İsmaİl taŞpinar ”haci abdullah...

İSMAİL TAŞPINAR ”HACI ABDULLAH

PETRİCİ’NİN HIRİSTİYANLIK

ELEŞTİRİSİ”

T.C Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Yüksek Lisans

Prof. Dr. İsmail Taşpınar- Klasik Dinler Tarihi Metinleri Dersi FİNAL

KİTAP ÖZETİ VE DEĞERLENDİRMESİ

TUĞRUL KURT

FİNAL ÖDEVİ

Prof.Dr. İsmail Taşpınar İslam-Yahudilik İlişkileri Dersi Final

T u ğ r u l K u r t 1 | 26

Önsöz:

“Hacı Abdullah Petrici’nin Hıristiyanlık Eleştirisi” adlı eserde İsmail Taşpınar 19.yy’da sürdürülen

yoğun reddiye çalışmalarına örnek teşkil edilebilecek önemli ilmî şahsiyeti ve çeşitli reddiye

çalışmalarıyla ön plana çıkmış olan Hacı Abdullah Petrici’nin ana fikirlerini ve eleştiri metodolojisini

zikretmektedir. Yazar sürdürmüş olduğu geniş çaplı araştırmalarla günümüze ışık tutacak bir takım

tespitlerde bulunmuş ve kaynaklarda hakkında karışık ve flu bilgiler yer alan Hacı Abdullah Petrici ile

ilgili bilgileri de bir araya getirmiş bulunmaktadır. Çalışma bir Giriş, 3 kısım ve bir sonuçtan

oluşmaktadır.

Biz bu çalışmamızda İsmail Taşpınar’ın kaleme aldığı eserindeki bilgileri ana hatlarıyla özetemeye

çalışacağız. Bununla ilgili Hacı Abdullah Petrici’ye ait olan temel görüşler hakkında da zaman zaman

değerlendirmelerde bulunulacaktır. Bu değerlendirmeler çalışmada italik olarak gösterilmiştir.

(Biz bu çalışmamızda eserin 2. Baskını esas aldık. Eserin 2014 yılında neşredilmiş yeni baskısı da

mevcuttur.)

Bizim kullandığımız baskı eserin yeni baskısı


T u ğ r u l K u r t 2 | 26

“Hacı Abdullah Petrici’nin Hıristiyanlık Eleştirisi” Prof. Dr. İsmail Taşpınar

Hem İslam topraklarında, hem de Batıda özellikle 19. Yüzyılda Müslüman ve Hıristiyanlar arasında

yoğun ilmî münakaşalar, hem sözlü- KELAM-APOLOGİA şeklinde olsun, hem de yazılı Makalat; Risale

veya REDDİYE tarzında olsun, sürdürülmüştür.

Burada şunu zikretmek gerekir. Din-i İslam ve Hıristiyanlıkta, her ikisinde de tebliğ/misyonerlik

görevi vardır. Bundan mütevellit her iki din mensubu ne pahasına olursa olsun ila-i kelimetullah için

çaba sarf ederler.

Çalışmanın giriş kısmında 19.yy’da Osmanlı topraklarındaki misyonerlik faaliyetlerin durumu ile

ilgili bilgiler sunulmaktadır. Daha sonra gelen birinci kısımda ise, Taşpınar Petrici’nin hayatı, eserleri,

önemi ve ilmî şahsiyeti hakkında bilgi sunmaktadır. Bu bilgileri Petrici’nin metodolojisini almak ve

temel fikirleriyle empati kurabilme açısından önemlidir. Nihayet ikinci kısımda eserlerinin metodu,

Petrici’nin kullandığı geleneksel ve modern İslam ve Hıristiyan kaynakların neler olduğu ile ilgili bilgi

vermektedir. Yazar üçüncü kısımda da Petrici’nin Hıristiyanlığa dair eleştirileri ele alınmaktadır.

Bununla ilgili Eski ve Yeni Ahit ile ilgili tahrif, tebdil, diller, muhteva vb. gibi konular ele alınmaktadır.


T u ğ r u l K u r t 3 | 26

Giriş:

İsmail Taşpınar eserin Giriş kısmında 19.yy’da yapılan çalışmalar ve bu yüzyılın ehemmiyetine dair

bilgi vermektedir. “Hıristiyanların bir bütün olarak dünyada aktif misyonerlik faaliyetine giriştiği,

hatta kimilerine göre Hıristiyanlığın kendisini evrensel bir dine çevirme konusunda başarılı olduğu bir

zamandır.”1 Böylelikle müellif eser boyunca zikredilen konuların çerçevesini belirleyen yüzyıl

hakkında genel bir resim çizmektedir. Osmanlı devletinde özellikle Amerikan Protestan misyonerlerin

aktif oldukları belirtilir. Misyonerlik faaliyeti gelişi güzel değil, bilakis planlı ve demografik şartlar göz

önünde bulundurarak stratejik olarak dizayn edilmiştir. Adeta bir örümcek ağı gibi Osmanlı devletinde

önemli noktalara yerleşmiş ve faaliyetleri planlamış bir Protestan misyonerliğinden bahsediyoruz.

Taşpınar bu çalışmaların genel krokisini sunmaktadır. 3 bölgede sürdürülmüştür misyonerlik faaliyeti:

a) Batı Türkiye Misyonu: Merkezi İstanbul (Sivas, İzmir, Afyon …)

b) Merkezî Türkiye Misyonu: Antep merkezli (Adana, Halep …)

c) Doğu Türkiye Misyonu: Merkez, Harput (Bitlis, Erzurum…)

Osmanlı topraklarında 19.yy’da yürütülen misyonerlik çalışmaları zamanla farklı boyutlar

kazanmıştır. Bu dönemdeki misyonerlik çalışmalarıyla ilgili Taşpınar Merzifon Koleji müdürü White’in

şu sözlerine yer vermektedir: “Hıristiyanlığın en büyük rakibi Müslümanlık’tır. Müslümanlığın en

kuvvetlisi Türkiye’dir. Türkiye’yi devirmek için Ermeni Rum dostlarımızı terk etmemeliyiz.”2

Misyonerlik çalışmaları özellikle okullarda yapılmaya çalışılmıştır. Yani eğitimle birlikte

misyonerlik faaliyeti sürdürülmekteydi. Bunun anlamı aslında şudur: Çocukları kendi dinleri

1 İsmail Taşpınar, “Hacı Abdullah Petrici’nin Hıristiyanlık Eleştirisi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Yayınları 2009, s.11 2 Taşpınar, a.g.e. s.14


T u ğ r u l K u r t 4 | 26

doğrultusunda eğitmek ve geleceğin teminatı olan genç nüfusa nüfuz etmektir. Misyonerliğin

temelleri çok erken yaşta atılmaktadır.

Nitekim müellif daha sonra Katolik ve Protestan misyonerlerin hedef ve gayelerini kısaca

sunmaktadır:

1) Hıristiyan olmayanlara Hıristiyanlığı telkin etmek, İncil’i bilmeyenlere öğretmek

2) Katolikler için, Roma ve Doğu kiliselerini birleştirmek. Protestanlar için, Doğu kiliselerinin

protestanlaştırılması.

3) Osmanlı Devleti’nde yaşayan Katoliklere ve Protestanlara hizmet götürmek

4) Osmanlı tebaası olan Hıristiyanları Osmanlı Devleti’nden koparmak, kendi emellerine hizmet

ettirip onları bağımsız devletler haline getirmek

5) Osmanlı topraklarında rahip ve papaz yetiştirmek

6) Müslüman ve Türk çocuklarını dinî açıdan etkileyerek onları kendi milletinden koparmak.3

Bununla irtibatlı olarak misyonerlik faaliyetleriyle ilgili şunları demek mümkündür:

“Müslümanlara İslami inanç ve değerlerle ilgili çeşitli kuşkular uyandırmak suretiyle onları kendi

kimlik ve değerlerine yabancılaştırmaya yönelik çalışmalar da dikkati çekmektedir.”4

19.yy’da Türkçe olarak kaleme alınan ilk ilk reddiye, Hacı Abdullah Petrici’nin “izahu’l merâm”

adlı eseridir. Bunun haricinde yazılan reddiyelere örnek olarak şunları zikredebiliriz:

Harputlu İshak Hoca, "Şemsü’l hakika”

Sırrı Paşa, “Nûru’l hüda li- menistehda”

Ahmed Kemal, “Beyanü’l hakk”

Ahmet Mithat Efendi, 3 eseri var

…

3 A.g.e. s.16 4 A.g.e. s.18


T u ğ r u l K u r t 5 | 26

Müellif’in diliyle, Osmanlı’da yapılan reddiyelerle ilgili şunu söyleyebiliriz:

“Osmanlı ilim adamları, Hıristiyanlığa karşı yazmış oldukları reddiye türü eserlerini kaleme alırken

sadece eski kaynaklardaki bilgileri tekrarlamakla kalmamışlar, aynı zamanda Hıristiyanlık’la ilgili

kendi dönemlerindeki ilmi gelişmeleri de takip ederek bunları eserlerine yansıtmışlardır.”5

I. Kısım:

HACI ABDULLAH PETRİCİ’NİN HAYATI VE ESERLERİ:

A. Hayatı ve İlmî Kişiliği

Hacı Abdullah Petrici, bugünkü Bulgaristan topraklarında yer alan Siroz kenti civarındaki Petric

(Pedric) kendindendir. Vefatı 1886’dır ve naşı İstanbul Merkez Efendi yakınındadır.6

B. Eserleri:

Özellikle reddiye tarzı eserleri vardır. Bunlar genelde klasik reddiye malzemeleri ile modern

verileri birleştiren bir usul ile kaleme alınmıştır.7Hıristiyanların kutsal kitaplarının ilahî vahyin mahsulü

değil, daha sonraları tahrif, tebdil yollarıyla kaleme alınmış beşerî eserler/satırlar/sayfalardır.

Örnek:

1. İnciller ve Hıristiyanlık Eleştirisine Dair Eserleri:

a) Bürhan’ül hüda fi reddi kavli’n nasara

- Mevcut İnciller’in Hz. İsa’ya vahyedilmiş İncil değildir

- Dört İncil daha sonradan yazılan tarihi kitaplardır

5 A.g.e. s.20 6 A.g.e. s24 7 A.g.e. s.25


T u ğ r u l K u r t 6 | 26

- İncillerde çelişkiler, birbirlerini yalanlamaları

- Kur’an’da İncil’den bahsedilir, Hıristiyanlar bunu çoğalttı

- Faraklit meselesi

b) Risaletü’s samsaniyye

- 1276’da Arapça olarak kaleme alınmıştır. Esere ulaşılamadığından muhtevası hakkında

pek bilgi bulunulmamaktadır. Ancak Müellif yaptığı araştırmalar neticesinde bir takım

bilgilere ulaşmıştır.

Genel olarak şunu söylemek gerekir. Hacı Abdullah Petrici reddiyelerinde özellikle

Hıristiyanların elinde olan İncil’in ilahî vahyin mahsulü değildir. Petrici sadece Müslüman ilim

adamlarının görüşlerine değil, aynı zamanda Batı kaynaklarına da değer verir ve onlara da

değinir.

- Müellif Petrici’nin Risaletü’s- Samsamiyye adlı eseriyle ilgili şunları söyler: “Hacı Abdullah

Petrici’nin Risaletü’s Samsamiyye adlı eserinin en ilginç konularından biri de apokrif

İncillerle ilgili kısımdır. Önce 1820’de yazılan İngilizce bir eserden hareketle İngilizce ’ye

tercüme edilmiş 24 apokrif İncil’in adını birer birer zikreden Petrici, daha sonra sadece

isimleri bilinen fakat elde mevcut olmayan 67 apokrif İncil’in daha ismini liste halinde

vermektedir.”8

Petrici Kur’an’da bir İncil’den bahsedilirken, mevcut Hıristiyanların ellerinde çokça İncil bulunduğunu,

tahrif edildiğini söyler. Hacı Abdullah Petrici bu teorilerinde biraz daha ileriye gider ve elde İncillerin

bulunmasından mütevellit Tevrat’taki bazı hükümlerin geçersiz olduğuna varır: “Abdullah Petrici’ye

göre, Tevrat’taki bazı hükümleri nesheden İncil’in elde olmayışı, dolaylı olarak Tevrat’ı da hükümsüz

kılmaktadır. Zira, elde İncil olmayınca hangi hükümlerin geçerli hangilerin kaldırıldığı bilinemez.”

8 A.g.e s.36-37


T u ğ r u l K u r t 7 | 26

9Bundan mütevellit Hıristiyanlar ancak Kur’an’a tabi olmaları gerektir. Ayrıca İncil’de bariz bir şekilde

tevhide aykırı ifadeler yer almaktadır.

Bundan da öte ilginç bir şekilde Petrici’ye göre İnciller’de Hz. İsa’ya ait sözlerin

olabileceğinden dolayı, (Tevrat ve İncillerden bazı ayetlerin olabileceğinden) ihtiyaten

abdestsiz dokunulmaması gerektiğini söyler. (s.39)

c) İzahu’l meram fi keşfi’z zalam

- Bu eserin en önemli özelliği Türkçe kaleme alınmasıdır. 19.yy’ın ortasında Osmanlı

İmparatorluğundaki Hristiyan misyonerliğine karşı kaleme alınmış bir eserdir.

- “Bir bakıma olgunluk dönemi çalışmasıdır”10

- Bu eserde çeşitli sorular çerçevesinde cevaplar sunulmaktadır. Örnek teşkil etmesi

açısından birkaç soruyu örnek vermek gerekirse, şunları zikredebiliriz:

9 A.g.e. s.39 10 A.g.e. s.41

Gerçek İncil nerededir?

İncil ne zaman nasıl

oluştu?

İnciller neden

farklıdır?

Parakleitos ile ilgili

ifadelerin anlamı?

ve sonrasında

neler oldu?

İsa'nın çarmıha gerilmesi hadisesi

İncilleri kim yazdı

Teslis inancı?

Hıristiyanlar ehl-i kitap

mı?


T u ğ r u l K u r t 8 | 26

2. Diğer Eserleri:

Petrici’nin reddiye tarzı eserleri haricinde de çalışmaları mevcuttur. Allah’ı zikretmenin fazileti ile

ilgili risalesi vardır- “Risaletü fî Zikrillahi Azze ve Celle”. “Risale fi Reddi’r Ravizi ve İsbatü

Temamiyyeti Kur’ani Azîmüşşâni adlı diğer eserinde ise, Kur’an-ı Kerim’in Hz. Peygamber

döneminde nazil olduğu şekliyle günümüze kadar nakledildiğini akli ve nakli delillerle

ispatlanmaya çalışmaktadır.”11

II. Kısım: Hacı Abdullah Petrici’nin Eserlerinin Metodu ve Kaynakları

A. Hacı Abdullah Petrici’nin Eserlerinde Kullandığı Metotlar:

11 A.g.e. s.46


T u ğ r u l K u r t 9 | 26

“Hacı Abdullah, İslam polemik kaynaklarının konuları ele alış tarzında klasik yöntemi genel

hatlarıyla sürdürmektedir.”12

Genel anlamda İncil’in tahrifi çerçevesinde konuları ele aldığını zikretmiştik yukarıda

Bunun yanında eserini herhangi bir bölünmeye tabi tutmamaktadır

Bazen aynı konuları farklı yerlerde de zikrettiği olur

Soru-cevap şeklinde konuları mütalaa eder (diyalog)

İslamî ilimleri esas alarak İncillere yaklaşır. Mesela İnciller’in rivayetlerinde hadis

usulündeki kavramları kullanır

Mukayeseli bir yaklaşım sergiler

Özellikle Risaletü’s Samsamiyye ve İzahü’l Meran adlı eserlerinde Hıristiyanların Kutsal

kitaplarında zikredilen inanç esasları ve genel olarak rivayetleri yine Hıristiyan kaynaklara

başvurarak eleştirmektedir

B. Hacı Abdullah Petrici’nin Kullandığı Kaynaklar:

Petrici’nin kaynakları arasında sadece İslam kaynakları kullanılmamaktadır. Yukarıda zikrettiğimiz

gibi Hıristiyan kaynaklara da başvurmuştur.

1. İslamî Kaynaklar:

a. Kur’an ve Hadisler

b. İmam Kurtubî “El İlam…”

c. Ebu’l Fazl el Malikî es Suudî “Müntehabü Tahcilü men harrefe’l İncil”

d. İbnü’lKayyım el-Cevziyye “Hidayetü’l hayara fi ecvibeti’l yehud ve’n nasara”

e. Taşköprüzade Ahmed Efendi “Miftahü’s-Saade”

f. Katib Çelebi “Keşfü’z-Zünûn an esami’l kütüb ve’l fünun”

12 A.g.e. s.55


T u ğ r u l K u r t 10 | 26

g. İsmail Hakkı Bursevî “Ruhu’l Beyan Tefsiri”

h. Kadı İyaz “Şifa-i Şerif”

i. Altıparmak Mehmed Efendi “Mearicü’n nübüvve”

j. Sadı Şirazi “Divan”

k. İmam Kuşeyri “er-Risale”

l. Alaaddin Ali b. Muhammed b. Hattab el Baci “Es’iletü’t Tevrat”

m. İmam Busirî “Kasidetü’l Bürde”

n. Fahreddin Razi “Tefsir-i Kebir” ve “Metalib-i Aliye”

o. Ebü’l Berekat en Nesefi “Medarikü’t tenzil”

p. Abdullah Tercüman “Tuhfetü’l erib fi reddi ala ehl-i salib”

2. Hıristiyan kaynaklar:

a. Kitab-ı Mukaddes Tercümesi

- Eski Ahit’e atıf: 36

- Yeni Ahit’e atıf: 112

b. Apokrif İnciller

c. Kilise Tarihleri

d. Horn “Mürşidü’t talibin ile’l kitabi’l mukaddesi’s semîn”

e. Benjamin Schneider “Reyhanetü’n nüfus fi asli’l itikadat ve’t tukkus”

f. Mustafa Seyyid Ahmed ez-Zerabi “Kurretü’n nufûs ve’l uyun”

g. Francois Marie Arouet de Voltaire “Felsefe Sözlüğü”


T u ğ r u l K u r t 11 | 26

III. Kısım: Hacı Abdullah Petrici’nin Hıristiyanlık Eleştirisi ve Tartışma Konuları:

A. Kitab-ı Mukaddes’in Tahrifi:

1. Eski Ahid’in tahrifi ve Tebdili

“Petrici, Kur’an’da açıkça “tahrif” ve “tebdil” ifadelerin yer aldığı ayetlerin tamaının Tevrat ile

ilgili olduğunu belirtmektedir.”13

Petrici’nin ifadelerine göre, Eski Ahit’in kendi tarihi serüvenine bakıldığında, yani yazıya

geçirilmesi, kanonizasyonu, korunması ve rivayetleri bağlamında değerlendirildiğinde, tahrif

edildiği aşikârdır. Bunun haricinde Tevrat’ın kendinde de çelişkiler bulunmaktadır.

2. İncil’in Tahrifi ve Yeni Ahid’deki Çelişkiler

“Abdullah Petrici, her en kadar açıkça “tebdil” ve “tahrif” ifadeleri kullanılmamış olsa da,

Kur’an’da İnciller ’deki sözleri hedef alan bazı ayetlerin bulunduğunu da kabul etmektedir.”14

Bununla ilgili Petrici Kehf suresindeki ayet-i celileyi zikreder.

“Hamd, Kitab'ı kulu üzerine indiren ve onda hiçbir çarpıklık kılmayan Allah'a aittir. Dosdoğru ki, Kendi katından şiddetli

bir azapla uyarıp-korkutmak ve salih amellerde bulunan mü'minlere müjde vermek için; şüphesiz onlara güzel bir ecir vardır.

Onlar orda ebedi olarak kalıcıdırlar. "Allah çocuk edindi" diyenleri uyarıp-korkutur. Bu konuda ne kendilerinin, ne atalarının

hiçbir bilgisi yoktur. Ağızlarından çıkan söz ne büyük. Onlar yalandan başkasını söylemiyorlar.”15

13 A.g.e. s.100 14 A.g.e. s102 15 Kehf 1-5


T u ğ r u l K u r t 12 | 26

Taşpınar konunun daha net anlaşılabilmesi için Petrici’nin İzahü’l meram adlı eserinde İnciller

hakkında görüşünü zikretmektedir: “…(İncil’i) ba’dehû tercüme esnalarında nasara kendi zu’m ve

evhamlarına muvafık tercüme edip yazmak ihtimalleri dahi vardır. Zira, bu kitapları tahrif ve tağyir

etmek mine’l kadim merkumların âdet-i müstemirreleridir.”16

a. İnciller’in müellifleri

Petrici, İncil’in tahrifi ile ilgili çeşitli deliller getirir. Bu meseleye farklı yönlerden- boyutlardan

yaklaşarak, Kuran’ın da ifade ettiği gibi İncil’in çeşitli yazarlar tarafından tahrif edildiğini söyler.

Bunu nakli delillerin yanında aklî delillerle de açıklamaktadır.

Matta ve Yuhanna havarilerden sayılıp sayılmayacağı, yazdıkları İnciller’in mahiyeti ve muhtevası

hakkında da bilgi verir. Zira İnciller sadece dört taneden ibaret değildir. Sayısızca İnciller’in olduğu

söylenir, fakat erken dönem kilise babaları kanonizasyon sürecinde 4 İncil’e anlaşmıştır (Yeni Ahid

toplamda 27 kitaptan oluşmaktadır. 4 İncilin yanında 23 farklı mektuplar ve bölümler de

mevcuttur.)

“Petrici’ye göre Matta, kendisine nispet edilen İncil’i Hz. İsa’nın sermaye yükselişinden 5, 8 veya

12 yıl sonra kaleme alınmıştır. Kaleme aldığı bu eseri İsa’nın Doğumu olarak adlandırdığını bizzat

kendisi belirtmektedir. Yuhanna, yine Hz. İsa’nın göğe yükselişinden 45 veya 65 yıl sonra yazmıştır.

Markos 29, Luka 31 yıl sonra kendilerine nispet edilen İnciller’i yazmışlardır.”17

İncil müellifleri ile ilgili tam bir muamma vardır. Bazı araştırmacılara göre İnciller pseudo-

epigrafiktir. Mesela Matta İncilini de Matta yazmamıştır, onun adına yazılmış-neşredilmiştir.

16 A.g.e s.104 17 A.g.e. s.105


T u ğ r u l K u r t 13 | 26

b. İnciller’in Tespiti, Kanonizasyonu ve Bablara Taksimi

“Hıristiyanlığın ilk 2. Ve 3. Yüzyılları içerisinde havarilere ve ilk dönem Hristiyanlara nispet edilen

kırk küsur İncil mevcuttur. Kilise, daha sonra bunlardan dördünü seçmiştir.”18

Petrici Risaletü’s Samsamiyye adlı eserinde Yeni Ahid apokriflerinden bahseder. 24 tercüme

edilmiş ve sadece günümüze ulaşmış olan 67 apokrif İncillerden bahseder ve ayrıca listesini

sunmaktadır. Petrici bu listeye İngiliz bir araştırmacının eserinde rastladığını söylemektedir. Daha

sonra Petrici İncillerin belirlenmesi ile ilgili yaygın olan bir kıssa (hikâye) aktarmaktadır. Bununla

ilgili Voltaire’in Felsefe sözlüğünde zikredilen önemli rivayeti aktarmaktadır. Petrici İnciller’le ilgili

bir takım teknik bilgi de vermektedir. İncillerin ilk defa 1240 yılında bablara ve fasıllara ayrıldığını

söylemektedir. Hugues de Saint Cher bunu yapan ilk kişidir.

c. İnciller’in Dili:

Petrici’nin sunduğu bir diğer delil de İnciller’de kullanılan dillerin mahiyetidir. Dillerden yola

çıkarak (üslup, terkip, belagat ve farklı dillerin kullanılmasından yola çıkarak) mevcut İnciller’in

İsa’ya verilen İncil’den farklı olduğu ortaya çıkmaktadır. İsa’nın kullandığı dil farklı, İncillerin

kaleme alındığı dil farklıdır.

d. İnciller Arasındaki Çelişkiler:

İnciller ’de yer alan bilgiler bazen farklılık, bazen de tenakuz ile doludur. İlahî bir vahiyde tenakuz

bulunması ise muhaldir. Er-Risaletü’s Samsamiyye ve İzahu’l Meram adlı eserden bu çelişkilere

örnek veren Taşpınar’ın zikrettiği örneklerden bizler de bir kaçını burada zikredeceğiz:

18 A.g.e. s.105


T u ğ r u l K u r t 14 | 26

e. COMMA JOHANNEUM Meselesi:

Petrici İzah’ül Meram adlı eserinde Kitab-ı Mukaddes araştırmalarında önemli yere haiz olan ‘Comma

Johanneum’ meselesine dikkat çekmiştir. Bununla ilgili Taşpınar Petrici’nin eserinden alıntıda

bulunmuştur: “Nitekim; merkumun (Yuhanna) risale-i ûlâsının beşinci babında: ‘Çün gökte şehadet

edenler üçtür: baba, ve kelime ve Ruhulkudüs. Ve bunlar ise, üçü dahî birdir. Ve yer üzerinde dahi

şehadet edenler üçtür: Ruh, ve su ve kan. Ve bu üç nesne, öbür nesneye müttefiktir. İnsan şehadetini

kabul edersek, Allah’ın şehadeti dahî büyüktür. Zira, Allah’ın şehadeti budur ki, onunla kendi oğluna

şehadet eyledi’ deyû yazılmış olan ibareler fi’l-as yuhanna’nın kendi sözleri olmayıp dörtyüz tarihleri

Matta'da Hz. Meryem'in

nişanlısı Yusuf'un İbrahim'e

kadarki atalarının sayısı

42 iken, Luka'da 55 adettir. +

İsimler tutarsızlıklar

vardır.

Matta+Markos+lUka hacı

taşıyan Kireneli Siman'dan

bahsederler. Yuhanna'da ise

Haçı İsa'Nın kendisinin

taşıdığı söylenir

Luka'da Hz. İsa'nın

Davud a.s'ın varisi ve kral gönderildiği

berlirtilir; Yuhanna'da

Hz İsa'nın insanlar kendisini

kral olarak seçeçeğini öğrenince

dağa kaçtığında bahsedilir

Yuhanna'da Hz. İsa'nın Yahya a.s'a

vaftiz olmak için

gittiğinde Hz.

yahya'Nın onu tanıdğı

anlatılır; Matta'da

Hz. Yahya'nın

onu tanımadığın

dan bahsedilir

Matta'da Hz. İsa'nın

Petrus'u övdüğü,

kilisesini o kayanın üzerine

kuracağı ve göklerin

anahtalarının kendisine

verildiğinden bahsedilir, Matta'da

birkaç paragraf sonra +

Markos+Luka'da Petrus

şeytandır...

Matta'da 12 havariden biri olarak

yahuda İskariyot'un

cennetle müjdelendiğ

i söylenir, Markos+Luka'da Yahuda

hem kurtuluşa

erip kürsüye oturacak

olanlardan sayılır ve

rüşvet aldı...

Matta'da Yahya a.s'In beklenen

İlyas olduğu söylenirken

Yuhannada bu Yahya

tarafından inkar edilir

Matta+Markosta Hz. İsa ile

birlikte çarmıha gerilen 2hırsızın

da Hz. İsa'ya hakeret

ettiğinden bahsedilir. Luka'dabu

hırsızlardan biri hz. İsa'ya hürmet

etmektedir.

Mattada Yunus balığın

karnından nasıl 3gün

kaldıysa,insanoğlunun da

toprağın içinde

3gün3gece kalacağı haberi

verilir.Luka'ya göre İsa

çarmıhtan indirildikten

sonra defnedilmesi+

dirilmesi 1,5günde.

Markos'daebedi hayatı elde

edecek "Benim ve

İncil'in uğruna terk edenler" olduğundan bahsedilir.

Matta+Luka'da "İncil ifadesi

yer almamakta,

ayrıca Matta'daa

"ismim uğruna"

Luka'da ise "Tanrı'nın melekütü"

ifadeleri yer alır


T u ğ r u l K u r t 15 | 26

esnalarında ona bir nasârâdan Augustinus nâm-ı rahibi kitab-ı

mezkûr kenarına şerh makamında yazdığı sözleri olduğu ve sonra

gelenler ‘ekânîm-i selâse^davasını ispat için asl-ı kitaba derç ü idhal

eyledikleri cümlenin malumları olarak, hatta yakın vakitlerde

Avrupa’da bundan dolayı haylice kîl ü kâller tehaddüs ettiği meşhur

ve gazete evrakında bile mestrudur.”19

Burada önemli olan bilgiyi, tedavüle nasıl girdiği ile ilgili bilgi

Taşpınar tarafından verilmektedir: “Konu, meşhur hümanist

filozof Desiderius Erasmus (1466-1536) tarafından İskenderiye’de

son şeklini alan ve Ortodoks Kilisesi tarafından kullanılan Yeni

Ahid’in Yunanca metnini esas alıp mevcut en eski Yeni Ahid

nüshaları ve Vulgata tercümeleri ile mukayese ederek tercüme

edilmesiyle gündeme getirilmiştir.”20

Yeni Ahit’in İngilizce tercümelerinde en meşhuru olan Authorized

King James Version (1611) da yer alan bu ifadeleri daha sonra

The New Revised Standard Versiyon ile kaldırılmıştır.

f. Kur’an’daki İncil İfadesi:

Petrici’nin ve İslam âleminde yapılan reddiyelerde de sıkça

zikredildiği gibi diğer âlimler, Kur’an’da Hıristiyanların Kutsal

Kitaplarıyla ilgili tekil bir kavram olan İNCİL kelimesi kullanılır.

Ancak Hristiyanlıkta ise çokça İncil mevcuttur. Bundan mütevellit

hakiki İncil’in tahrif edildiği ve ortadan kaybolduğu (aslî şekliyle

19 A.g.e. s.116-117 20 A.g.e. s.117

Not: Kitab-ı Mukaddes Tercümeleri

Günümüzde Kitab-ı Mukaddes (Bible) en çok dile tercüme edilen ve satılan kitaplar listesinde en önlerdeki sırasını yüzyıllardır korumaktadır. Yahudi din adamları tarafından ilk başta İbranice (Aramice olarak yazılan Ezra 4/8-6(18; 7/12-26; Daniel 2/4-7/28; Yeremya, 10/11 hariç)olarak kaleme alınan Yahudi Kutsal Kitabı M.Ö 250 yılında “Septuaguinta” adıyla Grekçeye çevrilmesiyle başlayan bu tercüme seyri günümüzde (2914) 2817 dile tercüme edilmiş durumdadır. Bu çalışmamızda tercüme edilen dillerden sadece birkaç tanesini ele alacağız: Yunanca, Aramice, Süryanice, Latince, Ermenice, Etiyopya’ca, Gürcüce, Eski Almanca, Arapça, modern Almanca, İngilizce, Fransızca ve Türkçe tercümeleri. “IV. asrın sonuna doğru Kitab- ı Mukaddes’in Latince tercümelerinin çokluğu, farklılıkları, cemaate okunmasında ve ibadette, dine yeni girenlere öğretilmesinde, Yahudiler ve heretiklerle mücadelede ciddî sakıncalar doğurmaktaydı.” Daha önce de Septuaguinta tercümeleri kapsamında zikrettiğimiz gibi Yahudi-Hıristiyan münakaşalarında Kutsal kitabın mesajı son derece önemlidir. Dolayısıyla tercümeleri de kimi zaman buna göre yapmaktaydılar. Roma İmparatorluğunun 4.yy’dan sonra resmi dini olan Hıristiyanlığın, İmparatorluğun ve o zamanın ticaret ve halkın yaygın dili olan ciddi bir Latince Kitab-ı Mukaddes tercümesine ihtiyaç vardı. Hıristiyanlığın Roma İmparatorluğu altındaki gündelik konuşma dili Latince olmuştur. Artık Yunanca’dan çok (Roma’da sadece Latince) Latince konuşulurdu. 4.yy’ın ilk çeyreğine kadar yasak din olarak sayılan Hıristiyanlık “religio licita”-serbest/legal din- olduktan ve Konstantin’in de Hıristiyan olmasının neticesinde 380 yılında I. Theodosius zamanında Roma devletinin resmî dini Hıristiyanlık olmuştur.1 Dolayısıyla burada bulunan Hıristiyanlar kendi Kutsal Kitaplarını anlayabilmek için Latince tercümeye ihtiyaç duydular. 15. Yüzyılda Gutenberg’in matbaayı bulmasıyla birlikte, Kitab-ı Mukaddes çoğaltılmış yani Vulgata çoğaltılmıştır. Ancak bununla birlikte metin hataları da yayılıyordu. Robert Estienne 1528-1557’de Latince Kitab-ı Mukaddes’in, eski yazma nüshalarını da kullanıp farklılıklarını kenarlara not alarak, dokuz baskını yapmıştır.1 Bu daha çok İbranice orijinaline uyarak yapılan tashih olmuştur. Trente konsilinde şu karar ilan edilmiştir: “Asırlar boyunca bizzat kilisenin kullanımıyla tasvip edilmiş olan eski ve Vulgata neşir, otantik kabul edilmeli ve metni, mümkün olduğunca doğru olarak basılmalıdır.”1Daha sonraları Kitab-ı Mukaddes’in Latince son hali bir türlü neticelendirilemedi. Ancak Clemens VIII ile birlikte 1529’da bu tamamlandı. Artık Vulgate’nin bu yeni metni tüm kiliselerce kullanılması mecburî kılındı.


T u ğ r u l K u r t 16 | 26

mevcut olmadığı) ile ilgili hâkim bir görüş vardır. “El’ân tavâif-i nasara yedlerinde bulunub esas-ı

dîn ittihaz ettikleri ve ‘Enacil-i Erbaa’ tesmiye ederek beyne’n nâs neşr ve ilân etmekte

bulundukları dört aded kitaplar Kur’an—ı azimüşşânda zikrolunan ve Cibril-i Emin vasıtasıyla İsa

aleyhisselam hazretlerine gökten nâzil olan asl-ı İncil-i Şerif değildir. Zira bu kitapları hazret-i İsa

semaya uruc ettikten sonra dört sefer ademler tarih ve siyer diyerek telif etmişlerdir.”21

g. Gerçek İncil’in Akibeti

Petrici’ye göre gerçek İncil, yani Allah tarafından Hz. İsa’ya vah yedilen İncil kaybolmuştur. Nasıl

ve ne zaman kaybolduğu ile ilgili farklı görüşler ortaya koyan Petrici, Risaletü’s samsamiyye ve

Burnaü’l hüda adlı eserlerinde İncil’in akibeti ile ilgili üç ihtimal sunmaktadır:

i. Yahudiler Hz. İsa’yı öldürmek üzere yakaladıklarında İncil ellerine geçmiş ve onu ya ateşte

yakmışlar veya parçalamışlardır.

ii. Hz. İsan’nın başına gelen olaylar vuku bulduğunda İncil’in henüz tedvin edilmemiş olması

ve bu nednele ‘kendisine indirilen (Hz. İsa) ile birlikte gitmiş’ olmasıdır.

iii. ‘Kasten olmasa dahi bozuk ve asılsız İnciller’le birlikte yanlışlıkla yok edilmiş olması

ihtimali vardır

h. Mevcut İnciller’deki Hz. İsa’nın Sözleri:

Petrici bu konuda İslam peygamberi Hz. Muhammed’den rivayet edilen “ne bütünüyle red, ne de

tamamıyla kabul” hadis ve genel ilkeye uymaktadır. Bunu şu şekilde ifade etmektedir: “Bütünüyle

tasdik edilmesi caiz olmadığı gibi, bütünüyle yalanlamak da uygun değildir. Bunun yerine ‘Ehl-i

Kitabı ne tadik edin, ne de yalanlayın; Allah’a, bizlere ve size indirilene, vd. inandık’ deyin

21 A.g.e. s.121


T u ğ r u l K u r t 17 | 26

şeklindeki Peygamber a.s’dan nakledilen sahih hadiste de belirtildiği gibi, ‘Allah’a, bizlere ve size

indirilene inandık’ deriz.”22

Bundan mütevellit Tevrat ve İncil’e de abdestsiz dokunulamayacağını söyler Petrici. Ancak sunu

da belirtmek gerekir ki, Petrici’ye göre İsa’nın rivayet edilen sözleri ayet değil, ancak hadis

kategorisinde değerlendirilmesi gerekir. Buna göre de sözleri değerlendirdiğimizde hadis

usulündeki değerlendirme kriterleri esas alınır.

h. İnciller’in Mütevatir Haberin Şartlarını Taşımadığı

İnciller mütevatir haber şartlarını taşımadığından dolayı, üzerine itikadî bir mesela, inanç sistemi

bina edilemez. “Zira tevatürün şartlarından ilki, haberi nakledenlerin sınırlı sayıda olmamasıdır.

İkincisi, bizzat birbirini görerek büyük bir çoğunluğun (el-cemm’ül gafir) büyük bir çoğunluktan,

onların da büyük bir çoğunluktan naklediyor olmasıdır. Üçüncüsü; nakledilen sözler arasında tenakuz

ve ihtilaf (tutarsızlık) olmamasıdır. Dördüncüsü ise, haberi nakledenlerin yalan üzerinde birleşmelerin

aklen mümkün görülmemesidir. Oysa bu meselede durum hiç de böyle değildir.”23

i. Hristiyanların ‘İncil’in Hz. İsa’ya İndiğini İnkârları

Hıristiyanların Hz. İsa’ya İncil adında bir kitabın indiğine inanmadıklarını belirtmektedir. “Çok

ilginç olan şeylerden biri de, Hıristiyanların İncil’in Hz. İsa’ya indiğini inkâr etmeleridir. Onlar ‘İncil’den

maksat bu dört tarih kitabından başkası değildir’ derler.”24

Bundan da öte Petrici İncil denilen kitabın Hz. İsa döneminde var olduğuna dair deliller zikreder.

(s.130). Müellif Petrici’nin muhtelif eserlerinde zikrettiği en önemli örnekleri zikretmektedir. Buna

göre verebileceğimiz örnekler şunlardır:

22 A.g.e. s.127 23 A.g.e. s.127 24 A.g.e. s.129


T u ğ r u l K u r t 18 | 26

- Matta ’da Yahya tutuklandıktan sonra İsa Celile’ye gider ve Allah’ın melekûtunun İncil’i ile

‘Zaman tamam olmuştur ve Allah’ın melekûtu yakındır’ demiştir.

Tevbe edin ve İncil’ê iman edin demiştir

- Markos’ta “Benim için ve İncil için” sözleri yer alır

Bunların hepsi bize İncil denilen bir (matbu) kitabın varlığından haberdar etmektedir

Petrici’ye göre. Ayrıca naklî delillerin yanında aklî deliller de zikredilir. “Bir diğer akli delil ise;

Hz. İsa vefat ettiğinde onun yerini tutacak ve hem dünyevi hem de uhrevî meselelerde

insanlara yol göstermeye devam edecek bir rehberin bulunuyor olması gereğidir.”25

j. İnciller ‘de Ahkâma İlişkin İfadelerin Yer Alması:

İnciller ‘de ahkâmın yer almaması demek, bu kitabın dinî unsurları taşımadığı anlamına

gelmektedir. Zira din normatiftir, ahlakî ilkelerle dinî bir sistemin düşünülmesi muhaldir. Petrici

bunu şu şekilde ifade etmektedir: “ahkâmı olmayan bir din düşünmek kesinlikle mümkün

değildir”26.

B. Teslis ve Bazı Hıristiyan İnançlarının Eleştirisi

Abdullah Petrici’ye göre “Hıristiyanlığa batıl inançları sokan kimseler, asıl itibariyle gerçekte

Hıristiyan olmayan kimselerdir. Onlar, zahiren Hıristiyan olduklarını söyleyen fakat gerçekte eski

inançlarını devam ettiren bazı fitneci felsefeciler ve putperestlerdir.”27 Buna göre Teslis gibi inanç

esasları, Hıristiyan olmayanlar tarafından daha sonra eklemiştir.

Petrici burada isabetli bir tespitte bulunmuştur. Zira Hıristiyanlığın tarihi arka planını ve

teşekkül sürecindeki sosyo-politik olaylara bakıldığında pagan kültürü, greko-romen dini inanç

ve düşüncelerden etkilendiği aşikârdır.

25 A.g.e. s.131 26 A.g.e. s.132 27 A.g.e. s.135


T u ğ r u l K u r t 19 | 26

Petrici’ye göre Konsillerde (ilki İsa’dan sonra 325 yılında) yeni inanç unsurları Hıristiyanlığa

eklenmiştir. Özellikle İznik ve İstanbul konsilleri (Kadıköy konsili de dâhil) ilk dönem Hıristiyanlığın

temel kararlar aldığı toplantılar ve aslında dini kurultayları olmuştur.

Petrici bu eklenen ve sonradan müdahil olduğuna inandığı inanç esaslarına örnekler

zikretmektedir:

1. Teslis ve Enkarnasyon İnancının Eleştirisi

Bu konuyla ilgili Sabellius ilk olarak fikir atanlardan olduğu söylenir28. Daha sonra İznik konsili

çerçevesinde ve ondan sonraki yıllar, hatta yüzyıllar boyunca bu mesele tartışılmış ve

Hıristiyanlarda büyük bölünmelere ve tartışmalara yol açmıştır. Temel şizmalar özellikle teslisin

mahiyeti hakkında vuku bulmuştur.

2. Hz. İsa ile İlgili Bazı İnançların Eleştirisi

Haç çıkarmak, ikonlara tapınmak vs. gibi inançlar sonraları eklenmiştir.

a. Hz. İsa’nın Haça Gerilmesi İnancı

Bu inancın sağlam bilgiye dayanmadığını savunur Petrici. Ona göre “Hz. İsa’ya inanlardan bizzat haça

gerilme hadisesi gören hiç kimse yoktur”29.

Yani Petrici’ye göre Hz. İsa haça gerilmemiştir.30

28 A.g.e. s.137 29 A.g.e. s.145 30 Ancak burada şunu belirtmek istiyoruz. Petrici’nin haça gerilme hadisesinin olmadığı söylemesi ayrı,

bunun havariler tarafından görülmediğini söylemek ayrıdır. İslam inancında mevcut olan muhtelif görüşlerden bir tanesine göre çarmıha gerilen Hz. İsa’nın değil başkasının olduğu yöndedir. Kur’an’da o hadiseye şahit olanların (aleyhinde olanların) şüpheye düşürüldüklerinden bahseder. Ancak bundan yola çıkarak çarmıha gerilme hadisenin havariler tarafından görülmediğini iddia etmek biraz daha delillendirmeyi gerektiren bir husustur


T u ğ r u l K u r t 20 | 26

b. Hz. İsa’nın Kabirden Dirilişi İnancı

Bununla ilgili bir önceki haça gerilme hadisesinde olduğu gibi kabirle ilgili rivayetlerin de yanlış

olduğunu söyler ve bunun tamamıyla yanlış olduğunu söyler. Ayrıca yeniden dirilmesi ile ilgili

rivayetlerde tenakuz ve farklılar vardır. Ayrıca kabirden dirilip ne dediği ile ilgili rivayetlerde farklıdır.

Âdemoğlu mu insanoğlu mu?

c. Kur’an’daki Hz. İsa ile ilgili ifadeler

Kurân-ı Kerim’de Hz. İsa ile ilgili ayetlerin bazılarının Hıristiyan akidesini destekler şekilde

algılamanın doğru olmayacağınızı ifade eder Petrici. Özellikle “Kelimetullah”, “Ruhullah”, “Ruhun

minh” gibi ifadeler bu şekilde algılanmaya müsait gibi görünmektedir. Petrici’ye göre İncillerde buna

benzer ifadeler Kur’an’daki ifadelere yakın görülmesi gerekir.

3. Ruhülkudüs ile ilgili İnançların Eleştirisi

Petrici’ye göre “Hristiyanların Rûhulkudüs ile ilgili inançları aslında tutarsız bir inançtır.”31 Petrici

ayrıca kelamî bir takım izahlarda bulunur ve sıfatın mevsuftan ayrı düşünülmesinin muhal olduğunu

dile getirir. Hıristiyanların ayrıca bunu yapmakla beraber, Allah’ın o sıfatını ayırıp Hz. Meryem’in

rahmine girdiğini söyleyerek şirke düşmüş oluyorlar. Hatta bazı Hıristiyanlara göre Rûhulkudüs

çocuğu ilka etmiştir. Dolayısıyla Ruhulkudüs’ün bir eseri imiş gibi bir izlenim bırakılmaktadır. Bu da o

zaman İsa-Mesih’in Allah’ın oğlu değil, Ruhulkudüs’ün oğlu olacağı anlamına gelmektedir.

4. Bazı Hıristiyan Ayin ve İbadetlerin Eleştirisi

C. Tevrat ve İncil’in Neshi

31 A.g.e. s.151


T u ğ r u l K u r t 21 | 26

Hıristiyanların kutsal kitapları Eski ve Yeni Ahit olmak üzere 2 ana Bölüm/kısımdan oluşmaktadır.

Eski Ahit aynı zamanda Yahudilerin kutsal kitabıdır. Bu bakımda ortak payeleri vardır. Bundan dolayı

da Eski Ahit ve Yeni Ahit Petrici’nin ifadesine göre birbirinin telazümüdür. Bununla Petrici “Yahudi ve

Hıristiyanların hangi hükümlere uymaları gerektiği sorusunu gündeme getirmektedir. Hz. İsa yeni bir

şeriat getirmekle Tevrat’ın bazı hükümlerini neshetmiştir. Ancak, mevcut İnciller Hz. İsa’ya verilen

gerçek İncil olmadığına göre, hangi hükümlerin neshedildiği hangilerinin ibka edildiğini tespit etmek

mümkün değildir”32 dolayısıyla tek çare Kur’an’a bakmaktadır ve Kur’an- Kerim’i ölçü kabul etmektir.

Hz. Musa’nın şeriatının neshedildiğine dair Petrici’nin getirdiğini nedenleri İsmail Taşpınar eserinde

sunmaktadır. Burada kısaca özetini sunacağız:

1. Neden: Yahudilerin Hz. Musa’dan Hz. İsa’ya kadarki dönemde kendilerine gönderilen

peygamberleri öldürmeleri ve Allah ile aralarındaki ahdi bozmalarıdır.

2. Neden: Beytülmakdis’in yıkılmış olması Yahudiler arasında şeriatı yaşayan ‘bir insan-ı kamil’in

olmadığını göstermektedir.

3. Neden: Tevrat’ın Levililer kitabında emredilen ve yılda bir defa yapılan iki kurbanın kabul

edilmeyişidir.

4. Neden: Allah ile aralarındaki ahdi bozmaları ve dinden dönmeleridir.33

D. Hz. Muhammed’in Peygamberliği ve Tebşirat

Petrici’ye göre, bugün Hz. İsa’nın dinine göre dini hayat şekillendirmek ve yaşamak elinde

ahkâmın bulunmadığından dolayı yapamayacağını bildirmiştir. Bu bağlamda Petrici hem Eski

hem de Yeni Ahid’de geçen bazı ifadeleri değerlendirmektedir.

32 A.g.e. s.153-154 33 A.g.e. s 155-156 arasında bu nedenler açıklamalarıyla beraber mevcuttur.


T u ğ r u l K u r t 22 | 26

1. Hz. Muhammed’in peygamberliğinin Zaruriliği

Hz. Peygamber’in geliş sebeplerden birisi de şüphesiz insanlara rahmet ve önder olmasıdır.

Bununla ilgili Kur’an’da birçok ayet vardır. Petrici burada özellikle Hıristiyanların ve Yahudilerin kutsal

kitaplarının tahrif edilmiş ve aslî nüshalarının elde bulunmadığından ötürü, Hz. Peygamber’in kuranla

birlikte indirildiğini söylemektedir.

2. Eski Ahid’de Beşaretle İlgili Yer Alan Ayetler

Hz. Peygamber’in diğer kutsal kitaplarda da müjdelendiği Kur’an’da birkaç yerde zikredilir.

Müellif burada Petrici’nin de seçtiği örneklerden 3 tanesini zikretmektedir.

i. Bakara 146

نهم ليكتمون الحق وهم الذين يعلمون آتيناهم الكتاب يعرفونه كما يعرفون أبناءهم وإن فريقا م

O kendilerine kitab verdiğimiz ümmetlerin uleması onu -o Peygamberi- oğullarını tanır gibi tanırlar, böyle iken içlerinden

bir takımı hakkı bile bile ketmederler

ii. En’am 20

ك م اي عرفون أ ب ن اءهمالذين خ سرواأ نفس همف هم ي عرفون ه ن اهمالكت اب آت ي نون الذين ي ا Kendilerine kitâb verdiğimiz ümmetlerin uleması o Peygamberi kendi oğullarını bilir gibi bilirler, kendilerine yazık

edenlerdir ki ancak iyman getirmezler

iii. Araf 157

همفالت ور اةو ال عند كتوبا دون ه الذيي ي النباأل الرسول ي تبعون ي أ رهمبلم عرو و ي الذين رو جن من ه اهمع نالمنك حي ك ان تع ل ي الت همإصر همو األ غال ل و ي ض عع ن نوابهو ع زروهو ن ص روهو ات ب عالطي ب اتو حي ر مع ل يهمال ب آئث آ الذي همف الذين واالن ور

همالمفلحون أنزل ع هأول ئك Onlar ki yanlarında Tevrat ve İncilde yazılı bulacakları o Resule o, ümmî Peygambere ittiba' ederler o onlara ma'ruf ile

emreder ve onları münkerden nehyeyler, ve temiz hoş şeyleri kendileri için halâl, murdar şeyleri üzerlerine haram kılar,


T u ğ r u l K u r t 23 | 26

Grekçe ve Latince Yuhanna 14:16: kagô erôtêsô ton Patera kai allon Paraklêton dôsei humin hina êi meth humôn eis ton aiôna et ego rogabo Patrem et alium Paraclitum dabit vobis ut maneat vobiscum in aeternum

sırtlarından ağır yüklerini ve üzerlerindeki bağları, zincirleri indirir atar, o vakıt ona iyman eden, ona kuvvetle ta'zım

eyliyen, ona yardımcı olan ve onun nübüvvetiyle beraber indirilen nuru ta'kib eyliyen kimseler, işte o murada iren müflihîn

onlar

3. Yuhanna İncili’ndeki ‘Faraklit’ Meselesi

Yuhanna İncilinde Hz. Peygamber’in müjdelenmesine yorumlanan FARAKLİT meselesi ile ilgili

Petrici bir takım görüşler ortaya koymaktadır. Yuhanna İncilinde Faraklit meselesinin geçmesi

Yuhanna İncilinin doğru ve sahih olduğu anlamına gelmez. Zira “bir kısmı doğru olan bir şeyin

hepsi doğrudur” ifadesinin mantıksal bir hata olduğunu söyler.34 Ancak bu Faraklit

meselesinin doğru olmadığı anlamına gelmez, bilakis doğruluğunu ifade eder. Müellif

Petrici’nin şu sözünü aktarır:

“Kaldı ki, alimler sadece Yuhanna r,vayet ettiği için o haberi kabul etmemektedirler. Bilakis, o

rivayetin dışındaki bir nedenden ötürü onu kabul etmektedirler. Onlar, bu rivayetin mefhumu

ile Allahü tealanın Kur’an’da Mesih’in dilinden tercüme ile ‘ve benden sonra gelecek ve adı

Ahmet olacak bir peygamberi müjdeleyen (Saff 6) şeklinde haber verdiği bir olayın mutabık

olduğunu gördüklerinde, zann-ı galib ile onu müjdelerden (beşarat) saydılar.”35

Yani sonuç olarak Yuhanna İncilin tahrifat unsuru olduğunu kabul etmekle beraber Faraklit

meselesinin zikredilmesi Hz. Muhammed’in müjdelendiği anlamına geldiği Petrici’ye göre açıktır.

34 A.g.e. s.163 35 A.g.e. s.163


T u ğ r u l K u r t 24 | 26

E. Diğer Eleştiriler

Teslis, Faraklit ve tahrih gibi konuların yanında şu üç konuya da yer vermiştir Petrici:

1. Hıristiyanlar Ehl-i Kitap Mıdır?

Gerçek İncil’in yok olduğundan, yani günümüze kadar ulaşmadığından dolayı ehl-i kitap sayılıp

sayılamayacağı konusunu tartışmıştır Petrici. Petrici’ye göre Hıristiyanların ehl-i kitap olarak

isimlendirilmesinin sebebi şudur: “…böyle bir şeyi (Allah tarafından gönderilen bir kitabı)

kesinlikle inkâr eden müşriklerin aksine, Allah tarafından indirilen bir kitaba inandıklarını iddia

ettikleri içindir.”36

2. Pavlus’un Hıristiyanlığa Etkisi

Şimdiki Hıristiyanlığın asıl mimarı Pavlus’tur. Hz. İsa bir Yahudi olarak doğdu, sekizinci gün sünnet

edildi, Yahudi olarak eğitimini aldı ve hayatını sürdürdü. Ayrıca Hz.

İsa çarmıha gerildiğinde Roma’da bütün suçlu statüsünde

olanlarda yapıldığı gibi üzerine suçu yazılarak çarmıha

gerilmiştir. İsa’nın boynuna asılan levhada şu yazılıydı (roma

kaynaklarına göre): IESUM NAZARENUM REX IVDAERUM

(Yahudilerin kralı Nasıralı İsa)

Pavlus ise ilk başta İsa’nın yolunda olanlara karşıydı, ancak Şam’a

yine ilk dönem “Hıristiyanlara” karşı mücadele edebilmek için çıktığı yolda bir vizyon görürü ve

Hıristiyanlığı seçer. Şeytana benzetilen Saulus daha sonra Paulus olup Hıristiyanlığa yöne veren

kişi haline gelir. Petrici der ki “… malum ve müsellemleri olduğu üzre onlardan iki neferi ki, Markos

36 A.g.e. s. 165


T u ğ r u l K u r t 25 | 26

ile Luka’dır, zikri âtî Pavlus’un şakirdleri olarak hazret-i İsa’nın asla yanında ve meclis_i âlîlerinde

bulunmayıp yüzünü bile görmemişler”37

“Pavlus Hıristiyanları kendisine inandırmış ve onlara çeşitli batıl inançlar öğretmiştir. Mesih’in

Allah’ın oğlu olduğunu, yiyecek ve içeceklerin tamamının mübah olduğunu, sünnet olmanın

gereksizliğini ve şer’î hükümlerin terk edilmesi gerektiğini söyleyen Pavlus’tur. Petrici’ye göre,

aslında Pavlus bir Yahudi olarak Hristiyanlardan intikam almıştır.”38

3. Yuhanna İncili ve Sinoptikler Meselesi

Yuhanna İncili Hıristiyan teolojisi için değerlidir, zira Yuhanna ’da diğer İnciller ‘de bulunmayan bir

takım farklı rivayetler vardır. Onlara örnek olarak şunlar zikredilebilir:

i. “İbtida kelam var idi. Ve Kelam, Allah tealanın katında idi ve Allah kelam idi. Ol

fi’l-ibtida Allah katında idi.”

ii. “Onlar ne kandan, ne beden ne de insan isteğinden doğdular; tersine Tanrı’dan

doğdular

iii. Kelam, ceset oldu. Ve aramızda mekân tuttu. Ve biz onun celalini Baba’nın biricik

oğlunun celalini gibi gördük”

iv. “Baba bendedir ve ben baba’dayım”…

v. ….

Yuhanna’nın yazdığı ancak diğer İnciller’in neden bunları yazmadıkları ile ilgili Petrici 4 fikir

sunmaktadır:

d) Matta ve Markos ve Luka bu sözlerin Hz. İsa’ya ait olmadığını bildikleri için yazmamış

olabilirler

37 A.g.e. s.166 38 A.g.e. s.167


T u ğ r u l K u r t 26 | 26

e) Bu sözlerin İncil’den olmadığını ve kendisine atılmış bir iftira olduğunu bildikleri için

kitaplarına yazmamış olabilirler

f) Bu sözleri işitmedikleri için yazmamış olabilirler

g) Duymuşlar, fakat unuttukları için yazmamış olabilirler39

İsmail Taşpınar eserini Petrici’nin şu sözleri ile nihayetlendirir:

“… el yevm, tavaif-i nasaranın cümlesi gitmekte bulunmuşlardır. Ve layıkıyla bahs muvaffak olanlar

dahi, âkibetü’l emr, akayid-i nasaradan rücu edip bi hidayetillahi teala Müslüman olmuşlardır. Kale

teala: ‘Men yehdillahi fe hüvel muhted ve men yuzlil felah adiye leh…”40

Sonuç:

“Hacı Abdullah Petrici, 19.yüzyılda Osmanlı Devleti’nin hemen her köşesinde faaliyette bulunan

Hıristiyan misyonerlerin giriştiği maddi ve manevi yıkıcı faaliyetlere karşı eserleri ile mücadele ederek

bu sahada önemli bir iz bırakmıştır. (…) Petrici, eserlerinde hem geleneksel reddiye türü eserlerinde

kullanılan kaynak ve delilleri hem de kendi döneminde yazılmış olan kaynakları ve onların sunduğu

delilleri kullanmıştır.”41

Petrici eserinde Hıristiyanlığın tahrif edilmiş bir olduğunu gösterir. Ayrıca İslam dininin mutlak

hakikati ifade eden ve korunmuş olan bir Kutsal kitaba, yani Kur’an’a sahip olduğunu söyler.

39 A.g.e. s.171’de bu ihtimaller sıralanmaktadır. 40 A.g.e. s.173 41 A.g.e. s.175

İsmaİl taŞpinar ”haci abdullah...

Documents