tasarim kurallari

TASARIM KURALLARIHazırlayanlar : Emel SARGUT, Pınar KIRKEL, Elif AKYOL,

Ayşenur KONUR,Nurdan ÖZEN

Ders : BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

Ders Sorumlusu: Yrd. Doç. Dr. Hakan TÜZÜN

2009-2010 Öğretim Yılı Bahar DönemiHacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi,

Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü06532 Beytepe-ANKARA

GİRİŞ

• Tasarım, genellikle görsel sanatlar, mühendislik, mimari, ve diğer yaratıcı işler çerçevesinde ele alınır.

• Tasarlamak, yeni bir obje (makine, bina, ürün vs) için bir plan yaratma ve geliştirme sürecine işaret eder.

• Tasarı, ise hem son plan veya taslak (bir çizim, modelleme vs) ; ya da bir plan veya taslağın sonucu (üretilen bir obje) için kullanılır.

BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi 2

GİRİŞ

• Görsel sanatlar içinde en bilinenlerinden grafik tasarım olmak üzere, mimari, mühendislik, endüstriyel tasarım ve moda tasarımını örnek gösterebiliriz.

• Ya kurala göre dizayn ya da dizayna göre kural seçmelisiniz.

• Her nesnenin kendine has tasarımı vardır.


GİRİŞ

• Tasarımda belirli standart kurallar vardır ve bu kurallar belirli noktalarda oluşturulur:ErgonomiPsikolojiBilişsel algıSosyallik Ekonomiklik

Bunlar tasarımın temel alanlarıdır.


GİRİŞ• Tasarım kurallarının temelini teoriler

oluşturur. Tasarımcılar teoriler üzerinde pratik yaparak ürünlerini ortaya koymuş olur.

• Bir kuralın kural olması için temel alanlar birbiriyle ilişki içinde kurulur.

• Yeni kuralların oluşmasında literatürdeki diğer kurallar ışık olmalıdır.

• Mükemmel bir kural, teoriyi ardına, insanı ön plana almalıdır.


Principles To Support Usability(Kullanılabilirliği Destekleyen

İlkeler)

• Tasarım kuralları, bir ürünün kullanışlılığını desteklemek için, etkileşimli bir sistem tasarımının genel esaslardır.


Principles To Support Usability(Kullanılabilirliği Destekleyen

İlkeler)• Esaslar üç ana kategoriye ayrılmıştır:

– Öğrenilebilirlik: Kullanıcılar ile ürün arasında yüksek performans elde etmede, özellikle yeni kullanıcıların sistem ile etkileşiminde önemlidir.

– Esneklik: Bilgi değiştikçe, sistemin de kullanıcılara yönelik değişmesidir.

– Sağlamlık: Kullanıcıların ihtiyaç ve istekleri arttıkça buna göre sistemde sağlanacak destek te arttırılmalıdır.


Tasarımın Şartları

• Tasarımda bulunması gereken en genel şartlar şunlardır:Hukuk güvenliği: Yapılacak yeni tasarılar için

literatür incelenmelidir.Algılanabilirlik: Bir adım anlaşılmazsa diğer

adıma geçilemez.


Tasarımın Şartları

Alışkanlıklar: Tasarım sistemleri insanın psikolojik algısına uyum sağlamalıdır.

Genellenebilirlik: Sistemde bir parça aynı zamanda bir bütünün parçasıdır.

Tutarlılık: Bir tasarı, içinde küçük tasarı parçacıklarıyla uyumludur.


ÖĞRENİLEBİLİRLİK• Öğrencilerin interaktif sistemi

kullanmalarını ve maksimum düzeyde bir performans almalarını sağlayan sistemin özelliğidir.


Öğrenilebilirliği Etkileyen Esaslar

Tahmin edebilirlikSentezlenebilirlikAşinalıkGenellenebilirlikTutarlılık



Tahmin edilebilirlikKullanıcının etkileşim geçmişi

onun gelecekte vereceği etkileşim kararlarını etkiler.

Tahmin edilebilirlik kullanıcı merkezli bir yapıya sahiptir.



SentezlenebilirlikKullanıcının daha önce

gerçekleştirdiği işlemlerin mevcut durumunu etkilediğini anlayabilme yeteneğidir.



AşinalıkYeni bir kullanıcı için, etkileşimli

bir sistemdeki aşinalık kullanıcıda var olan önceki bilgiler ile etkili bir etkileşim için gerekli bilgi arasındaki ilişkinin ölçülmesidir.



Genellenebilirlik: Kullanıcının özel bir etkileşim

bilgisini benzer durum ya da durumlar için kullanabilmesi durumudur.



Tutarlılık: Benzer durumlarda ortaya çıkan

davranışların arasında benzerlik ve uyumun olmasıdır.


ESNEKLİK (Flexibility)

• Kullanıcı ve sistemin bilgiyi alış-veriş edebilecekleri yolların çokluğudur.– Yani; değişik yetenek ve tercihlere izin vermelidir.

• Kullanım metodu tercihleri içermeli • Kullanıcının hızı, hassaslığı ve davranış biçimine

uyarlanabilmeli.


Title



Diyalog İnisiyatifi (Dialog initiative) : Kullanıcı ile sistem arasındaki ilk diyalog başlarken, hangisinin diyalogda inisiyatif sahibi olduğudur.System pre-empty : Diyalogun

sistem tarafından başlatılmasıdır. Kullanıcının sisteme ulaşması için talepte bulunması gerekir.

User pre-empty : Kullanıcının sistemle serbest etkileşimde bulunmasıdır.



Multi-treading : Sistemin, kullanıcının aynı anda, birden fazla görevle etkileşimde bulunmasını

sağlayabilme yeteneğidir. Görev Geçişkenliği(task migrataility) :

Sistem ve kullanıcı arasındaki görev kontrolünün birbirlerine devredebilmesidir. Güvenliğin kritik olduğu durumlarda kontrolün devredilebilmesi etkili olabilir. Örneğin ; acil durumlarda otomatik pilotun devreye girmesi.



Yerine Geçebilirlik(substitutivity) : Birbirine eşit olan giriş ve çıkış değerlerinin, birbirlerinin yerine geçebilmesidir. Örneğin; başlangıç ve bitiş noktası verilen bir çizginin program tarafından çizilebilmesidir.

Representation multiplicity : Bir durumun açıklaması için esnekliğin sağlanması. Örneğin, inch kavramı yerine cm kullanmak gibi.

Equal opportunity


SAĞLAMLIK

• Sağlamlık, hedeflerin başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesinde ve değerlendirilmesinde kullanıcıya sağlanan destektir.


Sağlamlığı Etkileyen Esaslar

• Sağlamlığı dört ana başlık altında inceleyebiliriz.

• 1. Gözlenebilirlik (Observability)• 2. Düzeltilebilirlik (Recoverability)• 3. Görev Uyumu (Task Conformance)• 4. Yanıt Verme (Responsiveness)



• 1.Gözlenebilirlik (Observability): Kullanıcıya sistemin iç durumunu değerlendirme izninin verilmesi durumudur. Bunlar;

• Browsability: Sistemin geçerli iç durumunun ara yüzün sınırlılığı ile araştırılma imkanının sağlanmasıdır.Bilgisayarım simgesi üzerinde sağ tıklayıp sistem bilgilerine ulaşılabilir.



BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

Static/Dynamic Defaults:Kullanıcının hata yapmasını önlemeye yöneliktir (bir nevi hata önleme mekanizması).

26



Reachability: Düzeltilebilirlik erişilebilirlikle ilgilidir. Kullanıcıya mevcut durumundan hedeflediği bir duruma geçebilmesine imkan tanınmasıdır.

27



Persistence: İletişimin etkisinin devamlılığı ve kullanıcının bu etkiyi kullanabilmesidir.

28

SAĞLAMLIK

• Operation Visibility: Kullanıcının bir sonraki işlemde nasıl bir performans gösterebileceğidir.

• 2.Düzeltilebilirlik (Recoverability): Bir hatanın farkına varıldığında kullanıcıya bunu düzeltebilme imkanının sağlanmasıdır.Forward and backward olmak üzere iki çeşit hata vardır.




Backward hatalar;bir hata gerçekleştiği zaman o hata düzeltilip işleme devam edilebilir.Örneğin ; bir dosya yanlışlıkla silindiği zaman geri dönüşüm kutusundan o dosyayı tekrar çağırabilmesi.

30



Forward hatalar: Geri dönüşümü olmayan hatalardır. Bu hataları düzeltmenin tek yolu işlemi baştan gerçeklerştirmektir. Örneğin, kartlardan bir ev yapıyorsunuz. 7. katta hapşurdunuz. Böyle bir durumda işe en baştan başlamak gerekir.

31



Forward-Backward: Metin editörlerinde bir hata durumunda işlemi geri adımlamak için undo komutunu tetikleyen buton kullanabilir. Adımlama ileriye doğru da olabilir.

3. Görev Uyumu (Task Conformance): Sistem hizmetlerinin kullanıcının işlemlerinin tümünü destekleme derecesidir. Görevlerin tamamlanabilmesi için sistem ara yüzlerinin anlaşılır olması gerekir.

32



4. Yanıt Verme (Responsiveness): Kullanıcı ile sistem arasındaki iletişimin (communication) oranıdır.

- Cevap verme zamanı: Sistemin kullanıcıya durum değişikliğini bildirene kadar geçen zamandır.- İstikrar: Aynı / Benzer durumlardaki değişmezliğin sürdürülmesidir.

33

STANDARTLAR


• Smith yazılım ve donanım özelliklerini – Temel Teori (Underlying Theory)– Değişim (Change) olmak üzere iki sınıfa

ayırmıştır.• ISO 9241 – Görsel Terminallerin Ofis

Kullanımlarındaki Ergonomik Gereksinimleri (Ergonomic Requirements for Office Work with Visual Display Terminals) (VDT)

• ISO 14915 – Tasarım aşamasında

34

STANDARTLAR


• Temel Teori (Underlying Theory)– Donanım için kullanılan standartlar

ergonomi/insan faktörü ve psikolojiye dayanmaktadır. İyi bilinir ve kolay uyarlanabilirler.

– Yazılım standartları ise psikolojiye ve bilişsel bilime dayanır. Daha az bilinir ve yazılıma uygulaması güçtür.

35

STANDARTLAR


STANDARTLAR


Değişim (Change)Donanım değişikliği yazılıma göre daha pahalı ve zordur.

37

STANDARTLAR


ISO 9241 - Görsel Terminallerin Ofis Kullanımlarındaki Ergonomik Gereksinimleri (Ergonomic Requirements for Office Work with Visual Display Terminals) (VDT)

17 maddesi bulunmaktadır. Bunların•3 tanesi ISO 9241 tanımıyla,•7 tanesi donanımsal özelliklerle,•7 tanesi yazılımsal özelliklerle ilgilidir.

38

STANDARTLAR


ISO 9241 – Donanımsal özelliklerISO 9241- 4 Klavye Düzeni (Keyboard Layout) ISO 9241- 5 Çalışma Yeri Düzeni/Ergonomisi (Workstation Layout) ISO 9241- 6 Çevresel Gereksinimler (Environment)ISO 9241- 7 Ekran Yansımaları (Display with Reflections)ISO 9241- 8 Ekran Renkleri (Display Colors) ISO 9241- 9 Klavye Harici Girdi Araçları (Non-keyboard Input Devices)ISO 9241-10 Genel İletişim İlkeleri (General Dialog Principles)

39

STANDARTLAR


ISO 9241 – Yazılımsal özelliklerISO 9241-11 Kullanışlılık, kullanıcının rahat, doğru ve hızlı olarak hedeflerini başarmalarıdır.

Doğru – Etkililik (Effectiness)Hızlı – Yeterlilik (Efficiency)Rahat – Memnuniyet (Satisfaction)

ISO 9241-12 Tanıtım Bilgileri (Presentation of İnformation),ISO 9241-13 Kullanım Kılavuzu (User Guidance), ISO 9241-14 Menü İletileri (Menu Dialogs), ISO 9241 -15 (Command dialogs)ISO 9241-16 Doğrudan Manipülasyon İletileti (Direct manipulation dialogs), 1999ISO 9241-17 Form Doldurma İletileri (Form – filling dialogs), 1998

40

YÖNERGELER


•Etkileşimli sistemler için tasarım kurallarının başında fikir verme ve daha genel esaslar (yönergeler) gelmektedir.

•Yönergeler, tasarıma başlamadan önce tasarımcıya fikir verme amaçlıdırlar.

41

YÖNERGELER


• Yönergeler tasarım aşamasına başlarken amacınıza göreamacınıza göre, dikkat edilecek noktalar ve izlenecek yolları temel olarak belirler.

42

YÖNERGELER


• Örneğin Avrupa Birliği pazarında satılacak bir ürünün eğer Avrupa Birliği Direktiflerinden birinin veya birkaçının kapsamına giriyorsa CE Markasını taşıması yasal bir zorunluluktur.

43

YÖNERGELER


Ürünün, insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından asgari güvenlik koşullarına sahip olduğunu gösteren bir işarettir.

Bu koşullar göz önüne alınarak ürünler tasarlanır.

44

TASARIM İLKELERİ


•Shneiderman’ın 8 Altın Kuralı•Norman’ın 7 İlkesi•Nielsen’ın 10 İlkesi

45

Shneiderman’ın 8 Altın Kuralı


1. Tutarlılık için çabalamak 2. Kullanıcılara kısayol kullanma imkanı verme3. Bilgilendirici geri dönütler sunmak4. Görevin tamamlandığını belirten diyaloglar tasarlama5. Hataları önleme ve basit hataların kolay çözümü6. Hareketlerin kolayca geri alınmasına izin vermek 7. İç kontrolün desteklenmesi8. Kullanıcıyı geçici bellek yüklemesini azaltma

46

Norman’ın 7 İlkesi


1. Kafanızdaki ve çevrenizdeki bilgileri birlikte kullanmak2. Görevlerdeki yapıyı basitleştirme3. Nesneleri görünür yapma4. Haritalamaları doğru yapma5. Hem doğal hem yapay sınırlamaların gücünden

yaralanma 6. Hata için tasarım7. Ara yüzde küçük farklılıklar olabilir ama kritik kontrol

öğeleri herkesin alışageldiği şekilde olmalıdır

47

HCI Patterns(insan bilgisayar etkileşimi modelleri)


İyi bir tasarım için, geçmişte başarılılığı kanıtlanmış örneklerden yararlanılmalıdır yani bir sistem ya da paradigmayı başarılı yapan bilgiyi tekrar kullanmaktır.• Detaylar atlanmamalıdır.• Sürekli kendini yenileyen bir sistem oluşturulmalıdır.• Mimarideki kalıplar yol gösterici olarak kullanılmalıdır.• Genel problemlere herkesin aynı şekilde anlayacağı dilden çözüm sunulmalıdır (örneğin, windows hatalarında yardım).• Küçük bir arayüz sorunu aslında büyük soruna da pay oluşturur. Ayrıntılara dikkat edilmelidir.

48

TASARIM VE TASARIM DİLİ İÇİN ANAHTARLAR


• İnsan psikolojisi üzerinde pratik yapılmış olunmalıdır.•Kullanıcılar sistemde o sistem ile ilgili ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde gezinebilmelidir.

49

Tasarım ve Tasarım Dili için Anahtarlar


•Tasarımda genel bilgiler değişmez. Sosyal kullanım ve organizasyon değişebilir. Bilgi ortama göre kullanılmalıdır.

50



• İnsanlar için arayüz tasarımına dikkat etmek gerekir.

• Tasarım dilinde en iyi yere gelmek için yaratıcı olmak şarttır.• Kullanıcıya uygun dil kullanmak gerekir.

51



İnsanlar için arayüz tasarımına dikkat etmek gerekir.

Tasarım dilinde en iyi yere gelmek için yaratıcı olmak şarttır.Kullanıcıya uygun dil kullanmak gerekir.

52

KAYNAKÇA


• Dix, A., Finlay, J., Abowd, G. & Beale, R.(2004). Human-Computer Interaction ( 3rd edition ). Prentice Hall.ISO 9241(2009 Ağustos). • http://en.wikipedia.org/wiki/ISO_9241 adresinden 2 Nisan 2010 tarihinde alınmıştır.• International standards for HCI and usability (2006). http://www.usabilitynet.org/tools/r_international.htm adresinden 30 Mart 2010 tarihinde alınmıştır. •http://www.mimarlarodasi.org.tr/mimarlikdergisi/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=361&RecID=2062 adresinden 3 Nisan 2010 tarihinde alınmıştır.

53

http://en.wikipedia.org/wiki/ISO_9241

http://www.usabilitynet.org/tools/r_international.htm

TEŞEKKÜRLER


tasarim kurallari

Documents