1.UVOD

Raunarski sistemi (raunari) su elektronske maine koje obrauju ulazne informacije (podatke ili naredbe) i iz njih proizvode izlazne informacije (rezultate). Raunari su preuzeli mjesto ljudima kod poslova koje je potrebno obaviti velikom brzinom, koji se stalno ponavljaju, koji zahtevaju veliku preciznost, ali su ljudi jo uvijek dominantni kod poslova gdje je potrebna kreativnost i poslova koji su uvijek razliiti. Raunari se mogi podijeliti na razliite naine u zavisnosti od toga da li se posmatra: njihova primjena, broj korisnika koji mogu istovremeno da koriste raunar, ili broj naredbi koje raunar moe da izvri u jednom trennutku.

Sa stanovita primene raunari se dijele na: raunare opte namjene (koji mogu koristiti razliite programe za rjeavanje razliitih problema); raunare za specijalne namjene (koji koriste samo one programe za rjeavanje onih problema za koji su namijenjeni: igranje aha automatski piloti upravljanje nekom mainom.

Sa stanovita broja korisnika koji istovremeno mogu da koriste isti raunar postoje: viekorisniki (mainframe based) koji obavlja sloena i zahtevna izraunavanja i koristi se u velikim korporacijskim sistemima jedno korisniki (PC based)

Sa stanovita broja naredbi koje raunar moe da izvri u jednom trenutku, raunari se dijele na: serijske SISD (Single Instruction Single Data) u trenutku vremena mogu da izvre samo jednu naredbu i

paralelne SIMD (Single Instruction Multiple Data) mogu u jednom trenutku da izvre istu naredbu nad veim brojem podataka u memoriji.[footnoteRef:1] [1: Milan Milosavljevi, Gojko Grubor, Mladen Veinovi, Informatika, Beograd 2009.]

Kako je raunarski sistem samo maina koja radi po odredjenom programu, moze se rei da se svaki raunarski sistem sastoji od dvije komponente: same maine raunarskog hardvera i programa po kojima raunar radi raunarskog softvera Izraz hardver oznaava fizike uredjaje raunarskog sistema (monitor, tastatura, mi, tampa, procesor). Izraz softver predstavlja skup programa koji omoguavaju rad raunara ( operativni sistemi, aplikativni programi)

2. ISTORIJAT I RAZVOJ RAUNARSKOG SISTEMA

Istorija raunara je duga od istorije raunarskog hardvera i modernih raunarskih tehnologija i ukljuuje istoriju metoda koje su bile namenjene olovci i papiru ili tabli i kredi. Za zaetnika informatike smatra se Britanac arls Bebid. On je izmislio diferencijalnu i analitiku mainu za raunanje. Diferencijalna maina je zamiljena za raunanje etiri aritmetike radnje: sabiranje, oduzimanje, mnoenje i dijeljenje. Analitika maina je zapravo pretea dananjeg raunara, zamiljena za nalaenje reenja bilo kog matematikog izraza, za koji znamo redosled operacija pomou kojih taj izraz moe biti rijeen (danas skup operacija odreenog redosleda nazivamo algoritam).

Prvi programer je zapravo ena - Ada Bajron Lavlejs. Ada je bila inspirisana Bebidovim radom i vjerovatno je prva osoba koja je pronikla u nevjerovatne mogunosti Bebidove analitike maine. Napisala je rad o Bebidovoj Analitikoj maini koji se smatra prvim tekstom koji opisuje proces danas poznat kao kompjutersko programiranje. Ona je predvidjela i da e analitike maine sluiti za komponovanje muzike, dodue za to e biti potrebno da protekne itav jedan vijek. Alen Tjuring je jo jedna karika u lancu zahvaljujui kojem je pronaen raunar. Tjuring je tokom drugog svetskog rata bio angaovan na problemu deifrovanja nemakih tajnih poruka. Njegov pristup tom problemu zasnivao se na iznalaenju maine koja e biti u stanju da rijei svaki problem predstavljen nizom elementarnih operacija, a njena memorija je trebalo da bude dovoljno velika da moe da skladiti instrukcije potrebne za raun. On je dao jedan apstraktni model takve maine znan kao Tjuringova maina. Dzon von Nojman je dao osnovne principe arhitekture dananjih raunara. On je napravio razliku izmedju materijalnog dela raunara - hardvera i softvera odnosno programskog dela raunara. On 1943. poinje sa radom u laboratoriji Los Alamos gdje 1944. zajedno sa Dzonom Moklijem i Dzonom P. Ekertom radi na projektu ENIJAK (ENIAC). Oni su smislili prvi potpuno elektronski raunarkoji je radio na osnovu unapred zadatog programa. [footnoteRef:2] [2: Milan Milosavljevi, Gojko Grubor, Mladen Veinovi, Informatika, Beograd 2009.]

Istoriju elektronskih digitalnih raunara moemo podijeliti na est generacija u zavisnosti od faza razvoja i to: Prvu generaciju (1951-1958) karakteriu korienje elektronskih (vakumskih) cevi kao aktivnih elemenata i kablovskih veza izmeu elemenata. Ovi elementi su bili veliki, troili su mnogo struje i oslobaali veliku koliinu toplote. Raunari su bili veliki npr. ENIAC je bio teak 30 tona i troio je oko 174 KWh. Za skladitenje programa i podataka koristile su se razliite memorije (magnetne trake i doboi). Za pisanje programa koristio se mainski jezik;

Drugu generaciju (1959-1963) karakteriu tranzistori koji su se ugraivali umjesto elektronskih cevi. Bili su jeftiniji, bri, manji, troili manje elektrine energije i razvijali manje toplote. Najpoznatiji raunari ove generacije bili su Philco Transac S-2000 i IBM 1401. Pored hardverskih unapreenja pojavili su se i novi programski jezici : Flow-Matic, iz kog su kasnije nastali COBOL, FORTRAN, ALGOL i LISP;

etvrtu generaciju (1971-1987) karakteriu komponente izraene na bazi poluprovodnikih sklopova korienjem LSI (Large Scale Integrated) i VLSI (Verrz Large Scale Integration) visoko integrisanih sklopova koja omoguava stvaranje mikroprocesora koji predstavlja osnovu dananjih raunara. Poboljane hardverskih karakteristika dovodi do smanjenja dimenzija raunara, poveanja kapaciteta glavne i periferijske memorije, znatno bre obrade podataka. Operativni sistemi su jednostavniji za upotrebu veem broju korisnika. Novi programski jezici su omoguili lake pisanje aplikativnog softvera koji se koristi u svim sferama drutva.

Peta generacija (od 1990 ) zasnovana je na konstrukciji paralelne arhitekture koji omoguavaju istovremeni rad vie kompjutera (procesora) na reavanju odreenog zadatka;

estu generaciju kompjutera (neurokopjuteri) karakterie razvoj neuronskih mrea koje bi trebalo da istovremeno obrauju veliki broj informacija korienjem vie hiljada procesora to lii na rad ljudskog mozga. [footnoteRef:3] [3: Milan Milosavljevi, Gojko Grubor, Mladen Veinovi, Informatika, Beograd 2009.]

3. PERIFERNI UREAJI

Periferni ureaji su ulazni ureaji, izlazni ureaji ili spoljna memorija. Ulazne veliine su veliine na osnovu kojih se obavlja reavanje odreenog problema, izlazne veliine su rezultata obrade. Raunarski sistem mora imati jedinicu za ulaz, uitavanje ulaznih podataka i programa to su ulazni ureaji (tastatutra,mi, skener,...) kao i jedinicu za izlaz (prikazivanje) podataka to su izlazni ureaji (monitor, tampa, zvunik...). Spoljna memorija je ulazno-izlazni ureaj, slui za uvanje programa i podataka. Kada se raunar koristi, program po kome radi i podaci koji se obrauju nalaze se u operativnoj memoriji, za vrijeme rada raunara djelovi programa i podaci koji nisu trenutno potrebni uvaju se u spoljnoj memoriji. U spoljnoj memoriji uvaju se programi koji se trenutno ne izvravaju i velika koliina podataka, koji se po potrebi donose u operativnoj memoriji.

Pod kontrolom upravljake jedinice prvo se vri preuzimanje programa i podataka sa ulaza u operativnu memoriju. Upravljaka jedinica analizira program instrukciju po instrukciju iz operativne memorije i odreuje koju aritmetiku logiku operaciju treba izvriti. Unose se potrebni podaci iz operativne memorije u aritmetiko logiku jedinicu, kontrolnu. Kada logika jedinica zavri operaciju rezultat prenosi u operativnu memoriju.

Ovako se izvrava jedna instrukcija, i taj postupak se ponavlja dok se ne izvre sve instrukcije predviene programom. Rezultat obrade alje se na naredbu upravljake jedinice iz operativne memorije u izlazni ureaj.

Izlazni ureaji slue za prikazivanje raunarskih podataka u pogodnom obliku. Oni pretvaraju raunarske digitalne impulse u podatke razumljive ovjeku, tj. slova, brojeve, slike, zvuk. A to su: MONITOR, TAMPA, PLOTER, ZVUNICI I SLUALICE. [footnoteRef:4] [4: Milan Milosavljevi, Gojko Grubor, Mladen Veinovi, Informatika, Beograd 2009.]

4. MONITOR

Monitor je vaan dio PC raunara jer korisnik preko njega i tastature komunicira sa raunarom. On daje uvid korisniku ta raunar radi. Kada korisnik unosi podatke, oni se prikazuju na ekranu. Takoe, rezultati rada raunara, kao i eventualne programske poruke, prikazuju se na monitoru. Monitori se mogu klasifikovati na vie naina, koji su meusobno nezavisni i ne iskljuuju jedan drugog. Jedna od podjela je na: monitore sa katodnom cijevi - CRT (Cathode Ray Tube) i ravne monitore. Druga podjela je na: monohromatske monitore i monitore u boji - kolor monitore. Monitori sa katodnom cijevi Monitori sa katodnom cijevi su najei izlazni ureaji presonalnih raunara. Kod njih slika nastaje udarom elektronskog mlaza u fosforescentni zaslon ekrana tako da taka koja je udarena zasvijetli. Brzim kretanjem elektronskog mlaza i estim obnavljanjem njegovog prelaza preko ekrana se dobija slika. Savremeni monitori daju vrlo kvalitetnu sliku, ali su zbog veliine katodne cijevi glomazni. Monitori sa ravnim ekranom su manji i imaju manju potronju elektrine energije. Ranije su se zbog cijene koristili samo za notebook raunare, ali danas se uglavnom oni kupuju jer im je cijena dosta pala. Na ovim monitorima slika se kreira razliitim tehnologijama, od kojih su najee: LCD (Liquid Crzstal Display), LED (Light Emitting Diode) i GPD (Gas Plasma Display).

4.1. LCD Monitor

LCD monitor je ravni, tanki monitor iji je ekran sastavljen od odreenog broja piksela koji su poreani ispred nekog svjetlosnog izvora. LCD monitori rade na principu promjene polarizacije svjetlosti pomou tekuih kristala koji su pod odreenim naponom. Troe vrlo malo elektrine energije i zauzimaju malo prostora, to je idealno za prenosive ureaje sa ekranima. Prvi put su proizvedeni 1971. godine od firme ILIXCO, a koja se danas naziva LDS Incorporated.

Slika 1. LCD MONITOR

4.1.1.Funkcionisanje LCD monitora

Teni kristal je elatinozna masa, koja je smjetena izmeu prozirnih elektroda. Pod djelovanjem upravljakog napona na elektrode, estice kristala se orijentiu u odreenom smijeru i poinju ispoljavati polarizirajui efekat, proputajui samo odreeni dio svjetlosnog spektra. Proputanjem eljenog dijela spektra i blokiranjem neeljenog odreuje se intenzitet i boja svjetlosnog elementa (pixela) i na taj nain se moe generisati slika kao matrica upravljivih piksela.Postoje dva osnovna tipa LCD ekrana: monohromatski i kolor. Monohromatski su osjetno jednostavniji i samim tim jeftiniji. Kolor varijante su puno kompleksnije, a samim tim i skuplje.Slika se formira osvjetljavanjem jedne linije za drugom ekrana, dok se ne iscrta cijela slika. To znai da je vrijeme osvjetljaja osnovnog elementa slike Tes = Ts/480, gdje je Ts vrijeme formiranja cijele slike. Ovako malo Tes se negativno odraava na nivoe osvjetljenja i kontrasta. Slika je blijeda, a kontrast iznosi svega 1:10. Kontrast je odnos najsvjetlijeg i najtamnijeg elementa slike. Poto se slika formira iz linija, prva linija mora zadrati osvjetljenje dok se ne iscrta zadnja linija slike. To znai da se moraju koristiti ekrani sa velikom perzistencijom. Visoka perzistencija znai tromost ekrana, pa se na ovakvim ekranima ne mogu prikazivati filmovi i slini video sadraji, jer ekran ne moe pratiti dinamiku slike. Broj upravljakih tranzistora je minimalan Nut=640+480=1120. Obzirom na relativno slab kvalitet slike, a dobru robusnost, ovi ekrani se koriste za situacije gdje dinamika prikaza nije od posebnog znaaja (POS terminali, signalizacija na aerodromima, table za obavjetenja itd.).Tehnologija proizvodnje ovih ekrana poznata je pod imenom TFT (engl. Thin Film TransistorP-om 80486. Obzirom da se svaki elemenat slike sastoji od 3 podpixela i da se moe upravljati osvjetljenjem svakog subpixela, mogue je postii potpuni kolor efekat. Obzirom da se upravlja pojedinanim elementima slike Tes = Ts, pa perzistencija ekrana nije problem i moe biti minimalna. Dinamika slike vie ne zavisi od perzistencije ekrana, ali se kao problem javlja tromost samog tenog kristala. Tehnoloki napredak je dovoljan da ovi ekrani mogu prikazivati filmove i video sadraj, ali su ipak mogui problemi u dinamici slike pri sportskim prenosima, filmovima i slinim dinamikim sadrajima. LCD monitori su napravljeni da najbolje prikazuju sliku na jednoj rezoluciji koja zavisi od veliine ekrana. Mogue je postaviti rezoluciju koja nije prirodna za neki LCD monitor, ali onda opada kvaliteta slike, kao i to se gubi pravilan geometrijski oblik slike. Brzina odaziva oznaava brzinu kojom piksel moe mijenjati boje, bre je bolje, prevelik odaziv znai da e slika "kasniti" te e se pojavljivati anomalije kao to je "ghosting" efekat koji se pojavljuje onda kada je promjena boja veoma esta najee u filmovima i 3D igrama. Mjeri se u milisekundama (ms). Za razliku od CRT monitora, LCD monitori ne daju istu kvalitetu slike ako se u njih gleda iz razliitih uglova. Obino ako gledamo LCD sa strane, boje gube kvalitetu, prikaz je zamraen ako ne i potpuno neitljiv. Godinama se LCD monitori unaprijeuju da bi se ova potekoa smanjila, a shodno tome su predstavljeni widescreen ekrani koji su vodoravno produeni to prirodno odgovara ovjekovom oku.[footnoteRef:5] [5: Milan Milosavljevi, Gojko Grubor, Mladen Veinovi, Informatika, Beograd 2009.]

4.2. Katodni monitor (CRT)

Katodni monitor ili CRT monitor je grafiki izlazni ureaj temeljen na katodnoj cijevi koju je izumio Karl Ferdinand Braun.Ovaj nain prikazivanja se koristi u veini dananjih monitora, kao i to se katodna cijev koristi u TV-u, osciloskopu i drugim ureajima. Karakterie ih velika teina, veliko zauzimanje prostora kao i visoka potronja el.energije, ali zato imaju veoma dobru kvalitetu i otrinu slike. Danas, katodni monitori gube primat koji preuzimaju LCD i plazma prikazi. CRT monitor radi na principu katodne cijevi. Ekran CRT monitora se sastoji od miliona siunih crvenih, zelenih i plavih fosfornih takica koje svijetle kada ih "udari" elektron to potom stvara sliku na ekranu. Unutar katodne cijevi, katoda je zagrijana nit koja se nalazi u vakumskoj staklenoj cijevi. Katodno zraenje je ustvari tok elektrona koji stvara elektronski top. Elektroni su negativni (katoda), dok je anoda pozitivna to privlai elektrone koji su paljivo usmjereni prema usmjerivau koji ih pomou magnetnog ili elektrinog polja u snopovima skree ka anodi i ekranu. Ekran je prekriven fosfornim materijalom koji praktino svijetli ako je "pogoen" elektronom. Fosforni sloj se sastoji od crvenih, zelenih i plavih zona pomou kojih se dobija boja i na taj nain se dobija osnovna slika na ekranu koja se potom filtrira da bi se dobila konana slika koju mi vidimo na ekranu. Ima nekoliko vrsta filtriranja, tri su najpoznatija: Shadow-mask, Aperture-grilli Slot-mask pomou kojih se dobija konana slika koju mi vidimo. CRT monitor ima isti ili slian kvalitet slike i na manjim ili veim rezolucijama. To, prije svega, zavisi od fizike veliine monitora i veliina piksela (dot pitch), iako CRT monitor moe koristiti i manje i vee rezolucije, on ima svoju preporuenu rezoluciju na kojoj e raditi idealno, a ta preporuena rezolucija obino je ispisana u priruniku proizvoaa monitora, tako da nije preporuljvio (zbog tehnikih razloga, ali i zdravstvenih) stavljati rezoluciju na najveu moguu. Iako CRT monitori zrae X-zrake one su uglavnom bezopasne jer gotovo sve zrake zaustavlja debeli ekran, a one to prou uglavnom ne mogu nanijeti nikakvu tetu. Takoe i brzina osvjeljavanja monitora je zamorna za ljudsko oko, iako je to u dananje vrijeme skoro i rijeen problem (preko 75Hz skoro da se oi i ne zamaraju). Starost monitora je takoe bitna, ako je monitor suvie star njegova slika postaje mutnija to je za ljudsko oko veoma naporno. Iako u drutvu vlada miljenje da zraenje monitora najvie zamara oi to ipak nije posve tano, jer samo gledanje neke promjenljive slike sa male udaljenosti due vrijeme je mnogo vei napor za ljudsko oko, nego li neznatno zraenje koje je u veini sluajeva bezopasno.

5. TAMPA

tampa, printer ili pisa je ureaj koji na neki materijal, poput papira, pravi fiziku kopiju nekog dokumenta ili slike koja je u elektronskoj formi, odnosno u raunaru. Prvi printer na svijetu je bio mehaniki, koji je u 19. vijeku izumio Charles Babbage. Brzina ranih printera se mjerila u jedinici znakova u jednoj sekundi. Danas se brzina tampanja mjeri u stranicama u minuti. To u praksi nikada nije sigurno taan podatak, jer se obino mjeri koliko crno bijelih stranica (i to najee neki tekst) u minuti moe itampati, nego li zahtjevne slike koje zahtijevaju vie vremena.

5.1. Laserski tampa

Laserski printer je veoma precizni printer koji radi na principu laserskih zraka, u mogunosti je da tampa i tekst i grafiku. Laserski printeri su nekad bili prilino skupi, danas se prodaju po prihvatljivoj cijeni iako je ona jo uvijek via od tintnih pisaa, dok je potroni materijal dugovjean ali i skup. Laserski printeri su savreni za tekst, kao i za grafiku ako se radi o tampaima u boji koji su inae skuplji. Veoma su brzi i imaju veliku preciznost tampanja, posebno ako se radi o tekstu.Veina dananjih laserskih printera moe tampati crno bijeli tekst i grafiku, iako postoje i laserski tampai u boji. Rezolucija tampaa zavisi od veliine take, koja zavisi od debljine laserskog zraka, i kvaliteta tonera.Laserska tehnologija se koristi kod tampaa u boji, gdje postoje modeli sa tri (CMY) i etiri (CMYK) mehanizma za tampanje. Laserski tampai danas, standardno, dostiu brzinu tampe od 10 do 30 strana u minuti, a najbri modijeli i vie od 200 strana u minuti u crnobeloj tampi i preko 100 strana u minuti u boji.

5.2. Matrini tampa

Matrini tampa je mehaniki tampa za raunare. tampa pomou iglica (engl. pin), koje preko trake natopljene bojom ostavljaju otisak na papiru. Naziv je dobio upravo po otiscima iglica u obliku matrice, na osnovu kojih se formiraju razliiti znakovi. Spada u grupu udarnih tampaa, zajedno sa slovnim tampaem i crtaem (ploterom). [footnoteRef:6] [6: M. Devetakovi-Radojevi Uvod u primenu raunara, II preraeno i dopunjeno izdanje, Krug,Beograd, 2002.]

Djelovi matrinog tampaa su: glava za tampanje sa 9, 18 ili 24 iglica i elektromagnetima korani motor za pokretanje papira korani motor za pokretanje glave za tampanje mikroprocesor za upravljanje radom, sa upravljakim programima smjetenim u posebnu memoriju ROM i EPROM memorija u kojoj su smjeteni ve formirani znakovi generator znakova traka natopljena bojom, smjetena u plastinoj kaseti

Slika 2-Maticni stampacGlava za tampanje postavljena je na tano odreenom odstojanju i usmjerena ka papiru. Kree se po osovini postavljenoj pod pravim uglom u odnosu na kretanje papira i pomjera se vodoravno du jednog tampanog reda. Iglice glave se aktiviraju proticanjem struje kroz glavu pomou elektromagneta, udarajui u traku sa bojom, pri emu ostavljaju otisak na papiru. Broj iglica u glavi odreuje maksimalan broj taaka, koje glava moe otisnuti u jednom poloaju. Svaka od iglica povezana je sa jednim pogonskim elektromagnetom, pod dejstvom elektrinog impulsa. Iglice su meusobno nezavisne, odnosno mogu se pomjerati svaka za sebe. Struja grije glavu, to pri dugotrajnom i neprekidnom radu moe da oteti iglice. Na taj nain kvalitet ispisa vremenom slabi, zbog ega postaje neophodno zamijeniti glavu. Matrini tampa ne obrauje dokumente stranu po stranu, ve tampa niz Aski znakova, red po red i zbog toga ima veoma mali memorijski bafer. Otuda se brzina tampanja izraava u broju odtampanih znakova u sekundi, koja se kree izmeu 50 i 300. Brzina zavisi od tampaa i kvaliteta tampe, koja se izraava u broju taaka po inu, vrednosti obino oko 75. Moe da tampa u jednoj boji, u zavisnosti od postavljene trake od ije istroenosti takoe zavisi kvalitet otiska. Za opis strane za tampu ne koristi sloene jezike, kao to su PCL ili PostScript, ve jednostavne kodove za postavljanje osnovnih parametara kao to su veliina strane i kvalitet tampe, dok se sloenija obrada obavlja se na PC-ju.[footnoteRef:7] [7: M. Devetakovi-Radojevi Uvod u primenu raunara, II preraeno i dopunjeno izdanje, Krug,Beograd, 2002.]

5.3. Mlazni tampa(Ink-Jet)

Mlazni tampa je vrsta kompjuterskih tampaa za domainstva i privredne firme (engl. Inkjet) (sa mastilom), koji tampaju tako to iz rezervoara mastila mlazom gaaju papir: u svakoj sekundi ispali se oko 50.000 kapljica mastila. Postoje rezervoari za crnu i kolor tampu. Mlazni tampai su najefikasniji za tampanje slika u boji.

Slika 3. Mlazni tampa(Ink-jet)

5.3.1. Princip rada Ink-jet tampaa

Glava slui za nanoenje mastila i sadri odreen broj otvora koji se nazivaju mlaznice kroz koje prolazi mastilo prilikom nanoenja. Broj mlaznica kao i njihov prenik (utie na veliinu kapljice mastila a samim tim i kvalitet tampe) razlikuje se od modela do modela kertrida odnosno modela samog tampaa.Ono sto je jos zanimljivo je konstrukcija kertrida. Pored toga to mogu imati glavu za tampanje ili ne, bitan je nain na koji skladiti mastilo unutar njih. iroko su rasprostranjeni kertridi unutar kojih je suner koji dri mastilo (kod njih je nezgodno to sa svakim punjenjem suner gubi svoja poetna svojstva pogotovo ako punjenje obavljate pricom sa iglom - esto zabadanje igle sve vise oteuje suner, i to esto prilikom punjenja moe doi do stvaranja vazdusnih mjehura koji ne dozvoljavaju prolaz mastilado glave to dovodi do nemogunosti tampanja pa i oteenja glave), takoe tu imamo kertride sa vreicom pod pritiskom unutar koje se nalazi mastilo (npr HP Bussines serijatampaa), kertridi gdje je mastilo u komori pod pritiskom, a npr. noviji Canoni imaju kombinovane kertride (donji dio kertrida sadri suner a gornji komoru-rezervoar sa mastilom).6. ZVUNICI

Zvunik je eletktromehaniki pretvara koji pobuen elektrinim signalom proizvodi zvuk namijenjen ljudskom uhu, tj. zvuk frekvencijskog opsega od 20 do 20.000Hz. Pojam zvunik se takoe esto koristi i za zvunu kutiju u kojoj se nalazi jedna ili vie zvunih kutija, tj. zvunika u uem smislu. [footnoteRef:8] [8: Milan Milosavljevi, Gojko Grubor, Mladen Veinovi, Informatika, Beograd 2009.]

6.1. Dinamiki zvunik

Kada kroz zavojnicu potee struja, stvara se magnetsko polje, koje zajedno sa zavojnicom, u skladu s promjenom smjera struje, mijenja svoj polaritet, odnosno orijentaciju. Zavojnica je smjetena u polje permanentnog (trajnog) magneta. Polja trajnog magneta i zavojnice meusobno djeluju jedno na drugo, kao i svaka druga dva magneta. Kako je trajni magnet stacionaran, a zavojnica pokretljiva, mijenjanje polarizacije zavojnice i polja s promjenom struje rezultira titranjem zavojnice (polje gura ili privlai zavojnicu, ovisno o trenutku). Zavojnica potiskuje membranu, to proizvodi zvuk jer se iri zvuni val. Frekvencija zvunog vala, odnosno dobivenog zvuka podudara se sa frekvencijom titranja zavojnice.

Elektrostatike sile privlaenja i odbijanja koja postoje izmeu elektrino naelektrisanih tijela zavisno od toga da li su naelektrisanja isto rodnog ili suprotnog polariteta formiraju osnovu elektrostatikog zvunika. Tako, ako se dvije metalne ploe jedna blizu druge i ako se dovede odgovarajui jednosmjerni napon, doi e do meusobnog privlaenja ploa. Zatim, ako se jedna od ploa fiksira, a druga se napravi da bude tanka pokretna membrana, dovoenje naizmjeninog napona e omoguiti kretanje membrane ka i od nepokretne ploe.

U praksi, nelinearnost koja je nezaobilazna kod ovakvog neizbalansiranog sistema se izbegava koristei push-pullstrukturu, Dvije fiksne ploe ili elektrode, izolovane na odgovarajui nain i perforirane kako bi dopustile da zvuni talasi prou kroz njih se postavljaju sa razliitih strana membrane. Isti jednosmjerni polarizacioni napon se dovodi do obije fiksne ploe u odnosu na centralnu membranu, tako daje njen poloaj u mirovanju tano u sredini. Naizmjenini (audio) signal suprotnog polariteta se dovodi do svake od spoljnih ploa generiui poveano privlaenje membrane jednoj od ploa to je potpomognuto smanjenim privlaenjem od strane druge ploe. Membrana moe biti izuzetno lagana poto se krutost ovdje ne zahtijeva i odziv na visoke frekvencije i tranzijente je odlian (mebrana moe brzo da reaguje). Takoe, poto se pobudna sila primjenjuje preko itave povrine membrane, to je suprotno onome to postoji kod elektrodinamikog zvunika sa kalemom, neeljeni modovi kretanja su ovdje izbjegnuti, kretanje membrane je mnogo blie kretanju idealnog klipa. Meutim, treba primijetiti da je elektrostatiki zvunik napravljen bez ikakve kutije, tako da se on ponaa kao dipol i zrai podjednako na dvije strane tako da ima karakteristiku usmerenosti u obliku osmice.

Ne postojanjem kutije se izbjegavaju razliiti problemi koje ona namee, kao to su rezonance u kutiji, ali se postavlja granica za nisko-frekvencijsko zraenje poto su talasi sa prednje i zadnje strane u protiv fazi i dolazi do njihovog ponitavanja. Zbog toga se veina elektrostatikih zvunika projektuje kao visoko-frekvencijske komponente koje treba upariti sa konvencionlanim elektrodinamikim zvunikom sa pokretnim kalemom za niske frekvencije. I jednosmerni i naizjmenini naponski signali kod ovih zvunika mogu biti reda nekoliko kV, i zbog toga treba preduzeti mjere opreza da ne bi dolo do prekomjerno velikih pomjeraja membrane i oteenja. Zbog toga se obino postavljaju kola za ograniavanje signala i senzori koji vre iskljuivanje dovodnog napona kada se pree odreena granica.

6.2. Zvunika kutija

Kako je teko napraviti zvunik koji e jednako dobro reproducirati i niske i visoke frekvencije, u pravilu se rade 2-stazne ili 3-stazne zvune kutije. Dvostazne kutije imaju 2 zvunika: visokotonac (tweeter) i dubokotonac (woofer - ponekad se koristi i termin bas), dok 3-stazne kutije imaju i srednjetonac. Neke kutije imaju i takozvanu Bass Reflex cijev koja hvata baseve u kutiji ( koju proizvodi zadnja strana zvunika te oni kroz cijev odreenog promjera ( bass reflex ) izlaze van.

6.3. Tehnike reprodukcije

Donedavno se zvuk reproducirao u mono i stereo tehnici, a ideje o kvadrofoniji su davno izumrle, no krajem 20. vijeka postali su popularni surround zvuniki ureaji, kojima se postie ono to kvadrofonija nije svojedobno uspjela.

Tipian razmjetaj je 5.1 (noviji standardi su 6.1 i 7.1): dva zvunika naprijed (lijevi i desni - osnova stereo ureaja) dva pozadinska zvunika (takoe lijevi i desni) centralni zvunik ispred nas takozvani subwoofer - zvunik koji reprodukuje frekvencije na donjoj granici ujnosti ljudskog uha.[footnoteRef:9] [9: M. Devetakovi-Radojevi Uvod u primenu raunara, II preraeno i dopunjeno izdanje, Krug,Beograd, 2002.]

7.1 sistem je zapravo jednak 5.1 samo to ima jo dva zvunika "srednji" koji su naravno lijevi i desni. Kvalitet ovakvog sistema je u tome to sada doslovno moemo uestvovati u filmu te osjeati svaki zvuk te dobiti doivljaj kao da smo u filmu ili nekoj drugoj aplikaciji.

7. PLOTER

Ploter je izlazna naprava namijenjena izradi crtea i nacrta, osobito veih dimenzija i odlinog kvaliteta. Ploter iscrtava sliku pokretanjem pera preko povrine papira na proizvoljan nain. U tehnologiji plotera s ravnom ploom (flatbed plotter) papir se privruje na plou elektrostatskim nabojem, vakuumom ili nekim drugim nainom. Pero se postavlja na poetnu taku crte i sputa na povrinu papira. Pero se pokree po povrini papira do krajnje take i tada se podie. Ovaj ureaj analogan je vektorskoj tehnologiji crtanja. U tehnologiji rotacijskih plotera (drum plotter) papir se rotira pomou bubnja koji rotira, a pero se pokree du linijske putanje uzdu bubnja u oba smjera.

Slika 4. Ploter

8. SLUALICE

Slualice su jedan ili par malih zvunika koje korisnik dri u blizini svoga uha da bi mogli uti zvuk koji izlazi iz nekog izvora kao: pojaalo, CD ureaj, walkman, iPod, telefon. Danas postoje razliite podjele slualica, ali osnovna podjela je na slualice za jedno uho ( mono slualice ) i slualice za oba uha ( stereo slualice ). Slualica za oba uha moe podrati stereo zvuk ( dva razliita kanala audio signala, jedan za svako uho odnosno slualice ), ili koristi isti audio kanal za oba uha odnosno slualice.

Mono slualica je pogodnija za mobilne telefone, jer omoguuje da je drugo uho slobodno kako bi mogli uti zvukove iz svoje okoline. Takoer su bolje za mobitele jer mobitel ima samo jedan audio kanal.Za raunare ili druge ureaje gdje postoje dva kanala audio signala stereo slualice su bolje. Stereo slualice se zato vie koriste kada je potreban kvalitetniji zvuk.Telefonske slualice uglavnom koriste 150-omske zvunike s uim frekvencijskim rasponom. Dok stereo raunalne slualice koriste 32-omske zvunike sa irim frekvencijskim rasponom.

9. ZAKLJUAK

Osim navedenog, iz rada se mogu izvui sledei znaajni zakljuci: Raunarski sistemi (raunari) su elektronske maine koje obrauju ulazne informacije (podatke ili naredbe) i iz njih proizvode izlazne informacije (rezultate).

Periferni ureaji su ulazni ureaji, izlazni ureaji ili spoljna memorija. Raunarski sistem mora imati jedinicu za ulaz, uitavanje ulaznih podataka i programa to su ulazni ureaji (tastatutra,mi, skener,...) kao i jedinicu za izlaz (prikazivanje) podataka to su izlazni ureaji (monitor, tampa, zvunik...).

Izlazni ureaji slue za prikazivanje raunarskih podataka u pogodnom obliku. Oni pretvaraju raunarske digitalne impulse u podatke razumljive ojveku, tj. slova, brojeve, slike, zvuk. A to su: MONITOR, TAMPA, PLOTER, ZVUNICI I SLUALICE.

Monitor je vaan dio PC raunara jer korisnik preko njega i tastature komunicira sa raunarom.

tampa, printer ili pisa je ureaj koji na neki materijal, poput papira, pravi fiziku kopiju nekog dokumenta ili slike koja je u elektronskoj formi, odnosno u raunaru. Zvunik je eletktromehaniki pretvara koji pobuen elektrinim signalom proizvodi zvuk namijenjen ljudskom uhu, tj. zvuk frekvencijskog opsega od 20 do 20.000Hz.

Slualice su jedan ili par zvunika koje korisnik dri u blizini uha da bi mogli uti zvuk koji izlazi iz nekog izvora kao: pojaalo, CD ureaj, walkman, iPod, telefon.

Ploter je izlazna naprava namjenjena izradi crtea i nacrta, osobito veih dimenzija i odlinog kvaliteta.

Literatura:

Sa velikom kolicinom memorije, razlika u vremenu izmedju pristupa http://www.carnet.hr/edukacija http://db.grussell.org

SADRAJ

1.UVOD12. ISTORIJAT I RAZVOJ RAUNARSKOG SISTEMA23. PERIFERNI UREAJI34. MONITOR44.1. LCD Monitor44.1.1.Funkcionisanje LCD monitora54.2. Katodni monitor (CRT)65. TAMPA75.1. Laserski tampa75.2. Matrini tampa75.3. Mlazni tampa(Ink-Jet)85.3.1. Princip rada Ink-jet tampaa96. ZVUNICI96.1. Dinamiki zvunik96.2. Zvunika kutija116.3. Tehnike reprodukcije117. PLOTER118. SLUALICE129. ZAKLJUAK13Literatura:14Sadraj15

~ 15 ~