j. stalin - diyalektik ve tarihsel materyalizm

8/14/2019 J. Stalin - Diyalektik Ve Tarihsel Materyalizm

1/39

1J. StalinDiyalektik ve Tarihsel Materyalizm

bilim ve sosyalizm yaynlar

4DOKUZUNCU BASKI

J.STALN

DYALEKTK VETARHSEL MATERYALZM


2/39

DOKUZUNCU BASKI


3/39


J. STALN


4/39

Jozef Stalin, Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm , Eyll 1938.[Trke basks:Bilim ve Sosyalizm Yaynlar, Eyll 1979, 9. Bask, s. 7-51; Sol Yaynlar,

Leninizmin Sorunlar iinde, s: 651-684]Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, [email protected]

http://www.kurtuluscephesi.com

http://www.kurtuluscephesi.net

http://www.kurtuluscephesi.org


5/39

NDEKLER

7 Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm11 1. Marksist Diyalektik Yntemin Temel Nitelikleri16 2. Marksist elsefi Materyalizmin Temel Nitelikleri24 3. Tarihsel Materyalizm


6/39


7/39



J. STALN


8/39


9/39


DYALEKTK MATERYALZM, marksist-leninist partinin dnyagrdr. Doa olaylarna yakla, onlar inceleme ve anlama

yntemleridiyalektik, doa olaylarn yorumlay, bu olaylar kav-ray ve teorisimateryalist olduundan, bu dnya gr, diyalek-tik materyalizm adn almtr.

Tarihsel materyalizm, diyalektik materyalizmin ilkelerini top-lum yaamnn incelenmesinde kullanr; bu ilkeleri toplum yaa-mndaki olaylara, toplum ve toplum tarihi zerindeki almalarauygular.

Marx ve Engels, diyalektik yntemlerini tanmlarlarken, genel-likle, Hegeli diyalektiin temel [sayfa 7] niteliklerini formle eden fi-lozof olarak gsterirler. Ama bu, Marx ve Engels diyalektiinin Hegel


10/39

10 J. StalinDiyalektik ve Tarihsel Materyalizm

diyalektiinin ayns olduu anlamna gelmez. nk, Marx veEngels, Hegel diyalektiinin idealist kabuunu bir yana iterek, onun

yalnzca rasyonel zn almlar ve daha da gelitirerek, ona mo-dern, bilimsel bir biim vermilerdir.Marx, yle diyor:

Benim diyalektik yntemim, Hegelinkinden yalnzcatemelde farkl deil, stelik onun tam kartdr. Hegelegre ide ad altnda bamsz bir konu (subject) halinebile dnen dnme sreci, gerein yaratcsdr, vegerek, idenin fenomenal [d-olaysal] biimidir. Banagreyse, bunun tersine, dnme sreci, insan kafasnda

yansyan, ve dnce biimlerine dnen maddednyasndan baka bir ey deildir.

(Kapital, Cilt: I.)

Marx ve Engels, kendi materyalizmlerini tanmlarlarken, ge-nellikle, euerbachtan materyalizmi dorularna oturtarak yenidenkuran filozof olarak sz ederler. Ama bu, Marx ve Engels materya-lizminin euerbach materyalizminin ayns olduu anlamna gel-mez. Gerekten de, Marx ve Engels, euerbach materyalizmininasl zn alarak onu materyalizmin bilimsel ve felsefi bir teorisibiiminde gelitirmiler, ve onun idealist, dini-ahlki kabuunu kal-drp atmlardr. Biliyoruz ki, euerbach aslnda bir materyalist ol-duu halde, materyalizmin adna kar kmtr. Engels birka kezbelirtmitir ki, euerbach, materyalist temeline karn, gelenekselidealist zincirden kurtulmu deildir; ve ondaki gerek idealizm,din ve [sayfa 8] ahlk felsefesine gelir gelmez aka kendini gster-mektedir.(Ludwig euerbach ve Klsik Alman elsefesinin Sonu)

Diyalektik Eski Yunan dilindeki, konumak, tartmak anlam-na gelendialego szcnden kmtr. Eski zamanlarda diyalek-tik, muhatabn savndaki elikileri ortaya koyup bu elikilerin s-tesinden gelmek yoluyla geree ulama sanat demekti. Eski za-manlarda, dncedeki elikileri ortaya karmann ve kart gr-lerin atmasnn, geree ulamada en iyi yntem olduunu kabuleden filozoflar vard. Dncenin bu diyalektik yntemi, sonralardoa olaylarn da kapsad; doadaki olaylar srekli bir hareket vedeime iinde gren, doadaki gelimeleri, doadaki elikileringelimesi sonucu olarak, ve doadaki kart glerin birbirlerinikarlkl etkilemeleri sonucu kabul eden, doann diyalektik kav-


11/39


ranmas biiminde geliti.Diyalektik, znde metafiziin tam kartdr.

1. MARKSST DYALEKTK YNTEMN TEMELNTELKLER UNLARDIR:

a) Diyalektik, metafiziin tersine, doaya, rastgele toplanm,birbirleriyle ilikisiz, birbirlerinden bamsz, ayr eyler, ayr olaylargzyle deil maddelerin ve olaylarn birbirleriyle organik olarakilikili bulunduu, birbirlerine dayand ve birbirleriyle belirlendiitam ve baml bir btn gzyle bakar.

Bu yzden, diyalektik ynteme gre, mademki doann her-hangi bir kesimindeki bir olay, evresindeki [sayfa 9] koullarla ilikisiz,onlardan ayr olarak dnldnde bizce anlamsz olacaktr,yleyse, doadaki hibir olay tek bana, evresindeki olaylardanayr olarak kavranamaz; bunun tersi olarak da, evresindeki olaylarlaayrlmaz balar iinde ve evresindeki olaylarla koullandrlmolarak dnlen her olay kavramak ve aklamak mmkndr.

b) Diyalektik, metafiziin tersine, doann, durgunluk ve ha-

reketsizlik, duraanlk ve deimezlik halinde olmadn, hepbireylerin doduu ve gelitii, baz eylerin de paralanp ld,srekli bir hareket ve deime, srekli bir yenilenme ve gelimehalinde olduunu kabul eder.

Bu yzden, diyalektik ynteme gre, olaylar, yalnzca karlk-l bantlar ve dayanmalar asndan deil, ayrca bu olaylarnhareketleri, deimeleri, gelimeleri, varolular ve varolutan yok-olua geileri asndan da dnlmelidir.

Diyalektik ynteme gre, asl nemli olan, o anda kalc gibi

grnen, ama daha o andan balayarak lmeye yztutmu olaney deil, o anda kalc gibi grnmese bile, doan ve gelimekteolan eydir. nk diyalektik yntem, ancak, yeni doan ve geli-mekte olan eylerin yenilmez olduunu kabul eder.

Engels yle diyor:Tm doa, en knden en byne dek, kk

bir kum tanesinden gnee, canl en ilkel hcreden insa-na dek, srekli bir varolu ve yokolu, srekli bir ak,


12/39


sonsuz bir hareket ve deime iindedir. (Doann Diya-lektii)[sayfa 10]

Onun iin, Engelsin syledii gibi, diyalektik, eyleri ve on-larn zihindeki yansmalarn, temel olarak karlkl ilikileri, birbiri- yle bantlar, hareketleri, dou ve yokolu koullar iinde elealr.(Ayn yapt)

c) Diyalektik, metafiziin tersine, gelime srecini, niceldeimelerin nitel deimelere yol amad basit bir byme srecigzyle grmez; gelimeyi, nemsiz ve belirsiz nicel deimelerden,ak, temel nitel deimelere geilen, ve bu nitel deimelerin, ya-

va yava deil de, bir sray biiminde, bir durumdan tekinekesin ve hzl olarak gerekletii bir sre olarak kabul eder. Bunagre, nitel deimeler, rastgele deil, grnmeyen ve yava yavaoluan nicel deimelerin, doal sonular olarak ortaya karlar.

Bu yzden, diyalektik ynteme gre, gelime sreci daireleremberi stnde dnen bir hareket ya da gemiteki olaylarn ba-sit birer yinelenmesi olarak anlalmamal; srekli ve ileri bir hareket,eski bir nitel durumdan yeni bir nitel duruma geen, basittenkarmaa, alaktan yksee doru bir gelime olarak bilinmelidir.

Engels, diyor ki:Doa, diyalektiin denektadr. Denilebilir ki, mo-

dern doa bilimleri bu dorulama iin son derecedezengin ve gn getike oalan materyaller salam; vebylece, doa srecinin, son zmlemede metafizikdeil, diyalektik olduunu, sonsuz bir tekdzelikle sre-kli olarak daireler emberi stnde dnmeyip gerekbir tarih izgisinden getiini tantlamtr. Bu konudahemen, bitki ve [sayfa 11] hayvanlardan insana dek, bug-nn organik dnyasnn tmnn bir gelime srecininrn olduunu ve milyonlarca yldan bu yana geli-mekte olduunu ortaya koyarak, doann metafizik kav-ranna kesin bir vuru indiren Darwinden sz etmekgerekir. (topik ve Bilimsel Sosyalizm)

Engels, diyalektik gelimeyi, nicel deimelerden nitel dei-melere gei olarak tanmlarken, yle diyor:

izikte... her deime, cismin kendinde var olan yada dardan cisme verilmi olan bir hareket biiminin


13/39


sonucu olarak, nicel deimeyle nicelikten nitelie gei-tir. Szgelimi, suyun s derecesi nceleri, onun, sv duru-

muna etkili deildir. Ama sv durumundaki suyun sderecesi azalr ya da oalrsa, moleklleri arasndakiekim bir an sonra deiecek ve durum deitirerek buza

ya da buhara dnecektir... Bir platin telin akkor durumagelmesi iin belli miktarda asgari bir elektrik akm gerek-lidir. Her svnn, elimizdeki olanaklarla ve gerekli olans derecesiyle elde edebileceimiz belli bir basn altnda,belli bir donma ve kaynama noktas vardr. Ve sonuolarak, her gazn, uygun basn ve soutma koullarndasv durumuna dnebilecei kritik bir noktas vardr. ...iziin sabiteleri (deimezleri, bir durumdan teki birduruma gei noktalar - J. Stalin) dedi ey, birok du-rumda, eldeki cismin durumundaki hareketin nicel (de-imesi) art ya da azal sonucu nitel deimenin orta-

ya kt ve bundan dolay da niceliin nitelie dnt[sayfa 12] dm noktalarndan baka bir ey deildir.(Doann Diyalektii)

Engels, kimyaya geerek, yle srdryor:Kimya, nicel birleimlerin deimeleri etkisiyle oluan

cisimlerin nitel deimelerinin bilimi olarak tanmlana-bilir. Bu, Hegelce de bilinen bir gerekti... Oksijeni elealalm: moleklde iki atom yerine atom bulunursa,kokusu ve reaksiyonu adi oksijenden tamamen farkl bircisim olan ozonu elde ederiz. Ve yine, oksijenin azot veslfrle, deiik oranlarda birlemesi sonunda, merke-zinde, btn teki cisimlerden nitelike ayr cisimlerinortaya kmas, olay da ayn kapsama girer. (Ayn yapt)

Sonu olarak, Engels; Hegelde deerli olan ne varsa been-meyip reddeden, ama yine de onun, canszlar dnyasndan can-llar dnyasna, inorganik madde diyarndan organik madde diyarnageii yeni bir srama dnemi olarak aklayan nl tezini gza-klkla aran Dhringi eletirirken, yle diyor:

Bu, tam anlamyla hegelci l bantlarnn dmizgisi stndeki dm noktalarnda yalnzca nicel art-ma ya da azalmann ortaya koyduu nitel sramadr.Szgelimi, suyun stlmas ya da soutulmas durumun-


14/39


da normal basn altnda dm noktalar olan kay-nama ve donma noktalar, yeni bir kmelenme duru-

muna gei sramas ve sonu olarak da niceliin nite-lie dnmesi durumudur. (Anti-Dhring)[sayfa 13]

d) Diyalektik, metafiziin tersine, doadaki her eyin ve herolayn yapsnda i elikilerin varln kabul eder. nk hepsininolumlu ve olumsuz yanlar, bir gemii ve bir gelecei, len bir

yan ve gelien bir yan vardr. te bu kartlar arasndaki savam,yeniyle eski arasndaki, lenle doan arasndaki, yitip gidenle gelienarasndaki savam, gelime srecinin i kapsamn, yani nicel dei-melerin nitel deimelere dnmesi biiminde beliren i kapsa-mn, oluturur.

Bundan dolay, diyalektik ynteme gre, alaktan ykseedoru olan gelime sreci, olaylarn uyumlu bir evrimi biimindeolmayp, maddelerin ve olaylarn znde var olan elimelerin orta-

ya kmasna ve bu elimelerin temelindeki kart ynelilerle i-leyen savama dayanr.

Lenin,en uygun anlamyla, diyalektik, eylerin asl znde-ki gelimenin incelenmesidirdiyor. (elsefe Defterleri)

Ve, daha ilerde Lenin yle der:Gelime, kartlarn savamdr. (Materyalizm ve

Ampirio-Kritisizm)

te, marksist diyalektik yntemin temel nitelikleri ksacabunlardr.

Diyalektik yntemle ilkelerinin, toplum yaamnn ve toplumtarihinin incelenmesi alanna uzatlmasnn ne kadar gerekli olduu,bu ilkelerin toplum tarihine, proletarya partisinin pratik almasnauygulanmasnn ne byk nem tad kolaylkla anlalmaktadr.

Dnyada olaylar her eyden ayr ve tek bana deilse, btnolaylar birbirlerine bal ve birbirlerini karlkl olarak koullandr-

yorlarsa, aka [sayfa 14] grlr ki, tarihteki btn sosyal sistemlerve sosyal hareketler de, ou tarihilerin sk sk bavurduklar gibisonsuz adalet ya da baka birtakm nyarglar asndan deerlen-dirilemezler; ancak ve ancak, o sistemi ya da sosyal hareketi dou-ran ve o sisteme ilikin koullar asndan deerlendirilebilirler.

Gnmzn koullar altnda kleci sistem, sama, aptalcave anormal olurdu. Ama zlmeye yztutmu bir ilkel komnal


15/39


sistem koullarnda, ilkel komnal sisteme gre daha ileri bir admolan kleci sistem tamamen doal ve mantki bir olaydr.

Szgelimi 1905 Rusyasnda, arln ve burjuva toplumu-nun varl srasnda burjuva-demokratik cumhuriyeti kurma istemitamamen anlalr, yerinde ve devrimci bir istemdi. nk o zaman-lar burjuva cumhuriyeti ileriye doru bir adm demekti. Ama imdi,Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii koullarnda, burjuva-demok-ratik cumhuriyeti kurma istemi ok anlamsz ve kar-devrimci biristem olur. nk Sovyet Cumhuriyetiyle karlatrldnda, bur-

juva cumhuriyeti kurma abas geriye atlm bir admdr.Her ey koullara, zamana ve yere baldr.uras aktr ki, sosyal olaylara byle tarihsel bir adan ba-

klmadka, tarih biliminin varl ve gelimesi olanaksz olacaktr.nk, ancak byle bir gr, tarih bilimini bir karmakarklk, birrastlantlar ve samasapanlklar yn olmaktan kurtarabilir.

Devam edelim. Dnya srekli bir hareket ve gelime halin-deyse, eskinin lmesi ve yeninin bymesi bir gelime yasasysa,aktr ki, artk [sayfa 15] deimez sosyal sistemlerin, zel mlkiyet

ve smrnn sonsuz ilkelerinin, kylnn toprak aasna, iininkapitaliste baedirilmesine ilikin ncesiz ve sonsuz dnlerin

varl olanaksz bir eydir.Bu yzden, nasl bir zamanlar feodal sistemin yerini kapitalist

sistem aldysa, kapitalist sistemin yerini de sosyalist sistem alabilir.Onun iin, abalarmz, bugn en egemen gc oluturmu

da olsalar, toplumun artk gelimeyen tabakalar stne deil, bugnegemen g saylmasalar bile, gelien ve nnde geni bir gele-cei olan tabakalar stne dayandrmalyz.

1880-1890 yllarnda, marksistlerin Narodniklere kar sava-m dneminde, Rusya proletaryas, nfusun byk ounluunuoluturan, kendi bana kyller ynna gre ok kk bir aznlkt.

Ama kyller bir snf olarak zlrlerken, proletarya snf olarakgeliiyordu. Ve, proletaryann bir snf olarak gelimesi yzndendirki, marksistler eylemlerini proletaryaya dayandrmlard. Bundada yanlmamlard. nk bildiimiz gibi, sonradan proletaryanemsiz bir g olmaktan kp birinci derecede tarihsel ve politikbir g durumuna gelmitir.

Bu yzden, politikada hata yapmamak iin hep ileriye ba-klmaldr, geriye deil.


16/39


Devam edelim. Yava nicel deimelerden hzl ve ani niteldeimelere gei. bir gelime yasasysa, ezilen snflarn yapt

devrimlerin ok normal ve kanlmaz olduu da apak ortayakar.Bu bakmdan, kapitalizmden sosyalizme gei ve ii snfnn

kapitalist boyunduruktan kurtulmas, yava, yava deimelerle,reformlara deil, [sayfa 16] ancak, kapitalist sistemin nitel deimesiyle,devrim yoluyla gerekleebilir.

Bu bakmdan, politikada hata yapmamak iin, devrimci ol-mak gerekir, reformist deil.

Devam edelim. Gelime, i elimelerin ortaya kmasyla,bu gelimeler temeline dayanan kart gler arasndaki atma-larla ve atmalarn sonucunda bu elimelerin almas yoluylaoluuyorsa, aka anlalaca gibi, proletaryann snf savamok normal ve kanlmaz bir olaydr.

Bu yzden, kapitalist sistemdeki gelimeleri rtbas etmemeli,onlarn stn ap gzler nne sermeliyiz; snf atmasn kst-lamamal ve onu sonuna dek srdrmeliyiz.

Bu yzden, politikada hata yapmamak iin, proletarya veburjuvazinin karlarnn uzlamas stne kurulmu reformist birpolitika deil, kapitalizmin sosyalizmle kaynamasn ngrenuzlac bir politika deil, uzlamaz bir proleter snf politikas yoluizlenmelidir.

te, marksist diyalektik yntemin, toplum yaamna, toplumtarihine uygulanm biimi budur.

Marksist felsefi materyalizme gelince, bu da, temelde felsefiidealizmin tam kartdr.

2. MARKSST ELSE MATERYALZMN TEMELNTELKLER UNLARDR:

a) Dnyay, bir mutlak idenin, bir evrensel ruhun, bilinin cisimlemesi olarak gren idealizmin tersine, marksist felsefimateryalizm, dnyay haliylemaddi olarak kabul eder; dnyadakibtn deiik olaylar, hareket halindeki [sayfa 17] maddenin deiikbiimleri olarak grr; diyalektik yntemin ortaya koyduu gibi,olaylarn karlkl ilikileri ve birbirine ballklar, hareket edenmaddenin gelime yasasdr; dnya, maddenin hareket yasalarna


17/39


uygun olarak geliir ve hibir evrensel ruha gereksinimi yoktur.Engels diyor ki:

Materyalist dnya gr, doann, olduu gibi, hi-bir ey katmakszn kavranmasdr. (Ludwig euerbachnTezi)

Dnya bir tmdr; hibir insan tarafndan yaratlma-mtr; o sistemli olarak parlayan ve sistemli olarak snen,ncesiz ve sonsuz, canl bir alev hallindeydi ve yle olarakda kalacaktr diyen eski filozof Heraklitin materyalistgrnden sz ederken Lenin, diyalektik materyalizmilkelerinin ok gzel bir anlatmdr bu diyor. (elsefe Def-terleri)

b) Gerekte yalnz bilincimizin var olduunu, maddi dnya-nn, varln, doann, ancak bizim bilincimizde, duyularmzda,dn ve alglarmzda bulunduunu savunan idealizmin tersine,marksist materyalist felsefe, maddeyi, doay, varl bilincimizindnda ve ondan bamsz olarak var olan nesnel bir gerek olarakkabul eder. Madde, btn duyularn, dnlerin ve bilincin kaynaolduu iin, ilk veridir. Maddenin, varln bir yansmas olan bilinse,ikinci veridir. Dnce, gelimesinde yksek bir kusursuzlukdzeyine erimi olan bir maddenin, yani beynin rndr. Beyindnme organdr, ve bu yzden, insann dnceyi maddedenayrmas byk bir yanllk yapmas demektir.

Engels, yle diyor: [sayfa 18]Dncenin varlkla, ruhun doayla ilikisi sorunu

tm felsefenin en nemli sorunudur. ilozoflarn bu so-ruya verdikleri yantlar, onlar iki byk kampa ayrmtr.Ruhun doaya gre ncelik tadn ileri srenler ...idealizm kampn olutururlar. Doaya ncelik tanyantekilerse materyalizmin eitli ekollerini olutururlar.(Ludwig euerbach ve Klsik Alman elsefesinin Sonu)

Engels, yle srdryor:Tek gerek, bizim de iinde olduumuz, duyusal

olarak alglanabilen maddi dnyadr... Bilincimiz ve d-ncemiz, ne kadar duyularn stnde grnrlerse de,maddi ve bedensel bir organn, yani beynin rndr-ler. Madde ruhun rn deil, tersine, ruhun kendisi


18/39


maddenin en yksek rnnden baka bir ey deildir.(Ayn yapt)

Madde ve dnce sorunu zerine, Marx yle diyor:Dnceyi, dnen maddeden ayrmak olanaksz-dr. Btn deiikliklerin znesi maddedir. (Kutsal Ai1e)

Lenin, marksist materyalist felsefeyi tanmlarken yle diyor:Genellikle, materyalizm, nesnel gerek varln (mad-

denin) bilinten, duyulardan ve deneyimden bamszolduunu kabul eder... Bilin... varln bir yansmasndanbaka bir ey deildir, ve en fazla, varln yaklak olarakdoru (yeterli, tam tamna) bir yansmasdr. (Materyalizmve Ampirio-Kritisizm)[sayfa 19]

Ve, Lenin, yle srdryor:Madde, duyu organlarmza etki yaparak duygular

yaratan eydir. Madde bize duyularla verilen nesnel birgerektir... Madde, doa, varlk, fiziksel olan her ey ilk

veridir; ruh, bilin, duyular, ruhsal olan her ey ise ikinciveridir. (Ayn yapt)

Dnya tablosu, maddenin nasl hareket ettiini vemaddeninnasl dndn gsteren bir tablodur. (Ay-n yapt)

Beyin dnme organdr. (Ayn yapt)

c) Dnyann ve onun yasalarnn bilinebileceini yadsyan,bilgilerimizin deerine inanmayan, nesnel gerei kabul etmeyen

ve dnyann bilimle anlalamayacak kendinde eylerle dolu ol-duunu savunan idealizmin tersine, marksist felsefi materyalizm,dnyay ve onun yasalarn tmyle bilinebilir, deneyim ve pratikledorulanm olan doa yasalar zerine bilgilerimizin nesnel gere-in tutarlln tayan geerli bilgiler olduunu kabul eder. Ve dn-

yada bilinmeyecek hibir ey yoktur, yalnzca henz bilemediimiz,ama bilim ve pratik yoluyla aklanacak ve bilinir duruma sokulacakeyler vardr.

Dnyann bilinemeyeceini ve kavranamayacak kendindeeylerin var olduunu savunan Kant ve teki idealistlerin grlerinieletirip bilgimizin salam bilgi olduunu ileri srerek, materyalisttezi savunurken, Engels, unlar yazyor:

Bunu ve btn teki felsefi fantezileri en etkili [sayfa


19/39


20] biimde rten ey, pratik, zellikle deneyim vesanayi pratiidir. Bir doa srecini kavraymzn doru-

luunu, o sreci kendimiz yaparak, onu kendi z orta-mnda oluturarak ve stelik kendi amalarmz iin kul-lanarak tantlayabiliyorsak, Kantn o kavranmas olanak-sz olan kendinde eyine bir son vermi oluruz. Bitki vehayvan organlarndan elde edilen kimyasal maddeler,organik kimya, onlar ardardna retmeye balayana dek,byle kendinde eyler olarak kaldlar. Bundan sonradrki, o kendinde ey bizim iin bir ey haline geldi. Sz-gelimi, kkboyann renkli maddesi alieri, imdi artk,tarlalarda kk-boya yetitirmekle deil, ok daha ucuz

ve kolaylkla kmr katranndan elde edilmektedir. yzyl boyunca, Kopernikin gne sistemi bir hipotezolarak kald; doruluu zerine bire kar yzbin, onbinbahse giriilebilecek bir hipotez olarak, ama yine de birhipotez olarak. Ama ne zaman ki, Leverrier, bu sistemsayesinde elde edilen saylara dayanarak bilinmeyen birgezegenin varlnn gerekliliini ortaya koydu ve stelikbu gezegenin gkte mutlaka olmas gereken durumunuhesaplad; ne zaman ki, Galile, gerekten bu gezegenibuldu, Kopernik sistemi de tantlanm oldu. (Ludwigeuerbach ve Klsik Alman elsefesinin Sonu)

Bogdanov, Bazarov, Ykevi ve Machn teki izleyicilerininfideizmini* sulayarak, doa yasalar zerine edindiimiz bilimselbilgilerin [sayfa 21] salamln, bilimsel yasalarn nesnel gerekleritemsil ettiini ileri sren nl materyalist tezi savunurken, Lenin,yle diyor:

ada fideizm hibir zaman bilimi yadsmaz. Yad-sd tek sey, bilimin abartlm savlar, yani nesnel ger-ei bilme savlardr. Materyalistlerin dnd gibi, nes-nel gerek varsa; insan deneyiminde d dnyay yans-tan doa bilimleri, yalnz onlar, bize nesnel gerei verme-

ye yetenekliyse, fideizmin tm rtlm demektir.(Materyalizm ve Ampirio-Kritisizm)

* ideizm : lk dorularn bilgisi imanla kazanlr diyen ve akla gre imana nceliktanyan felsefi anlay. (-).


20/39


Marksist felsefi materyalizmin karakteristik nitelikleri ksacaite bunlardr.

elsefi materyalizm ilkelerinin toplum yaamn ve toplumtarihini inceleme alanlarna uzatlmasnn ne kadar gerekli olduu,bu ilkelerin toplum tarihine ve proletarya partisinin pratik faaliyeti-ne uygulanmasnn ne byk nem tad kolayca anlalmaktadr.

Doa olaylar arasndaki karlkl iliki, ballk doann geli-me yasalarysa, bundan, sosyal yaamdaki olaylar arasndaki kar-lkl iliki ve balln da toplumun gelime yasalar olduu ve rast-gele bir ey olmad sonucu kar ortaya.

Bylece, toplumsal yaam ve toplum tarihi bir rastlantlar yn olmaktan kurtulur; nk toplum tarihi, toplumun zorunlubir gelimesi haline ve toplumsal tarihin incelenmesi de bir bilimhaline gelir.

Bu yzden, proletarya partisinin pratik faaliyeti, sekinkiilerin iyi niyetleri, akln, evrensel ahlkn vb. isterleri stnedeil, toplumun [sayfa 22] gelime yasalar ve bu yasalarn incelenmesistne oturtulmaldr.

Devam edelim. Dnya bilinebilirse, doann gelime yasala-r zerine edindiimiz bilgiler nesnel gereklerin geerliliini tayansalam bilgilerse, bundan, toplum yaamnn, toplumsal gelimeninde bilinebilecei ve toplumsal gelime yasalar zerine edinilen bi-limsel bilgilerin nesnel gerek geerlilii tayan salam bilgiler ol-duu sonucu kar ortaya.

Bu yzden, toplum tarihi bilimi, toplum yaamndaki olayla-rn tm karmaklna karn, szgelimi biyoloji kadar kesin birbilim haline gelebilir, ve, toplumsal gelime yasalarndan pratikamalar iin yararlanlabilir.

Bu yzden, proletarya partisi, pratik faaliyeti iinde, kendi-ne, olur-olmaz nedenlerle deil, toplumsal gelime yasalaryla vebu yasalardan kartlan pratik sonularla yn vermelidir.

Bu yzden, sosyalizm, eskiden olduu gibi insanlk iin gr-kemli bir gelecek d olmaktan kar, bir bilim haline gelir.

Bu yzden, bilimle pratik faaliyet, teoriyle pratik arasndakiba, aralarndaki birlik, proletarya partisinin yolgsterici yldz ol-maldr.

Devam edelim. Doa, varlk, maddi dnya birinci veri, bilinve dnce ikinci, trevsel veriyse; maddi dnya insan bilincinden


21/39


bamsz olarak var olan nesnel gerei temsil ediyorsa, ve bilin,bu nesnel gerein bir yansmasysa, bundan ayn biimde, toplu-

mun maddi yaamnn ve varlnn nde geldii, ruhsal yaamnnsaikinci, trevsel bir veri olduu, ve, toplumun maddi yaamnn in-san iradesinden bamsz olarak var olan [sayfa 23] nesnel bir gerekolduu, toplumun ruhsal yaamnnsa bu nesnel gerein bu, var-ln bir yansmas olduu sonucu kar ortaya.

Bu yzden, toplumun ruhsal yaamnn oluum kaynan,sosyal dnlerin, sosyal teorilerin, politik gr ve politik kurum-larn dou kaynaklarn, bu dnlerin, teorilerin, grlerin vepolitik kurumlarn kendilerinde deil, bu dnleri, teorileri, gr-leri vb. yanstan toplumsal varlkta, toplumun maddi yaam koulla-rnda aramak gerekir.

Bu yzden, toplum tarihinin deiik dnemlerinde deiiksosyal dn, teori, gr ve politik kurumlar grlebiliyorsa; kle-ci sistemde belli birtakm sosyal dn, teori, gr ve politik kurum-larla karlamken feodalizmde bakalarna, kapitalizmde dahabakalarna rastlyorsak; bu dnler, teoriler, politik gr ve politikkurumlar, kendi doas ve zellikleriyle deil, sosyal gelimenindeiik dnemlerinde toplumun maddi yaam koullarnn da de-iik oluuyla aklanmaldr.

Toplumun varl, toplumdaki yaam koullar naslsa, o top-lumun dnleri, teorileri, politik gr ve politik kurumlar da y-ledir.

Marx, bu konuyla ilgili olarak, yle diyor:nsanlarn varln belirleyen bilinleri deil, tersine,

bilinlerini belirleyen sosyal varlklardr. (Ekonomi Poli-tiin Eletirisine Katkya nsz)

Bu yzden, politikada hata yapmamak ve bo hayalcilerdurumuna dmemek iin, proletarya partisi, eylemlerini soyutinsan aklnn ilkeleri stne deil, sosyal gelimeyi belirleyentoplumun [sayfa 24] somut maddi yaam koullar temeline oturtma-l, byk adamlarn iyi niyetlerine deil, toplumun maddi yaa-mnn gelimesinin gerek gereksinimleri stne dayandrmaldr.

Narodnikler, Anaristler ve Sosyalist-Devrimcileri de kapsa-yan tm topyaclarn baarszlklarnn nedenleri arasnda, toplu-mun maddi yaam koullarnn toplumsal gelimede oynad birin-ci derecedeki rol anlayamaylar, ve, idealizme saplanarak, pratik


22/39


faaliyetlerini, toplumun maddi yaam koullarnn gelime gereksi-nimleri stne deil, bu gereksinimlerin dnda ve bunlara kar

olan, toplumun gerek yaamndan kopmu ideal planlar vegeni kapsaml projeler stne dayandrmalar da vardr.Marksizm-leninizmin gc ve canll, pratik faaliyeti toplu-

mun maddi yaam koullarndaki gelimenin gereklerine dayan-drmasndan ve onu toplumun gerek yaamndan hibir zamanayrmamasndan gelir.

Ama, Marxn sylediklerinden, sosyal dnlerin, teorilerin,politik gr ve politik kurumlarn toplum yaamnda hi nemiolmad, sosyal varl, toplumun maddi yaam koullarnn geli-mesini karlkl olarak etkilemedii sonucu kmaz. Biz burayadek yalnzca, sosyal dnlerin, teorilerin, politik gr ve politikkurumlarnkaynaklarndan,ortayaklarndan sz ettik; bunla-rn toplumun ruhsal yaamnn, onun maddi yaam koullarnnbir yansmas olduunu syledik. Bu sosyal dnlerin, teorilerin,politik gr ve politik kurumlarn nemine, tarihteki rollerine ge-lince, tarihsel materyalizm onlar asla yadsmaz; tersine, onlarntoplum yaam ve toplum tarihi [sayfa 25] zerindekirollerini ve nem-

lerini zellikle belirtir.Deiik trde sosyal teoriler ve dnler vardr. Gnlerini

doldurmu olan ve toplumun canekien glerinin karlarna hiz-met eden eski dnler ve teoriler vardr. Bunlarn nemi, toplum-sal gelime ve ilerlemeye zarar vermelerinden dolaydr. Bir de,toplumun ilerici glerinin karlarna hizmet eden, yeni ve ileridnler vardr. Bunlar, toplumun gelimesine, ilerlemesine yardmettikleri iin nem tarlar ve toplumun maddi yaam koullarndakigelimenin gereklerini ne kadar doru yanstrlarsa nemleri de okadar byktr.

Yeni sosyal dnler ve teoriler, ancak, toplumun maddiyaamndaki gelimenin toplumun nne yeni grevler koymasylaortaya karlar. Ama bir kez ortaya ktktan sonra da, toplumunmaddi yaamndaki gelimenin ortaya koyduu yeni grevleringerekletirilmesini kolaylatran, toplumun ilerlemesine yardmeden en byk g haline gelirler. te tam bu noktada, yeni dn-lerin, yeni teorilerin, yeni politik gr ve politik kurumlarn rgt-leyici, harekete geirici, deitirici tm nemi apak kendini gste-rir. Yeni sosyal dnler ve teoriler, topluma tamamen gerekli olduk-


23/39


lar iin, ve, bunlarn rgtleyici, harekete geirici ve deitirici ni-telikleri olmakszn toplumun maddi yaam koullarndaki geli-

menin zorunlu amalarnn baarlmas olanaksz olaca iin, ortayakarlar. Toplumun maddi yaamndaki gelimenin ortaya koyduugrevler tarafndan ortaya karlan bu yeni sosyal dnler ve teo-riler kendilerine yol bularak ynlarn mal olurlar, ynlar toplumuncanekien glerine kar [sayfa 26] harekete geirerek rgtlerler,bylece de, toplumun maddi yaamndaki gelimeye zarar verenbu glerin yklmasn kolaylatrrlar.

Bu yzden, toplumun maddi yaamnn gelimesiyle toplum-sal varln gstermekte olduu gelimenin olgunlam grevleri-nin temeli stnde fkran yeni sosyal dnler, teoriler, politikgr ve politik kurumlar, sonradan kendileri de toplumun maddi

yaamnn olgunlam grevlerini tmyle sonuna dek yerine getir-mek ve onun daha da gelimesi olanan salayacak gerekli koul-lar yaratmak yoluyla, toplumsal varl ve toplumun maddi yaamnetkilerler.

Marx, bununla ilgili olarak, yle diyor:Teori, ynlar kavrad anda maddi bir g haline

gelir. (Hegelin Hukuk elsefesinin Eletirisi)Bu yzden, toplumun maddi yaam koullarn etkilemek

ve gelimesini, ilerlemesini hzlandrmak iin, proletarya partisi,yle bir sosyal teoriye, yle bir sosyal dne dayanmaldr ki, busosyal dn ve teori, toplumun maddi yaamndaki gelimeningereklerini doru bir biimde yanstsn; ve bylece de, geni halk

ynlarn harekete geirmeye, onlar, kar-devrimci gleri ezmeyeve toplumun ileri glerine yol amaya hazr proletarya partisininbyk ordusu iinde seferber etmeye ve rgtlemeye yetenekliolsun.

Ekonomistlerin ve Meneviklerin baarszlklarnn neden-lerinden biri de, ilerici teorinin, ilerici dnlerin harekete getirici,rgtleyici ve deitirici rollerini kavrayamayarak, kaba materyaliz-me saplanmalar, bu rollerin nemlerini [sayfa 27] hemen hemensfra indirgeyerek, partiyi pasiflie ve zayfla mahkm etmeleridir.

Marksizm-leninizmin gc ve canll, toplumun maddi yaa-mndaki gelimenin gereklerini doru bir biimde yanstan ilericibir teoriye dayanmasndan, teoriyi kendine uygun bir dzeye kar-masndan, bu teorinin harekete geirici, rgtleyici ve deitirici


24/39


gcnn her zerresini kullanmay bir grev bilmesinden gelir.te, tarihsel materyalizmin, toplumsal varlkla toplumsal bi-

lin arasndaki, toplumun maddi yaamndaki gelimeyle toplumunruhsal yaamnn gelimesi arasndaki ilikiler sorununa getirdiizm budur.

3. TARHSEL MATERYALZM

imdi, geriye u soruya akla kavuturmak kalyor: Tarih-sel materyalizm asndan son zmlemede, toplumun grn-n, dnlerini, grlerini, politik kurumlarn vb. belirleyentoplumun maddi yaam koullaryla ne anlatlmak isteniyor?

Toplumun maddi yaam koullar ne demektir, bunlarnayrdedici nitelikleri nelerdir?

Kukusuz bir eydir ki, toplumun maddi yaam koullarkavram, her eyden nce, toplumun maddi yaamnn en vazge-ilmez ve deimezlerinden biri olan, toplumsal gelimeyi haliyleetkileyen corafi ortam, toplumu evreleyen doay kapsamakta-dr. Peki, corafi ortamn toplumsal gelimedeki rol nedir? Corafiortam, toplumun grnn, insanlarn sosyal sisteminin niteli-ini, [sayfa 28] bir sistemden tekine geiini belirleyen ana etkenmidir?

Tarihsel materyalizm bu soruya olumsuz karlk verir.Corafi ortam, hi kukusuz, toplumun deimez ve vazge-

ilmez koullarndan biridir. Ve elbette ki, toplumun gelimesinietkiler: bu gelimeyi hzlandrr ya da yavalatr. Ama, mademkitoplumdaki gelime ve deimeler corafi ortamdaki gelimelerdenkarlatrlamayacak kadar bir hzla ilerliyor, yleyse, bu etki belir-leyici bir etki deildir. bin yllk bir srede, Avrupada birbiri

ardsra ayr sistem gelmitir: ilkel komnal sistem, klecilik vefeodal sistem. Dou Avrupada, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Bir-lii topra zerinde ardarda drt ayr sosyal sistem gemitir. Oysa,bu sre iinde Avrupadaki corafi koullar ya hi deimemitir

ya da corafyada kaydedilemeyecek kadar az deiiklik olmutur.Bu anlalr bir eydir. Corafi ortamda az ok nemli bir deimeolmas iin milyonlarca yln gemesi gerekli olduu halde, insan-larn toplumsal sisteminde hatta ok nemli bir deiikliin olabil-


25/39


mesi iin birka yzyl ya da iki bin u kadar yl yeter.Bundan da anlalyor ki, corafi ortam sosyal gelimenin

ana nedeni, belirleyicisi olamaz. nk onbinlerce yllk bir sreiinde hemen hemen deimeden kalan bir ey, birka yzyldakkl deiikliklere urayan bir eyin gelimesinde temel nedenolamaz.

Kukusuz bir eydir ki, toplumun maddi yaam koullarkavram, nfus artn, u ya da bu kadar olan nfus younluunuda kapsar. nk insan, toplumun maddi yaam koullarnn zorun-lu [sayfa 29] lelerinden biridir. Belli bir insan says tabanna eriilme-dike toplumun herhangi bir maddi yaam olamaz. yleyse, nfusart, insanolunun sosyal sisteminin niteliini belirleyen temel birg mdr?

Tarihsel materyalizm bu soruya da olumsuz karlk verir.Kukusuz, nfus art toplumdaki gelimeyi etkiler, bu geli-

meyi hzlandrr ya da yavalatr; ama toplumun gelimesinde aslg olamaz ve toplumun gelimesi stne olan etkisi belirleyicinitelikte bir etki deildir. nk, nfus art tek bana bir sosyalsistemin yerini, neden bakasna deil de, tam u biimde bir sos-

yal sisteme braktn, neden ilkel komnal sistemin ardndan ke-sinlikle kleci sistemin, onun ardndan feodal sistemin, onun ardn-dan da burjuva sisteminin gelip bir baka sistemin gelmediiniaklayabilecek ipular veremez.

Nfus art toplumsal gelimenin belirleyici gc olsayd,daha fazla bir nfus younluu, zorunlu olarak, buna bal daha

yksek biimde bir sosyal sistem doururdu. Ama durumun byleolmadn gryoruz. indeki nfus younluu Amerika BirleikDevletlerindekinden drt kat daha fazladr. Sosyal gelime srasn-da Amerika Birleik Devletleri inden nde gelir. nk indehl yar-feodal bir sistem hkm srmektedir. Oysa Amerika Bir-leik Devletleri kapitalist gelimenin en yksek aamasna erieliok oluyor. Belikadaki nfus younluu Amerika Birleik [sayfa 30]Devlerindekinden 19, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliindekin-den 26 kat fazladr. Ama yine de, Amerika Birleik Devletleri sosyalgelime srasnda Belikadan ilerdedir. Sovyet Sosyalist Cumhuri-

yetleri Birliine gelince, Belikay tm bir tarih dneminin gerisindebrakmtr. nk Belikada kapitalist sistem hkm srdhalde, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii daha imdiden kapita-


26/39


lizmle iini bitirmi ve sosyalist bir sistem kurmutur.Bunlar gsteriyor ki, nfus art, toplumsal gelimenin temel

gcn, sosyal sistemin temel niteliini ve toplumun grnnbelirleyen g deildir, olamaz da.

a) Peki ama, toplumun maddi yaam koullar dzeni iin-de, toplumun grnn, sosyal sistemin niteliini, toplumun birsistemden tekine gelimesini belirleyen temel g yleyse nedir?

Tarihsel materyalizme gre, bu g, insann varoluu iingerekli olan yaama aralarnnelde edili biimi; toplumun yaa-

yabilmesi ve geliebilmesi iin zorunlu olan yiyecek, elbise, ayak-kab, ev, yakacak, retim aletleri vb. gibi maddi mallarn

retimbiimidir.nsanlarn yaamak iin yiyecee, giyecee, ayakkabya, ba-

rnaa, yakacaa vb. sahip olmalar, bu maddi mallara sahip olmakiin de onlar retmeleri gerekir; ve, bunlar retmek iin insanlarn

yiyecek, giyecek, ayakkab, barnak, yakacak vb. retebilecekleriretim aletlerine sahip olmalar, bu aletleri retebilmeleri, kulla-nabilmeleri gerekir.

Maddi deerlerin retilmesinde kullanlan [sayfa 31]retim alet-leri, belirli bir retim deneyimi ve i becerisi sayesinde bu retimaletlerini kullanan ve maddi deerler retimini srdreninsanlar,ite btn bu eler hep birlikte toplumun retim glerini olutu-rurlar.

Ama retim gleri, retimin yalnzca bir yan, retim bii-minin yalnzca bir yn, yani insanla maddi deer retiminde yarar-lanlan eyler ve doa gleri arasndaki ilikileri anlatan bir

yndr. retimin, retim biiminin baka bir yan da, retim sre-cinde insann insanla olan ilikileri, yani insanlar arasndaki retim

ilikileridir. nsanlar doaya kar olan savamlarn srdrrlerkenve maddi deerlerin retiminde doadan yararlanrlarken birbirle-rinden tecrit edilmi ve birbirlerinden ayr kiiler olarak deil, birlikhalinde, grup halinde, topluluk halinde bulunurlar. Bundan dolay,retim, her zaman ve her koul altnda sosyal bir retimdir. Maddideerlerin retiminde insanlar, retim iinde u ya da bu biimdearalarnda karlkl ilikiler, u ya da bu biimde retim ilikilerikurarlar. Bu ilikiler, smrden kurtulmu zgr insanlar arasndaibirlii ve karlkl yardmlama biiminde olabilir, egemenlik ve


27/39


boyuneme ilikileri biiminde olabilir ya da bir retim ilikisi bii-minden teki retim ilikisi biimine gei biiminde olabilir. Ama,

retim ilikilerinin nitelii ne olursa olsun, her zaman ve her sis-temde, aynen toplumun retim gleri gibi, retimin zorunlu e-lerinden biridir.

Marx, yle diyor:retim iinde insanlar, yalnzca doaya deil, birbirle-

rine de etki yaparlar. Ancak belli bir biimde ibirlii vefaaliyetlerini mbadele [sayfa 32] ederek retimde bulu-nurlar. retim yapabilmek iin birbirleriyle belli ban-tlar kurarlar ve ilikilere girerler, ve ancak, bu sosyal ba-nt ve ilikiler iinde doa zerindeki eylemleri, yaniretim, gerekleir. (cretli Emek ve Sermaye)

Sonu olarak, retim ve retim biimi, hem toplumun retimglerini hem de insanlarn retim ilikilerini kapsar; bu yzdende, bunlarn maddi deerler retimi srecindeki birliinin bir anla-tmdr.

b) retimin ilk zellii, bir noktada asla uzun bir sre kalm-amas ve srekli bir deime ve gelime halinde olmasdr. Ayrca,retim biimindeki deimeler, kanlmaz olarak, sosyal sistemintmnde, sosyal dnlerde, politik gr ve politik kurumlardada bir deimeyi gerektirir; retim biiminin deimesi sosyal vepolitik sistemin tmnn yeniden kurulmasn zorlar. Deiikgelime derecelerinde, insanlar deiik retim aralar kullanrlar,

ya da daha kabaca sylersek, deiik yaama biimleri srdrr-ler. lkel komnde bir retim biimi, klecilikte baka bir retimbiimi, feodalizmde de daha baka bir retim biimi vardr vb....Buna bal olarak, insanlarn sosyal sistemleri, ruhsal yaamlar,politik gr ve politik kurumlar da bu retim biimlerine gredeiiklie urar.

retim biimi naslsa, toplumun kendisi, toplumdaki dnve teoriler, politik gr ve politik kurumlar da esas olarak yledir-ler. Ya da, sorunu daha kabaca koyarsak, insann yaama biiminaslsa, dnme biimi de yledir. [sayfa 33]

Bu demektir ki, toplumun gelime tarihi, her eyden nce,retimin gelime tarihi, yzyllar boyunca birbirini izleyen retimbiimleri tarihi, retim glerindeki ve insanlarn retim ilikile-


28/39


rindeki gelimenin tarihidir.Bu yzden, sosyal gelime tarihi, ayn zamanda, maddi de-

erleri retenlerin, retim sreci iinde temel g olan ve toplu-mun varl iin gerekli olan maddi deerlerin retimini srdrenemeki ynlarn tarihidir.

Bu yzden, tarih bilimi, gerek bir bilim olacaksa, artk sos-yal gelime tarihini krallarn, generallerin davranlarna, o devlet-teki fatihlerin ve galiplerin yaptklarna indirgemekten kurtulmal,bu bilim, her eyden nce, maddi deerleri retenlerin tarihi, emek-i ynlarn tarihi, halkn tarihi olma yoluna girmelidir.

Bu yzden, toplum tarihi yasalarnn incelenmesinde, anah-tar olarak, insanlarn akln, toplumun gr ve dnlerini deil,herhangi bir tarih dneminde toplumun uygulad retim biimini,toplumun ekonomik yaamn almamz gerekir.

Bu yzden, tarih biliminin birinci grevi, retimin yasalarn,retim glerinin ve retim ilikilerinin gelime yasalarn incele-mek ve ortaya karmaktr.

Bu yzden, proletarya partisi, gerek bir parti olacaksa, hereyden nce, retimin [sayfa 34] gelime yasalarn ve toplumun eko-nomik gelime yasalarn kavramal ve bilmelidir.

Bu yzden, proletarya partisi, politikasnda hata yapmamakiin, programn saptarken olsun pratik yaamnda olsun, esas ola-rak, retimin gelime yasalarna, toplumun ekonomik gelime ya-salarna dayanmaldr.

c) retimin ikinci zellii de udur: retimdeki deime vegelimeler, daima, retim glerinde ve her eyden nce, retimaletlerinde olan deime ve gelimelerle balar. Bundan dolay,retim gleri, retimin en hareketli ve en devrimci esidir. lkintoplumun retim gleri deiir ve geliir; sonra da, bu gelimelere

bal ve uygun olmak zere, insanlar arasndaki retim ilikileri,onlarn ekonomik ilikileri deiiklie urar. Ama bu, retim iliki-lerinin, retim glerinin gelimesi stnde etkili olmad, ve,retim glerinin retim ilikilerine bal olmad anlamna gelmez.Gelimeleri retim glerinin gelimesine bal bulunan retimilikileri de, ayn biimde, retim glerinin gelimesi stnde etkiliolur, bu gelimeyi hzlandrr ya da yavalatr. Ayrca, unu da belirte-lim ki, retim ilikileri, ok uzun sre retim glerindeki gelime-


29/39


nin gerisinde kalamaz ve bu gelimeyle atma halinde bulunamaz;nk, retim ilikilerinin retim glerinin niteliine ve durumu-

na uygun dmesiyle ve retim glerinin gelimesine eksiksiz birortam yaratmasyladr ki, retim gleri ancak o zaman tam olarakgeliebilir. Bundan dolay, retim ilikileri, retim glerindekigelimenin ne kadar gerisinde kalrsa kalsn, eninde sonunda,retim glerindeki gelime dzeyine ve retim glerinin niteliineuygun duruma gelmek zorundadr; ve, gerekte de byle olur.

Yoksa retim gleriyle retim ilikilerinin retim sistemindekibirlii temelden bozulabilir, retim tmyle sarsntya [sayfa 35] ura-

yabilir, retim krizi ve retim glerinin ykm gibi bir durum ka-bilir ortaya.

retim aralar zerindeki kapitalist zel mlkiyetin retimsrecinin toplumsal nitelii ve retim glerinin niteliiyle apakbir elime halinde bulunduu kapitalist lkelerdeki ekonomik kriz-ler, retim ilikileriyle retim glerinin nitelikleri arasndaki uyu-mazln, retim gleriyle retim ilikileri arasndaki atmannbir rneidir. retim glerinin tahribi sonucunu veren ekonomikkrizler, bu uyumazln sonucudur; ayrca, bu uyumazlk, kuruluretim ilikilerini ykmak ve retim glerinin niteliine uygun yeniilikiler kurmakla grevli sosyal devrimin ekonomik temelinioluturur.

Tersine, retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyetin re-tim srecinin toplumsal niteliiyle tam bir uyumluluk halinde bu-lunduu, dolaysyla ne ekonomik krizlerin ne de retim glerinintahribinin szkonusu olduu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliisosyalist ekonomisi, retim ilikileriyle retim glerinin nitelikleriarasndaki tam uyumluluun bir rneidir.

Sonu olarak, retim gleri, retimin yalnzca en hareketlive en devrimci esi deil, ayn zamanda, retimdeki gelimeninbelirleyici esidir.

retim gleri naslsa, retim ilikileri de yle olmak zorun-dadr.

retim glerinin durumu bir soruyu, insanlarn gereksinim-leri olan maddi deerleri ne gibi retim aletleriyle rettikleri soru-sunu yantlarken; retim ilikilerinin durumu da bir baka soruyu,

retim aralar (toprak, ormanlar, sular, [sayfa 36] maden kaynaklar,hammaddeler, retim aletleri, iletme binalar, ulam ve haber-


30/39


leme aralar vb.) kimin elindedir, bu retim aralar kimin dene-timi altndadr, toplumun tmnn m, yoksa bu aralar teki bi-

reyleri, gruplar, snflar smrmek iin kullanan tek bana birey-lerin, gruplarn ya da snflarn m sorusunu, yantlar.te retim glerinin en eski zamanlardan gnmze dek

gelimesinin ematik bir tablosu: Yontmata aletlerden ok ve yayagei, ve bununla birlikte, avclk yaamndan hayvanlarn evcille-tirilmesine ve ilkel hayvancla gei, ta aletlerden maden aletlere(demir balta, demir ulu gelitirilmi saban vb.) gei; ve buna ili-kin olarak da bitki ekimine ve tarma gei; madenlerin ilenmesine

yarayan madeni aletlerin daha da gelimesi, demirci krnn,mlekiliin icad ve bunlara bal olarak el zanaatlarnn gelimesi,el zanaatlarnn tarmdan ayrlmas, bamsz el zanaatlarnn vesonra manfaktrn gelimesi, el zanaat aletlerinden makineyegei, el zanaat ve manfaktrn makinelemi sanayiye dn-mesi, makine sistemine gei ve modern makinelemi byk sa-nayinin douu ite, insanlk tarihi boyunca toplumun retimglerindeki gelimenin, tam deilse bile, genel izgisi byledir.

Aka anlalyor ki, retim aletlerindeki gelime ve ilerlemelerretimle ilikili olan insanlar tarafndan meydana getirilmi, insan-lardan bamsz kalmamlardr. Bunun sonucu, retim aletlerinindeimesiyle birlikte, retim glerinin esas esi olan insanlar dadeimi ve gelimilerdir, insanlarn retim deneyimleri, almaalkanlklar, retim aletlerini kullanma yetenekleri deimi [sayfa37] ve gelimitir.

Tarih boyunca, toplumun retim glerinde grlen deimeve gelimeye uygun olarak, insanlarn retim ilikileri, ekonomikilikileri de deimi ve gelimitir.

Tarihte be temel retim ilikisi tipi bilinmektedir: ilkel ko-mnal, kleci, feodal, kapitalist ve sosyalist.

lkel komnal sistemde, retim aralar zerindeki kolektifmlkiyet, retim ilikilerinin temelidir. Bu durum, esas olarak odnemin retim glerinin niteliine karlk der. Ta aletler vedaha sonra ortaya kan ok ve yay, insanlarn doa glerine ve

vahi hayvanlara kar tek bana savam vermelerini gletiriyor-du. Ormandan meyve toplamak, balk yakalamak, barnaklar

yapabilmek iin, insanlar ortaklaa almak zorundaydlar; ancakbylece, a kalp lmekten, vahi hayvanlara ya da komu kabile-


31/39


lere kurban olmaktan kurtulabiliyorlard. Ortak alma hem retimaralarnn hem de rnlerin ortak mlkiyetine yol amt. O

zamanlar, vahi hayvanlara kar savunma arac olarak da kullanlanretim aletleri dnda, herhangi bir retim arac zerinde zelmlkiyet kavram henz yoktu. O zamanlar ne smrme vard nede snflar.

Kleci sistemde, retim ilikilerinin temeli, retim aralarzerindeki, ve ayrca, retimde alan ve sahibinin herhangi birhayvan gibi alp satabildii ya da ldrebildii kle zerindeki klesahibinin mlkiyetidir. Bu gibi retim ilikileri, esas olarak, o dnem-deki retim glerinin durumuna karlk der. Ta aletler yerine,insanlar [sayfa 38] artk madeni aletlere sahiptirler; ne obanln, neiftiliin bilindii ilkel ve sefil bir avclk yerine, hayvancln, tar-mn, el zanaatlarnn ve bu eitli retim kollar arasnda bir ibl-mnn ortaya kt grlr; bireyler ve gruplar arasnda rnlerinmbadelesine, servetin birka kii elinde birikmesine, retim ara-larnn gerek birikiminin bir aznln elinde toplanmasna, ve,ounluun aznlk tarafndan boyunedirilip kleletirilmesine yolaan olanaklarn belirdii grlr. Artk burada, toplumun btnyelerinin retim sreci iindeki ortak ve zgr almas grlmez;burada egemen olan ey, almayan kle sahipleri tarafndansmrlen klelerin zorla altrlmasdr. Onun iin, artk buradaretim aralarnn ya da retilen rnlerin ortak mlkiyeti yoktur.Bunun yerini zel mlkiyet almtr. Burada kle sahibi, ilk ve esasmal sahibi, mutlak mal sahibidir.

Zenginler ve yoksullar, smrenler ve smrlenler, btnhaklara sahip olan insanlar ve hibir hakka sahip olmayan insanlar

ve bunlar arasnda zorlu snf savam ite, kleci sistemin g-rn.

eodal sistemde, retim ilikilerinin temeli, feodal beyin re-tim aralar zerindeki mlkiyeti, ve, onun ldrmeye artk hakkolmad ama alp satabildii retici olan serf zerindeki snrlmlkiyetidir. eodal mlkiyet, kyl ve zanaatnn retim aletleri

ve bireysel alma rn olan zel ekonomisi zerindeki bireyselmlkiyetiyle birarada bulunur. Bu retim ilikileri, esas olarak odnemdeki retim glerinin durumuna karlk der. Demirineritilmesi, ilenmesi ve daha da [sayfa 39] gelitirilmesi; demir ulusaban ve dokuma tezghnn yaylmas, tarmn, bahvanln, ba-


32/39


cln, zeytinya imaltnn srekli gelimesi, el zanaatlar atlye-lerinin yannda imalthanelerin de belirmesi ite, bu sistemin

retim glerinin durumundaki belli-bal izgiler bunlar.Yeni retim gleri, emekinin retimde belirli bir girikenlikgstermesini, almaya bir yaknlk ve ilgi duymasn gerektirir. Bu

yzden, feodal bey, ie ilgi duymayan ve hibir girikenlie sahipolmayan kleden vazgeiyor, kendisine ait topra ve retim aletleriolan ve topra ekip-bierek elde ettii rnden bir ksmn feodalbeye deyecek derecede ie ilgi duyan serfle ilgilenmeyi ye tutu-

yor.Burada zel mlkiyetin daha da gelimi olduunu gryor-

uz. Smr, biraz hafiflemi olmakla birlikte, hemen hemen kle-cilikte olduu kadar zorludur. Smrenlerle smrlenler arasndakisnf savam, feodal sistemin ana izgisini oluturur.

Kapitalist sistemde, retim ilikilerinin temeli, retim aralarzerindeki kapitalist mlkiyettir. reticiler zerinde, yani cretli i-iler zerinde artk mlkiyet yoktur. Bu sistemde iiler kii olarakbamllktan kurtulduklar iin, kapitalist onlar ldremez, satamaz;ama, retim aralarndan yoksun olduklarndan, alktan lmemekiin igcn kapitaliste satmak ve smr boyunduruuna katlan-mak zorundadrlar. retim aralar zerinde, kapitalist mlkiyetin

yansra, serflikten kurtulan kyllerin ve zanaatlarn kendi birey-sel emeklerine dayanan, ve, nceleri olduka geni lde yaygnbulunan zel mlkiyetleri de yer alr. [sayfa 40] El zanaatlar atlyeleri

ve imalthaneler yerini, makinelerle donatlm kocaman fabrikalarave iyerlerine brakr. Kyllerin ilkel retim aletleriyle ekip-bitiklerifeodal beylerin malikanelerinin yerini, bilimsel yollarla iletilen tarmmakineleriyle donatlm gl kapitalist iletmeler alr.

Yeni retim gleri, retimde alanlarn, bilisiz ve alklatrl-m serflerden daha bilgili ve daha kavrayl olmalarn, makinelerianlayp onlar kullanabilecek yetenekte olmalarn gerektirir. Bu

yzden, kapitalistler, serfliin balarndan kurtulmu ve makineyidoru-drst kullanabilecek derecede eitim grm cretli iilerlei grmeyi ye tutarlar.

Ama retim glerini devasa llerde gelitirmek iin, ka-pitalizm, kendisinin de zemeyecei elimelerle bir a gibi sarl-mtr. Gitgide daha fazla emtia reterek ve bunlarn fiyatlarn d-rerek, kapitalizm, rekabeti keskinletirir; kk ve orta zel mlk


33/39


sahipleri ynn ykma uratr, onlar proleterletirir, satnalma g-lerini azaltr. Sonuta, imal edilen metalarn srm olanaksz duru-

ma girer. retimi genileten ve milyonlarca iiyi kocaman fabrikave iyerlerinde toplayan kapitalizm, retim srecine sosyal bir nitelikverir ve bylece kendi temelini kendisi sarsar. nk, retim sre-cinin sosyal nitelii, retim aralarnn sosyal mlkiyetini gerektirir.Oysa, retim aralar zel kapitalist mlkiyet olarak kalr ve bu du-rum retim srecinin sosyal niteliiyle badaamaz.

retim glerinin niteliiyle retim ilikileri arasdaki bu uz-lamas olanaksz elimeler, [sayfa 41] nbet nbet patlak veren fazlaretim krizleri srasnda aka kendilerini gsterirler; ynlar ykmauratmalar yznden yeterince alc bulamayan kapitalistler,rnleri yakmak, mamul mallar yoketmek, retimi durdurmak,retim glerini tahrip etmek zorunda kalrlar, ve bu durum, emtiaazlndan deil, fazla emtia retildiinden dolay, milyonlarca insa-nn isizlik ve alktan ac ektikleri srada olur.

Bu demektir ki, artk kapitalist retim ilikileri toplumdakiretim glerinin durumuna uygun dmemekte ve onlarla uzla-maz gelimeler halinde bulunmaktadr.

Bu demektir ki, kapitalizm, retim aralar zerindeki kapi-talist mlkiyet yerine, sosyalist mlkiyeti koyma grevini yerine ge-tirecek olan bir devrime gebedir.

Bu demektir ki, smrenlerle smrlenler arasnda okzorlu bir snf savam, kapitalist sistemin esas zelliidir.

imdilik yalnzca Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliindegerekletirilmi olan sosyalist sistemdeki retim ilikilerinin temeli,retim aralarnn sosyal mlkiyetidir. Burada, artk ne smrenler

vardr ne de smrlenler. rnler, harcanan emee gre ve al-mayan yemez ilkesine dayanlarak datlr. Burada, insanlarnretim sreci iindeki karlkl ilikileri, arkadaa bir ibirlii vesmrden kurtulmu iilerin sosyalist yardmlamalar biimin-dedir. Burada, retim ilikileriyle retim glerinin durumu arasn-da tam bir uygunluk vardr. nk, retim srecinin [sayfa 42] sosyalnitelii, retim aralar zerindeki sosyal mlkiyetle desteklenmitir.

Bu yzden, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliindeki sos-yalist retimde, nbet nbet patlak veren fazla retim krizleri vebunun sonucu olan samalklarn hibiri grlmez.

Bu yzden, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliinde, re-


34/39


tim gleri hzlandrlm bir tempoyla geliir; nk bunlara karlkden retim ilikileri, byle bir gelime iin elverili bir ortam ya-

ratrlar.te, insanlk tarihi boyunca, insanlar arasndaki retim ili-kilerinin gelime tablosu.

te, retim ilikilerindeki gelimenin, toplumun retim g-lerinin gelimesine ve zellikle retim aletlerinin gelimesine bal-l byledir; ve bu ballk sonucudur ki, retim glerindeki dei-me ve gelimeler, eninde-sonunda retim ilikilerinde de deime-lere ve gelimelere yol aarlar.

Marx, yle diyor: aralarnn* kullanm ve yapm, bunlar embriyo

halinde baz hayvan trleri arasnda da grlmekle bir-likte, insann yrtt spesifik i srecinin belirleyiciniteliidir; ve bundan dolay, ranklin, insan alet yapanhayvan (a tool-making animal) diye tanmlamtr. osildurumundaki kemik kalntlarnn bulunup biraraya geti-rilmesi, nesli tkenmi hayvan trlerinin yaplarn anla-mak iin nasl bir nem tayorsa, alet, yani i aralarkalntlar da tarihe karm ekonomik [sayfa 43] toplum bi-imleri zerinde yaplan incelemeler ve varlacak sonu-lar iin ayn nemi tar. Ekonomik alar birbirindenayrdeden ey, yaplm olan maddeler deil, bunlarnnasl ve hangi i aralaryla yaplm olduudur... aralar yalnzca insan igcnn geirmi olduu geli-menin derecesini len eyler olmakla kalmazlar, aynzamanda, bu igcnn hangi toplumsal koullar altndakullanlm olduunu da gsterirler. (Kapital, Cilt I.)

Yine, Marx, yle diyor:Sosyal ilikiler, retim gleriyle skskya baldr-

lar. nsanlar yeni retim gleri elde ederek retim biim-lerini deitirirler, ve, retim biimlerini, yaamlarn ka-zanma biimlerini deitirerek, btn sosyal ilikilerinideitirirler. El deirmeni size feodal toplumu, buhar ma-kinesi kapitalist toplumu verecektir. (elsefenin Sefaleti)

retim glerinin gelimesinde, sosyal ilikilerin y-

* aralar derken Marxn dnd esas olarak retim aletleriydi.


35/39


kmnda, dnlerin oluumunda srekli bir hareket var-dr; deimeyen tek ey, hareketin soyutlamasdr. (Ayn

yapt)Komnist Manifestoda, formle edilmi olan tarihsel mate-ryalizmin niteliinden sz ederken, Engels yle diyor:

Her tarih dneminin ekonomik retimi ve zorunluolarak bundan kan toplumsal biimlenme, o dneminpolitik ve dnce tarihinin temelidir; ve bunun sonucuolarak, (ilkel [sayfa 44] komnal toprak mlkiyetinin orta-dan kalkmasndan buyana) tm tarih, smrenle sm-rlen, egemen olanla egemen olmayan snflarn sosyalgelimenin eitli aamalarndaki savamlarnn, yani s-nf savamlarnn tarihidir; ama bu savamn imdi ula-t aamada, smrlen ve ezilen snf (proletarya), aynzamanda tm toplumu smrden, ezilmeden ve snfsavamlarndan nihai olarak kurtarmadan, kendisini s-mren ve ezen snftan (burjuvaziden) kurtaramaz... (Ko-mnist Manifestonun Almanca basksna nsz)

d) retimin nc zellii, yeni retim glerinin ve bunabal olarak retim ilikilerinin, eski sistemin dnda ve eski sis-temin yokolmasndan sonra deil, eski sistemin iinde domas-dr. Bu, insann nceden dnlm ve bilinli faaliyetinin birsonucu deil, kendiliinden ve insan iradesinden bamsz bir olu-umdur. Kendiliinden ve insan iradesinden bamsz olumas daiki nedene dayanr.

Bu nedenlerden birincisi, insanlarn u ya da bu retim bii-mini seme zgrlne sahip olmay, yaama giren her yenikuan, bir nceki kuan almalar sonucu yaratlm olan re-tim gleriyle ve retim ilikileriyle yzyze gelmesi, ve bu neden-le de, maddi deer retimi iin, nceden retim alannda hazrbulduu her eye kendini uydurmak ve her eyi kabul etmek zo-runda olmasdr.

kinci neden de, insann, u ya da bu retim aletini, retimglerindeki u ya da bu eyi gelitirirken, bu gelimelerinsosyalsonularn [sayfa 45] gremeyii, anlayamay ve bunu durup dne-meyiidir. Onu ilgilendiren, gnlk karlar, iinin kolaylamas vekendisi iin dorudan ve elle tutulur birtakm yararlar salamasdr.


36/39


lkel komnal toplumun yelerinden bazlar, yava yava,aratra aratra, ta aletlerden demir aletlere getikleri zaman, hi

kukusuz bu buluun yol aaca sosyal sonular bilmiyorlard vebunu durup dnmemilerdi. Madeni aletlere geiin retimdebir devrim olduunu ve sonunda kleci sistemi getireceinigrmemiler, anlamamlard. Onlarn istedikleri yalnzca, ilerininkolaylamas ve ksa srede maddi yarar salayabilmeleriydi. Bilin-li faaliyetleri gnlk karlarnn dar snrlarn amyordu.

eodal sistem dneminde, Avrupann gen burjuvazisi,kk zanaat atlyelerinin yansra byk imalathaneler de ku-rup, bylece toplumun retim glerini gelitirmeye balad za-man, kukusuz bu buluun

sosyalsonularn bilmiyordu ve bunu

durup dnmemiti; burjuvazi, bu kk buluun, sosyal gleri yeniden gruplatracan, ve bunun, burjuvaziye olan iyiliklerinepek deer verilen krallk egemenliine kar olsun burjuvazinin enileri gelenlerinin ou kez aralarna girmek iin can attklar soylu-lara kar olsun, bir devrimle sonulanacan grmemi, anlama-mt. Onun istedii yalnzca, retilen metalarn maliyetini dr-mek, Asya ve yeni kefedilmi bulunan Amerika pazarlarna fazlamiktarda emtia yabilmek ve daha fazla kr elde edebilmekti.Onun bilinli faaliyeti bu pratik gnlk karlarn dar snrlarn am-

yordu.Rus kapitalistleri, yabanc kapitalistlerle [sayfa 46] birlikte, arla

dokunmadan ve kylleri aalarn penesine atarak, Rusyaya b- yk modern makinelemi sanayiyi soktuklar zaman, hi kuku yok ki, retim glerindeki bu ar bymenin ne gibisosyalsonulara neden olacan bilmiyorlard ve bunu durup dnme-milerdi. Toplumun retim glerindeki bu byk atlmn, sosyalgleri yeniden gruplatracan, bunun da proletaryann kyller-le birlik olarak sosyalist devrime zafer kazandrmasn salayacangrmemiler, anlamamlard. Onlarn istedii yalnzca, sanayi re-timini olabildiince geniletmek, geni i pazarn denetimini elegeirmek, retimi tekelletirmek ve ulusal ekonomiden olabildi-ince ok kr szdrmakt Onlarn bilinli faaliyetleri tamamen pratikgnlk karlarn tesine gemiyordu.

Bu konuda Marx, yle diyor:nsanlar, varlklarnn sosyal retiminde (yani, insan-

larn yaamas iin gerekli olan maddi mallarn retimin-


37/39


de - Stalin), aralarnda zorunlu, iradelerindenbamsz,*belirli ilikiler kurarlar; bu retim ilikileri maddi retim

glerinin belirli bir gelime derecesine karlk der.(Ekonomi Politiin Eletirisine Katkya nsz) Ama, bu, retim ilikilerindeki deimeler ve eski retim

ilikilerinden yeni retim ilikilerine gei, dzenli olarak, atmasz ve karklk olmadan gerekleir demek deildir. Tersine, bylebir gei, genellikle, eski retim ilikilerinin devrimle yklmas ve

yeni retim ilikilerinin kurulmas [sayfa 47] biiminde olur. retimglerinin gelimesi ve retim ilikileri alanndaki deimeler, belirlibir dneme dek, kendiliinden, insan iradesinden bamsz olarakgerekleir. Ama bu ancak, belirli bir ana dek, yeni ve gelien re-tim gleri yeterli bir olgunluk aamasna eriinceye dek, bylegider. Yeni retim gleri olgunlatktan sonra, kurulu retim ili-kileri ve bu ilikileri temsil eden egemen snflar, ancak yeni snflarnbilinli eylemiyle, bu snflarn zorlu eylemiyle, devrimle yklabile-cek, baedilemez bir engel haline gelirler. te burada, apak birbiimde, grevleri eski retim ilikilerini yoketmek olan yeni sosyaldnlerin, yeni politik kurumlarn ve yeni bir politik gcnbyk

rol kar ortaya. Yeni retim gleriyle eski retim gleri arasn-daki atma, toplumun yeni ekonomik gereksinimleri, yeni sosyaldnler doururlar; bu yeni dnler, ynlar rgtler ve hareketegeirir; ynlar, yeni bir politik ordu iinde birleirler, yeni bir devrim-ci iktidar kurarlar, ve bu iktidar, retim ilikileri alanndaki eskidzeni zorla ortadan kaldrmak ve yeni bir dzen kurmak iin kul-lanrlar. Kendiliinden gelime sreci, yerini bilinli eylemlere; bar- gelime, yerini zorlu karklklara; evrim de, yerini devrime brakr.

Marx, yle diyor:Proletarya, burjuvaziyle olan savamnda, mutlaka

kendini bir snf olarak rgtler... Devrim yoluyla egemensnf durumuna gelir, ve, egemen snf olarak eski retimkoullarn zorla sprp atar. (Komnist Manifesto) [sayfa48]

Marx, yle srdryor:Proletarya, politik stnlnden, sermayeyi burju-

vaziden dilim dilim koparp almak iin, btn aralarn

* Altn ben izdim.- Stalin


38/39


devletin, yani egemen snf olarak rgtlenmi proletarya-nn elinde toplamak ve olabildiince hzla, toplam retici

glerin miktarn artrmak iin yararlanacaktr. (Aynyapt)Zor, yeni bir topluma gebe olan her eski toplumun

ebesidir. (Kapital)Marx, tannm yaptEkonomi Politiin Eletirisine Katknn

tarihsel nsznde (1859), tarihsel materyalizmin znn u da-hice tanmn verir:

Varlklarn sosyal retiminde insanlar, aralarnda be-lirli, zorunlu, kendi iradelerine bal olmayan ilikilerkurarlar; bu retim ilikileri onlarn maddi retici gler-inin belirli bir gelime derecesine karlk der. Bu re-tim ilikilerinin tm, toplumun ekonomik altyapsn,belirli sosyal bilin biimlerine karlk den bir hukuki

ve politik styapnn stnde ykseldii gerek temelioluturur. Maddi yaamn retim biimi, sosyal, politik

ve genel olarak entelektel yaam srecini koullandrr.nsanlarn varln belirleyen ey, bilinleri deildir; tamtersine, onlarn bilincini belirleyen sosyal varlklardr. Ge-limelerinin belirli bir aamasnda, toplumun maddi re-tici gleri, o zamana dek iinde hareket ettikleri kuruluretim ilikileriyle ya da bunlarn hukuki [sayfa 49] anlatmn-dan baka bir ey olmayan mlkiyet ilikileriyle elikiyederler. Bu ilikiler, retici glerin gelimesinin sonucuolan biimler olmaktan kp bu gelimenin nndeengeller niteliine brnrler. O zaman sosyal devrima balar. Ekonomik temeldeki deime koca styap-nn tmn, byk ya da az bir hzla, dnme uratr.Bu gibi altst olularn incelenmesinde daima, ekonomikretim koullarnn maddi altst oluuyla ki bu, doabilimlerinin kesinliiyle saptanabilir hukuki, ekonomik,dini, estetik ya da felsefi biimleri, ksaca insanlarn buatmann bilincine vardklar ve onu sonuna dek gtr-dkleri ideolojik biimleri ayrdetmek gerekir. Nasl ki,bir kimse zerine onun kendisi iin tad dne daya-nlarak bir yargya varlamazsa, byle bir altst olu dne-mi de, bu dnemin kendikendini deerlendirmesi


39/39

gznnde tutularak onun zerine bir yargya varlamaz;tam tersine, bu deerlendirmeleri maddi yaamn eli-

kileriyle, sosyal retici glerle retim ilikileri arasndakiatmayla aklamak gerekir. erebildii btn reticigler gelimeden nce bir sosyal biimlenme asla yokolmaz; yeni ve daha yksek retim ilikileri, bu ilikilerinmaddi varlk koullar eski toplumun barnda iek a-madan asla gelip yerlerini almazlar. Onun iindir ki, in-sanlk, kendi nne ancak zme balayabilecei so-runlar koyar; nk yakndan bakldnda, her zamangrlecektir ki, sorunun kendisi, ancak onu zme ba-layacak olan maddi koullarn [sayfa 50] var olduu ya dagelimekte olduu yerde ortaya kar. (Ekonomi PolitiinEletirisine Katkya nsz)

te, toplumsal yaama, toplum tarihine uygulanm marksistmateryalizmin rettii ey budur.

Diyalektik ve tarihsel materyalizmin temel zellikleri bunlar-dr. [sayfa 51]

j. stalin - diyalektik ve tarihsel materyalizm

Documents