghôa trïn chùæc cêìn àûúåc nghiïn cûáu böí sung thïm hoùåc laâm roä thïm, ñt nhêët laâ vïì muåc tiïu trûåc tiïëp cuãa cöng nghiïåp hoáa. Trong giai àoaån túái, nïëu chó noái àïën nùng suêët cao theo caách hiïíu laâ nhanh, nhiïìu, töët, reã hún möåt caách àõnh lûúång thò roä raâng laâ khöng àuã, úã àêy coá vêën àïì thay àöíi vïì chêët, vêën àïì taåo ra möåt chêët lûúång múái coá thïí khaác xa caái cuä, khöng phaãi chó laâ vïì haâng hoáa, dõch vuå maâ coân caã vïì mùåt vùn hoáa löëi söëng, löëi suy nghô, thûåc ra khoá coá thïí àoaán trûúác. Ngoaâi ra, trong àõnh nghôa trïn, vêën àïì sûã duång sûác lao àöång nïu ra cuäng cêìn laâm roä hún vïì haâm lûúång tri thûác hay trñ tuïå chûáa àûång trong àoá khi àaä àùåt ra vêën àïì coi trñ tuïå nhû möåt nhên töë tùng trûúãng kinh tïë.

3. Vêën àïì thûá hai laâ chuáng ta coá khaã nùng thûåc tïë tiïëp cêån vaâ höåi nhêåp vúái nïìn Kinh tïë tri thûác hay chó tòm caách thñch nghi vúái noá?

Coá möåt àiïìu chùæc chùæn laâ nïëu chuáng ta thûåc hiïån cöng nghiïåp hoáa theo kiïíu cöí àiïín thò phaãi möåt thúâi gian daâi múái theo kõp àûúåc vaâi nûúác xung quanh úã mûác phaát triïín hiïån nay, chûa kïí laâ coân xa, chûa biïët bao giúâ ta múái theo kõp àûúåc caác nûúác phaát triïín. Nhû vêåy coá thïí coi nhû muåc tiïu xaä höåi chuã nghôa chûa àaåt àûúåc. Con àûúâng phaát triïín cuãa ta chùæc phaãi phöëi húåp möåt töëc àöå cao (cao hún bònh quên khu vûåc) trong thúâi gian daâi vúái möåt söë bûúác nhaãy úã thúâi àiïím thñch húåp thò múái mong àuöíi kõp àûúåc caác nûúác. Töëc àöå cao êëy vaâ nhêët laâ nhûäng bûúác nhaãy dûå àoaán êëy nïëu coá thò chó coá thïí thûåc hiïån àûúåc bùçng cöng nghïå múái vaâ möåt nguöìn nhên lûåc coá khaã nùng khai thaác vaâ phaát huy àûúåc cöng nghïå àoá, noái caách khaác laâ phaãi ài vaâo Kinh tïë tri thûác.

Song, àöëi vúái möåt nïìn kinh tïë maâ tó troång nöng nghiïåp coân cao, nöng dên coân chiïëm söë àöng, nöng thön coân nhiïìu khoá khùn nhû nûúác ta thò coá khaã nùng ài súám vaâo Kinh tïë tri thûác àûúåc khöng, hay trûúác hïët cêìn cöng nghiïåp hoáa àïën möåt mûác àöå naâo àoá (vïì tó troång cöng nghiïåp, vïì mûác tùng nùng suêët lao àöång, vïì tó lïå nöng dên trong dên söë, v.v..) röìi múái tiïëp cêån vúái Kinh tïë tri thûác? Kinh tïë tri thûác trong nöng nghiïåp tröìng luáa hay úã nhûäng núi coân nùång vïì tûå cêëp, tûå tuác seä nhû thïë naâo? v.v... Laâm roä àûúåc vêën àïì naây thò múái coá thïí khùèng àõnh trong chiïën lûúåc 2001- 2010 chuáng ta chuêín bõ àiïìu kiïån àïí ài vaâo Kinh tïë tri thûác, hay chuáng ta bùæt àêìu hûúáng


túái Kinh tïë tri thûác, hoùåc tiïëp cêån Kinh tïë tri thûác trïn têët caã caác lônh vûåc coá àiïìu kiïån, hoùåc taåo àûúåc àiïìu kiïån.

4. Vêën àïì thûá ba laâ nïëu àaä lûåa choån chuã trûúng súám ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, thò ta phaãi laâm gò, cêìn coá nhûäng chñnh saách ûu tiïn naâo? àïí thuác àêíy sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín cuãa noá?

Troång têm chùæc laâ phaãi dûåa vaâo sûå phaát triïín cuãa hai quöëc saách haâng àêìu laâ giaáo duåc àaâo taåo vaâ khoa hoåc, cöng nghïå. Song trïn hai lônh vûåc naây, coá veã nhû chuáng ta chûa sùén saâng àoán nhêån Kinh tïë tri thûác vúái têët caã nhûäng cú höåi vaâ thaách thûác cuãa noá. Hai böå luêåt vïì giaáo duåc àaâo taåo vaâ khoa hoåc cöng nghïå vûâa thöng qua, mùåc dêìu àaä tiïën möåt bûúác ban àêìu quan troång, nhûng xem ra múái laâ luêåt vïì Nhaâ nûúác laâm Khoa hoåc cöng nghïå vaâ Giaáo duåc àaâo taåo, chûa phaãi laâ caã xaä höåi laâm Giaáo duåc, àaâo taåo vaâ Khoa hoåc, cöng nghïå, bao göìm caã caác nhaâ giaáo, caác nhaâ khoa hoåc, caác doanh nghiïåp, caác hiïåp höåi khoa hoåc, cöng nghïå. Coá leä àoá laâ möåt bûúác luêåt hoáa caái àang laâm, chûa phaãi laâ têët caã caái nïn laâm hoùåc phaãi laâm.

Song, chñnh saách tiïëp cêån Kinh tïë tri thûác khöng chó laâ chñnh saách vïì khoa hoåc, cöng nghïå vaâ giaáo duåc, àaâo taåo maâ coân liïn quan àïën chñnh saách chung. Bao giúâ ngûúâi muöën hoåc coá àiïìu kiïån hoåc àûúåc caái mònh muöën, ngûúâi laâm khoa hoåc laâm chuã thûåc sûå àûúåc cöng viïåc khoa hoåc cuãa mònh, têët caã coá thïí phaát huy töëi àa caác khaã nùng vaâ hûúãng theo nùng lûåc cuãa mònh thò luác àoá chñnh saách seä coá hiïåu quaã tñch cûåc nhêët. Noái cho cuâng thò àêy cuäng laâ nhûäng vêën àïì cú baãn cuãa chuã nghôa xaä höåi noái chung vaâ quyïìn laâm chuã (caã têåp thïí vaâ caá nhên) noái riïng maâ chuáng ta vêîn thûúâng nhùæc nhúã.

Vêåy thò phaãi lûåa choån nhûäng chñnh saách ûu tiïn naâo vaâ nhûäng àiïìu kiïån àaãm baão töëi thiïíu laâ gò, vêîn coân laâ vêën àïì àïí ngoã.

Mong rùçng qua cuöåc höåi thaão coá tñnh àïì dêîn, múã àêìu naây, coá thïí tòm thêëy àûúåc möåt söë lúâi giaãi àaáp./.


CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ, HIÏÅN ÀAÅI HOAÁ VAÂ NÏÌN KINH TÏË DÛÅA TRÏN TRI THÛÁC

PGS. TS. NGUYÏÎN QUANG THAÁI Phoá viïån trûúãng Viïån Chiïën lûúåc phaát triïín

Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû

Trong thïë kyã XX nhên loaåi àaä chûáng kiïën nhûäng thay àöíi kyâ diïåu trong sûå phaát triïín nhû vuä baäo cuãa lûåc lûúång saãn xuêët, cuãa viïåc ûáng duång khoa hoåc vaâ cöng nghïå vaâo saãn xuêët vaâ àúâi söëng nhên dên. Nhûäng diïîn biïën cuöëi thïë kyã XX àaä baáo hiïåu nhûäng tiïën böå khön lûúâng cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå nhû möåt lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp. Mêëy nùm trûúác, viïåc thûåc hiïån thaânh cöng nhên baãn vö tñnh vúái sûå xuêët hiïån con cûâu nhên baãn Àö-ly àaä baáo hiïåu cöng nghïå sinh hoåc ài vaâo àúâi söëng nhanh vaâ taåo ra sûå àöåt phaá to lúán àïën nhûúâng naâo. Tiïën böå cuãa cöng nghïå thöng tin nhûäng nùm qua àaä taåo ra sûå chuyïín biïën nhanh choáng trong hoaåt àöång vùn phoâng, thöng tin,... nhûng khi sûã duång Internet röång raäi vaâ gùæn vúái thûúng maåi àiïån tûã (E-commerce) thò àaä taåo ra sûå buâng nöí cuãa hoaåt àöång buön baán qua maång, dûå baáo doanh söë lïn túái 1600 tyã USD vaâo nùm 2003. ûáng duång cöng nghïå thöng tin trong àúâi söëng vaâ sinh hoaåt cuäng laâm tùng thïm tñnh "thöng minh" cuãa caác duång cuå gia àònh. Röìi nhûäng tiïën böå cuãa vêåt liïåu múái, tûå àöång hoaá, y hoåc hiïån àaåi, cöng nghïå vuä truå... seä laâm thay àöíi ghï gúám cuöåc söëng vaâ phaát triïín nhên loaåi vaâ tûâng bûúác laâm hònh thaânh nïìn kinh tïë dûåa trïn cú súã tri thûác (KBE), trong àoá caác lônh vûåc cöng nghïå cao ngaây caâng àoáng goáp tyã troång lúán trong viïåc laâm ra thu nhêåp quöëc dên. Àïën luác àoá, khoa hoåc vaâ cöng nghïå hiïån àaåi àaä ài nhanh vaâo cuöåc söëng, taåo ra nhûäng thay àöíi theo hûúáng "hiïån àaåi hoaá" cuöåc söëng vùn hoaá tinh thêìn cuãa con ngûúâi trïn haânh tinh chuáng ta. Gêìn àêy cuäng coá yá


kiïën cuå thïí hún vïì nïìn kinh tïë àiïån tûã toaân cêìu dûåa trïn tri thûác (knowledge based global e-economy), phaãn aánh tñnh chêët múái meã cuãa möåt nïìn kinh tïë kiïíu múái vûúåt ra khoãi phaåm vi tûâng quöëc gia riïng leã.

Mùåc duâ hiïån nay coá nhiïìu quan niïåm khaác nhau vïì nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác, nhûng roä raâng coá möåt àiïím chung, - àoá laâ sûå taác àöång cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå múái nhêët àaä laâm khöng chó tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi, maâ coân taác àöång àïën nhiïìu mùåt cuãa cuöåc söëng xaä höåi, laâm àaão löån nhiïìu quan niïåm vïì nïìn vùn hoaá múái ngaây caâng mang tñnh toaân cêìu. Toaân cêìu hoaá seä khöng phaãi vaâ khöng thïí laâ laâm mêët ài baãn sùæc caác dên töåc, maâ laâm cho cuöåc söëng thïm àa daång vaâ phong phuá.

Khi àïì cêåp túái nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác chuáng ta cuäng baác boã quan àiïím aão tûúãng vïì möåt thïë giúái khöng biïn giúái, vïì "sûå nöíi lïn cuãa nhaâ nûúác aão" trong àoá chuã quyïìn laänh thöí àaä trúã nïn "löîi thúâi" (!). Ngay trong àiïìu kiïån ngaây nay, vai troâ cuãa Nhaâ nûúác úã bêët kyâ àêu cuäng rêët quan troång, nhùçm dêîn dùæt vaâ töí chûác xaä höåi ài àuáng àõnh hûúáng cuãa noá trong tûâng giai àoaån phaát triïín. Mú höì, aão tûúãng vïì àiïìu naây laâ mùæc vaâo caåm bêîy cuãa chuã nghôa hûäu khuynh, laâm cho tònh traång chïnh lïåch giaâu ngheâo trïn thïë giúái cûá töìn taåi maäi, dêîn túái sûå boác löåt caác nûúác ngheâo thöng qua caác cöng cuå taân baåo àûúåc che àêåy bùçng caác thuêåt ngûä myä miïìu. Sûå "boác löåt" kiïíu múái cuãa nûúác giaâu so vúái nûúác ngheâo, cuãa caác nûúác phaát triïín àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín, nhêët laâ chuã nghôa baá quyïìn trùæng trúån cuãa Hoa Kyâ laâ àiïìu maâ caã caác nûúác Phûúng Têy cuäng phaãi deâ chûâng.

Àöìng thúâi, chuáng ta laåi khöng nïn coá quan niïåm "taã" khuynh möåt caách thú ngêy àïí chöëng laåi caác xu hûúáng toaân cêìu hoaá àûúåc àùåt cú súã vêåt chêët vûäng chùæc búãi caác thaânh tûåu KHCN maâ nhên loaåi àaä thu àûúåc vaâ seä coá bûúác tiïën nhanh choáng trong tûúng lai. Noái riïng, chuáng ta phaãi nghiïn cûáu, tòm hiïíu vaâ trïn cú súã tòm ra caách thûác têån duång töëi àa nhûäng mùåt thuêån lúåi do sûã duång nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác vaâo sûå nghiïåp phaát triïín àêët nûúác, àûa nûúác ta tiïën nhanh trïn cú súã möåt mö hònh cöng nghiïåp hoaá phi cöí àiïín.

Chuáng ta àang soaån thaão Chiïën lûúåc cho giai àoaån 2001-2010 vaâ kïë hoaåch 5 nùm 2001-2005. Àêy laâ giai àoaån quan troång àïí thûåc hiïån sûå nghiïåp cöng nghiïåp hoaá gùæn vúái hiïån àaåi hoaá àêët nûúác trong


àiïìu kiïån toaân cêìu hoaá. Khi nïìn kinh tïë nûúác ta coân trong àiïìu kiïån keám phaát triïín vúái mûác GDP bònh quên àêìu ngûúâi nùm 2000 coân dûúái 400 USD, chó bùçng 40% mûác cuãa Trung Quöëc, khoaãng 20% mûác trung bònh cuãa caác nûúác ASEAN vaâ chûa túái l0% mûác trung bònh cuãa toaân thïë giúái. Vêåy thò trong chiïën lûúåc múái, caái goåi laâ nïìn kinh tïë dûåa trïn cú súã tri thûác KBE seä chiïëm võ trñ naâo trong chûúng trònh nghõ sûå daânh cho sûå phaát triïín cuãa àêët nûúác khi chuáng ta muöën gùæn liïìn quaá trònh cöng nghiïåp hoaá vaâ hiïån àaåi hoaá àêët nûúác? Theo chuáng töi coá mêëy vêën àïì cêìn lûu yá:

1. Möåt laâ phaãi "thay àöíi tû duy"

Mùåc duâ chuáng ta noái khöng ñt, coá nghõ quyïët khöng ñt vïì phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå, Quöëc Höåi laåi vûâa thöng qua Luêåt khoa hoåc vaâ cöng nghïå, nhûng trïn thûåc tïë, - maâ àiïìu naây phuå thuöåc trûúác hïët vaâo nhêån thûác cuãa caác ngaânh, caác cêëp rùçng do chuáng ta àang úã trònh àöå phaát triïín thêëp nïn dûúâng nhû chó coá thïí ûáng duång súám caác cöng nghïå "haång hai", àûúåc caác nûúác phaát triïín "chuyïín giao". Coân caác cöng nghïå cao thò chó laâ cêu noái cho vûâa loâng hún laâ haânh àöång cuå thïí. Nhûng chuáng ta phaãi thêëy rùçng, con ngûúâi Viïåt Nam ta, duâ coân nhiïìu nhûúåc àiïím phaãi khùæc phuåc khi ài vaâo cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá, vêîn hoaân toaân coá thïí thñch nghi nhanh vúái cöng nghïå hiïån àaåi. Möåt thûåc tïë lõch sûã laâ 200 nghòn ngûúâi Myä göëc Viïåt àang sinh söëng vaâ laâm viïåc taåi Bang Califonia àaä coá nhûäng àoáng goáp quan troång suöët 1/4 thïë kyã qua vaâo viïåc hònh thaânh vaâ phaát triïín nhanh choáng cuãa thung luäng àiïån tûã thêìn kyâ Silicon Valley.

Chuáng ta cuäng khöng cêìn phaãi ài xa sang bïn kia àaåi dûúng. Nhûäng gò maâ Trung Quöëc àaä àaåt àûúåc taåi vuâng ven biïín phña Àöng, nhêët laâ taåi àùåc khu Thêím Quyïën rêët coá sûác thuyïët phuåc moåi ngûúâi coá dõp nghiïn cûáu kinh nghiïåm 10 nùm gêìn àêy cuãa Trung Quöëc. Vaâ nïëu ai àoá coá dõp möåt lêìn gheá qua Pu Dong cuãa Thûúång Haãi vaâ xem kïë hoaåch phaát triïín thaânh phöë Thûúång Haãi thò khöng chó vûäng tin vaâo tûúng lai phaát triïín cuãa thaânh phöë cûãa ngoä cuãa Trung Quöëc tiïën ra Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng trong thïë kyã XXI, maâ coân coá niïìm tin coá cú súã thûåc tiïîn vaâo taác àöång kyâ diïåu cuãa caái goåi laâ nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác KBE ngay taåi möåt vuâng maâ caách àêy khöng lêu coân àûúåc goåi laâ àêët nûúác "möåt ngheâo, hai khöí", thêåm chñ, caách àêy 20 nùm, thêåm chñ 10 nùm thò chùèng coá gò nöíi tröåi hún so


vúái chuáng ta hiïån nay. Vêåy vêën àïì chñnh laâ coá quan àiïím àuáng vïì phaát triïín, döìn sûác vaâo phaát triïín. Vaâ ngay taåi nûúác ta cuäng àaä coá nhûäng àiïín hònh töët nhû sûå phaát triïín cuãa Bònh Dûúng, Àöìng Nai chó trong 10 nùm àaä taåo nïn sûå chuyïín dõch cú cêëu ngaânh rêët ngoaån muåc nhúâ àêíy maånh sûå nghiïåp phaát triïín (tûâ mûác nöng nghiïåp trïn 50% àaä chuyïín thaânh tónh coá tyã troång cöng nghiïåp trïn 50% GDP), àûa tyã troång xuêët khêíu saãn phêím cuãa tónh vûúåt trïn 100% GDP, maâ khöng phaãi laâ dûåa trïn khai thaác thö taâi nguyïn thiïn nhiïn. Têët nhiïn quan àiïím vïì KBE chó laâ möåt àiïím cêìn nghiïn cûáu, khùèng àõnh, nhûng cuäng laâ àiïím khaá quan troång àïí khöng bõ ài chïåch hûúáng cuãa tiïën böå KHCN, khöng àïí boã lúä thúâi cú lúán cuãa nhên loaåi khi bûúác vaâo thïë kyã XXI. Vaâ àoá cuäng seä laâ phûúng tiïån àïí chuã àöång höåi nhêåp, tûâng bûúác khùæc phuåc nguy cú tuåt hêåu*.

2. Hai laâ phaãi coá kïë hoaåch cuå thïí vaâ daâi haån

Ra Nghõ quyïët, xêy dûång luêåt àaä khoá, nhûng muöën haânh àöång phaãi coá kïë hoaåch. Xêy dûång nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác KBE laâ möåt cöng viïåc khoá khùn nhêët laâ vúái hoaân caãnh kinh tïë coân nhiïìu khoá khùn nhû Viïåt Nam. Vò vêåy, möåt mùåt cêìn coá quan àiïím daâi haån àïí phêën àêëu, vaâ mùåt khaác cêìn phaãi xêy dûång bûúác ài thñch húåp. Khöng thïí coá kïë hoaåch daâi haån nïëu khöng laâm roä bûúác ài trûúác mùæt, búãi leä "vaån sûå khúãi àêìu nan", khöng coá bûúác múã àêìu thò khöng thïí coá bûúác tiïëp theo. Truyïìn thöëng "àaánh thùæng trêån àêìu" cho thêëy cêìn phaãi chuêín bõ kyä àïí ài vaâo con àûúâng àêìy gian nan.

3. Ba laâ phaãi taåo khêu "àöåt phaá"

Khöng thïí laâm viïåc gò, nhêët laâ caác viïåc lúán nïëu khöng coá "àiïím khúãi àêìu", nïëu khöng choån ra khêu ûu tiïn àïí têåp trung sûác àöåt phaá. Trong viïåc xêy dûång nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác caâng cêìn coá nhûäng khêu ûu tiïn vaâ àöåt phaá thñch húåp vúái hoaân caãnh Viïåt Nam. Coá thïí choån ra möåt söë khêu quan troång àïí lûåa choån ûu tiïn nhûsau:

Nguöìn nhên lûåc vaâ àaâo taåo tay nghïì: Viïåt Nam coá nhiïìu tiïìm nùng àûúåc thïë giúái thûâa nhêån vïì phaát triïín nguöìn nhên lûåc. Tuy

* Theo tñnh toaán, àïí thu heåp khoaãng caách, àuöíi kõp mûác trung bònh cuãa caác nûúác ASEAN

vaâo nùm 2045, khi kyã niïåm 100 nùm Baác Höì àoåc Tuyïn ngön Àöåc Lêåp, chuáng ta phaãi coá töëc àöå

tùng trûúãng kinh tïë vûúåt hún mûác trung bònh cuãa caác nûúác ASEAN laâ 2-2,5% möîi nùm. Möåt

nhiïåm vuå khöng àún giaãn


nhiïn, cuäng roä raâng laâ trïn nhiïìu phûúng diïån nguöìn nhên lûåc coân úã daång tiïìm nùng. Kinh nghiïåm tuyïín choån lao àöång cho caác doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi, tuyïín choån lao àöång cho caác trung têm phaát triïín phêìn mïìm úã Viïåt Nam àïìu böåc löå nhûäng bêët cêåp cuãa chuáng ta. Loaåi lao àöång caái gò cuäng biïët nhûng biïët khaá lú mú laâ khaá phöí biïën. Roä raâng hïå thöëng giaáo duåc, àaâo taåo cuãa nûúác ta coân coá nhiïìu vêën àïì phaãi caãi tiïën, thêåm chñ phaãi caãi töí múái theo kõp nhu cêìu cuãa cuöåc söëng, cuãa nïìn kinh tïë múái khi chuáng ta ài vaâo thïë kyã XXI. Cuäng phaãi coá nhûäng àïì xuêët vïì caãi caách möëi quan hïå giûäa nhaâ trûúâng, viïån nghiïn cûáu vaâ caác doanh nghiïåp. Taåo cú chïë khuyïën khñch caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã tham gia vaâo sûå phaát triïín nïìn kinh tïë kiïíu múái KBE;

Cú súã haå têìng kyä thuêåt: Phaãi coá nhûäng àiïìu kiïån tiïìn àïì nhêët àõnh múái triïín khai tûâng bûúác nïìn kinh tïë KBE. Chùèng haån, nïëu muöën phaát triïín Internet chuáng ta cêìn coá "cöíng" viïîn thöng lúán nöëi ra thïë giúái, khöng chó giaãm chi phñ kïët nöëi maång cho ngûúâi dên, maâ coân baão àaãm sûã duång thuêån lúåi tiïën böå kyä thuêåt naây cuãa nhên loaåi. Theo töi, trûúác hïët, cêìn phöí cêåp nhanh choáng trong caác nhaâ trûúâng àïí sinh viïn hoåc sinh coá àiïìu kiïån tiïëp cêån Internet, taåo ra thoái quen laâm viïåc vúái thïë giúái thöng qua maång. Cuäng cêìn phöí biïën Internet cho caác cú súã saãn xuêët kinh doanh, caác cú quan quaãn lyá, xêy dûång caác trang web àïí phöí cêåp thöng tin àïën ngûúâi dên, laâm cho ngûúâi dên trúã thaânh nhên vêåt chñnh cuãa xaä höåi tûúng lai, trûåc tiïëp thuå hûúãng thaânh quaã lao àöång, taåo cho cöång àöìng ngûúâi dên trûåc tiïëp tham gia vaâo quaá trònh quyïët àõnh, nhêët laâ nhûäng quyïët àõnh coá liïn quan àïën con ngûúâi.

Nghiïn cûáu thõ trûúâng: Viïåt Nam laâ àêët nûúác coá gêìn 80 triïåu dên vaâ seä tùng lïn trïn dûúái 100 triïåu dên trong thúâi gian túái. Khi thu nhêåp tùng lïn nhanh thò thõ trûúâng trong nûúác cuäng trúã nïn nhu cêìu cêìn tiïëp cêån, phaát triïín, taåo ra nguöìn sinh lûåc múái cho phaát triïín kinh tïë. Àöìng thúâi trong àiïìu kiïån toaân cêìu hoaá thò nghiïn cûáu thõ trûúâng quöëc tïë vaâ khu vûåc töët àïën chûâng naâo seä baão àaãm sûå tham gia cuãa Viïåt Nam trong thõ trûúâng quöëc tïë. Àöëi vúái KBE thò caâng cêìn nghiïn cûáu thõ trûúâng àïí traánh bõ lêm vaâo tònh traång chûa saãn xuêët nhiïìu àaä "thûâa"(!).

v.v...


4. Böën laâ vêën àïì cú chïë chñnh saách vaâ sûå chó àaåo

Tiïën haânh tûâng bûúác viïåc xêy dûång nïìn kinh tïë dûåa trïn tri thûác phaãi coá nhûäng cú chïë chñnh saách phuâ húåp, taåo ra àöång lûåc. Trïn cú súã quan àiïím vïì vai troâ laâm chuã thêåt sûå cuãa ngûúâi dên, cú chïë múái phaãi taåo thuêån lúåi töëi àa àïí ngûúâi dên coá àiïìu kiïån chuã àöång tham gia vaâo sûå phaát triïín nïìn kinh tïë múái dûåa trïn tri thûác.

Àöìng thúâi cuäng cêìn coá caách töí chûác vaâ chó àaåo thûåc hiïån thñch húåp vúái möåt nhiïåm vuå nùång nïì vaâ múái meã. Khöng thïí laâm têët caã trong möåt thúâi gian ngùæn. Do àoá, cêìn choån möåt söë khuyïën nghõ cuå thïí àïí thi haânh ngay, taåo ra loâng tin cho moåi ngûúâi. Thaâ ñt maâ töët coân hún./.


NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ MUÅC TIÏU CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ-HIÏÅN ÀAÅI HOAÁ

CUÃA VIÏÅT NAM TRONG TÊÌM NHÒN 2020

TS. ÀÙÅNG NGOÅC DINH Nguyïn Viïån trûúãng Viïån Nghiïn cûáu chiïën lûúåc

Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng

I. TRI THÛÁC VAÂ TÙNG TRÛÚÃNG KINH TÏË

- Nguöìn nhên lûåc laâ möåt nguyïn nhên cuãa tùng trûúãng kinh tïë: trònh àöå hoåc vêën cuãa dên chuáng cao hún, nghôa laâ coá nhiïìu ngûúâi coá thïí hoåc caách sûã duång cöng nghïå töët hún. Möåt cöng trònh nghiïn cûáu àaä phaát hiïån laâ viïåc tùng söë nùm ài hoåc cuãa hoåc sinh taåi nûúác Myä àaä goáp phêìn vaâo khoaãng 20% söë tùng GDP theo àêìu ngûúâi cuãa Myä tûâ 1929 àïën 1982.

- Haân Quöëc vaâ Gana vaâo nhûäng nùm 1950 coá thu nhêåp GDP àêìu ngûúâi tûúng àûúng nhau, àïën 1991 GDP àêìu ngûúâi cuãa Haân Quöëc gêëp 6 lêìn Gana. Vïì cú baãn khöng thïí chó lyá giaãi nguyïn nhên dêîn àïën khoaãng caách naây laâ do nguöìn nhên lûåc, maâ coá leä chuã yïëu laâ do khaã nùng sûã duång tri thûác.

- Trong nïìn kinh tïë múái (kinh tïë tri thûác) coá 3 chó söë coá tûúng quan maånh (chùåt) vúái tùng trûúãng kinh tïë, àoá laâ: (i) Giaáo duåc; (ii) Múã cûãa mêåu dõch; vaâ (iii) Cú súã haå têìng thöng tin-viïîn thöng.

Giaáo duåc thûúâng thïí hiïån qua söë nùm hoåc trung bònh àûúåc hûúãng trong dên chuáng. Trònh àöå giaáo duåc cuãa dên chuáng coá quan hïå mêåt thiïët vúái nùng lûåc sûã duång tri thûác cuãa hoå.

Mûác àöå múã cûãa mêåu dõch thïí hiïån bùçng tyã lïå cuãa töíng giaá trõ xuêët-nhêåp khêíu chia cho töíng GDP. Sûå múã cûãa mêåu dõch gùæn liïìn


vúái cú höåi khai thaác tri thûác cuãa nûúác ngoaâi thöng qua haâng hoaá vaâ dõch vuå, ngoaâi ra ngûúâi dên cuäng hoåc têåp àûúåc thûåc tiïîn kinh doanh cuãa nhûäng xaä höåi khaác.

Cú súã haå têìng thöng tin-viïîn thöng, àûúåc thïí hiïån búãi nhiïìu chó söë khaác nhau, nhû mêåt àöå àiïån thoaåi, maáy vi tñnh trïn 100 dên, mûác àöå sûã duång Internet trong dên..., àoáng vai troâ àùåc biïåt quan troång àïí ngûúâi dên thu thêåp thöng tin vaâ tñch luäy tri thûác. Nhûäng thaânh tûåu lúán lao cuãa cöng nghïå thöng tin, maâ cöët loäi laâ tin hoåc vaâ viïîn thöng, àaä goáp phêìn quan troång trong viïåc hònh thaânh nïìn kinh tïë tri thûác. (Coá möåt so saánh hònh tûúång laâ: nïëu trong 3-4 thêåp niïn gêìn àêy, ngaânh cöng nghiïåp maáy bay dên duång cuäng àaä phaát triïín möåt caách êën tûúång nhû ngaânh cöng nghiïåp maáy vi tñnh, thò vaâo nhûäng nùm 1980 möåt chiïëc Boeing 767 chó coá giaá laâ 500 USD, maâ vúái töëc àöå bay möåt voâng quanh traái àêët trong 20 phuát vaâ chó tiïu töën 20 lñt nhiïn liïåu!). Tuy nhiïn àiïìu quan troång hún, àoá laâ: cuöåc caách maång trong cöng nghïå thöng tin àaä cung cêëp vö söë cú höåi àïí tri thûác àûúåc phöí cêåp röång raäi.

II. MÖÅT SÖË ÀÙÅC TRÛNG CUÃA NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC:

Cuöåc caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå (KH&CN) hiïån àaåi àang taåo nïn böå mùåt múái cuãa nïìn kinh tïë, taåo tiïìn àïì hònh thaânh nïìn kinh tïë tri thûác vaâ xaä höåi thöng tin, vúái nhûäng neát àùåc trûng nöíi bêåt laâ:

1. Vai troâ quan troång cuãa cöng nghïå cao, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin

- Nïìn kinh tïë cöng nghiïåp: dûåa chuã yïëu vaâo maáy moác, taâi nguyïn;

- Nïìn kinh tïë tri thûác: caác yïëu töë thöng tin vaâ tri thûác coá vai troâ haâng àêìu. Caác ngaânh cöng nghïå cao (cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå tûå àöång hoáa, cöng nghïå vêåt liïåu múái v.v...) phaát triïín nhanh choáng vaâ coá giaá trõ gia tùng nhanh;

- Nhõp àöå tùng GDP trong ngaânh cöng nghïå thöng tin cao hún 3 - 4 lêìn nhõp àöå tùng töíng GDP; töëc àöå tùng viïåc laâm do cöng nghïå thöng tin taåo ra nhanh hún tûâ 14 -16 lêìn so vúái toaân böå caác ngaânh kinh tïë coân laåi;


- Phaát triïín kinh tïë coá liïn quan nhiïìu àïën súã hûäu trñ tuïå, saáng taåo vaâ sûã duång thöng tin, àùåc biïåt trong caác ngaânh saãn xuêët ra caác saãn phêím coá haâm lûúång cao vïì trñ tuïå trïn cú súã àêìu tû maånh meä vaâo vöën con ngûúâi (Human Capital).

2. Khoa hoåc trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp

- Thúâi gian tûâ kïët quaã nghiïn cûáu khoa hoåc àïën cöng nghïå vaâ àûa saãn phêím ra thõ trûúâng ngaây caâng ruát ngùæn:

Thïë kyã 19: 60-70 nùm; thïë kyã 20: 30 nùm; riïng thêåp niïn 1990: 3 nùm;

- Thõ trûúâng cöng nghïå múái, saãn phêím múái gia tùng nhanh choáng: Àïí àaåt mûác 500 triïåu ngûúâi sûã duång telephon phaãi mêët 74 nùm; radio 38 nùm; tivi: 13 nùm; nhûng Internet chó coá 3 nùm!

- Phoâng thñ nghiïåm, cú quan khoa hoåc, ngoaâi nghiïn cûáu coân mang caã chûác nùng saãn xuêët, kinh doanh.

Quaá trònh àöíi múái cöng nghïå diïîn ra coân nhanh hún caã khaã nùng thñch nghi cuãa con ngûúâi;

- Phaát minh khoa hoåc ngaây caâng nhiïìu vaâ múã ra khaã nùng khoa hoåc coá thïí giaãi quyïët àûúåc hêìu hïët nhûäng gò con ngûúâi muöën laâm àïí phuåc vuå cho cuöåc söëng cuãa mònh;

- Lûåc lûúång saãn xuêët tinh thêìn àang chiïëm ûu thïë vaâ coá yá nghôa quan troång hún nhiïìu so vúái lûåc lûúång saãn xuêët vêåt chêët; tri thûác (tûác laâ caác thaânh tûåu cuãa KH&CN) trúã thaânh saãn phêím coá giaá trõ kinh tïë cao hún nhiïìu so vúái caác saãn phêím vêåt chêët khaác, vò noá taåo ra giaá trõ múái ngaây caâng chiïëm tyã troång lúán hún trong GDP.

3. Thúâi gian àïí tiïën haânh cöng nghiïåp hoaá àûúåc ruát ngùæn

Nhúâ cuöåc caách maång KH&CN múái, nhûäng nûúác ngheâo coá thïí tòm àûúåc cú höåi àïí phaát triïín, nïëu taåo ra àûúåc nguöìn nhên lûåc chêët lûúång cao, tiïëp cêån àûúåc trònh àöå KH&CN hiïån àaåi.

ÚÃ thïë kyã 18, möåt nûúác muöën cöng nghiïåp hoáa phaãi mêët khoaãng 100 nùm; cuöëi thïë kyã 19, àêìu thïë kyã 20 laâ khoaãng 50 - 60 nùm; trong nhûäng thêåp kyã 70 - 80 laâ khoaãng 20 - 30 nùm; àïën cuöëi thïë kyã 20, quaäng thúâi gian naây coá thïí coân ngùæn hún nûäa.


4. Nguöìn nhên lûåc trong xaä höåi nhanh choáng àûúåc tri thûác hoáa

- Con ngûúâi phaãi laâm viïåc bùçng nùng lûåc trñ tuïå laâ chñnh, caâng khöng phaãi chó laâ nùng lûåc thïí chêët;

- Cú cêëu lao àöång xaä höåi thay àöíi cùn baãn: nhên lûåc trong caác ngaânh dõch vuå, àùåc biïåt laâ dõch vuå xûã lyá thöng tin vaâ dõch vuå tri thûác, tùng nhanh;

- Sûå caách biïåt giaâu ngheâo vïì thûåc chêët laâ sûå caách biïåt vïì tri thûác vaâ nùng lûåc taåo ra tri thûác. Caác nûúác àang phaát triïín chó bùçng con àûúâng phaát triïín KH&CN, giaáo duåc - àaâo taåo nhùçm tùng nhanh vöën tri thûác, múái coá thïí ruát ngùæn khoaãng caách vúái caác nûúác phaát triïín.

5. Cú cêëu kinh tïë, hònh thûác töí chûác xaä höåi thay àöíi cú baãn

- Möåt söë cú cêëu töí chûác cuä theo kiïíu kim tûå thaáp (phên cêëp trïn, dûúái) biïën thaânh cú cêëu maång lûúái.

- Moåi hoaåt àöång chó àaåo, àiïìu haânh cuãa hïå thöëng haânh chñnh, cuãa caác cú quan, xñ nghiïåp àïìu thöng qua maång maáy tñnh (Chñnh phuã àiïån tûã; thûúng maåi àiïån tûã). Xuêët hiïån cöng ty aão, trûúâng hoåc aão, v.v...

- Troâ chúi kinh tïë "töíng khöng" (thùæng - thua) àûúåc thay bùçng mö hònh "hai bïn cuâng thùæng" (Win-Win Game) thïí hiïån trong caånh tranh vaâ húåp taác; chuyïín giao cöng nghïå...

- Nùng lûåc kinh doanh vaâ phaát hiïån, chiïëm lônh thõ trûúâng trong nhiïìu trûúâng húåp coân quan troång hún nùng lûåc saãn xuêët (vai troâ doanh nhên).

III. VÏÌ CHIÏËN LÛÚÅC CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ - HIÏÅN ÀAÅI HOAÁ ÀÊËT NÛÚÁC ÀÏËN NÙM 2020

1. Traång thaái xuêët phaát múái cuãa àêët nûúác sau gêìn 15 nùm àöíi múái

- Àõnh hònh cú chïë phaát triïín kinh tïë múái - cú chïë thõ trûúâng - nhû möåt têët yïëu.

- Tiïìm lûåc vaâ chêët lûúång phaát triïín kinh tïë àûúåc nêng cao möåt bûúác quan troång.

- Nïìn taãng xaä höåi cuãa sûå phaát triïín tiïën vaâo giai àoaån múái.


Quaá trònh àöíi múái àaä chûáng minh rùçng i) lúåi thïë phaát triïín hiïån thûåc lúán nhêët cuãa nûúác ta laâ nguöìn nhên lûåc vaâ ii) àiïìu kiïån cú baãn àïí phaát huy àûúåc lúåi thïë àoá laâ coá möåt cú chïë kinh tïë àuáng.

2. Nhûäng yïëu keám vaâ bêët lúåi nöåi taåi àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa Viïåt Nam

- Nïìn kinh tïë nûúác ta vêîn coân rêët laåc hêåu.

- Di saãn cuãa cú chïë kïë hoaåch hoaá têåp trung bao cêëp vêîn coân töìn taåi khaá nùång. Nhûäng hïå quaã cuãa traång thaái bao cêëp vaâ tû duy bao cêëp.

- Chûa thûåc sûå sùén saâng höåi nhêåp.

3. Thúâi cú vaâ thaách thûác cho quaá trònh CNH, HÀH àêët nûúác

3.1. Thúâi cú

- Hoaâ bònh vaâ phaát triïín. Triïín voång hoaâ bònh trïn thïë giúái noái chung vaâ úã khu vûåc chêu aá - Thaái Bònh Dûúng noái riïng trong 2 thêåp kyã túái.

- Xu thïë "Cên bùçng lúåi ñch".

- Toaân cêìu hoaá vaâ höåi nhêåp quöëc tïë.

- Tiïìm nùng trñ tuïå cuãa nguöìn nhên lûåc goáp phêìn khùèng àõnh àùåc thuâ CNH ruát ngùæn cuãa Viïåt Nam.

3.2. Thaách thûác

- Khaã nùng bõ tuåt hêåu xa hún vïì kinh tïë trong khu vûåc vaâ khöng höåi nhêåp hiïåu quaã vaâo nïìn kinh tïë tri thûác.

- Thaách thûác vïì phaát triïín bïìn vûäng.

4. Muåc tiïu kinh tïë töíng quaát cuãa àêët nûúác àïën nùm 2020

Kõch baãn muåc tiïu "chuã":

GDP nùm 2020 àaåt mûác cao gêëp 4 lêìn nùm 2000 (tûác laâ gêëp 8 lêìn nùm 1990). Nhû vêåy, töëc àöå tùng trûúãng bònh quên cuãa töíng GDP cuãa giai àoaån 2001-2020 phaãi laâ 7,2%/nùm. Khi àoá GDP trïn àêìu ngûúâi nùm 2020 cuãa nûúác ta seä tùng khoaãng 3,3 - 3,6 lêìn so vúái nùm 2000 (phuå thuöåc vaâo mûác tùng dên söë bònh quên toaân giai àoaån laâ 1,5% hoùåc 1,3%/nùm).


Biïíu 1. GDP/àêìu ngûúâi (1997) Viïåt Nam vaâ möåt söë nûúác trong khu vûåc

Viïåt Nam Trung Quöëc Thaái Lan Malaysia

# PPP # PPP # PPP # PPP

GDP/àêìu ngûúâi USD

310 1.630 860 3.130 2.740 6.690 4.530 8.140

So saánh 1,0 1,0 2,77 1,92 8,84 4,10 14,61 4,99

Ghi chuá: Caác kïët quaã thu àûúåc tûâ hai pheáp ào naây laâ khaác nhau rêët xa. Tuy nhiïn, phûúng phaáp PPP toã ra gêìn vúái tûúng quan phaát triïín thûåc tïë hún. Hiïån nay, phûúng phaáp naây àang àûúåc sûã duång ngaây caâng röång raäi hún.

Nguöìn: UNDP - Baáo caáo phaát triïín con ngûúâi 1999.

Nhû vêåy, theo kõch baãn - muåc tiïu chuã, vúái töëc àöå tùng trûúãng GDP liïn tuåc laâ 7,2%/nùm, àïën nùm 2020, GDP/àêìu ngûúâi cuãa Viïåt Nam nïëu so vúái mûác hiïån taåi (1997) cuãa möåt söë nûúác thò tûúng àûúng Thaái lan vaâ bùçng 3/5 mûác cuãa Malaysia.

5. Muåc tiïu vùn hoaá - xaä höåi

Dûå baáo muåc tiïu phaát triïín con ngûúâi töíng quaát àïën nùm 2020 cuãa Viïåt Nam laâ: Nêng chó söë HDI lïn 25-30 bêåc trong baãng xïëp haång cuãa thïë giúái (nùm 1999 xïëp 110/174 nûúác), seä úã bêåc 80 - 85/174 trong baãng xïëp haång vaâ thuöåc lúáp "cao" trong nhoám caác nûúác úã trònh àöå trung bònh vïì phaát triïín con ngûúâi. Theo pheáp chia söë hoåc àún giaãn, vúái võ trñ àoá, nûúác ta àaåt àûúåc trònh àöå phaát triïín trung bònh cuãa thïë giúái taåi thúâi àiïím nùm 2020.

Vïì xïëp haång GDP/àêìu ngûúâi (theo PPP), coá thïí àïì xuêët möåt bûúác nhaãy khoaãng 30 bêåc àïí àïën 2020, àaåt túái võ trñ xïëp haång khoaãng 100/174 (hiïån nay xïëp haång 133/174).

6. Lûåa choån "khêu àöåt phaá" vaâ caác giaãi phaáp "àöåt phaá"

- "Àöíi múái tû duy" coá thïí xem laâ khêu àöåt phaá töíng thïí cuãa caã giai àoaån tûâ 1986 àïën nay.

- "Khoaán 100", "khoaán 10", laâ nhûäng khêu àöåt phaá trong nöng nghiïåp.


- AÁp duång "cú chïë giaá thõ trûúâng" laâ khêu àöåt phaá trong kinh tïë hoùåc

- "Viïåt Nam muöën laâ baån vúái têët caã caác quöëc gia vaâ dên töåc trïn thïë giúái" laâ khêu àöåt phaá trong chñnh saách àöëi ngoaåi.

Àiïím àöåt phaá cuãa nïìn kinh tïë nûúác ta trong giai àoaån túái phaãi àaáp ûáng hai yïu cêìu, thûá nhêët, giaãi toaã caác aách tùæc vaâ trúã ngaåi thïí chïë àïí taåo ra sûác thuác àêíy maånh meä bïn trong; thûá hai, taåo àiïìu kiïån àïí quaá trònh chuã àöång höåi nhêåp quöëc tïë diïîn ra coá hiïåu quaã.

Vúái caách àùåt vêën àïì nhû vêåy, hai khêu àöåt phaá àûúåc lûåa choån laâ:

i) Àêíy maånh quaá trònh àöíi múái thïí chïë kinh tïë - haânh chñnh - phaáp lyá;

ii) Phaát triïín con ngûúâi, nêng cao chêët lûúång vaâ hiïåu quaã sûã duång nguöìn nhên lûåc.

Xeát möåt caách töíng thïí, hai khêu àöåt phaá vïì thïí chïë vaâ nguöìn nhên lûåc (hoùåc yïëu töë con ngûúâi trong phaát triïín) coá quan hïå mêåt thiïët vúái nhau. Vïì thûåc chêët, chuáng chó laâ hai mùåt cuãa möåt vêën àïì, chuáng bùæt nguöìn tûâ chöî àïìu laâ lûåc lûúång, laâ yïëu töë chuã quan - chuã àöång (chuã thïí) cuãa quaá trònh phaát triïín.

Giaãi phaáp nêng cao chêët lûúång nguöìn nhên lûåc, àöíi múái phûúng thûác sûã duång nhên lûåc nhùçm têån duång coá hiïåu quaã lúåi thïë vïì con ngûúâi Viïåt Nam, khöi phuåc laåi àaâ tùng trûúãng vaâ tùng cûúâng sûác caånh tranh quöëc tïë cuãa saãn phêím vaâ cuãa doanh nghiïåp Viïåt Nam, roä raâng laâ möåt khêu àöåt phaá coá yá nghôa chiïën lûúåc cuãa quaá trònh CNH, HÀH àêët nûúác trong "Têìm nhòn 2020".

Hai khêu àöåt phaá nïu trïn cuäng nhùçm àaãm baão caác àiïìu kiïån àïí nûúác ta coá khaã nùng höåi nhêåp hiïåu quaã vaâo nïìn kinh tïë tri thûác. Trong àoá coá thïí nïu 3 àiïìu kiïån chuã yïëu, àoá laâ:

- Möåt tû duy, àùåc biïåt laâ tû duy quaãn lyá kinh tïë - xaä höåi, luön àöíi múái;

- Möåt nïìn giaáo duåc laânh maånh vaâ tiïn tiïën;

- Möåt cú súã haå têìng, àùåc biïåt laâ haå têìng thöng tin - truyïìn thöng röång khùæp vaâ tiïn tiïën./.


KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ VÊËN ÀÏÌ LÛÅA CHOÅN MÖ HÒNH PHAÁT TRIÏÍN ÚÃ VIÏÅT NAM (Caác luêån àïì)

TS. TRÊÌN ÀÒNH THIÏN Viïån Kinh tïë hoåc

Trung têm Khoa hoåc xaä höåi vaâ Nhên vùn Quöëc gia

"Kinh tïë tri thûác" laâ möåt khaái niïåm múái. Chuyïín sang nïìn kinh tïë naây laâ möåt xu hûúáng toaân cêìu àang diïîn ra. Mùåc duâ nïìn kinh tïë nûúác ta àang úã trònh àöå phaát triïín rêët thêëp, song aãnh hûúãng cuãa xu hûúáng àoá laâ rêët maånh. Vò vêåy, viïåc xem xeát caác vêën àïì cuãa kinh tïë tri thûác coá möåt yá nghôa àùåc biïåt quan troång, thêåm chñ, coá thïí noái coá vai troâ quyïët àõnh, trong viïåc lûåa choån chiïën lûúåc phaát triïín cuãa Viïåt Nam hiïån nay.

Vò nhiïìu lyá do - sûå múái meã, phaåm vi röång lúán, tñnh phûác taåp cuãa hïå vêën àïì, baâi viïët naây chó cöë gùæng trònh baây möåt söë luêån àïì sú böå vïì nïìn kinh tïë tri thûác cuäng nhû thöng qua àoá, tòm kiïëm nhûäng gúåi yá cho viïåc phên tñch caác vêën àïì phaát triïín kinh tïë cuãa nûúác ta hiïån nay.

I. NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC LAÂ GÒ?

* Àõnh nghôa khaái quaát:

Nïìn kinh tïë tri thûác (knowledge economy - KE, hoùåc knowledge based economy - KBE) àûúåc àõnh nghôa laâ nïìn kinh tïë, trong àoá quaá trònh saáng taåo vaâ khai thaác tri thûác trúã thaânh thaânh phêìn chuã àaåo trong quaá trònh taåo ra cuãa caãi. Trïn thïë giúái hiïån nay, caác nïìn kinh tïë phaát triïín thuöåc OECD àûúåc coi laâ kinh tïë tri thûác vò taåi àêy 50% GDP àûúåc saãn xuêët tûâ nhûäng ngaânh coá nïìn taãng laâ tri thûác.

Cuäng coá thïí àõnh nghôa àún giaãn hún: kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë, trong àoá khoa hoåc - cöng nghïå - kyä thuêåt trúã thaânh lûåc


lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp, laâ yïëu töë quyïët àõnh haâng àêìu viïåc saãn xuêët ra cuãa caãi, sûác caånh tranh vaâ triïín voång phaát triïín. Vùæn tùæt hún: khoa hoåc - cöng nghïå - kyä thuêåt laâ lûåc lûúång saãn xuêët thûá nhêët.

Caác àõnh nghôa trïn haâm yá:

- Thûá nhêët, trong nïìn kinh tïë tri thûác, vêën àïì khöng chó laâ taåo ra tri thûác maâ caã thu nhêån, sûã duång vaâ truyïìn baá tri thûác.

- Thûá hai, kinh tïë tri thûác khöng chó bao haâm duy nhêët caác lônh vûåc hoaåt àöång vúái cöng nghïå cao, sûã duång lao àöång tri thûác vaâ lao àöång coá kyä nùng cao laâ chñnh maâ coân laâ quaá trònh tri thûác xêm nhêåp vaâo vaâ chi phöëi têët caã moåi hoaåt àöång kinh tïë. êín cuãa nhêån àõnh naây laâ nïìn kinh tïë tri thûác khöng nhêët thiïët coá cêëu truác ngaânh thuêìn nhêët vïì trònh àöå phaát triïín, nghôa laâ khöng phaãi têët caã caác ngaânh àïìu phaãi dûåa trïn nïìn taãng cöng nghïå - kyä thuêåt cao. Song àiïìu chùæc chùæn laâ têët caã caác ngaânh, duâ úã trònh àöå naâo, cuäng àïìu hoaåt àöång dûúái sûå chi phöëi cuãa tri thûác.

* Quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác vaâ vai troâ cuãa noá

Xûa nay, vïì cú baãn, tri thûác àûúåc coi laâ cuãa caãi tinh thêìn, tûác laâ möåt thûá saãn phêím. Nhûng, tri thûác coân töìn taåi nhû möåt nguöìn lûåc vêåt chêët (lûåc lûúång saãn xuêët), nùçm trong con ngûúâi, àûúåc vêåt chêët hoaá trong caác phûúng tiïån cöng nghïå - kyä thuêåt. Noá àûúåc taåo ra do con ngûúâi, thöng qua con ngûúâi vaâ caác nguöìn lûåc khaác àïí can dûå trûåc tiïëp vaâo quaá trònh taåo ra cuãa caãi vêåt chêët vaâ tinh thêìn. Coá nghôa laâ coá möåt quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác. Do trong nïìn kinh tïë tri thûác, tri thûác àoáng vai troâ laâ lûåc lûúång saãn xuêët quyïët àõnh nhêët nïn quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác cuäng laâ quy trònh saãn xuêët chuã yïëu, quyïët àõnh sûå phaát triïín.

Quy trònh naây göìm 5 khêu:

Taåo ra,

Thu nhêån,

Àöìng hoaá, kiïën thûác. Àêy laâ nhiïåm vuå haâng àêìu cuãa phaát triïín.

Sûã duång,

Truyïìn baá

Viïåc xaác àõnh quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác cho thêëy:


+ Thûá nhêët, trong tûâng giai àoaån phaát triïín xaác àõnh, khöng phaãi caác quöëc gia cuâng coá nùng lûåc vaâ àiïìu kiïån thûåc tiïîn nhû nhau trong viïåc giaãi quyïët 5 loaåi nhiïåm vuå trïn.

+ Thûá hai, khaã nùng àöìng hoaá, sûã duång vaâ truyïìn baá tri thûác (tiïëp nhêån - hoåc hoãi, triïín khai hay aáp duång) laâ nhûäng khêu trûåc tiïëp quyïët àõnh thaânh cöng trong nïìn kinh tïë, nhêët laâ xeát trong ngùæn haån vaâ trung haån.

Trong böëi caãnh toaân cêìu hoaá hiïån nay, hai nhêån xeát trïn gúåi yá hûúáng lûåa choån troång têm cuãa chiïën lûúåc phaát triïín cuãa möîi quöëc gia. Àöëi vúái nhûäng nûúác ngheâo, coá trònh àöå phaát triïín thêëp, àïí giaãi quyïët nhiïåm vuå phaát triïín, khöng nhêët thiïët phaãi traãi àïìu nguöìn lûåc ñt oãi cuãa mònh cho têët caã nùm khêu cuãa quy trònh thûåc tiïîn hoaá tri thûác. Àïí nhanh choáng thu heåp khoaãng caách tuåt hêåu phaát triïín, hoå cêìn vaâ coá thïí têåp trung nöî lûåc vaâo ba khêu cuöëi. Mö hònh phaát triïín Àöng aá mêëy thêåp niïn gêìn àêy dûåa trïn nguyïn tùæc chuã yïëu laâ "bùæt chûúác" àïí àuöíi kõp, tûác laâ têåp trung vaâo ba khêu cuöëi. Thaânh tñch maâ Àöng aá àaåt àûúåc cho thêëy sûå àuáng àùæn cuãa caách lûåa choån naây.

* Àùåc àiïím cuãa kinh tïë tri thûác

Kinh tïë tri thûác coá nhiïìu àùåc àiïím cú baãn khaác biïåt so vúái caác nïìn (hònh thaái) kinh tïë trûúác noá. Nhûäng àùåc àiïím naây coân àang àõnh hònh vaâ tiïëp tuåc àûúåc phaát hiïån chûá chûa phaãi àaä böåc löå àêìy àuã. Tuy nhiïn, coá thïí nïu ba àùåc trûng cú baãn coá tñnh xuyïn suöët.

1. Tri thûác khoa hoåc vaâ cöng nghïå cuâng vúái lao àöång kyä nùng cao laâ lûåc lûúång saãn xuêët thûá nhêët, laâ lúåi thïë phaát triïín quyïët àõnh

Lõch sûã phaát triïín hiïån àaåi chûáng toã rùçng lúåi thïë vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn, vïì nguöìn nhên lûåc ngaây caâng giaãm búát. Trong khi àoá, trònh àöå khoa hoåc - cöng nghïå vaâ nguöìn nhên lûåc kyä nùng cao (bao göìm nhên lûåc trñ tuïå) caâng àoáng vai troâ quyïët àõnh thùæng lúåi trong cuöåc àua tranh - caånh tranh phaát triïín.

"Caác nûúác àang phaát triïín khöng coân coá thïí mong chúâ àùåt sûå phaát triïín cuãa mònh dûåa trïn lúåi thïë so saánh vïì lao àöång - tûác lao àöång cöng nghiïåp reã - àûúåc nûäa. Lúåi thïë so saánh coá hiïåu quaã bêy giúâ phaãi laâ ûáng duång tri thûác" (P. Drucker, 1994).


2. Cêëu truác maång - toaân cêìu

Nïìn kinh tïë thïë giúái hiïån àaåi àang àûúåc cêëu truác thaânh möåt maång lûúái toaân cêìu. "Maång" laâ thuöåc tñnh phên biïåt chuã yïëu hïå thöëng naây vúái caác hïå thöëng trûúác. Vïì baãn chêët, hïå thöëng maång àûúåc cêëu truác "ngang", khaác cùn baãn vúái caác nïìn kinh tïë trûúác àêy vêån àöång trong cêëu truác chuã àaåo laâ hònh thaáp (cêëu truác "doåc"). Àêy laâ cú súã àïí noái àïën tñnh caách maång hay bûúác ngoùåt lõch sûã cuãa quaá trònh chuyïín sang kinh tïë tri thûác àang diïîn ra.

Maång lûúái toaân cêìu cuãa nïìn kinh tïë tri thûác àûúåc kiïën taåo búãi:

(i) Caác "chêët liïåu" phaát triïín cú baãn khaác trûúác (nhûäng cöng cuå múái, vñ duå maáy tñnh, maång viïîn thöng, maång internet, caác loaåi vêåt liïåu múái, cöng nghïå "gen", thûúng maåi àiïån tûã, v.v.), nhûäng nhên vêåt múái (têìng lúáp caác nhaâ kyä trõ àoáng vai troâ quyïët àõnh, ngûúâi lao àöång trñ thûác, caác "siïu" cöng ty xuyïn quöëc gia, v.v..) nïn cuäng vêån àöång theo nguyïn lyá múái;

(ii) Hïå thöëng phên cöng quöëc tïë - toaân cêìu thay cho hïå thöëng phên cöng lao àöång quöëc tïë, quöëc gia. Àêy laâ möåt cêëu truác múái vïì nguyïn tùæc. Noá vêån àöång theo nhûäng quy tùæc saãn xuêët thûúng maåi vaâ taâi chñnh múái (caác thïí chïë vaâ "luêåt chúi" toaân cêìu múái (WTO thay GATT, WB vaâ IMF hoaåt àöång vúái caác chûác nùng vaâ sûá mïånh àang àûúåc àoâi hoãi phaãi thay àöíi, tûå do hoaá thöng tin vaâ tri thûác, v.v.), trong khöng gian toaân cêìu hoaá. Àùåc trûng cuãa khöng gian toaân cêìu hoaá laâ thúâi gian ngùæn laåi, khöng gian thu heåp vaâ caác àûúâng biïn giúái mêët dêìn;

(iii) Quaá trònh phi têåp trung hoaá cêëu truác kinh tïë - xaä höåi. Cêëu truác maång gùæn vúái quaá trònh phi têåp trung hoaá cêëu truác. Quaá trònh àö thõ hoaá diïîn ra theo nhûäng xu hûúáng vaâ quy tùæc múái. Caác àö thõ khöíng löì khöng coân laâ sûå lûåa choån duy nhêët vaâ dûúâng nhû ngaây caâng khöng phaãi laâ sûå lûåa choån chuã yïëu. Khaái niïåm vùn phoâng, chöî laâm viïåc têåp trung haâng chuåc, haâng trùm, thêåm chñ haâng nghòn ngûúâi kiïíu cöng xûúãng àaä thay àöíi maånh meä khi cöng viïåc chuã yïëu cuãa xaä höåõ laâ saãn xuêët tri thûác, àûúåc tiïën haânh trong möi trûúâng tûå àöång hoaá cao trïn cú súã maång thöng tin, vúái caác cöng cuå chñnh laâ maáy vi tñnh nöëi maång;

(iv) Sûå thay àöíi cú cêëu quyïìn lûåc trong nïìn kinh tïë. Hònh thaái phaát triïín dûåa trïn quan hïå lïå thuöåc - cai trõ cuãa caác nïìn kinh tïë


trûúác àêy àûúåc thay thïë bùçng quan hïå tham dûå - bònh àùèng vïì chûác nùng trong cú cêëu cuãa caác thaânh töë;

(v) Sûå khöng thuêìn nhêët cêëu truác cuãa nïìn kinh tïë tri thûác trïn phaåm vi toaân cêìu. Trong maång lûúái kinh tïë toaân cêìu, vêîn töìn taåi nhûäng maãng, vuâng cêëu truác (khu vûåc, quöëc gia, ngaânh) coá trònh àöå phaát triïín thêëp xa caác maãng, vuâng khaác. Do àoá, sûå bònh àùèng vïì nguyïn tùæc cuãa caác böå phêån cêëu truác maång khöng coá nghôa laâ sûå bònh àùèng trïn thûåc tïë giûäa chuáng taåi tûâng thúâi àiïím xaác àõnh vaâ trong nhûäng quan hïå xaác àõnh.

Nhûäng àiïìu noái trïn coá haâm yá:

+ Thûá nhêët, khaã nùng vûúåt boã hay tuåt hêåu phaát triïín cuãa möîi quöëc gia (hay cuãa bêët cûá yïëu töë cêëu truác naâo) tuyâ thuöåc vaâo võ trñ - võ thïë cuãa noá trong maång kinh tïë toaân cêìu, tûác laâ tuyâ thuöåc vaâo khaã nùng xaác lêåp quan hïå vúái caác nhên vêåt múái, cöng cuå múái àïí coá àûúåc caác àiïìu kiïån phaát triïín (caác lúåi thïë phaát triïín do thúâi àaåi taåo ra).

+ Thûá hai, nhêån xeát trïn coá nghôa rùçng muöën phaát triïín thò phaãi gia nhêåp maång toaân cêìu, phaãi trúã thaânh thaânh viïn (yïëu töë cêëu truác) cuãa maång.

+ Thûá ba, gia nhêåp maång haâm chûáa khaã nùng phaãi chõu "ruãi ro" toaân cêìu. Sûå ruãi ro naây coá nguöìn göëc tûâ tñnh khöng thuêìn nhêët cuãa cêëu truác maång (võ thïë khöng tûúng àûúng cuãa caác yïëu töë) - nguyïn nhên gêy ra sûå bêët bònh àùèng thûåc tïë giûäa caác yïëu töë khi tham gia maång. Trònh àöå phaát triïín caâng caách xa trònh àöå chung cuãa maång thò àöå ruãi ro caâng lúán. Song kinh nghiïåm thûåc tïë cho thêëy rùçng trong khi nhûäng ruãi ro do tham gia maång gêy ra laâ mang tñnh tiïìm thïë thò ruãi ro do khöng tham gia maång laâ chùæc chùæn vaâ lúán hún bêët kyâ ruãi ro naâo do tham gia maång.

3. Töëc àöå biïën àöíi cûåc cao:

Àùåc àiïím quan troång bêåc nhêët cuãa kinh tïë tri thûác laâ töëc àöå biïën àöíi cûåc kyâ cao. Coá vö söë bùçng chûáng chûáng minh àiïìu àoá.

(i) Töëc àöå saãn sinh tri thûác tùng theo cêëp söë nhên. Theo möåt söë tñnh toaán, hiïån nay, lûúång tri thûác cuãa loaâi ngûúâi àûúåc nhên àöi sau möîi möåt 15 nùm vaâ vúái cêëp àöå chêët lûúång khaác hùèn(*). Caách àêy 100 nùm, àïí laâm viïåc àoá, loaâi ngûúâi cêìn gêëp hún 3 lêìn thúâi gian àoá. Caâng luâi vaâo quaá khûá thò quaäng thúâi gian nhên àöi tri thûác caâng lúán, ào bùçng thïë kyã vaâ thiïn niïn kyã.


(ii) Töëc àöå thay àöíi giaá caã:

Chi phñ giao thöng, truyïìn thöng vaâ maáy tñnh (USD, 1990)

Cûúác vêån taãi biïín vûúåt àaåi dûúng vaâ phñ caãng/têën

Cûúác haâng khöng (doanh thu 1 dùåm/haânh khaách)

Cuöåc àiïån thoaåi (3 phuát tûâ New York túái Luên àön)

Maáy tñnh (chó söë 1990=100)

1930 60 0,68 245

1940 63 0,46 189

1950 34 0,30 53

1960 27 0,24 46 12.500

1970 27 0,16 32 1.947

1980 24 0,10 5 362

1990 29 0,11 3 100

(giaãm hún 1/2) (giaãm 6 lêìn) (giaãm 82 lêìn) (giaãm 125 lêìn)

UNDP. Baáo caáo Phaát triïín con ngûúâi 1999.

(iii) Töëc àöå ûáng duång cuãa phaát minh khoa hoåc vaâo thûåc tiïîn

Nhûng cuäng coá yá kiïën khaác cho rùçng quaäng thúâi gian àoá hiïån nay ngùæn hún nhiïìu. "Möåt nhaâ khoa hoåc àaä nhêån àõnh: "Tri thûác cuãa loaâi ngûúâi úã thïë kyã XIX cûá khoaãng 50 nùm thò tùng gêëp àöi; sang àêìu thïë kyã XX, cûá 30 nùm tùng gêëp àöi; vaâo giûäa thïë kyã XX, cûá 10 nùm tùng gêëp àöi; àïën thêåp kyã 70, cûá 5 nùm tùng gêëp àöi; túái thêåp kyã 80, cûá 3 nùm tùng gêëp àöi".

Thuöåc tñnh töëc àöå biïën àöíi cao haâm yá:

+ Thûá nhêët, sûå phaát triïín diïîn ra vúái àöå bêët àõnh cao vaâ viïåc dûå àoaán khaã nùng xaãy ra caác biïën cöë trong xu hûúáng chuáng trúã nïn cûåc kyâ khoá khùn.

+ Thûá hai, khaã nùng bùæt kõp caác nûúác ài trûúác cuäng lúán nhû khaã nùng bõ tuåt hêåu xa hún. Mûác àöå hiïån thûåc hoaá möîi möåt khaã


nùng tuyâ thuöåc vaâo nhiïìu yïëu töë chuã quan, trong àoá, trûúác hïët phaãi kïí àïën tñnh húåp lyá cuãa mö hònh vaâ chiïën lûúåc "ài tùæt" àûúåc lûåa choån cuäng nhû quyïët têm theo àuöíi noá.

+ Thûá ba, mö hònh "ài tùæt" àïí chuyïín sang kinh tïë tri thûác laâ rêët cao. Àiïìu naây thïí hiïån trong baãn thên logic cuãa quaá trònh hiïån thûåc hoaá tri thûác göìm 5 cöng àoaån nïu trïn vaâ khaã nùng "nhaãy voåt cú cêëu" theo nguyïn lyá chu kyâ saãn phêím cuãa kinh tïë hoåc.

Ba àùåc àiïím nïu trïn laâ nhûäng thuöåc tñnh chuã yïëu cuãa kinh tïë tri thûác. Chuáng cuäng laâ nguöìn göëc cuãa moåi cú may vaâ ruãi ro phaát triïín, nhêët laâ àöëi vúái caác nïìn kinh tïë laåc hêåu.

Möëi quan hïå naây biïíu hiïån ra thaânh hai loaåi thaách thûác. Thûá nhêët laâ thaách thûác gia nhêåp vaâ sinh töìn trong maång (hay höåi nhêåp vaâ caånh tranh trong nïìn kinh tïë toaân cêìu). Thûá hai laâ thaách thûác àua tranh töëc àöå àïí thoaát khoãi nguy cú tuåt hêåu phaát triïín. Vêën àïì thúâi cú phaát triïín àûúåc hiïíu laâ töí húåp cuãa hai thaách thûác àoá.

II. NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC TRONG SÚ ÀÖÌ PHAÁT TRIÏÍN TÖÍNG QUAÁT

Vïì nguyïn lyá chung: sûå xuêët hiïån cuãa kinh tïë tri thûác khöng vûúåt khoãi sú àöì cuãa Marx vïì sûå tiïën hoaá cuãa lõch sûã thöng qua ba hònh thaái kinh tïë.

Lûúåc àöì ba hònh thaái kinh tïë cuãa Marx

Hònh thaái thûá nhêët

Hònh thaái thûá hai Hònh thaái thûá ba

Àõnh võ trong sú àöì

Kinh tïë tûå nhiïn, tûúng àûúng vúái nïìn kinh tïë nöng nghiïåp vaâ xaä höåi nöng dên cöí truyïìn

Hònh thaái thõ trûúâng, tûúng àûúng vúái nïìn kinh tïë thõ trûúâng cuãa thúâi àaåi cöng nghiïåp cú khñ vaâ xaä höåi cöng nghiïåp

Hònh thaái cöång saãn chuã nghôa, tûúng àûúng vúái nïìn kinh tïë coá trònh àöå phaát triïín rêët cao (kinh tïë tri thûác coá thïí laâ möåt caách diïîn àaåt) vaâ xaä höåi tûå do chên chñnh(**)

Phûúng thûác töìn Tûå cêëp tûå tuác, Phên cöng vaâ Phên cöng vaâ


taåi kheáp kñn trong tûâng cöång àöìng nhoã taách biïåt

trao àöíi bõ giúái haån búãi caác biïn giúái àõa phûúng, quöëc gia

trao àöíi phöí biïën thöng qua maång liïn kïët toaân cêìu khöng coá biïn giúái

Lúåi thïë phaát triïín chuã yïëu

Taâi nguyïn thiïn nhiïn

Cöng cuå kyä thuêåt = lao àöång vêåt hoaá

Tri thûác cuãa con ngûúâi (khoa hoåc - cöng nghïå), kyä nùng lao àöång

Cú súã quyïìn lûåc Sûå lïå thuöåc caá nhên trûåc tiïëp, dûåa vaâo súã hûäu ruöång àêët

Sûå lïå thuöåc vaâo vêåt thöng qua tû baãn (lao àöång vêåt hoaá)

Tûå do caá nhên dûåa trïn sûå phaát triïín toaân diïån vaâ khöng haån chïë cuãa hoå

Nguöìn: K. Marx. Caác baãn thaão kinh tïë 1875-1861. Trong K. Marx - F. Engels Toaân têåp. Têåp 46, phêìn I. NXB Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ nöåi, 1998. Trang 166-167 vaâ caác trang khaác.

Tûâ lûúåc àöì trïn, coá thïí ruát ra möåt söë nhêån xeát:

Thûá nhêët, logic kinh tïë àûúåc hònh thaânh trïn nïìn taãng logic phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët. Noái àuáng hún, àoá chñnh laâ logic phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët trong sûå biïíu hiïån xaä höåi cuãa noá.

Thûá hai, coá sûå tûúng àöìng cú baãn cuãa nïìn kinh tïë tri thûác vúái hònh thaái kinh tïë thûá ba trong sú àöì cuãa Marx. Deâ dùåt nhêët cuäng coá thïí noái rùçng trong têët caã caác nïìn kinh tïë töìn taåi hiïån thûåc thò kinh tïë tri thûác gêìn hún caã vúái hònh thaái kinh tïë thûá ba (Marx coi àêy laâ hònh thaái cöång saãn chuã nghôa), mang nhiïìu àùåc trûng chêët lûúång cú baãn cuãa hònh thaái naây. Ba yïëu töë chñnh cuãa hònh thaái nïu trong lûúåc àöì àïìu chûáng toã àiïìu àoá. Riïng vïì cú súã quyïìn lûåc cuãa hònh thaái thûá ba, trong àiïìu kiïån hiïån nay, coá thïí diïîn dõch ra thaânh "tri thûác vaâ kyä nùng lao àöång cuãa con ngûúâi" maâ khöng gùåp möåt mêu thuêîn logic naâo. Tuy nhiïn, àïí chûáng minh nhêån àõnh àoá, cêìn coá sûå nghiïn cûáu vaâ trònh baây coá hïå thöëng hún - àiïìu khöng thïí thûåc hiïån àûúåc trong khuön khöí baâi viïët naây.


Haâm yá quan troång nhêët cuãa caác lêåp luêån trïn maâ baâi viïët muöën àïì cêåp túái laâ úã àiïím khaác.

Àoá laâ: vúái viïåc chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, tûác laâ chuyïín sang möåt hïå phaåm truâ múái, nguyïn lyá phaát triïín... àaä thay àöíi cùn baãn. Nïìn taãng phaát triïín múái àoâi hoãi phaãi cêëu truác laåi toaân böå hïå thöëng xaä höåi (bao göìm ûáng xûã caá nhên) dûåa trïn caác caác cú súã cuä, kïí caã cú súã cöng nghiïåp hiïån àaåi nhêët cuãa thúâi àaåi cú khñ - laâ traång thaái maâ hiïån nay, nïìn kinh tïë nûúác ta coân chûa àaåt túái. Trong nïìn kinh tïë thöng tin toaân cêìu hoaá, tñnh hïå thöëng (cêëu truác maång) vaâ sûå höåi nhêåp phaát triïín cuãa caác böå phêån cuãa maång gia tùng, ngaây caâng vûúåt ra khoãi nhûäng raâng buöåc coá tñnh àõa phûúng vïì truyïìn thöëng vùn hoaá, tön giaáo (vaâ hïå tû tûúãng). Loaâi ngûúâi, duâ úã nhûäng mûác àöå khöng giöëng nhau úã tûâng böå phêån cuå thïí, àang bõ cuöën vaâo vaâ bõ chi phöëi ngaây caâng maånh, caâng nhanh búãi nguyïn lyá (quyä àaåo) phaát triïín múái.

* Tñnh khöng àöìng nhêët hay sûå giao thoa caác hònh thaái vaâ mêu thuêîn phaát triïín.

Trïn thûåc tïë, sûå phaát triïín cuãa lõch sûã khöng diïîn ra hoaân toaân theo caách tuêìn tûå - trûåc tuyïën. Luön luön coá sûå giao thoa cuãa 2 - 3 hònh thaái khaác nhau (ba laân soáng - Toffler) trong möîi nûúác vaâ trïn phaåm vi toaân cêìu trong tûâng giai àoaån phaát triïín xaác àõnh. Nhûng:

a) Àöëi vúái möîi chuã thïí (caá nhên, àõa phûúng, quöëc gia), úã möåt giai àoaån xaác àõnh, luön luön töìn taåi möåt hònh thaái (traång thaái) chuã àaåo.

b) Trong böëi caãnh toaân cêìu hoaá hiïån nay, vïì mùåt thúâi àaåi, xu hûúáng chuã àaåo duy nhêët laâ tiïën lïn kinh tïë tri thûác. ñt nhêët thò cuäng phaãi noái moåi quaá trònh phaát triïín hiïån thûåc, úã bêët cûá quöëc gia naâo cuäng bõ chi phöëi búãi xu hûúáng kinh tïë tri thûác vaâ caác yïëu töë cuãa noá nhû laâ nhûäng lûåc lûúång quyïët àõnh.

Tñnh phûác taåp cuãa quaá trònh phaát triïín, thûåc chêët cuãa thúâi cú hay thaách thûác nùçm trong sûå giao thoa - höîn húåp cuãa caác hònh thaái trong khuön khöí töìn taåi möåt xu hûúáng chñnh nhû vêåy. Xeát trong tiïën trònh chung vaâ lêëy kinh tïë tri thûác laâm möëc - muåc tiïu hiïån thûåc thò trònh àöå xuêët phaát thêëp, yïu cêìu tñnh tuêìn tûå trong tiïën trònh cú cêëu, sûå nñu keáo cuãa caác lûåc lûúång àaåi diïån cho caác hònh thaái trûúác laâ nhûäng yïëu töë cú baãn gêy ra caái maâ Toffler goåi laâ "cuá söëc


tûúng lai" (future shock), haån chïë khaã nùng tiïëp cêån àïën caác nguyïn lyá phaát triïín múái cuãa xaä höåi vaâ cuãa möîi ngûúâi.

Sûå khaác biïåt cuãa hai hïå thöëng cêëu truác - cêëu truác doåc (hònh thaáp), dûåa trïn quyïìn lûåc cuãa súã hûäu àêët àai (cuãa tiïìn vaâ cuãa tû baãn) vaâ quyïìn lûåc chuyïn chïë, bõ giúái haån trong phaåm vi quöëc gia, búãi nùng lûåc quöëc gia (hïå thöëng àoáng) cuãa xaä höåi nöng nghiïåp (vaâ xaä höåi cöng nghiïåp) vaâ cêëu truác ngang (maång lûúái) dûåa trïn quyïìn lûåc cuãa tri thûác, cuãa thöng tin vaâ cuãa chïë àöå dên chuã, àûúåc thûåc hiïån trïn phaåm vi thïë giúái, búãi nùng lûåc toaân cêìu (hïå thöëng múã) cuãa xaä höåi thöng tin laâ nguyïn nhên laâm bûúác chuyïín cêëu truác giûäa chuáng trúã nïn vö cuâng khoá khùn.

Hai lûåc lûúång chuã yïëu xung àöåt vúái xu hûúáng àöíi múái:

1. Nhûäng ngûúâi àûúåc hûúãng lúåi tûâ viïåc duy trò cú cêëu cuä (caác caá nhên vaâ nhoám àaåi diïån hïå thöëng).

2. Nhûäng ngûúâi thiïëu khaã nùng "nhêåp cuöåc" (thiïëu "tri thûác", khöng coá nùng lûåc ? khöng coá cú höåi).

? Giaãi phaáp khùæc phuåc möîi loaåi yïëu töë caãn trúã laâ khaác nhau.

Cho loaåi 1: gaåt boã, thay àöíi.

Cho loaåi 2: tùng cûúâng nùng lûåc (phöí cêåp hoaá nùng lûåc nhêåp cuöåc)

* Vïì sûå giao thoa cú cêëu kinh tïë: trong tûâng giai àoaån phaát triïín xaác àõnh, sûå tröån lêîn cuãa caác trònh àöå khaác nhau trong möîi ngaânh hay trong toaân böå nïìn kinh tïë laâ khöng traánh khoãi. Àöëi vúái nhûäng nûúác chêåm phaát triïín, sûå töìn taåi úã võ thïë thöëng trõ hay chi phöëi cuãa caác yïëu töë thuöåc cú cêëu cuä taåo nïn haâng loaåt raâng buöåc àöëi vúái tiïën trònh chuyïín sang kinh tïë tri thûác. Nhûäng raâng buöåc àoá laâ:

- Lûåc lûúång lao àöång ñt tri thûác, thiïëu kyä nùng (lao àöång nöng nghiïåp laåc hêåu) chiïëm tuyïåt àa söë laâm cho bûúác quaá àöå lao àöång diïîn ra chêåm;

- Nguöìn lûåc taâi chñnh khan hiïëm.

- Tiïìm lûåc cöng nghiïåp vaâ khoa hoåc (tri thûác) yïëu vaâ thêëp keám.

- Caác möëi liïn hïå "múã" haån chïë.

Nhûäng yïëu töë naây tûå noá chûáa àûång nùng lûåc nhêåp "maång" yïëu, caãn trúã khaã nùng tiïëp cêån caác cú höåi phaát triïín vaâ gêy ra sûå chêåm chaåp cuãa quaá trònh biïën àöíi.


III. MÖÅT SÖË YÁ KIÏËN VÏÌ VIÏÅC LÛÅA CHOÅN MÖ HÒNH PHAÁT TRIÏÍN CUÃA VIÏÅT NAM DÛÚÁI TAÁC ÀÖÅNG CUÃA XU HÛÚÁNG CHUYÏÍN SANG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC:

Nguyïn tùæc chung:

Viïåc lûåa choån mö hònh phaát triïín cuãa Viïåt Nam bõ raâng buöåc búãi hai àiïìu kiïån cú baãn:

i) Tònh traång keám phaát triïín (ngheâo + laåc hêåu);

ii) Xu hûúáng toaân cêìu hoaá kinh tïë quöëc tïë àoâi hoãi phaãi ài nhanh quaá trònh múã cûãa, höåi nhêåp quöëc tïë. Theo xu hûúáng naây, viïåc chuyïín sang kinh tïë tri thûác trúã thaânh tiïìn àïì cuãa sûå phaát triïín.

Möëi quan hïå cuãa hai àiïìu kiïån naây chûáa àûång thûåc chêët cuãa nguy cú tuåt hêåu vaâ thaách thûác phaát triïín maâ Viïåt Nam àang àöëi mùåt: tònh traång yïëu keám, chêåm phaát triïín àöëi diïån vúái möåt thïë giúái phaát triïín cao hún vaâ àang biïën àöíi vúái töëc àöå nhanh hún. Trong khi àoá, àïí phaát triïín àûúåc, àïí vûúåt qua àûúåc tònh traång chêåm phaát triïín, vúái têët caã sûå ngheâo naân vaâ thêëp keám vïì trònh àöå, Viïåt Nam phaãi nhêåp vaâo quyä àaåo phaát triïín cuãa thïë giúái àoá, vêån àöång trong hïå thöëng quy tùæc chung cuãa hïå thöëng toaân cêìu, bao göìm caã quy tùæc vïì töëc àöå.

Àïí phaát triïín, Viïåt Nam bùæt buöåc phaãi giaãi quyïët nhiïåm vuå "keáp": i) vûúåt thoaát khoãi sûå laåc hêåu cuãa nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi nöng dên; ii) chuyïín nhanh sang kinh tïë tri thûác (thûåc chêët laâ nhaãy voåt//boã qua möåt trònh àöå, möåt thúâi àaåi kyä thuêåt). Hai nhiïåm vuå trïn cuâng nùçm trïn möåt truåc phaát triïín. Song nöåi dung cuãa chuáng khöng hoaân toaân àöìng nhêët. Nhiïåm vuå thûá nhêët nhêën maånh àïën àiïím xuêët phaát (muåc tiïu vûúåt thoaát khoãi tònh traång hiïån taåi), àïën logic tuêìn tûå cuãa sûå phaát triïín (chuyïín tûâ nïìn kinh tïë nöng dên - nöng nghiïåp, tûác hònh thaái thûá nhêët, sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng - cöng nghiïåp, tûác hònh thaái hai. Nhiïåm vuå thûá hai nhêën maånh àïën àñch phaãi àaåt àïën (muåc tiïu hûúáng àñch), àïën logic phaát triïín nhaãy voåt: àõnh hûúáng vaâ taåo lêåp cú súã phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác (hònh thaái thûá ba) ngay tûâ khi chûa hoaân toaân thoaát khoãi hònh thaái thûá nhêët. Sûå kïët húåp àoá taåo thaânh phûúng thûác phaát triïín àùåc thuâ trong thúâi hiïån àaåi: vûâa phaãi tuêìn tûå, vûâa phaãi nhaãy voåt (bao haâm sûå ruát ngùæn nhûng khöng chó coá ruát ngùæn).


Tònh huöëng bùæt buöåc giaãi quyïët àöìng thúâi hai nhiïåm vuå àoá àoâi hoãi phaãi coá thaái àöå triïåt àïí vúái thõ trûúâng vaâ múã cûãa - höåi nhêåp (àõnh hûúáng thïí chïë: quyïët àõnh), caác chñnh saách phaãi thûåc sûå xuêët phaát tûâ muåc tiïu phaát triïín lêëy sûå giaâu coá cuãa nhên dên laâ lúåi ñch töëi cao, laâ truåc cöët loäi cuãa caác cên nhùæc phaát triïín.

Cho àïën nay, thûåc tiïîn cho thêëy thõ trûúâng laâ cú chïë phên phöëi nguöìn lûåc töëi ûu. Trong cú chïë naây, caånh tranh àoáng vai troâ laâ àöång lûåc phaát triïín maånh nhêët. Àöëi vúái nûúác ta hiïån nay, khi xuêët phaát tûâ chöî lêëy phaát triïín laâm lúåi ñch töëi cao, roä raâng cêìn phaãi àêíy nhanh quaá trònh caãi caách thõ trûúâng (àöíi múái maånh meä khu vûåc DNNN, thûåc sûå khuyïën khñch phaát triïín khu vûåc tû nhên thöng qua hïå thöëng caác chñnh saách thõ trûúâng trong giai àoaån ngùæn vaâ trung haån trûúác mùæt.

Àöëi vúái vêën àïì múã cûãa - höåi nhêåp, cêìn quaán triïåt roä khöng múã cûãa - höåi nhêåp thò khöng coá bêët cûá cú höåi naâo àïí phaát triïín, chûa noái àïën phaát triïín nhaãy voåt. Phaãi nhêån thûác rùçng khöng coá cú höåi phaát triïín do khöng àêíy maånh múã cûãa, höåi nhêåp chñnh laâ ruãi ro lúán nhêët, hún moåi ruãi ro maâ höåi nhêåp coá thïí gêy ra. Tñch cûåc múã cûãa vaâ höåi nhêåp, theo nghôa àoá, laâ sûå lûåa choån duy nhêët, mang tñnh söëng coân (tûå do hoaá mêåu dõch, möi trûúâng thu huát àêìu tû nûúác ngoaâi, caác thïí chïë, chñnh saách, quy àõnh àûúåc sûãa àöíi hoaân chónh dêìn theo chuêín mûåc (luêåt chúi) quöëc tïë.

iv) Möåt söë "nuát" àöåt phaá àïí chuyïín sang kinh tïë tri thûác

Nguyïn tùæc chung

Nhaâ nûúác cêìn ñt can thiïåp vaâo caác quyïët àõnh àêìu tû cuãa doanh nghiïåp, kïí caã DNNN. Àoá chuã yïëu laâ chûác nùng cuãa thõ trûúâng. Chó coá xuêët phaát tûâ caác tñn hiïåu àõnh hûúáng cuãa thõ trûúâng, múái coá thïí chuyïín phûúng hûúáng àêìu tû nghiïng vïì thay thïë nhêåp khêíu, hûúáng nöåi, dûåa vaâo baão höå, têåp trung phaát triïín maånh caác ngaânh thêm duång vöën hún laâ thêm duång lao àöång thúâi gian qua sang hûúáng dûåa trïn lúåi thïë, hûúáng vaâo lúåi thïë vaâ nêng cao sûác caånh tranh. Àïí phaát triïín möi trûúâng kinh doanh thõ trûúâng laânh maånh, möåt söë àiïím mêëu chöët cêìn phaãi laâm vúái vai troâ quyïët àõnh cuãa nhaâ nûúác laâ:


- Haån chïë töëi àa xu hûúáng àöåc quyïìn cuãa caác DNNN vaâ DN FDI (cùn nguyïn cuãa sûå hònh thaânh caác nhoám lúåi ñch àöåc quyïìn - hûúáng nöåi àûúåc thïí chïë hoaá).

- Thi haânh caác chñnh saách khuyïën khñch xuêët khêíu vaâ caånh tranh quöëc tïë.

Cú chïë thõ trûúâng chùæc chùæn laâ phûúng thûác hûäu hiïåu nhêët àïí thûåc hiïån bûúác quaá àöå lao àöång (giaãi quyïët aáp lûåc lúán nhêët hiïån nay laâ viïåc laâm - thêët nghiïåp), cuäng laâ khêu troång têm cuãa quaá trònh hònh thaânh cú cêëu kinh tïë húåp lyá, coá thïí diïîn ra thuêån lúåi vaâ coá hiïåu quaã.

Lûåa choån mö hònh

* Àùåt vêën àïì:

Tûâ àiïím xuêët phaát thêëp, tiïìm lûåc yïëu, trong àiïìu kiïån sûå biïën àöíi khoa hoåc - cöng nghïå trïn thïë giúái laåi diïîn ra rêët nhanh, liïåu nûúác ta coá thïí àaåt àûúåc nhûäng thaânh cöng mong muöën trong viïåc taåo ra nïìn khoa hoåc - cöng nghïå àaåt tiïu chuêín quöëc tïë trong möåt thúâi gian tûúng àöëi ngùæn (10-20 nùm) khöng? coá thïí àaåt kïët quaã trong 4 chûúng trònh khoa hoåc cöng nghïå ûu tiïn (cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu múái vaâ cöng nghïå tûå àöång hoaá) àuã laâm cú súã baão àaãm cho sûå phaát triïín kinh tïë trïn nïìn taãng tûå chuã cöng nghïå khöng? v.v..

Coá thïí quy vïì möåt cêu hoãi thïí hiïån roä tñnh thûåc tiïîn hún: Bùæt chûúác hay tûå saáng taåo laâ chñnh seä laâ mö hònh thñch húåp (hiïåu quaã) hún cho nûúác ta trong giai àoaån 10-15 nùm túái? Thûåc chêët cuãa vêën àïì mö hònh phaát triïín theo àõnh hûúáng kinh tïë tri thûác úã nûúác ta hiïån nay laâ xûã lyá möëi quan hïå giûäa mö hònh nghiïng vïì tiïëp thu - ûáng duång caác thaânh tûåu khoa hoåc - cöng nghïå (hay coân goåi laâ mö hònh bùæt chûúác cöng nghïå) vaâ mö hònh nghiïng vïì taåo lêåp cú súã khoa hoåc riïng àïí tûâ àoá, phaát triïín nïìn cöng nghïå - cöng nghiïåp cuãa mònh trong 10-15 nùm túái. Ngùæn goån hún, àoá laâ vêën àïì vïì sûå lûåa choån bûúác ài, lûåa choån trêåt tûå ûu tiïn phaát triïín khoa hoåc - cöng nghïå trong quan hïå vúái phaát triïín kinh tïë cuãa giai àoaån túái.

Khi giaãi quyïët vêën àïì naây, mö hònh phaát triïín Àöng aá àûa ra nhiïìu gúåi yá thiïët thûåc.


Khoaãng caách khaá xa vïì trònh àöå phaát triïín (bao göìm trònh àöå khoa hoåc - cöng nghïå) giûäa nûúác ta vúái thïë giúái; sûå haån chïë vïì tiïìm lûåc vêåt chêët (taâi chñnh, nïìn taãng vêåt chêët - kyä thuêåt) cuãa nûúác ta àoâi hoãi rùçng phaãi thiïët lêåp möåt trêåt tûå ûu tiïn àêìu tû cho nhiïåm vuå phaát triïín kinh tïë nhanh vaâ nhiïåm vuå xêy dûång möåt nïìn khoa hoåc cú baãn àaåt trònh àöå tiïn tiïën cuãa thïë giúái. Vïì mùåt kinh tïë hoåc, àêy laâ sûå lûåa choån àêìu tû mang tñnh àaánh àöíi. Trïn têìm nhòn daâi haån, xuêët phaát tûâ nhêån thûác vïì yïu cêìu thoaát khoãi nguy cú tuåt hêåu phaát triïín vaâ tûâ caác kinh nghiïåm, tuy laâ phiïën diïån, cuãa mö hònh phaát triïín Àöng aá, thiïët nghô rùçng sûå lûåa choån húåp lyá cuãa nûúác ta trong giai àoaån vaâi chuåc nùm túái laâ mö hònh nghiïng vïì tiïëp thu - ûáng duång (hay hoåc hoãi - khai thaác) khoa hoåc - cöng nghïå thïë giúái àïí àêíy nhanh quaá trònh phaát triïín kinh tïë. Àûúng nhiïn, sûå lûåa choån naây khöng coá nghôa laâ tuyïn nhiïn boã mùåc khoa hoåc. Vêën àïì àùåt ra laâ roä raâng: cêìn ûu tiïn àêìu tû cho hoaåt àöång tiïëp thu - ûáng duång caác thaânh tûåu phaát triïín cao àaä coá sùén trïn thïë giúái; chó têåp trung ûu tiïn cho hoaåt àöång nghiïn cûáu khoa hoåc cú baãn möåt söë hûúáng maâ ta coá thïí vaâ coá triïín voång lêu daâi trïn phaåm vi toaân cêìu.

Trong quan hïå vúái àõnh hûúáng phaát triïín kinh tïë tri thûác, möåt trong nhûäng nöåi dung quan troång nhêët cuãa mö hònh phaát triïín laâ phaát triïín nguöìn nhên lûåc, trong àoá, mêëu chöët laâ phaát triïín hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo.

Möåt yïu cêìu gay gùæt àang àùåt ra cho nûúác ta laâ phaãi nhanh choáng caãi caách cùn baãn hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo. Tñnh hiïín nhiïn cuãa yïu cêìu naây caâng roä raâng khi àùåt tònh traång hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo hiïån thúâi àöëi diïån vúái àõnh hûúáng phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác.

Vïì nguyïn tùæc, àiïím àêìu tiïn, coá tñnh quyïët àõnh àöëi vúái toaân böå nhiïåm vuå caãi caách hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo laâ thay àöíi quan niïåm, tûâ chöî coi giaáo duåc - àaâo taåo laâ hoaåt àöång mang tñnh phuác lúåi laâ chñnh sang quan niïåm coi àêy laâ hoaåt àöång àêìu tû laâ chñnh, thêåm chñ laâ àêìu tû troång àiïím nhêët.

Cêìn nhêån thûác roä rùçng dûúái sûå chi phöëi cuãa quan niïåm coi giaáo duåc - àaâo taåo laâ hoaåt àöång mang tñnh phuác lúåi laâ chñnh, khoá coá thïí (thêåm chñ khöng thïí) nêng cao chêët lûúång giaáo duåc - àaâo taåo theo kõp yïu cêìu, khöng thïí nêng cao hiïåu quaã àêìu tû cho lônh vûåc naây. Viïåc duy trò quan niïåm àoá cuäng laâm cho nhiïåm vuå caãi caách, àöíi múái


chûúng trònh giaáo duåc - àaâo taåo trúã nïn thiïëu tñnh khaã thi. Viïåc chuyïín sang caách nhòn àêìu tû laâ caách thûác giuáp hoaåt àöång giaáo duåc - àaâo taåo vêån haânh theo caác nguyïn tùæc phuâ húåp vúái cú chïë thõ trûúâng, baão àaãm cho àõnh hûúáng saãn phêím cuãa hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo phuâ húåp vúái yïu cêìu phaát triïín kinh tïë. Möåt caách trûåc tiïëp, sûå thay àöíi quan niïåm àoá seä quyïët àõnh khaã nùng chuyïín hûúáng cú cêëu àêìu tû xaä höåi, trûúác hïët laâ àêìu tû nhaâ nûúác cho giaáo duåc - àaâo taåo, khaã nùng phöëi húåp töët hún caác kïnh giaáo duåc - àaâo taåo àang ngaây caâng múã röång.

* Möåt söë vêën àïì "múã" liïn quan àïën mö hònh phaát triïín

Thûá nhêët, tri thûác laâ loaåi saãn phêím mang nùång àùåc trûng cuãa haâng hoaá cöng cöång, hiïån nay laåi coá àùåc àiïím laâ i) hêìu nhû trûåc tiïëp trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët (ûáng duång rêët nhanh) vaâ ii) chi phñ ban àêìu rêët lúán. Tûâ caác àùåc àiïím àoá, naãy sinh haâng loaåt vêën àïì: trong àiïìu kiïån tiïìm lûåc phaát triïín cuãa nûúác ta (tiïìm lûåc nhaâ nûúác, tiïìm lûåc doanh nghiïåp, tiïìm lûåc gia àònh, caá nhên),

+ Ai, nhaâ nûúác hay doanh nghiïåp laâ ngûúâi chõu traách nhiïåm chñnh trong saáng taåo khoa hoåc?

+ Nïëu doanh nghiïåp cuäng laâ möåt nhên vêåt saáng taåo chñnh thò àoá laâ nhûäng doanh nghiïåp naâo (tiïìm lûåc taâi chñnh, cöng nghïå - kyä thuêåt, v.v..)? Viïåt Nam coá caác doanh nghiïåp àoá chûa?

+ Cêëu truác doanh nghiïåp naâo baão àaãm thûåc hiïån caác khêu hiïån thûåc hoaá tri thûác coân laåi (thu nhêån, àöìng hoaá, sûã duång, truyïìn baá)?

+ Trong chiïën lûúåc phaát triïín quöëc gia, caác cöng ty xuyïn quöëc gia coá võ thïë nhû thïë naâo àïí giaãi quyïët vêën àïì àoá?

Thûá hai, múã cûãa thöng tin: nguöìn àêìu tû ban àêìu vaâ caác ruãi ro.

Múã röång caác kïnh giao tiïëp quöëc tïë laâ àiïìu kiïån söëng coân àïí nûúác ngheâo coá thïí tiïëp cêån àûúåc tri thûác (thûúng maåi quöëc tïë, àêìu tû nûúác ngoaâi, maång viïîn thöng, nöëi internet, liïn kïët khoa hoåc, v.v..). Song àöëi vúái nûúác ngheâo, ñt nhêët coá ba vêën àïì naãy sinh:

+ Vöën àêìu tû àïí phaát triïín hïå thöëng giao tiïëp.

+ Chi phñ giao tiïëp (vñ duå chi phñ àiïån thoaåi vaâ internet cuãa ta quaá cao).


+ Caác ruãi ro vùn hoaá - àaåo àûác - chñnh trõ: cú chïë phoâng ngûâa laâ gò? Àiïìu kiïån taâi chñnh - vêåt chêët - kyä thuêåt àïí thûåc hiïån sûå phoâng ngûâa?

* Caác àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí "nhêåp cuöåc":

Àïí coá thïí höåi nhêåp phaát triïín, àïí múã röång cú höåi tiïëp cêån vaâ têån duång caác lúåi thïë phaát triïín maâ thúâi àaåi àaä taåo ra, nûúác ài sau phaãi coá nhûäng àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí nhêåp cuöåc. Tûâ têìm nhòn kinh tïë tri thûác, coá thïí nïu möåt söë àiïìu kiïån "nhêåp cuöåc" töëi thiïíu laâ:

+ Phöí cêåp giaáo duåc úã bêåc cao;

+ Phöí cêåp cöng nghïå thöng tin, trûúác tiïn laâ trong nhaâ trûúâng, kïí tûâ cêëp tiïíu hoåc;

+ Phöí cêåp ngoaåi ngûä (ñt nhêët laâ tiïëng Anh) tûâ cêëp tiïíu hoåc.

Viïåc xaác àõnh nhûäng àiïìu kiïån töëi thiïíu nhû vêåy cho thêëy caách àùåt vêën àïì múái hoaân toaân vïì nguyïn tùæc àöëi vúái khaái niïåm "phöí cêåp giaáo duåc". Nhûng coá leä chó coá caách àùåt vêën àïì nhû vêåy múái phuâ húåp vúái logic chuyïín àöíi hïå phaåm truâ, tûâ hïå thöëng kinh tïë nöng nghiïåp vaâ kinh tïë cöng nghiïåp "öëng khoái" sang kinh tïë tri thûác./.

(*) Nhûng cuäng coá yá kiïën khaác cho rùçng quaäng thúâi gian àoá hiïån nay ngùæn hún nhiïìu. "Möåt nhaâ khoa hoåc àaä nhêån àõnh: "Tri thûác cuãa loaâi ngûúâi úã thïë kyã XIX cûá khoaãng 50 nùm thò tùng gêëp àöi; sang àêìu thïë kyã XX, cûá 30 nùm tùng gêëp àöi; vaâo giûäa thïë kyã XX, cûá 10 nùm tùng gêëp àöi; àïën thêåp kyã 70, cûá 5 nùm tùng gêëp àöi; túái thêåp kyã 80, cûá 3 nùm tùng gêëp àöi". Cöng nghïå sinh hoåc, NXB Àaåi hoåc Quöëc gia, Haâ Nöåi, 1998, tr. 3.

(**) Ghi chuá: Coá thïí coá möåt vaâi caách diïîn àaåt khaác vïì traång thaái phaát triïín naây nhû xaä höåi hêåu cöng nghiïåp, kyã nguyïn thöng tin, v.v.. Tuy nhiïn, moåi caách diïîn àaåt àïìu toã ra chûa àuã sûác khaái quaát. Cuâng lùæm, chuáng cuäng chó biïíu thõ möåt caách phiïën diïån xu hûúáng tiïën àïën hònh thaái thûá ba trong sú àöì cuãa Marx maâ thöi.


VÏÌ CON ÀÛÚÂNG XÊY DÛÅNG KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ NÛÚÁC TA

GS. PHAN ÀÒNH DIÏÅU Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ nöåi

Chó múái trong möåt thúâi gian ngùæn maâ nhûäng khaái niïåm nhû "kinh tïë thöng tin", "kinh tïë tri thûác" tûúãng nhû xa laå vúái chuáng ta àaä nhanh choáng trúã thaânh hiïån thûåc trïn phaåm vi toaân cêìu, vaâ àöëi vúái chuáng ta àoâi hoãi höåi nhêåp vaâo nïìn kinh tïë tri thûác coá tñnh toaân cêìu àoá àaä trúã thaânh àiïìu khöng cûúäng àûúåc. Möåt cêu hoãi lúán àöëi vúái chuáng ta laâ: tûâ thûåc traång kinh tïë-xaä höåi hiïån nay, ta coá thïí xêy dûång "kinh tïë tri thûác" àûúåc khöng? Vaâ nïëu coá thïí, thò cêìn kïët húåp ra sao vúái nhiïåm vuå maâ chuáng ta àang cöë gùæng thûåc hiïån trong giai àoaån hiïån nay laâ chuyïín biïën nïìn kinh tïë nöng nghiïåp vaâ thûåc hiïån "cöng nghiïåp hoaá"? Ta biïët rùçng khöng thïí àöët chaáy giai àoaån, vaâ vò vêåy, chó coá caách laâ phaãi nöî lûåc bùçng hai àïí thûåc hiïån möåt nhiïåm vuå keáp, hay noái chñnh xaác hún laâ phaãi tòm caách kïët húåp àïí thûåc hiïån caã hai nhiïåm vuå àoá möåt caách àöìng thúâi, "tuy hai maâ möåt", höî trúå vaâ thuác àêíy lêîn nhau trong möåt quan niïåm thöëng nhêët; nöî lûåc bùçng hai trûúác hïët phaãi laâ nöî lûåc àöíi múái chñnh mònh, vïì tû duy, vïì nhêån thûác àïí coá quyïët têm lúán taåo dûång nhûäng yïëu töë nïìn moáng cho sûå phaát triïín kinh tïë tri thûác ngay trong àiïìu kiïån hiïån taåi. Trong hai baâi nghiïn cûáu trûúác àêy(*) töi àaä trònh baây möåt söë nhêån thûác vïì nhûäng àùåc àiïím cuãa nïìn kinh tïë tri thûác vaâ xaä höåi tri thûác, vïì baãn thên khaái niïåm tri thûác, caác loaåi tri thûác vaâ vai troâ cuãa chuáng trong viïåc laâm nïn sûå giaâu coá cuãa kinh tïë, v.v... Vò vêåy, trong baâi naây töi chó xin goáp vaâi yá kiïën àïí cuâng trao àöíi nhêån thûác vïì vêën àïì cêëp thiïët àaä noái úã trïn laâ ta cêìn vaâ coá thïí laâm gò àïí trïn cú súã tiïëp tuåc àêíy maånh cöng cuöåc àöíi múái hiïån nay, kïët húåp xêy dûång dêìn nhûäng


yïëu töë nïìn moáng cho möåt nïìn kinh tïë tri thûác cuãa nûúác ta. Àïí laâm roä caác yá kiïën, trûúác hïët töi xin trònh baây sú lûúåc vaâi nhêån thûác vïì caác nguöìn lûåc chuã yïëu cuãa nïìn kinh tïë tri thûác noái chung, tûác cuäng laâ nhûäng nguöìn vöën cêìn thiïët àïí phaát triïín kinh tïë tri thûác, röìi sau àoá xin kiïën nghõ möåt söë giaãi phaáp coá thïí thûåc hiïån (hay cêìn tiïëp tuåc thûåc hiïån) ngay trong àiïìu kiïån hiïån taåi àïí gêy dûång ba nguöìn vöën nïìn taãng coá têìm quan troång quöëc gia àöëi vúái viïåc xêy dûång kinh tïë tri thûác, maâ ta coá thïí taåm goåi laâ: vöën vïì kïët cêëu haå têìng, vöën con ngûúâi vaâ vöën xaä höåi.

I. VÏÌ NGUÖÌN LÛÅC CHUÃ YÏËU CUÃA KINH TÏË TRI THÛÁC

Nïëu àöëi vúái caác nïìn kinh tïë truyïìn thöëng, caác nguöìn lûåc chuã yïëu laâ lao àöång vaâ vöën (bao göìm caã taâi nguyïn thiïn nhiïn), thò àöëi vúái kinh tïë tri thûác, nguöìn lûåc chuã yïëu laâ thöng tin vaâ tri thûác. Tòm hiïíu caác vêën àïì cú baãn: thûåc chêët thöng tin vaâ tri thûác laâ gò, thöng tin vaâ tri thûác taåo nïn cuãa caãi vaâ sûå giaâu coá nhû thïë naâo, laâm sao àïí coá àûúåc thöng tin vaâ tri thûác, vaâ tùng àûúåc nùng lûåc taåo tri thûác cuãa möåt xaä höåi, ... laâ coá yá nghôa quan troång àêìu tiïn àïí hiïíu àûúåc thïë naâo laâ kinh tïë tri thûác.

Noái chung, tri thûác laâ nhûäng hiïíu biïët cuãa con ngûúâi. Coá nhiïìu loaåi hiïíu biïët úã nhûäng mûác àöå vaâ phaåm vi khaác nhau; möåt caách khaái quaát coá thïí noái: biïët caái gò laâ úã mûác àöå thöng tin, biïët taåi sao laâ úã mûác àöå caác tri thûác khoa hoåc, biïët laâm thïë naâo laâ nhûäng hiïíu biïët vïì cöng nghïå, biïët ai vaâ vúái ai laâ caác tri thûác xaä höåi, vaâ biïët úã àêu vaâ luác naâo laâ nhûäng hiïíu biïët cêìn thiïët vïì kinh doanh, thûúng maåi vaâ laâm kinh tïë noái chung. Möîi loaåi tri thûác àoá àïìu coá têìm quan troång cuãa mònh, ngaây nay, cuâng vúái caác tri thûác khoa hoåc kyä thuêåt vaâ cöng nghïå, caác tri thûác vïì xaä höåi, vïì töí chûác vaâ quaãn lyá, ngaây caâng phaát triïín phong phuá vaâ coá yá nghôa to lúán, nhiïìu trûúâng húåp laâ quyïët àõnh, trong viïåc taåo nïn sûå giaâu coá cuãa möåt nïìn kinh tïë (**) .

Tri thûác laâm ra cuãa caãi laâ do: a) haâm lûúång tri thûác chûáa trong caác saãn phêím vaâ dõch vuå ngaây caâng nhiïìu, do àoá caác saãn phêím vaâ dõch vuå luön coá chêët lûúång ngaây caâng cao, söë lûúång caác mùåt haâng ngaây caâng phong phuá; ngaây caâng coá thïm nhiïìu saãn phêím vaâ dõch vuå maâ nöåi dung chuã yïëu laâ thöng tin vaâ tri thûác; b) tri thûác laâ yïëu töë chuã yïëu trong viïåc töí chûác laâm ra nhiïìu haâng hoaá (saãn phêím vaâ dõch vuå) vaâ biïën haâng hoaá thaânh lúåi nhuêån, àoá laâ tri thûác trong töí chûác vaâ quaãn lyá kinh tïë, trong kinh doanh, thûúng maåi, v.v... Àïí coá


sûác caånh tranh trong möi trûúâng maâ "tri thûác laâm ra cuãa caãi" àoá, àiïìu cöët yïëu laâ phaãi coá nùng lûåc tiïëp thuå nhiïìu tri thûác múái vaâ saáng taåo ra nhiïìu tri thûác múái.

Theo truyïìn thöëng tûâ trûúác, khi noái àïën tri thûác ta thûúâng hiïíu laâ tri thûác khoa hoåc, nhûäng tri thûác dûúái daång caác àõnh luêåt, àõnh lyá,... coá tñnh phöí biïën cao, giuáp con ngûúâi nhêån thûác, lyá giaãi nhiïìu hiïån tûúång trong tûå nhiïn, xaä höåi, vaâ giuáp taåo ra caác kyä thuêåt, cöng nghïå trong saãn xuêët. Têët nhiïn, nhûäng tri thûác loaåi àoá laâ rêët quñ, vaâ luön luön coá giaá trõ hïët sûác to lúán. Nhûng, trong àúâi söëng saãn xuêët, kinh doanh haâng ngaây, coân coá rêët nhiïìu nhûäng loaåi tri thûác àúâi thûúâng, tûâ caác saáng kiïën caãi tiïën saãn phêím haâng hoaá vaâ dõch vuå àïën caác hiïíu biïët, kinh nghiïåm vïì kinh doanh, buön baán, vïì nhûäng "qui luêåt" cuåc böå cuãa thõ trûúâng, v.v... , nhûäng tri thûác nhû vêåy thûúâng coá taác duång àïën viïåc "laâm giaâu" rêët nhanh vaâ rêët trûåc tiïëp, phaåm vi cuãa chuáng thò rêët mïnh möng, thiïn biïën vaån hoaá, caâng phong phuá vaâ àa daång trong àiïìu kiïån thõ trûúâng phaát triïín vaâ múã röång. Trûúác àêy, nhûäng nguöìn thöng tin vaâ tri thûác àoá chó töìn taåi àún leã vaâ taác duång ñt àûúåc thêëy roä. Tûâ vaâi ba thêåp niïn gêìn àêy, vúái sûå phaát triïín buâng nöí cuãa cöng nghïå thöng tin, cöng viïåc tin hoåc hoaá trong caác lônh vûåc hoaåt àöång kinh tïë, xaä höåi àûúåc àêíy maånh, caác thöng tin vaâ tri thûác àúâi thûúâng àoá àûúåc thu thêåp, lûu trûä, phên tñch, xûã lyá, àûúåc tinh luyïån vaâ àûúåc sûã duång ngaây caâng röång raäi trong sûå kïët húåp coá hiïåu quaã vúái caác loaåi tri thûác cú baãn khaác. Chuã thïí taåo ra caác tri thûác àúâi thûúâng àoá coá thïí laâ moåi ngûúâi lao àöång coá yá thûác trong saãn xuêët, kinh doanh, quaãn lyá kinh tïë, vaâ noái chung trong moåi lônh vûåc hoaåt àöång cuãa xaä höåi.

Nguöìn vöën cú baãn cho möåt nïìn kinh tïë tri thûác coá thïí xem laâ göìm ba phêìn chuã yïëu: vöën vïì kïët cêëu haå têìng àïí cung cêëp phûúng tiïån kyä thuêåt hiïån àaåi vaâ möi trûúâng thuêån lúåi cho viïåc lûu trûä, truyïìn àûa, xûã lyá vaâ trao àöíi thöng tin cuâng caác hoaåt àöång thöng tin vaâ tri thûác trong nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi; vöën con ngûúâi vúái nhûäng con ngûúâi coá tri thûác vaâ coá nùng lûåc taåo tri thûác trong moåi lônh vûåc hoaåt àöång, nhûäng con ngûúâi naây seä dêìn chiïëm àa söë ngûúâi lao àöång trong àêët nûúác; vaâ phêìn rêët quan troång laâ vöën xaä höåi, bao göìm caác cú cêëu töí chûác vaâ vêån haânh caác quan hïå kinh tïë vaâ xaä höåi, thïí hiïån qua caác thïí chïë, àõnh chïë, caác nùng lûåc töí chûác vaâ tûå töí chûác, caác khaã nùng taái cêëu truác möåt caách linh hoaåt, thñch nghi vaâ saáng taåo, v.v... trïn cú súã nhûäng tri thûác kinh tïë vaâ xaä höåi hiïån àaåi, luön àûúåc cêåp nhêåt vaâ


àöíi múái, àïí luön taåo àûúåc möi trûúâng xaä höåi thuêån lúåi cho sûå phaát triïín kinh tïë vaâ cho viïåc nêng cao nùng lûåc caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë.

Àïí xêy dûång nïìn moáng cho möåt nïìn kinh tïë tri thûác trong tûúng lai, ta cêìn vaâ coá thïí gêy dûång vaâ tñch luyä dêìn ngay tûâ bêy giúâ caác nguöìn vöën cú baãn àoá.

II. MÖÅT KÏËT CÊËU HAÅ TÊÌNG THÖNG TIN VÛÄNG MAÅNH CHO ÀÊËT NÛÚÁC

Viïåc taåo vöën kïët cêëu haå têìng cho kinh tïë tri thûác trong giai àoaån khúãi àêìu hiïån nay chñnh laâ viïåc xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin quöëc gia àaä àûúåc àïì cêåp àïën trong Nghõ quyïët 49/CP cuãa Chñnh phuã tûâ nùm 1993. Kïët cêëu haå têìng thöng tin àoá bao göìm hïå thöëng caác maång truyïìn thöng-maáy tñnh phuã khùæp àêët nûúác vúái phong phuá caác hïå thöëng thöng tin, cú súã dûä liïåu trong moåi lônh vûåc, trong caác cú quan quaãn lyá kinh tïë, haânh chñnh, trong caác doanh nghiïåp, caác cú súã khoa hoåc, giaáo duåc, y tïë, vùn hoaá,..., nöëi vúái caác maång thöng tin toaân cêìu, coá khaã nùng sùén saâng cung cêëp moåi thöng tin cêìn thiïët àïën moåi ngûúâi sûã duång, tiïën túái laâ möi trûúâng chung trïn àoá tiïën haânh caác loaåi hoaåt àöång kinh tïë, thûúng maåi, vùn hoaá, giaáo duåc, v.v... Àïí thûåc hiïån Nghõ quyïët noái trïn, möåt Chûúng trònh quöëc gia vïì CNTT àaä àûúåc thaânh lêåp vaâ Chñnh phuã àaä phï duyïåt möåt baãn Kïë hoaåch töíng thïí cho Chûúng trònh, trong àoá viïåc xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin àaä chiïëm möåt võ trñ quan troång vúái haâng loaåt caác dûå aán Tin hoåc hoaá àöëi vúái caác khu vûåc quaãn lyá, kinh tïë, taâi chñnh, thûúng maåi, kinh doanh,.... Rêët tiïëc laâ, mêëy nùm gêìn àêy, Chûúng trònh CNTT theo caác nöåi dung àoá vïì thûåc chêët àaä bõ xoaá söí, caác dûå aán xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin quöëc gia khöng coân àûúåc mêëy quan têm. Noái àuáng ra thò ta cuäng àaä chi khaá nhiïìu tiïìn àïí mua (vaâ àïí àöíi múái) nhiïìu maáy tñnh, nöëi maång khaá röång raäi, nöëi vúái Internet vaâ do àoá bùæt àêìu coá khaã nùng thu thêåp àûúåc nhiïìu thöng tin bïn ngoaâi tûâ caác nguöìn Internet, v.v... Nhûng, àiïìu chuã yïëu nhêët laâ trïn caác maång vaâ caác maáy tñnh àoá, phêìn thöng tin cuãa ta, do ta vaâ phuåc vuå thiïët thûåc cho viïåc nêng cao nùng lûåc thöng tin cuãa ta trong caác hoaåt àöång quaãn lyá, saãn xuêët, kinh doanh cuäng nhû trong caác hoaåt àöång vùn hoaá, giaáo duåc, khoa hoåc, thò gêìn nhû chûa coá àûúåc bao nhiïu. Vïì cú baãn, nûúác ta vêîn laâ nûúác ngheâo thöng tin vaâ tri thûác, nïìn kinh tïë vêîn laâ chêåm phaát triïín vaâ keám sûác caånh tranh trïn thïë giúái.


Têët nhiïn, àöëi vúái viïåc xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin cho àêët nûúác, boã nhiïìu tiïìn cuãa ra àïí sùæm àûúåc nhiïìu maáy, nhiïìu maång vúái cöng nghïå tiïn tiïën cuãa thïë giúái, taåo nïn möåt veã ngoaâi "hiïån àaåi" dïî coi thò khöng cêìn nhiïìu cöng sûác, nhûng àïí thêåt sûå coá àûúåc phêìn "nöåi dung thöng tin" phong phuá, tûác laâ "phêìn höìn", phêìn huyïët maåch àêìy sûác söëng chaãy qua caác maáy, caác maång àoá thò àoâi hoãi nhiïìu cöng sûác, trñ tuïå vaâ têm huyïët. Xêy dûång caác cú súã dûä liïåu, caác hïå thöëng thöng tin trong moåi lônh vûåc, trong caác cú quan quaãn lyá kinh tïë, taâi chñnh, caác doanh nghiïåp, caác cú súã khoa hoåc, giaáo duåc, y tïë, vùn hoaá, ..., ûáng duång Cöng nghïå thöng tin àïí töí chûác truy cêåp, khai thaác, tòm kiïëm tûâ àoá nhûäng thöng tin vaâ tri thûác hûäu ñch àaáp ûáng caác yïu cêìu phong phuá vaâ àa daång cuãa moåi mùåt trong àúâi söëng saãn xuêët vaâ kinh doanh, trong caác hoaåt àöång kinh tïë vaâ xaä höåi,... dô nhiïn khöng phaãi laâ viïåc dïî, nhûng töi nghô laâ khöng ngoaâi têìm cöë gùæng cuãa àöng àaão caác nùng lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå nùng àöång vaâ saáng taåo cuãa àêët nûúác ta, nïëu àûúåc khuyïën khñch àuáng hûúáng. Mùåt khaác, viïåc xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin quöëc gia liïn quan àïën moåi ngaânh, moåi cêëp, nïn trong àiïìu kiïån cuå thïí cuãa nûúác ta, cêìn coá möåt sûå phöëi húåp chó àaåo úã têìm quöëc gia do Chñnh phuã àaãm nhiïåm. Trong thúâi gian àêìu thûåc hiïån Nghõ quyïët 49/CP, àaä hònh thaânh àûúåc möåt sûå chó àaåo nhû vêåy, nhûng röìi sau àoá àaä khöng àûúåc tiïëp tuåc. Vaâ nöåi dung "xêy dûång kïët cêëu haå têìng thöng tin", yïëu töë nïìn taãng àïí phaát huy moåi nguöìn lûåc thöng tin vaâ tri thûác cho hiïån àaåi hoaá nïìn kinh tïë nûúác ta, möåt cöng viïåc chuêín bõ cú baãn cho àêët nûúác ta höåi nhêåp thaânh cöng vaâo nïìn kinh tïë thöng tin toaân cêìu hoaá trong tûúng lai, bõ boã mùåc àïí ai muöën tûå xoay xúã ra sao cuäng àûúåc, nïn chùng hay chúá, vaâ nïìn kinh tïë àêët nûúác thò nùm naây sang nùm khaác, vêîn àûúåc liïåt vaâo loaåi "ngheâo àoái vïì thöng tin"! Giúâ àêy, vaâo nùm cuöëi cuâng cuãa thêåp niïn 90, coá leä cuäng nïn kiïím àiïím laåi viïåc thûåc hiïån nhûäng gò àaä tûâng vaåch ra cho thêåp niïn àoá, vaâ hoaåch àõnh tiïëp tuåc viïåc xêy dûång tñch cûåc, khêín trûúng möåt kïët cêëu haå têìng thöng tin quöëc gia, laâm nïìn taãng cho viïåc phaát triïín caác yïëu töë cuãa kinh tïë thöng tin úã nûúác ta.

III. MÖÅT HÏÅ THÖËNG GIAÁO DUÅC TIÏN TIÏËN VAÂ LAÂNH MAÅNH

Àïí taåo vöën con ngûúâi cho kinh tïë tri thûác thò trûúác hïët phaãi coá möåt nïìn giaáo duåc tiïn tiïën vaâ laânh maånh, vaâ röìi tiïëp àoá laâ phaát


triïín möåt xaä höåi hoåc têåp, moåi ngûúâi àïìu coá ham muöën hoåc, coá àiïìu kiïån àïí hoåc vaâ tûå hoåc, hoåc liïn tuåc, hoåc suöët àúâi.

Möåt nïìn kinh tïë, möåt xaä höåi dûåa chuã yïëu vaâo nguöìn lûåc thöng tin vaâ tri thûác chó coá thïí phaát triïín nïëu nguöìn lûåc àoá döìi daâo, phong phuá. Vaâ àiïìu àoá phuå thuöåc chuã yïëu vaâo viïåc ta coá thïí biïën àöíi nïìn giaáo duåc yïëu keám, chuöång hû danh hònh thûác hiïån nay nhanh choáng thaânh möåt nïìn giaáo duåc tiïn tiïën, laânh maånh hay khöng? Mêëy nùm gêìn àêy, ta àûúåc nghe nhiïìu phï phaán gay gùæt (vaâ noái chung laâ àuáng) àöëi vúái caác yïëu keám cuãa nïìn giaáo duåc hiïån taåi, vaâ nhûäng àoâi hoãi bûác thiïët phaãi caãi caách. Nhûng, coá leä cuäng nïn suy nghô möåt caách cöng bùçng laâ moåi thaânh tñch cuäng nhû moåi yïëu keám cuãa nïìn giaáo duåc àïìu liïn quan chùåt cheä vúái nhûäng thaânh tñch vaâ yïëu keám cuãa baãn thên hïå thöëng kinh tïë xaä höåi cuãa nûúác ta trong giai àoaån vûâa qua. Ngûúâi ta coân ham coá nhûäng bùçng cêëp rúãm, nhûäng haâm võ hû danh, hònh thûác,... laâ vò trong möi trûúâng xaä höåi hiïån nay, nhûäng thûá àoá àöi khi coân dïî tòm àûúâng àaåt túái lúåi, túái quyïìn hún laâ nhûäng nùng lûåc àñch thûåc. Vò vêåy, tuy khöng àún giaãn vaâ khöng thïí giaãi quyïët trong ngaây möåt ngaây hai, nhûng ta cuäng phaãi nhòn nhêån rùçng nhên töë coá taác àöång cú baãn nhêët àöëi vúái möåt chuyïín biïën thûåc sûå trong giaáo duåc laâ àêíy maånh cöng cuöåc caãi caách kinh tïë, caãi caách haânh chñnh àïí taåo ra möåt möi trûúâng kinh tïë xaä höåi laânh maånh, trong àoá moåi lûåc lûúång lao àöång coá nùng lûåc thûåc, coá tri thûác thûåc luön tòm àûúåc cú höåi àïí vûún lïn trong cuöåc söëng, thu heåp dêìn phêìn àêët cuãa nhûäng döëi traá vaâ tiïu cûåc, tûâ àoá maâ xêy àùæp dêìn möåt muåc tiïu vaâ àöång lûåc àuáng àùæn, roä raâng, khöng maâu meâ, cho viïåc hoåc.

Hiïån nay, ngaânh giaáo duåc àaâo taåo àang àïì xuêët vaâ thûåc hiïån nhiïìu biïån phaáp tònh thïë àïí giaãi quyïët nhûäng yïu cêìu bûác baách maâ xaä höåi àoâi hoãi (nhû chûúng trònh "nùång", hoåc nhöìi nheát, hoåc thïm daåy thïm, thi cûã nùång nïì,...), àöìng thúâi cuäng àang nghiïn cûáu dûå thaão Chiïën lûúåc phaát triïín giaáo duåc àaâo taåo cho tûúng lai (trûúác mùæt àïën nùm 2010). Àoá laâ nhûäng cöng viïåc khoá khùn, phûác taåp, cuäng àoâi hoãi àûúåc nhòn nhêån trïn cú súã möåt tû duy àöíi múái, àùåc biïåt laâ phaãi kïët húåp vúái yïu cêìu taåo nguöìn vöën con ngûúâi cho sûå phaát triïín kinh tïë tri thûác.

Trong tònh hònh hiïån nay, viïåc àêìu tû suy nghô àïí hoaåch àõnh möåt Chiïën lûúåc phaát triïín giaáo duåc vaâ àaâo taåo cuäng khöng thïí taách rúâi viïåc tòm kiïëm caác giaãi phaáp àöåt phaá nhùçm khùæc phuåc nhûäng yïëu


keám hiïån taåi, vaâ laâ cuäng nhùçm doån àûúâng cho viïåc thûåc hiïån Chiïën lûúåc trong tûúng lai. Ngoaâi giaãi phaáp chung vïì caãi caách kinh tïë, caãi caách haânh chñnh àïí taåo möi trûúâng trong saåch cho giaáo duåc, thò töi nghô laâ phaãi coá giaãi phaáp súám àöëi vúái caác vêën àïì cêëp thiïët sau àêy: 1) caãi thiïån àúâi söëng vaâ böìi dûúäng nùng lûåc chuyïn mön thûúâng xuyïn cho thêìy giaáo àïí hoå coá àiïìu kiïån toaân têm toaân yá cho viïåc daåy hoåc vaâ tham gia caác cöng viïåc giaáo duåc vaâ àaâo taåo; 2) caãi caách caác chïë àöå thi cûã, tuyïín choån, tuyïín duång,... àïí khùæc phuåc tònh traång hoåc chó àïí thi, hoåc vò bùçng cêëp, naån bùçng giaã, hoåc võ rúãm,...; 3) töí chûác chu àaáo viïåc nghiïn cûáu caãi caách chûúng trònh vaâ nöåi dung daåy hoåc, biïn soaån saách giaáo khoa vaâ taâi liïåu giaãng daåy coá chêët lûúång möåt caách thñch húåp úã moåi cêëp hoåc; 4) tñch cûåc ûáng duång CNTT vaâ sûã duång Internet trong giaáo duåc vaâ àaâo taåo, trong viïåc daåy vaâ hoåc, phaát triïín dêìn caác hònh thûác tûå hoåc,... 5) vaâ àïí thûåc hiïån caác giaãi phaáp àoá thò giaãi phaáp quan troång nhêët laâ phaãi tòm caách huy àöång moåi nguöìn àêìu tû trong xaä höåi cho giaáo duåc vaâ àaâo taåo, trûúác hïët laâ tùng ngên saách, ñt nhêët cuäng phaãi àûúåc khoaãng 23-25% nhû nhiïìu nûúác trong khu vûåc.

Vïì chuêín bõ Chiïën lûúåc cho tûúng lai, töi nghô cêìn coá möåt tû duy múái, möåt caách nhòn múái vïì xaä höåi maâ ta seä tiïën àïën, vïì nïìn kinh tïë tri thûác maâ ta muöën xêy dûång, vïì nhûäng phêím chêët maâ con ngûúâi cêìn coá trong möåt xaä höåi vaâ möåt nïìn kinh tïë nhû vêåy, tûâ àoá maâ suy nghô vïì caách töí chûác möåt nïìn giaáo duåc tûúng ûáng. Noái möåt caách àún giaãn thò hai phêím chêët maâ con ngûúâi vöën àaä tûâng cêìn coá, vaâ laåi caâng cêìn coá trong möåt xaä höåi thöng tin vaâ tri thûác tûúng lai laâ: möåt vöën tri thûác cú baãn cuâng vúái loâng ham hiïíu biïët vaâ saáng taåo, vaâ möåt yá thûác traách nhiïåm xaä höåi (vúái gia àònh, vúái têåp thïí, vúái cöång àöìng, vúái àêët nûúác). Tri thûác vaâ saáng taåo laâ hïët sûác àa daång, möîi ngûúâi möåt caách, tuyâ têm tuyâ taâi. Vò vêåy, möåt nïìn giaáo duåc lêëy muåc tiïu laâ àaâo taåo con ngûúâi vúái hai phêím chêët noái trïn seä khöng thïí laâ möåt nïìn giaáo duåc àöìng àïìu, àún àiïåu, maâ phaãi phong phuá, àa daång, hûúáng túái ngûúâi hoåc, phaát huy moåi nùng lûåc saáng taåo àùåc thuâ cuãa moåi caá nhên. Tûâ àoá, trong cêëu truác chûúng trònh hoåc, ngoaâi phêìn cú baãn chung phaãi tùng cûúâng caác phêìn tûå choån, tuyâ theo nùng khiïëu,... Cuâng vúái caác nöåi dung khoa hoåc, phaãi tùng cûúâng caác nöåi dung vùn hoaá, thêím myä, lõch sûã, triïët hoåc,... Phûúng phaáp daåy vaâ hoåc phaãi khuyïën khñch vaâ phaát huy moåi ham thñch tûå tòm kiïëm, àöåc lêåp suy nghô vaâ saáng taåo cuãa ngûúâi hoåc. Hònh thûác töí chûác viïåc hoåc


theo kiïíu trûúâng lúáp hiïån nay chùæc seä àûúåc böí sung vaâ caãi tiïën theo hûúáng phaát triïín maånh caác hònh thûác hoåc ngoaâi trûúâng lúáp, hoåc qua maång, tûå hoåc vaâ hoåc bêët kïí thúâi gian naâo,... Thi cûã, bùçng cêëp, hoåc võ chó coá yá nghôa àaánh dêëu möåt giai àoaån hoåc, chûá tuyïåt àöëi khöng mang möåt yá nghôa quyïët àõnh naâo àöëi vúái viïåc tuyïín choån, sùæp xïëp, qui àõnh võ trñ xaä höåi.

Caãi caách viïåc daåy vaâ hoåc trong hïå thöëng nhaâ trûúâng àaä laâ möåt sûå nghiïåp to lúán, nhûng röìi taåo ra cho àûúåc möåt xaä höåi hoåc têåp, möåt nïìn giaáo duåc cho moåi ngûúâi vaâ cho suöët àúâi coân àoâi hoãi cöng sûác, têm huyïët to lúán hún nhiïìu. Nhû trïn àaä noái, nïìn kinh tïë tri thûác phaãi àûúåc phaát triïín trïn cú súã möåt vöën tri thûác vaâ möåt nùng lûåc taåo tri thûác phong phuá tûâ moåi ngûúâi lao àöång trong xaä höåi, nïn viïåc kiïën taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho möåt xaä höåi hoåc têåp, trong àoá moåi ngûúâi lao àöång luön coá khaã nùng tiïëp cêån àïën moåi nguöìn tri thûác cêìn thiïët, coá àiïìu kiïån hoåc hoãi vaâ tòm kiïëm saáng taåo, cuäng cêìn àûúåc tñnh àïën ngay tûâ bêy giúâ.

IV. TIÏËP TUÅC ÀÖÍI MÚÁI TÛ DUY, ÀÙÅC BIÏÅT VÏÌ KINH TÏË XAÄ HÖÅI

Àïí taåo àûúåc nguöìn vöën xaä höåi phong phuá theo nghôa trònh baây úã trïn, tûác laâ möåt nguöìn vöën trñ tuïå phong phuá, nhiïìu yá tûúãng múái vaâ saáng taåo, laâm nïn sûác nùng àöång, linh hoaåt, coá khaã nùng thñch nghi vaâ àöíi múái möåt caách nhaåy beán cuãa nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi, thò viïåc thûúâng xuyïn àöíi múái tû duy vïì kinh tïë xaä höåi laâ coá yá nghôa quyïët àõnh. Sûå chuyïín biïën sang kinh tïë tri thûác thûúâng àoâi hoãi nhûäng caãi caách quyïët liïåt, àöi khi laâ nhûäng sûå "huyã diïåt saáng taåo" (creative destruction), khöng phaá boã caái cuä thò khöng thïí múã àûúâng cho viïåc saáng taåo caái múái, maâ kinh tïë tri thûác thò chó coá thïí phaát triïín tn maåo cuãa bûúác chuyïín biïën coá tñnh chêët toaân cêìu: chuyïín biïën sang möåt nïìn kinh tïë dûåa chuã yïëu trïn caác nguöìn lûåc thöng tin vaâ tri thûác, möåt xaä höåi thöng tin vaâ tri thûác. Vaâ yïu cêìu àöíi múái tû duy, àöíi múái nhêån thûác àïí thñch nghi vaâ phaát triïín trong möi trûúâng múái àoá cuãa möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng "toaân cêìu hoaá" àaä trúã nïn cêìn thiïët vaâ cêëp baách àöëi vúái moåi quöëc gia, vaâ têët nhiïn laåi caâng cêìn thiïët vaâ cêëp baách àöëi vúái nhûäng nûúác coân chêåm phaát triïín nhû nûúác ta.

Tûâ giûäa nhûäng nùm 80, khi bùæt àêìu cöng cuöåc àöíi múái, nûúác ta thûåc sûå àaä bûúác vaâo möåt giai àoaån tûå chuyïín biïën àêìy khñch lïå vaâ cuäng àêìy khoá khùn, phûác taåp. Giai àoaån tûå chuyïín biïën naây àûúåc


thûåc hiïån nhanh hay chêåm, hoaân thaânh súám hay muöån, chuã yïëu laâ tuyâ thuöåc vaâo nùng lûåc nöåi sinh cuãa chuáng ta. Àaä coá nhiïìu chñnh saách múái múã àûúâng cho viïåc giaãi phoáng vaâ phaát huy nhûäng nhên töë tñch cûåc trong kinh tïë vaâ xaä höåi, taåo nïn nhûäng neát khúãi sùæc trong àúâi söëng cuãa àêët nûúác, àoá laâ àiïìu maâ ai cuäng thêëy roä. Nhûng, àang trong giai àoaån chuyïín biïën, tûác cuäng laâ trong tònh traång giao thúâi cuãa sûå sinh thaânh tûâ möåt trêåt tûå cuä khöng coân thñch húåp sang möåt trêåt tûå múái coá khaã nùng àaáp ûáng töët hún muåc tiïu "dên giaâu nûúác maånh, xaä höåi cöng bùçng vùn minh", quaá trònh lúán maånh cuãa nhûäng nhên töë múái, tñch cûåc, coá khaã nùng vûúåt tröåi vaâ thay thïë dêìn sûå nñu keáo cuãa caác yïëu töë cuä khöng coân thñch húåp, àaä vaâ coân diïîn ra khöng àún giaãn. Sûå biïën àöíi àoá xêíy ra thûúâng xuyïn trong möîi con ngûúâi, trong caác töí chûác vaâ trong toaân xaä höåi. Vaâ vò thïë ta khöng lêëy laâm laå laâ trong moåi lônh vûåc, tûâ kinh tïë àïën vùn hoaá, xaä höåi, giaáo duåc,... bïn caånh nhûäng thaânh quaã tñch cûåc maâ khoá khùn lùæm múái àaåt àûúåc, vêîn coân àêìy nhûäng tiïu cûåc phi lyá laâm nhûác nhöëi loâng ngûúâi. Trong lônh vûåc kinh tïë, sûå giùçng co giûäa caái múái vaâ caái cuä diïîn ra möåt caách quanh co, phûác taåp. Cuöåc caãi caách cú cêëu, yïëu töë then chöët àïí xoay chuyïín cú baãn tònh hònh, vêîn diïîn ra chêåm chaåp, nûãa vúâi. Mêëy nùm gêìn àêy, Nhaâ nûúác àaä liïn tuåc ban haânh nhiïìu luêåt lïå, chñnh saách nhùçm thaáo gúä khoá khùn cho viïåc laâm ùn, kinh doanh, nhûng taác àöång thûåc tïë chûa lúán.

Tûâ àêìu cöng cuöåc àöíi múái, ta àaä xem rêët àuáng rùçng àöíi múái tû duy, trûúác hïët laâ tû duy kinh tïë laâ àiïìu coá yá nghôa quyïët àõnh nhêët. Quaã thûåc, trïn thïë giúái trong mêëy thêåp niïn vûâa qua, nhûäng tû duy vïì kinh tïë, vïì thõ trûúâng, vïì töí chûác vaâ quaãn lyá kinh tïë, vïì hoaåt àöång kinh doanh,... coá nhiïìu àöíi múái sêu sùæc, nhûäng tû duy múái àoá khöng phaãi laâ xa laå vúái nhiïìu nhaâ kinh tïë, nhiïìu doanh nhên cuãa nûúác ta. Nhûng àaáng tiïëc laâ, nhûäng tû duy múái àoá chûa àûúåc phaãn aánh möåt caách nhêët quaán trong nhûäng quan àiïím cú baãn vïì àûúâng löëi caãi caách kinh tïë cuãa ta. Àïí coá àuã niïìm tin vaâo sûå cêìn thiïët phaãi coá nhûäng tû duy múái, ta cêìn hiïíu rùçng moåi caách tû duy vaâ nhêån thûác àïìu laâ tûúng àöëi, vaâ nhûäng tû duy múái laâ nhùçm: möåt mùåt, dûåa trïn nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc múái giuáp chuáng ta coá nhûäng hiïíu biïët sêu sùæc hún, baãn chêët hún vïì àöëi tûúång nhêån thûác maâ nhûäng caách tû duy cuä thûúâng chó cho ta nhûäng hiïíu biïët sú lûúåc, àún giaãn; mùåt khaác, giuáp ta nhûäng nhêån thûác múái do baãn thên àöëi tûúång àaä coá nhiïìu biïën àöíi vaâ àang liïn tuåc biïën àöíi. Tû duy múái vïì kinh tïë


göìm caã hai mùåt noái trïn, tûác vûâa laâ múái do coá caách nhòn múái, vaâ vûâa laâ múái do baãn thên nïìn kinh tïë liïn tuåc coá nhûäng chuyïín biïën múái.

Vúái caách nhòn múái, caách nhòn hïå thöëng, àùåc biïåt vúái nhûäng phaát triïín gêìn àêy cuãa caác lyá thuyïët vïì caác hïå thöëng phi tuyïën vaâ liïn taác laâ caác mö hònh phaãn aánh töët hún caác àöëi tûúång phûác taåp nhû kinh tïë xaä höåi, trong àoá coá nhûäng cú chïë taåo nïn tñnh vûúåt tröåi cuãa hïå thöëng, cú chïë chuyïín àöíi tûâ höîn àöån sang trêåt tûå vaâ ngûúåc laåi, khaã nùng tûå töí chûác cuãa hïå thöëng,..., ta coá nhûäng caách lyá giaãi mïìm deão hún, linh hoaåt hún vïì caác möëi quan hïå phûác taåp vaâ àa daång trong möåt nïìn kinh tïë, trong sûå vêån haânh cuãa cú chïë thõ trûúâng, vïì nhûäng sûác maånh nöåi taåi cuãa caác cú chïë tûå töí chûác vaâ phaát triïín trong caác hïå thöëng phûác taåp, v.v... Nïìn kinh tïë tri thûác thïë giúái àang vaâ seä phaát triïín theo xu thïë toaân cêìu hoaá, thûåc chêët àoá laâ toaân cêìu hoaá cuãa möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng dûåa chuã yïëu trïn nhûäng nguöìn lûåc rêët nùng àöång vaâ dïî biïën àöång nhû taâi chñnh, thöng tin vaâ tri thûác, nhûäng nguöìn lûåc gêìn nhû khöng coá biïn giúái vïì khöng gian vaâ caách biïåt vïì thúâi gian. Möåt nïìn kinh tïë nhû vêåy khöng chó tuên theo nhûäng "qui luêåt" kinh àiïín maâ ta àaä biïët, maâ coân chõu taác àöång cuãa nhûäng qui luêåt múái cuãa cú chïë tûå tùng cûúâng, cuãa caác liïn hïå ngûúåc dûúng, cuãa luêåt "tyã suêët lúåi nhuêån tùng",... Nhûäng yïëu töë bêët àõnh, bêët öín àõnh, khoá tiïn àoaán àûúåc ngaây caâng nhiïìu,... Tñnh chêët cuãa haâng hoaá vaâ thõ trûúâng, àùåc biïåt laâ baãn chêët cuãa tñnh caånh tranh, cuãa nhûäng ûu thïë caånh tranh trïn thõ trûúâng, àang coá nhûäng biïën àöíi sêu sùæc.

Àöíi múái nhêån thûác vïì sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng hiïån àaåi vaâ vïì yïu cêìu höåi nhêåp coá yá nghôa söëng coân cuãa chuáng ta vaâo xu thïë chung àoá dêîn àïën àoâi hoãi têët yïëu phaãi àöíi múái tû duy vïì töí chûác vaâ quaãn lyá kinh tïë. Coá àûúåc trang bõ nhûäng tû duy múái nùng àöång hún, linh hoaåt hún, nhiïìu sûác söëng hún, thò múái àuã niïìm tin àïí khùæc phuåc nhûäng nïëp tû duy cuä àaä trúã thaânh trò trïå, caãn àûúâng cho sûå söëng múái phaát triïín. Hún bao giúâ hïët, vaâo luác naây àêy, ta cêìn xaác lêåp vaâ thûúâng xuyïn böìi dûúäng möåt tû duy múái àïí vûäng bûúác tiïëp tuåc con àûúâng caãi caách, trûúác mùæt xoaá boã moåi raâo caãn àïí moåi yïëu töë tñch cûåc, nùng àöång àûúåc tûå do phaát triïín trong möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng laânh maånh, vaâ röìi sau àoá tiïëp tuåc chùm lo taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho moåi nhên töë múái, moåi taâi nùng múái àûúåc tûå do nêíy núã vaâ àua tranh, laâm cho àêët nûúác ta dêìn giaâu maånh trong möåt nïìn kinh tïë tri thûác, vûäng vaâng vúái tû thïë bònh àùèng tiïën vaâo con àûúâng


höåi nhêåp chung vúái thïë giúái. Nhûäng nùng lûåc quan troång nhêët maâ ta cêìn coá laâ nùng lûåc thñch nghi, àöíi múái vaâ saáng taåo trïn cú súã möåt trñ tuïå röång múã àïí luön tòm àûúåc àûúâng phaát triïín trong möåt thïë giúái thûúâng xuyïn biïën àöíi.

KÏËT LUÊÅN

Con àûúâng höåi nhêåp àöëi vúái ta laâ têët yïëu. Xêy dûång àûúåc cho mònh nhûäng yïëu töë ngaây caâng maånh cuãa kinh tïë tri thûác laâ caách duy nhêët àïí coá àûúåc nùng lûåc caånh tranh, do àoá maâ húåp taác möåt caách bònh àùèng trong sûå höåi nhêåp àoá. Àöëi vúái ta, xêy dûång kinh tïë tri thûác chùæc khöng dïî daâng. Taái cêëu truác nïìn kinh tïë vaâ xaä höåi, àöëi vúái moåi quöëc gia àïìu àaä laâ khoá khùn, àöëi vúái ta laåi caâng thïm khoá khùn vò sûå nghiïåp cöng nghiïåp hoaá múái bùæt àêìu vaâ nïìn kinh tïë thõ trûúâng cuäng coân àang úã nhûäng bûúác àêìu chêåp choaång. Nhûng kinh nghiïåm cuãa nhiïìu nûúác coá àiïìu kiïån xuêët phaát gêìn ta hoùåc hún ta khöng nhiïìu cuäng àaä cho ta nhiïìu têëm gûúng saáng. Ta tin vaâo khaã nùng vûúåt khoá khùn cuãa dên töåc ta möåt khi ta biïët àûúåc khoá khùn laâ úã àêu. Do àoá, chuáng ta tin tûúãng vaâo tûúng lai cuãa möåt nïìn kinh tïë tri thûác, möåt xaä höåi tri thûác seä àûúåc phaát triïín trïn àêët nûúác ta. Vaâ àïí cuãng cöë niïìm tin àoá, töi xin nhùæc möåt cêu maâ Peter Drucker, möåt taác giaã nöíi tiïëng cuãa nhiïìu taác phêím vïì khoa hoåc kinh tïë vaâ quaãn lyá hiïån àaåi, múái viïët gêìn àêy (1998): "Cuöåc caách maång thöng tin àang trïn àûúâng tiïën túái. Àoá khöng chó laâ cuöåc caách maång vïì cöng nghïå, vïì maáy moác, vïì kyä thuêåt, vïì phêìn mïìm, hay vïì töëc àöå. Àoá trûúác hïët laâ cuöåc caách maång vïì caác quan niïåm..."./.

(*) Xaä höåi Tri thûác vaâ vaâi suy nghô vïì con àûúâng höåi nhêåp cuãa chuáng ta, Taåp chñ Xaä höåi hoåc, Söë 2, 1999, trang 30-39, vaâ Tri thûác laâ gñ ?, Taåp chñ Xaä höåi hoåc, 1998, Söë 4, trang 10-16.

(**) Vïì tri thûác, àùåc biïåt laâ caác àùåc àiïím cuãa tri thûác àúâi thûúâng vaâ vai troâ ngaây caâng to lúán cuãa chuáng trong kinh tïë, coá thïí tham khaão thïm baâi Tri thûác laâ gò ?, àaä dêîn úã trïn.


XÊY DÛÅNG MÖÅT NÏÌN KINH TÏË ÀÖÅC LÊÅP TÛÅ CHUÃ

ÚÃ VIÏÅT NAM TRONG QUAÁ TRÒNH HÖÅI NHÊÅP KINH TÏË QUÖËC TÏË

PGS. TS. VOÄ ÀAÅI LÛÚÅC Viïån trûúãng Viïån Kinh tïë thïë giúái Trung têm KHXH & NV Quöëc gia

Trong giai àoaån hiïån nay, cuäng nhû trong möåt tûúng lai xa hún höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë àöëi vúái Viïåt Nam coá nghôa laâ Viïåt Nam phaãi tham gia caác töí chûác kinh tïë quöëc tïë vaâ khu vûåc nhû AFTA, APEC, WTO...; phaát triïín caác quan hïå thûúng maåi vaâ àêìu tû röång raäi vúái moåi quöëc gia, àùåc biïåt laâ caác trung têm kinh tïë thïë giúái; múã röång sûå húåp taác vúái caác cöng ty xuyïn quöëc gia. Phaát triïín caác möëi quan hïå naây seä dêîn àïën möåt kïët cuåc laâ: caác haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan phaãi giaãm thiïíu theo caác nguyïn tùæc cuãa caác töí chûác trïn; caác cöng ty nûúác ngoaâi àûúåc pheáp vaâo Viïåt Nam hoaåt àöång möåt caách bònh àùèng vúái caác cöng ty Viïåt Nam vaâ ngûúåc laåi caác cöng ty Viïåt Nam cuäng àûúåc pheáp hoaåt àöång bònh àùèng taåi caác nûúác àöëi taác. Trong àiïìu kiïån àoá viïåc xêy dûång möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã nïn àûúåc hiïíu nhû thïë naâo laâ thñch húåp.

Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã àaä àûúåc hiïíu möåt caách khaác nhau qua caác giai àoaån lõch sûã. Coá thïí àaä coá nhûäng caách hiïíu vïì möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã sau àêy:

1. Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi hay thay thïë nhêåp khêíu

Mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi hay thay thïë nhêåp khêíu àaä töìn taåi trong nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã nhêët àõnh: chuã nghôa thûåc dên cuä vaâ múái löång haânh, luön àùåt caác quöëc gia trûúác nguy cú bõ xêm lùng, sûå


àöëi àêìu giûäa caác siïu cûúâng àaä gêy ra möåt cuöåc chiïën tranh laånh keáo daâi vaâ àùåt caác quöëc gia trûúác nguy cú cuãa caác cuöåc chiïën tranh, do vêåy àïí àöëi phoá vúái nhûäng nguy cú àoá möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã àaä àûúåc hiïíu laâ möåt nïìn kinh tïë coá khaã nùng tûå àaãm baão caác nhu cêìu cuãa àêët nûúác, caâng nhiïìu caâng töët. Möåt cú cêëu hoaân chónh, hoùåc tûúng àöëi hoaân chónh laâ quöëc saách cuãa mö hònh naây. Trong àoá nhûäng ngaânh cöng nghiïåp nùång, àùåc biïåt laâ nhûäng ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng göìm nùng lûúång, saãn xuêët caác nguyïn liïåu cú baãn nhû sùæt theáp, hoaá chêët, loåc dêìu, xi mùng... àûúåc àùåc biïåt chuá troång tûâ àêìu. Quan àiïím ûu tiïn phaát triïín cöng nghiïåp nùång àùåc biïåt laâ ngaânh cú khñ, chïë taåo maáy, cuäng chñnh laâ quan àiïím cuãa mö hònh naây. Quan àiïím cú cêëu ngaânh cuãa nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã theo mö hònh naây nhêën maånh àïën têìm quan troång cuãa viïåc tûå àaãm baão caác nhu cêìu trong nûúác, duâ phaãi chõu nhûäng bêët lúåi vïì hiïåu quaã, vaâ hêìu nhû khöng tñnh túái nhûäng lúåi thïë so saánh quöëc tïë. Nhaâ nûúác sùén saâng xêy dûång caác nhaâ maáy luyïån kim, loåc dêìu, hoaá chêët... àïí tûå àaãm baão nhu cêìu trong nûúác, khöng kïí giaá thaânh cao, cuäng khöng tñnh túái sûå dû thûâa caác saãn phêím naây trong khu vûåc. Ûu tiïn haâng àêìu laâ khöng phuå thuöåc vaâo bïn ngoaâi. Do vêåy Nhaâ nûúác phaãi tòm kiïëm caác nguöìn taâi chñnh, têån thu cao àïí tùng thu cho ngên saách, phaát haânh cöng traái nhiïìu àïí vay cuãa dên vaâ caã nûúác ngoaâi, vay núå caác ngên haâng vaâ töí chûác taâi chñnh quöëc tïë, caác chñnh phuã, kïí caã phaãi phaát haânh thïm giêëy baåc... Nguöìn taâi chñnh trïn àêy seä àûúåc chñnh phuã sûã duång àïí xêy dûång caác nhaâ maáy, mua caác thiïët bõ, nguyïn vêåt liïåu, v.v... vaâ phaãi thûâa nhêån laâ tònh traång tham nhuäng laäng phñ thûúâng xêíy ra khaá nghiïm troång ngay trong quaá trònh xêy dûång, mua sùæm thiïët bõ. Khi nhaâ maáy àûúåc xêy cêët xong, thò giaá thaânh thûåc tïë cuãa noá àaä cao hún giaá thõ trûúâng, vaâ àûúng nhiïn noá phaãi àûúåc tñnh vaâo chi phñ khêëu hao cuãa caác saãn phêím laâm ra.

Thûåc tïë úã nhiïìu nûúác cho thêëy, nhûäng ngaânh cöng nghiïåp vaâ caác xñ nghiïåp nhaâ nûúác naây àûúåc xêy dûång lïn thûúâng coá cöng nghïå laåc hêåu (vò khöng dïî gò mua àûúåc cöng nghïå hiïån àaåi, vaâ vò nhûäng haânh vi tiïu cûåc cuãa caác quan chûác chñnh phuã), saãn phêím laâm ra coá giaá thaânh cao, chêët lûúång thêëp, khöng caånh tranh àûúåc vúái haâng ngoaåi. Trong tònh hònh àoá Nhaâ nûúác buöåc phaãi thi haânh chñnh saách baão höå cao: tùng thuïë nhêåp khêíu, cêëm nhêåp khêíu.

Caác ngaânh cöng nghiïåp naây chó nhùçm àaáp ûáng nhu cêìu trong nûúác, nïn khöng coá xuêët khêíu, khöng coá ngoaåi tïå traã núå. Trong tònh


hònh àoá Nhaâ nûúác phaãi duy trò giaá àöìng baåc cao àïí giaãm búát gaánh núå nûúác ngoaâi. Nhûng àöìng nöåi tïå cao giaá laåi dêîn àïën nhûäng hêåu quaã nghiïm troång khaác: laâm tùng giaá haâng hoaá xuêët khêíu vaâ giaãm giaá haâng nhêåp khêíu, dêîn túái nguy cú thu heåp caã thõ trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë, vaâ àaä thuác eáp chñnh phuã möåt lêìn nûäa phaãi thi haânh chñnh saách baão höå cao.

Chñnh saách baão höå cao nhûäng ngaânh cöng nghiïåp trong nûúác àaä gêy ra nhûäng taác haåi to lúán khaác:

- Laâm tùng giaá caác haâng hoaá trong nûúác gêy thiïåt haåi cho ngûúâi tiïu duâng. Àïí baão vïå saãn xuêët cöng nghiïåp trong nûúác, phaãi àaánh thuïë nhêåp khêíu cao, laâm cho giaá haâng nhêåp khêíu tùng cao, nêng mùåt bùçng giaá caã trong nûúác luön cao hún giaá quöëc tïë. Do vêåy nhên dên phaãi mua caác saãn phêím tiïu duâng vúái giaá cao, laâm haåi lúåi ñch cuãa hoå, àöìng thúâi giaãm sûác mua, coá haåi cho caã saãn xuêët. Ngûúâi ta àaä dêîn ra nhiïìu vñ duå: nïëu nhaâ nûúác àaánh thuïë nhêåp khêíu 60% vaâo mùåt haâng xe maáy, do vêåy ngûúâi tiïu duâng phaãi mua xe maáy àùæt lïn 60%, vaâ sûác mua cuãa dên vïì xe maáy cuäng giaãm ài 60%, aãnh hûúãng àïën saãn xuêët xe maáy. Nghôa laâ chñnh saách naây àaä baão vïå àûúåc lúåi ñch cuãa möåt nhoám ngûúâi saãn xuêët, thò laåi laâm haåi àïën lúåi ñch cuãa àöng àaão ngûúâi tiïu duâng vaâ caã ngûúâi saãn xuêët nûäa. Caác tñnh toaán vïì giaá trõ kinh tïë cho thêëy laâ thiïåt haåi chung cho xaä höåi àaä lúán hún nhiïìu so vúái lúåi ñch cuãa nhoám ngûúâi àûúåc baão höå.

- Duy trò baão höå tònh traång laåc hêåu vïì cöng nghïå töí chûác quaãn lyá. Caác ngaânh àûúåc baão höå cao àaä duy trò àûúåc mûác lúåi nhuêån àaáng ra khöng coá, do vêåy hoå khöng cêìn àöíi múái cöng nghïå vaâ töí chûác quaãn lyá. Sûå laåc hêåu keáo daâi cuãa caác ngaânh naây àaä laâm cho nïìn kinh tïë àêët nûúác bõ tuåt hêåu xa hún so vúái caác quöëc gia khaác.

- Chñnh saách baão höå cao àaä laâm meáo moá möi trûúâng àêìu tû. Do caác ngaânh àûúåc baão höå luön coá lúåi nhuêån cao, öín àõnh, ñt ruãi ro, nïn caác nhaâ àêìu tû àöí xö vaâo caác ngaânh naây, tröën khoãi caác ngaânh phaãi àöëi mùåt vúái caånh tranh quöëc tïë. Nïìn kinh tïë àêët nûúác seä phaát triïín meáo moá thiïn lïåch vïì nhûäng ngaânh àûúåc baão höå, keám hiïåu quaã. Nhûäng ngaânh naây caâng ngaây caâng nhiïìu àaä hònh thaânh ra möåt nhoám lúåi ñch chöëng laåi höåi nhêåp quöëc tïë.

- Haån chïë viïåc múã röång thõ trûúâng. Thûåc tïë cho thêëy, möåt quöëc gia caâng baão höå cao bao nhiïu, thò thõ trûúâng cuãa quöëc gia àoá caâng bõ thu heåp bêëy nhiïu. Lyá do laâ do baão höå cao, nïn giaá caã caác saãn


phêím trong nûúác laâm ra cao hún giaá quöëc tïë, khöng coá khaã nùng caånh tranh trïn thõ trûúâng trong vaâ ngoaâi nûúác. Mùåt khaác do thuïë nhêåp khêíu cao, giaá haâng bïn ngoaâi thêëp hún trong nûúác, nïn tònh traång buön lêåu seä phaát triïín, thûúâng trúã thaânh quöëc naån, khöng kiïím soaát àûúåc. Haâng ngoaåi àaä ngêëm ngêìm chiïëm lônh thõ trûúâng nöåi àõa.

Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã vúái nhûäng àùåc trûng trïn àêy cuãa mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi, hay thay thïë nhêåp khêíu àaä dêîn àïën nhûäng hêåu quaã nghiïm troång. Cöång hoaâ Dên chuã Nhên dên Triïìu Tiïn vaâo àêìu nhûäng nùm 60 àaä dûúng cao ngoån cúâ cuãa chuã nghôa chuã thïí, àaä xêy dûång ra àûúåc möåt hïå thöëng cöng nghïå tûúng àöëi hoaân chónh, tûå àaãm baão túái trïn 90% nhu cêìu trong nûúác, àaä laâm ra caác loaåi xe taãi, maáy keáo.... Nhûng têët caã caác saãn phêím àoá àïìu coá chêët lûúång thêëp, giaá thaânh cao, khoá tiïu thuå trong nûúác vaâ khöng xuêët khêíu àûúåc, khöng coá ngoaåi tïå traã núå vaâ àaä lêm vaâo tònh traång vúä núå. Möåt àiïìu àaáng chuá yá nûäa laâ, möåt khi hïå thöëng cöng nghïå hûúáng nöåi vúái cöng nghïå cuä àaä àûúåc xêy dûång, noá tûå taåo ra caác quan hïå xaä höåi, caác nhoám lúåi ñch, nhûäng lûåc lûúång baão vïå noá. Do vêåy khöng dïî gò thay àöíi hïå thöëng naây theo caác hûúáng khaác.

Möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi coá möåt àùåc trûng quan troång nhêët laâ tûå àaãm baão caác nhu cêìu thiïët yïëu trong nûúác, àïí khöng bõ lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi tûâ hoaåch àõnh chiïën lûúåc chñnh saách àïën caác haâng hoaá, dõch vuå, cuäng khöng bõ taác àöång tûâ bïn ngoaâi búãi caác chêën àöång vïì chñnh trõ, an ninh, kinh tïë...

Thûåc tïë thïë giúái cho thêëy àaä khöng coá möåt quöëc gia naâo ài theo mö hònh kinh tïë naây àaåt àûúåc nhûäng thaânh cöng vûäng chùæc, maâ hêìu hïët àïìu àaä hoùåc laâ thêët baåi, hoùåc laâ phaãi traã möåt caái giaá rêët àùæt, hoùåc laâ lêm vaâo khuãng hoaãng, suy thoaái, trò trïå keáo daâi.

Mö hònh kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã naây àaä do nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí quy àõnh. Trong àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí àoá khoá coá thïí coá möåt mö hònh kinh tïë khaác. Song sûå khöng thaânh cöng cuãa caác nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong caác mö hònh hûúáng nöåi khöng nhûäng àaä coá haåi cho caác nûúác keám phaát triïín, maâ caã caác nûúác phaát triïín cuäng bõ thiïåt haåi. Caác nûúác keám phaát triïín vöën laâ núi cung cêëp nguyïn, nhiïn liïåu, laâ thõ trûúâng tiïu thuå cuãa caác nûúác phaát triïín, nay bõ rúi vaâo suy thoaái, khuãng hoaãng, khöng öín àõnh, àaä taác àöång tiïu cûåc


àïën chñnh caác nïìn kinh tïë phaát triïín. Àêy chñnh laâ lyá do buöåc caác quöëc gia phaãi tòm kiïëm möåt mö hònh phaát triïín khaác, möåt caách hiïíu khaác vïì tñnh àöåc lêåp tûå chuã cuãa nïìn kinh tïë.

2. Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë

Trong vaâi chuåc nùm gêìn àêy, tònh hònh thïë giúái àaä coá nhûäng thay àöíi rêët quan troång, theo caác hûúáng chuã yïëu sau àêy:

a) Xu thïë hoaâ bònh, húåp taác vaâ phaát triïín àaä ngaây caâng trúã thaânh xu thïë chñnh thay cho sûå àöëi àêìu giûäa caác siïu cûúâng, sûå xung àöåt, chaåy àua vuä trang giûäa hai hïå thöëng xaä höåi àöëi lêåp; caác hònh thûác chuã nghôa thûåc dên cuä vaâ múái, caác cuöåc chiïën tranh xêm lûúåc àaä bõ lïn aán khùæp núi. Àêy laâ möåt àiïìu kiïån rêët quan troång giuáp cho caác quöëc gia coá thïí múã cûãa àêët nûúác, tham gia höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë, vaâ do vêåy coá thïí phaát triïín caác quan hïå tuyâ thuöåc lêîn nhau. Mö hònh kinh tïë phaát triïín trong xu thïë hoaâ bònh, húåp taác àang thay thïë cho mö hònh kinh tïë phaát triïín trong tònh traång àöëi àêìu vaâ chiïën tranh laånh. Möåt nïìn kinh tïë àûúåc xêy dûång trong àiïìu kiïån phaãi luön ûáng phoá vúái caác cuöåc chiïën tranh duâ laâ laånh àaä khaác hoaân toaân vúái möåt nïìn kinh tïë phaát triïín trong xu thïë hoaâ bònh vaâ húåp taác. Möåt bïn phaãi thûåc thi chñnh saách tûå cung tûå cêëp, cöng nghiïåp phaãi gùæn boá vúái quöëc phoâng, khi xêy dûång caác cöng trònh phaãi tñnh àïën khaã nùng chõu àûång àûúåc chiïën tranh taân phaá v.v..., nghôa laâ möåt nïìn kinh tïë coá tñnh chiïën tranh chi phñ cao, hiïåu quaã thêëp; coân möåt bïn khaác thûåc thi chñnh saách húåp taác, höåi nhêåp quöëc tïë sêu röång, lêëy viïåc tùng hiïåu quaã kinh tïë, tùng sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë laâ quöëc saách haâng àêìu.

b) Xu thïë phaát triïín cöng nghïå chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri thûác

Trong nhûäng thêåp kyã vûâa qua sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå àaä coá nhûäng bûúác tiïën hïët sûác to lúán trïn nhiïìu mùåt, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin àang chuyïín nïìn kinh tïë thïë giúái tûâ möåt nïìn kinh tïë cöng nghiïåp sang möåt nïìn kinh tïë tri thûác vúái nhûäng àùåc trûng nöíi bêåt sau àêy:

- Caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng, saãn xuêët ra caác haâng hoaá vêåt chêët, kïí caã caác ngaânh cöng nghiïåp nùång àang ngaây caâng keám hiïåu quaã, mêët dêìn vai troâ quan troång cuãa chuáng àöëi vúái sûå


phaát triïín kinh tïë. Trong mêëy nùm gêìn àêy caác saãn phêím khöng kïí dêìu moã àaä liïn tuåc bõ giaãm giaá, àaä giaãm giaá túái trïn 30%, do vêåy nhûäng ngaânh naây àang lêm vaâo tònh traång khoá khùn úã khùæp núi. Saãn phêím cuãa caác ngaânh naây duâ àaä phaãi haå giaá túái trïn 30% maâ vêîn khoá baán. Lúåi thïë vïì taâi nguyïn àaä ngaây caâng giaãm. Giaá cuãa caác taâi nguyïn trong thêåp kyã 90 àaä giaãm 60% so vúái thêåp kyã 70. Lúåi thïë vïì caác nguöìn vöën cuäng àaä giaãm, vò ngûúâi ta hiïån coá thïí dïî daâng vay àûúåc vöën, do thõ trûúâng vöën àaä àûúåc toaân cêìu hoaá. Trong àiïìu kiïån àoá nhûäng quöëc gia phaát triïín àang muöën chuyïín dêìn caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng tiïu hao nhiïìu taâi nguyïn, sûã duång nhiïìu vöën àaä mêët lúåi thïë caånh tranh sang caác nûúác keám phaát triïín. Do vêåy chñnh saách cuãa caác quöëc gia keám phaát triïín phaãi tñnh túái sûå choån lûåa xêy dûång caác ngaânh naây möåt caách thêån troång.

- Caác ngaânh kinh tïë tri thûác phaát triïín vúái töëc àöå cao vaâ hiïåu quaã.

Trong àiïìu kiïån hiïån nay, caác lúåi thïë vïì taâi nguyïn, nguöìn vöën, lao àöång phöí thöng àang giaãm dêìn, vaâ lúåi thïë vïì tri thûác vaâ kyä nùng àang tùng lïn. úã Myä tyã lïå àoáng goáp cuãa ngaânh saãn xuêët àiïån tûã - tin hoåc cho tùng trûúãng kinh tïë lïn àïën 45% trong 3 nùm qua, coân mûác àoáng goáp cuãa ngaânh xêy dûång vaâ xe húi vöën laâ truå cöåt cuãa kinh tïë Myä chó coân 14% vaâ 4%. Thúâi kyâ tùng trûúãng cao keáo daâi gêìn 10 nùm qua úã Myä chñnh àaä dûåa vaâo sûå múã röång caác ngaânh kinh tïë tri thûác. úã caác nûúác OECD, saãn lûúång vaâ viïåc laâm àaä àûúåc múã röång roä rïåt úã nhûäng ngaânh cöng nghïå cao, nhûäng ngaânh kinh tïë tri thûác. Hiïån khoaãng 50% GDP cuãa caác nûúác OECD laâ àaä dûåa trïn tri thûác. Lúåi nhuêån cuãa caác haäng Intel, Microsoft àaä àaåt mûác 24% doanh thu keáo daâi trong nhiïìu nùm, trong khi lúåi nhuêån cuãa caác haäng thuöåc caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng chó àaåt úã mûác trïn 10% nùm, thêåm chñ coân thêëp hún. Thûåc tïë trïn àêy cho thêëy caác ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng, cöng nghiïåp nùång then chöët vöën àûúåc xem laâ truå cöåt cuãa caác quöëc gia vúái caác öng vua theáp, vua dêìu lûãa, vua ö tö v.v... àang ngaây caâng luâi vaâo dô vaäng, nhûúâng chöî cho caác ngaânh kinh tïë múái - caác ngaânh kinh tïë tri thûác.

c) Xu hûúáng toaân cêìu hoaá, höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín nhanh choáng

Xu hûúáng toaân cêìu hoaá vaâ höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín nhanh choáng seä dêîn túái hïå quaã laâ: biïn giúái kinh tïë cuãa caác quöëc gia


seä ngaây caâng giaãm, do haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan seä bõ baäi boã dêìn, möåt nïìn kinh tïë toaân cêìu khöng biïn giúái seä xuêët hiïån, caác quan hïå tuyâ thuöåc lêîn nhau giûäa caác nïìn kinh tïë quöëc gia seä phaát triïín, caác thïí chïë kinh tïë toaân cêìu seä hònh thaânh v.v... Trong àiïìu kiïån àoá, möåt nïìn kinh tïë muöën khöng lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi, muöën tûå àaãm baão lêëy caác nhu cêìu thiïët yïëu, chùæc chùæn laâ seä khöng coá chöî àûáng chên. Möåt nïìn kinh tïë phaát triïín hiïåu quaã seä phaãi laâ möåt nïìn kinh tïë göìm nhûäng ngaânh coá lúåi thïë caånh tranh cao, vaâ àûúng nhiïn laâ phaãi tuyâ thuöåc vaâo thõ trûúâng thïë giúái.

Trong àiïìu kiïån nïìn kinh tïë thïë giúái phaát triïín vúái nhûäng àùåc trûng chuã yïëu trïn àêy, mö hònh phaát triïín kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë àang xuêët hiïån. Mö hònh naây khaác hùèn mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi: möåt bïn lêëy thõ trûúâng toaân cêìu trong àoá coá thõ trûúâng quöëc gia laâm cùn cûá àïí phaát triïín caác ngaânh kinh tïë coá lúåi thïë caånh traånh cao; möåt bïn lêëy thõ trûúâng trong nûúác, laâm cùn cûá chñnh àïí phaát triïín nhûäng ngaânh àaáp ûáng caác nhu cêìu chuã yïëu cuãa àêët nûúác khöng tñnh túái caác lúåi thïë caånh tranh quöëc tïë. Àûúng nhiïn laâ viïåc xêy dûång möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh phaát triïín kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp quöëc tïë cuäng khaác vúái caách hiïíu àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi.

Àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp quöëc tïë chêëp nhêån sûå tuyâ thuöåc lêîn nhau trïn cú súã cuâng coá lúåi vaâ bònh àùèng trong quan hïå giûäa caác quöëc gia. Sûå tuyâ thuöåc lêîn nhau naây, diïîn ra trïn hêìu hïët caác lônh vûåc tûâ hoaåch àõnh chñnh saách phaát triïín, thïí chïë kinh tïë vô mö, àïën caã sûå hònh thaânh caác ngaânh kinh tïë, caác cöng ty. Ta haäy lêëy Liïn minh chêu Êu laâm vñ duå. Liïn minh chêu Êu hiïån àaä coá àöìng tiïìn chung, caác quöëc gia thaânh viïn phaãi àaãm baão duy trò möåt mûác thêm huåt ngên saách vaâ laåm phaát chung, haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan àaä hoaân toaân àûúåc baäi boã, caác cöng ty àûúåc tûå do kinh doanh trong têët caã caác nûúác thaânh viïn, vöën vaâ lao àöång àûúåc tûå do lûu chuyïín trong khöëi v.v... Trïn thûåc tïë, caác quöëc gia thaânh viïn EU àaä coá caác chñnh saách chung vïì tiïìn tïå, thûúng maåi vaâ àêìu tû... caác ngaânh kinh tïë, caác cöng ty cuãa caác quöëc gia naây àaä coá sûå phên cöng, liïn kïët chùåt cheä vúái nhau. Trong mö hònh kinh tïë naây caác quöëc gia tuy vêîn coá quyïìn tûå chuã, àöìng yá tham gia hay khöng àöìng yá tham gia, vaâ khi àaä tham gia vêîn coân coá quyïìn tûå chuã lûåa choån caác ngaânh kinh tïë coá lúåi thïë nhêët cho mònh,


caác hònh thûác kinh doanh, caác töí chûác kinh doanh thñch húåp, v.v.., nhûng têët caã àïìu phaãi tuên thuã caác cam kïët chung.

Trong mö hònh kinh tïë trïn, caác quöëc gia khöng daåi gò xêy dûång ra möåt cú cêëu kinh tïë hoaân chónh, vaâ ngay möåt ngaânh hoaân chónh cuäng khöng coá. Ta coá thïí lêëy ngaânh saãn xuêët ö tö laâm vñ duå: Khöng möåt quöëc gia chêu Êu naâo kïí caã Cöång hoaâ Liïn bang Àûác coá thïí saãn xuêët 100% caác linh kiïån cuãa ö tö, vò laâm nhû vêåy laâ daåi döåt, khöng coá hiïåu quaã. Caác quöëc gia saãn xuêët ö tö chó saãn xuêët khoaãng 30%- 40% linh kiïån, nhûäng saãn phêím coá lúåi thïë nhêët, coân laåi hoå nhêåp khêíu cuãa caác quöëc gia khaác. Ngay cöng ty Boing cuãa Myä cuäng àaä nhêåp khêíu haâng loaåt linh kiïån tûâ haâng chuåc quöëc gia khaác.

Ngay caác quöëc gia coá nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng khaá phaát triïín nhû Nhêåt, maâ vêîn phuå thuöåc vaâo bïn ngoaâi möåt caách àaáng súå. Nhêåt phaãi nhêåp 100% dêìu moã àïí coá ngaânh hoaá dêìu, vaâ nùng lûúång àiïån, nhêåp khêíu phêìn lúán quùång sùæt àïí coá ngaânh luyïån kim, nhêåp khêíu phêìn lúán bùçng phaát minh saáng chïë àïí coá ngaânh cöng nghiïåp chïë taåo... Nïëu coá chiïën tranh xaãy ra, caác hoaåt àöång nhêåp khêíu naây chó bõ ngûng trïå möåt vaâi tuêìn thöi, thò nhûäng ngaânh cöng nghiïåp trïn seä hoaân toaân tï liïåt, vaâ nïìn kinh tïë Nhêåt laâm sao traánh khoãi chêën àöång vaâ töín thêët. Nïëu súå sûå phuå thuöåc naây, nûúác Nhêåt seä khöng thïí phaát triïín àûúåc. Nhûng àïí buâ laåi, Nhêåt laåi xuêët khêíu ö tö, haâng àiïån tûã vaâ nhiïìu loaåi haâng chêët lûúång cao khaác, buöåc caác quöëc gia khaác lïå thuöåc vaâo Nhêåt vïì caác mùåt haâng naây. Chñnh möëi quan hïå lïå thuöåc lêîn nhau naây àaä laâm cho kinh tïë Nhêåt coá thïí àûáng vûäng ngay trong caã cuöåc khuãng hoaãng dêìu lûãa àaä xêíy ra trong nhûäng nùm 70.

Vêåy trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín, möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã phaãi coá nhûäng chuêín mûåc gò? Coá yá kiïën àaä nïu ra quaá nhiïìu chuêín mûåc, naâo laâ khöng lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi trong viïåc hoaåch àõnh caác chiïën lûúåc, chñnh saách phaát triïín, naâo laâ coá thïí tûå àûáng vûäng, giûä öín àõnh trûúác moåi biïën àöång úã bïn ngoaâi, naâo laâ phaãi giûä àûúåc an ninh lûúng thûåc, nùng lûúång, möi trûúâng, àaãm baão coá tñch luyä, coá caác ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng, coá kinh tïë vô mö öín àõnh, v.v... Trïn thûåc tïë khoá coá thïí coá möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã lyá tûúãng nhû vêåy. Àïën nhû nïìn kinh tïë Myä, àûáng haâng àêìu thïë giúái, huâng maånh laâ vêåy, cuäng khöng traánh khoãi caác cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë chu kyâ, cuäng lïå thuöåc nghiïm troång vaâo


caác nguöìn nguyïn nhiïn liïåu thõ trûúâng cuãa caác quöëc gia khaác, cuäng bõ caác quöëc gia khaác eáp phaãi múã cûãa thõ trûúâng, eáp phaãi mua dêìu moã vúái giaá cao, v.v.. Möåt nïìn kinh tïë nhoã nhû Singapo, chó phaát triïín caác ngaânh dõch vuå taâu biïín, taâi chñnh, tiïìn tïå, baão hiïím, vaâ möåt söë ngaânh cöng nghiïåp lùæp raáp..., khöng coá nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng, nhêåp khêíu hêìu nhû toaân böå nguyïn, nhiïn liïåu, àïën nûúác ngoåt cuäng phaãi nhêåp khêíu 100% tûâ Malaixia. Thïë maâ nïìn kinh tïë Singapo vêîn phaát triïín vaâ khöng thïí noái laâ noá khöng àöåc lêåp tûå chuã.

Theo chuáng töi, àöåc lêåp tûå chuã trong àiïìu kiïån hiïån nay coá thïí coá nhûäng àùåc trûng sau:

Trûúác hïët, vaâ quan troång nhêët laâ phaãi àaãm baão lúåi ñch phaát triïín cuãa quöëc gia úã mûác cao nhêët coá thïí àûúåc.

Coá thïí coá möåt nïìn kinh tïë khöng lïå thuöåc gò vaâo bïn ngoaâi, tûå àaãm baão àûúåc caác nhu cêìu chuã yïëu, vaâ do vêåy cuäng ñt chõu caác taác àöång cuãa caác biïën àöång úã bïn ngoaâi. Nïìn kinh tïë cuãa CHDCNT Triïìu Tiïn hiïån vêîn coân nhûäng daáng dêëp naây. Do vêåy cuöåc khuãng hoaãng tiïìn tïå taâi chñnh khu vûåc nùm 1997 khöng taác àöång gò túái kinh tïë Bùæc Triïìu Tiïn. Nhûng sûå tuåt hêåu cuãa Bùæc Triïìu Tiïn so vúái Nam Triïìu Tiïn vaâ thïë giúái thò thêåt àaáng súå. Àöåc lêåp tûå chuã trong voâng laåc hêåu nhû vêåy seä ñt yá nghôa.

Caác möëi quan hïå cuãa möåt nûúác vúái caác nûúác khaác phaãi àûúåc xem xeát àaánh giaá trïn tiïu chuêín coá àaãm baão àûúåc lúåi ñch phaát triïín cuãa àêët nûúác khöng? Àoá múái laâ muåc tiïu cho moåi chiïën lûúåc phaát triïín. Trong àiïìu kiïån höåi nhêåp quöëc tïë tiïën triïín nhû hiïån nay, moåi nïìn kinh tïë ngaây caâng tuyâ thuöåc nhiïìu hún vaâo bïn ngoaâi. Nhûng nïëu sûå tuyâ thuöåc nhiïìu hún àoá àaãm baão töët hún cho lúåi ñch phaát triïín quöëc gia, thò khöng coá lyá gò laåi khöng chêëp nhêån. Nïìn kinh tïë nûúác ta trong thúâi kyâ àöíi múái àaä ngaây caâng tuyâ thuöåc hún vaâo bïn ngoaâi, kim ngaåch xuêët nhêåp khêíu nùm 1999 cuãa nûúác ta àaä chiïëm túái trïn 90% GDP, vöën àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àaä chiïëm khoaãng 28% töíng àêìu tû xaä höåi, nghôa laâ vïì hai chó söë trïn nûúác ta àaä àûúåc xïëp haâng àêìu trong caác nûúác àang phaát triïín. Nïëu caách àêy 15 nùm cuäng vïì hai chó söë trïn nûúác ta àaä àûáng haâng cuöëi, nghôa laâ nïìn kinh tïë nûúác ta àaä ñt bõ lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi nhêët vaâ cuäng laâ keám phaát triïín nhêët vaâ àaä lêm vaâo khuãng hoaãng. Nhûng roä raâng thúâi kyâ nïìn kinh tïë nûúác ta raâng buöåc vaâo bïn ngoaâi nhiïìu hún, laâ thúâi kyâ


phaát triïín vaâ tiïën böå hún, caác lúåi ñch phaát triïín cuãa àêët nûúác àûúåc àaãm baão töët hún, vaâ tñnh àöåc lêåp, tûå chuã cuãa nïìn kinh tïë cuäng cao hún trûúác.

Thûá hai, sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë phaãi àûúåc caãi thiïån vaâ tùng dêìn. Sûác caånh tranh naây phaãi àûúåc thïí hiïån caác mùåt:

- Thïí chïë chñnh trõ, kinh tïë, xaä höåi phaãi àuã maånh, àuã taåo ra möåt möi trûúâng àêìu tû, kinh doanh thuêån lúåi, chi phñ thêëp, ruãi ro thêëp, khaã nùng sinh lúåi lúán.

- Cú cêëu kinh tïë göìm nhûäng ngaânh coá khaã nùng caånh tranh cao, coá khaã nùng tûå àiïìu chónh, tûå ruát lui khoãi nhûäng ngaânh keám khaã nùng caånh tranh.

- Cú cêëu doanh nghiïåp cuäng phaãi bao göìm nhûäng doanh nghiïåp coá sûác maånh cöng nghïå vaâ trñ lûåc, àuã sûác caånh tranh trïn thûúng trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë.

- Nguöìn nhên lûåc trong nûúác phaãi àûúåc àaâo taåo töët vaâ phaát triïín, sûã duång coá hiïåu quaã.

Biïíu hiïån têåp trung cuãa sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë laâ úã chêët lûúång vaâ giaá thaânh cuãa saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa àêët nûúác. Nïëu saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa möåt quöëc gia coá giaá thaânh cao, chêët lûúång thêëp, thò seä khöng tiïu thuå àûúåc úã caã thõ trûúâng trong nûúác vaâ bïn ngoaâi. Kïët cuåc seä dêîn àïën laâ nïìn kinh tïë cuãa quöëc gia àoá seä lêm vaâo suy thoaái, khuãng hoaãng, tuåt hêåu keáo daâi. Trong àiïìu kiïån àoá khoá coá thïí noái àïën àöåc lêåp vaâ tûå chuã. Coân nhû möåt nïìn kinh tïë laâm ra caác saãn phêím vaâ dõch vuå chêët lûúång cao, giaá laåi thêëp, coá thïí chiïëm lônh caã thõ trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë, taåo ra thu nhêåp ngoaåi tïå, dûå trûä ngoaåi tïå lúán, coá thïí nhêåp khêíu nhiïìu loaåi haâng hoaá vaâ dõch vuå àaáp ûáng caác nhu cêìu trong nûúác. Möåt nïìn kinh tïë coá sûác caånh tranh cao nhû vêåy trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë hiïån nay laâ möåt nïìn kinh tïë coá tñnh àöåc lêåp vaâ tûå chuã cao.

Thûá ba, coá khaã nùng ûáng phoá coá hiïåu quaã vúái nhûäng chêën àöång chñnh trõ, kinh tïë, xaä höåi bïn ngoaâi.

Nhûäng chêën àöång bïn ngoaâi coá thïí laâ: möåt cuöåc chiïën tranh tûâ bïn ngoaâi túái, möåt cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë khu vûåc hay thïë giúái, v.v...


Chiïën lûúåc töët nhêët cuãa möåt quöëc gia laâ cöë traánh tham gia nhûäng cuöåc chiïën tranh úã bïn ngoaâi vaâ traánh àïí xêíy ra xung àöåt vaâ chiïën tranh úã trong nûúác. Coân möåt khi chiïën tranh àaä buâng nöí, àaä tham chiïën, thò nhêët àõnh àêët nûúác seä bõ taân phaá nhêët laâ trong àiïìu kiïån chiïën tranh hiïån àaåi ngaây nay. Song möåt nïìn kinh tïë coá sûác caånh tranh cao, coá dûå trûä ngoaåi tïå lúán, seä coá sûác chõu àûång cao hún caác nïìn kinh tïë laåc hêåu khaác. Möåt nïìn kinh tïë höåi nhêåp quöëc tïë cao, lúåi ñch quöëc gia àan xen chùåt cheä vúái lúåi ñch cuãa nhiïìu quöëc gia khaác, nhiïìu trung têm kinh tïë, thò seä coá nhiïìu khaã nùng kïët húåp sûác maånh quöëc gia vúái sûác maånh quöëc tïë àïí baão vïå àêët nûúác töët hún.

Möåt cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë thïë giúái hay khu vûåc nöí ra àûúng nhiïn seä taác àöång àïën moåi nïìn kinh tïë tham gia vúái caác mûác àöå khaác nhau. Möåt nïìn kinh tïë ñt tham gia höåi nhêåp quöëc tïë coá thïí seä chõu taác àöång ñt hún. Nhûng khaã nùng ûáng phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng laåi tuyâ thuöåc lúán hún vaâo sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë vaâ mûác àöå gùæn kïët lúåi ñch quöëc gia vaâ quöëc tïë. Chùèng haån, sûác caånh tranh cuãa caác nïìn kinh tïë Höìng Köng, Singapo lúán, coá dûå trûä ngoaåi tïå lúán, nïn àaä haån chïë àûúåc taác àöång xêëu cuãa cuöåc khuãng hoaãng khu vûåc nùm 1997. Caác quöëc gia Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïxia vò laâ thaânh viïn cuãa IMF vaâ lúåi ñch cuãa caác quöëc gia naây àaä liïn kïët khaá chùåt cheä vúái lúåi ñch quöëc tïë, nïn IMF àaä höî trúå taâi chñnh khaá lúán cho caác quöëc gia naây. Duâ nhû hiïån coân coá nhiïìu yá kiïën khaác nhau vïì caác giaãi phaáp maâ IMF aáp àùåt cho caác quöëc gia trïn, nhûng phaãi thûâa nhêån laâ haâng chuåc tyã USD maâ IMF höî trúå cho caác quöëc gia naây vaâo thúâi àiïím khuãng hoaãng laâ rêët quan troång.

Duâ möåt nïìn kinh tïë àaä höåi àuã ba àùåc trûng trïn àêy, vêîn cêìn coá nhûäng biïån phaáp phoâng ngûâa - phoâng ngûâa chiïën tranh, phoâng ngûâa nhûäng cuöåc khuãng hoaãng tûâ bïn ngoaâi taác àöång, phoâng ngûâa caác chêën àöång chñnh trõ kinh tïë xaä höåi. Nhûäng biïån phaáp phoâng ngûâa naây bao göìm:

- Chñnh saách ngoaåi giao phoâng ngûâa - laâ chñnh saách thûåc hiïån caác cuöåc tiïëp xuác, trao àöíi, caác Höåi nghõ thûúång àónh, Höåi nghõ caác cêëp, Höåi nghõ caác chuyïn gia ... thûúâng xuyïn nhùçm trao àöíi thöng tin, thaão luêån nhûäng vêën àïì bêët àöìng, thaão luêån caác chñnh saách, caác giaãi phaáp an ninh quöëc tïë vaâ khu vûåc àïí traánh caác cuöåc xung àöåt àaáng tiïëc coá thïí xaãy ra.


- Caác giaãi phaáp ngùn ngûâa caác cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë vaâ taâi chñnh khu vûåc vaâ quöëc tïë. Caác giaãi phaáp naây bao göìm sûå trao àöíi thöng tin àêìy àuã, cöng khai vïì tònh hònh kinh tïë vô mö, àùåc biïåt laâ vïì tiïìn tïå vaâ taâi chñnh, caác dûå baáo triïín voång àïí caác quöëc gia biïët vaâ coá àöëi saách thñch húåp; tùng cûúâng khaã nùng tû vêën vaâ höî trúå vïì taâi chñnh cuãa caác töí chûác IMF, WB, ADB vaâ caác quyä khaác, v.v...

- Duy trò hïå thöëng dûå trûä quöëc gia húåp lyá. Trong hïå thöëng dûå trûä quöëc gia, dûå trûä ngoaåi tïå laâ quan troång nhêët, vò coá ngoaåi tïå coá thïí mua àûúåc caác thûá haâng hoaá dõch vuå cêìn thiïët, ngay caã trong àiïìu kiïån bõ cêëm vêån. Caác dûå trûä saãn phêím vêåt chêët nhû gaåo, xùng dêìu v.v... phaãi coá mûác àöå tuyâ theo àiïìu kiïån thûúng maåi quöëc tïë cuå thïí.

- Thûåc hiïån chñnh saách gùæn kïët lúåi ñch cuãa nûúác ta vúái lúåi ñch cuãa caác quöëc gia khaác, àùåc biïåt laâ caác trung têm kinh tïë lúán, caác nûúác laáng giïìng, caác töí chûác kinh tïë quöëc tïë... Sûå gùæn kïët lúåi ñch naây seä buöåc caác quöëc gia khaác àïí baão vïå lúåi ñch cuãa hoå, hoå phaãi baão vïå lúåi ñch cuãa nûúác ta.

Kïët luêån

Khöng coá gò coá thïí töìn taåi vônh cûãu. Nhêån thûác cuãa con ngûúâi àöëi vúái caác sûå vêåt phaãi thay àöíi vúái nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí thay àöíi. Nhêån thûác vïì möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã ngaây nay khöng thïí vêîn laâ nhûäng nhêån thûác cuãa nhûäng nùm 50 vaâ 60. Cêìn coá nhêån thûác múái thñch húåp vúái àiïìu kiïån múái. Chñnh nhûäng nhêån thûác múái naây seä múã àûúâng cho thûåc tiïîn phaát triïín.

.

kinh te tri thuc tap 1

Documents