İMLÂ KURALLARI

Yazıda doğabilecek karışıklıkların önüne geçmek, yanlış okumayı önlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, herkesin aynı

şekilde yazıp okumasını sağlamak için belirlenmiş olan kurallara imlâ kuralları

denir.

1. Büyük ve Küçük Harflerin Kullanımı

Her cümlenin ilk kelimesi

Şiirde her mısra

Bütün özel isimler

Kişi adları

2. Kısaltmaların Yazımı

• Kısaltma; bir kelime, terim veya özel adın içerdiği harflerden biri veya birkaçı ile daha kısa olarak ifade edilmesi ve sembolleştirilmesidir. Yapılan kısaltmaların benimsenmesi, yaygınlaşması ve herkes tarafından anlaşılması gerekir.

Kurum, kuruluş, müessese, makam, üniversite adlarının kısaltmalarında bütün

harfler büyüktür. Harfler arasına nokta

koymaya gerek yoktur. • TRT, TBMM, İTÜ, DSİ, TDK,

Bu kısaltmalardan sonra gelen çekim ekleri kesme ile ayrılır. Ekler son harfin okunuşuna göre belirlenir; kelimenin uzun şeklinin okunuşuna göre değil:

MEB’e, TBMM’nin İTÜ’nden değil İTÜ’den

Özel isim veya unvan olan bir kelime birkaç harfle

kısaltılıyorsa yalnız ilk harf büyük yazılır.

• Prof., İst., Doç., Dr., Av., Alb., Gen.

Bu kısaltmalara ek getirilirken kelimenin uzun şeklinin okunuşu esas alınır; ekler kesmeyle ayrılmaz:

İst.da, Alm.yı, İng.ye

Özel isim olmayan kelimelerin kısaltması küçük harfle başlar.

• s. (sayfa), bkz.(bakınız), vb. (ve benzeri),

vs. (ve saire )

Bu kısaltmalara ek getirilirken kelimenin uzun şeklinin okunuşu esas alınır; ekler kesmeyle ayrılmaz:

vb.leri, vs.den, is.ler, sf.lar,

Elementlerin ve ölçülerin kısaltmalarında nokta kullanılmaz:

• , Fe, m, mm, cm, km

Bu kısaltmalara ek getirilirken kelimenin uzun şeklinin okunuşu esas alınır; ekler nokta kullanılmadığı için kesmeyle ayrılır:

m’ye, mm’de, cm’yi, km’ye

Sert sessizle biten kısaltmalara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde okunuşta sondaki sert ünsüz yumuşamaz:

• AGİK’in (agiğin değil agikin), TÜBİTAK’a (tübitağa değil tübitaka)

Ancak “birlik” kelimesiyle kurulan kısaltmalarda yumuşama görülür:

ÇUKOBİRLİK’e (çukobirliğe)

3. Ek-Fiilin Yazımı

• a. Ek-fiil (imek fiili) eklendiği kelimeye bitişik de yazılabilir ondan ayrı da... Ama genellikle bitiştirilir. Ayrı yazıldığı zaman ünlü uyumlarına uyup uymadığına bakılmaz. Bitişik yazılan ek-fiil “büyük ve küçük ünlü uyumu” kurallarına uyar.

1. Sessiz harfle biten kelimeye

bitiştiriliyorsa, başındaki “i” düşer:

• rahatsız idim→rahatsızdım,

çocuk ise→çocuksa,

koşar iken→koşarken

Biz imişiz→bizmişiz

2. Sesli harfle biten kelimeye bitiştiriliyorsa, başındaki “i” düşer ve yerine “y” kaynaştırma harfi gelir:

• Bir güzelin hayranı i-di-m→hayranıydım, hayranı idik→hayranıydık

Nöbetçi iken→nöbetçiyken,

Merhametli imişler→merhametliymişler

b. Fiillere getirildiğinde onların birleşik zamanlı çekimlerini yapmayı sağlayan ek-fiil bitişik de ayrı da yazılabilir:

• çalışmış i-di-k→çalışmıştık

okuyor i-se→okuyorsa

4. “ile” Edatının (Hem edat, hem bağlaç)Yazımı• Edat ve bağlaç olarak kullanılır.

Bu kelime kendinden önceki kelimeye bitişik de yazılabilir, ondan ayrı da...

Bitişik yazılan “ile” kelimesi “büyük ve küçük ünlü uyumu” kurallarına uyar. Ayrı yazıldığında ünlü uyum kuralları aranmaz:

arabası ile→arabasıyla

Ünlüyle biten kelimelere bitiştirildiğinde, baştaki “i” ünlüsü düşer ve yerine “y” kaynaştırma harfi gelir:

• Bora ile→Bora’yla, sopa ile→sopayla

Ünsüzle biten kelimelere bitiştirildiğinde, sadece baştaki “i” ünlüsü düşer, büyük ünlü uyumuna göre “la” veya “le” şeklinde kullanılır.

Murat ile→Murat’la deve ile→deveyle

5. “mi” Soru Ekinin Yazımı

“-mİ”, kendinden önceki kelimden her zaman ayrı (bir kelime gibi) yazılır:

Gelecek miydin?

“dE” Bağlacının ve “-dE” Hâl Ekinin Yazımı

• a. “dE” Bağlacı

Her zaman kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı ve “de, da” şeklinde yazılır; bitiştirilmez, “te, ta” şeklinde yazılmaz.

“ya” ile birlikte kullanıldığında da ayrı yazılır: “ya da”

Kelimenin son hecesine kalınlık-incelik

bakımından uyar.

• Ama ünsüz uyumuna bağlı değildir, yani –te, -ta şekilleri yoktur.

Bu soruyu Ali de mi bildi?

Çalışıp da kazanacaksın

Alacak ya da almayacak.

b. “-dE” Hâl Eki

• İsim çekim eklerindendir.

• İsmin bulunma hâlini yapan hâl ekidir.

“dE” bağlacının yalnız “de”, “da” biçimleri varken; “-dE” hâl ekinin “-de”, “-da”, “-te”, “-ta” biçimleri vardır. Bunun sebebi ekin bitişik yazılıyor olmasıdır.

Her şey yerli yerinde.

• Siz ayakta kaldınız.

Ayda yılda bir uğrar oldu.

“ki” Bağlacının, “-ki” İlgi Zamirinin ve “-ki” Yapım Ekinin Yazımı

• a. “ki” Bağlacı

Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır.

Yağmur yağmadı ki mantarlar ortaya çıksın.

• Bir şey biliyor ki konuşuyor.

Ancak bu bağlaç birkaç örnekte kalıplaşarak bitişik yazılmaktadır.

belki, çünkü hâlbuki, mademki, meğerki

b. “-ki” İlgi Zamiri

• Ek hâlindeki tek zamirdir.

Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin yerini tutar

senin kalemin→seninki

Ali’nin eli→Ali’ninki

c. “-ki” Yapım Eki

• İsimlere eklenerek yer ve zaman bildiren sıfatlar türeten ektir.

Zaman bildiren kelimelerin sonuna doğrudan eklenirken, yer bildiren sıfatlar türetirken “-dE” hâl ekiyle birlikte kullanılır.

bu yılki sınav masadaki kitaplar

Düzeltme İşaretinin Kullanımı

• Düzeltme işareti Türkçe olmayan kelimelerde kullanılan bir işarettir. Bu işaret hem uzatma hem de inceltme görevinde kullanılır.

• dergâh, gâvur, ordugâh, tezgâh, yadigâr, rüzgâr

Âdet : gelenek, alışkanlık adet : sayı Yâr : sevgili yar : uçurum

Âlem : dünya, evren alem : bayrak Şûra : danışma kurulu şura : şu yer

Hâla : şimdi hala : babanın kız kardesi

İki Şekilde Yazılabilen Kelimeler

• Bazı kelimelerin söylenişinde “ğ”nin “v”ye dönüştüğü görülür. Bunları iki şekilde yazılması ve okunması doğrudur.

döğmek→dövmek; göğermek→gövermek; oğmak→ovmak; öğmek→övmek; söğmek→sövmek, öğün→övün...

Ses Değişikliği Görülen Bazı Kelimelerin Yazımı

Ünlü daralması görülen Türkçe kelimeler:

söyle-yor→söylüyor, anla-yor→anlıyor,

Ünlü düşmesi olan kelimeler:

• ağız→ağzı

burun→burnu nerede→nerde

Ünsüz türemesi görülen kelimeler:

• af→affetmek his→hissetmek