ik blijf hier wonen

Duurzaamheid& Innovatie

Watvijf jaar geleden ondenkbaar leek, blijkt toch langzaam te gebeuren:Nu de woningbouwsector bijna stil ligt en huiseigenaren blijven wonenwaar ze wonen, wordt duurzame renovatie aantrekkelijker. De marktkomt hierdoor langzaamweer in beweging. Koplopers in de sector zijnbezig met producten en diensten te ontwikkelen voor particulieren.Huiseigenaren oriënteren zich op wat mogelijk is.

smart restyleSmart Restylen houdt in dat je bij het verbouwen van je huis ook directenergiebesparendemaatregelen neemt. Dan verdient die verbouwingzich op den duur namelijk ookweer terug. Gamaar eens na, een gemiddeldhuishouden verbruikt per jaar 3500 kWh stroomen 16oom3 gas. Als je danuitrekent hoeveel geld je kwijt bent aan energie over bij voorbeeld 15 jaar,dan begin je in te zien dat Smart Restylen inderdaad best wel eens smartkan zijn.Wantmet een gemiddelde prijsstijging van 3%per jaar, kom jedan uit op een bedrag van 43.000 euro. En daar valt dus een heleboel op tebesparen!

In deze special komen niet alleenmensen aan hetwoord die zelf al heel veelhebben gedaan aan smart restylen. Ook een initiatief komt aan bod vaneen groep bewoners die samen plannenmaken voor Smart restylenmet debuurt. Je ziet al het overal om je heen gebeuren.Mensen verhuizen naar eenmooiere en veel comfortabelewoning: hun eigen oude vertrouwde smart-restyle huis!

Ik blijf hierwonen

ColofonDeze commerciële special valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie en is tot stand gekomen in samenwerkingmet het business netwerk DuurzaamOndernemen in Noordwest Holland [www.doinnwh.nl] naar het “Ik blijf HierWonen” concept vanMeneer de Leeuw. [www.meneerdeleeuw.nl/ikblij�ierwonen]

Redactie, fotografie en tekst: FemkeBijlsma, Meneer de LeeuwProductmanagement:HDCMedia, Jan de Ruiter

Oud van buiten,nieuw van binnen

Voor detroepen uit

Warme plek inde polder

Monumentaalcomfort


Onderweg naar het strand fietsteWimTromp als kleinjongetje vaak over het pad dat achter de villa’s van psychia-trische inrichting Duin en Bosch langs liep. Toen al bedachthij dat hij later als hij groot was in één van die villa’s wildewonen. Zelf groeide hij op in een tussenwoning in Castricumen hij verwonderde zich erover dat er gewoon mensen in dievilla’s woonden.Acht jaar geleden kwam hij er via via achter dat de dok-terswoning op de hoek te koop kwam. “Onze drie kinderenwaren toen nog klein en ik dacht,hoewel eigenlijk quafinanciën nog wat te vroeg, als ik dan toch een groot huis gakopen, dan kan ik dat maar beter eerder dan later doen. Heb-ben ze er zo lang mogelijk plezier van.” Tromp greep meteenzijn kans en kocht het huis. Maar het was in honderd jaar tijdbouwkundig alleen maar verslechterd en nauwelijks warmte stoken. “Wij noemden het vroeger de Pippi-Langkoushuizen.”

perfectionistIn de prachtig aangelegde tuin die het huis omringt legtTromp uit wat hij allemaalaan het huis hee� laten doen,enwaarom. De restauratievan het pandmet toevoegingvan tal van duurzamemaatregelen hee� een vol jaar gekost.Tromp stond er telkensmet zijn neus bovenop. Daarna volgdenog vier jaar finetunen.“Ik ben een perfectionist, hoewel ik zelf besef soms op hetneurotische af. Als het om techniek gaat, wil ik alles hele-maal begrijpen.” Toch is er nergens een spoor van techniek tebekennen. Nergens een leiding, een ventilatierooster en zelfsgeen radiator te bekennen. Alleen het grasmaaierrobotjedat vlijtig over het gazon zigzagt, is een tastbaar bewijs vanTromps fascinatie. “Bij een huis als dit is het juist de kunst om

de techniek uit het zicht te houden” lichtTromp toe. “Zonne-panelen zijn op zo’nmonument toch geen gezicht?” Hij hee�overigenswel een zonneboiler, netjesweggestopt op een platdak. Het dak van zijn eigen nieuwe bedrijfspand vanTrompMedical in Castricum iswel bekleedmet PVpanelen. “Daar ishet gewoon een kwestie van rekenen”.

technische hoogstandjesHoewel het nergens te zien is, is in dit huis het neusje van dezalm op bouwtechnisch gebied toegepast. Het ventilatiesys-teem is bij voorbeeldweggewerkt in de architraaf tussen dewoonkamer en de eetkamer.Maar voordat de lucht enwarmteinstallaties hunwerk goed konden doen,moest het huis gron-dig worden geïsoleerd.Metmonumentaal gemetselde gevelsis het logisch dat de isolatie hier aan de binnenkant kwam. Hetwerd een voorzetwand van hardschuim.Tromp: “Een laag van9 cm (resol) hardschuim isoleert net zo goed als een laag van22cm steenwol, maar gee� demogelijkheid om aan de bin-nenzijde te isoleren zonder al te veel ruimte verlies.”Tegen de isolatie werden dewandverwarmingspanelen

gemonteerdwaar in de plint nogruimte is voor elektriciteitskabelsen stopcontacten. De combinatievanwarmtepomp, wandverwarm-

ing en eenWTW[warmte-terug-win]ventilatiesysteem leverteen heel aangenaambinnenklimaat. “Comfort is voormijbelangrijker dan de kosten”, benadruktTromp. “Bij een autoheb je toch ook 1500 euro over voor de airco?”

De kelder is omgetoverd tot serieuzemachinekamer. “Ditvoert voor de gemiddeldesmens allemaal te ver hoor. Het isvoor een deel ook een beetje hobby.” Allemachines, apparatenen leidingen zijn gelabeldmet hun functie: “Uit de bron”,“Retour naar bron”, “warmtepomp”, “Ledverlichting bordes”,etc. Dat hee�Tromp erop geplakt voor al diemensen diekomen kijken om zich te laten inspireren. Zelf kan hij daarbijprecies uitleggen hoe alleswerkt.Tromp: “duurzame techniek is weerwatmoeilijker dan destandaard techniek. Veel bedrijven claimen verstand te heb-ben van duurzame energietechniek.Maar jemoet het echtsnàppen om te zorgen dat allesmet elkaar goedwerkt. Eengoede leverancier (en leermeester) vond ik in het bedrijf KodiEnergie BesparendeTechnieken.”

monumentAlle kozijnen zijn in de oude stijl vernieuwd en aangepast aande verdiktemuur. Ze zijn voorzien van dubbel glas, enwaarnog enkel glas zat zelfsmonumenten isolatie glas. Dat isdubbel glasmaarmet een onregelmatig, beetje gebobbeldoppervlak, net als bij oud glas. Voordeel is dat het ook goedgeluidswerend is. “Het gekkewas dat demonumentencom-missie van Castricum heelmoeilijk deed over dubbel glas enzelfsmonumenten glas. Terwijl je er niets van ziet.Maar als ikal dezemaatregelen niet had genomen, dan had ik een ener-gierekening van 700 euro permaand voor alleen verwarming.Nu betaal ik nogmaar 300 euro permaand, een fractie van hetoude dus, voor zowel verwarmen, koelen als ventileren vanonze 1200m3”, aldusTromp.Niet alles van het oorspronkelijke huismoest anders. De serrestond toenTromp het kocht volmet enorme radiatoren.“We hebben de radiatoren er weer uit laten halen en gebruikende serre nu gewoon nietmeer in dewinter, zoals het oorspron-kelijk ookwas bedoeld.”Dat hadden ze vroeger danwel weer duurzaamgeregeld.

Monumentaal comfort

tekst: FemkeBijlsma

Duurzaam bouwloketHetDuurzaamBouwloket is een ona�ankelijke partijdie zich samenmet gemeenten en lokale bedrijven uitde bouwkolom,makelaars en hypotheekverstrekkersinzet omde verduurzaming van de gebouwde omgevingte stimuleren en te versnellen.Momenteel zijn er tiengemeenten in de regio die gebruikmaken van het duur-zaamheidsloket. Overal wordt gesproken over stijgendeenergieprijzen, energiebesparing en duurzaamheid.Toch blijkt dat in de praktijk de stap naar uitvoering voorvele particulieren en ondernemers nog te groot is. Ditis jammerwant het besparingspotentieel is gigantisch.Het DuurzaamBouwloketwordt ingezet om inwoners teondersteunen door het aanbieden van informatie, kennisen advies over demogelijkheden op het gebied van hetverduurzamen vanwoningen.Bij het DuurzaamBouwloket kunnen particulieren uit deaangesloten gemeenten terecht voor al hun vragen overduurzaam (ver)bouwen, energiebesparing en energieopwekken. Op dewebsite van het DuurzaamBouwloketstaan alle duurzaamheidsmaatregelen uitgewerkt die uals particulier thuis kunt toepassen bij uwwoning. Aan dehand hiervan kunt u een goed onderbouwde keuzemakenomeenmaatregel wel of niet toe te passen.

Benieuwd naar wat u als bewoner of ondernemer aanuw woning of bedrijfspand kan doen?Zie www.duurzaambouwloket.nl

KlimaatzonesIeder huis hee� eigenlijk 3 klimaatzones: de slaapkamer -koud, dewoonkamer - warmer en de badkamer –warmst,dus óók 3 thermostaten en drie verschillendeWTWventilatie systemen! Tromp: “Architectenwillen nogweleens een open badkamer bij de slaapkamer voorstellen.Datmoet je dus juist niet doen!”

‘Pippi-Langkous huizen’


Haarlem Noord is een populaire plek voor starters op dewoningmarkt. Daar vind je nog een betaalbaar jaren 30rijtjeshuis, met hoge plafonds, een erker en originele detailszoals glas-in-lood en hout ornamenten in de trapleuning.Met een tuin en een schuurtje en een parkeerplaats voorde deur, zijn dit het soort huizen waar menig starter op dewoningmarkt van droomt. Dat ze betaalbaar zijn, ligt ookaan deze zo geliefde "originele" staat waarin ze vaak nogverkeren. Dat er jarenlang niets aan is gebeurd behalve eenverlaagd plafond in de jaren 70 en een krakkemikkig dakka-pel in de jaren 80, is voor de koper vaak juist een pluspunt.Het huis kan nog helemaal worden omgetoverd tot droom-huis: oud van buiten, nieuw van binnen.

huizenjachtDante van de Kerke en zijn vriendin hadden op deOVfiets hetbuurtje verkend en vondenmet hun smartphone in de handvia de Funda-app hun droom-huis. Ze zijn ook op huizenjacht inAmsterdamgeweest, maar datviel tegen. "Als we een huis in Am-sterdamhadden gekocht, haddenwe echtmoetenwerken voor het huis, maar door iets verderte kijken dan Amsterdamblij� er nog budget over om te ver-bouwen en andere leuke dingen te doen." Hanno Lans is ookgevallen voor een jaren 30 huis in dezelfde buurt. Hij woondemet zijn vriendin en twee kindjes in een appartement in DenHaagmaar datwas te klein geworden. Ze zochten een huis datniet te ver van haar werk in Amsterdam zou liggen, makkelijkbereikbaar per trein want Hannowerkt in DenHaag en ze heb-ben geen auto. Verder wilden ze graag een jaren 30 huismeterker en zo kwamen ze uiteindelijk in Haarlem terecht.

aannemerDat er van alles aan het huismoest gebeurenwist Hannowel,maarwaar begin je? Ze namen een energie-adviseur in de armen die stelde een uitvoerig EPA-rapport op, dat vervolgensdiende als basis voor de afsprakenmet de aannemer. Behalveenergie besparenwillen ze ook nog dewoning vergrotenmeteen aanbouw achter, een vergroot dakkapel aan de voorkanten een nieuwe keuken en badkamer. In het EPA-rapport staat

aangegevenwelkemaatregelen tot welke energiebespar-ingen leiden en in hoeveel jaar je die investering er weer uithebt. Alle adviezen opvolgenwerd te duur en daarommaak-ten ze een stappenplan. Het belangrijkste eerst en datwarennieuwe electraleidingen, spouwmuurisolatie en isolatieglas,een nieuwe keuken en het vervangen van de oude radiatorendoor lage temperatuur verwarming.Maar al snel werd duideli-jk dat demaatregelenmet elkaar samenhangen en je die nietzomaar los van elkaar kunt aanpakken. Voor lage temperatu-urverwarming heb je een goed geïsoleerd huis nodig anderswerkt het niet goed. Dus tochmaar eerst isoleren? Dan heb jeookmeteen goede ventilatie nodig. Alles een beetje doen kanhet comfort ook verslechteren. Schimmelvorming ligt op deloer en dat veroorzaakt weer ongezonde lucht.

Met beperkt budgetwel alles goedwillen aanpakken, hetblijkt het eeuwige dilemma van de particuliere verbouwer.

Ondanks het uitvoerige ener-gierapport blij� het proces in deuitvoering hangen. "Door tegen-strijdige informatie zijn we nueigenlijk in een impasse geraakt.

Weweten nietmeerwat nu de volgende stap is."Een paar straten verderop is Dante hard bezigmet hetSmart Restylen van zijn huis. De broer van zijn vriendin, diebouwkunde studeert, had een plannetje getekend en nu is dehele benedenverdieping open gebroken en is er al een extraverdieping op het huis gebouwd.Van binnen is eigenlijk allescompleet vernieuwd,met prachtige hoge kamers, chiquebadkamers en heel veel daglicht. Het sloopwerk hee�Dantenog samenmet zijn vriendin kunnen doen en pas daarna kwamde aannemer in beeld. Hoewel er twee offertes lagen vanaannemers die hij willekeurig had uitgezocht, viel de keuzeop de aannemer die hemwerd aangeraden door de buren."Uiteindelijkmoet jemet je buren verder, dus dat ver–trouwdenwewel. Hij namons ook directmee naar projectendie hij had verbouwd en die overtuigden ons."

duurzaamOndanks hun financiële ruimte, kwamhet natuurlijk goeduit dat de gemeente een duurzaamheidslening aanbiedt aan

mensen die energiebesparendemaatregelen treffen aan hunhuis. Die lening stelt uiteraard ook eisen aan de kwaliteit vandiemaatregelen, en datwerd dan ook alsmaatstaf gebruiktvoor de isolatiedikte en de vervanging van al het glas doorHR++ glas. "Ik zou niet wetenwelke RCwaarde de isolatie nuhee�, maar ik weetwel dat ik straks een goed geïsoleerd huisheb,met goede ventilatie en een heerlijk hoog plafond. Daargaat het ons uiteindelijk om."

Gas en stroomHet is echt waar: energie besparen begint bij jezelf. Be-denk dat er een duidelijk verschil is tussen hoe je op gasbespaart en hoe op stroom. Gas zorgt voor verwarming;van zowel je eten als je douchewater als je huis. Stroomgebruik je voor ieder apparaatmet een stekker, voorverlichting enmisschien ook voor (vloer)verwarming eninductie koken.

Op stroomkun jemakkelijk besparen door je gewoontesiets bij te stellen. Door deTVuit te ze�en in plaatsvan op stand-by, lichten niet onnodig te laten brandenen door de droger niet voor ieder wissewasje te ge-bruiken bespaar je op jaarbasis toch al tientallen euro’saan stroom. Op gas bespaar je door net iets korter tedouchen, de verwarming een half graadje lager te ze�enen als hij aanstaat de ramen dicht te laten. Zo bespaar jealleen al tientallen euro’s per jaar op gedrag.Maar je kuntook echt iets ondernemen en danwordt die besparingnog groter. De lampen vervangen door LED verlichtingbij voorbeeld. Of reflectiefolie achter de radiatorenplakken. Je oude koelkast vervangen door een nieuwe dieveel energiezuiniger is.Wil je nog veelmeer besparen,dan kom je uit bij dat wi�e zoemende ding in de berging:de CVketel. Is dezemeer dan 15 jaar oud, dan is het eenmooimoment omhem te vervangenmet een nieuwehoog rendement ketel. Dat scheelt zomaar 10%op jeenergierekening. En als jemet energie besparen echt eengrote slagwilt slaan, danwordt isoleren onvermijdelijk.

Het grootste deel van de gasrekening gaat in een slechtgeisoleerd huis op aan het verwarmen van je huis envan de buitenlucht, want dat is wat er gebeurt. De enigemanier omdat te verbeteren is door het huis beter teisoleren. Vergeet daarbij niet een ventilatievoor-ziening aan te leggen! Heb je de smaak te pakken enwil jeeigenlijk helemaal van die gasrekening af? Dan kun je ookje ketel nog vervangen door eenwarmtepomp.Wil je ookgeen electriciteitsrekeningmeer betalen? Leg je dak danvolmet zonnepanelen en als dat niet past probeer dan derest van je buurtmee te laten doen. Zo kun jemet je huisuit de vorige eeuw tochmakkelijk weer een eeuw vooruit.

Oud van buiten,nieuw van binnen

tekst: FemkeBijlsma

Particuliere smart restylersin een jaren-30 huis

Dante van de Kerke.


WaddenfondsDe bouw vanNieuwBouwlust wordt gesubsidieerd doorhetWaddenfonds. Deze steun is te danken aan de uniekecombinatie van drie centrale thema’s: het nieuwewonenop oude erven, het nieuwe duurzame bouwen en hetnieuwe ouderworden: zorgen voor, door enmet elkaar.Het initiëren van kleinschalige innovaties binnen dewaddengemeenten is een van de pijlers van het subsidie-beleid.

Bij de bouw zal veel nadruk komen te liggen op CO2reductie, een hoogwaardige damp-open schil (gevels endaken) en eigen energieproductie. Naast een zeer laagenergieverbruik wordt hiermee een optimaal gezondbinnenklimaat gerealiseerd. Als gevolg van het op groteschaal gebruiken van damp-dichte isolatiematerialenzijn er in het binnenklimaat vanwoningen veel proble-men ontstaan, zoals gi�ige gassen die vrijkomen bij hetaanbrengen van PUR isolatie. Het kankerverwekkendradongas dat vrijkomt uit allerlei bouwmaterialen blij� inde zwaar geïsoleerdewoningen, vaakmet onvoldoendeventilatie, hangen. De ventilatie zal in dit project opeen natuurlijkewijze gerealiseerdworden. Het damp-open, met natuurlijke en ademendematerialen bouwen,voorkomt tevens opslag van overbodig vocht, schim-mel en rot in dewanden. In de bouwwordtmen zich zolangzamerhand bewust van deze problemen, die alsgevolg van het ondoordacht isoleren zijn ontstaan.Metde speciaal voor dit project te ontwikkelen damp-openbuitenschil wordt een voorbeeld gesteld.

Het project wordt zowel voor aannemers en installateursals particulieren een demonstratie en leerproject om telaten zien hoe het anders kan.Met het Ontwikkelings-bedrijf Noord-Holland is een samenwerking aangegaanom van elkaar te leren; aannemers, installateurs ,bouw-vakkers en initiatiefnemers. Door te demonstrerendat hetmogelijk is omde energieprestatie van stolp-boerderijen te verbeteren, wordt bewoning van dezecultuurhistorische parels rendabeler en zalmenmindergeneigd zijn tot sloop over te gaan.Zelf een kijkje nemen in een stolpboerderij bij u in debuurt? Vandaag, 5 oktober, is het Open Stolpendag. Kijkvoor informatie op: www.jaarvandestolp.nl

In de kop van Noord Holland, in de vlakte boven Anna Pau-lowna, staat een stolpboerderij waar op het eerste gezichtniets bijzonders aan is. Maar toch, de boeren die de boer-derij 140 jaar geleden bouwden, hadden duidelijk een goedgevoel voor woonkwaliteit. Waar stolpen gewoonlijk met devoorgevel naar de straat gericht staan, staat deze haaks opde straat, richting het oosten. Zo hoefden de boeren niet inhet donker en de kou van de noordkant te wonen maar lek-ker in het zonlicht. De paardenboer die er later woonde, lietzich ook niet beperken door de norm. Hij had er genoeg vanom in de regen de paarden te longeren en bouwde daaromvolgens de logica van een stolp een hele grote paraplu in devorm van een ronde schuur.

vergezichtMisschien ligt het wel aan de plek, maar ook de huidigebewoners Peter van Zutphen en Ineke deMorée, zijn al netzowars van conventies en gevenmet veel passie en visievorm aan hun eigen leefruimte.Met een zekere trots verteltPeter, terwijl we door de tuin lopen, over zijn voorgangers ende kwaliteit die ze hebben toegevoegd enwaarvan hij en zijnvrouw nog steeds de vruchten plukken. Peter: "In de rondeschuur organiserenwewel eens theater-enmuziek voorstellingen,we gebruiken het echtvoor van alles." Zelf heb-ben ze in de loop der tijdook al heel wat aange-past en toegevoegd. Peter, die voor zijn pensioen adviseurpla�elandsontwikkelingwas, is eenman van grote lijnen, vanvergezichten. Hij hoedt ervoor dat bij alles wat ze doen, dezichtlijnen naar de verte open blijven. Dat doet hij le�erlijkdoor doorkijkjes in de tuin temaken,maar ook figuurlijk, doorte denken inmogelijkhedenmet toekomstperspectief.

stolp logica"Toenwe deze stolp 40 jaar geleden kochtenwistenwe natu-urlijk helemaal niet waarwe aan begonnen", lacht Peter. Erwas geen geld omeen grootscheepse verbouwing te beko-stigenmaar ze hadden ook nog geen ideewat ze dan zouden

moeten aanpakken. Ze betrokken eerstmaar het oorspron-kelijkewoongedeelte op de begane grond en lieten de schuuren de zolder voorwat hetwas. Door er tewonen kregen zesteedsmeer begrip voor de eigen logica van een stolphuis.Hoe het ademt door het rieten dak. Hoe de dakconstructie deenormewindkrachten kanweerstaan.Maar zemerkten ookde gebreken. Dat het hooi op zolder vroeger een natuurlijkeisolatielaag vormde die nu ontbrak. En dat de koude uit devloer wel erg onaangenaamwas. Omhet ergstewarmtever-lies te voorkomen, hebben ze voorzetramen geplaatst. Ineke:"Wewillenmet respect omgaanmet het historische karakteren op dezemanier blijven de oorspronkelijke kozijnen intact."Zewijst op de lambrisering aan dewand." Achter de hard-board platen kwamen deze houten kasten tevoorschijn. Enachter de gemetselde haard zat gewoon nog deze houtenschouw."

een warme plek in de polderNu ligt er een plan voor een grote verduurzamingsslag van dewoning. De eigen logica van de stolp is daarin uitgangspunt.De eerste daarvan is dat de stolp zelf ongemoeid blij�.Damp-open enmet natuurlijkematerialen bouwen is nog zo'n

basisprincipe. (zie kader)En ook het binnenkli-maat in zones opdelenomdat in dewinter nietalle ruimtes evenwarmhoeven te zijn. Het ven-tileren gaat via een buis

in de bodem. "Een techniek uit Duitslandwaarbij lucht via eenbuis in de grondwordt aangezogen en daardoor in dewinterenigszins opwarmt en in de zomer juist a�oelt."De bouwplannen beperken zich echter niet alleen tot de eigenwoning. Naast de stolp staat ook nog een enorme schuur, "dehouten kathedraal" zoals Peter en Ineke het noemen. Dezewordt omgebouwd totwoningen zodat ze hiermetmeerderemensen kunnenwonen. Het ontwerp ervoor ligt al klaar en ishelemaal energieneutraal.

de nieuwe oudereDe bouw van "NieuwBouwlust" -zo hebben ze het project

genoemd- zal in het voorjaar van 2014 beginnen. Ineke hee� erenorm veel zin in om samenmet nog een aantal anderen heterf te delen. Ze had voor haar pensioen een praktijk aan huisvoor sociale begeleiding en de verbindingmet de samenlevingdie nou eenmaal gepaard gaatmetwerken, mist ze een beetje."Ik wil dit erf als warme plek in de polder versterken." Ze legtuit datmensen nu na hun pensioen nog aan een nieuwe fasekunnen beginnen. "Vroeger ging je op je 65emet pensioenen dan had je nog net vijf jaar en danwas je oud. Nuwordenmensenwel honderd!" Ze glundert uitdagend: "Wij zijn net 70,wij zijn de nieuwe ouderen!"

Voor wie interesse hee�, er is nog plaats voor één gezinof stel: www.nieuwbouwlust.nl

Warme plek in de polder

tekst:FemkeBijlsm

a

Peter van Zutphen en Ineke de MoréeStolpboerderij “Bouwlust”

in Anna Paulowna


Op 15% van de kantoren in Nederland prijkt een "te huur"of "te koop" bord. Het zijn maar twee woorden. Maar opeen reusachtige banner, dat er al drie jaar hangt, aan een 10jaar oud kantoorpand langs de uitvalsweg, leest de voorbij-ganger toch impliciet "crisis". Geen omgeving troostelozerdan een bedrijfsterrein waar een groot deel van de gebou-wen leeg staat, ook als deze nog in goede bouwkundigestaat verkeren. Niet gebouwd om te voorzien in een vraagmaar als beleggingsobject, zo wordt de leegstand verklaard.Het relatief hoge percentage faillissementen is natuurlijkook een oorzaak. Maar er is duidelijk ook iets mis met dekwaliteit van veel bedrijfsterreinen en de kantoor-enbedrijfspanden zelf.

landelijke trendDe landelijke trend is nu dat bedrijven vanuit randwijken terugtrekken naar de stad.Mensenwerken liever op een locatie diegoed bereikbaar is per trein, waarmen in de buurt lekker eenbroodje kan eten en erwat levenin de brouwerij is. Dewerkplekzelfmag ookwel wat gezelligeren comfortabeler. Omgoedpersoneel aan te trekken kun jenietmeer aankomenmet eensaaie kantoorplekmetweinig daglicht, slechte luchtkwaliteiten een lusteloze omgeving. Zit er dan helemaal geenmuziekmeer in de oude leegstaande panden?WimTromp, DirecteurvanTrompMedical, laatmet zijn huisvestingsaanpak eenander geluid horen.

asfaltcollectorToen zijn bedrijf inmedische apparatuurmoest uitbreiden,beslootTromp over te gaan tot een combinatie van nieuw-bouw met gedeeltelijke sloop en renovatie. Hij kocht eenoude bedrijfsruimtemetwoonhuis, gebouwd in de jaren zestigaan de rand van Castricum. De bedrijfshal bleef staan en hetkantoor enwoonhuis werden gesloopt. Daarvoor in de plaatskwameen nieuw kantoorpand, waarvan het ontwerp tot stand

kwamdoor nauwe samenwerking tussen de architecte PetraKramer, het installatiebedrijf Kodi enWimTromp zelf, die alseen kapitein van een schip het hele gebouw tot in de kleinstedetails kent en begrijpt.Duurzaamheidwas een belangrijk uitgangspunt hier, maarniet een doel op zich. Tromp: "Mij gaat het primair om een zohoogmogelijk comfort en dat is primamet duurzame tech-nieken te behalen."Wat dat betre� is hier dan ook alles uit dekast gehaald. Het gebouw is als het ware omde technischeinstallaties heen gebouwd. Zevenwarmtepompenmet 48gesloten bronnen en een asfaltcollector, warmteterugwinningop de afgevoerde ventilatielucht, daglicht en aanwezigheidgestuurde verlichting, PV-panelen, vloerverwarming enkoelplafonds, het zit er allemaal in. En over alle techniek kanTromp precies uitleggen hoe hetwerkt en hoeveel het oplev-ert. Een asfaltcollector is hier bij voorbeeld toegepast omte compenseren dat het gebouwmeerwarmte uit de grondhaalt dan er weer in stopt. Daarvoorwerkt het asfalt van het

parkeerterrein als zonnecollector.In de asfaltlaag zijn vloer-verwarmingslangenmee gewalstwaardoorwater stroomt. Asfaltwarmt altijd enormop in de zon endiewarmtewordt nu afgegeven aan

hetwater dat op haar beurt het weer diep in de bodemop-slaat. "En gekoeld asfalt gaat weer langermee!" voegtTromper nog enthousiast aan toe.

anticiperen op lange termijnDuurzaamheid betekentwatTromp betre� ook anticiperenop de lange termijn. De bestaande hal was quamaatvoeringin principe geschikt voorwelke functie dan ook. BovendienwasTrompwel gecharmeerd van de stalen honingraat balkenmet houten dakbeschot en glazen lichtstraten. De aannemerraadde hemaan het hele dak te vernieuwenmaar datwildeTromp juist niet. Kwaliteit is voor hemniet alleen een kwestievan comfort en efficiëntie, maar ook van ruimtelijke beleving.Trotswijst hij op de zichtlijnen die nadrukkelijk zijn toegepast

in het ontwerp. "Hiermeewillenwe uitstralen datwe eentransparant bedrijf zijn". Op sommige plekken rijkt de zichtlijntot aan de horizon, anderen gaan recht omhoog, door eenglazen vloer. Ook bij de indeling van de pla�egrond is rekeninggehoudenmet toekomstige veranderingen. Er is 20%extraruimte gereserveerd voor eventuele groei. En ook is er reken-ing gehoudenmet krimp. Dan kan het gebouwopgesplitstworden in aparte eenhedenmet ieder zijn eigen pantry entoiletgroep.

werkplezier toegenomenHet personeel is zelf niet zo bezigmet de innovatieve snu�es.MaarTrompweet dat ze er plezier aan beleven. "Het vorigepandwas zo benauwend vol, dat veelmedewerkers in demid-dagpauze naar buiten gingen omeenwandelingetje temaken.Nuwandelen ze binnen het gebouw."Waarom andere bedrijven hun gebouwook zoudenmoetenverduurzamen? "Je laatmet je gebouw zienwaar je als bedrijfvoor staat." zegtTromp vastberaden. "Met dit gebouw lopenwe voor de troepen uit en dat kun je ook van ons bedrijf zelfzeggen. Ookmet onze producten lopenwe voorop in innova-tie."

Voor de troepen uit

InnovatiesnelwegDe Innovatiesnelweg is het netwerk voor duurzamebouwprojecten in Noord-Holland en de partner voorkoplopers in de bouwkolom. Nieuwbouw- en renovatie-projecten, woningbouw en utiliteit, een breed scala aanvoorbeeldprojectenwordt ondersteund doorInnovatiesnelweg.Alle koplopers in deNoordhollandse bouwkolompresen-teren hun gerealiseerde projecten op dewebsitewww.innovatiesnelweg.nl. Rond deze projecten organi-seert Innovatiesnelweg kennisbijeenkomsten die vooriedereen toegankelijk zijn. Met kennisdeling, communica-tie en technische expertisewordenmarktpartijen onder-steund, bij elkaar gebracht en voor een breed publiek vanopdrachtgevers en opdrachtnemers gepresenteerd.

Innovatiesnelweg levert regelmatig een bijdrage aanmooie projecten, bijvoorbeeld:• energieneutrale woningen opTexel• gevel en dak renovatie van corporatiewoningen• renovatie van kantoorgebouwen zodat het energie-label verbetert vanG naar A.

Innovatiesnelweg is een initiatief van het ServicepuntDuurzameEnergie enOntwikkelingsbedrijf NHN. Demis-sie is omde trendbreuk in de bouwkolom te versnellen:van conservatief denken naar innovatief bouwen.Theorieen praktijk van duurzaambouwen en renoverenwordenbij elkaar gebracht. Resultaat is energiebesparing in degebouwde omgeving en stimulering van economie enwerkgelegenheid.

Het is belangrijk dat de innovatieve bouwkolom inNoord-Hollandwordt versterkt. Daarom zoekt Innova-tiesnelweg nieuwe partners diewaarde toevoegen aande praktijk van duurzaambouwen. Kijk voormeer infor-matie opwww.innovatiesnelweg.nl. Staat uw duurzamebouwproject of uw bedrijf er nog niet bij? Neemdancontact opmet projectleider René Jansen: 06 53340898.

Tromp Medical’s duurzamebedrijfsgebouw, Castricum

tekst: FemkeBijlsma


Je kunt in je eentje energie gaan besparen, maar je kunt hetook samen doen, met je buren.Fred en Marianne Gardner wonen al ruim 25 jaar in Zwaag,in de Fruitbuurt. Het huis was voor de kinderen van Fredeen fijne thuisbasis maar nu dat zij alle vier het huis uitzijn, zijn ook de woonwensen van Fred en zijn vrouwMarjanveranderd. Ze stellen andere eisen aan de woning, die tochal toe was aan een stevige opknapbeurt. En als ze dan tochgaan renoveren, dan graag op zo’n manier dat ze meteenook energie besparen. Het liefst voor 100%, zodat ze echtona�ankelijk zijn van de energiemaatschappijen. Fred hee�in zijn werk veel te maken met nieuwe energiebronnen en hijweet dan ook waar hij het over hee� als hij zegt: “Eén ding iszeker: de energieprijzen zullen alleen maar stijgen.” Marjanis vooral geïnteresseerd in de lee�waliteit die hun verbou-wing moet opleveren. “Het zou toch mooi zijn als we ons huiszo kunnen verbouwen dat we hier ook echt heel oud kunnenworden. De benedenverdieping zouden we bij voorbeeld zowillen verbouwen dat we er ooit de slaapkamer van kunnenmaken, met douche en al.”

logische stapVoor Fred enMarjanwas het vervolgens een logische stapomop zoek te gaan naar buurtgenotenmet energiebes-parende plannen. “Het zijn allemaal dezelfde soort huizen, vandie typische jaren ‘70 doorzonwoningen, de kans is dan grootdat ook demaatregelen diewe gaan nemen op elkaarlijken” aldus de redenatievan Fred. Samen uitzoekenbespaart dan tijd enmiss-chien ook nogwel geld. “En hoemeer burenmeedoen, hoemeer energie we besparen!”

Het klinkt natuurlijk heel aantrekkelijk: een huis dat geenenergie kostmaar juist oplevert. Voorwie in een nieuw-bouwhuis woont is de kans al groot dat hij geen stookkostenmeer betaaltmaar in 2020 zal dat nog veel vanzelfsprekender

zijn. Danmoeten nieuwe huizen volgens het bouwbesluit“energieneutraal” zijn, wat betekent dat ze nietmeer energienodig hebben dan dat ze opleveren. De gas- en elektrareken-ing behoort dan tot de verleden tijd.Maar dat is nieuwbouw.Het overgrote deel van dewoningvoorraad bestaat juist uitdewat ouderewoningen en dat zal in 2020 nog steeds zo zijn.Echt op grote schaal energie besparen gebeurt dan ook pasals de bestaande huizenworden aangepakt.

Platform 31De overheid ondersteunt daarom via Platform 31 initiatievenvan burgers of instellingen die vernieuwing kunnen brengenin dewereld van het energieneutraal renoveren. Eén van dieinitiatieven is DuurzaamZwaag, dat is voortgekomen uit dieeerste oproep aan zijn buren van Fred. Samenmet een aantalburen is hij naar de gemeenteHoorn gestapt om te besprekenwat de gemeente hierin kon betekenen. De gemeente hee�het vervolgens ondergebracht bij het Platform 31 als één vande vijf landelijke initiatievenwaarin wordt onderzocht hoe derenovatiemarkt van particulierewoningen een nieuwe impulskan krijgen.Met een team van experts –een aannemer, een installatieprofessional, een architect, een duurzaambouwen adviseuren een bouwfysicus- hee� een aantal bewoners “slimmepakke�en” ontwikkeld. Dit zijn allerlei mogelijke energiebe-sparendemaatregelen die stuk voor stuk precies toegesned-en zijn op het typewoning van de Fruitbuurt en aansluiten bij

dewensen en financiëlemogelijkhedenvan deze bewoners. Zo is er een pakketwaarbij het balkon aan de voorgevelwordt vervangen door een nieuwe pui.Met dezemaatregel slaat de bewoner

twee vliegen in één klap: de koudelek die het balkon veroor-zaakt wordt opgelost en de slaapkamer bovenwordt groter.

Het team van bewoners en experts – de zogenaamde 0%club-hee� gemerkt dat het voor bewoners veel aantrekkelijker isom te investeren in energiebesparendemaatregelen alsmener ook quawoonbelevingwatmee op schiet. “Je kunt natuurlijk

gewoon zonnepanelen op je dak leggen, maar daarmerk jealleen iets van in je portemonnee. Als jemeteen je dak ver-nieuwt en de PV integreert, heb jemeteen een beter geï-soleerd huis en dusmeer comfort in dewinter. Bovendienstaat je huis er danweer fris en fruitig bij de komende 30 jaar.”

Met je buren energiebesparen

Bewoners reactieElly en André Pleunewonenmet hun 2 kinderen van 15en 19 in de Fruitbuurt in Zwaag. Zewistenwel dat er ietsgaandewas in de buurt, over DuurzaamZwaag haddenzewel eens iets gelezenmaarwat het nou precies is…Als zodanig is het echtpaar het ideale testpanel. Lex vanZaane, directeur van Produbo, bezoekt ze thuis en legtze de resultaten vanDuurzaamZwaag voor. Het voorstel:een tot op de bodemuitgezocht pakket vanmaatregelenwaarmee precies zo’n woning als die van André en Ellyhelemaal energieneutraal wordt. Van Zaane zet ookuiteenwat de daarmee gepaarde kosten zullen zijn enhoe deze vervolgens allemaal gefinancierd zouden kun-nenworden. Uiteraardwordt ook de terugverdientijd inkaart gebracht. Het duurt even voordat al die informatietot Elly en André is doorgedrongen. Ze hebben het huisacht jaar geleden gekocht en er al het een en ander aangesleuteld. Nieuwe keuken, muurtje uitgebroken, dubbelglas. “Eigenlijk weet ik helemaal niet eens hoeveel onzeenergierekening is” zegt Elly.Eenmooi idee, dat vinden zewel, maar voor hun komt hetacht jaar te laat. “Het is nu niet de tijd omgrote invester-ingen te doen.Maar als we dit pakket ook in kleine stap-jes kunnen uitvoeren, ja, dat ismisschienwel interessant.”

”Ne�e buurt,warme voeten”


Een verbouwing is een uitgave die je niet vaak doet en waar-voor je niet makkelijk een vergelijkingssite kunt raadplegen.Dat blijkt wel uit adviezen van de specialisten. Voor de driewoningen op deze pagina zijn negen totaal verschillendeadviezen opgesteld, te vinden op www.meneerdeleeuw.nl/ik-blij�ierwonen Hoe maak je als leek een verantwoorde keuze?

scherpe blik op inkoopvoordeelHet vreemde is dat alle Nederlandersmet dezeworstelingzi�en. Zolangwe in ons eentje deze noot proberen te kraken,blijvenmensen twijfelen over hun verbouwing. Neem ikwel dejuiste beslissing? Zijn demaatregelen die ik neem voldoende?Is het werkelijk naarmijn wens of had ik beter een andereenergiestrategie opmijn huis kunnen loslaten?Wil ik natuurli-jkematerialen gebruiken (zoals het advies van Aayu archi-tecten) of ga ik voor slimme technische oplossingen (zoalslightpipes of solartubes van Ranzijn). Of heb ik vertrouwen ineen stevig samenwerkingsverband van op elkaar ingespeeldeondernemers zodat de planning van de verbouwing onder éénverantwoordelijkheid valt. (Renovisiegroep).Wanneer bewoners samenwerken in energiecoöperaties zijner altijd bouwdeskundigen die zich in dematerie willen verdie-pen. Zonderwinstoogmerk. Ervaringsdeskundigen die een be-

paaldemaatregel hebben genomen. En niet te vergeten is erdan inkoopvoordeel te behalen en kunnen duremaatregelensamenworden genomen.Want in elk van de negen adviezenzi�en goede elementen. De kunst is om ze eruit te vissen.

Juriaan Jansen, Milieufederatie Noord Holland

plan logische volgorde in maatregelenAls je vergaand jewoning energiezuinig wilt maken, dan is hetbelangrijk een adviseur in de arm te nemen die een integraaladvies kan geven, met anderewoorden een adviseur die ver-stand hee� van isoleren, duurzaam verwarming en ventilatie.

Er een logische volgorde in het nemen vanmaatregelen. Begineerstmet een zo goedmogelijke isolatie van vloer, murenen dak, dicht kieren en vervang glas voor HR++ glas of zelfsdriedubbel glas. Immers energie die je niet gebruikt hoef jeook niet op tewekken. Het is vervolgenswel belangrijk ookeen ventilatiesysteem (metwarmteterugwinning) terealiseren. Doe je dit niet, dan is de kans groot op schim-melvorming door vocht en dat is slecht voor de gezondheid.Isoleren is relatief goedkoop en levert de hoogste kostenbe-sparing op.

Pim van Herk, Energy Board, Provincie Noord Holland

houd rekening met mogelijkhedeninterieur

Goed aan de adviezen is dat ze deels rekening houdenmet demogelijkheden voor het interieur. Dit wordt echter niet overalbenadrukt, terwijl ikme kan voorstellen dat dit voor devragers van advieswel van belang is. Voorbeeld hierbij: degrotewinst van vloerverwarming is dat je, naast energiebe-sparing, ook grote indelingsvrijheid krijgt omdat je geen re-keningmeer hoe� te te houdenmet radiatoren. Nadeel is datde vloermisschien iets omhoog komt, en datmoetwel kun-nen. Binnen het concept ‘smart restylen’ zoumijn advies aande adviseurs zijn ommeer in te gaan op de interieurwensen endeze te combinerenmet slimme (technische) oplossingen.

René Jansen, Service Punt Duurzame Energie

Drievisies op smart restylen

Voorbeeld 1: familie de Ruijter,Oude Slotstraat SchagenEnergie verbruik 2012: 4.221 kWh - 3.706m3Aantal personen in huishouden: 2Aantalm2woning: 130Typewoning: VrijstaandBouwperiode: 1940Wat zou uwillen aanpassen aan uwwoning?Alles gelijkvloers en energiezuinig.Opmerkingen:Wij zi�en nog in de planfase en hebben reeds eenontwerpplan, maar nog geen energieplan.Wij willen onshuis op de begane grond geheel gelijkvloers slim- enenergiezuinig verbouwen voor onze 'oude dag'.

Voorbeeld 2: familie Sannes,Geelvinckstraat CastricumEnergie verbruik 2012: 3.721 kWh - 1.770m3Aantal personen in huishouden: 4Aantalm2woning: 60Typewoning: RijtjeshuisBouwperiode: 1938Wat zou uwillen aanpassen aan uwwoning?Isoleren vloer (houten vloer vervangen door beton?)enmuren (voorzetwanden?). NieuweCV -ketelmethoutkachel/pelletkachel en extra verwarming in debadkamer.Opmerkingen:Wehebben plannen voor een uitbouw.Wewillenwetenhoe je dit duurzaam kunt doen, zodanig dat de energie-kosten omlaag gaan. Zowel de uitbouw als de bestaandebouwmoet goed geïsoleerdworden.

Voorbeeld 3: familieWi�enberg,Havenweg SchellinkhoutEnergie verbruik: Net gekocht, onbekendAantal personen in huishouden: 2Aantalm2woning: 100Typewoning? Twee-onder-een-kapBouwperiode: 1960Wat zou uwillen aanpassen aan uwwoning?Vergroten door dakkapel en dakopbouw, plus een erker.Opmerkingen:Wedenken aan een erker en twee dakkapellen als eensoort dakopbouw. En alles goed isoleren.

De adviezen voor bijgaande voorbeelden vindt u terugop www.meneerdeleeuw.nl/ikblij�ierwonen


Wees welkom om u te verbinden met wat nu mogelijk is ente verbeelden wat straks kan op het gebied van duurzaamrenoveren!

Op 10 oktober, de Dag van deDuurzaamheid, organiserenHDCMedia enDOinNWHsamen opnieuw een Powerhouse.Op deze avond, van 17-22 uur, verkennenwe hoeMKB life-style - en bouwondernemingen integrale renovatie oplos-singen kunnen bieden aan alle huiseigenaren in de regio. Ookwordt dan de Let's DOAward uitgereikt. Voor deze avondzijn nog enkele plaatsen beschikbaar.

Als je als particuliere huiseigenaar wilt investeren in je huisis het nog knap lastig om integrale duurzame oplossingen tevinden. Daarmoet verandering in komen!Wij nodigen alle aanwezigen uit om hun beste Smart Restyleproduct of dienst te pitchen tijdens de ik-blijf-hier-wonenborrel en netwerkdiner. De tien particuliere huiseigenarendie gehoor hebben gegeven aan de oproep ommee te doenin de special ik-blijf-hier-wonen in NHD zijn onzeVIP's . Hunwordt gevraagd omop de pitches te reageren. Een pitch

duurt 2minuten en eindigtmet een vraag.Wil jemeedoen aan dit event?Meld je dan aan voor dePowerhouse via www.doinnwh.nl

POWERHOUSE programma17 – 18h Ik-blijf-hier-wonen borrelEerste serie pitchesmet onder andere de lancering vanhet Urban Earth Ship DO-project.Wie gaat de uitdagingaan omde komende 16maanden een zo duurzaammogelijkdemonstratie object te bouwen? Energie Neutraal! 100%off the grid! 100% recycled of nagroeibarematerialen.Metpakkende esthetiek en een gezond binnenklimaat.Met ditgezamenlijk initiatief van Return enDOinNWHwillen CeesGertjan Hiemstra en Pepik Hennemanmet u de grenzenverkennen van hetmogelijke en het onmogelijke…door tedoen!18 – 19h45 Ik-blijf-hier-wonen netwerk dinerDe particuliere huiseigenaren zijn onzeVIP's en krijgen hetwoord.Waaromwillen ze investeren in hun huis?Wat zijnhun duurzamewensen?Waar lopen zij tegenaan? Inclusiefeen tweede serie pitches.

Gemeentes die openstaanvoor zelfvoorzienendewoningen en daar als eersteop experimentelewijze ac-tief op inspelen, zullen in detoekomst een voorspronghebben. Als ermet alter-natieve technieken nieuwegebouwen kunnenwordengerealiseerd en bestaandegebouwen op een goedkopewijze gerenoveerd/verduur-zaamd kunnenworden, zaldat ten goede komen aan deeconomischewaarde van

deze gemeente. De ge-meente voorziet in grond-stoffen voor het bouwen vannieuwewoningenmet afvaluit deze zelfde regio. Afvalwat uit de directe omgevingkomtwordt niet getranspor-teerd naar centrale afval-verwerkersmaarwordt in deeigen omgeving hergebruikt.In de toekomst kan het danzo zijn, dat particulieren hunafval direct naar een nieuwebouwplaats brengen inplaats van naar de centraleafvalplaats.

WarmtepompHet aanleggen van eenwarmte-pompsysteem in een bestaandewoning is een grote verbouwing. Ge-wone cv-radiatorenmoeten namelijkvervangenworden door een systeemvoor lage temperatuur verwarming.Ombij lage temperatuur dewon-ing goed te kunnen verwarmen, iswarmteverlies uit den boze: goedewoningisolatie en een energiezuinigventilatiesysteem, zoals balansven-tilatiemetwarmteterugwinning, zijnnoodzakelijk.Ook het aanleggen van voorzieningendie ervoor zorgen dat de bodemof

het grondwater als bron te gebruikenzijn, is ingrijpend. Als de buitenluchtde bron is, moet er op het dak of in detuin eenwarmtewisselaar komen.

Verdermoet er voldoende ruimtezijn in huis: het formaat van eenwarmtepomp komt overeenmet eentweedeurs koelkast. Vanwege hetgeluid dat dewarmtepompmaakt, ishet slim omdeze in een afgeslotenruimte te plaatsen, enmaatregelen tenemen tegen geluidsoverlast (zoalsflexibele slangaansluitingen).

Warmtepompen zijn geschikt omover een lange periode heel constantte verwarmen. Het systeem zorgtdag en nacht voor een gelijkmatigewarmte in de helewoning. Constantcomfort is ook een voorwaarde:warmtepompen verliezen hun rende-ment als er vaak snelmoetwordenwarm gestookt. In voorkomendegevallen springt een extra verwarm-ings- of warmwaterinstallatie bijten koste van het hoge rendement.Daarom is het belangrijk eenwarmte-pompsysteem te kiezenmet ruimvoldoende capaciteit.

Elektropartners: het goede voorbeeld gevenElektropartners is een elektrotechnisch installatiebedrijfuit Heerhugowaardmetmeer dan 50 jaar ervaring. Naasthet gangbare elektrotechnischewerk zoals het aanleggenvan lichten krachtstroominstallaties, datanetwerken englasvezelverbindingen hee�Elektropartners veel ervaring inhet installeren van duurzame toepassingen. Door goed op dehoogte te zijn van de nieuwste technieken onder-scheiden ze zich van het klassieke installatiebedrijf. En netalsTrompMedical, willen ze dat ookmet hun eigen gebouwuitdrukken, dat ze onlangs helemaal energieneutraal hebbengerenoveerd en vernieuwbouwd.“Jemoet toch het goede voorbeeld geven”, licht directeurBarry Gaal toe. Niet gewaagd, om in deze tijden van crisiszo’n diepte-investering temaken? Barry Gaal: “Ik denk altijdanticyclisch. En ikmerk nu al datmijn klanten hetwaarderen.Waar anderen het steedsmoeilijker hebbenwerk binnen tehalen, blij� het bij ons goed gaan. Het gebouwwerkt toch inons voordeel, denk ik.”

Powerhouse uitnodiging

Zelfvoorzienend

ik blijf hier wonen

Documents