ia radua ia radua d i s e r t a c i a d i s e r t a c i a
TRANSCRIPT
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
humanitarul mecnierebaTa fakulteti
qarTuli literaturis mimarTuleba
ia Raduaia Raduaia Raduaia Radua qarTuli himnografiis wyaroebiqarTuli himnografiis wyaroebiqarTuli himnografiis wyaroebiqarTuli himnografiis wyaroebi
iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis
saxelmwifo universitetis filologiis
doqtoris akademiuri xarisxis
mosapoveblad wardgenili
d i s e r t a c i ad i s e r t a c i ad i s e r t a c i ad i s e r t a c i a samecniero xelmZRvanelebi: nestan sulavanestan sulavanestan sulavanestan sulava
filologiis mecnierebaTa doqtori,
profesori
lela xaCiZelela xaCiZelela xaCiZelela xaCiZe
filologiis mecnierebaTa doqtori,
profesori
Tbilisi 2009 weli
avtoris stili daculia
2222
SesavaliSesavaliSesavaliSesavali
himnografia sinkretuli dargia. is Tavis TavSi moicavs rogorc
Teologiur, aseve esTetikur da musikalur aspeqtebsac, radganac misi
saRmrTo daniSnuleba galobiT Sesrulebaa. vinaidan sagalobeli
erTdroulad saRvTismetyvelo, musikaluri da literaturuli
nawarmoebia, misi kvleva sami mimarTulebiT warimarTeba: liturgikul-
saRvTismetyvelo, literaturuli da musikaluri. CvenTvis
gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs sagaloblis literaturaTmcodneobiTi
TvalsazrisiT Seswavlas, rac imavdroulad warmoaCens kacobriobis
zogadesTetikur monapovars poeziis saxiT; Tumca, aris SemTxvevebi,
rodesac bevri ram zogadTeoriuli meTodebis parametrebs scildeba da
masze pasuxs saRvTismetyvelo meTodis gamoyenebis Sedegad viRebT.
swored liturgikuli datvirTva da saRvTismetyvelo aspeqtisadmi
orientireba gamoarCevs himnografias. marTalia, sagaloblebi eklesiis
wiaRSi Camoyalibebul zogad kanonebs ar gascilebia, magram himnografi
avtorebi mainc axerxebdnen TavianTi individualizmis SenarCunebas da
metic, es mravalgzis ganmeorebuli motivi Tu Tematika maTi meSveobiT
mudam saintereso da sasiamovno iyo msmenelisaTvis. emociuri
mravalferovneba ki, romelic xSir SemTxvevaSi avtoris piradi ganwyobis
gamomxatvelia, Tematur mravalferovnebasac ganapirobebs.
Tanamedrove msmeneli himnograf avtors imdenad daSorda, ramdenadac
misTvis gaugebari gaxda simboloTa is sistema, riTac sargeblobdnen es
avtorebi da rac TavisTavad himnografiis umTavres atributs
warmoadgens. akaki baqraZem erT-erTma pirvelma gamokveTa es problema:
`dRevandel mkiTxvels ver gaugia, ratom ixiles RmrTismSobeli kibed,
mayvlad, mTad, sawmisad. arada, es saxeebi himnidan himnSi meordeba~
(baqraZe 1981: 56). manve SemogvTavaza ramdenime konkretuli saxe-simbolos
saxismetyvelebiTi analizi, romlis mixedviT sasuliero poeziis saxeebi
Zveli da axali aRTqmis wignebs mWidrod daukavSira (baqraZe 1981: 65).
teqsti dinamiur damokidebulebaSia avtorTan da mkiTxvelTan, amitom
arsebobs teqstTan identifikaciis gansxvavebuli formebi. himnografia
ar SeiZleba aRviqvaT, rogorc erTi ganyenebuli dargi. mas himnografebi
3333
`didebismetyvelebas~ SemTxveviT rodi uwodebdnen, radganac
sagalobelTa daniSnuleba upirvelesad adamianTa RvTivganbrZnobaa, rac
uflis, yovladwmida RvTismSoblisa Tu wmidanebis didebiT
gamoixateboda. magram es ar iyo mxolod dideba, gamomdinare iqedan, rom
sagalobelSi Sezavebulia Teologia da mxatvruli azrovneba, Tanac,
saRvTo sibrZne esTetikuri gancdiTaa gamoxatuli.
`himnografia dafarulis gancxadebaa, saRvTo sibrZnea, igi
winaswarmetyvelTa samwerlo tradiciebis gagrZelebadaa aRqmuli.
sagalobelSi simboloebiT metyveleba misi saxismetyvelebiTi gaazrebis
safuZvels qmnis, saxismetyvelebaSi ki saRvTismetyveloc moiazreba da
esTetikuric” (sulava 2002: 92).
himnografia bibliur saxismetyvelebas emyareba. simboloebiT
azrovnebas safuZveli wmida werilSi eyreba; TviT macxovari igavebiT
esaubreba ers. Tavis epistoleebSi mociquli pavle ZvelaRTqmiseul
movlenebs simbolurad ukavSirebs xolme axal aRTqmas (gal. 4; 22-26; 1
kor. 9; 9-10 da sxv.).
saxismetyvelebiTi azrovnebis centri gaxda aleqsandriuli skola. IV-
V saukuneebis qristianul samyaroSi ori warmmarTveli saRvTismetyvelo
skola arsebobda _ antioqiisa da aleqsandriisa: `aleqsandriis skolaSi
gamefebuli iyo alegoriuli, an Zveli qarTuli terminologiiT,
saxismetyvelebiTi meTodi, romelic saRmrTo teqstSi eZebda uaRresad
saidumlo azrs... antioqiis skolaSi, piriqiT, miRebuli iyo realisturi
meTodi~ (kekeliZe 1972: 180).
yoveli qristianis daniSnuleba ganRmrTobaa _ `iyveniT Tquen srul,
viTarca mamaÁ Tqueni zecaTaÁ srul ars~ (mT. 5, 48), rac iTvaliswinebs
zneobriv srulyofasa da gamudmebiT swrafvas RvTisadmi, es ki moiTxovs
saRvTo cnobierebas. liturgiaSi monawile adamianisaTvis sulieri
amaRlebuloba swored zedroulobiT ganicdeba da is simbolurad masSi
monawilec xdeba, radgan `saRvTo liturgia Tavad aris udidesi
simboluri qmedeba. saeklesio mamebi (wm. maqsime aRmsarebeli,
areopagitika, nikoloz kavasila) liturgias erTxmad uwodeben ara
mxolod saidumlos, aramed `saidumloTmcodneobas~, mistagogias. is ara
mxolod gawmends Cvens RvTaebriv cxovrebas da RvTisadmi Cvens
4444
msxverplSewirvas warmoadgens, aramed, amasTanave, gvaswavlis RvTis
sityvas, gangvicxadebs dafaruls~ (kerni 1999: 315). amaSi ki umTavres
rols SemecnebiTi funqciis matarebeli sagaloblebi asrulebs.
Zvel egviptur, indur, Sumerul, babilonur himnebSi RmerTebs
ganadidebdnen. platonis ganmartebiT, himni RvTaebisadmi aRvlenili
vedrebaa. himnebiT RvTaebas scemdnen Tayvans. netari avgustines
ganmartebiT ki, `himni esaa galoba, romelic RmerTs ganadidebs. RmerTs
Tu adideb, magram ar galob, es ar aris himni, xolo Tu galob, magram ar
adideb RmerTs, am simRerasac ar SeiZleba vuwodoT himni~.
qristianobamde da qristianobis damkvidrebis Semdegac himni RvTis
sadidebel galobad miiCneoda. termini himni qarTul sasuliero poeziaSi
ar gvxvdeba. RvTisadmi miZRvnil sagalobels qeba, Sesxma, galobani
ewodeba (grigolaSvili 2002: 66-67).
wm. grigol noselis ganmartebiT, himni aris `qristianis amaRlebuli,
RvTaebrivi cxovreba, romelic zeciurze, amaRlebulsa da RvTaebriobaze
fiqriT warimarTeba, rodesac is ufals ganadidebs ara sityvebiT, aramed
Cinebuli cxovrebiT~ (biCkovi 1999: 353).
sagalobeli miemarTeba macxovars, sauflo dResaswaulebs,
yovladwmida RvTismSobelsa da wmidanebs. amdenad, misi Tematika
SemosazRvrulia, magram ara erTferovnad gamoxatuli, radgan TiToeuli
RvTivgabrZnobili himnografi simbolurobiTa Tu saxeTa paralelizmebiT
dafarul sibrZnesac gangvicxadebda da mSvenierebasac mxolod misTvis
damaxasiaTebeli individualurobiT gvaziarebda.
revaz baramiZe simbolos ara marto mxatvrul gamosaxviT saSualebad,
aramed azrovnebis stiladac miiCnevs (baramiZe 1966: 164), romlis
gverdiTac didi adgili uWiravs alegoriasac da `xSir SemTxvevaSi
azrovnebis gamoxatvis es ori xerxi imdenad mWidrod aris
urTierTdakavSirebuli, rom maTi gaTiSva, gamijvna SeuZlebeli xdeba~
(baramiZe 1966: 175) da ganumeorebeli saxismetyvelebiTi foni iqmneba.
`ZiriTadi Tavisebureba bibliuri da qristianuli religiur-
mxatvruli saxe-simboloebisa maTi saxismetyvelebiTi moazrebaa. Zveli
qarTuli termini `saxismetyveleba~ gulisxmobs saxeobrivi gamoxatvis
sxvadasxva formas (rogorc alegoriul-simbolurs, ise saerTod
5555
tropuls). igi gulisxmobs agreTve mTlianad mxatvrul azrovnebas,
mxatvrul Sinaarss~ (bezaraSvili 1983: 66).
termini `saxismetyvelebiTi~ `Cven gvxvdeba jer kidev eqvTime
mTawmidelis mier naTargmn maqsime aRmsareblis cxovrebaSi, sadac
naTqvamia: `da gamoTargmna... saxismetyvelebiT... wmidisa Jamiswirvisa...
aRwera~ (kekeliZe 1972: 223), magram ufro garkveviT mas efrem mcire
ganmartavs. is saRvTismetyvelo Txzulebas orgvarad gaiazrebs _ 1.
ganmartebiTad, romelic nawarmoebis Sinaarsis pirdapir gagebas
gulisxmobs da 2. saxismetyvelebiTad, romelic nawarmoebis simboluri
da alegoriuli Sinaarsis gaazrebaa: `romelime ganmartebiT Targmnis
muÃlsa da romelime saxis-metyuelebiT; da ara xolo orni da organ;
aramed TÂT igive erTi da erTsa Sina adgilsa ganhmartebsca da
saxismetyuelebsca masve da erTsa muÃlsa... yovelsave muÃlsa
saxismetyuelebaÁ SesaZlebel ars ara erTi saxe oden, aramed
mravalsaxedca~ (SaniZe 1968: 82).
eqvTime koWlamazaSvili daviT winaswarmetyvelis SegonebebSi _
`ugalobdiT ufalsa galobiTa axliTa~ (fs.149, 2) da `ugalobdiT mas
mecnierebiT~ (fs. 46, 8) himnografiasa da mis daniSnulebas moiazrebs:
``galoba axali~ moaswavebs saeklesio himnografias, romelic
qristianuli eklesiis dafuZnebisTanave Caisaxa da misi ganviTareba
dRemde ar Sewyvetila. sxvadasxva drois himnografebi gansxvavebuli
maneriT, mxatvruli saxeebiT, saRmrTo istoriisa da saRvTismetyvelo
moZRvrebis axleburi gadmocemiT Txzavdnen liturgikuli daniSnulebis
dasdeblebs, stiqaronebs, kanonebs da sxva saxis himnebs. amasTanave,
sagalobelTa mravalferovneba ar unda gamxdariyo saRmrTo moZRvrebis
gayalbebis, mwvaleblobis wyaro. amitom gansakuTrebiT yuradsaRebi iyo
am mxriv daviT mefis miTiTeba: `ugalobdiT mas mecnierebiT~. `mecniereba~
anu codna sWirdeboda himnografs imisaTvis, raTa sworad gaego saRmrTo
werilis esa Tu is saxe; jerovnad daekavSirebina isini erTmaneTTan, ar
eRalatna zomierebisaTvis, ar daerRvia sarwmunoebis dogmati~
(koWlmazaSvili 1990: 7). es `mecniereba~ rom marTlac aucilebeli
faqtori iyo, iqedanac Cans, rom himnebSi ramdenime dargia dakavSirebuli
erTmaneTTan _ Teologia, heortologia, egzegetika, polemika, kanonika;
6666
amave dros, himnografiuli Janri avtorisagan mravalmxriv SemoqmedebiT
niWsac moiTxovda, radganac sagalobelSi yovelive es umetesad
saxismetyvelebiTi sistemiT gamoixateboda, rac msmenels
inteleqtualuradac zrdida da esTetikur siamovnebasac aniWebda.
axali galobis arss netari avgustines TvalTaxedviT gvamcnobs l.
grigolaSvili, romlis Tanaxmadac axali galoba siyvarulia: `netari
avgustines Tanaxmad, axali galoba mowodebulia, aRadginos codviT
dacemis Sedegad darRveuli harmonia samyarosi. misive azriT, darRveuli
taZris nangrevebze unda aRimarTos axali taZari _ axali saxli RvTisa,
msoflio eklesia, romelic siyvarulis meSveobiT dedamiwaze da mTel
universumSi aRadgens harmonias. am gziT axali galoba uSualod
ukavSirdeba axali samyaros Seqmnis process: `Tu mTeli dedamiwa
warmoTqvams axal galobas, maSin nageboba axali taZrisa xorcs Seisxams
swored axal galobaSi. TviT galobaa es nageboba, Tu Zvel yaidaze ar
mReri~... `ase rom, ganagrZobs netari avgustine, _ mTeli dedamiwa
warmoTqvams axal galobas, mTel dedamiwaze Sendeba saxli, mTeli
dedamiwaa saxli RvTisa~ (grigolaSvili 2002: 73).
sagalobeli ori tipisaa _ 1. RvTis, sauflo dResaswaulebisa da
RvTismSoblisadmi miZRvnili da 2. wmidanebisadmi miZRvnili. Cveni
kvlevac am ori mimarTulebiT warvmarTeT.
himnografia sargeblobs bibliiTa da masze damyarebuli
saRvTismetyvelo literaturiT. masSi mravali problemaa aRZruli,
magram erTi Temis farglebSi SeuZlebelia himnografiis wyaroebis
mTeli sisruliT warmoCena da yoveli problemis ganxilva, amitom
ZiriTadad SemovifargleT konkretul Tematikaze bibliuri wyaroebis
damowmebiTa da gaanalizebiT.
Temis pirvel nawilSi ganvixileT sauflo dResaswaulebisa (aRdgomis
brwyinvale dResaswaulisadmi miZRvnili sagaloblebis garda) da
RvTismSoblisadmi miZRvnili sagaloblebis saxismetyvelebiTi aspeqti,
rac, faqtobrivad, maTi erTad Tavmoyris, TiToeuli dResaswaulis
mixedviT dalagebisa da ganxilvis pirveli mcdelobaa; naSromis meore
nawilSi ki ganvixileT qarTveli wmidanebisadmi (abo tfileli,
konstanti kaxi da ilarion qarTveli) miZRvnili sagaloblebi da maTi
7777
mimarTeba hagiografiul TxzulebebTan, sadac SevecadeT warmogveCina,
erTi mxriv, Tu rogoraa gandidebuli zeSTasofelSi damkvidrebuli
wmidani _ macxovars miaxloebuli adamiani, romelmac Tavisi
srulqmnilebis gza qristes baZviT ganvlo, Tavad ki misabaZi Seiqmna sxva
qristianisaTvis da, meore mxriv, sagaloblisa da hagiografiuli
Txzulebis Tematur-saxismetyvelebiTi paralelebi.
am sakiTxebTan dakavSirebiT ganvizraxeT wyaroebis moZieba, damowmeba
da gaanalizeba, raTa gveCvenebina, Tu raoden Rrma ganaTlebas flobdnen
himnografebi da raoden maRali sulieri da inteleqtualuri done unda
hqonoda sagaloblis aRmqmelsac.
mtkicebas ar saWiroebs TviTon is faqti, rom himnografia, rogorc
qristianuli xelovnebis nawili, saRvTo werils efuZneba, bibliuri
wyaroebiT sazrdoobs da wmida werilis simboluri ena iqca mis
safuZvlad, magram, imavdroulad, himnografia zogadesTetikuri
parametrebiTac xasiaTdeba, rac mis mxatvrulobasa da lirikulobas
ganapirobebs. mxatvruli interpretaciebi qmnis esTeturobis gancdas.
Tumca, am SemTxvevaSic misi masazrdoebeli wmida werilis saxe-
simboloebi da alegoriul-igavuri metyvelebaa.
sagaloblis srulyofili aRqmisa da SefasebisaTvis aucilebelia
saxismetyvelebiTi analizi, rac saSualebas iZleva, warmovaCinoT is
siRrmiseuli fenebi, rac mTlianobaSi sagaloblis funqcias
warmoadgens. amitomac sauflo dResaswaulebisadmi miZRvnili
sagaloblebis magaliTze SevecadeT gveCvenebina himnografiuli
saxismetyvelebis ganviTareba, misi tradicia; warmogveCina is funqciebi
da saxismetyvelebiTi aspeqti, romlebic erTianobaSi qmnian himnis
saRvTismetyvelo da poetur plans.
8888
nawili Inawili Inawili Inawili I
sauflo dResaswaulebisadmi miZRvnil sagalobelTa wyaroebisauflo dResaswaulebisadmi miZRvnil sagalobelTa wyaroebisauflo dResaswaulebisadmi miZRvnil sagalobelTa wyaroebisauflo dResaswaulebisadmi miZRvnil sagalobelTa wyaroebi
$1. bibliuri saxismetyvelebis zogierTi $1. bibliuri saxismetyvelebis zogierTi $1. bibliuri saxismetyvelebis zogierTi $1. bibliuri saxismetyvelebis zogierTi aspeqti aspeqti aspeqti aspeqti
qristeqristeqristeqristeSobisadmi miZRvnil sagaloblebSiSobisadmi miZRvnil sagaloblebSiSobisadmi miZRvnil sagaloblebSiSobisadmi miZRvnil sagaloblebSi
...`da Sva Ze igi misi pirmSoÁ da SexÂa igi saxuevliTa da miawvina igi
bagasa~ (lk. 2; 7). ase iSva beTlemSi yovladwmida RvTismSoblis mier Ze
RvTisa _ ieso qriste. macxovris SobiT pirvelcodviT dacemuli adamiani
ufals mieaxla da aRdga darRveuli kavSiri. RmerTma ar gawira
kacobrioba da mxsnelad Tavisi Ze mouvlina, riTac aRasrula Tavisi
danapirebi adamis modgmisadmi.
qristes Soba Seiqna dasabami axali cxovrebisa, romelic axali
moZRvrebiT iyo gajerebuli da axal adamians moiTxovda. `da aResruleba
is, rac yvela siaxleze uaxlesia, rac mxolod siaxlea mzis qveS, riTac
saCinovdeba RvTis usasrulo Zliereba, radgan ra aris imaze ufro
aRmatebuli, RmerTi rom adamiani xdeba?~ (damaskeli 2000: 105-106). es
udidesi movlena, bunebrivia, jerovnad iqna gandidebuli himnografTa
mier, romlebic ZiriTadad bibliuri wyaroebiT sazrdooben.
RvTis mier Seqmnil samyaroSi adamisa da evas SecodebiT dairRva
harmonia, ris gamoc pirveli adamianebi gamoZevebul iqnen samoTxidan: `da
ganÃada adam da daamkÂdra igi winaSe saSuebelsa samoTxisasa da daawesa
qerobini da motyinare maxÂli iqcevisi dacvad gzasa xisa cxorebisasa~
(Ses. 3; 24). mxolod qristes Sobis Semdeg gaixsna sasufevlis daxSuli
kari adamianisaTvis. `romelman dahÃsna mterobaÁ pirveli Soris caTa da
queyanisa~ (ingoroyva 1913: 80) _ ioane mtbevari Sobis sagalobelSi
moxmobil casa da qveynis mterobaSi uflisagan adamianis daSorebas
gulisxmobs. saerTod, es Tematika Sobis sagaloblebSi mkveTradaa
aqcentirebuli _ swored uflis SobiT dasrulda `mteroba~ RmerTsa da
adamians Soris. evas mier qmnili pirvelcodva ganqarda, adami kvlav
Seimosa uflis madliT da urCebiT qvedacemuli macxovris SobiT
zeamaRlda. aqve yuradRebas mivaqcevT macxovris aRmniSvnel mimarTebiT
9999
nacvalsaxelze `romelman~. sasuliero poeziaSi is xSirad gamoiyeneba
qristes epiTetad. metic, am nacvalsaxeliT iwyeba mravali
himnografiuli nawarmoebi (maT Soris daviT aRmaSeneblis `galobani
sinanulisani~ da, rac mTavaria, SoTa rusTvelis `vefxistyaosani~)
(janaSvili 1891; imedaSvili 1989).
wm. grigol noseli macxovris amqveynad mosvlis Jams adamianTa codvis
gardametebas ukavSirebs. ufali movida, `raJams arRaravin iyo
gulisÃmis-myofel, arca gamomeZiebel RmrTisa, raJams-igi yovelTave
miaqcies da erTbamad uÃmar iqmnnes, raJams yovelnive Seiyennes codvasa
queSe; raJams gardaeria codvaÁ, da Tavsa borotTasa aRiwia
uSjuloebisa wyudiadi~ (noseli 2006: 8).
macxovari iSva beTlems. iosebi midioda nazareTSi, radgan keisris
brZanebiT sayovelTao aRwera iyo gamocxadebuli: `maT dReTa Sina
gamoÃda brZanebaÁ agÂstos keisrisagan aRwerad yovlisa soflisa~ (lk. 2;
1). ioane mtbevari mihyveba saxarebiseul narativs da yuradRebas
amaxvilebs im faqtze, rom macxovari Cveulebrivi mokvdaviviT aRiwera:
`brZanebiTa agÂstos keisrisaÁTa msgavsad monaTa aRiwere qristÀ~
(ingoroyva 1913: 82). igive Tematika ufro vrcladaa warmodgenili erT-
erT sagalobelSi, romelic daculia 1740 wlis sadResaswauloSi:
`qristes ÃorcTSesxmiTaÁ mraval RmrTaebaÁ kerpTaÁ dadumna, erTmefe
iqmnes yovelni qalaqni da erTRmrTaebaÁ rwmena da aRiarnes yovelTa
warmarTTa, aRiwernes erni brZanebiTa miT keisrisiTa da aRÂwereniT
morwmuneni saxeliTa RmrTisa CuenTÂs gankacebulisaÁTa~ (A-151:220r).
sayovelTao aRwerisas macxovris Sobas wm. ioane damaskeli sjulis
aRsrulebad xsnis: `vinaÁTgan man Tavadmanca hromTa Ãelmwifebasa TÂsisa
dedisa aRwera aufla dasamtkiceblad sjulTa ganwesebulTa, rameTu
maSin daemtkicnebis sjuli sameufo, raJams pirvelad sjulismdebelman
misman mefeman aRasrulos sjuli igi, da aResrulebis sityuaÁ igi
winaÁswarmetyuelisaÁ, romelsa ityÂs, viTarmed gamobrwyindes dReTa
misTa simarTle da mravali mSvidoba~ (damaskeli: Q-702: 53v).
beTlems ioane mtbevari `pirmetyuelTa sazrdelad~, sulieri puris
samkvidreblad saxeldebs: `saxlad purisa mis ukudavebisa gamoCnda
beTlemi~ (ingoroyva 1913:75). TviT saxelwodeba beTlemi `puris saxls~
10101010
niSnavs. esec niSandoblivia, radgan puri macxovris simboloa, rac
saxarebaSi dasturdeba: `rameTu puri RmrTisaÁ ars, romeli gardamoÃda
zeciT da mosca cxorebaÁ sofelsa~ (in. 6, 33).
saxarebidanvea cnobilia, rom qriste beTlemSi iSva, RvTismSobelma
dedam `miawvina igi bagasa, rameTu ara iyo maTA adgil savanesa mas~ (lk.
2; 7). beTlemis gamoqvabuli Seiqna wyaro cxovrebisa, romlis Sesmasac,
anu ufalTan siaxloves, eswrafodnen Zveli aRTqmis winaswarmetyvelebi.
am molodinis saintereso saxismetyvelebiTi gaazrebaa erT-erT
sagalobelSi: `samoTxisa igi Sinagan qvabisa mun gamogÂCnda Ziri
mourwyveli, momcenare Sendobisa, mun ipova wyaro aRmouTxreli,
romlisa sumad suroda pirvel daviTs, mun qalwulman Sva CCÂli,
romelman meyseulad daacxro wyurvili adam da daviTisi~ (A-151: 226v-
227r). marTlac, mxolod axla, rodesac qalwulma Sva macxovari,
meyseulad dacxra adamisa da daviTis wyurvili, e. i. dasrulda maTi
(Zveli aRTqmis marTalTa) yofna sikvdilis aCrdilSi. swored aqedan
gamomdinare mimarTaven himnografebi beTlems udidesi sixaruliT:
`ixarebd beTlem~ (ingoroyva 1913: 72); sadac iqmna `bagaÁ viTarca saydari,
romelsa Sina qalwulman miawvina~ (ingoroyva 1913: 69). raoden saocaria,
rom `naTeli naTlisagani datevnul iqmna quabsa Sina~ (ingoroyva 1913:
197). macxovris gamoqvabulSi Sobas wm. ioane damaskeli RvTis udides
wyalobad miiCnevs: `meufeman, romeli dautevnel ars mciresa quabsa Sina,
jer iCina datevna, romelsa cani saydrad hqonan da queyana kvarcxlbekad
ferxTa misTa, queyanad gardamoxda, raTa didiTa miT cTomiTa dacemuli
igi kaci da qvab avazakad qmnili SecvalebiTa xatisaTa... ZlierebiTa
ubrwyinvalesad sikeTed da Suenierebad ganabrwyinvos~ (damaskeli: Q-702:
54r). amitomac es Tematika erTnairad aisaxa RvTismetyvelebasa da
himnografiaSi.
ufali iSva, rogorc Cveulebrivi yrma. saRvTismetyvelo swavlebiT,
amiT ufalma gvaCvena, rom swored simdableSia sidiade. am simdableze
mianiSnebs himnografic: `viTar-me quabman kninman dagitios, sityuao, caTa
dautevnelo, raÁ-me ars didi ese siglaxakeÁ Seni, romelsa CuenTÂs Tavs-
ideb, saxiero~ (A-151: 224r); calke gansaxilveli saxe-simboloa baga,
sadac axalSobili yrma miawvina yovladwmida dedam. baga pirutyvTa
11111111
sadgomia. is simbolurad gamomxatvelia RvTis mcnebis damrRvevi
adamianisa, romelic pirutyvqmnili iyo da swored misTvis gankacda
RmerTi, raTa RvTis sibrZnesTan kvlav eziarebina igi. bagac amis
simboluri gamoxatulebaa: `RmerTi, saydarTa xeruvimTa mjdomare bagasa
pirutyuTasa miiwvinebis, raÁTa kacni pirutyuqmnilni RmrTis mecnierebad
moiyvannes~ _ ganmartavs wm. ioane damaskeli (damaskeli: Q-702: 54r).
pirutyvqmnili adamianis Tema sagaloblebSic gvxvdeba _ ufali,
romelic `pirvel saukuneTa iSev mamisagan da aRsasrulsa yovelsa
gankacen qalwulisagan da bagasa Sina miiwvine, viTarca CCÂli, raÁTa
iÃsne sofeli pirutyuÀbisagan gankacebiTa SeniTa~ (A-151: 225r).
da ratom `qvabsa Sina?~ uflis gamoqvabulSi Sobis alegoriasa da
adamianis pirutyvqmnilobas ganmartavs wmida grigol noseli: `raÁ ars
Zali quabsa Sina Sobisa uflisaÁ∗, anu Tu bagasa Sina miwvenisaÁ, da Jamsa
mas xarkTa aRwerisasa gankacebaÁ misi? _ ese igi ars, rameTu, viTarca-igi
wyevisagan Sjulisa Ãsnisa CuenisaTÂs iqmna igi wyevasa queSe da
wylulebani Cuenni Tavs-isxna, raÁTa wylulebiTa misiTa ganvikurnneT
Cuen, egreTve moxarkeTa mier aRweraÁ Tavs-idva da xarkTa Tanamdeb iqmna,
raÁTa Cuen xarkTagan ganguaTavisuflnes, romelni-igi sikudilisagan
migueÃdebodes Cuen samaradisod.
da quabisa mis mier, romelsa Sina iSva ufali, unaTloÁ ese da
ÃurelTa Sina dafaruli cxorebaÁ kacTaÁ gulisÃma-yav, romelTa Sina
STavida da bnelTa Sina da aCrdilTa sikudilisaTa msxdomareTa
gamouCnda da naTlad RmrTeebisa aRiyvanna, xolo saxuevelTa maT mier,
romliTa SeixÂa, sakrvelni codvaTa CuenTani ganxeTqna da kualad, bagaÁ
pirutyuTaÁ ars gansasuenebeli, romelsa Sina sityuaÁ miiwvina, raÁTa
icnas Ãarman momgebeli TÂsi da virman bagaÁ uflisa TÂsisaÁ.
Ãarad gulisÃma-yav Sebmuli uRelsa Sjulisasa, xolo virad
tÂrTismkrebelad _ codviTa kerpTmsaxurebisaÁTa datÂrTuli da
damZimebuli. aramed pirutyuTa da oTxferÃTa momzavebeli sazrdeli
TivaÁ ars, viTarca weril ars, viTarmed: `romelman aRmoucenis TivaÁ
pirutyuTa~, xolo pirmetyueli cxoveli puriTa izardebis. amisTÂsca
∗∗∗∗ xazgasma yvelgan Cvenia.
12121212
bagasa Sina pirutyuTasa miiwvina puri igi ukudavebisaÁ, romeli zeciT
gardamoxda, raÁTa, ixilon raÁ pirutyuTa gemoÁ pirmetyuelTa
sazrdelisaÁ, pirmetyuel iqmnnen da ganbrZndnen~ (noseli 2006: 19-20).
es Tema gvxvdeba wmida grigol RvTismetyvelis Sobis sakiTxavSi:
`Tayuanis-ec bagasa, romlisagan gamoizarde sityÂTa, raJams-igi iyav
usityuel; ican, viTarca Ãarman momgebeli TÂsi, gibrZanebs Sen esaia da
viTarca virman _ bagaÁ uflisa TÂsisaÁ~ (wm. grigol RvTismetyveli 1998:
40).
rogorc vnaxeT, gamoqvabuls sulieri Tvisebebi aqvs miniWebuli.
swored amiT iyo ganpirobebuli, rom `mRvimis saxe hqondaT taZrebs...
xSirad qristianul taZrebs mRvimeebSi aTavsebdnen, an kldeebSi
gamokveTdnen. TviT taZar-mRvimes samyaros modelis funqcia ekisreboda~
(sulava 2004: 220). am saswauliT `qvabi caTa emsgavsa, qalwuli _
qerabinTa, xolo SobaÁ saxe iqmna samyaroÁsa~ (A-151: 224r), radganac `iesos
Sobis adgili da garemo adamisa da evas codviTdacemamdel cxovrebas
mogvagonebs samoTxeSi... iesos xorcieli gvami moTavsebul iqna kldeSi
mRvimed gamokveTil saflavSi, sadac adre aravin yofila dakrZaluli, e.
i. mRvimis saxeSi Sezavebulia sicocxle, sikvdili da aRdgoma~ (sulava
2004: 220).
sagaloblebSi axalSobili macxovris Tayvaniscemis Tematikac
sxvadasxva aspeqtiT warmoCndeba. axalSobil macxovarTan pirvelad
mwyemsebi midian: `sixaruliT beTlemad mirbiodeT~ (ingoroyva 1913: 74).
wmida mamaTa ganmartebiT, aqac uflis simdable Cans. masTan pirvelad
mwyemsebi, bunebis namdvili Svilebi, midian, romelTac mxolod TavianTi
gulis saganZuris mirTmeva ZaluZT, romelic rwmeniT, morCilebiTa da
simdabliTaa savse. mwyemsi, aseve, simboloa macxovris, radgan igia
sulieri mwyemsi morwmuneTa, rCeuli faris winamZRoli. `me var mwyemsi
keTili; mwyemsman keTilman suli TÂsi dadvis cxovarTaTÂs~ (in. 10, 11).
mwyemsi, rogorc uflis simbolo, fsalmunSic dasturdeba: `romeli
hmwysi israelsa moixile, romeli uZRÂ viTarca cxovarsa iosebsa~ (fs.
79). amitomac moixsenebs himnografi macxovars mwyemsis metaforiT:
`SecTomilTa TÂs moZiebad moxvedi mwyemsi Zlieri dRes mTiT CrdiloÁT
maRnarTaÁT~ (A-151: 227v). ase rom, `mwyemsi RvTis metaforad da cxvari,
13131313
kravi _ RvTis mosavTa, Seuvali popularobiT sargeblobs bibliaSi da
misi gavleniT _ sasuliero mwerlobaSic~ (mosia 1997: 49). mwyemsis
metaforas vxvdebiT esaias winaswarmetyvelebaSi (es. 40, 11); ezekielis
winaswarmetyvelebaSi (ez. 34; 23); maTes saxarebaSi (mT. 9, 36).
mogvianebiT axalSobilTan mogvebi midian. mwyemsTagan gansxvavebiT
isini sibrZniT arian aRWurvilni. wmida mamaTa ganmartebiT, gulis
ubraloebasa da keTilsindisier sibrZnes erTnairad mihyavs adamiani
uflamde. mxolod esaa, rom mwyemsTa gza pirdapiri, mokle da iolia
(isini angelozma miiyvana), xolo mogvTa _ Zneli da saxifaTo. ioane
mtbevaris sagalobelSi gamoxatuli mogvebis saxec saxarebiseulia.
aRmosavleTiT varskvlavi miuZRoda maT qristesken _ `varskulavisa mier
euwya SobaÁ Seni... moguTa~ (ingoroyva 1913: 75), romelsac oqro, muri da
gundruki Seswires. mogvTa mier Sewiruli ZRvenis Sesaxeb daviT
mefsalmunec galobs: `muri, Staxsi da kasiaÁ samoselTagan SenTa~ (fs.
44). wmida mamaTa ganmartebiT, simboluri datvirTva aqvs am ZRvens _
gundruki Seswires, rogorc mefes; oqro _ rogorc meufes, xolo muri _
rogorc CvenTvis, kacobriobisaTvis, jvarcmad ganmzadebuls. maT am
ZRveniT RmerTad da kacad aRiares macxovari, rogorc amas
sagalobelSic vxvdebiT: `varsklavman moguTa Ze maRlisa aCuÀna, romeli
pirvel mzisa Sobil ars zecas, qvabsa Sina dRes Sekruli saxuÀveliTa
poves codvaTa daÃsnad da sixaruliT Sewirnes ZRuÀni, RmerTad da
kacad qadages~ (A-151: 225v).
`saxarebis dedanSi sityva `mogvi~ JRers, rogorc `magi~ (µαγοι), rac
saerTod ewodeba jadoqrobaSi daxelovnebul adamianebs; Zvelad ki
antikur dros sityva `mags~ iranuli religiis qurumebs uwodebdnen,
rogorc es aRniSnuli iyo da swored maT sces pirvelebma Tayvani
warmarTTagan RmerTkacs bagaSive~ (jafariZe 1994: 118-119). episkoposi
anania jafariZe aRniSnavs, rom msoflioSi `erTaderTi religia, romelic
icnobda mesianizms (igulisxmeba bibliuri samyaros gareT), esaa
mesianizmi zaraStutrasi... swored zaraStutras qurumebi _ mogvebi _
mividnen pirvelni Cveni macxovris iesos Sobisas mis Tayvanissacemlad,
swored isini elodnen mis mosvlas am qveynad da pirvelebma Seityves es~
(jafariZe 1994: 118), rasac im faqtiT xsnis, rom `magebi aswavlidnen, rom
14141414
garkveuli drois Semdeg mxsneli dedamiwaze movidoda, raTa boroteba
daemarcxebina. am rwmeniT xom ar gahyvnen iraneli mogvebi beTlemisaken
varskvlavs?~ (jafariZe 1994: 119).
mogvTa sparsul warmoSobas sagalobelSic vxvdebiT: `sparsTa mefeTa
cnes WeSmaritad da gulis-Ãma yves, viTarmed iSva meufe caTa
brwyinvalisaÁ varsklavisa ZRomiTa da moiwivnes beTlems moswrafed da
ZRuÀni rCeuli miupyres mas~ (A-151: 222v); `pirvel Zeni daviTisni
wartyuÀnil iyvnes asulTagan babilovnisaTa, xolo dRes moiwinnes mier
moguni asulisa daviTisisaÁ ZRunisa Sewirvad~ (A-151: 227r). am
sagalobelSi daviT mefis garSemo erTmaneTTan saxeTa paralelizmiTaa
dakavSirebuli Zveli da axali aRTqmis istoriebi _ ebraelTa eris
(daviTis asulTa Zenis) babilonSi tyved wayvana da mravali wlis Semdeg
babilonidan mosuli mogvebis mier daviTis asulisagan Sobili Zis
Tayvaniscema, rac ipodigmur-paradigmuli saxismetyvelebis iers iZens.
sainteresod akavSirebs wmida grigol noseli mogvTa Tayvaniscemis
epizods balaam winaswarmetyvelTan: `ismine sityuaÁ balaam misnisaÁ,
romeli-igi zegardamoÁTa ZaliTa ucxoTeslTa maT winaswarmetyuelebiT
miuTxra da Tqua: viTarmed: aRmobrwyindes varskulavi iakobisgan. xedav-a,
rameTu moguni, romelni-igi iyvnes naTesavisa misisagan, mamisa maTisa
moswavebulsa mas varskulavsa da axalsa mas missa aRmobrwyinvebasa
samaradisod moelodes, da yovladve imsturobdes~ (noseli 2006: 10).
balaamis saxes sagalobelSic vxvdebiT: `viTarca pirvel balaami, iyvnes
moguni miwevnil sibrZnesa mas varskvlavT ricxÂsasa, xolo Sen axare
maT, rameTu aRmobrwyindi varsklavi iakobisgan qriste da warmarTni
Sehkriben~ (A-151: 225v-226r). am SemTxvevaSic paralelur saxeTa
gamoyenebiT avtorma mianiSna, rom uflis qmedeba zedroulia, uwyvetia
da konkretul istoriul drosa da CarCoSi ar vrceldeba.
saxarebiseulia sagaloblebSi warmoCenili SeZrwunebuli herodes
saxe. rodesac mogvebisagan gaigo, rom iSva `meufe huriaTaÁ~ _ `viTarca
esma ese herodes mefesa, SeZrwunda~ (mT. 2; 3) da gamoikiTxa dro da
adgili qristes Sobisa. `SiSiT SeZrwunda herode... zakuviT gamoikiTxvida
JamTa~ (ingoroyva 1913: 78).
15151515
saRvTismetyvelo literaturidan cnobilia, rom Zveli aRTqma aris
simboluri gaazreba RvTis gankacebisa, kacobriobis mosamzadebeli
periodi macxovris misaRebad, rac ZiriTadad winaswarmetyvelTa mier
iqna gancxadebuli. bibliuri saxeebis warmoCenisas himnografebi swored
mamaTavrebsa da winaswarmetyvelebs mimarTaven. aq unda aRvniSnoT erTi
ram _ konkretul pirovnebebs himnografebi pirdapir mimarTaven, xolo
faqtebs, romelTa simboluri azric winaswarmetyvelebaa, mxolod
aluziurad asaxaven, radganac dro da am droSi ganfenili movlenebi
himnografiisaTvis `uJamo Jamia~ da es Janruli specifika misi erT-erTi
Tvisebrivad ganmasxvavebeli niSania.
Sobisadmi miZRvnil sagaloblebSi uxvadaa warmodgenili
winaswarmetyvelTa saxeebi, gansakuTrebiT ki winaswarmetyvel esaiasi.
rogorc cnobilia, pirvelad esaiam iwinaswarmetyvela qalwulisagan Ze
RvTisas Soba. esaias winaswarmetyvelebasa da qalwulisagan macxovris
Sobaze saubrisas grigol noseli msmenelis yuradRebas im faqts
miaprobs, rom bunebis Semoqmedi bunebis kanonebs ar emorCileba: `ismine
esaÁasica, romeli-igi ÃmamaRlad da RvTivbrwyinvaled RaRadebs,
viTarmed: yrma iSva Cuenda da Ze mogueca Cuen. da misve
winaÁswarmetyuelisagan iswave, Tu viTar iSva yrmaÁ ese, da viTar mogueca
Ze. SjulTaebr-me-a bunebisaTa?
_nu iyofin, _ ityÂs winaÁswarmetyueli, rameTu SjulTa bunebisaTa
meufe bunebaTaÁ ara hmonebs.
gÂTxar ukue, gÂTxar Cuen, Tu viTar iSva yrmaÁ ese!
da igi ityÂs, viTarmed: `aha esera qalwuli miudges da Sves Ze, da
uwodian saxeli misi emmanuel~, romel ars gamoTargmanebiT: `Cuen Tana
RmerTi~ (noseli 2006: 11). esaias winaswarmetyvelebaze miniSnebebs Zalian
xSirad vxvdebiT ioane mtbevaris Sobis sagaloblebSi _ `dRes
aRyuavilna kuerTxi esaias qadagebuli~ (ingoroyva 1913: 81); aq saubaria
RvTismSoblis mier macxovris Sobis Sesaxeb esaias winaswarmetyvelebaze:
`da gamovides kuerTxi Zirisagan iesessa da yuavili Zirisagan aRmoÃdes~
(es. 11; 1);
uflis xilvisas esaias misi gandideba moesurva. maSin erTma serafimma
zeciuri sakurTxevlisagan marwuxiT nakvercxali Seaxo mis bages, ris
16161616
Semdegac ufalma esaia saqadageblad gauSva iudevelebTan. wmida mamaTa
ganmartebiT, nakvercxali macxovris simboloa, xolo marwuxi _
RvTismSoblisa, mTlianad es movlena ki simboluri saxea qalwulisagan
macxovris Sobisa, romlis pirvel mqadagebladac mogvevlina esaia.
amitomac aisaxa qristes Sobis sagaloblebSi: `nakuercxali igi, romel
pirvel marwuxiTa Seexo bageTa esaias~ (ingoroyva 1913: 71).
TviT macxovars ieses STamomavals uwodebs ioane mtbevari: `romeli
aRmoscenda morCTagan iesÀsTa~ (ingoroyva1913: 81). iese daviT mefsalmunis
mama iyo _ `wargavlino Sen beTlemad iesesa, rameTu gamovirCie Cemdad
ZeTagani iesesTa mefed~ (I mefeTa; 16;1). maTes saxarebis I TavSi qristes
Sesaxeb maxarebeli gvamcnobs: `wigni Sobisa iesu qristesi, Zisa daviTisi~
(mT.1; 1). amiT maxarebelma iudevelebs auwya, rom swored im mesiaze _
qristeze gelaparakebiT, romelsac Tqven moeliT, rogorc daviTis Zeso.
amave dros, maTe maxarebeli, CamoTvlis ra uflis _ ieso qristes _
winaprebs, gvauwyebs: `abraham Sva isak, isak Sva iakob, iakob Sva iuda da
Zmani misni~ (mT. 1; 2). amasve gulisxmobs himnografi, roca macxovars
iudas Teslisagan warmoSobilad moixseniebs: `Semosna Ãorcni
Teslisagan iudaÁsisa~ (ingoroyva 1913: 69); macxovris iudasagan
warmomavlobas fsalmunSic vxvdebiT: `gamoirCia man Tesli iudaÁsi~ (fs.
77).
arc daviT mefsalmune darCenila himnografTa yuradRebis miRma:
`ixarebd daviT saRmrTo mgalobelo~ (ingoroyva 1913: 199). rogorc
saRvTo swavlebidan cnobilia, iovelma iwinaswarmetyvela yovel
morwmuneze suliwmidis mofena mesiis dros: `mivhfino sulisagan Cemisa
yovelsa zeda Ãorcsa da winaswarmetyuelebden Zeni Tquenni da asulni
Tquenni~ (ioveli; 2; 28), amitomac moixmobs ioane mtbevari iovelis saxes
_ dRes `Zlierad ganscxrebis sixaruliT iovel RmerTSemosili~
(ingoroyva 1913: 85). aseve, mesiis mosvlas elodeba solomon mefe,
igavTmTqmeli. amitomac Sobis dResaswauls isic xarobs: `romelmanca
gamoiRo yuavili sulneli, viTarca Tqua pirvel solomon, igavTa
sibrZniT gamometyuelman (ingoroyva1913: 89). aRsaniSnavia winaswarmetyvel
ambakumis saxe. man RvTis _ macxovris _ qveynad gamocxadeba
iwinaswarmetyvela: `RmerTi TemaniT movides da wmidaÁ mTisagan
17171717
CrdiloÁsa maRnarisaÁsa~ (ambak. 3; 3). sixaruliT mimarTavs avtori
ambakums: Seni Tqmuli aRsrulda `ambakum RmrTisa mgalobelo~
(ingoroyva 1913: 85); `ubiwoÁsagan qalwulisa pirvelve qadaga ambakom~
(ingoroyva 1913: 197).
saerTod, uflis gankaceba TiTqmis yovelma winaswarmetyvelma iqadaga
da ai, aRsrulda `Tqumuli misebr winaÁswarmetyuelTaÁsa _ ganhkacen
qristÀ~ (ingoroyva 1913: 199). sainteresoa daniel winaswarmetyvelis saxe
sagaloblebSi. danielma iwinaswarmetyvela mesiis mosvlis dro (danieli;
9; 24-27), amitom Sobis sagaloblebSi misi saxec figurirebs: `daniel
pirvel gixila mTad~ (ingoroyva 1913: 72); ezekiel winaswarmetyveli
modrekilis sagalobelSi danielTanaa dakavSirebuli: `RmerTSemosilo
ezekiel danielis Tana~ (ingoroyva 1913: 199). ezekieli RmerTSemosilia
imdenad, ramdenadac man winaswarmetyvelebis kurTxeva Tavad uflisgan
miiRo, SeWama ra uflis gamowvdili gragnili warweriT: `godeba, da
oxvra, da mwuxareba~. swored amis Semdeg Seicno, rom yvelaferi am
samyaroSi uflis nebiT xdeba da afxizlebda ers, axsenebda, rogor
gamoirCia is sxva xalxTa Soris (ezek. 16: 1-16; 58-60; 62-63).
macxovris Sobis alegoriebs xSirad vxvdebiT Zvel aRTqmaSi da
rogorc ukve aRvniSneT, is aluziurad aisaxa sagaloblebSi. erT-erTi
aseTi epizodia moses mier RvTis xilva Seuwveli mayvlis saxiT.
Seuwveli mayvali simboloa RvTismSoblisa, romlisganac iSva qriste;
`da ixila, viTarmed mayulovansa aRatydebis cecxli da mayuali igi ara
Seiwuebis~ (gamos. 3; 2). am epizodis Sesaxeb gvauwyebs ioane mtbevari:
`SobaÁ Seni... winaÁswar ixila mose winaÁswarmetyuelman odesme mTasa
sinasa Soris mayulovansa~ (ingoroyva 1913: 83); moses am xilvas, romelic
pirveli Teofaniaa, ganmartavs wmida grigol noseli Sobisadmi miZRvnil
homiliaSi: `da didica mose amasve pirsa moaswavebda, viTar me vhgoneb,
naTlisa mis mier saRmrTosa, romeli igi eCuena mas, raJams mayulovansa
mas cecxli aRatydeboda, xolo mayuali igi ara Seiwuveboda misgan,
rameTu ityÂs, viTarmed: `warvide da vixilo xilvaÁ ese didi~. da viTar
me vityÂ, ara adgiliT warslvasa uwoda warslvad, aramed Sua-
SemosrulTa maT JamTa gardaslvasa, rameTu maSin gamosaxuli igi
cecxlisa mier da mayulisa, Sua-SemosrulTa maT JamTa gardaslviTa,
18181818
gancxadebulad saidumlosa mas Sina qalwulisasa srul-iqmna, rameTu,
viTarca-igi mun egzebisca mayuali igi da ara Seiwuvis-ca, egreTve aqa
qalwuli, da Sobs-ca naTelsa mas usxeulosa, da uxrwneladca hgies~
(noseli 2006: 11-12). mayvlovanisa da Sobis, macxovrisa da moses
simboluri kavSiria gancxadebuli sagalobelSi: `saSoiT wmidisaT
sityuaÁ RvTisa gamoCnda, msgavsad mayvlisa, ara Seiwva misgan SezavebiTa
bunebisa kacTasa da evas wyeva daÃsna pirvel yofili~ (A-151: 225v);
`warÃda saxe sjulTa maT pirvelTa da gamoCnda madli dRes da viTarca
mayvali ara Sewva cecxlman aRgzebulman, egreTve qalwuli ego
qalwulad uvnebelad Semdgomad Sobisa, suÀtisa mis wil cecxlisa mze
simarTlisa, moses wil qriste gamoCnda macxovrad sulTa CuenTa~ (A-151:
220r).
samecniero literaturaSi mayvalze, rogorc sasuliero poeziis saxe-
simbolosa da metaforaze pirvelad yuradReba akaki baqraZem gaamaxvila
da miuTiTa misi bibliuri wyaro gamosvlaTa wignidan. mkvlevaris
dakvirvebiT, macxovris SobiT yovladwmida RvTismSobeli iseve ar Seiwva
RvTaebrivi logosiT, rogoradac mayvlis alodebuli buCqi ar daiwva
cecxliT. daskvnis saxiT man saintereso modeli SemogvTavaza: `Zveli
aRTqmis am miTis mixedviT modeli aseTia: RmerTi _ mayvlis buCqi _
cecxli. axali aRTqmis modeli ki Semdegnairia: RmerTi _ RmrTismSobeli
_ qriste~ (baqraZe 1981: 58).
is, rom mose aris `momcemeli SjulisaÁ mTasa sinasa~ (ingoroyva 1913:
83), wmida werilidanaa cnobili. himnografTa yuradRebis miRma arc moses
mier ebraelTa eris egviptidan gamoyvana darCenila _ mose iyo maTi
gamomxsneli, ebraelTa ers ki udabnoSi ufali uZRoda: `uZRoda moses
mier ersa israitelTasa da saswaulTa saqmiTa iÃsna egÂptiT monebisagan~
(ingoroyva 1913: 80).
sainteresoa iakobis xilvis saxismetyveleba Sobis sagaloblebSi.
iakobma, gaurboda ra Zmas, esavs, mesopotamiaSi, Rame mindorSi gaaTia.
swored am dros ZilSi saocari Cveneba ixila _ miwidan aRmarTuli kibe
zecas swvdeboda da `angelozni RmrTisani aRvidodes da gardamovidodes
mas zeda~ (Sesaqme; 28;12). RvTismetyvelebaSi iakobis xilva axsnilia,
rogorc qristes Sobis alegoria. kibe aq RvTismSoblis simboloa,
19191919
radganac yovladwmida gaxda SemaerTebeli cisa da qveynisa, anu, codviT
dacemuli kacisa da RmrTisa. am simbolos axsnac ak. baqraZes ekuTvnis:
`am miTSi kibe RmerTis gamocxadebis, misi xilvis saSualebaa. radgan
asea, bunebrivia, rom kibe RvTismSoblis simboloa~ (baqraZe 1981: 59).
sagaloblebSi swored iakobis es xilvaa warmoCenili: `romeli ixila
iakob Rrublisagan sulmcirisa~ (ingoroyva 1913: 86), ioane mtbevari
pirdapir migvaniSnebs, rom iakobma es RvTismSoblisgan ixila, radgan
`Rrubeli sulmcire~ RmrTismSoblis epiTetia, romelic qarTul
himnografaSi xSirad gamoiyeneboda.
Zveli aRTqmis istoriidan cnobilia, rom egviptidan gamosvlisas
ufalma mravali saswauli aRasrula, romelTagan erT-erTs asaxelebs
ioane mtbevari: `romelmanca mosca pirvel mananaÁ udabnos~ (ingoroyva
1913: 78). himnografis sityvebiT, materialuri sazrdos momcemi ufali
dRes qalwulisagan iSvebis, raTa sulieri sazrdo misces kacobriobas.
Sobis sagalobelSi macxovris saxelwodeba _ emanueli _ xSirad
figurirebs. `aha, qalwuli miudges da Sves Ze, da uwodian saxeli misi
emmanuel, romel ars TargmanebiT: Cuen Tana RmerTi~ (mT. 1; 23).
maxareblis sityvebi esaias winaswarmetyvelebas emyareba (esaia, 7,13). am
winaswarmetyvelebis gamoZaxilia himnografis Sesxma: `aha qalwulman
gÂSva dRes enmanuel yrmaÁ~ (ingoroyva 1913: 68).
saRvTo werilidan viciT, rom qriste uqcevelad gankacda, anu,
`gankacebiT mas ar daukargavs RvTaebrivi buneba... qristes gankaceba
moxda bunebaTa Seurevnelad. e. i. qristes hipostasSi RvTaebrivi da
kacobrivi bunebis SeerTebiT raime axali, Sualeduri buneba ki ar
warmoqmnila, aramed SeerTebisas igi iseTive sruli RmerTi darCa,
rogoric manamde iyo, mxolod SeiZina sruli kacobrivi bunebac, iseTive,
rogoric TiToeul adamians aqvs, im gansxvavebiT, rom qriste ucodvelia~
(koWlamazaSvili 2000: 6). swored qristes orbunebovnebas warmoaCens
himnografi, roca macxovris uqcevelad gankacebasa da uxrwnel kacobriv
bunebaze saubrobs: `raJams daemkÂdre, saxier, bunebasa miwisagansa
Seuracxsa da eziare guamsa uZlursa, maSin miec didebaÁ RmrTeebisaÁ,
romeli iqmen kac da daadger RmrTaebad uqcevelad~ (A-151: 225v). samebis
daurRvevel hipostasebzea saubari miqael modrekilis sagalobelSi:
20202020
`Tanamflobeli mamisa da sulisa yovlad wmidisaÁ~ (ingoroyva 1913:197).
`ucvlelad da gardauqmnelad SeuerTda urTierTs ori buneba, radgan
arc saRvTo buneba gandgomia sakuTar simartives, arc adamianuri
Secvlila RmrTeebis bunebad~ (damaskeli 2000: 107), aramed, rogorc ioane
mtbevari aRniSnavs, qriste Seiqna `xati da brwyinvalebaÁ mamisaÁ~
(ingoroyva 1913: 84). wm. ioane damaskeli Sobis sakiTxavSi qristes
gankacebis saidumlos ase ganmartavs: `ara Tu pirvel agebulebisa TaviT
TÂsiT Seeyo sityuaÁ RmrTisaÁ da iwoda ÃorcTa arseba, aramed daemkÂdra
saSosa qalwulisasa gareSeuwerelad TÂsiTa arsebiTa da ubiwoTa
wmidaTagan sisxlTa da qalwulisaTa Ãorcni sulierni da suli
sityÂeri da gonieri Seimzada da dasabami miiRo kacobrivisa Tbisa da
igi Tavadi sityuaÁ eqmna ÃorcTa miT arseba~ (damaskeli: Q-702: 52r-v).
II saukunis berZeni RvTismetyveli wm. iustine filosofosi da
martvili Tavis `sityvisgebaSi~ logosis Sobas saxeobrivad ase
warmogvidgens: `uwinares yovelTa qmnilebaTa RmerTma Sva Tavisi Tavidan
dasabamieri, gonieri Zala, romelic suli wmidis mier `uflis didebad~
iwodeba, an kidev `Zed~, an `sibrZned~, an `angelozad~, an `RmerTad~,
`uflad~, an `sityvad~, romelmac Tavis Tavs `mxedarTmTavaradac~ uwoda,
rodesac kacis saxiT eCvena isu naves, flobs is yvela am saxels, rameTu
msaxurebs mamiseul nebas da mamiseuli jerCinebiT iSveba igi, ara
imgvarad, rogorc vxedavT Cvengan qmnil sityvas, romlisganac ali
iqmneba; aalebisas cecxli Semcirebas ar ganicdis da rogorc igi rCeba
ucvleli, aseve ucvleli rCeba misgan warmoqmnili ali, romelic Tumca
cxadCenilia, misi saTave mainc ar mcirdeba~ (WeliZe 1992: 9).
beTlemSi xorcielad iSva macxovari umamod, rogorc zecaSi iSva igi
udedod. wm. ioane damaskelis swavlebiT, qristes Soba Sobadobis
bunebaze aRmatebulia imdenad, ramdenadac `qalisagan umamod iSveba is,
vinc iyo mamisagan udedod~ (damaskeli 2000: 82). adamianis gonebisaTvis
Znelad misawvdomi RvTis myofobis es saidumlo ase aqvs gandidebuli
ioane mtbevars: `Sobili zecas... udedod mamisagan gamouTqumelad dRes
iSva ÃorciTa dedisagan umamod~ (ingoroyva 1913: 83). sagaloblebSi
angelozTa mxedrobacaa gamoxatuli, romlebic gakvirvebulni arian
21212121
adamianis xatiT qveyanaze myofi uflis xilviT, romelic sakuTari
mamisagan ganuSoreblad imyofeba.
adidebs ra qristes Sobas, himnografi mogviwodebs sulierad
SevemzadoT macxovris misaRebad, `raÁTa moviRoT misgan nayofi
simarTlisaÁ viTarca RmerT ars~ (ingoroyva 1913: 73), rameTu `nayofisagan
xÀ igi sacnaur ars~ (mT. 12, 33). `bibliaSi, sasuliero mwerlobaSi `xe
cxovrebisa~ macxovris metaforad figurirebs~ (mosia 1997: 65), romelmac
Tavisi amqveynad movlinebiT axal cxovrebas daudo dasabami da rogorc
himnografi aRniSnavs: `dascxra wyevaÁ pirveli~ (ingoroyva 1913: 77).
macxovris metaforaa `cxovelsmyofeli marcvali~, romliTac moixsenebs
ioane mtbevari beTlemSi Sobils: `marcuali igi cxovels myofeli~
(ingoroyva 1913: 75).
ioane RvTismetyveli macxovars RvTis sityvas uwodebs: `pirveliTgan
iyo sityuaÁ da sityuaÁ igi iyo RmrTisa Tana da RmerTi iyo sityuaÁ igi~
(in. 1;1). macxovris saRvTo saxelTagan `RvTis sityvas~ yvelaze uxvad
iyeneben himnografebi: `sityuaÁ RmrTisaÁ qalwulisagan ÃorciTa
gankacna~; `sityuaÁ RmrTisaÁ pirvel xiluli RmrTisa mxilvelTaÁ~ _
(ingoroyva 1913: 79). aq meordeba ioane maxareblis sityvebi, sadac
logosis, anu, RmrTeebis maradiulobaa gamoxatuli; `yovliTurT miiRe
bunebaÁ kacobrivi RmrTis sityuao TÂnier codvisa~ (ingoroyva 1913: 198) –
qristem xom adamianuri buneba miiRo, garda codvisa. `erTi qriste
vicanT Cuen, mxolodSobili sityuaÁ RmrTisaÁ, romeli uqcevelad
gankacna dRes qalwulisagan da ara icvala RmrTeebiTa~ (ingoroyva 1913:
197) _ faqtobrivad, miqael modrekilma aq warmoaCina RvTis gankacebis
saidumlo. macxovris uvnebod, uTeslod Sobas yvela himnografi
ugalobs, davimowmebT ioane mtbevars: `uTeslod Sobasa Sensa~
(ingoroyva 1913: 79). araerTgzisaa gamoyenebuli, aseve, `sityva~ da `sityva
mamisa~ macxovris metaforad: `sityuaÁ dausabamoB~ (ingoroyva 1913: 75) _
rac RvTis maradiuli myofobis gamomxatvelia da ioanes saxarebidan
iRebs dasabams.
miqael modrekilis sagalobelSi xarebis epizodicaa gamoxatuli,
romelic Sobas RvTismSoblis sixaruliT ukavSirdeba: `ese ars sityuaÁ
igi, mamisa Tanamflobeli, romeli maxara pirvel mTavarangelozma~
22222222
(ingoroyva 1913:196) // `gixaroden, mimadlebulo, ufali Sen Tana.
kurTxeul xar Sen dedaTa Soris~ (lk. 1. 28).
ufali myofobda maSin, roca jer kidev ar iyo Seqmnili arc cani da
qveyana, ar iyo qerubimni da serafimni. igi maradiulia, uJamoa,
dausabamoa. wm. iustine filosofosi da martvili `RmerTs, upirvelesad,
dausabamod aRiarebs da `gamouTqmelad~ (`arretos~) saxeldebs mas:
`yovelTa mamas, uSobels saxeldeba ara aqvs; Tuki raime saxeli ewodeba
mas, maSin saxelis mdebeli masze uxucesi (`presbÂteros~) unda iyos.
`mama~, `RmerTi~, `Semoqmedi~, `ufali~, `meufe~, es yvelaferi saxelebi
rodia, aramed qvelmoqmedebaTa da saqmeTa Sesabamisi wodebani
(`proxreseis~). mxolod misi Ze aris WeSmaritad wodebuli da Sobili.
raJams dasabamSi mis mier yovelive Seqmna da ganamSvena man. `qristea~ igi,
radgan icxo man (`xristos~ _ `cxebuli~) da mis mier yovelive Seamko
RmerTma. igive saxeli Seicavs, agreTve, Seucnob Sinaarss. msgavsadve,
wodeba `RmerTi~ saxeli ar aris, aramed gamouTqmeli saqmis Sesaxeb
adamianis bunebaSi aRmocenebuli azri, xolo `iesu~ aris saxeli da
aRmniSvneli kacisa da macxovrisa~ (WeliZe 1992: 8), radganac `RvTaebrivi
Canafiqri da moqmedeba maradiulobas swvdeba, uwyvetia, uJamo Jamia~
(sulava 2002: 93), amitomac dausabamoba da uJamoba, aseve, erT-erTi uxvad
gamoyenebuli metaforaa sagaloblebSi: `uJamoÁ dRes moixuam ÃorcTa~
(ingoroyva 1913: 73); anu, uJamo JamSi moeqca; `mamisa mier Sobili uwinares
mTiebisa qriste RmerTi movida da iSva beTlems mpyrobeli aRÂriTa miT
ZaliTA zecisaÁT, romelman daÃsna codvaTA sakrvelni~ (A-151: 226v);
`esera gamovida sityuaÁ dausabamoÁ ÃorcT Sesxmuli bWisa misgan
daÃSulisa~ (ingoroyva 1913: 86). daxSuli bWe marTlac Seudarebeli
gamoxatulebaa RvTismSoblis ubiwoebisa. bWed moixsenebs yovladwmidas
wm. grigol noseli: `romeli igi bWiT qalwulebisaÁT Semovida soflad,
vinaÁ-igi araodes ganSorebul ars, da moqlonni ubiwoebisa bWeTani ara
Sefquna~ (wm. grigol noseli 2002: 9). ufali myofobda materialuri Jamis
Seqmnamde, romelic Tavad Seqmna, amitomac aris is `saukuneTa Semoqmedi,
xati usxeuloÁ~ (ingoroyva 1913: 83).
RmrTismSobelma Tavis saSoSi daitia yovlisSemqmneli, caTa
dautevneli ufali, romelman `dahbadna cani sityÂTa~ (ingoroyva 1913: 71).
23232323
aq avtori gulisxmobs uflis mier cisa da qveynis Seqmnas: `dasabamad
qmna RmerTman caÁ da queyanaÁ~ (Sesaqme; 1; 1). bibliuri ca ki sxvadasxva
mniSvnelobiT moiazreba RvTismetyvelebaSi. igi gulisxmobs rogorc
xiluls, iseve uxilavs.
`ca aris xiluli da uxilavi qmnilebebis garemomcveloba, radgan mis
SigniT gareSeizRudebian da SeisazRvrebian angelozebis gonismieri
Zalebi da, agreTve, yovelive grZnobadi. radgan mxolod RvTaebaa
gareSeuwereli, romelic yovelives aRavsebs, yovelives garemoicavs da
yovelives SemosazRvravs, rogorc yovlis uzemoes myofi da yovlis
Semoqmedi.
radgan werilma Tqva `ca~, agreTve, `caTa ca~ da `caTa cani~, da
radgan netarma pavlem `mesame camde~ Tavisi atacebis Sesaxeb gviTxra,
amitom vambobT, rom, rogorc gvsmenia, mTeli qveynierebis dabadebis Jams
Seiqmna ca, rasac uvarskvlavo sferod amboben moses dogmatebis
mimTvisebeli gareSe brZenni.
kidev, samyarosac uwoda RmerTma ca, romelsac wylis SuaSi ganuCina
yofna da ganawesa igi gammijvnelad samyaros zeda wyalsa da samyaros
qveda wyals Soris~ (damaskeli 2000: 61-62). amasve gulisxmobs
fsalmuniseuli `cani caTani uflisani arian, xolo queyanaÁ mosca ZeTa
kacTasa~ (fs. 113).
`sityvebSi: ca, caTani, cani igulisxmeba bibliuri `samyaro~ (wyalTa
gamyofi), sadac RmerTma daasaxla mze, mTvare da varskvlavebi... RmerTi
myaris (samyaros) SeqmniT safuZvels uyris drosa da sivrces, xolo
ufali TviTon metafizikur (uxilav, aramaterialur) caze (e. i. caTa
caze) imyofeba~ (mosia 1997: 8).
umaRles cas uwodebs `caTa cas~ r. siraZe Tamar mefis cnobili
iambikos `casa caTasa~-s ganxilvisas: ``caTa ca~ umaRlesi caa, isaa
sasufeveli da samyaro, RvTiuri zeca. `caTa ca~ aris adgili RvTisa,
sadac `RmerT-mTavrobaa~ da `mRvdelT-mTavrobaa~. `caTa ca~, viTarca
adgili RvTisa, simbolurad aris RvTismSobelic, rogorc yovelives
momcveli da saRvTo usazRvroebis damtevi~ (siraZe 2004: 78). Tamar
dedoflis iambikos Teologiur-filosofiuri analizisas n. sulava
`caTa cas~ miiCnevs rogorc RvTis samkvidrebelad, aseve, RvTismSoblis
24242424
simbolodac. ``ca caTa~ aris umaRlesi ca, sasufeveli da samyaro, e. i.
RvTaebrivi ze-ca, aramaterialuri, uxilavi, sadac aris `RmerT-mTavroba~.
igi yvela casa da yovelgvar sivrceze zeaRmatebulia, amitomaa RmerTi
gareSeuwereli da SemousazRvreli; masSi igulisxmeba erTarseba sameba,
e. i. `ca caTa~ aris erTarseba samebis samkvidrebeli. raki samebidan erTi
hipostasi _ Ze RmerTi gankacda, xolo `ca caTa~ RvTis adgilia, amitom
igi RvTismSoblis erT-erTi gavrcelebuli saxelia, simboloa, `ca caTa~
RvTismSobelia, romlis wiaRSi Seisxa xorci Ze RvTisam _ ieso qristem.
RvTismSobeli, igive `ca caTa~, aris rogorc saRvTo usazRvroebis
gareSemouwerelobis damtevi. es aris RvTismSoblis gamouTqmeli
saidumlo. Ze RmerTSi gaerTianebulia yovlisdamtevoba; rogorc `ca
caTa~ aris yovlismomcveli, yovelives damtevi, aseve RvTismSobeli aris
yovlis damtevi, anu damtevi ieso qristesi, RvTis Zisa~ (sulava 2003: 81).
RvTismetyvelebaSi macxovris erT-erTi gavrcelebuli epiTetia
`naTeli~, romelic axal aRTqmaSi figurirebs: `me var naTeli soflisaÁ.
romeli Semomidges me, ara vidodes bnelsa, aramed aqundes naTeli
cxorebisaÁ~ (in. 8;12). marTlmadideblobis simboloSi, mrwamsSi,
vkiTxulobT _ `naTeli naTlisagan~, sadac `naTeli~ miemarTeba rogorc
qristes, ise mama RmerTs. amitom bunebrivia, rom naTlis simbolika
himnografiuli saxismetyvelebis erT-erTi wamyvani tropuli saxea,
romelic uxvad dasturdeba rogorc qarTul originalur, ise naTargmn
teqstebSic. es Tema calke gvaqvs ganxiluli, amitom Cven mxolod
ramdenime saxis analiziT SemovifarglebiT, romelic Sobis
sagaloblebSi dasturdeba: `naTeli aris qristÀ miuaCrdilebeli~
(ingoroyva 1913: 74) _ qriste aris Crdilmiudgmeli, mudmivi naTeli.
RvTiuri naTlis dasabami Seiqmna qristes Soba bnelSi msxdomi
erisaTvis: `eri, romeli bnelsa mkÂdr iyo pirvel, ixila dRes naTeli
uzeSTaesi, raJams mamaman mosca Zesa sufeva~ (A-151: 226r-v). bnelSi
msxdomTaTvis naTlis gamobrwyineba warmarTTa erze esaias
winaswarmetyvelebaa, romelsac, aseve, maTes saxarebaSic vxvdebiT: `eri
romeli sxda bnelsa, ixila naTeli didi~ (mT. 4,16). `ciskari
aRmogvibrwyinda saRmrToÁsa naTlisaÁ~ (ingoroyva 1913: 74) _ rogorc
ciskars bunebaSi mzis gamobrwyineba mohyveba, aseve codviT dacemuli
25252525
kacobriobisaTvis macxovris Soba Seiqna ciskrad saRmrTo naTlis
gamobrwyinebisa. wmida mamebi qristes aRweren, rogorc TvalTSeudgam
naTels. amis gamoxatulebaa sagalobelSi Tqmuli: `romeli damkÂdrebul
ars naTelsa Sina TualTSeudgamsa~ (ingoroyva 1913: 83).
naTelTanaa dakavSirebuli uflis kidev erTi metafora _ mze.
`sulierebis dasasabuTeblad `mzes~ win uZRvis epiTetebi: dauRamebeli,
dauvali, dauvsebeli da sxva. amdenad, dauRamebeli mze, dauvali mze
iseTi mnaTobia, romelsac drosa da sivrceSi naTeba ar uweria, mis
gareT myofia, mas arc dasabami gaaCnia da arc dasasruli~ (mosia 1997: 10).
`mze simarTlisa~, romelic ufro xSirad figurirebs Sobis
sagaloblebSi, gvxvdeba malaqia winaswarmetyvelTan: `da
aRmogvibrwyindes Tquen moSiSTa saxelisa CemisaTa mze simarTlisa~ (mal.
4,2). `Zveli aRTqmis saRmrTo werilSi naxsenebi `simarTlis mze~
qristianul RvTismetyvelebaSi qristes moswavebadaa miCneuli~
(koWlamazaSvili 2000: 8), rac sasuliero poeziaSic gvxvdeba: `mzisa
misTÂs simarTlisa~ (ingoroyva 1913: 74); `vixileT... mzeÁ simarTlisaÁ~
(ingoroyva 1913:70). sainteresoa is, rom esaia winaswarmetyvelisadmi
miwodebuli nakvercxali `mzed simarTlisad~ iwoda sasuliero
mwerlobaSi. amitomac aris is qristes simbolika: `nakuercxali, romeli
esaias eCuena mzed simarTlisad, qalwulisagan gamoCnda~ (nevmirebuli...
1982: 207). Zveli aRTqmis egzegetikosebi miiCneven, rom nakvercxali
qristea, xolo marwuxi, riTac esaias nakvercxali miawodes, simboluri
saxea RvTismSobeli dedisa. ioane mtbevarTan mzis epiTetad gvxvdeba
`saRmrTo mecniereba~, rac gulisxmobs qristes saxiT ganxorcielebul
RvTis saidumlos: `da gamobrwyinda mzeÁ saRmrToÁsa mecnierebisaÁ gulsa
Sina moSiSTa saxelisa misisaTa~ (ingoroyva 1913: 87).
sagaloblebSi simarTlis mzis, anu qristes, ganxorcielebiT
warmarTTa ganaTlebis Tematikis wyaros saxareba warmoadgens: `naTeli
gamobrwyinvebad warmarTTa zeda~ (lk. 2, 32), isini axal israelad
iwodnen. `viTarca igi weril ars, molodebaÁ warmarTTa qriste
macxovari movida da quabsa Sina iSuebis CuenTÂs~ (A-151: 223r); es esaias
winaswarmetyvelebaa imaze, rom ieses Zirisagan aRmocendeba macxovari
`mTavrad warmarTTa; misdami warmarTni esviden~ (es. 11,10). swored
26262626
warmarTTa, anu, ara ebraelTa eris, Sesaxeb saubrobs winaswarmetyveli,
rodesac maTze naTlis mofenas winaswarmetyvelebs: `erman mavalman
bnelsa Sina, ixile naTeli didi, damkÂdrebulno sofelsa Sina da
aCrdilTa sikudilisaTa, naTeli ganbrwyinda Tquen zeda~ (es. 9;2).
sulier sibneleSi myofTa Sesaxeb saubrobs wm. grigol noselic: `maSin
gamouCnda bnelsa da aCrdilTa sikudilisaTa msxdomareTa mze igi
simarTlisaÁ~ (noseli 20006: 8).
`mauwyebeli mzisa simarTlisaÁ~ (ingoroyva 1913: 83) iqmna qristes Soba.
macxovris, rogorc simarTlis mzis, mosvla amqveynad dasabamia naTlis
damkvidrebisa, romlis mxurvalebamac moaSTo macduri: `movals Rrubeli
naTlisa aRmobrwyinvebad wiaRTagan TÂsTa mzesa mis simarTlisasa,
romelman igi mcxinvarebiTa ganabrwyinos queyana da naTliTa saRvToÁTa
gandevnos bneli macTurisa mis sulTa momsrvelisa~ (A-151: 223v). mze,
igive ufali, dauRamebelia: `dauRamebeli mzeÁ qalwulisa saSoÁsagan
gamobrwyinvebad movals~ (ingoroyva 1913: 69). maradiulia ufali, romelic
materialuri mzis Seqmnamde arsebobda da iarsebebs uJamod: `ese ars
sityuaÁ pirvel mzisa Sobili~ (ingoroyva 1913: 80).
wm. werili macxovars `RvTis sibrZnes~ da `Zalas~ uwodebs:
`amisTvisca-igi sibrZneman RvTisaman Tqua~ (lk. 11; 49); `xolo maTve
CinebulTa huriaTa da warmarTTa qriste RmrTisa Zal ars da RvTis
sibrZne~ (I kor. 1; 24). imave metaforebs vxvdebiT sagaloblebSi: `sibrZneÁ
igi da Zali RmrTisa mamisaÁ~ (ingoroyva 1913: 83); `sibrZniT dambadebeli
xilulTa da uxilavTaÁ~ (ingoroyva 1913: 85) _ aq `sibrZne~ Semoqmedi
RmerTis didebis gamoxatulebaa.
wm. ioane damaskeli miiCnevs, rom am epiTetebSi warmoCenilia
hipostasTa ganuyreli dafuZnebuloba: `rogorc magaliTad `sityva~,
`sibrZne da Zala~ da `gamociskreba~. radgan sityva ganuyrelad
dafuZnebulia gonebaSi (vambob arsobriv sityvas), sibrZnec _ aseve, Zala
ki _ SemZlebelSi da gamociskreba _ sinaTleSi, aRmocenebulni arian ra
maTgan~ (wm. ioane damaskeli 2000: 192). miqael modrekilis sagalobelSi
qristes metaforad gvxvdeba `saRmrTo simdidre~: `aRmoscenda dRes
simdidrÀ saRmrToÁ~ (ingoroyva 1913: 198).
27272727
esaiaseuli epiTetebis axsnas wm. ipolite romaeli gvTavazobs: `yrmisa
SobilisaÁ, Zisa mocemulisaÁ Cuenda, romelsa flobaÁ aqus mÃarTa zeda
TÂsTa, da saxeli ewoda mas didisa zraxvisa angelozi, sakÂrveli
Tanamzarxvali, RmerTi Zlieri da ÃelmwifÀ, mTavari mSÂdobisaÁ da mamaÁ
ganmzadebulisa mis soflisaÁ. hxedav-a, rameTu Ze da mTavar da angeloz
da Tanamzraxval da RmerT Zlier da mama ganmzadebulisa mis soflisa?
rameTu dRes Sobili ese yrmaÁ moguaswavebs, viTarmed winave iyo ZÀ,
rameTu Zali RmrTisaÁ ars da Tanamzraxval da RmerT Zlier, romliTaca
saukuneni ese daemtkicnes da yrmaÁ, rameTu dRes wmidisa qalwulisagan
beTlems iSva, romlisTÂsca winaÁswar gÂTxrobs: `ufalman mrqua me: ZÀ
Cemi xari Sen da me dRes miSobie Sen~ (wm. ipolite romaeli 1979: 297).
qristeSobis sagaloblebSi mama RmerTis metaforaTagan sagulisxmoa
`Zveli dRe~. igi jer kidev Zvel aRTqmaSi gvxvdeba. ase moixsenebs ufals
daniel winaswarmetyveli Tavisi xilvis aRwerisas: `da, aha, RrubelTa
Tana cisaTa, viTarca Ze kacisa, momaval iyo, da vidre Zvelisa
dReTaÁsadmde moiwia~ (danieli 7,13).: `yrmad ixilvebis Zueli igi dReTaÁ~
(ingoroyva 1913: 78). aqac ioane mtbevars daculi aqvs samebis
ganuyoflobis mrwamsi.
RvTis simbolod Sobis sagalobelSi gvxvdeba venaxi. venaxi sasuliero
poeziaSi saxismetyvelebiTi mravalferovnebiTaa gamorCeuli. igi
gvxvdeba rogorc macxovris, ise RvTismSoblis simboloebad. `me var
venaxi WeSmariti~ (in. 15,1), _ brZanebs macxovari. ioane mtbevris
sagalobelSi mama RmerTis simboloa sameufeo venaxi, mtevani _ qristes
simbolo, dauTesveloba ki _ macxovris uTeslod Soba: `aRmoscenda
dauTesvelad sazrdeli sulieri da sameufoÁsagan venaÃisa movisTuleT
tevani~ (ingoroyva 1913: 89).
ieso qristes SobiT dasabami daedo axal sjuls. rogorc ioane
mtbevari warmoaCens Tavis sagalobelSi, `ganqarda aCrdili Sjulisa
pirvelisaÁ~ (ingoroyva 1913: 87); rjulis aCrdilSi igulisxmeba Zveli
rjuli, romelic, himnografTa sityviT, `berwi~, anu unayofo iyo,
rjulis unayofoba ki imaSi gamoixateboda, rom am rjulis
aRmsrulebeli ver imkvidrebda sasufevels, romlis karic daxSuli iyo
pirvelcodvis gamo. ase gagrZelda manam, sanam qriste ar gankacda, jvars
28282828
ar ecva da Tavisi jvarcmiT sikvdili ar daTrguna, mxolod amis
Semdgom gaxda SesaZlebeli maradiulSi damkvidreba da, bunebrivia,
axali eklesia, axal rjulze dafuZnebuli, nayofier iqmna qristesTvis
moRvaweTaTvis. amitomac ugaloben qristes Sobas _ dasabams maradiuli
sicocxlisas da dasasruls maradiuli tanjvisas: `aRorZnda da
Svilmraval iqmna RmrTisa mier~ (ingoroyva 1913: 84); Zveli rjulis
berwobaze esaiac qadagebs: `ixarebd, berwi armSobeli~ (es. 54, 1).
winaswarmetyveli berwi eklesiis sixarulSi swored qristes Sobas
gulisxmobs. qriste iSva da RvTivgansulierda adamianis Zveli, codvili
buneba. macxovari brZanebs: `ara moved wodebad marTalTa, aramed
codvilTa, raÁTa Seinanon~ (lk. 5, 32). marTlac, Tavisi gankacebiT man
codvilTa cxoneba da adamianTa ganaxleba ineba: `dRes moxuÀd
ganaxlebad daZvelebulisa bunebisa kacTasa da raJams iSev, meored
dambaden Cuen~ (A-151: 226v); himnografis sityviT, mTeli samyaro xarobs
qristes SobiT adamianis ganaxlebas: `ixarebdiT cani da queyana da
mdinareni, mTani da borcuni, rameTu qriste ufali ÃorciTa iSuÀbis
ganaxlebad dabadebulTa daZuÀlebulTa da ÃorcTa maT CuenTa~ (A-151:
224r). rogorc wm. ipolite romaeli ganmartavs, macxovari iSva, raTa
ganaaxlos `daZuelebuli ese da mokudavi sofeli~ da gankacda, `raÁTa
kacebaman man xilvad SeuZlis. xolo pirveli igi SobaÁ RmrTeebisaÁ mis
mamisagan, TÂT mamaman uwyis; rameTu meorÀ eseca SobaÁ ZisaÁ ÃorciTa
vervin SeuZlos gamoZiebad, rameTu ityÂs winaswarmetyueli igi: `Tesl-
tomi misi vin SeuZlos Txrobad?~ rameTu RmerTi arsebiTa TÂsiTa vervin
sada ixila, da arcaRaTu zecisaTa maT ZalTa. xolo ZÀ igi Sobil
ÃorciTa iqmna kac srul, da sruliTa miT RmrTeebiTa RmrTeebisa mis
Zali gamogÂcxada~ (wm. opilite romaeli 1979: 297-298).
swored rom adamianTa sasufevelSi dabruneba iyo macxovris
gankacebis mizani, riTac Tvisi xeliTqmnilisadmi uflis usazRvro
mowyaleba da siyvaruli saCinovdeba: `zeSTa meufÀ sityuaÁ dambadebeli,
msgavs Cuenda iqmna qalwulisa saSosa, rameTu usxeulo CuenTÂs gankacna,
raÁTa Cuen gandgomilni damagnes Tavsa TÂssa wyalobiT~ (A-151; 225v).
uflis am gulmowyalebis Sedegad adamians SesaZlebloba mieca zeciuri
moqalaqobisa, romelic Tavisi urCobiT dakarga: `urCebiTa ucxoqmnili
29292929
ese RvTisagan, yovlad Zliero, iSev raÁ qalwulisagan uqorwinebelisa,
wyalobiT saxiero moqalaqed zecisad Rirs myav me da zecisa ZaliTa da
cisa caTasa zeSTa aRamaRle bunebaÁ Cueni~ (A-151; 224r). wmida grogil
noselis swavlebiT, gankacebis gangebulebaSi gamovlenili saxierebiT,
sibrZniT, simarTliTa da ZlierebiT gamostaca RmerTma adamiani mis
Semacdenels.
Sobis sagaloblebSi saxismetyvelebiTi TvalsazrisiT marTlac rom
gamorCeulia RvTismSoblis simboloebi. macxovari `qalwulisagan
ÃorciTa gankacna~ (ingoroyva 1913: 68). RmrTismSobeli ayvavebuli rtoa _
`ieses Zirisagan morCi aRyuavebuli~ (ingoroyva 1913: 73). esaia
winaswarmetyvelis wignSi vkiTxulobT: `da gamovides kverTxi Zirisagan
iesesa da yuavili Zirisagan aRmoÃdes~ (es. 2; 1). aqedan damkvidrda
ayvavebuli rto erT-erT simbolod RvTismSoblisa. gavixsenoT demetre
mefis sayovelTaod cnobili da qarTveli kacisaTvis usayvarlesi
sagalobeli RvTismSoblisa _ `Sen xar venaxi, axlad aRyvavebuli morCi
keTili~.
RvTismetyvelebaSi miCneulia, rom Zveli aRTqmis rjulis kidobani
RvTismSoblis simboloa, amitomac damkvidrda himnografiaSi
yovladwmida qalwulis epiTetad kidobani: `me var saRmrToÁsa
gansuenebisa kidobani wmidaÁ~ (ingoroyva 1913: 78). erT-erTi aseve
gavrcelebuli epiTetia `ubiwo~ _ `viTar dautevneli daitie, ubiwoo~
(ingoroyva 1913: 196); `ubiwoÁ beWedi qalwulebisaÁ~ (ingoroyva 1913: 86).
naTlis RrubliTaa saxeldebuli RmrTismSobeli erT-erT sagalobelSi:
`Ä, Rrubelo naTlisao, viTar Seaxuev mCuriTa Semmoselsa caTasa
RrubliTa saRmrToÁTa brZanebiTa, anu viTar miawven bagasa saukuneTa
mflobelsa, romelsa yovelnive dabadebulni ZrwoliT Tayuanis-scemen~
(A-151: 224r-v). aseve, caTa uvrceles casa da cvars uwodeben uflis
damtevnel qalwuls: `caTa uvrcelessaÁ casa gigalobT, RmrTismSobelo,
rameTu wiaRTagan yovelTa simarTlisa mze aRmobrwyindebis dRes
ganmanaTleblad sikudilisa aCrdilTa msxdomareTa maTTÂs~ (A-151: 224v);
`gixaroden, RmrTismSobelo, gamouTqmelisa amis sixarulisa cuaro,
rameTu moxval Sobad meufisa RvTisa~ (A-151: 224v). RvTismSoblis
sawmisad saxeldeba ki gedeonis xilvasTanaa dakavSirebuli, rac
30303030
sasuliero poeziaSic aisaxa da myar metaforad damkvidrda: `msgavsad
sawmisisa gardamoÃed muclisa qalwulisasa wÂma sulisa wmidisa qriste
da viTarca cvari raÁ curin queyanasa zeda, hindoTa da TarSisa WalakTa
sabaT da arabiaT mefeTaÁ ZRuÀni Senda Seswiron~ (A-151: 226r). sawmisis
saxe-simbolod gaazrebisas ak. baqraZem iseTive modeli SemogvTavaza,
rogorc Seuwveli mayvlis saxeobrivi analizisas. kerZod: `am miTSic
sqema tradiciulia: RmerTi _ sawmisi _ cvari. roca gavixsenebT
qristianuli religiis models _ RmerTi _ RvTismSobeli _ qriste, maSin
gasagebi gaxdeba, rom sawmisi wm. mariamis simboloa, sadac cvari
logosia, anu RmrTis sityva, sawmisi ki misi xilvis saSualeba, anu
RvTismSobeli~ (baqraZe 1981: 61).
sainteresoa RvTismSoblis saxesTan sami yrmis _ ananias, azariasa da
misailis _ dakavSireba, romlebic nabuqodonosor mefes tyved hyavda.
maT Tayvani ar sces mefis mier deiris velze aRmarTul kerps, ris gamoc
mefem isini gaxurebul RumelSi Cayara. ufalma angelozi gamougzavna
erTgul yrmebs da uvneblad daifara. maTi cecxlSi Seuwveloba
simbolurad moaswavebda qristes Sobas. rogorc isini daicva ufalma
materialuri cecxlisagan, aseve daicva RvTismSobeli, romlis saSoSic
uvnebod Caisaxa logosi: `uvneblad daicva mSobeli TÂsi viTarca samni
yrmani babilons saÃumilsa Sina~ (ingoroyva 1913: 198). sasuliero
mwerlobaSi sami yrmis saxismetyvelebiTi gaazrebac mravalmniSvneliania,
es Tema safuZvlad udevs himnografiul-liturgikuli kanonis (9
galobis) me-7 galobas.
qristes Sobisadmi miZRvnil sagaloblebSi uxvadaa gamoyenebuli
saxismetyvelebiTi saSualebebi rogorc Zveli, ise axali aRTqmidanac,
rac ufro alamazebs da amaRlebuls xdis maT. Tanac, `saxismetyvelebiT,
bibliuri miniSnebebiT savse sagalobeli poeturi azrovnebis
gansakuTrebuli gamoxatuleba da saidumlo codnis `mosibrZnebis~
saukeTeso nimuSia~ (sulava 2002: 99), xolo qristes Soba udidesi madli
da amave dros, RvTis udidesi saidumloa qristianul RvTismetyvelebaSi,
rameTu `dRes WeSmaritad erT samwyso iqmnes angelozni da kacni, Ä,
sakÂrveli, uxilavi ixilvebis, dautevneli daetevis, dausabamo
dasabamier iqmnebis, Ze RvTisa Ze qalwulis iwodebis da qalwuli
31313131
uqorwinebeli dedad RvTisa saxel-idebis da deda Semdgomad Sobisa
qalwulad ipoebis~ (A-151: 222v) da amitomac xarobs mTeli samyaro:
`ixarebn kideni queyanisani, eklesia aRivsebis madliTa~ (A-151: 222v).
$2. naTlisRebis dResaswaulisadmi miZRvnil$2. naTlisRebis dResaswaulisadmi miZRvnil$2. naTlisRebis dResaswaulisadmi miZRvnil$2. naTlisRebis dResaswaulisadmi miZRvnil
sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti
macxovris Sobisadmi miZRvnili sagaloblebis saxismetyvelebiTi
aspeqtis ganxilvis Semdgom sxva sauflo dResaswaulisadmi _
naTlisRebisa da mis gansadideblad SeTxzuli sagaloblebisadmi
mivmarToT Cveni yuradReba, anu, `beTlemiT iordaned STavideT~ (Tueni
2004: 72), sadac `dRes iovane winamorbedi qristesi srbasa TÂssa
aRasrulebs~ (modrekili 1978: 201). naTlisRebis dResaswaulis sruli
saxelwodebaa _ naTlisReba uflisa Cvenisa ieso qristesi _ RmrTis
gancxadeba.
`xolo mdinare gamovals edemiT, momrwyveli samoTxisaÁ, mier
ganiyofis oTxad Tavad~ (Sesaqm. 2; 10). iordane velis mdinarea, magram
mTis mdinaris Tvisebebi aqvs. swrafi dinebis gamo misi xma Soridanve
aRwevs msmenelamde. is miedineba Rrma xeobaSi, romelic siriis zeganidan
iwyeba da mkvdar zRvamde grZeldeba. mdinaris sigane 20-22 metrs ar
aRemateba, magram adidebis SemTxvevaSi kilometrzec iSleba xolme.
iordane himnografTa STagonebis wyaro imiT aRmoCnda, rom swored masSi
aResrula gankacebuli macxovris naTlisReba: `samoTxiT gamomavalTa da
oTxad Tavad ganyofilTa SuenierTa maT mdinareTa aRwerilTa moses
mier wignTa saRmrToTa amaT uzeSTaes iordane gamoCnda, rameTu
qristeman Seimosa~ (Tueni 2004: 103).
iordane yoveli qristianisaTvis wmida adgilia, radgan swored
iordaneSi naTel-iRo macxovarma da `iordanes iÃsna qristeman sofeli
codvisagan mxoloman ucodvelman~ (modrekili 1978: 185) da amitomac
ambobs iordanes Sesaxeb wm. sofron ierusalimeli: `iordanedca da
32323232
iordanis nakadulTa movals wyaro cxorebisaÁ da zRuaÁ ukudavebisaÁ~
(wm. sofron ierusalimeli: A-394: 296r).
`maT dReTa Sina movida iovane naTlis-mcemeli qadagebad udabnos mas
huriastanisa. da ityoda: SeinaneT, rameTu moaxloebul ars sasufeveli
caTaÁ~ (mT. 3; 1-2). sinanuli dasabami da dasasrulia qristianuli
cxovrebisa da amitomac uflis `winamorbedi da naTlismcemeli ioane
qristesmieri cxovrebis dasawyiss winaswarmetyvelebda~ (palama 1995: 11).
ioanes Sesaxeb winaswarmetyvelebas Cven Zveli aRTqmis wignebSi, kerZod,
esaiasTan vxvdebiT: `ÃmaÁ mRaRadebelisa udabnosa Sina, ganhmzadeT gza
uflisaÁ, wrfel-yveniT alagni RmrTisa Tquenisani~ (esaia; 40, 3), rac
miqael modrekilis sagalobelSic aisaxa: `winaÁswarve qadagebuli:
esaÁasi aResrula WeSmaritad: ÃmaÁ RaRadebisaÁ udabnos gamoCnda da kravi
RmrTisa maRlisaÁ ÃorcSesxmuli sofelsa uqadaga: romelman ganmanaTla
naTlisRebiTa TÂsiTa~ (modrekili 1978: 148). ioane naTlismcemlis Sesaxeb
esaias winaswarmetyvelebas imowmebs wm. ioane oqropiri: `ese meyseulad
movida udabnoÁT; Tana aqunda esaiaca winawarmetyueli suliTa, romeli-
igi uRaRadebda ersa; viTarmed: ese ars, romlisaTÂs winaÁswarve vityode
da vTqu: `ÃmaÁ RaRadebisaÁ udabnosa zeda: ganhmzadeniT gzani uflisani
da wrfelyveniT alagni misni~ (ioane oqropiri 1996: 167).
sinanulis mqadagebeli iordaneSi naTlavda iudevelebs, rodesac
masTan ieso qriste mivida _ macxovari, romlis movlinebis Sesaxebac
Tavad winaswarmetyvelebda: `me ukue naTel-gcem Tquen wyliTa sinanulad.
xolo romeli Semdgomad Cemsa movals, uZlieres Cemsa ars, romlisa ver
SemZlebel var ÃamlTa misTa tÂrTvad. man naTel-gces Tquen suliTa
wmidiTa da cecxliTa~ (mT. 3; 11).
6 ianvars dadgenili naTlisRebis sauflo dResaswaulisadmi
miZRvnili sagaloblebi ZiriTadad liturgikuli daniSnulebisaa,
radganac `saeklesio liturgika igive SeuZravi dogmatikaa, dogmatikis
mRvdelmoqmedebaa~ (WeliZe 2004: 10). sanam uSualod dResaswaulTan
dakavSirebul saxe-simboloebze gadavidodeT, calke ganvixiloT
naTlisRebis sagaloblebSi ioane naTlismcemlis saxismetyvelebiTi
warmosaxva.
33333333
`ufroÁsi SobilTa Soris dedaTaÁsa iovane naTlis-mcemelisa
winaswarmetyueli aravin ars~ (lk. 7; 28) _ brZanebs macxovari
winamorbedze. mRvdelTmoZRuar zaqariasa da elisabedis Svili jer
kidev dedis muclidan iqna gamorCeuli. misi Soba Cveulebrivad, bunebis
kanonisaebr ki ar aResrula, aramed _ RvTis gangebulebiT, radgan
zaqariasa da elisabeds Svili sibereSi miecaT. misi Casaxvac zaqarias
angelozis mier euwya: `colman Senman elisabed giSves Ze, da uwodi
saxeli misi iovane~ (lk. 1; 13). wm. grigol noseli saxeTa paralelizmiT
erTmaneTTan akavSirebs elisabedis mier ioanes sibereSi Sobas da
yovladwmida RvTismSoblis uxrwnelebas: `berwTa da JamTa gardasrulTa
mihmadla SvilierebaÁ, da winamsrbol qalwulisa Sobisa yo sakÂrveli
ese, rameTu viTarca-igi elisabed ara ZaliTa bunebisaÁTa iqmna deda,
romelsa-igi berwobiT gardaeÃadnes dReni TÂsni, aramed SobaÁ igi misi
nebasa RmrTisasa mieCemebis, egreTve qalwulebiT Sobisa uxrwnelebaÁ
Zalsa saRmrTosa miCemebiTa sarwmuno iqmnebis. vinaÁca, vinaiTgan uswro
berwisa Sobaman Sobasa mas qalwulisasa, vidreRa mucelsa dedisasa
Seecva ÃmaÁ igi sityÂsaÁ, da arRa mosrul iyo naTlad, mierve saSoÁT
gamo TÂsi meufe qadaga da aRmReriTa miT usruliTa sixaruli yovlisa
soflisa moaswava~ (noseli 2006: 13). jer kidev mucladmyofi ioane
naTlismcemeli grZnobs yovladwmida RvTismSoblis siaxloves da
sixaruls gamoxatavs: `da iyo viTarca esma elisabeds mokiTxvaÁ
mariamisi, hkrTeboda yrmaÁ igi mucelsa missa~ (lk. 1; 41). amis Sesaxeb
saubrobs wm. kirile ierusalimeli: `iovane suliTa wmidiTa aRivso
vidre saSosa dedisasa iyo, mis mierve wmida iqmna, raÁTa naTel-sces
ufalsa. ara igi miscemda sulsa, aramed momcemelsa mas sulisasa
axarebda~ (kirile ierusalimeli 1991: 324). naTlismcemlis es
gamorCeulobaa aqcentirebuli naTlisRebis sakiTxavebSi: `saSosa Sina
mdebareÁ krTomiT mauwyebeli moslvasa uflisasa dRes iordaned
gankÂrda suliTa: raJams gixila mosruli naTlisRebad~ (modrekili 1978:
148). dRes iordanes wyalSi ebraelTa sinanulad momwodebeli
winaswarmetyveli xilulad xedavs mas, romlis moaxloebac jer kidev
dedis mucelSi myofma igrZno: `Sen, winamorbedo qristeso, pirvel
saSoÁT gamo Tayuanis-ec yovelTa Semoqmedsa: xolo aw Rirs iqmeni
34343434
TualiTa xedvad misa, viTarca kacsa da ÃeliTa msaxurebad misa~
(modrekili 1978: 142); `TualiTa sulisaÁTa pirvel ixile sityuaÁ
RmrTisaÁ Rirso, ÃorciTa dafaruli: saSoÁT saSosa Sina: gankacebulsa
RmerTsa xolo aqa iordanes: gancxadebulad naTels-ec ucodvelsa~
(modrekili 1978: 156). wm. ioane oqropiri mucladmyofi ioanes mier uflis
Secnobas ganmartavs, rogorc qadagebas: `CCÂlman manca, arRa mosrulman
naTlad, moqalaqeman udabnoÁsaman da Tanamosaxeleman amis
maxareblisaman, iovane, saSosa Sina dedisasa qadaga, hkrTeboda raÁ
saSosa dedisasa xilvasa RmrTismSobelisasa~ (ioane oqropiri 1993: 85).
Suamdgomeli Zvelisa da axlisa rjulisa, rogorc ioane
naTlismcemels wm. ioane oqropiri uwodebs, iudevelebs sinanulisaken
mouwodebda da iordaneSi naTlavda. swored amiT ganamzadebda is uflis
gzas _ `ganhmzadebda gzaTa macxovrisaTa didi winamorbedi~ (modrekili
1978: 201), radgan macxovarma Tavisi gankacebiT kacobriobas misca rjuli,
dafuZnebuli sinanulsa da siyvarulze. rogorc wm. ioane oqropiri
brZanebs, naTlismcemeli movida, `raÁTa wina rbiodis da ganmzadebdes
sulTa maT, romelTa eguleboda Sewynarebad ufali~ (ioane oqropiri
1996: 167). ioanesTan naTlisRebisaTvis misul xalxze winaswarmetyvelebda
esaia igavurad: `yoveli Ãevnebi aRmoivsos da yovelni mTani da borcuni
damdablden da iyos gularZnili igi marTlad da ficxeli gza
wrfelad~ (es. 40, 4), romlis axsnasac wm. ioane oqropiri gvaZlevs:
`damdablebulni igi da Semusrvilni amaRldnen da maRalni da
ampartavanni damdabldnen. da egreca iqmna, rameTu moslviTa uflisaÁTa
bunebaÁ kacTaÁ damdablebuli da Semusrvili, STaÃdili ÃevTa maT da
uRaRTa jojoxeTisaTa, amaRlda ufroÁs yovelTa simaRleTasa da
simaRle igi eSmakisaÁ da zuavi igi ampartavanebaÁ misi daeca~ (ioane
oqropiri 1996: 168). mkacrad amxelda ebraelTa ers ioane: `hrqua maT:
iqednes naSobno, Sjulisa gardamavalno, momavalisa misgan risxvisa vin
giCuena Tquen sivltolaÁ? yavT ukue nayofi sinanulisaÁ~ (modrekili
1978: 148). Tavad ufalic araerTgzis ambobs: `ara moved wodebad
marTalTa, aramed codvilTa sinanulad~ (mT. 9,13); (aseve _ mrk. 2, 17; lk.
3, 32; Itim. 1, 13.). `uflis winamorbedma da naTlismcemelma ioanem
adamianebs zeciuri samyaros naTeli auwya, rac imaze metyvelebs, rom
35353535
sasufeveli axlosaa da dae, RvTaebrivi da zeciuri samefos
ukideganobis Sesabamisad adamianebma Tavi Seracxon uRirsad da
dReniadag iyvnen sinanulSi, rac iqneba dasabami gadarCenisa da
cxonebisa~ (palama 1995: 11-12).
ioane naTlismcemeli mxolod naTlisRebas ar iTxovda, aramed,
imavdroulad, sinanulis nayofs, Tanac uflisTvis Rirseuls. `ra
nayofia igi? pirvel yovlisa, esaa aRsareba, romelsac ioane
naTlismcemelTan momsvlelebic aRasrulebdnen~ (palama 1995: 12). wm.
ioane oqropiri maTes saxarebis Sesabamisi muxlis ganmartebisas xsnis,
rom sinanulis nayofSi igulisxmeba ara mxolod uwindeli saqmeebis
dateveba, aramed ufro meti keTili saqmis qmna (ioane oqropiri 1996: 175).
ioane naTlismcemeli iyo winamorbedi ieso qristesi, radgan ers misi
mosvlisaTvis amzadebda: `romeli Cemsa Semdgomad mosvlad ars, romeli
pirvel Cemsa iyo, romlisa ara Rirs var me, raÁTa ganvhÃsnne sabelni
ÃamlTa misTani~ (in. 1, 27). Amis Sesaxeb gvamcnobs himnografi: `ver
SeuZlebda ÃamlTa SenTa sabelsa ganÃsnad, macxovar, winamorbedi da
esreT gankacebisa saRmrToÁsa simaRlesa cxad hyofda~ (Tueni 2004: 117).
aq gamokveTilia saRmrTo sibrZne, rom ioane, romelic ver SemZlebel
ars uflis ÃamlTa tvirTvisa, wamebda, anu, ganacxadebda RmrTis
xorcSesxmas, macxovris gankacebis uzeSTaes saidumlos. `Ãamli uflisa
sxva ara raa, Tu ara sityva RvTisa, xorci, romelic man CvenTvis,
kacTaTvis jvars acva. `sabelni ÃamlTa misTani~ es kacobrivi da
RvTaebrivi bunebis Serwymaa, rac uxilavi saidumloa, rameTu arc erTi
Ze xorcieli msgavsad ar Sobila, amdenad igi gamoukulevelia kacobrivi
bunebisaTvis (gonebisaTvis)~ (palama 1995: 14). amgvaradve xsnis `ÃamlTa
sabels~ wm. ioane oqropiri: `vhgoneb gankacebisa mis Cuenda moslvisa mis
saidumlosa moaswavebs, romlisa verca Tu umciressa rasme nawilsa
SemZlebel varT gonebiTa miwTomad da sityÂTa aRÃsnad~ (ioane oqropiri
1996: 184-185). Teofilaqte bulgareli ki amgvar axsnas gvTavazobs:
`fexsacmelSi qristes ori gardamosvla igulisxmeba, erTi _ zecidan
dedamiwaze, meore _ dedamiwidan jojoxeTSi, radganac fexsacmeli
sxeulis tyavi da sikvdilia. winamorbeds ar SeeZlo etvirTa es ori
36363636
gardamosvla, Tu ar ecodineboda da ver gaigebda, rogor moxda isini~
(Teofilaqte bulgareli 2000: 36).
galileidan ieso qriste iordaneSi naTlisRebisTvis midis. `viTar
ganwmidos TiÃaman Tuali naTlisaÁ da kualad Tivaman _ cecxli
RmrTeebisaÁ da dabadebulman _ dambadebeli anu viTar naTel-sces
monaman ufalsa?~ (Tueni 2004: 122) _ himnografi exmianeba ioane
naTlismcemels, romelmac misken momavali qriste dainaxa da `romelic
Cveuli iyo sulis siRrmeSi Caswvdomoda, didad iqna SeZruli misi
ucodveli, mSvidi, wmida da amaRelvebeli mzeriT. Amis Semdeg gana
SeeZlo mas xelni daesxna masze mosanaTlavad? da mas, sakuTari
uRirsobisa da iesos saRmrTo didebulebiT gamsWvaluls, aRmoxdeba~
(sadResaswaulo... 2002: 81): `me miÃms Sen mier naTlis-RebaÁ, da Sen Cemda
moxuala?~ (mT. 3, 14). saxarebis es epizodi wyaroa ioane
naTlismcemlisadmi miZRvnili sagaloblebisa. ioane mtbevari
naTlismcemlis gancdebs ase warmosaxavs: `xolo winamorbedman gixila
ganSiSulebuli, ver Segaxo Ãeli Tavsa, aramed SiSiT RaRadebda:
ganmwmide me, ufalo~ (modrekili 1978: 140). magram ufali gankacda, raTa
aRasrulos danapirebi kacTa modgmisadmi, ganaqarvos pirveli wyeva da
samoTxis daxSuli bWeni ganuRos adamianebs. amitom modis is
naTlisRebisTvis da eubneba ioanes: `acade aw, rameTu esreT Svenis
Cvenda aRsrulebad yoveli simarTle~ (mT. 3, 15). `gamoTqma `simarTle~
(berZnulad _ `dikaiosune~) aq imas aRniSnavs, rasac Cvengan saRmrTo
sjuli moiTxovs. maSasadame, gamoTqma `aRsrulebad yoveli simarTle~ _
aRniSnavs mTeli sjulis aRsrulebas, misi yvela moTxovnisa~
(sadResaswaulo... 2002: 81-82). sjulis srulad aRsrulebaze miniSnebas
sagaloblebSic vxvdebiT: `aRsrulebad yoveli, romeli Tques
winaswarmetyuelTa, ganvSiSuldebi me ÃorciTa, uxrwnelebisa samoselsa
mivhmadleb adams pirvelSeqmnulsa~ (modrekili 1978: 153). uxrwnelebisa
da codvis samoslis simbolikas Cven mogvianebiT ganvixilavT, axla ki
iordaneSi naTlisRebisaTvis misul macxovarTan davbrundeT _ `etyoda
mÃsneli winamorbedsa esreÁT, acade aw esreÁT jer ars aRsrulebad
dRes saidumloÁ gangebulebiT, ganSiSulebul var ÃorciTa~ (modrekili
1978: 153). sainteresod ganmartavs `aw~ sityvis mniSvnelobas am konteqstSi
37373737
wm. grigol palama: `Tqva `aw~, radgan uflis naTlisRebis Semdeg
yovelives sulieri embazi Seenacvla. ioanesTan erTad gaaerTiana
yvelaferi, viTarca wyarom RvTaebrivi sxeulisa, romlisganac
gadmodindeba RvTaebrivi madli, rac moicavs yvela sikeTes~ (palama 1995:
14-15). sagaloblebSi aqcentirebulia gulis simdable, rac saxarebidan
momdinareobs. macxovari eubneba ioanes, rom ganagdos SiSi da
daemorCilos mas: `iswave Cemgan, rameTu mSÂd var da mdabal guliTa~
(Tueni 2004: 169). gulis simdableSi kacTa gonebisTvis miuwvdomeli is
saidumlo igulisxmeba, rodesac yovlis Semoqmedma RmerTma kacTa
modgmisaTvis Tavi daimdabla da kacobrivi buneba miiRo, iSva ra
qalwulisagan da Semdeg naTel-iRo ioanesagan. `ar unda darCes arc
erTi saRmrTo mcneba aRusrulebeli Ze RmrTisa da Ze kacisas mier.
amgvarad, kacobrivi buneba savsebiT gamarTldeba da ufro da ufro
cxadad SeerTvis RvTiurs cxovelsmyofeli madlmosilebiT~ (palama 1995:
15).
ufali gankacda, raTa Tavs idvas kacTa modgmis codvebi. es misia
himnografiaSi aisaxa: `gixaroden, winamorbedo, da saRmrToÁsa moslvisa
mqadagebelo: aha, dRes movida galileaÁT iordaned qriste kravi
RmrTisaÁ tarigi wmidaÁ CuenTÂs ganmzadebuli mosikudid nefsiT jvriT~
(modrekili 1978: 181). mesiis movlinebas ara marto ioane xarobda, aramed
_ bunebac. saocari STambeWdaobiT aRwers ioane mtbevari macxovris
iordaned mosvlas: `naTeli WeSmariti qriste RmerTi dausabamoÁ sityuaÁ
mamisaÁ mas Jamsa mTani da borcuni imRerdes, ixarebda iovane da
ZrwoliT RaRadebda: ese ars kravi RmrTisaÁ aRmxumeli codvaTa
soflisaTa~ (modrekili 1978: 140). macxovris naTlisRebas daviT
mefsalmune winaswarmetyvelebda, amitomac sagaloblebSi ebraelTa mefis
saxec gvxvdeba: `winaÁswarve moguaswava daviT winaswarmetyuelman
moslvaÁ mÃsnelisaÁ iordanisa wyalTa, ityoda raÁ... mTani ixarebdiT
winaSe pirisa uflisa~ (modrekili 1978: 179). es fsalmunuri motivia,
romelic xSirad gvxvdeba himnografiaSi da romelic gansakuTrebul
lirizms qmnis: `mTani imRerdes viTarca verZni da borcuni viTarca
kravni cxovarTani~ (fs. 113, 4); `ixarebdin cani da galobdiT queyanaÁ,
aRiZarn zRvaÁ da savseba misi. ixarebdin velni da yovelni raÁ ars maT
38383838
Sina, maSin ixarebden yovelni xeni maRnarisani~ (fs. 95, 11-12). wm. eqvTime
ziRabeni 113-e fsalmunis am muxlis ganmartebisas uTiTebs, rom
araCveulebrivi sixarulis gamosaxatad daviT mefsalmunem mTebi da
borcvebi verZsa da kravs Seadara, radgan isini TavianT sixaruls
ayvavebul mdeloze TamaSobebiTa da xtunviT gamoxataven (ziRabeni 2003:
902). rac Seexeba 95-e fsalmunis muxls, `da xarobs ca da qveyana
qristesTvis, romelic uwinares zeciuri RvTaebriobiT iyo, Semdeg ki
amqveyniuri adamianurobiT gaxda.. sixaruliT gamowveuli moZraoba gulis
aRtacebaa, zRvis unapiro sisavsea. zRvas ki avsebs mdinareebi, tbebi,
wyaroebi da erTi sityviT, yvelanairi wyali macxovris naTlisRebis
Sedegad. xaroben velni imis gamo, rom maTze gaivlis maTi
ganmanaTlebeli qriste... ixareben yovelni xeni tyisani, rameTu maTgan
gamoirCeva xe cxovelmyofeli jvrisaTvis~ (ziRabeni 2003: 759).
tarigisa da kravis saxismetyvelebiT gaazrebaze mogvianebiT
visaubrebT, axla ki mimovixiloT is epiTetebi, romliTac winamorbeds
Seamkoben himnografebi _ `dasasruli SjulisaÁ da dasabami madlisaÁ
iovane winamorbedi udabnos aRmoscenda da gÂqadaga sinanuli
cxovrebisaÁ~ (modrekili 1978: 206). aq igulisxmeba moses rjulis
dasasruli. rogorc aRvniSneT, ioane naTlismcemeli Zveli aRTqmis
bolo da axali aRTqmis pirveli winaswarmetyvelia. faqtobrivad, iqadaga
ra mesiis mosvla da naTel-sca macxovars, man daudo dasasruli Zvel
rjuls _ molodins mesiis mosvlisas da dasawyiss axlisas _ uflis
aRTqmis ganxorcielebiT madlmosils. ioanes uwodeben udidess
dedakacTa naSobTa Soris. mis am didebulebaze Tavad ieso qristem
aRniSna.
sagaloblebSi ioane axali dRis, ciskris maxarebladaa wodebuli:
`gamoabrwyinve ciskari dRisaÁ udabnoÁsa qadagi~ (Tueni 2004: 170). is, rom
ioane udabnoSi izrdeboda, saxarebidanaa cnobili: `xolo yrmaÁ igi
aRorZndeboda da ganmtkicdeboda suliTa. da iyo udabnos, vidre
gamocxadebadmde misa israÀlisa mimarT~ (lk. 1, 80), amitom iwodeba igi
sagaloblebSi udabnos qadagad. saxismetyvelebiTi TvalsazrisiT
CvenTvis sayuradReboa misi ciskarTan Sedareba. ciskari xom is Jamia,
rodesac Rame, bneli gangveSoreba da naTeli modis, anu, axali dRe
39393939
iwyeba. am sagalobelSi kvlav gvxvdeba simbolizeba Zveli rjulis
dasasrulisa da ciskris saxiT axali rjulis dasawyisisa, romlis
mauwyebelic udabnos qadagia.
sagulisxmoa, aseve, ioanes Sedareba sanTelTan, romlis wyaroc
saxarebaa: `igi iyo sanTeli aRnTebuli da saCinoÁ~ (in. 5, 35). mas xSirad
`naTlis sanTels~ uwodeben himnografebi. naTeli qristea, sanTeli ki
imisTvisaa saWiro, rom am udidesi naTlis misaRebad momzaddes
kacobrioba, jer naTliT unda ganaTdes maTi sulebi da qristesken
savali maTi gzebi, rac swored ioane naTlismcemelma aRasrula.
sanTelTan erTad mnaTobs adarebs ioanes himnografi avtori: `ÃmaÁ
sityÂsa RmrTisaÁ, sanTeli naTlisaÁ, mTiebi mzisaÁ udabnos uRaRadebda
mosrulTa missa~ (Tueni 2004: 170). ioane naTlismcemlis es metaforebi
homiletikaSic uxvad gamoiyeneboda: `viTarca mTiebi ciskrisaÁ, gamoCnda
wmidaÁ winamorbedi iovane~ (ioane oqropiri 1999: 261). wm. ioane oqropiri
metaforebs ase ganmartavs: `sanTeli igi mzesa etyÂs; ÃmaÁ igi _ sityuasa,
megobari _ siZesa, umetesi naSobTa Soris dedaTasa _ pirmSosa mas
yovelTa dabadebulTa~ (ioane oqropiri 1996: 165).
ioane naTlismcemels `mzis sanTelsa~ da `sityvis Ãmas~ uwodebs XIII
saukunis qarTveli himnografi tbel abuseriZe Tavis sagalobelSi
`galobani samTa iovaneTa~, sadac gandidebuli hyavs wm. ioane
naTlismcemeli, wm. ioane maxarebeli da wm. ioane oqropiri: `aRmosavaliT
maRliTaÁT aRmosrulisa mis mzisa sanTelsa elvad saRmrToÁsa naTlisa
vqadagebT~; `iovanes, Ãmasa sityÂsa, sulad...~ (sulava 2003: 306-308).
rogorc Cans, sanTeli, mTiebi, ÃmaÁ sityÂsa _ ioane naTlismcemlis
myarad damkvidrebuli metaforebia sasuliero mwerlobaSi _ rogorc
himnografiaSi, aseve egzegetikasa da homiletikaSi. amgvar ganmartebas
gvTavazobs wmida sofron ierusalimeli Tavis TxzulebaSi
`naTlisRebisaTÂs macxovrisa da zeda aRdgomisaTÂs sarkinozTa~:
`sanTeli mzesa uzraxebs, ÃmaÁ sityÂsa mimarT ityÂs, TixaÁ mekecesa
miugebs, monaÁ meufÀsa etyÂs gankÂrvebuli, raÁsa iqm amas Ä meufeo, gici
Sen vinaÁ xar da vinaÁ mosrul, mucliT gamo Tayuanis-gec Sen, jereT
saSosa Sina myofman aRviare Zali Seni~ (sofron ierusalimeli: A-394,
40404040
297v). ioane naTlismcemeli qristes xmaa, radgan is sinanuls qadagebda,
romelzedac daefuZna Semdeg qristianuli moZRvreba.
ioane mtbevari naTlismcemels axal eliad moixsenebs _ iordane `Ãmisa
misgan axlisa eliaÁsda SiSiT zarganÃdili dgas mdumriad~ (modrekili
1978: 137), risi wyaroc, aseve, saxarebaa. feriscvalebis dros mowafeTa
SekiTxvaze, `eliaÁsi jer-ars pirvelad moslvaÁ~, macxovari pasuxobs:
`elia awve movida da ara icnes igi, aramed uyves mas, raodeni unda. da
egreTve Zesaca kacisasa egulebis vnebad maTgan. maSin gulis{ma-yves
mowafeTa, rameTu iovane naTlismcemlisTÂs hrqua maT~ (mT. 17, 10, 12-13).
himnografi ioane naTlismcemels im varskvlavs adarebs, romelmac
mogvebs meufis dabadeba auwya da misken mimavali gza gaunaTa. aq ormagi
saxismetyvelebiTi gaazrebaa. beTlemis gzis manaTobeli varskvlavis
darad ioanec gzas unaTebda ers, rodesac iordaneSi sinanulis
naTlisRebisaTvis mouwodebda, amave dros, mogvebi warmarTebi iyvnen,
ioanem naTlisRebiTa da sinanulad mowodebiT warmarTebsac gaunaTa
qristesken mimavali gza. `me naTel-gcem wyliTa, igi naTel-gcems suliTa
wmidiTa da cecxliTa~ (modrekili 1978: 184) da `upyries mas niCabi da
sibrZniT ganarCevs, unayofoTa daswuavs da nayofierTa mihmadlebs
cxovrebasa saukunesa~ (modrekili 1978: 135) _ am SemTxvevaSi ara Tu
epizodi, frazeologiac saxarebiseulia _ `me ukue naTel-gcem Tquen
wyliTa sinanulad; xolo romeli Semdgomad Cemsa movals, uZlieres
Cemsa ars, romlisa ver SemZlebel var ÃamlTa misTa tÂrTvad. man naTel-
gces Tquen suliTa wmidiTa da cecxliTa. romlisa niCabi ÃelTa misTa,
ganwmindos kaloÁ TÂsi da Sekribos ifqli saunjesa, xolo bze dawuas
cecxliTa miT uSretiTa~ (mT. 3, 11-12). wm. ioane oqropiris ganmartebiT,
`naTlismcemelma suliwmidis xsenebiT ers codvaTa moteveba, sasufevlis
mkvidroba, uxrwneleba da suliwmidis moniWeba auwya~ (ioane oqropiri
1996: 185), xolo cecxlis xsenebiT maT Zveli rjulis gamocxadebebi
gaaxsena, radganac winaswarmetyvelT ufali umetesad cecxlis saxiT
ecxadeboda xolme _ moses mayvlovansa da sinas mTaze, ezekiels _
qerubimebiT; xolo niCbisa da keTilisa da borotis garCevis SexsenebiT
afrTxilebs, rom mxolod naTlisReba araa sakmarisi, aramed _ Semdgom
uflis mcnebaTa aRsruleba: `Semdgomad naTlisRebisa niCabsa mas
41414141
gÂCvenebs, ganmrCevelsa keTilisa da borotisasa, da dawuvasa bzisa
guaswavebs, raÁTa moSiS viyvneT da ara vemsgavseT bzesa, aramed ifqlsa~
(ioane oqropiri 1996: 185).
saxismetyvelebiTi azrovnebis TvalsazrisiT sainteresoa ioane
naTlismcemlis gazafxulis maxarobel mercxalTan Sedareba da mis
paralelurad zamTrisa da sastik qarTa simboloebi: `viTarca mercxali
wmidaÁ qadagi zafxulisaÁ myofTa zamTarsa Sina codvaTasa gamouCndi
iovane Rirsi miaxlebulTa danTqmad qarTa sastikTa kueTebisagan~ (Tueni
2004: 37). zamTari codvis meufebaTa periodia, xolo zafxuli _ codvaTa
ganqarvebisa. `aha, esera, zamTari warÃda da wÂma dascxra da warvida
gzasa TÂssa. da yuavili gamoCnda queyanasa Cuensa~ (qeba qebaTa; 2; 11).
zamTars alegoriuli mniSvnelobiT TviT macxovari iyenebs, roca
mogviwodebs: `ilocevdiT, raÁTa ara iyos sivltolaÁ Tqueni zamTarsa
Sina~ (mT. 24; 20). rogorc netari Teofilaqte bulgareli ganmartavs,
`Cven unda vilocoT, rom am cxovrebidan Cveni wasvla anu aRsasruli ar
moxdes... `zamTarSi~, anu sikeTisaTvis unayofi Jams~ (Teofilaqte
bulgareli 2000: 283). sulieri TvalsazrisiT marTlac rom unayofo iyo
macxovris gankacebamdeli Jami, radgan daxSuli iyo sasufeveli
adamianisaTvis. ioane naTlismcemeli ki aRmoCnda pirveli qadagi
moaxloebuli sasufevlis Sesaxeb. amitomac adarebs mas himnografi
mercxals, rameTu zamTris, anu, codvaTa meufebis Jamis ganqarvebis
iseTive pirveli mauwyebeli iyo ioane, rogorc zamTris wasvlis pirveli
maxarobeli bunebaSi mercxalia.
zamTrisa da zafxulis SedarebiT wm. ipolite romaeli zamTris
sulier arss ganixilavs, rogorc madlisa da sinanulisagan ganZarcvul
periods: `madli gamoCnda, WeSmariteba sufevs, sinanuli ara ars mas
sofelsa. zafxuli mogveaxla, zamTari gangueSora~ (ipolite romaeli
1979: 310).
zamTars sulieri mRelvarebis periodad, xolo sxlvas codvaTa
Sendobad saxeldebs origenec `qeba qebaTas~ ganmartebisas: `RvTis
sityvas surs gvamcnos, rom zamTris, sulis qartexilTa, Semdeg,
mosavlis aRebis dro axlovdeba da ambobs: `leRuman gamouteva gaga
Tvisi, venaxni hyvavian, mosces sulnelebaÁ Tvisi... moiRe nayofebi da
42424242
adrindeli unayofo rtoebi mogeSoreba~ (origene 1989: 22). amave
mniSvnelobiT ganixilavs zamTars wm. grigol noseli, romelic saocari
poeturi pasaJiTa da xatovnebiT warmoaCens zamTris fizikur Tvisebebs
da avlebs parallels adamianis sulier ganwyobasTan: `da Wkneba
zamTarSi yoveli mwvane _ xeTa silamaze, bunebis mier Seferadebuli
foTlebi dacviva da miwas Seereva; Sewydeba frinvelTa tkbili WikWiki,
bulbuli gafrindeba, mercxali damunjdeba, budes datovebs gvriti, da
yovelive sikvdilis sevdas emorCileba _ kvdeba morCi, qreba simwvane,
foTlebisagan ganZarcvuli totebi xorcganZarcvul Zvlebs damgvanebia
da saSineli sanaxavia; ra vTqvaT zRvaTa ubedobaze? rogoria is
zamTarSi, rodesac siRrmidan oxravs da borcvebsa da mTebs emgvaneba
misi talRebi; rodesac is, rogorc meomari, ganuwyveteli dartymebiT
miemarTeba napirisaken. magram Sen gadataniTi mniSvnelobiT warmoidgine
zamTari Tavisi uaryofiTobebiT. ai, ase hyvaoda adamiani sasufevelSi,
netarebda usasrulo zafxuliT, magram `urCma zamTarma daaWkno fesvebi~,
yvavili mokvda da adamianmac dakarga zafxulis `maradiuli ukvdaveba~
(noseli 1999: 357-358).
macxovris aRdgomis Sedegad sikvdilis aCrdilisagan gaTavisuflebul
adamianebze gadmovida madli sakurnebelad maTda, rogorc me-5 galobaSi
(esaia winaswarmetyvelis) vkiTxulobT: `rameTu cuari Sen mier
sakurnebel ars maTda~. madlmosili cvaris simbolos ioane
naTlismcemlisadmi sagalobelSic vxvdebiT: `acurie sulTa CuenTa
cuari madlisa SenisaÁ dRes, qristes winamorbedo~ (modrekili 1978: 157).
rogorc aRvniSneT, am dResaswauls RvTis gancxadeba ewodeba imitom,
rom qristes naTlisRebis Jams iq Sekrebili eris winaSe gancxadda
yovladwmida samebis erTarseboba: `da naTel-iRo iesu da meyseulad
aRmovida raÁ wylisa misgan, da aha, ganexunes mas cani, da ixila suli
RmrTisaÁ, gardamomavali, viTarca tredi, movida da daadgra mas zeda. da
ÃmaÁ iyo zeciT da Tqua: ese ars Ze Cemi sayuareli, romeli me saTno-
viyav~ (mT. 3; 16-17). kirile ierusalimeli gancxadebas `qeba qebaTas~ siZis
saxes ukavSirebs: `viTarca-igi igavad pirvel Tqumul ars amisTÂs, romel
qristeman TualiTa xilulad esrÀT gamoaCina, rameTu qebaTasa Sina
siZisa misTvis RaRadebs da ityÂs: `Tualni Senni, viTarca tredisani
43434343
zeda savsebasa wyalTasa~ (kirile ierusalimeli 1991: 325). wm. ioane
oqropiri am epizods ase ganmartavs: `aRmovida wylisagan, rameTu Tana
aRmohyvanda yovelive bunebaÁ kacTaÁ danTqmuli codviTa da ixilna cani
ganxmulni, romelni dauÃSna adam Tavsa TÂssa da SÂlTa TÂsTa da
viTarca-igi maxÂliTa miT cecxlisaÁTa samoTxe, da suli wmidaÁ
ewameboda RmrTeebasa mas Zisasa, rameTu msgavsisa mis zeda movidoda da
ÃmaÁ iyo zeciT, rameTu zeciTaca gardamoÃda cxorebad kacTa,
naTelRebuli igi iovanesgan~ (ioane oqropiri 1996: 196). ioane
naTlismcemlis naTlisRebas ar SeeZlo suliwmidis moniWeba, es mxolod
qristesmieri naTlisRebiTaa SesaZlebeli _ `cani ganexunes da suli
wmida gardamoÃda, rameTu ara naTlismcemelisa mis siwmide, aramed
naTelRebulisa mis Zali iqmoda amas, raÁTa Zuelsa misgan Semiyvannes
Cuen axlad moqalaqobad~ (ioane oqropiri 1996: 196). swored adamianis
gonebisaTvis miuwvdomeli am xilvis Sesaxeb aRniSnavs ioane mtbevari:
`dRes kualad gancxadna samebisa erTarsebaÁ wmidasa zeda iordanesa,
mamaÁ zeciT wamebda Zisa sayuarelisaTÂs, da suli wmidaÁ ixilva saxed
tredisa gardamosruli~ (modrekili 1978: 140).
naTlisRebis sagaloblebSi gansakuTrebiT TvalsaCinoa himnografTa
mier samebis erTarsobisa da ganuyoflobis, TiToeuli hipostasis
Tanasworobis aqcentireba, rasac xSirad vxvdebiT ioane mtbevarTan:
`gardamoÃda zeciT suli wmidaÁ viTarca tredi iordanesa da ÃmaÁ mamisaÁ
wamebda zegardamo Zed sayuarelad da ganecxada dRes samebaÁ wmidaÁ
morwmuneTa ersa TÂTebiTa TÂsiTa~ (modrekili 1978: 142) da miqael
modrekilTan: `iwame mamisa mier Zed sayuarelad qristÀ da suli wmidaÁ
Sen zeda msgavsebiTa miT tredisaÁTa gardamoxda, romlisa mier
gancxadna erTarsebaÁ samebisaÁ~ (modrekili 1978: 144). miqael modrekili
yovladwmida samebis warmoCenisas qristes orbunebovnebasac xazgasmiT
aRniSnavs: `dRes gancxadna naTlisRebiTa iordanisa wyalTa erTi ZeÁ
mxoloÁ oriTa bunebiTa sruliTa~ (modrekili 1978: 143).
yovladwmida samebis erTarsebobis saidumlos poeturad warmoaCens
giorgi aToneli Tavis `galobani RamisTevad naTlisRebisaSi~, romelic
akrostiqulia da Tavni ityvian: `dRes iordanes qristes naTlisRebasa
yoveli sofeli ganaTlda, samebisa wmidisa Tayuaniscemad gancxadna,
44444444
ixareben erTbamad angelozni da kacni~: `sameba sam TÂsebiT, dausabamoo
RmerTi, arsebiT swori gamogucxadna dRes wyalTa zeda iordanisaTa~
(giorgi aToneli 1946: 352) da fsalmunTmgalobels exmianeba: `ixarebden
dRes zRuani da mdinareni, samyaroni da mnaTobni kacTa Tana, ca da
queyana zecisa ZalTa Tana erTobiT Ãmoben _ gancxadna qriste RmerTi
mÃsnelad soflisad iordanisa wyalTa~ (giorgi aToneli 1946: 353).
warmodgenil sagaloblebSi aisaxa saRvTismetyvelo moZRvreba samebis
ganuyoflobisa da qristes orbunebovnobis Sesaxeb, rac kidev erTxel
gvidasturebs himnografTa Rrma Teologiur codnasa da cnobierebas.
wm. ioane oqropiri Tavis egzegetikuri naSromSi fsalmuniseuli
sityvebiT mkacrad amxels eretikosebs: `aRixilneT Tualni ugunurno da
ugulisÃmono, gulisÃmayavT, viTarmed ara ars ganyofilebaÁ Soris mamisa
da Zisa da sulisa wmidisa, arca erTi, TÂnier guamovnebisa da TÂTebisa,
ara ars erTica wmidisa samebisagani udares, anu dabadebuli, anu
ukuanaÁsknel Semosrul, viTarmca pirvel ara iyo da ukuanaÁsknel iqmna,
aramed erT ars didebaÁ mamisa da Zisa da sulisa wmidisaÁ, erTi bunebaÁ,
erTi Zali, erTi simtkice~ (ioane oqropiri 1996: 200). erTgan
sagalobelSicaa aRniSnuli _ dadumdes mwvalebelTa ena, radgan
gancxadda ufalio.
warmodgenili sagaloblebi kidev erTxel adasturebs imas, rom
himnografiuli Janri mravalmxriv SemoqmedebiT niWs moiTxovda da,
faqtobrivad, masSi aisaxeboda saeklesio mwerlobis TiTqmis yoveli
Janri.
iordaneSi macxovris naTlisRebisas gancxadebas axal xilvas uwodebs
wm. giorgi aToneli: `acurieT zeciT saRmrTo cuarTa rebaTa, iordanisa
Relvani aRivseniT, xilva axali ixile queyanao~ (giorgi aToneli 1946:
353). avtori aliteraciiT ara mxolod evfonias qmnis sagalobelSi,
aramed msmenelsac am movlenis Tanaziars xdis, zedroulobis gancdiT
msmeneli TiTqos Tavad xedavs am axal xilvas, xiluls, magram gonebiT
vermiwvdomils. zogadad, bgeriTi aliteraciebi uxvad gvxvdeba
sagaloblebSi da ara mxolod evfoniis mizniT, maTi meSveobiT
imavdroulad mTavari saTqmelis aqcentirebac xdeba. `klasikuri
himnografiis aliteracia ar aris TviTmizani. sagaloblis mxolod
45454545
musikalur enas ki ar aZlierebs, aramed xels uwyobs mTavar Temaze
yuradRebis SeCerebas da emociis gaZlierebas. amdenad aliteraciul
TqmaSi mTavaria dominantur TanxmovanTa musikaluri maxvilis
gaZlierebiT, mTlianad frazis Tu strofis azris mniSvnelobis win
wamoweva~ (imedaSvili 1958: 180). damowmebul sagalobelSi aqcentirebulia
axali zeciuri xilva _ rogorc samebis gancxadeba, aseve, Tavad
gankacebuli uflis mosvla naTlisRebisTvis, ris Sedegadac kacTa
daZvelebuli buneba ganaxlda.
ufali adrec cxaddeboda wylebze _ gamoecxada ebrael ers mewamul
zRvasTan da gaiyvana xmeleTze; roca aRTqmis kidobani iordaneze
gadahqondaT, misi nebiT `ukun-iqca~ mdinare. egzegetikosi mamebis
ganmartebiT, mewamuli zRvis gadalaxva da iordanes ukuqceva aRTqmis
kidobnis gadatanisas winasaxeebia macxovris naTlisRebisa, romlidanac
naTeli moefina mTels kacobriobas.
naTlisRebiT Zveli rjulis ganaxlebaze miuTiTebs wm. sofron
ierusalimeli: `ZuÀlni dasabamiTni warÃdebian da yovelnive axal
iqmnebian. axal gankacebulisa RmrTisa madlisa ZuÀlTa zeda
gamobrwyinvebiTa, romelman ZaliTa saRmrToÁTa qmna ganaxlebaÁ maTi...
rameTu amisTÂs moseani Sjuli daZuÀlebul ars da qriste
aRmobrwyinvebul Cuenda, romeli ganaaxlebs adamis miersa
daZuÀlebulebasa da yovelsave axal hyofs da mihmadlebs axal
dabadebulebas sibrZniTa da ZaliTa saRmrToÁTa~ (sofron ierusalimeli:
A-394, 297v).
ioane mtbevari macxovris iordaneSi Casvlisas RvTaebrivi cecxlis
wyalTan Sezavebaze miuTiTebs. cecxlis metafora xSirad gvxvdeba
sagaloblebSi, naTlisRebis sagaloblebSi ki mis fizikur Tvisebebzecaa
aqcentireba _ macxovari Tavisi naTlisRebiT ise wvavs borots, rogorc
cecxli _ Tivas. Tiva sagaloblebSi adamianis simboloa, umetesad _
Tavad ioane naTlismcemlisa, romelic evedreba ufals, `nu damwuav me,
romeli-ese Tivad wodebul var werilTa Sina~ (Tueni 2004: 35). adamianis
Tivad saxeldebas esaia winaswarmetyvelTan vxvdebiT: `yoveli Ãorci,
viTarca Tiva~ (es. 40, 6), romelsac mociqulebic exmianebian (Sdr. 1 petre
1, 24; iak. 1, 10).
46464646
cecxlis simbolikaze vrclad martviliis dResaswaulis
sagaloblebis saxismetyvelebiTi ganxilvisas visaubrebT, aq ki
aRvniSnavT, rom saubaria RvTaebriv cecxlze, romelic fizikur, nivTier
cecxlze aRmatebulia da swored am RvTaebrivi cecxlis Tvisebas
miemarTeba erTi paradigma, sakmaod gavrcelebuli naTlisRebis
sagaloblebSi _ macxovarma iordaneSi CasvliTa da naTlisRebiT boroti
daTrguna, anu, Semusra veSapi, moaSTo wyalSi damaluli gveli _
rogorc es poetur metyvelebaSia gamoxatuli. veSapis Semusvra
fsalmunidan momdinare simbolikaa _ `Sen ganamtkice ZaliTa SeniTa
zRua, Sen Sehmusre Tavebi veSapTa wyalTa Sina~ (fs.73, 13-14). ugaloben
macxovars, moxvedi, `raÁTa Sehmusro Tavi veSapisaÁ mis~ (modrekili 1978:
131). sagulisxmoa erTi sagalobeli, sadac macxovari ganacxadebs
gankacebis usaCinoes mizans _ aRasrulos danapirebi da borotis
daTrgunviT borotis tyveobaSi myofi ganaTavisuflos _ `damaluli
wyalTa Sina mbrZoli mTavari bnelisaÁ sruliad davamÃua da momwydarni
mis mier ganvacxovelne~. bnelis mTavars borot Zalas uwodeben, radgan
man sikvdili moutana adamians da naTlis wil bneli misca, rasac
dasasruli daedo, rodesac qveynad movida naTeli naTlisagani _ qriste
da Tavisi saRmrTo naTliT dawva boroti Zala. naTlisRebis
sagaloblebSi gamokveTili saRmrTo naTeli warmoadgens zogadad
naTlis simbolikis erT-erT aspeqts, kerZod, `TeologiaSi naTeli
keTilis simbolod da mis sawyisad aris aRiarebuli, bneli ki
borotebis simboloa~ (sulava 1983: 218). srulad naTlis simbolikas
feriscvalebis dResaswaulis sagaloblebTan ganvixilavT.
naTliT mosili macxovari midis iordanesTan da `veSapTA SemusvriT~
kvlav ubrunebs adamians naTlis samosels, romelic swored am
`veSapisagan~ ganeZarcva. `romelsa Seemosa naTeli, viTarca samoseli,
iTxovda naTlisRebasa~ _ fsalmunuri motivi sagaloblebSic aisaxa.
rogorc aRvniSneT, naTlisRebis aluziad sakmaod xSirad gvxvdeba
uflis mier veSapis Semusvra. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom veSapis
paradigma erT-erTi yvelaze gavrcelebuli saxea naTlisRebis
sagaloblebSi, romlis wyaroc fsalmunia. saerTod, borotis Tvisebis
gamosaxatad veSapisa da gvelis Sxamis metafora xSirad gvxvdeba Zvel
47474747
aRTqmaSi: `guliswyromaÁ veSapTaÁ iyo Rvino maTi da risxvaÁ aspitTaÁ
ganukurnebeli~ (II rj. 32, 33); `guliswyromaÁ maTi msgavs ars guelisa da
viTarca aspitsa yrusa, romelsa daeyunian yurni misni~ (fs. 57, 5) _
codvilTa bunebazea saubari. pirvelcodvis mizezi da codvis safuZvlis
damdebi ufalma iordaneSi Semusra.
sagaloblebSi gamokveTilia veSapTa Tavis Semusvra: `Semusra Tavebi
veSapisaÁ da pirveli igi codvaÁ Cveni sabaneliTa ganwmindna da mianiWa
morwmuneTa uxrwnelebisa igi samoseli~ (uZvelesi... 1980: 39). veSapis Tavis
simbolikas ganmartavs wm. grigol noseli: `momklvelman man veSapisaman,
raJams ganZÂnda mÃeci igi da TÂToeulsa mas kacTa naTesavsa Tana
aRorZnda da gandidna, maSin Sehmusra Tavi misi, ese igi ars, borotTa
mompovnebeli igi Zali misi, romelsa-igi mravalni aqundes mis Tana
ukeTurebisa Tavni~ (noseli 2006: 9). macxovris mier borotis Semusvris
simbolur gaazrebas gvTavazobs wm. basili didi: `ars mÃeci, romelsa
saxeli hrqÂan iqnamon, romeli iTargmanebis viktol. da didad mter ars
igi da Tu jekma sastik veSapi povis, viTarca saxismetyuelman Tqua,
mividis, Seigozis Tavi TÂsi TiÃiTa da miuÃdis martos da hbrZavn
veSapsa mas da kudiTa niCurTa ifaravn. egreca mÃsnelman Cuenman iesu
qristeman aRiRo miwaÁ queyaniT Sobili mkÂdri. ese TviT Cans Ãorcni,
romel Seimosna mariamisagan qalwulisa, raÁTa moklas veSapi igi uCinoÁ
farao, romeli zis mdinaresa zeda egÂptisasa, romel ars eSmaki~ (basili
didi: 1979: 188).
`Semusra Tavebi veSapisaÁ da misca ersa mas hindoelisasa, ese ars
naTeli naTlisagani~ (modrekili 1978: 201). hindoeTi, romelic Zvel
qarTulSi umetesad eTiopiis saxeldebiTaa gamoyenebuli, asocirdeba
siSavesTan, iq mcxovrebTa kanis feris gamo, siSave ki codviT dacemis
simboloa, romelsac daupirispirda naTeli naTlisagani. e. WeliZe am
simboloebis evsebi mTavarepiskoposiseul ganmartebas gvawvdis: `veSapad~
Tqua gonebaÁ gularZnili _ eSmaki, xolo `wylad~ Tqua naTlisRebaÁ igi,
xolo `hindod~ _ Cuen, romelni-ese warmarTTagani varT morwmuneni
uflisa Cuenisa iesu qristesni; da raÁsaTÂs-me `eTiopel~ Tqua, rameTu
uwinarÀs naTlisRebisa Sav viyveniT da siSavisa misTDs codvisa Sessu
asulni(?) masve, rameTu saWmlad mogueca Cuen, araTu raÁTa vWamoT igi,
48484848
aramed raÁTa davTrgunoT ÃeliTa naTlisRebisaÁTa~ (WeliZe 2004: 32).
eTiopias warmarTTa mniSvnelobiT iyenebs origene `qeba qebaTasas~
komentirebisas: `rogorc saxarebaSi dedakacma, `romeli iyo sisxlisa
dinebisa aT-Tormet wel~, gankurneba daaswro mTavris asuls, aseve
eTiopia ganikurna uwin israelisa, romelic jer kidev sneulia. `maTiTa
miT SecodebiTa cxovreba warmarTTa iqmna saSureblad maTda~ (origene
1989: 14).
boroti Seimusra da xarobs ca da qveyana; xarobs yvela, radgan
naTel-iRo ufalma, raTa ganwmindos Cveni buneba da saukuno cxovreba
dagvimkvidros.
iordanedan amosuli macxovari himnografs lomTan hyavs Sedarebuli,
romelmac gangmira boroti _ veSapi: `ZleviT Sehmusre Tavi veSapisaÁ da
aRmohxed mier viTarca lomi~ (modrekili 1978: 135). ioane minCxis
sagaloblis erTi tropuli saxis _ `viTarca lomman miyrdnobiT miiZina~
_ ganxilvisas s. caiSvili lomis saxes qristes Zlierebis simbolod
miiCnevs: `lomi qristes Zlierebis simboloa, xolo macxovris
gardacvaleba diadi miZinebis mxatvruli saxiTaa gadmocemuli. da rac
mTavaria, aseTi tipis mxatvrul saxeebs Cven uxvad vpoulobT qarTvel
himnografTa SemoqmedebaSi~ (caiSvili 1979: 32). loms macxovris
Zlierebis gamomxatvel simbolo-metaforad miiCnevs t. mosia (mosia 1997:
43).
naTlisRebas sasufevlis xarebis dasabams uwodebs wm. ioane oqropiri:
`dasabami saxarebisaÁ sasufevelsa caTasaÁsa ars wmidaÁ ese dRevandeli
dResaswauli da aRTqumaÁ aqus cxorebisaÁ saukunosaÁ mis mier, romelica-
igi gamogÂCnda keTili igi sarwmunoebaÁ da gamogÂbrwyinda ukudavebaÁ~
(ioane oqropiri 1999: 14), rasac sagaloblebSic vxvdebiT: `Sen, macxovar,
moxued iordaned ganTavisuflebad dasabamiTgan damonebulTa codviTa~
(uZvelesi... 1980: 55).
macxovarma iordaneSi naTlisRebiT gansZarcva adams tyavis samoseli,
romelic adamianma adamis dacemis Sedegad Seimosa, da mis wil naTlis
samosliT Semosa. himnografiaSi tyavis samosels wyevisa da xrwnilebis
samoselsac uwodeben, rac bibliidan momdinarea. Sesaqmis wignSi
miTiTebulia, rom RmerTma Seqmna adam da eva _ pirveli adamianebi,
49494949
romlebic naTliT Semosa da samoTxeSi daamkvidra. mianiWa yvela
ufleba, garda cnobadisa da sicocxlis xis miRebisa. maT igemes
akrZaluli nayofi da naTlis samoslisagan ganiZarcvnen, SeigrZnes
fizikuri siSiSvle. ufalma isini samoTxidan gamoaZeva: `da uqmnna
ufalman RmerTman adams da colsa missa samoselni tyavisani da Sehmosna
maT~ (Sesaqme; III, 21). samoslis simbolika Rrma saxismetyvelebiTi
funqciisaa, rac sagaloblebSi aisaxa aluziurad. n. sulavas azriT,
`tyaviT, anu usulo, mkvdari nivTiT Semosva Rrma da faruli azris
momcvelia; erTi mxriv, RmerTma adamsa da evas naTlis samoslis nacvlad
mkvdari, usulo nivTiTa Tu sagniT SemosviT mianiWa mokvdavoba, misca
imgvari fizikuri sxeuli, romlis mxolod naTliT mosil saxes
atarebda adre; meore mxriv, isini tyavis samosliT sinanulis
saswavleblad Semosa; naTlis samoslisagan ganZarcvulT mudam unda
xsomebodaT Cadenili pirvelcodva, romlisagan ganTavisufleba mxolod
naTlisRebiT gaxda SesaZlebeli. amitom qristianul literaturaSi
samoseli naTlisRebis, qristeSemosilobis mniSvnelobas iZens~ (sulava
2004: 226). marTlac, naTlisRebis sagaloblebSi erTmaneTTan
dapirispirebulia opoziciuri wyvilebi samoslisa _ rodesac saubaria
tyavis samoslis ganZarcvaze, paralelurad saubaria naTlis samosliT
Semosvaze, orive erTad ki aRiqmeba, rogorc sulieri ganaxleba
adamianisa, romlis drosac RvTisagan qmnili arqetipi pirvandel wiaRs
ubrundeba. aq unda aRvniSnoT ZiriTadi warmodgena, romelsac eyrdnoba
qristianuli azrovneba _ samyaroSi yvelafers winasaxeobrivi Sinaarsi,
safuZveli gaaCnia da araferia erTmniSvnelovani; yovelive winasaxeze,
arqetipze miuTiTebs. es warmodgena aisaxa ara mxolod sagaloblebSi,
aramed saeklesio xelovnebis yvela dargSi da saerTod, rogorc netari
avgustine aRniSnavs, RvTismosav adamians mTeli samyaro uxilav enaze
esaubreba, radganac samyaros wesrigsa da harmoniulobaSi SeigrZnoba
pirvelsawyisi. antinomiuri wyvilebi, dualuri opozicia sagaloblebSi
arqetipis wvdomas emsaxureba.
VI saukunis moRvawe wm. mama andria kriteli tyavis samosels codvisa
da xrwnilebis simbolod miiCnevs Tavis `did kanonSi~, romelic
didmarxvis pirveli kviris orSabaT-xuTSabaT saRamos, serobis locvisas
50505050
igalobeba da gansakuTrebulia, rogorc saocari sinanuliT aRsavse
sagalobeli: `ganvbZare me samoseli pirveli, romeli pirveliTgan
miqsova RmerTman, da vZe me SiSueli... Semikerna tyavisa samoselni
codvaman Cemman da RvTivqsovili samoseli ganmZarcua~ (kriteli 2002: 34).
``samoselni tyavisani~, rogorc simbolo, erTi mxriv, garesamyarosTan
adamianis sulieri mdgomareobis mimarTebas aCvenebs, meore mxriv, TviT
garesamyaros siRrmiseul gancdas warmoaCens. `tyavis samoslisgan~
ganZarcva aucilebelia adamianis sulieri ganwmendisaTvis, sixarulis
miRwevisaTvis, ganRmrTobisaTvis~ (sulava 2004: 227). wmida mamaTa
ganmartebiT, maTes saxarebaSi saqorwine samoseli (mT. 22, 11-13) naTlis
samoslis, pirveli samoslis sulieri mniSvnelobis matarebelia.
rogorc vnaxeT, tyavis samoseli codvis, adamianis xrwnadi bunebis
simbolodaa moxmobili himnografiaSi, romelsac cvlis naTlis, anu
uxrwnelebis samosi. es antinomia ioane mtbevars ase aqvs warmoCenili:
`pirvel Seqmnulsa gansZarcvos samoseli igi tyavisaÁ da morwmuneTa
Semosos madli uxrwnelebisaÁ~ (modrekili 1978: 140). naTlisRebam am
wyevis samosisagan gamogvixsna. uxrwnelebiTa da madliT iyvnen pirveli
adamianebi Semosilni; maT ar sWirdebodaT tansacmeli da maTTvis
ucnobi iyo sircxvilis grZnoba, romelic codvis nayofia.
`raÁ ukue nayofi gaqunda maSin, romlisaTÂs aw egera grcxuenis?
rameTu aRsasruli maTi sikudili ars, xolo aw ganTavisuflebul xarT
codvisagan da damonebul RmerTsa, da gaqus nayofi Tqueni siwmided da
aRsasrulsa _ cxorebaÁ saukunoÁ~ (rom. 6, 21-22). pirvel adamianebs
aexilaT xorcieli Tvali, magram daexuWaT sulieri da amiT sikvdili
SeiZines. sxeulebrivi Tvalis axela, origenes gamonaTqvamis mixedviT,
moxda maSin, rodesac daixuWa suli. rodesac macxovarma naTel-iRo,
gansZarcva adams xrwnilebis samoseli da Semosa `samoseli uxrwneli,
naTeli Seuqmneli~, rogorc himnografebi uwodeben. `dRes ganSiSuldebi
iordanes Sina adamis bralTa aÃocad mowyalebiT, naTelo da cxorebao
yovelTao~ (giorgi aToneli 1946: 352). naTlisRebisas macxovris
`ganSiSuleba~, anu, samoslisagan ganZarcva, simbolurad moaswavebs
adamianTa codvebisagan ganZarcvas da upirispirdeba adamisa da evas
naTlis samoslisagan ganZarcvas, rac maT mier uflis mcnebis darRvevas
51515151
mohyva: `naTlad ambobs werili, rom ufalma dasabamidan samoTxis SuaSi
danerga xe cnobadisa da xe cxovrebisa; amiT `codnismieri~ `cxovreba~
cxadyo man, rac arawmidad igemes pirvelmSoblebma. amitomac gvelisagan
cdunebulni, ganSiSuldnen~ (epistole... 1989: 76). samoslisagan
ganSiSvlebulma macxovarma ki iordaneSi CasvliT moaSTo gveli.
himnografebi uxrwnel samosels Seuqmnel naTels uwodeben. gavixsenoT
uZRebi Svilis igavi lukas saxarebidan. rodesac mamis samkvidreblis
gamniavebeli umcrosi Svili kvlav mamis wiaRs ubrundeba, gaxarebul
mamas gamoaqvs `samoseli pirveli~ da mosavs mas: `gamoiReT samoseli
pirveli da SehmoseT mas~ (lk. 15, 22). egzegetikosebi samosel pirvels
ganmartaven, rogorc im RvTiur madls, romliTac Semosili iyvnen
uflis wiaRSi myofi pirveli adamianebi da romliTac imoseba yoveli
adamiani naTlisRebisas.
`qristiani adamiani eziareba RvTiur naTels, iZens sulier naTels _
`inaTleba~. fsevdo dionise areopagelis azriT, naTlobis saidumloebas
es saxeli imitom ewodeba, rom igi iZleva `pirvelsawyis~ sinaTles da
warmoadgens saSualebas RvTaebrivi naTlis Semosvlisa adamianSi~
(qerqaZe 1997: 68).
naTlisRebiT macxovarma wylebic gawminda, rac sagangebodaa
aRniSnuli sagaloblebSi: `bunebaÁ wyalTaÁ ganswminde qriste
naTlisRebiTa SeniTa~ (miqaelis kr., gv. 140). imisaTvis, rom dacemuli
kacobrioba kvlav Semosos pirveli samosliT, gareSemouwereli RmerTi
wyliT imoseba. wylis meSveobiT xdeba adamianis codvebisagan ganwmenda.
noes dros warRvna moavlina da codviT aRsavse kacobrioba, marTali
noesa da misi STamomavlobis garda, sruliad aRxoca. axlac wyalSi
STasvliT ganswminda pirvelcodvisagan mis mier Seqmnili adamiani da
swored amas uwodebs ioane mtbevari meored Sobas: `dRes wyalTa bunebaÁ
meored mSobelad kacTa iqmnebis~ (modrekili 1978: 137). naTlisRebas
meored Sobas Tavad macxovari uwodebs, rodesac nikodimoss mis
aucileblobaze uTiTebs: `jer-ars Tquenda meored SobaÁ~ (in. 3; 7).
samTagan meored Sobas uwodebs naTlisRebas wm. grigol
RvTismetyveli: `samni Sobani uwyebul arn Cuenda, erTi igi ÃorciTa da
meore naTlisRebisa da mesame aRdgomisa. amaTgan erTi igi bnelsa ars da
52525252
mona da vnebuli, xilo meore naTlisa da aznauri da damÃsneli vnebaTa,
romeli yovelsave SobiTgansa biwsa ganswmends da cxorebis mimarT
zecaTasa wargÂZRvis, xolo mesame igi usaSinelesi ars~ (grigol
RvTismetyveli: A-394; 57r-v). naTlisRebisas, himnografTa sityvebiT, TviT
wyalmac ormagi buneba miiRo: `wyalTa bunebaÁ dRes mrCobl buneba iqmna,
rameTu cecxlisagan usxeuloÁsa nakuercxali Seiwynara bralTa
gawmedeli naTlisRebiTa~ (Tueni 2004: 166).
ganwmendili wyali ki adamianTa sulis ganspetakebis saSualebacaa,
rac naTlisRebas gulisxmobs: `gandevne wyudiadi igi nisli codvaTa
CuenTa simravlisaÁ saxier, raÁTa ganspetaknen sulni Cuenni wyliTa miT
siwmidisaÁTa~ (modrekili 1978: 146). nislis metaforas orgvari gaazreba
aqvs RvTismetyvelebaSi: 1. aRniSnavs uflis sibrZnes, gamoxatavs uflis
myofobas _ mag. sinas mTaze moses ufali nislis saxiT ecxadeba da 2.
nisli gamoxatavs codvaTa da usjuloebaTa simravles, romelsac Tan
wyvdiadi axlavs da mis ganqarvebasa da RvTiuri naTlis mopovebas
eswrafvian da iTxoven himnografebi. damowmebul sagalobelSi nisli
codvaTa simravlis aRmniSvnelia, romelsac upirispirdeba RvTiuri
naTliT gajerebuli wyali.
wm. ioane RvTismetyvelis mier gamocxadebaSi xiluli brolis msgavsi
minis zRva RvTis taxtis win naTlisRebis saidumlos mimaniSnebelia: `igi
imitomaa minis, rom naTlisRebis sulis ganmwmendi sisufTave aqvs, xolo
brolisa imisaTvis, rom simtkices aZlevs adamianis guls~ (dimitri
rostoveli 1990: 16).
wylis ganmwmend bunebaze saubrobs petre mociquli: `cani iyvnes
pirveliTgan da queyanaÁ wyalTagan, da wyalTa mier Seiqmna sityÂTa
RmrTisaÁTa~ (2pet. 3; 5). wylidan miRebul madlze himnografic aRniSnavs:
`wyalTa mier madlni saRmrToni mivscne kacTa naTesavsa~ (Tueni 2004: 35).
am saRmrTo madliT SeviqmeniT kvlav Rirsni zeciuri sasufevlisa,
radganac `wylebi naTlisRebisa iseTi Zlieria, rom SeuZlia adamiani
gadaaqcios zeciur frinvelad. iordanis wylebi akeTeben amas; isini
aniWeben adamians frTebs~ (dimitri rostoveli 1990: 16). am sulieri
frTebiT SesaZlebeli xdeba adamiani zeciur sasufevlamde amaRldes,
romelic macxovris naTlisRebis Sedegad kvlav gaiRo misTvis. amitomac
53535353
uwodeben himnografebi naTlisRebis dResaswauls daxSuli edemis
gamRebs. `edemis bWeni pirvel daÃSulni dRes iordanes ganmexunes, da
ekali igi wyevisaÁ aRmoifxura queyaniT da gesli igi guelisaÁ ganibana
ganbaniTa~ (modrekili 1978: 159).
STambeWdavi mxatvrulobis garda sagalobeli saRvTo istoriisa da
misi arsis warmoCeniTacaa niSandoblivi. gvelis gesli, romliTac
pirveli adamianebi daigeslnen, iordanis wyliT ganibana; rac Seexeba
ekals, igi Zveli aRTqmis wignebSi adamianis dasjis simboloa. saRvTo
istoriidan cnobilia, rom ufalma samoTxidan gamoZevebul adamsa da
evas ganuCina: `ekalsa da kurosTavsa aRmogicenebdes Sen da sWamde
Tivasa velisasa~ (Ses. 3; 18). qeTevan bezaraSvilisa da bernar kulis
ganmartebiT, ekals ormagi datvirTva aqvs, `es aris erTi da igive saxe
ormagi simboluri datvirTviT, romelTa garCevac konteqstzea
damokidebuli. ekali, rogorc raRac miwieri sagani da Seuracxi
TavisTavad uaryofiTi Sinaarsis matarebelia saRvTo sagnebTan
Sedarebisas, magram ipodigmatur-paradigmatur konteqstSi (Tu igi
ganwmendilia saRvTos mier da warmoadgens maradiulis da ukvdavis
prototips, mag. qristesi, RvTismSoblisa) igi iRebs dadebiT gagebas~
(bezaraSvili... 2000: 67).
wmida mamebis ganmartebiT, sadac adre yvavili iyo, iq amovida ekali,
raTa codva adamians mudamJam xsomeboda; imavdroulad ki ekali iyo
simbolo im siZneleebisa, rac sulier wvrTnas axlavs xolme.
mTesvaris igavSi (mT. 13, 7-22; mrk. 4, 7-8; lk. 8, 7-14) eklebi
alegoriulad amqveyniur sazrunavs gamoxatavs. `maqsime aRmsareblis
mixedviT, RvTisken mimyvanebeli siyvarulis gza pirvel adamianTa
codviT dacemis Sedegad pativmoyvareobis eklebiT daifara, romelic
ufalma Tavisi vnebebiT Tavis TavSi aRbeWda da maTi ganwmenda
dafarulad mianiSnebs macxovris vnebis xatze eklis gvirgviniT,
romliTac man gamoisyida pirvelcodva... eklis gvirgvinis mcenaris
saxeobad asaxeleben spina christi-s an poterium spinosum-s (patara
wiTelyvavilebian eklian mcenares)~ (bezaraSvili... 2000: 64-67).
amitomacaa xazgasmuli, rom wyevis ekalic aRmoifxvra da amiT adamis
macdunebeli gvelic moiSTo.
54545454
macxovris gankacebiTa da naTlisRebiT mxolod adam da eva ar
gamoxsnilan codvis tyveobidan. `uwmindesi dRe iordaneSi qristes
naTlisRebisa esaa axali aRTqmis naTlisReba mTeli kacobrivi
bunebisaTvis da misTvis gardauvlad gzis gakafva caTa sasufevlisken,
radgan swored am dRes, eqvsi ianvris uwmindesi mRvdelmoqmedebis Jams,
iordanis RmerTmyofeli embazis wiaRSi mTeli kacobriobisaTvis, pirvel
rigSi ki swored Zveli aRTqmis marTalTaTvis, dasabamda cxonebis
aRmociskreba~ (WeliZe 2004: 65), im xalxisaTvis daedo safuZvlad,
romlebic, esaia winaswarmetyvelis TqmiT, bnelSi isxdnen. ioane
naTlismcemlis mamam, winaswarmetyvelma zaqariam, ioanes Sobisas
igaloba sikvdilis aCrdilSi myofTa gamoxsna: `momxedna Cuen
aRmosavalma maRliT gamoCinebad maT zeda, romelni sxenan bnelsa Sina
da aCrdilTa sikudilisaTa~ (lk. 1; 78-79). sikvdili srulad ver
batonobda marTalTa sulebze, radgan uflismieri aRTqmiT mesia unda
mosuliyo maT gamosaxsnelad, magram batonobda sikvdilis aCrdili da
`amas dResa sauflosa dResaswaulsa ixareben cani caTani ZaliTurT...
rameTu dRes daiÃsna sibneleÁ igi pirveli Sjulisa aCrdilisaÁ~
(modrekili 1978: 146); sikvdilis aCrdilisagan Tavdaxsnas daviT
mefsalmunis winaswarmetyvelebaSic vxvdebiT: `da gamoiyuanna igini
bnelisagan, da aCrdilTa sikudilisagan da sakrvelni maTni ganxeTqna~
(fs. 106; 14). amitomac aRniSnavs miqael modrekili, rom pirveli Sjulis
aCrdili ganqarda. sikvdilis aCrdilis ganqarvebasa da mis wil saRvTo
naTlis gamobrwyinvebaze ioane mtbevaris sagaloblebSic aris saubari.
naTlis gamobrwyinebasa da aCrdilis ganqarvebaze saubrobs wm. ioane
oqropiri naTlisRebis sakiTxavSi: `WeSmaritad gamobrwyinda naTeli.
romelni viyveniT bnelsa da aCrdilTa sikudilisaTa da romeli-igi
beTlems iSva... ese dRes iordaned movida da naTel-iRo iordanesa
iovanesagan da gananaTlna yovelni dabadebulni misni~ (ioane oqropiri
1999: 266). bnelSi mxolod ebraelTa eri ar iyo, aramed mTeli kacobrioba
da, himnografTa sityvebiT, naTlisRebis dResaswauliT mTels
kacobriobas moefina naTeli: `eri warmarTaTaÁ romelni sxdes bnelsa da
ganaTlebulni aqeben RmerTsa ÃorciTa~ (modrekili 1978: 159). Sesabamisad,
55555555
RvTisagan Seqmnil yovel adamians miemarTeba sityvebi: `sabaneli
codvisaÁ mosZarcue gulTa CuenTa~ (modrekili 1978: 151).
wm. basili didi Tavis TxzulebaSi `mÃecTaTÂs saxisa sityuai~
saubrobs sikvdilis aCrdilze: `ZuelTa maT mcnebaTa aqunda Sinagani
zraxvaÁ, romeli gamoaCinebs gamouCinebelsa mÃsnelsa Cuensa iesu
qristesa, rameTu daefara mÃsneli Cueni cruTa ebraelTagan da
gamogÂCnda Cuen, romeli vsxediT odesme bnelsa da aCrdilTa
sikudilisaTa~ (basili didi 1979: 186).
bnelSi sxdoma da sikvdilis aCrdilSi yofna fsalmunidan momdinare
paradigmaa. maTe maxarebeli imowmebs esaia winaswarmetyvels: `eri,
romeli sxda bnelsa, ixila naTeli didi, da romelni sxdes sofelsa da
aCrdilsa sikudilisaTa, naTeli aRmoubrwyinda maT~ (mT. 4, 16).
maxareblis mier xsenebul sibneles fizikur substanciad ar miiCnevs wm.
ioane oqropiri: `arca naTlisa xilulisaTÂs ityÂs, arca bnelisa
amisTÂs, odes-igi naTlisaTÂs ityoda, esreT Tqua: `naTeli gamouCnda
didi~, romeli-igi sxuasa adgilsa `naTeli WeSmariti~ Tqua maxarebelman,
xolo bneli raÁ aÃsena, `aCrdilad sikudilisa~ saxelsdva mas... da
nandÂlve sruliad ganwirul iyo naTesavi kacTaÁ pirvel qristes
moslvisa, rameTu yovladve ver eZlo ze aRxilvaÁ, anu aRdgomaÁ, rameTu
ukuni iyo bneli igi, ukuni da `aCrdili sikudilisaÁ~. raÁ ars `aCrdili
sikudilisaÁ~? ÃelmwifebaÁ da uflebaÁ misi, rameTu daRacaTu queyanasa
zeda iyvnes, aramed missa uflebasa queSe iqceodes Sewydeulni bnelsa
Sina, vinaÁca ÃelmwifebaÁ aqunda mas kacadkacadisa wartacebad da
dilegsa mas jojoxeTisasa Seyvanebad, romlisaTÂs igive
winawarmetyueli esaia RaRadebs da ityÂs: `vyavT aRTqumaÁ jojoxeTisa
Tana da sikudilisa Tana naZlevi~, romliTaca moaswavebs Cuensa mas
sikudilisada damorCilebasa, romelsa aqa aCrdilad uwoda~ (ioane
oqropiri 1996: 225).
naTlisRebis sagaloblebSi figurirebs daZvelebuli kacis
ganaxlebisa da berwi eklesiis gamravalSvilianebis Tema. naTlisRebiT
`ganviZarcoT Zueli kaci saqmiTurT da SevimosoT naTeli saRvToÁ~
(modrekili 1978: 145). Zveli kacis ganZarcvis paradigma pavle mociquls
ekuTvnis. efeselTa mimarT epistoleSi igi wers: `ganiSoreT Tquengan
56565656
pirvelisa misebr slvisa Tquenisa Zueli igi kaci, ganxrwnili gulis
Tqumisa misebr sacdurisa da ganaxldebodeT Tquen suliTa miT gonebisa
TquenisaÁTa da SeimoseT axali igi kaci, RmrTisa mier dabadebuli
simarTliTa da siwmidiTa WeSmaritebisaÁTa~ (ef. 4, 22-24). pavle mociquli
gvixsnis, rom naTlisRebis dros qristiani simbolurad monawileobs
qristes sikvdilSi da masTan erTad aRdgeba ganaxlebuli
cxovrebisaTvis. naTlisReba ki moaswavebs warsulTan yovelgvari
kavSiris gawyvetas, codvebisagan ganSorebas da axali cxovrebis
dawyebas, romelsac qriste gvaniWebs (rom. 6, 3-14), radganac qristem
iordaneSi naTlisRebiT ganaaxla kacTa daZvelebuli buneba. wm. basili
didi TxzulebaSi `mÃecTaTÂs saxisa sityuaÁ~, rodesac orbis wyaroSi
samjer ganbanis Sedegad ganaxlebis saxismetyvelebaze saubrobs,
paralels avlebs naTlisRebis Sedegad Zveli samoslisagan (sulieri
TvalsazrisiT) ganZarcvaze: `Tu Senca gaqundes samoseli Zuelisa
kacisaÁ da mogakldes TualTa, iZie sagonebeli wyaroÁ, mcnebaÁ RmrTisa
cxovelisaÁ, romelman-igi Tqua: `me damiteves wyaroÁ wylisa cxovelisaÁ~
da aRfrinde simaRlesa mzisTualisasa, marTlisa mis iesu qristÀsa, da
man dagiwuas Zueli igi samoseli, romeli Seimose eSmakisagan... da naTel-
iRo Sen samjer myovar wyaroÁsagan saxeliTa mamisaÁTa da ZisaÁTa da
sulisa wmidisaÁTa. da ganiZarco Zueli igi kaci saqmiTurT misiT da
Seimoso axali, romel RmerTi damyarebul ars, vinaÁca daviTman Tqua:
`ganaxldes, viTarca orbisa, siWabukÀ Seni~ (basili didi 1979: 179).
daZvelebul rjuls danielis winaswarmetyvelebaSic vxvdebiT:
`daZuelebuli borotTa dReTao, aw gewines codvani Senni, romelTa
hyofdi pirvelad~ (dan. 13; 52). adamianTa ganaxlebas ganmartavs, aseve, wm.
ioane oqropiri: `aw moslviTa uflisaÁTa daiÃsna da uCino iqmna Zali
codvisaÁ da dainTqa wyalTa maT Sina iordanisaTa, sada-igi dahfla
ufalman daZuelebuli igi kaci da aRmoiyvana bunebaÁ Cueni mier
ganTavisuflebuli~ (ioane oqropiri 1996: 199). axali kaciT Semosvis
mniSvnelobas ganmartavs wm. grigol noseli: `ganiZarcueT kaci igi
Zueli da SeimoseT kaci igi axali, ganaxlebuli msgavsebiTa
dambadebelisa TÂsisaÁTa~ (noseli 1964: 230). wm. mama adamianis Teozisze
57575757
saubrobs, rodesac qristes gankacebiTa da naTlisRebiT adamians
sulieri ganaxlebis, anu axali kacis Semosvis saSualeba mieca.
iordaneSi uflis naTlisRebiT berwi eklesiac xarobs. siberweSi
gulisxmoben sulier unayofobas, anu, daxSulia sasufevlis bWeni da
rjuli, eklesia ver iZleva adamianis Rvawlis nayofs. am simbolos
Sesaxeb Cven Sobis sagalobelTa mimoxilvisas visaubreT. Soba da
naTlisReba _ am orma dResaswaulma nayofier qmna berwi eklesia:
`ixarebd berw ege, romeli ara Sobdi, rameTu aw esera Svilmraval iqmeni
meored SobiTa~ (modrekili 1978: 151). berwi eklesiis nayofierebaze isaia
winaswarmetyvelebs: `ixarebd, berwi armSobeli~ (is. 54, 1). himnografTa
yuradRebis miRma arc is faqti darCenila, rom ebraelebma ver icnes
gankacebuli RmerTi, romelic warmarTebma aRiares da cnes, amitomac
warmarTTa odesme unayofo da berwi eklesia dRes wmida sZali,
Svilmravali, ganmSvenebuli da moqaduli gaxda.
sagalobelSi ebraelTa mxilebisas is marTali adamianebia
moxseniebulni, romlebic farisevelTa Tu moxucebulTa mier iqnen
moklulni. am SemTxvevaSi himnografebi saxarebas exmianebian: `movavline
maTa winawarmetyuelni da mociqulni, da maTganni moswyÂdnen da devnnen.
raÁTa iZios sisxli yovelTa winawarmetyuelTa, daTxeuli dasabamiTgan
soflisaÁT naTesavisa amisgan, sisxliTgan abelisiT, vidre sisxladmde
zaqariaÁsa~ (lk. 11; 49-50). es is marTali adamianebia, romlebic elodnen
mesias da romlebsac swyurodaT misi xilva, rogorc Tavad macxovari
eubneba mociqulebs: `mravalTa winawarmetyuelTa da mefeTa unda xilvaÁ,
romelsa Tquen xedavT, da ver ixiles, da smenad, romeli Tquen gesmis,
da ver esma~ (lk. 10; 24). himnografis sityviT, Cvenc mociqulTa darad
bednierni varT, radgan naTlisRebiTa da qristes rwmeniT qriste
SevimoseT da amitomac uzeSTaesi aRmovCndiT mosedan qristes mosvlamde
rjulis aRmsrulebelTa Soris.
aRsaniSnavia miqael modrekilis sagaloblis saxismetyvelebiT aspeqti:
`dRisa uwyebad dRisaTÂs da miTxrobaÁ RamisaTÂs, mecnierad yofili
pirvelad dRes kualad ganaxlda iordanes qristeÁs naTlisRebasa~
(modrekili 1978: 148). misi wyaro fsalmunuri motivia: `dRe dResa auwyebs
sityvasa da Rame Ramesa miuTxrobs mecnierebasa~ (fs. 18; 2).
58585858
naTlisRebisadmi miZRvnil sagaloblebSi zabulonisa da nefTalemis
moxmoba safuZvelis esaia winaswarmetyvelidan iRebs: `sofelo
zabuloniso, queyanao nefTalemiso, gzaman zRÂsaman da sxvaTa, romelni
zRÂskidesa mkÂdr arian, da wiaR iordanesa galileaman warmarTTaman,
kerZoTa iordanisaTa~ (es. 9; 11). `galileasa warmarTTasa, sofelsa
zabulonisasa, miwasa nefTalemissa, viTarca Tqua winaÁswarmetyuelman,
did naTlad gamoCnda dabnelebulTaTÂs~ (Tueni 2004: 165). zabuloni da
nefTalemi iakobis Svilebi arian. iakobs ori colisagan _ leasa da
raqelisagan _ 12 vaJiSvili SeeZina, romlebic israelis 12 tomis
mamamTavarni gaxdnen. `zabilon zRÂs kidesa daeSÀnos da igi avlinebdes
navTa da miiwios vidre sidonmde~ (Ses. 49, 15), `da zabulonsa hrqua:
ixarebd, zabulon, gamoslvasa Sensa~ (II Sj. 33, 18); xolo `nefTalem _ xÀ
mcenarÀ da moscemdes nayofsa sikeTiTa~ (Ses. 49, 21), `da lefTalims
hrqua: savsebaÁ Sewiruli da aRivsen kurTxeviTa uflisa mier, zRÂT
kerZod samxriT daemkÂdros igi~ (II Sj. 33, 23).
`zabulonis modgmas ewinaswarmetyveleba galileisa da xmelTaSua
zRvis Soris mdebare teritoria, rogorc simdidris wyaro. zRvrad
dadgenili iyo sidoni. am zRvramde arasdros miuRwevia zabulonis
modgmas da mas saarsebo saxsars aZlevda saerTaSoriso vaWrobaSi
ganawileba~ (bibliis... 2000: 425), rac Seexeba nefTalems, `nefTalemi _
fexmardi iremi _ keTili sityvis mimtani~ (akvila). aq ganmmarteblebi
xedaven baraks (nefTalemis modgmidan), romlis gmirobam warmoSva
deboras galoba (msaj. IV; 1), SemdgomSi saxarebiseuli qadagebis
dasawyisi nefTalemis miwaze (gam. IX, I) _ galileaSi, saidanac iyvnen
mociqulebi~ (bibliis ganmarteba 2000: 425).
ase rom, zabulonis toms zRvis piras cxovreba da navis saSualebiT
Tavis rCena ewinaswarmetyvela, wm. ipolite romaeli ki zabulonis
kurTxevas simboluri TvalsazrisiT morwmuneTadmi kurTxevad
ganixilavs: `ese kurTxevaÁ iqmnebis aw morwmuneTa mimarT naTesavTa
wodebiTa. ube navTa da gansasuenebel ufali ars, da nav _ eklesiani,
romelni mZlavrebisa da aRrRuevaTagan ucxoTa sulTa amis sofelsa
gancdiTa mier vedrnian ufalsa, viTarca yudrosa navTsadgursa
mievedrnian~ (ipolite romaeli 1979: 216). wm. ipolite romaeli zabulons
59595959
mis ZmasTan, izaqarTan, erTad moixsenebs: `zabiloni da izaqari
ganakrZalna, raÁTa aCuenos orTa maT SjulTa ganmarTlebiT aRslvaÁ
qristesa. da zabilon iTargmnebis niW, da izaqar _ naSrom~ (ipolite
romaeli 1979: 216). zabulonsa da nefTalems daviT mefsalmunec ixsenebs:
`mTavarni zabulonisni, mTavarni nefTalemisni~ (fs. 67, 7).
esaias winaswarmetyvelebas maTes saxarebaSic vxvdebiT: `queyanaÁ
zabulonisi da queyanaÁ nefTalemisi, gzaÁ zRÂsaÁ wiaR-iordanesa,
galileaÁ warmarTTaÁ, eri romeli sxda bnelsa, ixila naTeli didi, da
romelni sxdes sofelsa da aCrdilTa sikudilisaTa, naTeli
aRmoubrwyinda maT~ (mT. 4; 15-16). wm. Teofilaqte bulgareli am muxlis
ganmartebisas sikvdilis aCrdils ganixilavs, rogorc codvas, romelic
msgavsia sikvdilisa, radganac codvac iseve ipyrobs suls, rogorc
sikvdili _ sxeuls; xolo `sinaTle amogvibrwyinda~ imis gamomxatvelia,
rom Cven ki ar veZebT mas, aramed Tavad gamogvecxada, TiTqos Tan
gvdevda (Teofilaqte bulgareli 2000: 45).
naTlisRebis dResaswaulis sagaloblebSi uxvadaa Zveli aRTqmis
winaswarmetyvelTa saxeebi. faqtobrivad, TiTqmis yvela
winaswarmetyvelia moxseniebuli. amas himnografebi ase aRniSnaven _ dRes
`pirvel mqadagebelTa qadagebani saRmrToni aResrulnen~ (modrekili
1978: 170). Zveli aRTqmis personaJTa da epizodTa warmosaCenad himnografi
avtorebi umetesad saxeTa paralelizmis meTods mimarTaven.
gansakuTrebiT gamoirCeva esaia winaswarmetyveli. es bunebrivicaa, Tu
gaviTvaliswinebT imas, rom esaiam TiTqmis srulad iwinaswarmetyvela
qristes movlinebis Sesaxeb. sagaloblebSi esaias vxvdebiT rogorc
pirdapir, saxeliT moxmobils, aseve, misi winaswarmetyvelebis aRniSvnas
_ `Seexo dRes TivaÁ cecxlsa mas RvTeebisa Senisasa~ (modrekili 1978: 135)
_ es esaias winaswarmetyvelebaa naTlisRebis Sesaxeb; `ixarebd suliTa
da iSuebd: esaia RmerTSemosilo da gancxrebode: aRved aw mTasa maRalsa
xarebad sionisa: rameTu esera berwi romeli pirvel ara Sobda,
Svilmraval iqmna~ (modrekili 1978: 458), _ himnografi aqac esaias
winaswarmetyvelebis aRsrulebis sixaruls gamoxatavs; `romelTa
gwyuris: warvediT wylad cxovrebisa: RaRadyo RvTismetyvelman esaia~
(modrekili 1978: 140) _ ioane mtbevari imowmebs esaias, romelic
60606060
macxovars cxovrebis wyaros uwodebs. qriste xom is uSreti wyaroa,
romlis Semsmelsac arasodes moswyurdeba, sagaloblis am Temis wyaro
saxarebaa, rodesac macxovari samaritel dedakacs esaubreba iakobis
WasTan; esaias mimarTavs miqael modrekilic: `ixarebd RvTis metyuelo
esaia: aha aResrula igaviT qadagebuli Seni WeSmaritad. eri romeli sxda
bnelsa da sikudilisa aCrdilTa gamoubrwyinda naTeli ukudavebisa~
(modrekili 1978: 144). erT-erT sagalobelSi esaias mier xiluli
nakvercxlis ganmartebaa mocemuli, rogorc iordaned mosuli macxovris
saxisa: `nakuercxali, romeli ixila esaia, mdinareTa iordanisaTa
aRegzna, raÁTa Sewuas nivTi codvaTaÁ da moaniWos ganÃrwnilTa meorec
ganaxlebaÁ~ (Tueni 2004: 116).
naTlisRebis sagaloblis: `Cuen Tana ars RmerTi: gankacebuli canT
warmarTTa dRes: da iZlieniT urwmunoTa eri~ (modrekili 1978: 195),
wyaro esaias winaswarmetyvelebaa: `Cven Tana RmerTi, canT warmarTTa da
iZlieniT Tqven~ (es. 8; 9). damowmebul sagalobelSi warmarTTa ers, anu,
mTel kacobriobas miemarTeba winaswarmetyvelis sityvebi _ gankacebuli
mesia movida yvelasaTvis da ara mxolod romelime rCeuli erisaTvis.
aseve, xSirad gvxvdeba elia winaswarmetyvelis saxe. umetesad
aRniSnulia eliasTan uflis gamocxadeba niav-wulilis saxiT, rodesac
winaswarmetyveli, iezebiel dedoflisagan devnili, qorebis mTas
afarebda Tavs: `da Semdgomad cecxlisa mis ÃmaÁ wulilisa niavisa. da
mas Sina iyo ufali, da iyo, viTarca esma elias, daifara piri TÂsi
ÃaleniTa miT da gamovida da dadga qvabsa mas Tana, da, aha, iyo ÃmaÁ misi
da hrqua: rasa xar Sen aqa, elia?~ (III mef. 19; 12-13). swored Zveli aRTqmis
es epizodi Seiqna wyaro himnografisTvis: `ixileT RmerTi: mTasa mas
qorebisasa: da viTarca elia Tezbiteli niav-wuliliT, hzraxevdiT
saRmrToÁsa: swadoda winaÁswarmetyuelTa da mamamTavarTa xilvaÁ~
(modrekili 1978: 204). avtori gvaCvenebs, rom ufali, romelic niavis
saxiT gamoecxada did winaswarmetyvels, xorcSesxmulad mosuli dRes
naTel-iRebs iordaneSi ioanesagan, romelsac wm. werili axal elias
uwodebs (mT. 17, 12-13). eliasTan paralilzmiT ioane naTlismcemels axal
elias himnografebic uwodeben: `romelman pirvel eliaÁs mier xaleniTa
61616161
ganape iordane, mÃsnelo, axlisa eliaÁs moxued ÃorciTa naTlisRebad~
(modrekili 1978: 129).
naTlisRebis winasaxed miiCneven egzegetikosebi elias mier sakerpo
Sesawiris wyliT dawvasa da xaleniT iordanis gapobas. iezebiel
dedoflis gamo israelTa erSi kerpTayvaniscemloba gamravlda. eliam
Sekriba eri da mkacrad uTxra _ Tuki Tqveni ufali RmerTia, mas
misdieT, da Tuki baalia, mas SeudeqiTo. RvTis winaswarmetyveli mxolod
elia iyo, baalis winaswarmetyveli _ 450; maRnarisa _ 400 adamiani.
moiTxova eliam ori zvaraki, erTi kerpTmsaxurT misca, romelTac daWres
zvaraki, daawyves SeSaze, magram cecxli ar moukides. ciskridan
saRamomde uxmobdnen baals, raTa aenTo cecxli, magram amaod. saRamos ki
eliam 12 qviT (rac israelTa 12 tomis simboluri aRmniSvnelia) aRmarTa
RvTis sakurTxeveli, daawyo zed SeSa, masze ki daWrili zvaraki. Semdeg
moiTxova wyali oTxi doqiT da ubrZana ers, samjer daesxaT
sakurTxevelze wyali, romelic tbasaviT gareSeudga sakurTxevels
(gavixsenoT, rom naTlobisas wyalSi samjer xdeba adamianis STafvla).
iloca eliam da zecidan cecxli gardamoxda, dawva Sesawiravic da
wyalic amoaSro. es saRmrTo istoriac himnografis STagonebis wyaro
Seiqmna: `winaÁswar moaswava saidumloÁ naTlisRebisaÁ elia, raJams
wyalTa mier dawua Sesawiravi igi~ (modrekili 1978: 165).
`da moiRo elia xaleni igi TÂsi, Sekeca da sca wyalsa mas. da ganipo
wyali igi imier da amier~ (IV mef. 2; 8) _ iordanis orad gapobac
naTlisRebis winasaxedaa miCneuli, romlis axsnasac Tavad sagalobeli
gvaZlevs: `gamosaxa viTa ÃsnaÁ kacTa bunebisaÁ, raJams samgzis sca wyalsa,
xaleniTa ganapo iordaneÁ mdinarÀ da moguaswava Cuen gzaÁ meored
SobisaÁ dRes: wylisa mier da sulisa~ (modrekili 1978: 129). eliam qvrivs
erTaderTi Ze aRudgina, rogorc iesom aRudgina pirmSo nainel qvrivs.
qvrivis saxlSi hpova eliam sazrdeli SimSilobis Jams _ wyali, zeTi,
SeSa da fqvili. rogorc wm. ioane oqropiri ganmartavs, eliam ise hpova
sazrdeli qvrivis saxlSi, rogorc Cven movipovebT madls eklesiaSi,
radgan: `iyo saxÀ ese wyali naTlis-RebisaÁ, zeTi igi _ cxebisaÁ, puri _
kurTxevisaÁ da SeSa igi _ patiosani juari, romeli yofad iyo. da
romeli Tqua elia, viTarmed: rqasa amas sazeTesa ara moakldes, da
62626262
lagÂnsa safqvilesa ara moakldes, da rameTu ara ars moklebaÁ madlisaÁ
marTlmorwmuneTaTÂs~ (ioane oqropiri 1959: 129). amdenad, bunebrivia, rom
elias saxe sakmaod xSirad gvxvdeba naTlisRebis sagaloblebSi.
eliasTan erTad figurirebs misi mowafis, elise winaswarmetyvelis,
saxec, romelic eliasagan iqna cxebuli israelTa eris
winaswarmetyvelad. qorebis mTidan elia ufalma damaskos gagzavna, raTa
scxos azaels mefed asurastanelTa da elises _ winaswarmetyvelad.
marTlac, wavida elia da `pova elise, Ze safatisi, da igi Ãnvida
aTormetiTa dauRlviliTa da Seudga igi aTormetTa maT ÃarTa da miiwia
elia misa da daagdo xaleni misi mis zeda~ (III mef. 19, 19), amitomac
moixsenebs mas himnografi ioane naTlismcemelTan erTad: `elias da
elises SevamkobdeT da maT Tana iovanes winamorbedsa~ (modrekili 1978:
127).
Tavisi xaleni eliam elises dautova, rodesac TviTon cecxlovani
etliT iqna atacebuli zecad _ `aRiRo elise xaleni igi eliasi, romel
daeca mis zeda da moiqca elise da dadga kidesa iordanisasa... sca
wyalsa mas da ara ganipo da Tqua elise: sada ars ufali RmerTi eliasi
affo? da sca wyalsa mas meored da ganipo orad da wiaRÃda elise
Ãmelsa~ (IV mef. 2; 13-140), rac, aseve, naTlisRebis momaswavebladaa
miCneuli da rasac sagaloblebSic vxvdebiT: `ganiyo odesme iordane
elises mier xaleniTa eliaÁsiTa, amaRlda raÁ igi zecad da gan-raÁ-
iÃsnes mier da amier, eqmna mas gza Ãmel queyanaÁ igi mwyurnebi saxed
WeSmaritad naTlisRebisa~ (Tueni 2004: 163).
naTlisRebis winasaxed saxelsdeben, aseve, elises mier mariliT wyliT
datkbobas. ieriqos mkvidrebma elises SesCivles, rom qalaqSi wyali
momwamvleli _ `borot da SvilTmomsvrel~ iyo. maSin elisem maT
Tvalwin wyalSi marili Cayara da Tqva: `esreT ityÂs ufali: ganvkurneb
wyalTa amaT da nuRaramca ars magisgan sikudili da nucaRa SvilTa
srva da ganikurnnes wyalni igi modRendelad dRemde~ (IV mef. 2; 21-22).
macxovris iordaneze mosvlamdec, simbolurad `boroti da
SvilTmomsvreli~ iyo wylebi, radgan masSi budobda `veSapi~, romelic
qristem Semusra da ganwminda wylebi. bunebrivia, es epizodi
sagaloblebSic aisaxa: `gamohsaxvida igaviT saxesa naTlisRebisasa...
63636363
wyalTa uSvilovebaÁ, gankurna raÁ mariliTa elisÀ, moguaswava meored
SobaÁ wyalTa da suliTa wmidiTa~ (modrekili 1978: 127). himnografebi
wylis ganwmendas simbolurad warmarTTa eklesiis berwobis dasasruls
ukavSireben. am SemTxvevaSi adgili aqvs winasaxeobriv analogias,
rodesac erTmaneTTan dakavSirebulia Zveli da axali aRTqmis movlenebi
da rac xSirad gamoiyeneba himnografiaSi.
himnografi avtorebi paralelizmebs iyeneben, aseve, movlenis
saxismetyvelebiTi gamosaxvisas. magaliTad, wylis simboluri saxe
warmoCenilia warRvniseuli wylebisa da iordanes simboluri
paralelizmiT: `Seinana dabadebaÁ kacisaÁ dambadebelman: da risxviT
aRÃocna wyliTa: novesze naTesavni: aw miTve wyliTa mÃsnelman aRÃocna
codvani Cuenni~ (modrekili 1978: 183). aseve paralelizmiTaa warmoCenili
mtredi, romelmac noes warRvnis dasasruli axara da naTlisRebisas
`suli RmrTisaÁ, gardamomavali, viTarca tredi~ (mT. 8, 16): `wyliT
rRunasa codvisasa aw guaxarebs dacxromasa sulisa igi tredi, romelsa
madlisa rtoÁ utÂrTavs~ (modrekili 197: 162).
vinaidan sagaloblebSi Zveli aRTqmis winaswarmetyvelTa saxeebi
moxmobilia imdenad, ramdenadac isini moelodnen mesias da TavianTi
cxovrebiT inarCunebdnen erTgulebas rogorc RvTisa, ise am molodinisa,
Cven mxolod aRvniSnavT maT istorias, xolo romelnic simbolurad
ukavSirdebian macxovris mosvlas, Cveulebisamebr ganvixilavT.
maTusalam yvelaze didxans icocxla, mokvda didi warRvnis wels, 969
wlis asakSi (Sesaqme, 6-10 Tav.). semi noes ufrosi vaJia, romelic warRvnis
Semdeg gaxda semituri xalxis mamamTavari, maT ricxvs miekuTvnebian
ebraelebi (Sesaqme, 6-10 Tav.); iafeTic noes Svilia (Sesaqme 5, 32; 9, 18-27);
arfaqsadi noes Svilis, semis, erT-erTi Zea (Sesaqme, 10, 22); kainani
warRvnamdeli patriarqia, seiTis SviliSvili, romelmac 910 weli
icocxla (Sesaqme, 5; 9); eberi _ warRvnis Semdgomi patriarqia, semis
STamomavali, arfaqsadis SviliSvili; falegi, ragafi, serugi, naqori da
Taraqi warRvnis Semdgomi patriarqebi arian; naqoris Zem, Teraxma, Sva
abraami; aaroni moses ufrosi Zmaa, israelianTa pirveli mRvdelTmTavari
(gamosv. 4; 14); mariami _ mosesa da aaronis daa. rac Seexeba melqisedeks,
misi saxe SedarebiT xSirad gvxvdeba sagaloblebSi, rac imiTaa
64646464
ganpirobebuli, rom igi qristes winasaxedaa miCneuli, amitom mis
simbolur mniSvnelobaze ufro vrclad visaubrebT.
melqisedeki mefe da maRali RmerTis mRvdelia salemSi. man akurTxa
abraami, rodesac oTx mefesTan brZolis Semdeg Sin brundeboda: `da
melqizedekca, mefeman salemisman, gamoarTuna purni da RÂnoÁ. xolo iyo
mRdeli RmrTisa maRlisa da akurTxa abraam~ (Sesaqme, 14; 18-19).
melqisedeks qristes winasaxes pavle mociquli uwodebs ebraelTa mimarT
epistoleSi: `umamo, udedo, naTesav-mouÃsenebel; arca dasabami dReTaÁ,
arca aRsasruli cxorebisaÁ aqus, xolo mimsgavsebul ars igi Zesa
RmrTisasa da hgies igi mRdelad samaradisod~ (ebr. 7; 3). melqisedeki,
mefe salemisaÁ, pavle mociqulis ganmartebiT, iTargmneba, rogorc `meufe
simarTlisaÁ~ da `meufe mSvidobisaÁ~, rac macxovris metaforebia.
epistolis es muxlebi asea ganmartebuli: `dReTa maT abrahamisTa iyo
melqizedek warmarTTagani, romlisa naTesavi esreT ars: egÂptÀ, mefe
libiisaÁ, romlisagan arian egÂptelni; man Sva sidan, romeli gamovida
egÂptiT da aiRo qananelTa queyanaÁ, romel ars aw palestine da aRaSena
mun sidoni qalaqi; da naTesavisa misisagan gamovida melqizedekis mamaÁ
da iqmna sedek mRdel da mefÀ qananeTs Sina, da uwoda melqizedek da
aRaSena mTasa zeda sionsa qalaqi da uwoda mas ierusalÀmi. da mefobda
mas Sina as da aTcamet wel. da aResrula marTali da qalwuli, xolo
werili mosesi ar aÃsenebs mSobelTa misTa saxelsa. amisTÂs Tqua,
viTarmed: `umamo, udedo, naTesav-mouÃsenebel~... ese igi ars, viTarmed
arca werili ars Tu odes iSva, arca Tu odes mokuda... ese igi ars,
viTarmed saxe ars mRdelobisa mis iesu qristesi~ (pavles... 2003: 260-261).
melqisedekis saxels Cven fsalmunSic vxvdebiT: `fuca ufalman da ara
Seinanos. Sen xar mRdel ukunisamde wessa mas zeda melqisedekissa~ (fs.
109; 4). fsalmunis am muxlSi rom macxovarzea saubari, ganmartebas Tavad
pavle mociquli gvaZlevs ebraelTa mimarT epistoleSi: `sxÂsa
naTesavisaman daipyra, romlisagani arasada sakurTxevelsa wardgomil
iyo. winawar Cans, rameTu iudaÁs naTesavisagan aRmogÂbrwyinda ufali
Cueni, romlisa naTesavisaÁ mRdelobisaTÂs araÁ aÃsena mose. da
umetesadRa cxad ars, ukueTu msgavsad melqisedekissa aRdges sxuaÁ
mRdelTmoZRuari, romeli ara Sjulisa misebr mcnebisa Ãorcielisa iyos,
65656565
aramed Zalisa misebr cxorebisa waruvalisa... romelsa ara uÃms dRiTi-
dRed, viTarca mRdelTmoZRuarTa maT pirvelad TÂsTa codvaTaTÂs
msxverplisa SewirvaÁ da merme erisaTÂs, rameTu Tavadman erT-gzis yo ese
da Tavi TÂsi Sewira~ (ebr. 7; 13-16; 27).
melqisedekis simboluri saxis ganmartebisas mis warmarTobaze
amaxvilebs yuradRebas efrem mcire areopagitikis komentarebSi: `ara
xolo angelozTa, aramed kacTa miersaca cxad-hyofs warmarTTa
zedamdgomelobasa saxiTa amiT melqisedekisiTa, romeli-igi warmarTTa
naTesavisa mRvdelmTavar iyo da mimyvanebeli RmrTisa, romliTa cxad-
iqmnebis, viTarmed Zuelsaca Sina ara xolo israelni, aramed
warmarTnica miiyvanebodes RmrTisa, romelTa oden nefsiT unda, viTar-
ese melqisedek TÂT nefsiT Seudga winamZRurobasa angelozTasa da ara
xolo Tavisa TÂsisa, aramed sxuaTaca warmarTTa mimyvanebel iyo
RmrTisa~ (qarTul-berZnuli... 2001: 158-159). ufalTan sxvebis
mimyvanebladaa warmoCenili melqisedeki areopagelTanac: `ara xolo Tu
TÂT igi martoÁ oden nandÂlve WeSmaritisa RmrTisa mimarT moqceul iyo,
aramed sxuaTaca misa mimarT moslvisa~ (petre iberieli 1961: 130).
marTlac, ufali imisaTvis gankacda, naTel-iRo, jvars ecva da aRdga,
raTa Tavis wiaRSi aeyvana ara mxolod rCeuli eris marTali adamianebi,
aramed warmarTni, misi jer armcnobelni; yvela, vinc sakuTari nebiT
Seudgeboda macxovars. amitomac melqisedeki saxea qristesi, tom-
naTesaviT gamoukvleveli da warmarTTa nebsiT mimyvanebeli uflamde.
sagaloblebSi moxseniebulia iakobis 12 vaJiSvili, romlebic israelis
12 tomis mamamTavarni gaxdnen: rubeni, svimoni, iuda, izaqari, zabuloni,
gaadi, nefTalemi, levi, efremi, beniameni, aseri da iosebi; sara _
abraamis coli da isaakis deda; ivdiTi _ ebraeli qvrivi qali, romelmac
Tavs idva gmiruli moRvaweoba, rom Tavisi samSoblo gamoexsna
mtrisagan; debora _ erTaderTi qali israelian msajulTa Soris; rebeka
_ isaakis coli, esavisa da iakobis deda; raqeli _ labanis asuli,
iakobis meore coli; ruTi, romlis STamomavalic iyo daviT mefe _
ruTis Ze iyo iobedi, iobedis Ze _ iese, ieses Ze ki daviTia.
naTlisRebis Sedegad sionis nayofiereba Sedarebulia berwi anas mier
samoel winaswarmetyvelis SobasTan.
66666666
ambakum winaswarmetyvelma uflis gankaceba iwinaswarmetyvela: `RmerTi
TemaniT movides da wmidaÁ mTisagan CrdiloÁsa, maRnarisaÁsa, dafarna
cani saTnoebaman misman da qebiTa misiTa savse queyanaÁ~ (ambakumi 3; 3).
swored am winaswarmetyvelebas exmianeba himnografi, rodesac aRniSnavs,
rom ambakumma pirvelma icna uflis gankaceba samxreTiT (TemaniT)
momavali RmerTis saxiTo. sainteresoa Temanis saxismetyvelebiTi
gaazrebac, radgan samxreTi mzes ukavSirdeba, mziT savse mxarea, mze ki
macxovris metaforaa. ambakumis winaswarmetyvelebis me-3 Tavi Zalian
hgavs fsalmunebs da galobisaTvis iyo gamiznuli. is udevs safuZvlad
saeklesio kanonis (9 galobis) meoTxe galobas. ambakumis
winaswarmetyvelebas imowmebs pavle mociquli romaelTa mimarT
epistoleSi _ `marTali sarwmunoebiTa cxovndis~ (3rom. I, 17), romelic
ase ganmartebuli _ raTa aravin Seracxos misi sityva urwmunod, `romel
Tqua Tu _ sarwmunoebaÁ cxorebasa da simarTlesa moaniWebs, amisTÂs
ambakum winaÁswarmetyueli mowamed moiyvana~ (pavles... 2003: 23).
mgaloblebs gandidebuli hyavT gedeon winaswarmetyvelic, romlis
xilvac, maTive sityvebiT, winasaxea naTlisRebisa: `sawmisi, romlisagan
gamowura gedeon savse fili, naTlisRebasa Sensa, qriste, gancxadebulad
moaswavebda~ (Tueni 2004: 115). gedeoni israelis msajulia. rodesac
ufali mas israelis mtrisagan gamoxsnas avalebs, gedeoni iTxovs
saswauls RvTisagan, raTa sacnaur-hyos, rom RmerTi masTanaa. ufali
usrulebs Txovnas da eubneba: `me davdva sawmisi erTi matylisaÁ kalosa
zeda; da ukueTu iyos cuari sawmissa mas xolo zeda da yoveli queyanaÁ
Ãmeli iyos, uwyodi, rameTu ÃeliTa CemiTa iÃsne Sen israÀli... da
aRimsTo gedeon ganTiad da gamowura sawmisi igi, da gamoÃda cuari
sawmisisa misgan da aRivso fiali wyliTa miT~ (msaj. 6; 37-38). swored
sawmisis gamowurvasa da fialis wyliT avsebas miiCneven egzegetikosebi
naTlisRebis simbolod. ak. baqraZe sawmiss ganixilavs, rogorc bibliuri
warmomavlobis paradigmul saxes, romelic saxeobrivad ukavSirdeba
RvTismSobels: `am miTSic sqema tradiciulia: RmerTi _ sawmisi _ cvari.
roca isev gavixsenebT qristianuli religiis models: RmerTi _
RvTismSobeli _ qriste, maSin gasagebi gaxdeba, rom sawmisi wm. mariamis
simboloa, xolo cvari _ qristesi. asec gadadis es simboloebi himnebSi,
67676767
sadac cvari logosia, anu RmrTis sityva, sawmisi ki misi xilvis
saSualeba anu RvTismSobeli~ (baqraZe 1981: 61).
gansxvavebuli simboluri datvirTva aqvs veSapis muclidan iona
winaswarmetyvelis daxsnas im sagalobelSi, sadac es epizodi adamis
sikvdilisgan xsnasTanaa Sedarebuli: `ionaÁsebr iÃsen siRrmeTagan
bnelisaTa qriste adam pirvel Seqmnuli~ (modrekili 1978: 167). veSapis
wiaRSi ionas yofnas ramdenime alegoriuli gaazreba aqvs _ is winasaxea
Sobis, macxovris mkvdreTiT aRdgomisa, da amave dros, veSapis wiaRSi
yofna zogadad moaswavebs qvesknelSi, sulier sikvdilSi yofnas. `erTis
mxriv siRrme zRvisa da veSapis wiaRi sagnobrivi mniSvnelobiTaa naxmari
(iona winaswarmetyveli Cagdebul iqna SeusmenlobisaTvis veSapis
mucelSi uflis mier), xolo, meore mxriv, isini axal simbolur
mniSvnelobad transformirdebian~ (bezaraSvili 1983: 81). naTlisRebis
sagalobelSi ki man adamis sikvdilisagan xsnis simboluri mniSvneloba
miiRo. marTebulad SeniSnavs ak. baqraZe, rom veSapis mier ionas STanTqma
adamianis codvis morevSi Cavardnas aRniSnavs, xolo ionas amosvla
adamianis meored Sobis alegoriaa (baqraZe 1981: 55), anu, naTlisRebis
winasaxea.
aseve, mravalmxrivi simboluri gaazreba aqvs sami yrmis epizodsac.
nabuqodonosor mefis mier cecxlSi Cagdebuli yrmebis uflis mier
dacva, rogorc ukve aRvniSneT, simboluri gamoxatvaa RvTismSoblis mier
macxovris Sobisa; naTlisRebis sagaloblebSi ki `saÃumilavsa mas Sina~
myofi sami yrma Sedarebulia iordaneSi macxovris mier codvaTa
SemusvrasTan da gandidebulia ufali, romelic sam yrmasTan erTad
cecxlis alSi ixilveboda, dRes ki iordaneSi mosula, raTa adamis
codva dawvas. himnografi gaxurebul Rumelze aRmatebulad iordanes
miiCnevs, romelic kacobriobis codvaTa Semwvelad gamoCnda. am
SemTxvevaSic avtori saxeTa paralelizms mimarTavs, raTa droSi
gansxvavebuli movlenebis erTianoba warmoaCinos da `uJamo Jamis~ gancda
aRZras msmenelSi.
naTlisRebis winasaxedaa miCneuli, aseve, isu naves Zis mier Sjulis
kidobniT iordanis gadalaxva. rodesac mRvdlebma Sjulis kidobani
aiRes da iordanes miadgnen, RvTis nebiT adidebuli mdinare Sua gaipo
68686868
da `dges mRdelni igi, romelTa aqunda kidobani igi Sjulisa uflisa
Ãmelsa zeda Soris iordanes. da yovelni Zeni israÀlisani wiaRvidodes
Ãmelsa~ (iso navesi; 3, 17). odnav dausveldaT fexebi mRvdlebso, _
gvamcnobs saRmrTo istoria, romelsac poeturad warmosaxavs ioane
mtbevari da mRvdelmoqmedebis paralelizmiT akavSirebs
naTlisRebisaTvis mosul macxovarTan: `rameTu pirvelTa maT mRdelTa
mier: daultolvelad: ganÃda kidobani igi SjulisaÁ, xolo aqa dRes
gamoCndi WeSmariti mRdelT moZRuari~ (modrekili 1978: 139). ufalma maT
12 qvis aReba ubrZana iordanis im siRrmidan, sadac mRvdlebma kidobani
gaatares, raTa maradJam xsomebodaT, Tu rogor `daswyda iordane
mdinare pirisagan kidobnisa Sjulisa uflisa queyanisasa, raJams
wiaRvidoda mas~ (iso navesi; 4; 7). amaze daviT mefsalmunec mianiSnebs: `da
Sen iordane, rameTu ukun-iqec marTl-ukun~ (fs. 113, 5). gankacebuli
uflis xilvisasac marTl-ukun-iqca iordane da amitomac akavSirebs am
or movlenas erTmaneTTan himnografi: `iyo iordane: odesme Semwynarebel
kidobansa: Sjulsa RvTisasa: xolo aw Seiwynara Sjulis momcemeli
ufali~ (modrekili 1978: 203).
Zveli aRTqmis winaswarmetyvelTagan gamorCeulad gvxvdeba moses saxe.
himnografebi paralelizmiT warmoaCenen im saswaulebs, romliTac mosem
ufali ixila da romelTagan upirvelesad mayvlis saxiT uflis xilvaa
_ ufali, romelmac mosesTvis cecxlSi igavurad gamosaxa qalwulebis
saxe, dRes iordaneze movida ukve axali Sjulis misacemad; ufali,
romelic moses sinas mTaze gamoecxada nislis saxiT da sjuli misca
ebraelTa erisaTvis, dRes iordaneSi inaTleba, raTa rjuli misces
mTels kacobriobas. maSin uxilavi iyo RmerTi mosesTvisac ki, dRes ki
xorcSesxmuli ixilveba yvelas winaSe. himnografi xsnis mosesTan uflis
nislSi warmoCenasa da iordaneSi cxadad gamoCenas: `gancxadna
saidumloÁ dafaruli. aCrdili Sjulisa mis winaÁswarisaÁ ganqarda: da
naTeli saRmrToÁ sofelsa gamoubrwyinda~ (modrekili 1978: 159). sinas
mTaze ufali Rrublis saxiT eCvena moses: `da gardamoÃda didebad
RmrTisaÁ mTasa mas zeda sinasa. da dafarul iyo RrubliTa mTa igi equs
dRemde. da uwodda ufali moses meSÂdesa dResa RrubliT gamo. xolo
xilvaÁ igi didebisa RmrTisaÁ viTarca cecxli aRatydeboda Txemsa zeda
69696969
mis mTisasa~ (gamos. XXIV; 16-17). am epizods vxvdebiT miqael
modrekilTan, rodesac naTlisRebis sagaloblebSi ganadidebs sinas
mTaze Rrublis saxiT gancxadebul ufals. is, rom uflis xilvisas
moses saxe gabrwyinda, bibliidan cnobilia da arc sasuliero poeziaSi
darCenila aRuniSnavi _ usxeulo saRvTo naTliT iyo didi
winaswarmetyvelis saxe gabrwyinebuli, romelic, saRvTo RrubliT
garemoculi, Sjulis ficarze werda saRvTo mcnebebs.
wm. mamebi naTlisRebis winasaxed miiCneven moses mier kverTxiT
mewamuli zRvis orad gayofas da ebraelTa eris gadarCenas. faraonma,
inana ra ebraelTa gaSveba egviptidan, jariT daedevna maT. ufalma moses
ubrZana: `aRiRe kuerTxi Seni da ganirTx Ãeli Seni zRuasa zeda~ (gamos.
XIV; 16). asec moiqca mose da `ganipo wyali igi da Seviden Zeni
israelisani Soris zRuasa Ãmelad~ (gamos. XIV; 21-22). rodesac gavidnen
meore napirze, mosem kvlav gaiwvdina xeli, zRva SeerTda da masSi
dainTqa egviptelTa laSqari. sagaloblebSi gandidebulia ufali,
romelmac orad ganapo mewamuli zRva da Tu maSin ebraeli eri gaiyvana
samSvidobod, dRes iordaneze mosvliT warmarTTa eri ixsna, danTqa ra
`sacnauri uxilavi farao~. wm. mamaTa ganmartebiT, mewamuli zRvis
gadalaxva marTlac saswaulebrivi iyo da aranair bunebriv
kanonzomierebas ar emorCileboda. es ar iyo wylis ukuqceva, radgan
gamosvlaTa wignSi naTlad weria, rom wyali iyo ebraelTa marjvniv da
marcxniv, TviTon ki SuaSi midiodnen.
is, rom mewamuli zRvis gadalaxvis Sedegad ebraelTa rwmena
uflisadmi mtkice xdeba, daviT mefec aRniSnavs: `da hrwmena maT sityÂsa
misisa da aqebdes qebulebasa missa~ (fs. 105, 12). pavle mociquli ki
saidumlo naTlisRebad miiCnevs mewamuli zRvis gadalaxvas: `da yovelTa
moses mier naTel-iRes RrubliTa miT da zRÂTa; da yovelTa igive
sazrdeli sulieri Wames; da yovelTa igive sasumeli sulieri sues;
rameTu sumides igini sulierisa misgan kldisa, romelica Seudga, xolo
klde igi iyo qriste~ (Ikor. 10; 2-4). klde qristes paradigmul saxed
Zveli aRTqmis epizodSi gvxvdeba, rodesac uwylobisagan Sewuxebul ers
mxsnelad kvlav ufali moevlina. man moses ubrZana, qorebis mTisTvis
kverTxis dacemiT `gamoadino Sen wyali misgan da suas erman Cemman~
70707070
(gamos. XVII; 6). maSin ebraelma erma fizikuri wyali miiRo, xolo
macxovarma Tavisi gankacebiT, naTlisRebiTa da aRdgomiT mTels
kacobriobas misca sulieri wyaro, romelic arasodes daSrteba, rasac
sagalobelSic vxvdebiT: `orad ganpebaÁ zRÂsaÁ moaswavebda axlisa mis
erisa wiaRslvasa, romeli-igi qmnas mdinared ÃorciTa mowevnulman
qristeman, romelman kldisagan aRmoacenna wyali~ (Tueni 2004: 114).
rogorc vxedavT, sagalobelSi pirdapiraa miniSnebuli, rom Zveli
aRTqmiseuli ori epizodi naTlisRebis winasaxea, klde ki qristes
paradigma.
mewamuli zRvis gadalaxva `axalaRTqmiseuli naTlobis saidumlos
pirvelsaxes warmoadgens. `zRva _ ambobs netari Teodorite _ embazs
miemsgavsa, Rrubeli _ suliwmindis madls, mose _ mRvdels, kverTxi _
jvars; israeli, romelmac zRva gaiara _ mosanaTlavs, dadevnebuli
egviptelebi warmoadgenen demonebis pirvelsaxes, TviT faraoni ki
satanis gamoxatulebad iqca~ (bibliis... 2000: 82).
naTlisRebis yvela is winasaxe, romelic Cven saTiTaod ganvixileT,
erTad miniSnebuli gvxvdeba erT-erT sagalobelSi: `saidumloÁ didebuli
da saxeÁ naTlisRebisa SenisaÁ winaÁswar gamohsaxe: moses mier, RvTisa
sityuao, rameTu kuerTxiTa ganape zRuaÁ igi mewamuli, da kualad eliaÁs
ze: xaleniTa iordane gansavalad kidobansa mas Sjulisasa: xolo aq STa-
raÁ-hÃed mas Sina ÃorciTa: cecxli Seuxebeli Seswuen codvani kacTani~
(modrekili 1978: 151).
garda am did winaswarmetyvelTa, erTgan Segvxvda Svidi makabelisa da
maTi dedis Sesxma: `erTobiT iRuaweT: Rvawli keTili: SÂdno makabelno:
Rvawlisa mZleno: da moigeT gÂrgÂni: dediTurT axovaniT~ (modrekili
1978: 127). es Svidi yrma epifane mefis dros TavianTi sarwmunoebisaTvis
iqnen wamebulni, radgan ar miiRes nakerpavi Roris xorci. wm. grigol
RvTismetyveli homiliaSi `SesxmaÁ wmidaTa makabelTaÁ~ ganadidebs Zveli
aRTqmis am mowameebs da yuradRebas amaxvilebs maT ricxobriobaze,
kerZod Svidis simbolur, mistiur mniSvnelobaze: `iyvnes mun yrmani
axovanni da sulgrZelni, dedisa keTilisa keTilni nayofni,
RvTismoyuareni, WeSmaritebisa moRuaweni, rqaTa maT antioxozisTa
damamdablebelni, moses Sjulisa erTgulni da WeSmariti mowafeni, wesTa
71717171
maT mamulTa keTilad dammarxvelni ricxÂTa miT, romeli ebraelTa mier
patiosan ars, Semkobilni SÂdeulisa mis gansuenebisa saidumloTaÁTa,
pativcemulni, erT sul da erT goneba~ (grigol RvTismetyveli 1998: 10).
maTi dedis Rvawls ki abraamis Rvawls adarebs _ Tuki abraamma erTi
Svili waiyvana Sesawirad, am dedam SvilTa dasi Seswira ufals da
`esreT ganixara SvilTmravlobiTa miT dedaÁ igi SvilTmoyuare; esreT
cxorebasa amas Semkobil iyo maT mier da war-raÁ-vides, maT Tanave
ganisuena~ (grigol RvTismetyveli 1998: 52).
gamorCeulia daviT winaswarmetyvelis saxe da es bunebrivicaa, radgan
daviT mefis mier Seqmnili fsalmunebi warmoadgenen ara mxolod
winaswarmetyvelebas im siaxlisa, rac Zvel aRTqmaSia simbolizebuli,
aramed, rogorc arqimandriti k. kerni aRniSnavs, daviTni Tavadaa yvela
saukunis umaRlesi poezia (kerni 2002: 76) da uSreti wyaro
himnografebisaTvis. isini ganadideben daviTs, romelic `SoriT hxedvida:
winaswarmetyuelebiT saidumlosa axlisa Senisa naTlisRebisasa qriste:
pirveladve qadagebda da sixaruliT galobda~ (modrekili 1978: 130), mas
simbolurad moixseneben, rogorc qristes mamas da fsalmunebSi igavurad
Tqmulsac aRniSnaven: `winaÁTve moaswavebda suliTa daviT, mamaÁ
mÃsnelisaÁ, naTlis-RebisaTÂs uflisa, scemda qnarsa da esreT galobda:
zRuaman ixila da ivltoda da iordane ukuniqca da mTani da borcuni
imRerdes~ (Tueni 2004: 121).
rodesac yovlis Semoqmedi, arsebiT daubadebeli da gareSemouwereli
RmerTi xorcSesxmuli ixiles, zeciuri Zalni SiSiT zarganxdilni
galobdnen. ioane mtbevris sagaloblebSi CamoTvlilia uxorcoTa Zalni
_ qerabimni, serabimni, mTavrobani, Ãelmwifebani, saydarni, uflebani.
wm. grigol noseli amgvarad xsnis angelozTa bunebas: `eseviTari aqus
cxorebaÁ angelozTa: gamouZiebeli yovlisave maTgan miuwdomelisaÁ da
gamomeZiebeli yovlisave jerovnad misawvdomelisaÁ, rameTu TÂT
cxorebaÁ maTda ese ars, raÁTa daudumebelad ugalobdnen dambadebelsa
maTsa RmerTsa~ (noseli 2002: 6).
naTlisRebis sagaloblebSi sainteresoa `SanTis~ paradigma, romelic
xSirad gvxvdeba substanciis SinaarsiT. e. WeliZis kvleviT, `SanTi~
`arsebas~ monacvle terminia. ``arseba~ Zvel qarTul mwerlobaSi ουσια-s
72727272
kanonier Sesatyvisad iyo damkvidrebuli, zogierT ZeglSi mas mainc
gamouCnda monacvle termini, romelmac calkeul TargmanebSi mTlianad
Secvala `arseba~. es aris yofiT metyvelebaSi kargad cnobili `SanTi~...
winaaTonur periodSi `SanTs~ ori mTavari mniSvneloba aqvs: 1. elva,
elvareba, brwyinvaleba; 2. belti, masa. meore mniSvnelobiT `SanTi~
gadmoscems berZnul βυχοs, romelmac SeiTvisa, agreTve, zogadad
nivTierebis, materiis Sinaarsi. rogorc Cans, egeve gaazreba miuRia
`SanTsac~ (WeliZe 1996: 120).
termini `SanTi~ naTlisRebis (da ara mxolod naTlisRebis, es
paradigma TiTqmis yvela dResaswaulis sagaloblebSi dasturdeba)
sagaloblebSi gvxvdeba orive mniSvnelobiT, rogorc arsebis, aseve,
RvTaebrivi cecxlisa. `miiRe bunebaÁ kacobrivi bunebiT Seuwerelman
RmerTman da SeaerTe mÃsnelo: agebulebaÁ Cueni augebelsa SanTsa
RvTeebisasa~ (modrekili 1978: 158) _ aq `SanTi~ gamoyenebulia, rogorc
arseba. `qarTuli `SanTi~ aRniSnavs ganuyofel, maradiul substancias,
naturas, esencias. Tu ufro mkacrad davazustebT, igi konkretulad
`ουσια~-s Sesatyvisi unda iyos. TviT fraza `SanTi bunebisaÁ~ swored
imaze mianiSnebs, rom `SanTi~ terminologiuri TvalsazrisiT, `bunebas~
anu φυσιs-s ki ar uigivdeba, aramed raRac sxva termins... aseTi SeiZleba
iyos swored `arseba~ anu ουσια. `bunebis SanTi~ unda niSnavdes `bunebis
arsebas~ (WeliZe 1996: 124).
RvTaebrivi mniSvnelobiT `SanTi~ gamoyenebulia Semdeg sagaloblebSi:
`usxeuloÁ SanTi RmrTeebisaÁ Seezavebis: wyalTa maT iordanisaTa
saidumlod~ (modrekili 1978: 126); swored rom RvTaebrivi cecxliT
moaSTo wyalSi damaluli boroti macxovarma. `saxebaÁ ucodveli Seimose
saxier: saSosa Sina qalwulisasa: romliTaca dahfare TvalTSeudgami
usxeuloÁ SanTi RmrTeebisaÁ~ (modrekili 1978: 150); `SanTi
TvalTSeudgami, cecxli Seuxebeli: uzeSTaes bunebasa kacTasa~
(modrekili 1978: 171) _ wmida mamebi ufals xom TvalTSeudgam
brwyinvalebad gamosaxaven. amitom, vfiqrobT, am SemTxvevaSi swored
TvalTSeudgami brwyinvaleba igulisxmeba; miT umetes, rom iqve
Seuxebeli cecxlicaa calke mniSvnelobiT gamoyenebuli. e. WeliZe
miiCnevs, rom filosofiur-Teologiuri termini `SanTi~ daaxloebiT IX
73737373
saukunis damdegidan unda gavrcelebuliyo qarTulSi, Tumca, VI
saukunidan ουσια ukve iTargmneboda, rogorc `arseba~, romelsac zogjer
cvlida sinonimuri termini `SanTi~, magram am Senacvlebas ufro
epizoduri xasiaTi hqonda (WeliZe 1996: 126-129).
macxovris metaforad xSirad gvxvdeba `kravi~, `tarigi~, `aRmÃoceli
codvaTa CuenTa~. kravis simbolika asociaciuri datvirTviT gamorCeuli
mxatvruli saxea da misi wyaro Zveli aRTqmiseuli siuJetebia, xolo
axal aRTqmaSi, ioanes saxarebis pirvelsave TavSi, maxarebeli gvauwyebs,
rom naTlisRebis meore dRes beTabraSi ioane naTlismcemelTan midis
macxovari, romlis Sesaxebac winamorbedi ambobs: `aha, tarigi RmrTisaÁ,
romelman aixunes codvani soflisani~ (in. 1; 29). macxovari meored mivida
ioanesTan da `misca mizezi sakÂrvelisa mas qadagsa qadagebad misa~
(ioane oqropiri 1993: 119). ioane naTlismcemelmac eris winaSe iesoze,
rogorc tarigze, ise iqadaga. wm. ioane oqropiris ganmartebiT, `tarigad
uwoda mas, raÁTamca moaÃsena huriaTa winaÁswarmetyuelebaÁ igi esaiaÁsi
da igavi igi mosesi, raÁTa saxisa misgan gulisxma-uyos WeSmaritebaÁ.
xolo man tarigman aravisni codvani aixuna, xolo aman yoveli sofeli
warwymedisagan da risxvisa RmrTisa iÃsna~ (ioane oqropiri 1993: 119-120).
esaias winaswarmetyvelebas miqael modrekilic aRniSnavs: `winaÁswarve
qadagebuli esaÁasi aResrula WeSmaritad... kravi RvTisa maRlisaÁ
ÃorcSesxmuli sofelsa uqadaga~ (modrekili 1978: 148); kravad da
tarigad warmosaxavs macxovars ioane mtbevaric: `qristeÁ kravi RvTisaÁ
tarigi ubiwoÁ Semosili kacebiTa: movals dRes iordaned~ (modrekili
1978: 139). wmida tarigs uwodeben himnografebi macxovars, romelic mamis
nebiT Seiwirvis, raTa gamoisyidos Cveni codvebi. cxovrebis embazi
Seiqmna CvenTvis naTlisRebis sabaneli, rameTu `ara xolo Tu wyalTa
ganwmedad moxued, ufalo, aramed raÁTa ahÃocne codvani soflisani~
(Tueni 2004: 78).
rogorc aRvniSneT, tarigis saxismetyvelebiTi gaazreba saTaves iRebs
Zveli aRTqmidan, kerZod, gamoslvaTa wignidan (XII Tavi) _ gauqvavda
sisastikiT guli egviptis faraons da ar gauSva ebraelebi, miuxedavad
cxra umZimesi gansacdelisa, rac ufalma mouvlina egviptes. maSin
ufalma moses ubrZana, ebraelebi egviptidan gamosasvlelad
74747474
momzadebuliyvnen, faraons ki usastikes gansacdels mouvlenda, mTels
qveyanaSi gawyvetda pirmSoebs _ kacidan pirutyvamde, magram es rom
ebraelebs ar SexebodaT, maT unda aResrulebinaT uflis mcneba _ Tuki
isini manamde weliwads Semodgomis pirveli TviT iwyebdnen, amieridan is
Tve unda yofiliyo weliwadis dasawyisi, romel TveSic gamoixsna isini
egviptidan ufalma da romliTac iwyeboda gazafxuli. esec simboluria
imdenad, ramdenadac gazafxuli bunebis ganaxlebis periodia da
simbolurad ebraelTa eris ganaxlebasac moaswavebda. am axali Tvis aT
ricxvSi yvela ojaxs unda eSova mamali kravi _ erTi wlis, umanko,
uzado. ayvanili kravi oTxi dRe unda SeenaxaT da axali Tvis ToTxmet
ricxvSi daeklaT. sisxli am kravisa jvaredinad unda waesvaT karze
garedan, rac imis niSani iyo, rom iq ebraeli cxovrobda. da rac
mTavaria, es kravi mTlianad, dauWrelad unda SeewvaT nakvercxalze da
RamiT unda SeeWamaT; Tan unda SeetanebinaT xmiadi da balaxi, mwvanili.
rogorc egzegetikosebi ganmartaven, xmiadsa da mware balaxs
ebraelTaTvis is simware unda gaexsenebina, rac maT egvipteSi igemes.
kravi mTlianad unda SeeWamaT Zvlebis Seumusvrelad, `rameTu zatiki
ars uflisaÁ~ (gamosl. XII; 11). gamoslvaTa wignis XII Tavi swored am
epizods mogviTxrobs: `aTsa mis TTÂsasa moiRed TÂTeulad kravi erTi
Teslad-Teslad da tomad-tomad~ (12, 3); `da moiRon sisxlsa misgan da
gamoniSnon orTave maTgan wyirTlTa maT zeda karTasa da zRurblTa maT
zeda saxlebisa maTisa~ (12, 7); `da iyos sisxli igi Tquenda
aRsaniSvnelad zeda saxlebsa mas, romelsa Sina iyvnes Zeni israÀlisani,
romelTa Sina daSenebul iyvneT, mun vixilo me sisxli igi aRniSnuli
zeda bWeTa maT da dagifarne Tquen dacvad Tquenda guemisa misgan
risxvisa, raJams gardamosrul viyo da movsvride pirmSosa mas egÂptisasa;
da iyos sisxli igi Tquenda saÃseneblad dResaswaulad zatikobisa
uflisa TeslTa mimarT yovelTa Sjuli sixarulisa ukunisamde Tavi
dResaswaulTa maT weliwdeulTa~ (12, 13-14). am tarigis, kravis, Sesaxeb
ambobs wm. ioane oqropiri ioanes saxarebis ganmartebisas, rom man
aravisi codva ar aiRo, xolo qristem mTeli samyaro ixsna
warwymedisagano.
75757575
Teologiuri swavlebiT, Zveli aRTqmis kravi zatikisa moaswavebda
ieso qristes. ai, msgavsebac. sazatiko kravi unda gamoerCiaT mTeli
cxvris faridan, iesoc saukuniTganve winagamzadebul iyo kacTa
naTesavTaTvis savneblad da, rogorc tarigi, daklul iqna
dasabamiTganve soflisa; sazatiko msxverplisaTvis saWiro iyo verZi _
mamali kravi, agreTve qveynisaTvis msxverplad unda Sewiruliyo Ze
RvTisa, romelmac miiRo buneba mamakacisa; kravi unda amoerCiaT umanko,
uzado, rom mas ar hqonoda raime xorcieli nakli, agreTve ieso
qristesac saRvTo werili uwodebs wmidad, umankod, Seugineblad,
codvaTagan ganSorebulad, ubiwod (1 pet. 1, 19; ebr. 7, 29) da miawers mas
sisrules RvTaebrivi kacobrivi bunebisas; sazatiko kravi ikvloda
mimwuxrad _ saRamoTi, ieso qristemac xorciTa sikvdilisa gemo ixila
saRamoTi; Wamis dros kravis Zvlebi ar unda SeemusraT, arc qristes
Zvali Semusvrila jvarcmis Jams; dakluli kravis sisxlis meoxebiT
uriani uvneblad da uzaralod gadaurCnen momsrvel angelozs,
morwmunenic qristes sisxliT eziarebian uflis samkvidrebels. kravis
xorcis Wama akavSirebda da aerTebda ebraelebs RmerTTan, agreTve
morwmunenic iesos sisxlis da xorcis miRebiT mWidrod ukavSirdebian
mas (saxelmZRvanelo... 1909: 76).
macxovris kravad saxeldebas wm. sofron ierusalimelic exeba:
`amisTÂs ÃmaÁ udabnoÁsaÁ brwyinvaled Ãmobda: `aha, kravi RmrTisaÁ,
romelman aRixuna codvani soflisani~, rameTu amaT ara xolo
juarisamiersa sikudilsa missa moaswavebda, viTarmed kravebr egulebis
Zesa RmrTisasa daklvad cxovrebisaTÂs soflisa da TÂsTa sisxlTa
daTxeviTa gamoÃsnaÁ kacobrivisa TbisaÁ mZlavrebisagan saeSmakoÁsa,
aramed amisaca wyliTa da suliTa ganwmedasa Cuensa, romeli qristeman
mogumadla naTlisRebiTa, raJams axali aRmoSobaÁ momca Cuen wyliTa da
suliTa~ (sofron ierusalimeli: A-394; 301r).
m. karbelaSvili vefxistyaosnis `dRe avsebis~ bibliuri paralelebis
kvlevisas ganixilavs zatikisa da kravis simbolikas da askvnis, rom
`Zveli aRTqmis zatikisagan memkvidreobiT miRebul kravsac da sisxlsac
axalma aRTqmam axali Sinaarsi SesZina _ bibliur realiebs sakuTari
mizandasaxulobisamebr arsi da mniSvneloba Seucvala da
76767676
gansakuTrebuli funqcia daakisra. axali interpretaciiT zatikis kravi
moaswavebda ieso qristes; rogorc kravis sisxlma gamoixsna ebraelTa
pirmSoni sikvdilisagan, aseve gamoixsna ieso qristem Tavisi sisxliT
kacobriobis codva. amieridan kravi qristes simbolod iqca. qristianul
religiaSi Cveulebriv ixmareba specifikuri termini `kravi RmrTisaÁ~,
laTinuri Agnus Dei; myari epiTeti kacobriobis gamosaxsnelad jvarcmuli
qristesi~ (karbelaSvili 1997: 38).
ebraelTa karze zatikis sisxlis niSandeba, wm. mamaTa ganmartebiT,
naTlisRebis pirvelsaxedaa miCneuli, xolo sasuliero poeziaSi kravisa
da sisxlis simbolikam tropis mniSvneloba SeiZina, rac sagaloblebSi
dasturdeba: `davicveniT Cuen saswauliTa beWdisaÁTa, viTarca pirvel
huriani momsrvelisa misgan aRniSnviTa sisxlTa wyirTlTa karTa
maTTaÁTa, egreTve Cuen meored SobiTa wylisa mier da sulisa ganbaniTa
vixileT didebaÁ samebisa wmidisaÁ~ (Tueni 2004: 170).
macxovari movida _ gankacda, naTel-iRo da mogvitana naTeli
dauvsebeli. mzisa da naTlis metaforas naTlisRebis sagaloblebSic
uxvad vxvdebiT _ qriste aris simarTlis mze, naTeli mzisa
ubrwyinvalesi, `mnaTobi naTeli, Seuxebeli mze simarTlisa~, dauvsebeli
mze, romelmac gandevna sibnele da yoveli qveyana gananaTla; naTeli
Seuxebeli, romelic mnaTobTa Seqmnamde arsebobda _ `naTeli naTlisagan
gamohbrwyindi sofelsa naTeli yovelTaÁ, da naTliTa SeniTa naTeli
vixileT naTelRebulTa, RmrTisa sityuao, naTlisa samoseli saqorwine
Segumose RmrTiSobelisa oxiTa~ (Tueni 2004: 179) _ sagalobelSi naTeli
mama RmerTsac miemarTeba da Zesac da es marTlmadideblobis
simbolodan, mrwamsidan, momdinareobs (`naTeli naTlisagan, RmerTi
WeSmariti RvTisagan WeSmaritisa~), Tanac, sagalobeli mxatvruli
TvalsazrisiTac mniSvnelovania _ `naTeli~-s aliteraciiT marTlac
ganumeorebeli evfonia iqmneba. aseve, saocari xatovnebiTaa Sedarebuli
mzesTan naTel-saRebad misuli macxovari _ `mzÀ ganwmendad vin ixila
romlisa bunebaÁ ars elvarÀ da mcxinvarÀ~ (modrekili 1978: 135). saerTod,
naTlis simbolika erT-erTi umTavresia himnografiis saxismetyvelebaSi
da is uxvad gvxvdeba yvela dResaswaulisadmi miZRvnil sagaloblebSi;
vrclad masze feriscvalebis dResaswaulis mimoxilvisas visaubrebT.
77777777
Zveli aRTqmidan momdinareobs, aseve, myarad damkvidrebuli metafora _
simewamule codvaTa. himnografebi ugaloben macxovars, romelmac
iordaneSi naTlisRebiT `simewamule codvaTa CuenTa~ ganaqarva da
Tovlze metad ganaspetaka `simewamuleÁ bralTa CuenTaÁ~ (modrekili 1978:
159). mewamuli feri kacTa codvebs niSnavs, rac sisxlidan momdinareobs.
rodesac egviptidan gamosuli ebraelebi udabnoSi mogzaurobdnen,
RmerTma maT kanonebi daudo, romelTagan erT-erTi iyo is, rom
arawmindad iTvleboda, vinc micvalebuls miekareboda an Sevidoda
karavSi, sadac micvalebuli iyo. samRvdelo xarisxze ajanyebuli kore
leviteli, daTan da abironi da maTTan erTad mravali ebraeli mosra
ufalma. daxocilTa damarxvis Semdeg bevri ebraeli arawminda gaxda, ris
gamoc ufalma maT axali kanoni misca _ wiTeli diakeuli SeewiraT
msxverplad. diakeuli uzado, unaklo da uRel-daudgmeli unda
yofiliyo, radganac es wiTeli diakeuli tvirTulobda mTeli eris
codvas. is dakles banaks gareT, xolo sisxli mRvdlebma Svidgzis
moapkures karvis karis win. sisxlis sxurebis Semdeg msxverpls wvavdnen
mTlianad _ tyavianad, Signeulianad. dawvis dros atandnen naZvis xis
naWers, usups da matyls. wm. mamebis ganmartebiT, naZvis xe iesos jvars
moaswavebda, mewamuli feri _ iesos sisxls, usupi _ qristes madlis
ganmacxovelebelsa da ganmwmendel Zalas. banakis gareT diakeulis
dakvla ki moaswavebda iesos jvarcmas ierusalimis gareT, rac
himnografiaSic aisaxa: `siono, Seimose dRes nacvlad usupisa mis da
matylisa mewamulisa: samoseli brwyinvalÀ sulisagan ganaxlebuli~
(modrekili 1978: 174). didi SabaTis ciskris sagalobelSi, `netar arianis~
galobanSi, jvarcmuli macxovari am diakeuladaa saxeldebuli:
`diakeuli igi zuarakisa Zelsa zeda damokidebulad mxedveli
RaRadebda~.
diakeulis dawvis Semdeg nacars urevdnen wyalSi, rac micvalebulTa
Sexebisagan gansawmendad gamoiyeneboda. `ganmwmendeli wyali Zveli
aRTqmisa moaswavebda axali aRTqmis saidumlos wyliT suliwmidiT
ganwmedisas _ e. i. naTlis-Rebas~ (saxelmZRvanelo... 1909: 131).
Zveli aRTqmidan momdinareobs macxovrisadmi mimarTuli metafora
`lek lomisa~, romelsac naTlisRebis sagaloblebSic vxvdebiT: `leku
78787878
lomisad iwode RvTisa sityuao mxolod Sobilo~ (modrekili 1978: 157).
lomis simboluroba sxvadasxvagvaradaa warmoCenili da gaazrebuli.
basili kesarieli Tavis egzegetikur TxzulebaSi `equsTa dReTaTvis~
lomis samgvar saxes gvTavazobs, romlidanac CvenTvis sainteresoa mesame:
`raJams Svnis Zuman lomman lekuni, mkudarni sxnis, da zin da scavn
lekuTa maT, vidre moslvadmde mamisa mis dResa mesamesa, hberis Sublsa
da aRadginnis lekuni igi. egreca yovlisa mpyrobelman RmerTman, mamaman
yovelTaman aRadgina mkudreTiT dResa mesamesa ZÀ igi pirmSoÁ, yovelTa
dabadebulTaÁ, ufali Cueni iesu qriste, ukue keTilad same Tqua
iakobman, viTarmed: `leko lomisao, aw ukue vin ganaRviZos igi?~ keTilad
sTqua saxismetyuelman lomisa misTÂs da lekvisa lomisaÁsa~ (basili
didi 1979: 176). basili didi lomis saRvTismetyvelo simbolikiT
warmoaCens bibliuri iudas Ziridan xorcielad aRmocenebul macxovars,
romelmac daTrguna sikvdili, mesame dRes aRsdga da saRmrTo naTliT
ganaaxla kacobrioba. `lekvi lomisas~ wyaro SeqmnaTa wignia. rodesac
iudas mamam, SemdgomSi israelad wodebulma iakobma, akurTxa 12
vaJiSvili 12 tomis mamamTavrad, kurTxevisas pirmSoobis uflebiT
aRWurva iuda, uwoda mas `leku lomisa~ da uwinaswarmetyvela, rom
misgan aRmocendeboda Ze RvTisa: `leku lomisa, iuda, morCad
aRmocenebul, Svilo Cemo~ (Ses. 49, 9).
naTlisRebis sagaloblebSi adamianTa ganaxleba oqros
gamobrZmedasTanaa Sedarebuli _ macxovarma iordaneSi naTlisRebiT ise
ganaaxla adamiani, `viTarca raÁ oqroÁ brZmedsa Sina~. rogorc cnobilia,
oqro brZmedSi, maRal temperaturaze, minarevebisagan Tavisufldeba.
aseve ganaTavisufla gankacebulma ufalma adamiani codvebisagan,
rodesac iordaneSi naTel-iRo ioanesagan da amitomacaa es movlena
oqros gamobrZmedasTan Sedarebuli.
oqro tropuli mniSvnelobiT naTlis simbolikas ukavSirdeba, saTaves
bibliidan iRebs da qristianobis adreuli xanidanve damkvidrda
mowameobrivi da mkacri gansacdelis daZlevis gamoxatulebad. amitomac
qristianul ferweraSi wmindanebi oqros SaravandediT arian mosilni.
oqros simbolur mniSvnelobas ganixilavs s. averincevi: `simbolika
ukiduresi damcirebisa usasrulo didebis gzaze svlis qristianuli
79797979
simbolikaa, raTa ainTos igi spetaki brwyinvalebiT, oqro unda
gamoiwrTos gansacdelis cecxlSi da ganiwmindos masSi, rogorc
adamianis anTebuli guli ganiwmindeba gansacdelisas~ (averincevi 1973:
49). oqros simboluri mniSvneloba ganmartebulia samecniero
literaturaSi da igi sulieri wrTobis simbolodaa dasaxuli.
sagaloblebSi macxovari RvTis sibrZne da mSvidobis meufea, romelman
`Sua kedeli mterobisaÁ dahÃsna~. amgvarad pavle mociquli uwodebs
iesos efeselTa mimarT epistoleSi: `igi Tavadi ars mSÂdobaÁ Cueni,
romelman Seqmna orive erTad da Suakedeli zRudisaÁ mis dahÃsna~ (ef. 2,
14). epistoleTa ganmmarteblebis mixedviT, es ebraelTa da warmarTTa
Soris aRmarTuli Suakedelia: `huriasa da warmarTsa moaswavebs, rameTu
Suakedelad aqunda maT rCuli, romel arca Seexebodes urTierTas, arca
miscemdes, arca miiRebdes, aramed aw morwmuneni, gina Tu huriani iyvnen,
gina Tu warmarTni, oriveni erT ars, oden qristiane iyvnen~ (pavles... 2003;
252). Suakedlis daxsnas ganmartavs efrem asuri: `ganmzadebul var me
movlinebad siyuarulisa Zisa Cemisa, raÁTa vidodis Sen zeda da
miutevnes codvilTa Secodebani maTni da dahÃsnas Suvakedeli zRudisaÁ
mis da ganxeTqos sakrveli krebulisaÁ mis da iyo Sen kurTxeul mis
mier~ (efrem asuri 1991: 288). sagaloblebSi am motiviT xSirad gvxvdeba
`mterobis antakris~ daxsna. antakra ganmartebulia, rogorc wina
aRsafarebeli. e. i. mtroba, romelic RmerTsa da adamians Soris iyo,
daxsna gankacebulma macxovarma.
naTlisRebis sagaloblebSi uxvad gvxvdeba macxovris sxva epiTetebic
_ igi warmodgenilia mdinared, romelic mwyurvals wyurvils uklavs da
uxrwnelebis madliT mosavs; is aris `ufali uflebaTaÁ, mTavari zecisa
mTavrobaTaÁ~, romelic movida warwymedulTa sacxovneblad. es aris
RmerTi, romelic saukuneTa mflobeli da yovelTa dambadebelia
ufali aris arsebiT ucvalebeli, uxilavi da uxilav ZalTa Semoqmedi,
Zlieri, xelmwife da ganmgebeli yovelTa, naTeli WeSmariti,
miuaxlebeli saRmrTo cecxli, qvelmoqmedi, mze simarTlisa, upirates
mzisa Sobili saRvTo naTliT gananaTlebs kacobriobas; gareSeuwereli,
uxorco RmerTi iordanis wyals Seimoss, TvalTSeudgam naTelSi myofi,
caTa RrublebiT Semmoseli, daubadebeli da dabadebulTa dambadebeli,
80808080
romelmac araraÁsagan wamisyofiT Seqmna yovelive; udides saidumlos
uwodebs himnografi naTlisRebas, rodesac saRvTo naTeli simdabliT
mosili midis iordaneSi naTlisRebisaTvis.
macxovris zogad epiTetebSic vxvdebiT samebis erTianobis dogmatis
qadagebas _ gandidebulia gamoukvleveli, TvalTSeudgami brwyinvaleba
samebisa. iordaneSi mosuli RmerTi aris `Tanaswori da Tanaarsi,
Tanaganmgebeli, Tanamflobeli, TanadausabamoÁ, TanamTavari da
TanameufeÁ, Tanadambadebeli mamisa da sulisaÁ, arsebaÁ mxoloÁ uxilavi
ucvalebeli uqcevelad Seezava Seurwymelad arsebisa miwisagansa~
(modrekili 1978: 205) _ sagalobelSi samebis ganuyoflobis dogmatia
srulad gadmocemuli, Tanac, aliteraciis meSveobiT da saocari
mxatvrulobiT.
yuradReba eqceva uflis myofobis uJamobas, romelic droSi iSva
xorciT. droisa da sivrcis poetika himnografiis erT-erTi umTavresi
niSania.
arsebiT dausabamo da sufeviT dausrulebeli ufali, romlis winaSec
muxls idreks zeciuri da qveyniuri, iordaneSi movida soflis
gamosaxsnelad da mas aqeben mnaTobni, misgan Zrwian Zalni naTlisani, mas
ugalobs mze, ganadidebs mTvare, aqebs varskvlavebi _ `Sen gigaloben
mTavrobani, Sen gadideben Ãelmwifebani, Sen Tayvanis-gcemen meufebani da
yovelni dasni zecisa mRÂZareTani ifarven pirTa maTTa miuwdomelisagan
didebisa Senisa da TualTSeudgamad Ãmoben wmidaarsobisa galobasa~
(modrekili 1978: 147), _ miqael modrekilis am sagalobelSi qerobinTa da
serabinTa Sesaxeb gamoTqmuls wm. grigol noselic aRwers: `qerobinni
igi da serabinni, mravalsaxeni igi da frTemravalni, simravliTa miT
TualTa maTTaÁTa amissa gancdad verSemZlebel arian. amisTÂsca
frTeebiTa, viTarca ÃelebiTa, pirTa TÂsTa ifarven, da daudumebelad
Ãmoben: wmida ars, wmida ars, wmida ars ufali sabaoT~ (noseli 2002: 5)
`romeli saukuniTgan ego dafarulad, viTarca mtili daÃSuli da
wyaroÁ dabeWduli, dRes iordanes gancxadna qriste~ (modrekili 1978: 146)
_ miqael modrekils Tavis sagalobelSi `qeba qebaTas~ saxismetyveleba
aqvs gamoyenebuli: `mtili mokrZaluli ars daÁ Cemi, sZali, mtili
daÃSuli da wyaroÁ dabeWduli~ (qeba qebaTa; 4; 12).
81818181
sanTeliviT aRanTo macxovarma Tvisi sxeuli iordaneSi, moiZia Tavisi
xati da ganaSvena naTlisRebiT.
qristem Tavisi naTlisRebiT mSvidoba axara `SorielTa da
maxlobelTa~. sagaloblebSi pavle mociqulis sityvebia gamoyenebuli:
`da movida da gaxara mSÂdobaÁ Tquen, SorielTa da maxlobelTa~ (ef. 2,
17), romelic asea ganmartebuli: `SorielTa warmarTTa uwess da
maxlobelad huriaTa, rameTu icodes RmerTi WeSmariti~ (pavles... 2003:
252). amave mniSvnelobiT moixsenebs SorielTa da maxlobelTa wm. efrem
asuri: `raÁTa cnan yovelTa dabadebulTa SenTa, rameTu mowyale xar da
Semwynarebel da Seiwyalni marTalni simarTliTa da codvilTaÁ Seiwiri
sinanuli saxierebiTa da yovelTa SorielTa da maxlobelTa zeda
mofenil ars sitkboebaÁ madlisa Senisa~ (efrem asuri 1991: 293).
RvTismSoblis simboloebi, aseve, uxvadaa naTlisRebis sagaloblebSi.
deda RvTisa Sedarebulia surnelovan yvavilTan, romelmac Cveni
codvebis sulmyraloba gandevna; is aris etli siwmidisa, Rrubeli
sulmcire, uxrwneli qalwuli, mtili daÃSuli.
rogorc vnaxeT, naTlisRebis dResaswaulisadmi miZRvnili
sagaloblebi gamoirCeva saxismetyvelebiTi azrovnebiT, simboloTa
sixSiriT, radgan uflis naTlisReba udidesi saidumloa. amitomac
mogviwodebs himnografi, saxarebiseul brZen qalwulTa msgavsad
lamprebiT, anu mRviZareni, SevegeboT iordaneSi mosul macxovars, raTa
masTan erTad ganvibanoT da `Tananerg veqmneT naTlisRebasa missa~
(modrekili 1978: 194), Tanaziarni gavxdeT movlenisa, romelic imodena
saswauli da mowyalebaa, rom iordanisken mimavali RmrTis xilvisas
mTeli samyaro gairinda da `duman mdinareni: da oxrian aerni; Rrubelni
samyaroTani: acureven cuarsa saRmrTosa: SeiTqunes metyueli da utyÂ:
iovane da iordane: da SiSiT ganbannes Ãorcni mÃsnelisani~ (modrekili
1978: 183).
$3. mirqmis (migebebis) sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti$3. mirqmis (migebebis) sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti$3. mirqmis (migebebis) sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti$3. mirqmis (migebebis) sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti
82828282
RvTaebrivi yrma iSva. aRizarda da rodesac moiwia Jami, iordaneSi
naTel-iRo. Tumca, Sobidan naTlisRebamde macxovarma kidev erTi wesi
aRasrula sjulisaebr _ iSva, merve dRes winadaicviTa, xolo meormoce
dRes marTalma iosebma da yovladwmida RvTismSobelma ierusalimis
taZarSi miiyvanes uflis winaSe warsadgenad, sadac axalSobil
macxovars moxuci svimeoni da winaswarmetyveli ana miegebnen.
dResaswaulsac ase ewodeba _ migebeba (miqma) uflisa RmrTisa da
macxovrisa Cvenisa ieso qristesi, lamproba; aResruleba 2 (ax. st. 15)
Tebervals _ qristeSobidan meormoce dRes.
mirqmis dResaswaulis Sesaxeb luka maxareblis saxarebaSia
moTxrobili: `raJams aResrulnes dReni igi gawmedisa maTisani sjulisa
misebr mosesisa, aRmoiyvanes yrmaÁ igi ierusalÀmd wardginebad winaSe
uflisa, viTarca weril ars Sjulisa uflisasa, rameTu: yovelman
wulman romelman ganaRos saSoÁ, wmida uflisa ewodos. da micemad
Sesawiravi, viTarca Tqumul ars sjulsa uflisasa, orni guritni anu
orni marTueni tredisani~ (lk. 2; 22-24).
sjuli, romlis Sesaxebac saubrobs maxarebeli, Zveli aRTqmiseuli
ganwesebaa, romlis mixedviTac, dedakaci mSobiarobis Semdgom arawmidad
iTvleboda ormoci (Tu vaJiSvili SeeZineboda), an oTxmoci (Tu asuli
SeeZineboda) dRis ganmavlobaSi. am periodSi deda veranair monawileobas
ver iRebda sazogado RvTismsaxurebaSi; ganwmendis vadis gasvlis Semdeg
ki yrmasTan da meuRlesTan erTad ierusalimis taZarSi unda misuliyo
da gansawmendeli msxverpli Seewira. msxverplis saxeobac ojaxis
mdgomareobiT iyo ganpirobebuli _ SeZlebulni erTi wlis kravs
swiravdnen, Raribi qalis Sesawiravi ki ori gvritis, an ori
axladdafrTianebuli mtredisgan Sedgeboda.
msxverplSewirva codvebis gamo xdeboda. levitelTa wignis me-12 TavSi
ufali ukanonebs moses, Tu rogor unda miuZRvnan ebraelebma ufals
TavianTi pirmSo. mcnebis Tanaxmad, Tuki axalSobili pirmSo iyo, masze
aRasrulebdnen RvTisadmi wardginebis wess, rac ebraelTa eris
egviptidan gamosvlas ukavSirdeboda.
83838383
egviptidan ebraelTa gamosvlisas, rodesac ebraelebi zatikobdnen,
uflis brZanebiT, angelozma erT RameSi egviptelTa pirmSoni mosra,
mxolod ebraelTa pirmSoni gadarCnen. am movlenis mosaxseneblad
daudgina ufalma ebraelebs pirmSos RvTisadmi wardginebis kanoni:
`wmida-miyav me yoveli pirmSo pirvelSobili, ganmRebeli yovlisa saSosa
ZeTa Soris israelisaTa kaciTgan mipirutyuTamde Cemi ars~ (gamos. 13, 2).
SemdgomSi sjulis karavTan RvTismsaxurebad levitelni iqnen
dadginebulni, romelic israelis pirmSo ZeTa nacvlad miiRo ufalma:
`etyoda ufali moses da hrqua: da aha, esera, me moviyvanne levitelni
Soris ZeTa israÀlisaTa yovelTa wil pirmSoTa, romelman ganaRos
saSoÁ ZeTagan israÀlisaTa, saÃsrad maTa iyunen Cemdad levitelni~
(ricx. 3, 12), pirmSoTaTvis ki dadginda gamosasyidi.
am rjuls aRasrulebdnen marTali ioseb damwindveli da yovladwmida
qalwuli, rodesac yrma iesoTi mividnen ierusalimis taZarSi. magram rad
esaWiroeboda ganwmenda yovladwmidas? vinc daawesa kanoni pirmSos
wardginebisa da miZRvanebisa, Tavad moevlina pirmSos saxiT, raTa
aRasrulos Tavisive kanoni _ es Tematikaa gamoxatuli sagaloblebSi:
`romelman moses misca sjuli pirvel odesme mTasa zeda sinasa, dRes
CCÂlad ixilvebis. da sjulisa Semoqmedi, sjulisa mcnebaTa da
brZanebaTa srul yofisaTÂs taZrad moiyvanebis da moxucebulisa
mklavTa miiqumis~ (Tueni: A-461; 71r).
wm. grigol palama mirqmis homiliaSi miuTiTebs, Tu rogor
emorCilebian saRvTo kanons kanonTa Semoqmedi da yovladwmida qalwuli.
rodesac `is qalwulia da yrma uTeslod Caisaxa, maSin, ra Tqma unda,
ganwmenda saWiro ar iyo; magram es aris morCileba~ (palama 1993: 59).
pirmSosTan erTad RvTismSoblis taZarSi misvla ganpirobebuli iyo
imiT, rom aRsrulebuliyo saRmrTo sjuli da imavdroulad, sibrZniT
aRsavse morCilebis srulyofili magaliTic mocemuliyo. amitomac
uwodebs himnografi am xilvas didebulsa da sakvirvels: `aha didebuli
sakÂrveli, rameTu adamis dambadebeli CCÂlad usrulad ixilvebis da
sjulismdebeli _ Tanamdebad, da msxuerpliTa sjulieriTa taZrad
moiyvanebis~ (Tueni: A-461: 70r).
84848484
sanam macxovris pirmSoobasa da mis saxismetyvelebiT gaazrebaze
visaubrebdeT, mivyveT saxarebiseul narativs, romelic sagalobelTa
wyarod gvevlineba _ ierusalimis taZarSi yrma iesos egebeba moxuci
svimeoni: `da aha iyo kaci ierusalÀms, romlisa saxeli sÂmeon. da kaci
ese marTali iyo da moSiSi uflisaÁ da moeloda nugeSinis-cemasa
israÀlisasa; da suli wmidaÁ iyo mis zeda. da iyo misa uwyebul
sulisagan wmidisa ara xilvad sikudili, vidremde ixilos cxebuli
uflisaB~ (lk. 2, 25-26). saxarebiseuli es epizodi himnografiaSic aisaxa:
`sÂmon marTlisada zeciT uwyebul iyo ara xilvad sikudili, vidremdis
ixilos qriste Ze RvTisa ÃorciTa mosruli da Rirs iqmna xilvad~
(sadResaswaulo: A-151: 324r). ra uwyebazea saubari?
svimeon mimrqmelis Sesaxeb sxvadasxva mosazreba arsebobs. saxareba ar
aCvenebs, Tu romel wodebas miekuTvneba is, zogi mkvlevari miiCnevs, rom
marTali svimeoni ierusalimis taZris erT-erTi mRvdelmsaxuri iyo.
sxvebi, eyrdnobian ra saxarebaSi gamoyenebul gamoTqmas _ `iyo kaci
ierusalems~ _ ar miiCneven svimon mimrqmels samRvdelo wodebis mqone
pirad.. mirqmis dResaswaulis sagaloblebSi ki svimeons mRvdels
uwodeben himnografebi: `etyoda mRudeli RvTismSobelsa~ (Tueni: A-461,
73r).
svimeoni, iseve, rogorc Zveli aRTqmis sxva marTalni, eloda mesias,
magram misi molodini konkretuli faqtiT iyo ganpirobebuli. gadmocemis
Tanaxmad, egviptis mefe ptolomeos II filadelfosma (285-247 w.w. qristes
Sobamde) ierusalimidan moiwvia sinedrionis mier SerCeuli swavlulebi,
romelTac aleqsandriis biblioTekisaTvis Zv. aRTqmis wignebi
ebraulidan berZnul enaze unda eTargmnaT. svimeonic am 70
mTargmnelTagan erT-erTi iyo, romelsac saTargmnelad esaias
winaswarmetyvelebis wigni Sexvda. rodesac im adgils Targmnida, sadac
esaia qalwulisagan mesiis Sobas winaswarmetyvelebs, eWvi Seepara sityva
`qalwulis~ sisworeSi _ rogor SeiZleba qalwulma Svaso da Seecada,
sityva `dedakaciT~ Seecvala. swored am dros mas gamoecxadeba uflis
angelozi da etyvis, rom manam ar mokvdeba, sanam ar ixilavs
yovladwmida qalwulisagan Sobil qristes. da, ai, `movida suliTa
wmidiTa taZrad uflisa. da Seyvanebasa mas mama-dedisa mier yrmisa mis
85858585
iesuÁsa yofad maTa msgavsad Cveulebisa misebr Sjulisa misa mimarT da
aman miiqua igi mklavTa TÂsTa da akurTxevda RmerTsa~ (lk. 2, 27-28).
amitom mimarTaven himnografebi svimeons, miirqvas taZarSi mosuli yrma,
romelic igavTa da winaswarmetyvelTa warmoCenili saxea: `miiqu
moxucebulo, romelman moses pirvel sjuli mihmadla mTasa sinasa,
sjulisa aRsrulebad Senda mosruli ese ars, romlisaTÂs sjuli
moaswavebda da winaÁswarmetyuelni, ese ars igavTa da saxeTa
gamosaxuli~ (Tueni: A-461, 71r) _ rogorc vxedavT, sagaloblebSi
aqcentirebulia is, rom yrmis saxiT ixilveba Tavad mosesTvis rjulis
mimcemi ufali.
`romlisa garemois dganan bevreulni angelozni, uxilavad hmsaxureben
qerobinni, sityuaÁ, Ãorcielad Sobili umamod dedisagan, aRsrulebad
Tqumulsa mas winaÁswarmetyuelTasa, dRes taZrad movals, raÁTa uCuenos
sÂmeons gankacebaÁ TÂsi qalwulisagan cxorebad yovlisa soflisa~
(minCxi 1987: 319-320) _ ioane minCxis poezia da gamomsaxvelobiTi
saSualebebi ara mxolod Rrma Teologiuri informaciiT gamoirCeva,
aramed mxatvruli ostatobiTac..
wm. timoTe ierusalimeli mesiis momlodine marTalTagan ukanasknels
uwodebs svimeons, radgan man daasrula Zveli rjuli: `aw movideT
ukuanaÁsknelisa amis marTlisa... ese pirvelica da ukuanaÁsknelica:
dasasruli SjulisaÁ da dasabami madlisaÁ; naTesaviT huriaÁ, aramed
madliTa qristiane; mwignobar kiTxviT da angeloz cnobiT; farisevelTa
maT Soris viTarca vardi ekalTagan ganSovrebul~ (timoTe
ierusalimeli 1959: 96).
eqspresiulia timoTe ierusalimelis homilia, sadac suliwmidis mier
svimeonis taZarSi mowodebaa aRwerili: `aRdeg, moxucebulo! rad hzi?
aRdeg da mirbiode taZrad, rameTu movida ganmtevebeli Seni. ganage
saxli Seni da ganhmzade samkÂdroÁ Seni, rameTu mowevnul ars Jami Seni~
(timoTe ierusalimeli 1959: 96). svimeonic midis taZarSi, sadac uamrav
yrmasa da dedas xedavs. es eqspresiuloba Cans uZveles iadgarSi dacul
sagalobelSi, romelic warmoaCens svimeonis sulier mWvretelobas, Tu
rogor gamoarCevs suliwmidis madliT aRsavse moxuci mariamsa da
RvTaebriv yrmas, amave dros, sagalobelSi warmoCenilia svimeonis
86868686
amqveyniuri cxovrebis dasasruli, Tumca, moxuci sixaruliT midis
jojoxeTSi, raTa uflis gankaceba axaros iq myof sulebs: `mixeda
marTalman wmidisa qalwulisa, mirbioda missa da ityoda: gza meciT me,
raÁTa warvide da jojoxeTisa myofTa uqadago, viTarmed ganÃorcielda
RmerTi~ (uZvelesi... 1980: 90). svimeonis mier jojoxeTSi myofTaTvis
tyveobis dasasrulis xareba gavrcelebuli Temaa himnografiaSi _
saocari STambeWdaobiTaa gamoxatuli svimeonis Txovna mklavze
mirqmuli uflisadmi: `ganmiteve, raÁTa cnan jojoxeTs bnelsa Sina
SewydomilTa maT sulTa ganÃorcielebaÁ Seni qalwulisagan Ãsnad
soflisa~ (Tueni: A-461: 74r). svimeonma ixila is, visi xilvac ara marto
mas, aramed Zveli aRTqmis mamamTavrebsa da winaswarmetyvelebsac
swadodaT _ esec saxarebiseuli Temaa, romelsac TiTqmis yvela
dResaswaulis sagaloblebSi vxvdebiT; amgvaradve mimarTaven
himnografebi ioane naTlismcemels.
saxarebiseulia zarganxdili svimeonis mokrZalebuli vedreba: `aw
ganmiteve me monaÁ Seni, Ä, yovladZliero, rameTu gixiles TualTa CemTa
pirvel uwyebuli Cemda, RmerTi ÃorciTa CCÂlebr mosruli naTeli
naTlisagan da macxovarebaÁ warmarTTaÁ~ (A-461, 71v), (Sed: lk. 2, 29-32).
svimeoni ugalobs ganxorcielebul RmerTs, romelic movida amqveynad,
raTa gafantos sulieri sibnele da saRvTo naTeli mohfinos rogorc
israels, ise warmarTebsac. marTal iosebsa da yovladwmida mariams ar
ukvirT moxuci mimrqmelis RaRadisi, isini morCilad dganan. svimeoni
macxovarze winaswarmetyvelebs: `aha esera dgas dacemad da aRdginebad
mravalTa israÀlsa Soris da saswaulad sityÂs-sagebelad~ (lk. 2, 34). am
Temis gamoZaxilia, rodesac himnografebi macxovars Zveli rjulis,
urwmunoebis gamomxsnelad da axali aRTqmis dambadeblad saxelsdeben.
svimeonis am winaswarmetyvelebas, romelsac sakmaod xSirad vxvdebiT
mirqmis sagaloblebSi, RrmadSinaarsobrivi sulieri gaazreba gaaCnia,
romelsac evsuqi ierusalimeli saxeTa paralelizmebiT warmoaCens:
`daeca iuda da aRdga pavle; huriaTaÁ igi krebuli ganisxmis da meZavi
iCinebis; farisevelni daisajebian da mezuereni inatrebian; mwignobarni
Seuracx-iqmnebian da moguni winawarmetyuelad iwodebian~ (evsuqi
ierusalimeli 1959: 92). timoTe ierusalimelic amave meTodiT xsnis am
87878787
winaswarmetyvelebas da mas urwmunoTa dacemasa da morwmuneTa aRdgomas
uwodebs: `dacemaÁ igi krebulsa mas huriaTasa, xolo aRdgomaÁ _
eklesiaTaÁ; rameTu daeca iuda da aRdga mataTia; dacemaÁ marcxeniTisaÁ
mis avazakisaÁ da aRdgomaÁ _ marjueniTisaÁ mis, rameTu hrwmena da myis
samoTxÀ moipova, xolo igi urwmunoebiTa daeca da warwymda~ (timoTe
ierusalimeli 1959: 97).
sagaloblebSi warmoCenilia svimeonis vedreba uflisadmi,
gaaTavisuflos Zveli rjulisagan, radgan im dRes ierusalimis taZarSi
macxovari movida, romelmac Tan axali rjuli moitana axali
adamianisaTvis: `ganmÃsen monaÁ Seni aw qriste msaxurebisa misgan
aCrdilisa Zvelisa sjulisa da Rirs-myav madlsa Sensa, raBTa
ganWabukebulman saidumloÁ yoveli vadido~ (sadResaswaulo: A-151, 327v).
sulieri ganWabukeba, romelsac qriste aniWebs masTan misuls da
romelzedac sagalobelSi yuradRebaa gamaxvilebuli, aqtualuria
egzegetikaSic da misi saTave fsalmunidan momdinareobs: `ganaxldes,
viTarca orbisa siWabukÀ Seni~ (fs. 102, 5). wm. basili didi orbis
ganaxlebas ase aRwers: `raJams damdednis da daumZimdian frTeni misni da
ganuqSunian Tualni, da eZiebn wyarosa wyalTasa da aRfrindis
miqceulad maRalsa qarsa mZafrsa mzisTualsa wyarosa da ganuxurvnis
frTeni da Tualni SeSuebulni da STaÃdis wyarosa da ibanis samjer da
ganWapuknis~ (basili didi 1979: 179). is, rom uSreti da makurnebeli wyaro
macxovris metaforebia, saxarebidan momdinareobs da ukve aRvniSneT;
aseve niSandoblivia orbis samjer ganbana, rac naTlisRebas warmosaxavs.
wm. basili didi orbis ganaxlebas simbolurad ukavSirebs Zveli kacis
ganZarcvis Temas, ris Sesaxebac naTlisRebis sagaloblebSi visaubreT da
rac, aseve, mirqmis sagaloblebSic aisaxeba. amitomac saydarze udidesi
gamoCnda svimeonis mklavebi, romelzedac samyaros Semqmnelma daisaydra.
svimeonma icis, Tu vin dgas mis winaSe da mowiwebiT eubneba deda
RvTisas: `cecxli RmrTaebisa gitÂrTavs, netaro, xolo me meSinis miqumad
mklavTa zeda~ (Tueni: A-461: 72r). saxarebidan cnobilia, rom svimeonma
RvTismSobelsac uwinaswarmetyvela is tkivili, rasac ganicdida
macxovris jvarcmisas: `da TÂT Sensaca sulsa ganvides maxÂli, raÁTa
gancxadnen mravalTagan gulTa zraxvani~ (lk. 2, 35), rac sagaloblebSic
88888888
erT-erT aqtualur Temad gamoikveTa: `sulsaca Sensa ganvides, ubiwoo,
maxÂli igi mwuxarebisaÁ, raJams ixilo Sen Ze Seni juarsa zeda~ (Tueni:
A-461: 73r). suliwmidiT aRvsili svimeoni Tavisi galobiT amtkicebs, rom
mis mklavze datevnuli `aris mxsneli naTeli, romelic Seiqmneba
urwmunoTa dacemad da morwmuneTa aRmadgineblad. Semdeg ki qalwuls,
dedas yrmisas, uwinaswarmetyvelebs... svimeonma daamowma, rom Svilis
saSineli tanjviT gamowveuli usazRvro mwuxarebiT gamoCndeboda, rom
is WeSmariti mSobeli dedaa Tavisi RvTaebrivi Svilisa~ (palama 1993: 60).
svimeonma ara marto dedas uwinaswarmetyvela tkivili, aramed, rogorc
wm. amfiloqe ikoneli aRniSnavs, cxadad iqadaga iesos jvarcmis Sesaxeb:
`winaT moaswava sÂmeon sityÂTa amiT saidumloÁ igi vnebisa uflisaÁ,
viTarmed TÂT Sensaca sulsa ganvides maxÂli, raÁTa gancxadnen
mravalTagan gulTa zraxvani~ (amfiloqe ikoneli: Q-702: 67r).
svimeons moseze uzeSTaess uwodebs himnografi, radgan mosem nislSi
daburuli ufali ixila, svimeonma ki mklavze miiwvina: `uzeSTaes mosesa
RvTis mxilvel iqmnebis, rameTu man nislsa Sina ixilva da saburvelTa
Tana mflobeli sityuaÁ gankacebuli mklavTa zeda miiqua da naTlad
warmarTTa jvarcmaÁ da aRdgomaÁ misi didebuli winaÁTve qadaga~
(sadResaswaulo: A-151: 322v). es sagalobeli Cvens yuradRebas iqcevs
Tavisi paradigmul-ipodigmuri saxismetyvelebiT _ mosem daburvilad
uflis xilvis Semdeg ebraelTa urwmunoeba ganaqarva, svimeonma ki RvTis
cxadad gamoCinebiT uriaTa urwmunoeba iwinaswarmetyvela.
himnografebi ganadideben svimeons, romelic dausabamo mamis kravs
uwodebs iesos _ am SemTxvevaSi avtors surs warmoaCinos
winaswarmetyveleba qristes jvarcmis Sesaxeb, radgan kravi, rogorc
viciT, simboluri gamoxatulebaa macxovris jvarcmisa. yrmad ixilvebis
qriste _ klde simtkicisa, morwmuneTa gamosasxsnelad amqveynad mosuli.
svimeonTan erTad mesias elodeba da taZarSi myofi ufals ganadidebs
ana winaswarmetyveli, romelic svimeonTan erTad himnografs simbolurad
im or mtredTan hyavs dakavSirebuli, romelic Sesawirad moiyvanes:
`marTuÀTa maT wil guritisaTa warmodges orni moxucebulni anna da
sÂmeon, saRmrToni winaÁswarmetyuelni da Zesa mas maRlisasa,
89898989
qalwulisagan Sobilsa, hmsaxurebdes taZarsa Sina~ (sadResaswaulo: A-
151: 327v).
ana winaswarmetyvelis Sesaxeb luka maxarebeli gvamcnobs: `da iyo anna
winawarmetyueli, asuli fanoelisi, tomisagan aserisa. ese gardasruli
iyo dReTa mravalTa da cxorebul iyo qmrisa Tana Svid wel
siqalwulisgan TÂsiT. da ese iyo quriv oTxmeoc da oTxis wlis, romeli
ara ganeSoreboda taZrisa misgan marxviTa da vedrebiTa da msaxurebiTa
Rame da dRe. ese masve Jamsa Sina moiwia da aRuvarebda RmerTsa da
etyoda misTÂs yovelTa, romelni moelodes gamoÃsnasa ierusalÀms Sina~
(lk. 2, 36-38).
ana keTilSobili gvaridanaa, magram, rogorc saxarebidan vigebT, is
amqveyniur siameebs ki ar damonebia, aramed Rrma moxucebulobas miaRwia
krZaluli cxovrebiT. man mxolod Svidi weli dahyo qmarTan, daqvrivebis
Semdeg aRar gaTxovda da mTeli Tavisi cxovreba RvTis samsaxurSi
gaatara, mudmivad taZarSi imyofeboda da arasodes ganeSoreboda mas,
marxulobda, loculobda. himnografi anas ubiwo cxovrebis jildos
uwodebs mis mier macxovris xilvas: `ubiwoebiT qcevisa da siwmidiT
cxorebisa windsa Seiwynarebs dRes anna mxiarulebiT, rameTu ixilavs
niWTa momcemelsa Tana CCÂlebr qalwulisa tÂrTulsa~ (Tueni: A-461: 73v).
saeklesio swavlebiT, uflisadmi miZRvnilma marxviTa da locviT
aRsavse cxovrebam imdenad aRamaRla annas suli, rom igi
winaswarmetyvelebis niWis Rirsi Seiqna. da roca iosebi da mariami jer
kidev taZarSi imyofebodnen, wmida annac iq mivida. mis Sesaxeb maxarebeli
ar ambobs, rom igic, marTali svimeonis msgavsad, suliwmidis STagonebiT
mivida taZarSi: igi ubralod, Tavisi Cveulebisamebr movida aq, Tumca,
misi mosvlac uflis winaswarganzraxulebiT moxda. anas
winaswarmetyvelebas himnografic aRniSnavs: `moxucebulman dedakacman
uwinaswarmetyuela ersa taZarsa mas Sina RmrTaebisa da kacebisasa
gamoCinebisaTÂs dRes~ (sadResaswaulo: A-151: 327v).
mRvdelTmoZRvarTa da mwignobarTa fonze anas warmoCeniT wm.
amfiloqe ikoneli xazs usvams mis sulierebas: `qurivi ars anna, aramed
mRdelT moZRuarTa da mwignobarTa amxilebs. da mxilebiTa maTiTa
yovelTa maT erTa axarebs~ (amfiloqe ikoneli: Q-702: 65r).
90909090
taZarSi Cvilis saxiT mibrZanebul macxovars miegebnen svimeoni da ana.
orivem madloba Seswira RmerTs da kacobriobis xsnis dasawyisi iqadaga.
wm. grigol palama migebebis homiliaSi RvTis mgaloblebs uwodebs maT _
svimeoni, romelmac ara mxolod RvTaebrivi yrma ganacxada, aramed dedad
RvTisad aRiara RvTismSobeli da `winaswarmetyveli ana, fanoelis
asuli, qvrivi, 84 wlis moxuci, gamudmebul marxvasa da locvaSi myofi
arasodes rom ar tovebda taZars, maSin gansakuTrebulad aRivso
suliwmidiT, hmadlobda RmerTs da RaRadebda, rom dadga momlodineTa
gamoxsnis dro; ganacxada, rom mesia swored es yrmaa. ai, aseTi sulieri
gvritebi gamogzavna suliwmidam taZarSi SemobrZanebuli qristes
mirqmisaTvis~ (palama 1993: 61). himnografebic erTad ganadideben svimeonsa
da anas: `saRmrToni winaswarmetyuelni, uwyebulni suliTa, dRes sionad
moiwines sÂmeon da anna, ersa uRaRadebdes: moiwia naTeli, sulTa CuenTa
ganmanaTlebeli~ (sadResaswaulo: A-151: 324v).
mirqmis sagaloblebSi macxovris movlinebasTan erTad gandidebulia
Zveli rjulis ganqarveba da axlis dasabami, romelic, svimeon
mimrqmelis sityvisaebr, warmarTebze miefina. Zveli saxeebi, igavni Tu
aCrdilni maSinve damdabldnen, rodesac ufali gankacda da misi naTlis
mcxunvarebam gafanta aCrdili da warmarTebs miefina.
macxovris movlinebis arss evsuqi ierusalimeli ase warmoaCens:
`ukueTumca ara movida macxovari yovelTaÁ, warmarTnimca ara cxondes,
da ukueTumca naTesavi abrahamisi ara Suvamdgomel iqmna, ganbneulni
israelisani aramca Sekrebul iyvnes; da ukueTumca bunebisa igi
Semoqmedi da muSaki sarwmunoebisaÁ ara mosrul iyo zeciT,
winadacueTilebisa igi zRudÀ aramca dacemul iyo; da ukueTumca qvaÁ igi
sakiduri Cven ara xuro gueqmna, daÃsnili igi saxli ver SesaZlebel iyo
aRSTnebad~ (evsuqi ierusalimeli 1959: 92).
rac Seexeba metaforebs, mirqmis sagaloblebSi RvTis metaforaTagan
xSirad gvxvdeba `Zveli dRe~ _ `Zveli dReTa, romelman moses mosca
sjuli pirvel odesme mTasa zeda sinasa, dRes CCÂlad ixilvebis~
(sadResaswaulo: A-151: 324r), romelmac ineba Zveli kacis ganaxleba.
qristes metaforaTagan migebebis sagaloblebSi, aseve, xSirad gvxvdeba
lodi da klde: `dadebul iqna sions Sina lodi dabrkolebisa mterTa,
91919191
xolo klde simtkicisaÁ morwmuneTa gamoÃsnisaÁ saukuneTaÁ, pirvel
Sobili aRsrulebad igavTaÁ mohxued~ (Tueni: A-461: 72v).
sagaloblebSi sikvdilis tyveobidan gamoxsnili adamisa da evas
sixarulicaa gamoxatuli, Tumca, aqcentirebulia is, rom maTTan erTad
xarobs morwmune eric, romelsac axali madlis bWeni ganeRo. es Tematika
aqvs warmoCenili himnografs, rodesac sions mimarTavs: `aRixunen Tualni
Senni, sion, uflisa samkÂdrebelo da ixile Senda momavali msgavsad
CCÂlTa, ganmamdidrebelad yrmaTa SenTa da momcemelad niWTa
saidumloTa~ (sadResaswaulo: A-151: 324v).
sasZlo _ eklesiis, xolo siZe qristes mniSvnelobiT farTod
gavrcelebuli paradigmebia, romelic saTaves jer kidev Zveli aRTqmidan
iRebs. es paradigmebi mirqmis sagaloblebSic gvxvdeba: `Seamkve sasZloÁ
Seni, sion, da Seiwynare siZeÁ Seni qriste~ (uZvelesi... 1980: 97).
yrma macxovari mzesaviT gabrwyinda mimrqmelis mklavebze. hoÁ
saocrebav! gareSemouwereli da dautevneli ufali moxucis mklavebma
daitia; caTa meufe, naTeli naTlisagan movlinebuli da qalwulisagan
Sobili, viTarca yrma, taZarSi mohyavT. rodesac ufali Cvilis saxiT
Sevida taZarSi, `uRvToebisa taZarni daeÃSvnen da RmrTis mecnierebis
bWeni ganexunan~ (Tueni: A-461: 73v). sagaloblebSi mtrobis Suakedlis
daxsnazecaa miniSnebuli.
mirqmis sagaloblebSi gvxvdeba, aseve, esaiasTvis miwodebuli
nakvercxlis igavuri saxec _ nakvercxals, romelic qristes simboloa,
serabimni xeliT ver exebian da marwuxiT awvdian esaias. igi dRes
svimeonma mklavze miirqva: `nakuercxali igi cecxlisa, romelsa
serabinni ÃeliTa ver Seexo, moxucebulman simeon mklavTa miiqua
ÃorcSesxmuli mTiebi, mnaTobi orTa cxovelTa~ (sadResaswaulo: A-151:
325r). sagaloblis `orTa cxovelTaSi~ igulisxmeba rogorc cocxali, ise
gardacvlil marTalTa sulebi, romlebic mesias moelodnen
gamoxsnisaTvis, rasac adasturebs uZveles iadgarSi daculi sagalobeli:
`ese ars ufali sikudilisa da cxorebisaÁ yovelTaÁ~ (uZvelesi...1980: 92).
sagaloblebSi bunebis sixarulicaa warmoCenili: `acurieT zegardamo
RrubelTa cuari madlisa, rameTu Rrubelsa zeda naTlisasa mjdomare
92929292
qriste RmerTi movals taZrad, viTarca CCÂli, Semoqmedi saukuneTa~
(Tueni: A-461: 73r).
mirqmis dResaswaulis sagaloblebi mdidaria saRvTismSoblo saxe-
simboloebiT _ sarwmunoebis yvavili morwmuneTa brwyinvale samkaulad
Seqmnila. himnografebi `Rrubeli sulmciris~ (rac RmrTismSoblis
paradigmaa da esaias winaswarmetyvelebidan momdinareobs) mier
simarTlis mzis moyvanebas ugaloben; esaias xilvidan momdinarea
RvTismSoblis simbolo `nakuÀrcxalis marwuxi~ _ `etyoda
RvTismSobelsa moxucebuli uflisaÁ, raJams esaias serabinTagan Seexo
nakuercxali, ganwmidna, xolo Sen mklaviTa, viTarca marwuxiTa,
gitÂrTavs RmerTi~ (sadResaswaulo: A-151: 327v) _ faqtobrivad,
sagalobeli esaias igavuri xilvis axsnas gvTavazobs. RvTismSoblis
tkivils exmianebian himnografebi, rodesac svimeonis winaswarmetyvelebas
aRniSnaven. ras gulisxmobda RvTismimrqmeli da raze galoben
himnografebi? rogorc timoTe xucesi aRniSnavs, moxuc svimeons ar
uwinaswarmetyvelnia qalwulis martviloba, radgan `maxÂli mWedelTagan
ganiWedis da Ãorci ganikueTis, ara xolo Tu sulica. odes juars acues
iesu huriaTa da mzesa moaklda naTeli da kldeni gansqTdes, amisTÂs
viTarca maxÂlman ganvlo sulsa missa. amas maxÂlsa ityoda sÂmeon,
romel-igi urvaÁ mowevnad iyo qalwulisa da misi winave auwya~ (timoTe
ierusalimeli 1959: 97).
fsalmunidan momdinarea RvTismSoblisadmi `fesuediTa oqrovaniTa
Semkuli sZalis~ metafora _ `dadges dedofali marjueniT Sensa, Semkul
da Semosil pirad-piradad~ (fs. 44, 9).
mirqmis sagaloblebSi macxovris metaforad figurirebs `pirmSo
dabadebulTa~, romlis simbolurobaze yuradReba sasuliero
mwerlobaSi Tavidanve iqna mipyrobili. misi saxismetyveluri gaazreba
pavle mociquls ekuTvnis: `rameTu romelni-igi winawar icnna, winawarca
ganaCinna Tana-msgavsad xatisa mis Zisa TÂsisa, raÁTa iyos igi pirmSo
mravalTa Soris ZmaTa~ (rom. 8, 29); wm. pavle mociqulis epistoleebSi
`pirmSoÁ xati~ ganmartebulia, rogorc pirvelsaxe yovelTa
dabadebulTa: `romeli-igi ars xati RmrTisa uxilavisaÁ, pirmSoÁ
dabadebulTaÁ. rameTu mis mier daebada yovelive caTa Sina da queyanasa
93939393
zeda, xilulni da ara-xilulni, anu Tu saydarni, anu Tu uflebani, gina
Tu mTavrobani, gina Tu Ãelmwifebani, _ yovelive mis mier da misa mimarT
daebada~ (kol. 1, 15-16); `da igi ars Tavi guamisa mis eklesiisaÁ romeli
ars dasabami, pirmSoÁ mkudreTiT, raÁTa iyos igi Tavadi yovelTa Sina
mTavar, rameTu mas Sina saTno iyo yovelive savsebaÁ damkÂdrebad~ (kol.
I, 18-19).
miqael fselosi, romelmac pavles epistoleebSi pirmSos Sesaxeb
ganmartebas uZRvna traqtati `pirmSoÁsaTÂs~, aRniSnavs, rom pirmSod
moazrebulia macxovari ieso qriste: `amis ukve usaRmrToesisa
ganaxlebisa winamZRuar eqmna raÁ RmerTi, viTarca saxis dasabami raÁme
saTnoebaTa mierisa ZeglTmqandakeblobisa da xatTmwerlobisa CuenisaÁ,
pirmSod saxel-idva yovlisa agebulebisad, ese igi ars dasabamad da
Tavad meorisa dabadebisa Cuenisad... pirvelad ufalman warvlo igi,
samisa dRisaÁ raÁ aRdga mkudreTiT, romlisTÂsca `pirmSod mkudarTagan~
saxel-idebis, rameTu ara Tu vinc uwinares uflisa cxovrebisave mimarT
moiqca ganmgebeli mkudreobisaÁ; pirmSod aRdgomisa Cuenisad sagonebel
ars igi, vinaÁTgan romeli ara cxorebisa mimarT aRdges, igi kualadca
mokudes, xolo qriste, romeli mokuda codviTa, mokuda erTgzis, xolo
romeli cxovel ars, cxovel ars RmrTisa didisaebr mociqulisa~
(fselosi 1964: 81-82).
pirmSos arqetipad, pirvelsaxed, originalad warmoaCens dionise
areopageli: `saxierebisagan ars naTeli da saxe ars saxierebisa. amisTÂs
naTelsaxelobiT igalobebis saxierebaÁ, romelman mzisa Soris, viTarca
saxisa Soris, aCuena pirmSoÁ xati TÂsi~ (petre iberieli 1961: 32). ioane
petriwis TvalsazrisiT ki pirmSo aris uzenaesi da sxva, masze
upirvelesi da uzenaesi ar arsebobs: `uqmnel ukue erT ars pirveli da
zesT erTi, romlisa sxuaÁ arRa iyos upirmSoes~ (ioane petriwi 1937: 23).
ufali RvTaebrivi bunebiT mxolodSobilia da pirmSo. wm. grigol
noseli am orive metaforis WeSmaritebis axsnas gvTavazobs:
`mxolodSobil ukue ars WeSmaritad pirvel-saukuneTa sityuaÁ RmrTisaÁ,
da merme yovlisa mis qristes mier axlisa dabadebulisa ÃorcSesxmiTa
igive sityuaÁ RmrTisaÁ pirmSod iwodebis da ars WeSmaritebiT~ (noseli
2005: 319). mxolodSobilebasa da pirmSoobas xsnis wm. kirile
94949494
aleqsandrielic: `qriste ufali bunebiTa miT RmrTeebisaÁTa mxolod-
Sobili ars mxoloÁ mxoloÁsagan, xolo kacobriviTa bunebiTa iqmna
pirmSo mravalTa ZmaTa Soris, rameTu jer-iyo, raÁTa ÃorcieliTaca
bunebiTa pirmSoebaÁ da mTavrobaÁ aqundes ufalsa, xolo pirmSo esreT
ars, rameTu Seimosna raÁ Ãorcni ese da bunebaÁ Cueni, wmida yo igi
yovlisagan codvisa, da gamoaCinna kacni Zed RvTisad da esreT iqmna
bunebiTa miT kacebisaÁTa pirmSo da Tav yovelTa marTalTa, rameTu man
pirvelad aRiyvana kacTa bunebaÁ zecad, da iqmna pirmSo yovelTa mun
aRmavalTa mravalTaÁ~ (koWlamazaSvili 1990: 8). macxovari aris pirmSo
mkvdarTa, pirmSo ZmaTa da pirmSo dabadebulTa _ ase samgvarad
warmoaCens mis pirmSoobas wm. grigol noseli _ `pirmSod mkudarTa
iwodebis, romel-igi iqmna dasabam SesuenebulTa, raÁTa gza-uyos
aRdgomisa yovelsa dabadebulsa, da pirmSod ZmaTa mravalTa _
romelni-igi meored SobiTa wylisa mier da sulisa zegardamo iSvnes...
vinaÁTgan pirveli igi dabadebuli warÃda, uÃmar-qmnili codvisa mier,
daÃsnilisa mis da uÃmar-qmnilisa wil jerovnad Semovida axali
dabadebuli naTlisRebisa mier da meored Sobisa gamobrwyinvebuli,
romlisa-igi winamZRuar iqmna dasabami cxorebisa Cuenisa qriste, da
pirmSod iwoda~ (noseli 2005: 319).
kozma monazoni macxovars zecisa da qveynis pirmSos uwodebs, mrCobli
pirmSooba ki gulisxmobs saRmrTosa da kacobriv pirmSoobas _ `saRmrTo
gagebiT igi pirmSoa, rogorc mxolodSobili Ze, kacobrivi gagebiT ki _
rogorc pirveli marTalTa Soris~ (koWlamazaSvili 1990: 9).
Zveli aRTqmis sjulidan pirmSos RvTisadmi miZRvanebasac qristes
pirmSoobis moswavebad miiCnevs kozma monazoni: `kosma monazoni `Sjulis
werilTa~ moswavebad gulisxmobs `gamosvlaTa~ wignis cnobas uflis
mier RvTismsaxurebisaTvis `pirvel saSosa ganmRebel~ wulTa gamorCevis
Sesaxeb. pirmSoTa gamorCeva, himnografis sityviT, iyo moswaveba qristesi,
misi pirmSoobis niSani~ (koWlamazaSvili 1990: 9).
migebebis dResaswauls lamprobis dResaswaulsac uwodeben. e.
koWlamazaSvili miiCnevs, rom `lamproba migebebis dResaswaulis meore
saxelwodebaa, misi ritualuri Taviseburebidan gamomdinare. lamprobis
rituali amJamad saeklesio praqtikidan gamosulia, magram imdenad
95959595
popularuli yofila qristianobis adreul xanaSi, rom dRemde
cxovladaa moRweuli xalxuri wes-Cveulebebis saxiT~ (koWlamazaSvili
1998: 13).
lamprobis dResaswauli sxvadasxva saxeliTa da formiT gvxvdeba
saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi. mag, svaneTSi mas `lompÁari~ ewodeba,
mTiuleTSi _ lamporioba, xevSi _ amparioba, fSavSi _ lomporia,
xevsureTSi _ lamparoba da sxv. migebebasTan da `svimonoba~-sTanaa
dakavSirebuli lamproba svaneTSi, romelic 2 an 3 Tebervals imarTeba.
amasTanave, igi bavSvTa dResaswauladaa miCneuli (`bavSvTa lamproba~ _
`liCaCxel~), rac, e. koWlamazaSvilis mosazrebiT, SesaZloa, yrma iesos
taZrad miyvanebas gamoxatavdes. guriaSi lampars uxucesi akeTebda da
bavSvebs daaWerinebda xolme, xolo qvemo svaneTSi lamproba Citebis
dRed iyo miCneuli, rac, aseve, migebebis dRed unda CaiTvalos (cnobebi
saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi am dResaswaulis aRniSvnis Sesaxeb
mogvaqvs e. koWlamazaSvilis werilidan. i. R.)
wm. kirile aleqsandrieli (+444), sofron ierusalimeli (634-638),
kirile skviTopoleli (+557), silvia akvitaneli (IVs.) da sxva avtorebi
gvauwyeben, rom am dRes sruldeboda litanioba (sazeimo msvleloba)
anTebuli sanTlebiT.
e. koWlamazaSvili ganixilavs lamprobis kvereqsebsa da `migebebis
lamparTa~ kurTxevis Semcvel uZvelesi liturgikuli praqtikis amsaxvel
evxologions; aseve, parxlis mravalTavSi lamprobis sakiTxavad Setanil
apokriful Txzulebas `siyrme uflisa Cuenisa iesu qristesi~; lamprobis
dResaswauli migebebis Sesatyvisad `qarTlis cxovrebaSicaa~
moxseniebuli, Tumca, `lamproba~, rogorc heortologiuri termini, male
gamodis mwignobruli xmarebidan. amave, dros, migebebis amsaxvel qarTul
xatebs aqvT erTi ganmasxvavebeli Tavisebureba berZnuli xatebisagan _
maTze sxvadasxva formiTaa gamosaxuli anTebuli lamprebi.
e. koWlamazaSvili magaliTebs imowmebs kurTxevanis sami redaqciidan
(sin-54, sin-12, A-450), romelic adasturebs, rom es dResaswauli sulieri
mniSvnelobiT saxarebiseuli aTi qalwulis igavs ukavSirdeba. Cven
mxolod mcire nawils davimowmebT mis mier warmodgenili masalidan:
`mogumadle Cuen brZenTa maT Tana wmidaTa qalwulTa, Seslvad
96969696
sasufevelsa Sensa...~ (I red.); `raÁTa moavlino Cuen zeda da sanTelTa
amaT _ madli sulisa wmidisaÁ, da ganabrwyinve lamparni ese, viTarca
brZenTa maT qalwulTani, raÁTa mivegebvodeT Sen Seslvasa Sensa
sasZlosa, sanTliTa sufevisa SenisaÁTa~ (II red.); `ganabrwyinven lamparni
sulTa CuenTani da akurTxen sanTelni Cuenni, viTarca brZenTa
qalwulTani, romelni mogegebvodiT Sen~ (III red.).
`lamprebi, iseve, rogorc cecxlis enebi, suliwmidiT aRvsebas
moaswaveben... marTali svimeonis migebeba imiT hgavs brZen qalwulTa
moqmedebas, rom isic, maT msgavsad, suliwmidis lampriT iyo ganaTebuli,
dReniadag moeloda uflis ganxorcielebas, e. i. mis Sesagebeblad iyo
mudam ganmzadebuli, da suliwmidis uwyebiT (e. i. `anTebuli lampriT~)
miegeba kidec taZrad mimaval ufals~ (koWlamazaSvili 1998: 18).
lamprobis sulieri Sinaarsis ganxilva imisaTvis dagvWirda, rom
warmogveCina wyaro sagaloblebSi Tqmuli lamprebisa, miT umetes, rom
dRes es wesi mxolod xalxuri Cveulebis saxiTaa SemorCenili.
`aRvanTneT aw lamparni sulierni brwyinvaleni da ganvideT migebebad
sÂmeonisaTa da Tayuanis-vcemdeT sityuasa zeciT mosrulsa~
(sadResaswaulo: A-151, 325r) _ damowmebul sagalobelSi swored am
dResaswaulisaTvis damaxasiaTebeli lamprebiT litaniobaa asaxuli,
rodesac anTebuli lamprebiT simbolurad svimeon mimrqmelTan erTad
egebebodnen ufals da evedrebodnen, maTze iseve gadmosuliyo
suliwmidis madli, rogorc saxarebiseul brZen qalwulebze, radganac
saRvTo sibrZnes adamians suliwmida aniWebs.
lamprebiT migebebis Tematika ioane minCxis poeziaSic SeimCneva:
`lampariTa sulieriTa sÂmeon marTlisa Tana ganvideT Cuen migebebad
meufisa, rameTu movida RmrTeeba RrubliTa sulmciriTa aRsrulebad
Sjulisa, gamobrwyinvebad naTeli warmarTTa zeda, aw SevwiroT missa
qebaÁ, raÁTa vpooT mis mier didi wyalobaÁ moslvassa mas missa didebiTa
(minCxi 1987: 320). es tropari kidev erTxel aTvalsaCinoebs im faqts, rom
wmida werilis saxe-simboloebis asaxva himnografiis tradiciaa. Tumca,
tipologiis garda, am troparSi CvenTvis mniSvnelovani swored
lamprebiT migebebis aRniSvnaa. zogadad sagaloblebSi daculi
saxismetyveleba, am konkretul SemTxvevaSi ki lamprebis moxsenieba,
97979797
gvaZlevs safuZvels, gaviziaroT e. koWlamazaSvilis mosazreba imis
Taobaze, rom saqarTveloSi gavrcelebuli xalxuri ritualebis
umravlesobis fesvebi qristianul sawyisebSi unda veZioT.
`migebebis dResaswauls dResac iseTive sulieri mniSvneloba aqvs, rac
pirvel saukuneebSi, misi dafuZnebisas hqonda. wmida eklesia kvlavac
mogviwodebs sulieri lampris anTebisaken, raTa brZen qalwulTaebr
momzadebulni mivegeboT didebiT momaval ufals, lamprobis wesic,
rogorc am sauflo dResaswaulis sulieri Sinaarsis gamomxatveli
saRmrTo msaxureba, svaneTsa da saqarTvelos zogierT kuTxeSi
sakvirveli erTgulebiT Semonaxuli, arasodes ar daZveldeba da wliTi-
wlad gagvamxnevebs WeSmariti naTlis _ qristes migebebis sasoebiT~
(koWlamazaSvili 1998: 21), radganac migebebis dResaswaulze
yovelwliurad meordeba didebuli saswauli, rodesac `taZarsa Sina
rCuli aResrulebis da wesi pirvelisa msaxurebisaÁ mis samRdeloÁsaÁ
dahÃsndebis. qerobinTa wil maqebelad sÂmeon da etlTa wil _ qalwuli,
xolo CCÂlisa mis wil da Sobilisa yrmisa _ iqmnes mklavni saydar gare-
SesxmiTa~ (uZvelesi... 1980: 98).
$4. bzobis sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqtebi$4. bzobis sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqtebi$4. bzobis sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqtebi$4. bzobis sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqtebi
jvarcmamde eqvsi dRiT adre ieso qriste didebiT Sedis ierusalimSi.
mas egebeba da osanas ugalobs eri. dResaswauls, romelic am dRis
aRsaniSnavad didmarxvis meeqvse kviras aRiniSneba, ewodeba ierusalimad
Sesvla uflisa Cvenisa ieso qristesi, bzoba.
bzobis kviradRis gangebis struqturis formaciis kvlevis Sedegad g.
SurRaia askvnis, rom bzobis dResaswauli `IV saukunis bolos araviTari
specifikuri saxeliT ar moixsenieboda da uflis qalaqSi didi kviris,
bizantiuri tradiciiT, igive didi Svideulis anu vnebis kviris, pirveli
dRe iyo. V saukunis pirveli naxevridan moyolebuli, igi bzobis
kviradRed iwodeboda. aqedan iwyeba misi damoukidebel liturgikul
dResaswaulad Camoyalibebis procesi, romelic wminda qalaqis
98989898
saeklesio tradiciiT bzis kurTxevis ritualis SemuSavebisa da am
ritualis bzobis kviradRis gangebaSi CarTviT sruldeba (SurRaia 1997:
107). bzobis dResaswauli didmarxvis meeqvse Svideulis kviriakes
aRiniSneba, amitom misi sagaloblebi ZiriTadad marxvanidan gvaqvs
aRebuli.
`da viTarca mieaxlnes ierusalimad da movides beTbaged da beTaniad,
mTasa mas zeTisxilTasa, maSin waravlinna iesu orni mowafeTa
misTaganni. da hrqua maT: warvediT dabasa magas, romel ars winaSe
Tqvensa, da meyseulad hpooT viri dabmuli da kic mis Tana, ahxseniT da
momguareT me igi~ (mT. 21, 1-2). ierusalimSi mimavali macxovari sofel
beTbagedan (rac `finikis saxls~ niSnavs) or mowafes gzavnis CoCoris
mosayvanad. saxarebiseuli es epizodi umTavresi wyaroa bzobis
sagalobelTa rogorc Sinaarsobrivi, ise saxismetyvelebiTi aspeqtebisa:
`warivlinebian orni mowafeni miyvanebad kicusa, viTarca weril ars,
raÁTa aRÃdes mas zeda ufali~ (marxvani, sin-70: 154v).
macxovarma moiTxova viri da ara cxeni, rasac Tavisi simboluri
mniSvneloba hqonda. Teologiuri swavlebiT, simboluri mniSvneloba aqvs
imas, rom ufalma saxedari moiTxova iudeis dedaqalaqSi Sesasvlelad
da ara cxeni. viri yovelTvis iTvleboda mSvidobiani yofis simbolod
da, Cveulebriv, sasoflo-sameurneo samuSaoebisTvis gamoiyeneboda, maSin,
rodesac cxeni brZolis simbolo iyo, da, Cveulebriv, omSi
gamoiyeneboda. ufals ki ierusalimSi Sesvla surda, rogorc meufes
mSvidobisas. am simdables gulisxmobs himnografi, rodesac aRniSnavs,
`romelman jer-iCine simdabliT qalaqad wmidad SeslvaÁ~ (uZvelesi... 1980:
165). macxovris mier saxedris amorCevas simdablis warmoCenad miiCnevs wm.
severiane gabalovneli: `ara Tu sxÂsaTvis raÁ kicusa mas zeda jer-iCina
dajdomaÁ, aramed raÁTamca simdabliTa miT ampartavanebaÁ daÃsna da
sxuad ararad yo misi igi mas zeda dajdomaÁ, aramed raÁTamca daacxro
kacTa igi silaRÀ, romelni-igi etlTa da cxenTa zeda zuaoben~
(severiane gabalovneli 1959: 132), rasac sagaloblebSic vxvdebiT: `saxe
siglaxakisaÁ iyo karaulsa zeda dajdomaÁ~ (marxvani, sin-70: 172r).
macxovris am simdablis warmoCena bzobis sagalobelTa umTavresi
Tematikaa _ `naTeli naTlisagan movlinebuli, kicusa zeda mjdomare
99999999
caTa meufe dRes Semovals simdabliT wmidad qalaqad~ (marxvani, sin-70:
168r). rogorc maxareblebi aRniSnaven, am saxedarze adamianTagan jer
aravin mjdara (mrk. 11, 2; lk. 19, 30), riTac warmoCenilia, rom es pirutyvi
saRvTo gangebulebiT iyo ganzraxuli wmida saqmisaTvis da rac, aseve,
gamokveTilia sagaloblebSic: `waravlinen orni mowafeni moyvanebad
kicusa, romelsa aravin dajdomil iyos~ (marxvani, sin-70: 155v). rogorc
mirqmis dResaswaulTan mimarTebaSi aRvniSneT, RvTisadmi Sewiruli
pirutyvi yovelTvis gamorCeuli iyo.
Tumca, saxedris simboluri mniSvneloba mxolod amiT ar amoiwureba.
RvTismetyvelebaSi mas sxva simboluri datvirTva aqvs, romelic
sagaloblebSic aisaxa: `rameTu pirutyuli saxeni warmarTTani Sensa
gareSe sxuasa aravis daemorCilnes~ (marxvani, sin-70: 155v). e. i. pirutyvi
aq warmarTTa saxe-simboloa, radgan qristes mcnebas araebraeli eri,
warmarTni, miiReben da swored maT Seiyvans ufali Tavis wiaRSi didebiT,
rasac wm. ioane oqropiris egzegetikuri naSromic adasturebs: `xolo
romel-igi dajda karaulsa zeda, momaswavebeli iyo momavalisa saqmisaÁ,
ese igi ars, rameTu arawmidasa mas naTesavsa warmarTTasa eguleboda
damorCilebaÁ mcnebaTa TÂsTaÁ~ (ioane oqropiri 1993: 158).
ierusalimSi Sesul macxovars eri `daufenda samoselsa maTsa gzasa
zeda, da sxvani mohkafdes rtoebsa xeTagan da daufendes gzasa zeda. da
eri igi, romeli wina-uvidoda, da romeli ukuana Seudga, RaRadebdes da
ityodes: osanna Zesa daviTissa! kurTxeul ars momavali saxeliTa
uflisaÁTa!~ (mT. 21, 8-9). saxarebis es epizodi mravladaa damowmebuli
sagaloblebSi _ `Se-raÁ-xued Sen wmidad qalaqad mjdomare kicusa zeda,
ufalo, aRiRo erman man rtoebi baÁaÁsaÁ~ (marxvani: sin-70: 169v),
`dagifendes yrmani Stoebsa wmidasa qalaqsa gzasa zeda~ (uZvelesi... 1980:
486). aq xeTagan igulisxmeba palestinaSi farTod gavrcelebuli palmis
xe, romelic xSiradaa moxseniebuli Zvelsa da axal aRTqmaSi. uZvelesi
droidan palmis rtoebi (foTlebi) didi sixarulis simboloebi iyo:
dResaswaulebze sayovelTao sixarulis gamosaxatavad maTi gamoyeneba
Zvel palestinaSi da sxvaganac tradicia iyo. magaliTad, roca simon
makabelma daubruna iudevel ers ierusalimi da zeimiT da RvTis
gandidebiT Sevida masSi, mTeli xalxi palmis rtoebiTa da daf-naRariT
100100100100
mihyveboda mas da dResaswaulobda, rameTu am dRes damarcxebul iqna
israelis didi mteri.
oTxi dRis mkvdari lazares aRdginebam daarwmuna eri, rom maT winaSe
RmerTi idga da didebiT Sexvda iesos: `rodesac saswauli aResrula
lazareze da rodesac qristem cxadad warmoaCina, rom is RmerTia,
xalxma irwmuna, Tumca zogierTebi _ mwignobarni da farisevelni _
imdenad Sors iyvnen rwmenisagan, rom ugunurad Caifiqres boroteba mis
mimarT da sikvdili swaddaT misi, vinc imiT, rac Tqva da rac aRasrula,
warmoCnda sicocxlesa da sikvdilze mbrZanebeli~ (palama 1993: 147).
lazares aRdginebis dResaswauli didmarxvis me-6 SabaTs, bzobis wina
dRes aRiniSneba. am dRis sagalobelTagan gamovyofT erTs, romelmac
Tavisi poeturi saxismetyvelebiT miipyro Cveni yuradReba _ beTbageSi
mimavali macxovris nabijebis xmaze krTeboda jojoxeTi: `moslvasa mas
Sensa beTbaged, ÃmaÁ ferÃTa saRmrToTaÁ esmoda jojoxeTs da etyoda igi
lazars: raJams-igi giwodos qristeman RmerTman, mswrafl ganved da nu
sdroeb, rameTu igi Semmusravs me~ (marxvani: sin-70: 155r).
rogorc g. SurRaia aRniSnavs, aRdgomis eklesiis tropologioni Gpr-43
miuTiTebs βαιυν anu palmaTa kviradReze, romelic analogiurad gadavida
indoevropul enebSi; Zvel qarTvel mTargmnelebsac ucdiaT, palestinis
bunebis realiebi qarTul sinamdvilesTan SeexamebinaT. `qarTuli
leqsikonebi tradiciulad ganarCeven baia/baÁa da bza sityvaTa
mniSvnelobebs: pirveli ukavSirdeba finikis palmas, meore ki _ bzas anu
buxus, самшит, пальма, верба, ... кавказская пальма. qarTuli tipikonebi erTnairi
mniSvnelobiT xmaroben am leqsemebs. isini gadmosulia berZnulidan...
axali aRTqmis erTaderTi pasaJi, romelic konkretulad ganmartavs, Tu
ra eWira xalxs xelSi ierusalimSi ieso qristes triumfaluri
Sesvlisas, aris ion. 12:13. ...zogierTma qristianulma eklesiam (romaulma,
qarTulma, rusulma) adgilobrivi klimaturi pirobebis Sesabamisad da
dab. 8:11 pasaJis gavleniT liturgikul praqtikaSi zeTisxilis xis
msgavsi mcenaris totebis xmareba daamkvidra. amis miuxedavad, laTinuri
tradiciiT qristianul dResaswauls SemorCa palmis kviradRis saxeli
(dominica palmarum), bizantiuri tradiciis mimdevar zogierT eklesiaSi ki
mas Seecvala dasaxeleba. magaliTad, Zveli qarTuli tradiciiT, ukve VI-
101101101101
VIII saukuneebidanve mkvidrdeba saxeldeba bzobisa, Zvel rusulSi ki
moixsenieba rogorc вербная~ (SurRaia 1997: 107-108).
xalxis simravlem SeZra qalaqi da yvela kiTxulobda, Tu `vin ars ese?
xolo eri igi etyoda: ese ars winaswarmetyveli iesu nazareTiT
galileaÁsaÁT~ (mT. 21, 10-11). im dros ierusalimSi dResaswaulze
mosulni iyvnen sxvadasxva kuTxidan da simravlem TiTqos aamoZrava
qalaqi. amitom ambobs maxarebeli _ `SeiZra qalaqio~. `eseviTariTa
pativiTa Sevida, xolo ese qmna amisTÂs, raÁTamca erTi
winaÁswarmetyuelebaÁ aRasrula da erTi gamosaxa da erTisa mis
winaÁswarmetyuelebisaÁ iqmna SeslvaÁ misi aRsasrul da meorisa dasabam,
rameTu aRsasrul mis winaÁswarmetyuelebisa iqmna, romel ityÂs:
`gixaroden, asulo sionisao, rameTu, aha, esera meufÀ Seni movals mSÂdi~
(ioane oqropiri 1993: 157-158). am zeimurobam SeaSfoTa ebraeli
mRvdelTmoZRvarni da mwignobarni, romelTa saxeebsac himnografebi
pirutyvTan paraleliT warmoaCenen _ pirutyvma icno meufe da
ganswavlulma ebraelebma ki arao: `umecar iqmnnes usjuloni da romelsa
pirutyuni mecnier iqmnnes, maT uvar-yves igi~ (marxvani: sin-70: 171v).
marTlac, uamravi saswauli aRasrula maT winaSe qristem, magram ver
gulisxmayves gankacebuli RmerTi, radgan dabrmavebuli hqondaT sulieri
Tvali, rogorc daviT mefsalmune warmoaCens: `Tval asxen da ara xedven~
(fs. 134, 16). araTu Tavad ar cnes, moindomes im yrmaTa dadumeba,
romlebic osanas ugalobdnen macxovars. `osana~ asuruli sityvaa da
niSnavs `macxovnes~. mas, saerTod, iudevelebi dResaswaulze galoben
xolme. rac Seexeba am yrmebs, maTze sxvadasxvagvari azri arsebobs.
mkvlevarTa nawili fiqrobs, rom isini taZrad miyvanili biWunebi da
gogonebi iyvnen, romlebic iq izrdebodnen taZris ganmgebelTa da
msaxurTa xelmZRvanelobiT... sxvaTa varaudiT ki isini qalaq ierusalimis
macxovrebelTa da aq mosul momlocvelTa Svilebi iyvnen, romelnic
nanaxiT aRtacebulni sixaruliT imeorebdnen xalxisagan mosmenil
SeZaxilebs.
macxovari farisevlebs pasuxobs: `arasada aRmogikiTxavsa, viTarmed:
piriTa yrmaTa CCÂlTa mwovarTaÁTa daamtkice qebaÁ~ (mT. 21, 16). macxovari
mtrobiTa da siZulviliT dabrmavebul mRvdelmTavrebsa da mwignobrebs
102102102102
daviT mefsalmunis sityvebs Seaxsenebs, sadac winaswarmetyveli
gamoxatavs RvTis saxelis gandidebas mTels qveyanaze. me-8 fsalmunis es
winaswarmetyveleba bzobis sagalobelTa wyarosac warmoadgens: `piriTa
CCÂlTa umankoTa da mwovarTaÁTa qebaÁ monaTa SenTaÁ daamtkice~ (marxvani:
sin-70: 172v). me-8 fsalmuni sawinaswarmetyveloa da rogorc mociqulni
aRniSnaven, mogviTxrobs Ze RvTisas ganxorcielebas, sasufevlis mofenas
da momaval cxovrebas. fsalmunis sulieri mniSvnelobiT aRniSvnisas
gamokveTen masSi dacul winaswarmetyvelebas farisevelTa da moxucTa
ugunurebis Sesaxeb: `am fsalmuns aweria: dasasrulsa, sawnexelTaTvis.
warwera dasasrulsa, saRmrTo werilis aRmxsnelTa sityviT, niSnavs, rom
mesias qveynad mosvlisTanave dasruldeba, gauqmdeba Cveulebrivi sjuli
mosesi, aseve niSnavs qveynis dasasruls. sawnexelad aq winaswarmetyvelni
uwodeben RvTis taZrebs, romelnic gabneulni arian mTeli dedamiwis
zurgze. ufali ieso qriste aris venaxis rto, rogorc TviTonve igi
uwodebs Tavis Tavs saxarebaSi; qristes mociqulebi arian rtoni amave
rtosi; qristes sarwmunoeba niSnavs venaxis mtevnebs, romelnic, roca
gamoiwureba taZrebSi, rogorc sawnexelebSi, gvaZlevs qristes swavlis
Rvinos, romelic axarebs morwmuneTa guls~ (mwyemsi 1895: 1). es Tema
sagaloblebSic warmoCenilia: `moxucebulno israelisano da mRvdelT
moZRuarno, rad daadumebT yrmaTa umankoTa galobad da qebad iesuisa,
Zesa RvTisasa~ (marxvani, sin-70: 167v). ioane minCxi saxarebiseuli pasaJis
gadmocemisas Tavis gawonasworebul, sibrZniTa da mxatvrulobiT savse
formas inarCunebs: `erman man ebraelTaman, cofman gonebiTa, araÁ gicnes
Sen, mÃsneli maTi monebisagan mwarisa egÂptiT, xolo yrmaTa CCÂlTa
gicnes da gadides da esreT RaRadebdes: `kurTxeul ars, osana, Ze
RmrTisa maRlisaÁ~ (minCxi 1987: 261).
saerTod, bzobis dResaswaulis sagaloblebSi naTladaa gamokveTili
ebrael mRvdelmTavarTa, mwignobarTa da farisevelTa saxeebi, romlebmac
saxli RvTisa `quab avazakTa~ hyves da uaryves macxovari, romelmac maT
Tvalwin uamravi saswauli aRasrula. himnografi avtori saxeTa
paralelizms mimarTavs, raTa erTmaneTis msgavsad warmoaCinos qristes
uarmyofeli ebraelebi axali Jamisa da moses uarmyofeli ebraelni
Zveli aRTqmisa: `ara ras cilsa ityodes Svilni maTni, viTarmed niSTa
103103103103
saufloTa aqebdes, xolo eseni pirveliTgansa sibrmesa saanjmno hyofdes
da rameTu viTarca egÂptiT mÃsneli maTi mose uvaryves, egreTve ufali
macxovari maT uvaryves, dabnelebulTa ara icnes maT mose, arca ieso,
raBTa icnes ÃboÁ igi da beliar, romelTa monebaÁ aRirCies~ (marxvani, sin-
70: 171v).
farisevlebsa da mwignobrebs umanko yrmebis saxeebs upirispirebs wm.
severiane gabalovneli: `Sevida iesu ierusalemd da yrmaTagan idideboda,
xolo daicavs CCÂlTa, da aRaxuna pirni maTni, romelni verRa SemZlebel
iyvnes galobad. da aResruleboda werili, viTarmed: gancxadebaÁ
sityuaTa maT SenTaÁ ganmanaTlebel ars da gonier yvnis CCÂlni, raÁTa
mxilebul iyvnen yrmaTa CCÂlTagan moxucebulni. da mkiTxvelni
Sjulisani uvar-hyofdes, winawarmetyuelisasa ikiTxvides da visTÂs-igi
winawarmetyuelni aswavebdes, mas ver scnobdes.
gamovides yrmaTa umankoTagan umankoebaÁ da emxila gonebaÁ igi maTi
sicruvisaÁ. Sevida ierusalemd umankoÁ igi qebulad umankoTagan. da Se-ve-
egre-hgvanda saxiersa RmerTsa, raÁTamca mgalobelnica ubiwoni hqondes,
rameTu bunebiT ubiwoni iyvnes yrmani igi. daRaTu vinme acilobdes maTsa
mas umankoebasa, aramed TÂT macxovari ityÂs, viTarmed: ukueTu ara
moiqceT da ara iqmneT, viTarca yrmani ubiwoni, ver SexuideT
sasufevelsa RmrTisasa~ (severiane gabalovneli 1959: 137).
mwignobrebi da farisevlebi sjulismecnierni iyvnen. maT Sesaxeb
cnobebs gvawvdis wm. ioane damaskeli: mwignobarni `sjulismecnierni
iyvnen, da, agreTve ganmmartebelni TavianTi winamZRvrebis, anu
moxucebulTa gadmocemebisa; yovelTvis uaRresi kveTebiTa da
moSurneobiT aRasrulebdnen wes-Cveulebebs, romelnic sjulisagan ki ar
daeswavlaT, aramed TviT eRiarebinaT TavisTvis pativiscemis sagnad da
imad, rac gaamarTlebda maTs saqmeebs sjulis gareSe~ (damaskeli 1992:
118). rac Seexeba farisevlebs, `TviT es sityva gandgomilT niSnavs. eseni
yvelaze amaRlebul cxovrebas ewevian garegnulad da sxvebze metad
arian pativcemulni; mwignobarTa msgavsad, farisevelnic aRiareben
mkvdreTiT aRdgomas, angelozTa da suliwmidis arsebobas, magram
cxovrebiT farisevelni mwignobrebisgan gansxvavebulad cxovroben;
dromde icaven TavSekavebisa da umankoebis aRTqmas, imarxaven SabaTs,
104104104104
aRasruleben ganwmendas doqebisa, sinebisa da Tasebisas; mwignobarTa
msgavsad aRasruleben wesebs meaTedisa, pirveli nayofisa, ganuwyveteli
locva-vedrebisa, garegan saxes Sesamoselisa; acviaT gamorCeulad,
usaxelo mosasxamebi Zowisferi zolebiT, kalTebiTa da boloebSi
mikerebuli RilebiT, rac mianiSnebda amgvari SesamoseliT farisevelTa
TavSekavebulobas. farisevlebma SemoiRes swavleba Sobis, bediswerisa da
gangebulebis Sesaxeb~ (damaskeli 1992: 118). sulieri Tvalis daxSobis
fonze garegnul wesTa zust aRsrulebas memruSeobas uwodebs
himnografi: `Ä boroto da memruSeo Sesakrebelo, romelsa TÂssa qmarsa
ara erwmune, raÁsa gipyries sjuli, romlisagan ganvrdomil xar, raÁsa
iqadi mamasa Zisa maginebeli, mesadagebelni Zisani winaswarmetyvelTani
Seuracxhyven da mosren da arca SvilTa SenTa SegarcxÂnes, romelni
RaRadebdes, osana Zliero, Zeo daviTiso, maRalTa mflobelo~ (marxvani,
sin-70: 176v). am sagalobelSi gaxsnilia farisevelTa namdvili saxe,
rodesac TiTqos mama RmerTis erTgulni jvarcmisaTvis swiraven Ze
RvTisas, romlis molodinic maT mama RmerTma daudgina. isini moiTxoven
yrmaTa dadumebas, rasac wm. severiane gabalovneli Tavis homiliaSi
`SesxmisaTÂs yrmaTasa da dajdomisaTÂs uflisa kicusa zeda Sesulasa
mas missa ierusalemd~, warmoaCens, rogorc yrmebis bageTagan Tavad
farisevelTa mxilebas: `farisevelni igi ufroÁs xolo amiT adumebdes,
rameTu uZnda galobaÁ igi maTi. xolo ZaliTa RmrTisaÁTa amaTi igi
SewamebaÁ TÂsiTa miT medgrobiTa maTganve emxileboda, rameTu igini
Sjulsa swavlul iyvnes, winawarmetyuelTa wigni aRmoekiTxa da icodes
uflisa moslvaÁ. da viTar ixiles maT naTeli igi momavali, ganficxnes
da gardaiqces da meufesa yovelTasa eqmnes daumorCilebel~ (severiane
gabalovneli 1959: 135). wm. meleti antioqieli paralels avlebs Zveli
aRTqmis istoriasTan, rodesac solomoni dajda mefed ierusalimisa,
masac didebiT Sexvdnen. Tumca solomons arc brmaTaTvis auxelia Tvali,
arc xeibrebi mourCenia, magram mainc qebiTa da didebiT xvdeboda eri.
wminda mama ase amxels farisevlebsa da moxucebs: `aman, romelman
egeodenni saswaulni da sakuirvelebani qmna, viTar-me ikadreT Tqumad,
viTarmed: daadumeT eri igi mciredisa magisTÂs qebisa? amis dRisaTÂs
mieca qebaÁ ege magaT da ÃmobaÁ, romeli Tquenca aRmogikiTxavs Tqumuli
105105105105
daviTisi, viTarmed: piriTa yrmaTa CCÂlTa mwovarTaÁTa daemtkicos qebaÁ~
(meleti antioqieli 1959: 150). wm. ioane oqropiri ki mglebs uwodebs
qristes uarmyofel ebrael swavlulebs: `movida soflad, iÃsnida da
ganhÃsnida krulTa, ganhkurnebda uZlurTa, eSmaksa arcxuenda, saswaulTa
iqmoda da ZalTa ÃeliTa TÂsiTa, da egreca msgavsad mianiWa Zali
kurnebaTaÁ rCeulTa misTa da ganhfinna sofelsa mas huriastanisasa
moZRurebani yurTa mimarT erisaTa wmidani mociqulni misni, dasdva
sneulebasa Cuensa wamali misi da guaswava Cuen sacxorebelad Cuenda
nebani misni, unda ganTavisuflebaÁ israÀlisaÁ da ixiles raÁ naTeli,
daiwuxnes Tualni maTni, raÁTa ara xedviden, gina Tu moiqcen da
ganikurnen. iyo naTeli igi WeSmariti, romeli gananaTlebs yovelsa kacsa
momavalsa soflad. xolo maT Seiyuares bneli igi vidre naTeli. TÂsTa
movida da TÂsTa igi ara Seiwynares. ityoda: `ara vidre movlinebul var,
garna cxovarTa maT warwymedulTa saxlisa israÀlisaTa~. ese esma da
ara inebes da TÂsni igi mgel eqmnes~ (ioane oqropiri 1959: 267-268). albaT,
amitomac gvxvdeba sagaloblebSi ase uxvad warmarTTa Sesxma, romlebmac,
ebraelTagan gansxvavebiT, aRiares da miiRes ufali.
himnografebi cdiloben antinomiuri wyvilis (qristes uarmyofeli
ebraeli eri _ qristes madidebeli warmarTi eri) warmoCeniT TvalsaCino
gaxadon movlenis simboluroba: `karaulsa zeda dasjed, raÁTa pirutyuT
saxeTa warmarTTa moqcevaÁ moaswavo, romelTa zeda ganisuene, viTarca
saydarTa zeda~ (marxvani, sin-70, 169v). axal ers uwodeben ierusalimSi
didebiT Semavali uflis Semcnobel xalxs, xolo Tavad ufals _ siZes.
`movida molodebaÁ warmarTTaÁ da ZaliTa ZlieriTa sZlo Zalsa
beliarissa da dasca Rone misi da SeCuena Zali misi, ese ars RmerTi
Cueni, Cuen _ eri samwysoÁ misi da vadidebT Zalsa missa maradis~ (minCxi
1987: 266) – ioane minCxi marTlac originaluria bibliuri motivebis
gaazrebisas, mas ZaluZs saxarebis sentenciuri toni poeturi
metyvelebiT ise miitanos msmenlamde, rom sruliad axali, emociuri da
imavdroulad, gonismieri ganwyoba aRZras masSi. ioane minCxis
Semoqmedebis Seswavlas samecniero literaturaSi sakmao istoria aqvs,
Tumca, misi srulyofili gamokvleva SemogvTavaza l. xaCiZem
monografiaSi `ioane minCxis poezia~.
106106106106
bzobis sagaloblebSi Zveli aRTqmis winaswarmetyvelTa saxeebic
figurirebs _ mimarTaven esaias, romlis mier xiluli ufali
xorcSesxmuli movida; exmianebian daviT mefsalmunes, zaqaria
winaswarmetyvels. bzobis dResaswaulze daviT mefis sixaruls wm. ioane
oqropiric aRniSnavs: `dRes ixarebs sixaruliTa netari daviT, rameTu
moepara mas yrmaTagan qnari igi aT-Zali sagalobeli. aw TÂT igi maT
Tana ixarebs da galobs suliTa, viTarca pirvel winaSe kidobansa mas
uflisasa. dRes amaT Tana galobs, uxaris da ityÂs: `kurTxeul ars
momavali saxeliTa uflisaÁTa~ (ioane oqropiri 1959: 142).
macxovris mosvliT xarobs ca da qveyana: `ixareben dRes xeni
maRnarisani pirisagan uflisa, rameTu movals~ (marxvani, sin-70, 168v).
rogorc sxva dResaswaulebTan, amjeradac bunebis sixarulis gamoxatvis
wyaro fsalmunia, `aRiZarn zRuaÁ da savseba misi, sofeli da yovelni
damkÂdrebulni mas Sina. mdinareTa aRityuÀlon ÃeliTa Tanad, mTani
ixarebden pirisagan uflisa, rameTu movals, rameTu movides gankiTxvad
quÀyanisa, ganikiTxos sofeli simarTliT da erni siwrfoebiT~ (fs. 97, 7-
9).
ieso qristes ierusalimSi didebiT Sesvlisas samyaros sixaruls wm.
ioane oqropiri ukavSirebs uflis sityvis mTels qveyanaze mofenas,
SeiZleba yrmebi dadumdnen, magram ar dadumdeba sixaruliT aRZruli
samyaro: `daRaTu egeni dadumnen, qvanica RaRadeben WeSmaritad
sakÂrvelebaTa misTa, mdinareni da yovelni xeni maRnarisani; da Tqued
warmarTTa Soris, rameTu ufali sufevs da daamyara sofeli, raÁTa ara
SeiZras; aRiZarn zRuaÁ savsebiTa TÂsiTa, ixarebded velni da yoveli raÁ
ars mas Sina, amisTÂs rameTu movals maxarebeli igi glaxakTaÁ da
ganmanaTlebeli igi adamisi. da odes-me? anu raÁ saswauli mis JamisaÁ? aha
winaÁswarmetyuelo, gÂTxar Cuen. da igi ityÂs: `maSin ixarebden yovelni
xeni maRnarisani pirisagan uflisa, rameTu movals~. da maxarebeli
gauwyebs, viTarmed: moiRes rtoebi danakiskudisaÁ, ganvides migebebad
misa, RaRadebdes da ityodes: Äsana, kurTxeul ars momavali saxeliTa
uflisaÁTa~. da kurTxeulad ityÂs~ (ioane oqropiri 1959: 269).
saxismetyvelebiTia Zveli aRTqmidan zaqarias winaswarmetyveleba,
romelic uxvadaa gamoyenebuli sagaloblebSi da romelic uflis
107107107107
ierusalimSi Sesvlas ukavSirdeba. `ixarebd friad, asulo sionisao,
qadagebd, asulo ierusalÀmisa. aha, meufe Seni movals Senda marTali da
macxovari, Tavadi mSÂdi, da mjdomare karaulsa zeda, da kicusa axalsa~
(zaq. 9, 9). wm. severiane gabalovneli zaqarias winaswarmetyvelebas mTels
qveyanaze uflis mosvlis sixarulis ganfeniT xsnis: `gixaroden~ da
`qadagebd~, rameTu morwmuneTa maT keTilTa ara xolo Tu miRebad
RmrTeebisa niWi, aramed sxuaTaca raÁTa axaron da miscen, rameTu `esera
meufÀ Seni movals mSÂdobiT mjdomarÀ kicusa zeda~. keTilad Tqua
simSÂdÀ igi, raÁTamca aCuena ara SeuracxebiT CuenebaÁ igi~ (severiane
gabalovneli 1959: 136). zaqarias winaswarmetyvelebas maxareblebic
imowmeben macxovris ierusalimSi Sesvlis aRwerisas, romelic
himnografTa poeturi STagonebis wyaro gaxda: `RaRadebs dRes ÃmamaRlad
sionisaTÂs zaqaria da galobs mefisaTÂs~ (marxvani: sin-70: 168r). ioane
minCxTan ki es bibliuri motivi Cveuli mxatvrulobiTaa mocemuli:
`asulo sionisao, qriste movals Senda, Semosili ZaliTa mamisaÁTa
didebiT~ (minCxi 1987: 261).
wm. ioane oqropiris swavlebiT, zaqarias es winaswarmetyveleba
gulisxmobs qristes gamorCeulobas, radgan is aRmatebulia yvela mefeze
Tavisi saxierebiTa da simSvidiT: `raÁ ars sityuaÁ igi, viTarmed
`gixaroden friad, asulo sionisao?~ rameTu vinaÁTgan mefeni, romelni
mas Sina dasxdes, mravalni iyvnes ukeTurni da gansces qalaqi mterTa.
amisTÂs ityÂs, viTarmed: `mÃne iyav~, rameTu ese ara egeviTari ars,
aramed, mSÂdi da saxieri~ (ioane oqropiri 1993: 158).
bzobis sagaloblebi mdidaria sionis saxismetyvelebiTi gaazrebiT,
romelsac sxvadasxva mniSvnelobiT warmoaCenen avtorebi. erTgan
himnografi mas aRiqvams, rogorc sasZlos da uflis ierusalimSi
Sesvlas maT dawindvas uwodebs: `daiwindebis dRes viTarca wmida axalsa
sionsa da ganavlinebs viTarca dasjilsa, Sesakrebelsa da uÃrwnelsa da
ubiwosa qorwinebasa ubiwoTa moiswrafes galobad umankoTa maT yrmaTa
ebraelTa~ (sin-70: 169r) _ marTlac rom mxatvruli gaazrebaa Zveli
rjulis axliT, xolo ebraelTa eris qristes morwmuneTa mier Secvlisa.
Sevida ufali didebiT ierusalimSi da umankoTa yrmaTa mier daemowma
axali windobis Sesaxeb, rasac ubiwo qorwineba mohyva. sionad axali
108108108108
ierusalimi moiazreba, rasac sagalobelSic vxvdebiT: `aw aRixilen
Tualni Senni, sion, da ganaTldi ierusalem, Ãmasa mas siZisasa, romeli
movals Senda maRali da Zlieri, mdabali da mSÂdi~ (minCxi 1987: 269).
rogorc yvelgan, bzobis sagaloblebSic uxvadaa macxovris
metaforebi _ naTeli didi; ufali, romelsac hmonebs mzisTvali, mTvare
da yvela mnaTobi, axali rjulis momtani; dRes saxedarze Tavmdablad
mjdari modis da masze efuZneba Cveni eklesia; qerubimTa zeda mjdomare
yovlisSemoqmedi RmerTi dRes saxedarze mjdomi ixilvebis kacTa mier.
`romelsa upyrian cani da queyanaÁ wamisyofiTa saRmrToÁTa, msgavs
Cuenda iqmna queyanasa zeda da viTarca kacman, jer-iCina dajdomaÁ kicusa
axalsa~ (minCxi 1987: 262); `aRiZarn dRes Ãmani mgalobelad da mefeni
mTavarTa Tana da miegebvian mTavarsa mas yovlisa umTavressa sionisa,
siZesa da meufesa, sityuasa uÃorcoTa mflobelsa, ÃorciTa momavalsa,
wyalobiTYmÃsnelsa sulTa CuenTasa~ (minCxi 1987: 263). ioane minCxi ufals
uwodebs mwyems keTils da venaÃs cxovrebisas: `aha, movida mwyemsi
keTili, romelman dadva suli TÂsin cxovarTaTÂs da nefsiT sikudiliTa
TÂsiTa mokla mteri, mklveli Cueni, xolo Cven, momwydarni ese, kualad
ganmacxovelna~ (minCxi 1987: 271) _ rogorc ZiriTadad damaxasiaTebelia
sasuliero poeziisaTvis, am SemTxvevaSic saxarebis epizodi Serwymulia
avtoris sakuTar gaazrebasTan yovelgvari miTiTebis gareSe; rac Seexeba
meore mxatvrul saxes _ `huriaTa erman uvar-gyves Sen, Semoqmedi TÂsi,
xolo warmarTTa erman RmrTad aRgiareT da maT venaÃi cxorebisaÁ
juars-gacues, xolo Cuen movisTuleT sitkboebaÁ Seni, mÃsnelo, igini
daecnes, xolo Cuen aRvdegiT da gadidebT Sen maradis~ (minCxi 1987: 273)
_ aq saqme gvaqvs axali saxismetyvelebiTi gaazrebis damkvidrebasTan.
venaxi, rogorc ukve aRvniSneT, gavrcelebuli metaforaa, magram ioane
minCxs ZaluZs, metaforaTa Tu saxe-simboloTa myarad damkvidrebuli
formebic ki axleburad, Taviseburi gaazrebiTa da gawonasworebuli
emociiT moitanos msmenlamde.
pirutyvze mjdomi Semovida, raTa pirutyvadqmnili adamianebi
pirmetyvelad aqcios, rameTu pirmetyvelis umTavresi funqcia RvTis
didebaa. rogorc vnaxeT, pirutyvis amgvari simboluri gaazreba dasabams
qristes Sobidan iRebs, rodesac macxovari iSva bagaSi, pirutyvTa
109109109109
sadgomSi, riTac mianiSna Tavisi Seqmnis mizani da vnebamde eqvsi dRiT
adre aseve pirutyvze mjdomi Sedis ierusalimSi, simbolurad ki misi
mimRebi eriTurT Sedis zeciur ierusalimSi.
sainteresoa uflis daviTis Zed saxeldeba goliaTTan Serkinebis
TvalsazrisiT: `Senca mohkal goliaT mayuÀdrebel~ (marxvani, sin-70: 171v).
`vin ixila RmerTi, anu vin Tana-mzraxval eyo? vin ganzomna cani
mtkavliTa da queyanaÁ brWaliTa? aramed romeli gamovida wiaRTagan
saRmrToTa da man gamoTqua mamaÁ dausabamoÁ?~ (minCxi 1987: 265) _ bzobis
sagalobelSi ioane minCxis mier warmoCenili RvTis sidiadis, misi
sibrZnis miuwvdomlobisa da gamoukvlelobis motivis wyaro bibliaa:
`vinme kacTaganman cnas ganzraxva RmrTisa, anu vis gulsa mouÃdes, ra
hnebavs ufalsa? da zraxva Seni gulisÃma-yos, ukueTumca ara moec
sibrZne Seni da moavline suli Seni wmida maRliT~ (sibrZ. sol. 9, 13-18);
`yoveli sibrZne uflisagan, da misTana ars saukuniTgan. qÂSani zRÂsani
da cuarni wÂmisani, da dReni saukuneni, vin aRracxes simaRle cisa, da
sivrce quÀyanisa, da ufskruli da sibrZne vin gamoikulios, pirvel
yovelTasa aRego sibrZne, da mecniereba sibrZnisa saukuniTgan wyaro
sibrZnisa sityua RuTisa maRalTa Sina da slvani misi mcneba saukuno~
(iso zir. 1, 1-5); `vin aRwyo ÃeliTa wyali da caÁ mtkavliTa da yoveli
queyanaÁ mjiRiTa? vin awonna mTani sasworiTa da borcuni uRliTa? vin
cna gonebad uflisa, anu vin Tanamzraxval missa iqmna, romelmanca
mozavebul-yo igi~ (esaia, 40, 12-13); `anu kuali uflisaÁ hpoveme, anu
dasasrulsa miswudea, romeli-igi qmna yovlisa mpyrobelman? maRal arian
cani da Sen raÁme hyo? anu uRrmesi jojoxeTs Sina raÁ ici? anu ugrZesi
sazomisa mis queyanisaÁ, anu sivrce zRÂsa? (iobi, 11, 7-9).
ierusalimSi uflis didebiT Sesvlas marTlac didi sulieri
mniSvneloba hqonda Tundac imitom, rom xalxma, romelmac osaniT miiRo
macxovari, ramdenime dRis Semdeg jvarcmisTvis gaimeta. wm. severiane
gabalovneli gvafrTxilebs, rom es damokidebuleba im droSi ar
dasrulebula, is maradiulia da dResac grZeldeba. amitomac marTebs
TiToeul adamians, romelic qristes aRiarebs, sifrTxile, raTa iseTive
uarismyofeli ar gaxdes macxovrisa, rogorc ebraeli eri: `jer-ars,
raÁTa gzaTa wil sulni Cuenni daufinneT winaSe missa da yrmaTa maTebr
110110110110
baiaÁ da rtoebi xeTaÁ aRviRoT da sixaruliT viqceodiT winaSe missa da
angelozTa Ãmasa, romelsa yrmani ugalobdes, da sityuasa
winawarmetyuelisasa dRes Cuenca maTebr ugalobdeT da vityodeT: osana
_ romel ars `macxovnen Cuen~ _ maRalTa Sina! kurTxeul ars momavali
saxeliTa uflisaÁTa, meufÀ israelisaÁ!~ (severiane gabalovneli 1959: 140).
es motivi sagalobelSic daculia, sadac himnografi gvTxovs, rom
gonebiT SevuerTdeT mgalobel yrmebs da guli davufinoT macxovars,
raTa man Cvens gulebSi daivanos: `movediT da SeverTneT Cuen
mgalobelTa maT da gulni Cuenni samoselTa wil daufinneT iesus
macxovarsa, raÁTa saTno iyos aRslvad maT zeda~ (marxvani: sin-70, 167v);
`zecisaTa mimsgavsebulno erno, naTliTa ganbrwyinvebulno, romelTa
Jamni ese dReTa ormeocTani siwmidiT da simarTliT moiRuaweniT, aw
ganwmendilni suliTa da ÃorciTa ÃorcSesxmulsa RmerTsa mivegebvodiT
da samoselTa wil SevwiroT uqceveli wmidaÁ sarwmunoebaÁ~ (minCxi 1987:
270).
$5. uflis amaRlebis dResaswaulis sagalobelTa $5. uflis amaRlebis dResaswaulis sagalobelTa $5. uflis amaRlebis dResaswaulis sagalobelTa $5. uflis amaRlebis dResaswaulis sagalobelTa
saxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqti
uflis amaRlebis dResaswauli gardamavalia da aRdgomidan meormoce
dRes aRiniSneba. wm. saxareba mogviTxrobs macxovris amqveynad yofnis
bolo dReebis Sesaxeb, rodesac aRdgomidan zecad amaRlebamde is
ecxadeba Tavis mowafeebs da amzadebs `kacTa sulebis saTxevlad~. rac
Seexeba eleonis mTidan qristes amaRlebas, amis Sesaxeb mokled
mogviTxrobs wm. markozisa da wm. lukas saxarebebi: `xolo ufali
Semdgomad sityuaTa amaT zeda mimarT amaRlda zecad da dajda
marjueniT RmrTisa~ (mrk. 16, 19); `da ganiyvanna igini gare vidre
beTaniadmde da aRipyrna Ãelni TÂsni da akurTxna igini. da iyo
kurTxevasa mas iesuÁssa maTa mimarT ganeSora maTgan da aRvidoda zecad~
(lk. 24, 50-51).
111111111111
wm. ioane oqropiri amaRlebis dResaswauls mexuTe dResaswauls
uwodebs, `rameTu mexuTesa dResa iqmna SÂdeulisasa~ (Q-702, 300v).
marTlac, uflis amaRleba aRiniSneba aRdgomidan meeqvse Svideulis
mexuTe dRes _ xuTSabaTobiT.
macxovari esaubreba Tavis mowafeebs, mTel dRes maTTan atarebs da
Semdeg isini gahyavs ierusalimidan beTaniamde, eleonis mTis Txemze.
eleonis mTa ierusalimis aRmosavleTiT mdebareobs. is gacilebiT
maRalia morias mTaze, sadac vrceli ezo da ierusalimis taZari iyo
aSenebuli. maxloblad eleonis mTaze maRali mTa ar aris. ase rom,
uflis zecad amaRlebis adgili yvelaze maRali wertilia eleonis mTis
jaWvSi.
IV saukuneSi konstantine didis mier iq amaRlebis taZari aigo, Tumca,
dRes mis adgilas muslim derviSTa meCeTi dgas.
amaRlebis sakiTxavebis cikls Seicavs zatiki _ liturgikuli
krebuli, romelic RvTismsaxurebaSi gamoiyeneba aRdgomidan yovelTa
wmidaTa kviriakemde. sagaloblebs vimowmebT giorgi mTawmindelis
redaqciis zatikidan (Ath.63), romlis mecnieruli kvleva SemogvTavaza l.
xevsurianma (xevsuriani 2008: 223-349), uZvelesi iadgaridan, romlis
nusxebSi aRdgomis zatiki, aseve, l. xevsurianis mieraa Seswavlili
(uZvelesi... 1980: 779-785) da XIII saukunis zatikidan (Sin-72).
`sityuaman dausabamoman, keTilismyofelman ufalman, mÃsnelman
dabadebulTaman, qristeman RmerTman, dRes aRapyrna zecad mimarT Ãelni
igi saRmrToni da akurTxna mociqulni da amaRlda winaSe maTsa~ (Ath. 63:
150r) _ ioane minCxi lukas saxarebis epizods gadmogcems.
saxarebis es epizodi umTavresi wyaroa macxovris amaRlebis
sagaloblebisa, yvelgan aRniSnulia mowafeTa kurTxeva, erTgan ki
yovladwmida RvTismSobelicaa moxseniebuli: `raJams ganxuÀd vidre
beTaniadmde dedisa Tana da mowafeTa, ufalo, aRipyren Ãelni Senni da
akurTxen igini da myis Rrubelman naTlisaman TualTagan maTTa
Segiwynara~ (Sin-72, 120r)
amaRlebamde ufalma moamzada Tavisi mowafeebi, aRasrula yoveli
mcneba, rac dafarulad Tu cxadad iyo nawinaswarmetyvelebi da amaRlda
zecad _ es motivi gasdevs amaRlebis dResaswaulis sagaloblebs:
112112112112
`Sjulisa wesni da RvTismetyuelTa qadagebani srulhyven da ahmaRldi
zecas mÃsnelo: da Segiwynara: Rrubelman naTlisaman da ZrwoliT
gangexunes samyaroni~ (Ath-65, 158r) _ ufali gankacda, iSva qalwulisagan,
jvars ecva, aRsdga mkvdreTiT da amaRlda zecad.
amaRlebis sadResaswaulo saxarebis sakiTxavi (lk. 24, 36-53) mxolod
amaRlebis epizods ar Seicavs, is mogviTxrobs macxovris amqveyniur
yofas aRdgomidan amaRlebamde, rodesac is ecxadeba mowafeebs. mas
Semdeg, rac uflis angelozebma menelsacxeble dedebs axares qristes
aRdgoma, mkvdreTiT aRmdgari macxovari ecxadeba emauSi mimaval or
mowafes. Semdeg, rodesac yvelani erTad isxdnen, daxSul karSi Sedis da
esalmeba maT _ `mSvidobaÁ Tquen Tana~. Teofilaqte bulgarelis
ganmartebiT, ufali dgeba mowafeTa Soris, raTa daarwmunos isini
aRdgomis WeSmaritebaSi da ganamtkicos, radgan mowafeebi SeSfoTebulni
iyvnen iudevelTa mxridan mosalodneli saSiSroebisagan. rogorc
saxarebidan Cans, macxovris warmoTqmulma sityvebma marTlac saRmrTo
mSvidoba mianiWa maT.
amgvaradve xsnis am epizods wm. ioane oqropiri. wm. mamis ganmartebiT,
ufali SemTxveviT rodi midis mowafeebTan mwuxrisas da Tan Sedis
daxSul karSi. `ufroÁsad mwuxrsa iyo sakÂrvel, da rameTu mwuxarebaÁca
mwuxareTaÁ RamiT ufroÁsad ganmravldebis, xolo dRisi karni Ria iyvnes.
da amisTÂs mwuxrsa warmodga karTa ÃSulTa Sina msxdomareTa da ara
karsa dahreka, arca amboxebaÁ qmna, aramed meysa Sina warmoudga da
uCuenna Ãelni da guerdni da sityÂTaca daawynara SeSfoTebuli gonebaÁ
maTi, hrqua raÁ, viTarmed: `mSvidobaÁ Tquen Tana~, ese igi ars, viTarmed:
`nu SeSfoTnebiT~ (ioane oqropiri 1993: 320).
ufali mowafeTa Soris dadga, esubra maT da Semdgom waiyvana
beTaniaSi. wm. grigol palama amaRlebis (21-e) homiliaSi uflis mowafeTa
Soris dgomas xsnis, rogorc zogadad yoveli qristianis Soris
Cadgomas: `me vfiqrob, sityvebiT: `dadga Soris mowafeTa~, maxarebeli
gvicxadebs, rom ufalma Tavisi gamocxadebiTa da kurTxeviT isini
misdami rwmeniT ganamtkica. macxovari mxolod maT Soris ki ar dadga,
aramed TiToeuli maTganis gulSi Sevida da rwmenaSi ganamtkica. ase, rom
TiToeul gulze SeiZleba iTqvas fsalmuniseuli sityvebi: `ufali maT
113113113113
Soris da ara Seiryios~. swored am droidan gaxdnen uflis mociqulebi
uryevni da Seudrekelni~ (palama 1993: 218). rogorc Cans, egzegetikisa da
homiletikis msgavsad, himnografiaSic mkveTrad iqna aqcentirebuli
amaRlebamde mowafeTa Soris uflis yofna.
ioane minCxi uflis amaRlebas Seudarebeli poeturobiT aRwers Tavis
akrostiqul kanonSi: `hxedvides: ÃorciTa aRmavalsa RmerTsa: angelozni
da mowafeni: RvTiSuenierad, romelsa SiSiT kibe eqmnnes haerni da
ivltodes sulni haerTa mcvelTani~ (Ath.63: 168v). haeris mcvelebSi
moazrebulia uaryofiTi Zalebi, dacemuli angelozebi (ruxaZe 2003: 176-
183). ufali zecad maRldeba da mis mier Seqmnili haeri kibed iqmneba _ aq
himnografiisaTvis damaxasiaTebel eikonur saxismetyvelebasTan gvaqvs
saqme, rodesac erTdroulad xdeba dafarulis gamJRavneba da gancxadeba.
ioane minCxs ki qristianuli saxismetyvelebis es umTavresi niSani
Seudarebeli mxatvrulobiT aqvs warmoCenili. saerTod, unda aRiniSnos,
rom ioane minCxis poezia saocari poeturobiTa da Teologiuri siRrmiT
gamoirCeva. l. xaCiZis dakvirvebiT, `STambeWdavia ioane minCxis
sagaloblebis mxatvruli enac, romlis ZiriTad Taviseburebas emociaTa
uSualoba, bunebrioba da gadmocemis zomieri, gawonasworebuli forma
warmoadgens... emociis amgvari uSualoba da semantikuri siRrme minCxis
sagaloblebs ganumeoreblobas aniWebs. amave niSniTaa aRbeWdili minCxis
mravalricxovani originaluri mxatvruli saxeebi~ (minCxi 1987: 93).
marTalia, ioane minCxis sagaloblebSi gansakuTrebiT farTodaa asaxuli
saxareba da fsalmuni da es bunebrivicaa, magram CvenTvis sainteresoa,
aseve, sagalobelTa mxatvruli saxeebi da maTi saxismetyvelebiTi
aspeqtis sxva JanrSi asaxvis paralelebi, romelsac homiletikaSi
vxvdebiT; kerZod, uflis aRmasvlis aseTi saxeobrioba aqvs warmoCenili
grigol palamas 21-e homiliaSi _ ufali `amaRlda zecad naTlis
Rrublebze, rogorc kibeebze da didebiT Sevida xelTuqmnel wmidaTa
wmidaTaSi~ (palama 1993: 220).
zecad amaRlebulma ufalma dacemuli kacobrivi bunebac aRamaRla. es
Temac aqtualuria sagaloblebSi: `ahmaRldi mamisa Sen, qriste
macxovaro, dRes da aRiyvane bunebaÁ Cueni kacobrivi miuwdomelsa
didebasa~ (Ath.63: 166r). uflis RmrTeebasTan Sezavebul adamianur
114114114114
bunebaze saubrobs wm. ioane oqropiri sinur mravalTavSi dacul
amaRlebis sakiTxavSi: `raJams didebaÁ igi misi kacebasa Cuensa
Seeziareboda da qalwulsa mas, romeli queyanisaÁ iyo, daadgra mas Sina;
xolo raJams kacebasa amas Cuensa RmrTeebiTa TÂsiTa ganamdidrebda,
RrubliTa aRamaRlebda ÃorcTa CuenTa da wesca iyo, rameTu vidre Cuen
Tana iyo, Zlierebasa TÂssa daimdablebda, raÁTa uZlurebasa zeda zeda
daemkÂdros.
egreca raJams aRhqondes Ãorcni Cuenni mis Tana, didebiTa simdidrisa
misisaÁTa aRmaRldes. viTarca Seimoses Zali maRalTa Sina ÃorcTa maT,
romelni qalwulisagan iyvnes, movida da eCuena kacTa, egreca Seimoss
ÃorcTa queyanisaTa~ (ioane oqropiri 1959: 179).
amitomac miiCneven himnografebi uflis amaRlebas sulieri
tyveobisagan gaTavisuflebad: `amaRlebiTa misiTa sasufevelsa Rirs
viqmeniT~ (uZvelesi... 1980: 239).
amaRlebis himnografiuli masalis erT-erTi umTavresi Temaa
angelozTa mier zeciuri bWenis gaReba da macxovris didebiT Sesvla,
romlis wyaroc fsalmunia.
`amaRlebasa Sensa, qriste, zecad mTisagan zeTisxilTaÁsa Zalni caTani
urTierTas ityodes gankÂrvebulni, vin-me ars ese da sxuaTa miuges,
viTarmed ese ars Zlieri da mtkice brZolasa Sina, ese ars uZleveli
meufe da RmerTi didebisaÁ~ (Sin-72: 123r); `ufalo, amaRlebasa Sensa
mociqulni ZrwoliT Tayuanis gcemdes da mÃedrobani angelozTani
Ãmobdes, aRaxuÀniT aw bWeni Tquenni mTavarno, raÁTa Sevides meufÀ
didebisaÁ, romeli gankacna saÁdumlod, raÁTa dacemuli xati TÂsi dRes
zecad aRamaRlos~ (Sin-72: 111r-v). damowmebuli sagaloblebi fsalmunur
motivs exmianeba da imavdroulad gvTavazobs RvTis gankacebis axsnasac.
`aRaxueniT bWeni TquÀnni, mTavarno, da aRaxueniT bWeni saukuneni, da
Sevides meufe didebisaÁ. vin ars ese meufe didebisaÁ. ufali Zlieri da
mtkice, ufali Zlieri brZolasa Sina. aRaxueniT bWeni Tquenni mTavarno
da aRexueniT bWeni saukuneni, da Sevides meufe didebisaÁ. ufali ZalTa,
Tavadi ars meufe didebisaÁ~ (fs. 23, 7-10). 23-e fsalmunis es muxlebi
amaRlebis gangebis sagaloblebis umTavresi wyaroa; misi axsna gvxvdeba
115115115115
wmida mamaTa homiliebSi, romelsac sagalobelTa paralelurad
ganvixilavT.
amaRlebis Temas eZRvneba 67-e fsalmunic, romelic, aseve, aisaxa
sagaloblebSi _ `gza uyavT mas, romeli igi amaRlda dasavaliT, ufali
ars saxeli misi da ixarebdiT mis winaSe~ (fs. 67, 4); `romeli igi
amaRlda casa caTasa aRmosavaliT, esera mosces ÃmaÁ TÂsi ÃmaÁ
ZlierebisaÁ~ (fs. 67, 22). wm. grigol noselis ganmartebiT, fsalmunSi
moxseniebuli etli simbolurad saTnoebaTa gamomsaxvelia, romliTac
adamianebi codvis morevidan daixsna ufalma: `gamogtaca ra codvaTa
morevidan, mas surs Tavis mTaze agiyvanos. am mTas aivli sameufeo
etliT _ saTno cxovrebiT. SeuZlebelia misi daZleva, Tu Tan saTnoebaT
ar iaxleb~ (noseli 1991: 4). Tumca, amaRlebis Temis umTavresi wyaro
himnografiasa da homiletikaSi, rogorc aRvniSneT, 23-e fsalmunia,
romlis motivic xSirad gvxvdeba amaRlebis sagaloblebSi. aqve
aRvniSnavT, rom fsalmunur motivTan erTad TiTqmis yvelgan
xazgasmulia samebis erTianobisa da qristes orbunebovnebis dogmatic:
`aRslvasa Sensa zecad, qriste meufeo, sadaÁT igi araÁ odes ganeSore,
mÃedrobani caTani da yovelni angelozni mxiarulebiT Ãmobdes zesTa
ZalTa mimarT: aRaxuÀniT bWeni Tquenni mTavarno, raÁTa meufe didebisaÁ
qriste RmerTi Sevides da saydarman qerabimTaman ZrwoliT Segiwynares
ÃorciTa arsebiT mÃsnelo~ (Sin-72, 112r). rogorc vxedavT, damowmebul
sagalobelSi aRniSnulia, rom macxovari arasodes ganSorebia zeciur
samyofels, saiTkenac xorcieli bunebiT maRldeba. zeciur saydarTan
ganuSoreblobas wm. ioane oqropiric aRniSnavs amaRlebis homiliaSi,
sadac, aseve, fsalmuniseul sityvebs imowmebs: `daviT ityÂs da modrikna
cani da gardamoÃda da nisli queSÀ ferxTa misTa cxad ars, viTarmed
zeciT queyanad moslva sityÂsa moaswava modrekiTa caTaÁTa, xolo
nislisa queSÀ ferxTa misTa yofiTa ÃorcTa Semosa RvTaebisa gvauwya...
xeruÂmTa zeda Tqua, rameTu eseve zecas mamisa Tana xeruÂmTa zeda
mjdomare iyo. da kacTa Tana queyanasa zeda iqceoda. xeruÂmebrTa da
zecisa saydarTagan ara odes ganSorebuli, xolo frTed qarTa
RrubliTa uwods, romelTa zeda amaRlda~ (ioane oqropiri: Q-702, 301r-v).
116116116116
23-e fsalmuni amaRlebasTan dakavSirebiTaa axsnili egzegetikaSi, rac
Semdeg warmoCnda himnografiasa da homiletikaSi. fsalmunis bolo
muxlebs, romlebic sagalobelTa wyaroa, aseT axsnas aZlevs wm. grigol
noseli: `is, vinc yovelives Tavis TavSi moicavs, sadac ar unda iyos,
utoldeba Tavissave damxvedrs. adamianebTan adamianuri, angelozTa
garemocvaSi angelozur bunebas iRebs da maT doneze dgeba. amitomac
kiTxuloben mekareni: `vin ars ese meufeÁ didebisaÁ?~ maT mewinaveni
agebineben, rom modis Tavad is _ Zlieri, brZolaSi Seudrekeli; igi
SeebrZoleba adamianuri bunebis damatyvevebels, male daarRvevs mas,
visac aqvs sikvdilze xelmwifeba. odes mowydeba es bolo mteri,
adamianTa modgma kvlav moxmobili iqneba Tavisuflebisa da
mSvidobisaken.
isev gaismis igive sityvebi. sikvdilis saidumlo ukve aRsrulda,
mtrebi Zleul iqmnen da maT winaaRmdeg aRimarTa jvari, rogorc niSani
gamarjvebisa,… kacT eboZa cxovreba da mefoba, es ori sazepuro niWi.
axla kvlav unda gaaRon misTvis zena karni. mcvelT adgili unda
miuCinon sameufeo amalaSi da zena karni gaaxsnevinon, raTa meufe maT
Soris kvlav gandidebul iqnes… amjerad maTgan moismis kiTxva: `vin ars
ese meufe didebisaÁ?~ xolo pasuxia ara `ufali Zlieri brZolasa Sina~,
aramed `ufali zeciurTa ZalTaÁ~, Tavad is, vinc xelmwifeba moipova
mTel samyaroze, vinc yovelive ganaaxla Tavis pirovnebaSi, Tavad igia,
visac yvelaferSi upiratesoba aqvs, da vinc yvelaferi aRadgina Tavis
pirvelyofnaSi. aha, meufe didebisa~ (noseli 1991: 4-5).
ioane minCxi, rogorc umetes SemTxvevaSi, gansxvavebul mxatvrul
pasaJebs gvawvdis: `dahberes miqael da gabriil erismTavarTa nestusa
ZlevisaÁ, odes ixiles qriste aRmavali zecas ÃorciTa~ (Ath. 63: 167v-168r).
minCxis sagalobelSi asaxuli motivi wm. ioane oqropiris homiliaSic
gvxvdeba: `ÃmiTa sayÂrisaTa imisTÂs, rameTu mTavarangelozTa ÃmebiTa
winaÁTve moaswavebdes missa zecad aRsvlasa, aramed suli wmidaÁca
zenaTa ZalTa brZanebiTiTa ÃmiTa uqadagebda: aRaxuÀniT bWeni, mTavarno,
Tquenni da aRaxuÀniT bWeni saukuneni, xolo Zalni ityodes, vin ars ese
meufÀ didebisaÁ, mermeca sulman wmidaman hrqua, ufali Zlieri da
mtkice, ufali Zlieri brZolasa Sina, rameTu sZlo mbrZolsa
117117117117
kacobriviTa gvamiTa aRuWura mZlavrebasa zeda eSmakisasa, daSritna
ganxurvebulni isarni misni, jvarsa SeemsWvala da romeli igi ukudavi
iyo, sikudili igema, jojoxeTi warmostyuÀna da mZle eqmna, aRsdga
mkudreTiT da SecTomili cxovari moaqcia. aha, aRmovals da mÃarTa zeda
moaqus igi aRyvanebad oTxmeocda aT cxrametTa maTTa ucTomelTa
mZovarTa mTaTa zeda, romel arn cani~ (ioane oqropiri: Q-702, 302v).
dakarguli cxvris moZiebis Tema, romelic saxarebiseulia da
ikonografiaSi gamoisaxeba `mwyemsi keTilis~ saxeliT da romelic wmida
mamam amaRlebas daukavSira, aseve simboluradaa gamoxatuli
sagaloblebSic _ ufalma amaRlebiT codviT dacemuli kacTa buneba
ganaaxla. am SemTxvevaSi kvlav xdeba himnografiisa da ikonografiis
Tanxvedra Tematikis gamosaxvaSi. `amaRlda RmerTi RaRadebiTa da ufali
ÃmiTa sayÂrisaÁTa, raÁTa aRamaRlos adamis xati dacemuli da
mogÂvlinos Cuen wmida yofad sulTa CuenTa da ganmanaTleblad suli
nugeSinis mcemeli~ (Sin-72, 144r) _ aq saubaria suliwmidis gardamosvlaze,
romelic amaRlebidan me-10 dRes aResrula.
ferTametyvelebis TvalsazrisiT amaRlebis sagaloblebSi, iseve,
rogorc naTlisRebis sagaloblebSi, gamokveTilia mewamuli feri, Tumca
im gansxvavebiT, rom am SemTxvevaSi mewamulia zecad aRmavali uflis
samosi _ `da raÁsaTvis mewamul ars samoseli misi esreT, rameTu movals
bosoriT, romel ars ÃorcTa SesxmaÁ misi da vnebaÁ juariTa~ (Sin-72: 123r);
`ixiles raÁ mewamuli samoseli Seni, mÃsnelo, angelozTa krebulman
zecad aRslvasa Sensa~ (Sin-72: 126v); `vin-me ars ese aRmomavali edomiT da
mewamuliTa ganSuenebul ars~ (Sin-72: 123v). mewamuli feri sisxlis
semantikas Seicavs da rogorc ukve ganvixileT, saTaves Zveli aRTqmidan,
`gamoslvaTa wignidan~ iRebs. xolo imis ganmartebas, Tu ra kavSirSia
macxovris amaRlebasTan sisxlisa da mewamuli feris semantika, Tavad
sagaloblebi iZleva: `ÃorcTa SeerTebisaTÂs mewamul ars samoseli
meufisaÁ~ (Ath.63: 152v); `mewamul ars samoseli misi, romliTa, meufeo,
cxad-yofda ÃorciTa aRslvasa Sensa da moaswavebda aRmaRlebasa da
vnebaTa maT Sensa~ (Ath.63: 173v). amaRlebis wina dRis sagaloblebSi ki
macxovris mewamuli samoslis poeturi axsnaa: `raÁsa esreT mewamul ars
samoseli Seni, hkiTxvides Zalni mÃsnelsa, zecad raÁ aRvidoda, xolo
118118118118
mÃsnelman man miugo, kacTa cxovrebis sawnexeli davwnixe~ (Ath.63, 158v);
sagaloblebSi gamoyenebuli tropuli saxe imave frazeologiiT gvxvdeba
grigol noselis qadagebaSi, romlis mixedviTac, zecad aRmaval meufes
ver cnoben angelozTa Zalni, radgan `igi gamoxveulia Cveni cxovrebis
Sesvril samoselSi, romelic gawiTlebulia adamianis cxovrebis
sawurSi gamovlis gamo~ (noseli 1991: 4). ufalma miiRo adamianuri buneba,
evno CvenTvis da jvarcmiT daRvrili sisxliT gamoisyida kacTa codvebi.
swored am sisxliTaa SeRebili misi samoseli mewamulad, rac Cveni
codvebis gamosyidvis niSania. aq kvlav meordeba kravisa da sisxlis
simbolizacia, romelic `sistemur xasiaTs iRebs da qarTuli sasuliero
mwerlobis poetikis moucilebeli komponenti xdeba. misi, rogorc
tropis, Sinaarsi farTovdeba ideis mizandasaxulobiT nakarnaxev poetur
konteqstSi~ (karbelaSvili 1997: 39), romelic TiTqmis yoveli
dResaswaulis gangebis masalaSi gvxvdeba.
vinaidan am dRis himnografiuli masalis ZiriTadi wyaro fsalmunia,
bunebrivia, himnografebs daviT mefsalmunec hyavT gandidebuli: `Ãmobda
winaÁwarmetyueli: vin ars ese, romeli aRmovals edomiT da raÁsa
mewamul ars samoseli misi~ (Sin-72, 131r); `RaRadebs RmrTivbrwyinvaled
daviT saRvToÁ RvTiv sulieri, amaRlda RaRadebiT ÃmiTa sayÂirisaÁTa
ufali zeciT~ (Sin-72, 144v); aseve, moxmobilia adamis, moses, zaqarias,
esaias, elias saxeebi. uflis amaRleba xom, rogorc sxva movlena,
winaswar iqna maT mier qadagebuli: `werilTa aRwerilni da brZenTa maT
RuTismetyvelTa qadagebani srul iqmnes dRes WeSmaritebiT~ (Ath.63: 157r);
`galobda mose da ityoda amaRlebisaTÂs mÃsnelisa, viTarmed cani
iSuÀbdiT da ganaZlierebdiT mas angelozni RuTisani~ (Sin-72: 116v); `esaia
ixila pirvel saydarTa maT maRalTa da aRmatebulTa RmerTi~ (Ath.63:
156r). cecxlovani etliT zecad elias aRmyvanebeli ufali dRes Tavad
maRldeba: `elia aRmÃdrda saSineliTa etliTa cecxlisaÁTa aRslvad
ÃorciTa viTarca zecad, xolo dRes TÂT Tavad RmerTi eliaÁsi
qerobinTa naTlisaTa Seiwynares bWeTa da ahyvanda zecad (Ath.63: 168r).
zecad aRmaval macxovars Tan ahyavs adami: `adam cTomili sacTuriTa
veSapisaÁTa beWTa aRiRe wyalobiT da aRiyvane zesknels caTa~ (Ath.63:
151v), _ am sagalobelSi kvlav meordeba saxarebiseuli `mwyemsi keTilis~
119119119119
motivi. amaRlebis dResaswaulze aRsrulda zaqarias winaswarmetyveleba,
romelic asea sagalobelSi gamoxatuli: `romeli ityÂs, viTarmed dadgen
ferÃni uflisani mTasa zeTisxilTasa da yovelni kideni Tayuanis
scemdnen mas, vinaÁ-igi ÃorciTa amaRlda zecad~ (Ath.63: 164r).
zeTisxilis mTaze ufals Tan axldnen mociqulebi da, bunebrivia,
himnografebi maT Sesaxebac aRniSnaven. ioane minCxi maT `RvTis maRlisa
Svilad wodebulT~ uwodebs. amaRlebis win macxovarma akurTxa
mowafeebi _ `warvediT da aswaveT warmarTTa, raodeni gesma pirisagan
Cemisa~ (Sin-72: 120r), rac saxarebidan momdinareobs: `da hrqua maT:
warvediT yovelsa sofelsa da uqadageT saxarebaÁ ese yovelsa
dabadebulsa~ (mrk. 16, 15); (mT. 28, 19-20). aseve, saxarebiseuli epizodebia
sagaloblebSi gadmocemuli, rodesac mociqulebi moelian uflis mier
danapireb nugeSinismcemel suls. amaRlebis Semdeg, rodesac ufali
naTlis Rrubelma Seiwynara, mociqulebi kvlav zecas Sehyurebdnen,
zecidan gardamoÃda angelozi, romelmac amcno maT: `viTarca ese aw
amaRlda, egreTve moslvad ars amiTve ÃorciTa~ (minCxi; Ath.63: 169v-170r),
anu, ufali sayovelTao gansjisaTvis zecidan moevlineba kacobriobas.
zeciT momavali uflis Sesaxeb winaswarmetyvelebas pirvelad danielTan
vxvdebiT (danieli, 7, 13). amasve ambobs maTe maxarebeli: `maSin gamoCndes
saswauli Zisa kacisaÁ caTa Sina~ (mT. 24, 30).
`ara dagitevne Tquen oblad, movide Tquenda~ (in. 14, 18) _ anugeSebda
macxovari Tavis mowafeebs. swored es epizodi aqvT gamoyenebuli wyarod
himnografebs, rodesac zecad aRmavali macxovrisken Tvalmipyrobili
mociqulebis gancdebs gadmoscemen: `gixiles raÁ qadagTa SenTa, qriste
RmerTo, aRmavali zecad, ZrwoliT Tayuanis-gces da Ãmobdes lmobierad,
nu damiteveb Cuen oblad monaTa amaT SenTa, mÃsnelo, aramed mogvivline
nugeSinismcemeli~ (Ath.63: 149v-150r).
rogorc yvela dResaswaulis gangeba, amaRlebis sagaloblebic
mdidaria zogadi epiTetebiTa da metaforebiT _ ufalma daxsna mtrobis
Suakedeli, aRamaRla kacobrivi buneba da Tavadac `xatiTa kacisaÁTa~
amaRlda mamis wiaRSi, romelsac arasodes ganSorebia. aqtualuria
`SanTis~ paradigma, romelic ioane minCxis akrostiqul kanonSi gvxvdeba:
`uÃorcod movida uÃorcoTa Semoqmedi RmerTi da Seezava SanTi
120120120120
augebeli SanTsa misagebelsa miwisagansa da RmerT-yo uqcevelad da
amaRlda zecad mamisa da RmrTisa~ (minCxi, Ath.63: 16v); amave kanonSi ioane
minCxi macxovris amaRlebas qerobinTa da serabinTa da qarTa zeda
amaRlebiT gamoxatavs, romlis wyaroc fsalmunia _ `ahÃda qriste
qerobinTa: da amaRlda qarTa zeda: frTeTa serabinTaÁsa ganvla cani~
(Ath.63: 169r); `da aRÃda xeruvimTa zeda da aRfrinda, da aRfrinda igi
frTeTa zeda qarTasa~ (fs. 17, 10).
Zveli aRTqmis, kerZod, ezekielis xilvaa wyaro ioane minCxis
sagaloblis saxismetyvelebisa, sadac is oTxsaxovan etlze amxedrebuli
macxovris zeaRsvlas warmoaCens: `ahmÃedrda dRes etlTa zeda
oTxxatedTa maT cxovelTa meufe Cueni qriste, da aR-raÁ-vidoda zeda~
(Ath.63: 169v). wm. makari egviptelis ganmartebiT, etli saxea zecad
aRmavali wmidanTa Sesakrebelisa. xolo oTxi cxoveli _ sulis oTxi
mTavari gulisTqmisa. rogorc arwivi umTavresia frinvelebSi, lomi _
cxovelebSi, xari _ Sinaur pirutyvebSi da kaci ki yovelTa mTavaria,
asevea, meufeni gulisTqmaTa: neba, sindisi, goneba da Semyvarebeli Zala
sulisa, romlisagan warmoiSveba siyvaruli. vinaidan amaRlebisas
macxovarma Tan aiyvana adamianis dacemuli buneba, swored am saTnoebebze
amaRlebuli aRvida mamis wiaRSi.
sadResaswaulo gangebaSi Semkobilia RvTismSobeli deda, romelsac
cxovrebis mizezsa da kacTa zecad aRmyvanebel kibes uwodeben;
mTavarangeloz gabrielTan erTad `gixarodens~ Seasxamen naTlis
palatad wodebul cisa da qveynis SemaerTebel qalwuls.
`queyanisaÁ quÀ dauteoT da miwisaÁ mivsceT miwad. da aRvixilneT
Tualni zecad mimarT mokudavTa amaT da zeTisxilTa mTad aRvideT~ (Sin-
72: 114r), _ himnografebi TavianT movaleobas axseneben adamianebs,
romlebic kvlav RvTis samyoflis ziarni gaxdnen macxovris gankacebiT,
SobiT, jvarcmiT, aRdgomiTa da amaRlebiT. swored es igulisxmeba
sagalobelSi: `ucxo ars SobaÁ Seni da ucxo ars mkudreTiT aRdgomaÁ
Seni da ucxo da saSinel amaRlebaÁ Seni RrubliTa naTlisaÁTa zecas,
macxovar, raJams viTarca mzis Tualman, etliTa mier saRmrToTa
ganhvlen samyaroni caTani~ (Ath.63: 152r). da rom Cveni Tvalebic maradis
121121121121
zecisken unda iyos mipyrobili, sadac amaRlda ufali Cveni da yovel
Cvengans dautova nugeSi masTan amaRlebisa.
$6. sulTmofenobis dResaswaulis sagalobelTa $6. sulTmofenobis dResaswaulis sagalobelTa $6. sulTmofenobis dResaswaulis sagalobelTa $6. sulTmofenobis dResaswaulis sagalobelTa
saxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqti
suliwmidis mofenis dResaswauli, romelic aRdgomidan 50-e dRes
aRiniSneba, dadgenil iqna 305 wels elviras saeklesio krebaze da IV
saukuneSi sayovelTaod iqna aRiarebuli. dResaswauls safuZvlad udevs
`saqme mociqulTas~ II TavSi aRwerili movlena: `da aRsrulebasa mas
dRisa meergasisasa, iyvnes yovelni erTbamad urTierTas, da iyo
meyseulad zeciT oxraÁ, viTarca mowevnaÁ qarisa sastikisaÁ, da aRivso
yoveli igi saxli, sada-igi iyvnes msxdomare. da eCuennes maT ganyofani
enaTani viTarca cecxlisani, da daadgra TiToeulad kacad-kacadsa maTsa
zeda. da aRivsnes yovelni suliTa wmidiTa da iwyes sityuad ucxoTa
enaTa, viTarca suli igi moscemda maT sityuad~ (saqme, 2, 1-4). amaRlebis
win macxovari aimedebs mociqulebs, rom oblad ar datovebs maT da
nugeSinismcemels mouvlens: `moiRoT Zali moslvasa sulisa wmidisasa
Tquen zeda, da iyvneT Cemda mowame ierusalÀms da yovelsa huriastansa
da samariasa da vidre dasasrulamde queyanisa~ (saqme, 1, 8).
aRsaniSnavia, rom sulTmofenobis dResaswaulis uZvelesi
saxelwodebaa martÂria, anu martvilia. am terminis berZnul
warmomavlobas pirvelad k. kekeliZem miaqcia yuradReba (kekeliZe 1956:
127) qarTuli eartologiuri weliwadis mimoxilvisas. Tumca, is fiqrobs,
rom `martÂria~, anu `damowmeba~ dakavSirebulia mowameTa, martvilTa
pativis migebasTan, radganac am dRes xdeboda maTi moxsenieba.
gansxvavebul da, Cveni azriT, marTebul daskvnas gvTavazobs eqvTime
koWlamazaSvili, romlis azriTac, martÂria `gviCvenebs, rom am dRes
moxda damowmeba (berZ. `martviria~) qristes RvTaebobisa, radganac
aRsrulda mowafeebisaTvis mis mier micemuli aRTqma, mokle xanSi
suliwmidis movlinebis Sesaxeb~ (koWlamazaSvili 2005: 67).
122122122122
mociqulTa saqmeSi aRwerili epizodi gvxvdeba ioane minCxis
sagaloblebSic: `viTarca aRuTqua mowafeTa sibrZneman da sityuaman
utyuelman movlinebad zeciT suli wmidaÁ, dRes movida igi maT zeda da
gananaTlna man ubrwyinvales naTelsa mzisasa~ (Ath.63: 216r) da
sulTmofenobis sadResaswaulo sakiTxavebSic _ `amaRlebasa qristessa
Semdgomad aTTa maT dReTa~ _ suliwmida cecxlis enebiT gardamovida
mociqulebze; `da dResa amas meergasesa iqmna oxraÁ viTarca mowevnaÁ
zeciT qarisa sastikisaÁ da aRivso saxli igi, sada sxdes qristes
mociqulni~ (Ath.63: 208r); `mosca mociqulTa zecad suli cxoveli saxed
cecxlisa da ganuyvna maT enani ganaTlebad yovlisa soflisa~
(Ath.63:206r).
sulTmofenobis dResaswauli erTgvarad agvirgvinebs macxovris
moRvaweobas amqveynad, romlis Semdgomac iwyeba axali rjuli, axali
aRTqma, axali _ zeciuri cxovreba, rac sagaloblebSic aisaxa _
`ukuanaÁsknelsa amas da didsa dResaswaulsa brwyinvaled
vdResaswaulobdeT erno~ (Ath.63: 206r).
suliwmidis mofenis dResaswaulis sagaloblebSi, bunebrivia, yvelaze
meti adgili RvTaebis erT-erTi hipostasis _ suliwmidis _ gandidebas
eTmoba, simboloTagan ki _ cecxls, radganac suliwmida cecxlis saxiT
daadga mociqulebs Tavs: `moiwia dRes moberviTa suli cxoveli maRliT
xmiTa oxrisaÁTa meTevzurTa maT mociqulTa zeda da mravalferTa enaTa
cecxlisaTa ganuyofda maT~ (Ath.63: 209r).
suliwmidisadmi miZRvnili sagaloblebi sagulisxmoa sxva
TvalsazrisiTac. rogorc ukve aRvniSneT, himnografias swored
liturgikuli datvirTva ganasxvavebs sasuliero mwerlobis sxva
Janrebisagan; masSi Teologiuri da literaturuli teqsti ganuyofelia.
sxva Janris TxzulebaTa msgavsad, verc is gascdeba im CarCoebs, rac
saeklesio krebebisa Tu wmida mamaTa swavlebebisagan iqna
kanonizirebuli. Tumca, himnografebi mainc axerxeben TavianTi
originalobis gamoxatvasa da swored am emociuri fonis SemotaniT
axdenen msmenelTan identificirebas. am mxriv marTlac gamorCeulia
ioane minCxi Tavisi individualobiT, mxatvrul-gamomsaxvelobiTi
saSualebebiTa da introspeqciiT.
123123123123
`brZenman xuroTmoZRvarman aswava sibrZne RvTisa sibrZnis
mqadagebelTa~ (Ath.63, 218r), _ ufali xuroTmoZRvaria, romelmac
mociqulebs aswavla sibrZne, axal rjulze damyarebuli axali samyaros
Senebisa; `Soris orTa cxovelTa TÂTmnaTobi, Tanaswori brwyinvalebaÁ,
yovelTa dabadebulTa bunebisa mflobeli, dafarulTa mxedveli, suli
yovlisa ganmkiTxveli, gardamoÃda RmrTismetyuelTa zeda zeciT,
viTarca cecxli~ (Ath. 63, 2017v). ioane minCxis mixedviT, `moberviTa movida
zeciT suli cxoveli ganzraxviTa da gangebiTa mamisa da ZisaÁTa, ara
brZanebiT, aramed nefsiT erTobisa nebiTa nugeSinismcemelad erTa
morwmuneTa~ (Ath.63, 217v). mama RmerTis, Ze RmerTisa da suliwmidis
erTarseboba-samebobas qadagebs wm. basili kesarieli homiliaSi `sulisa
wmidisaTÂs~: `sami TÂTebaÁ da erTi RmrTeebaÁ... arca Jameulad ganyofil
arian urTierTas, arca erTi erTisagan gankueTil da Seracxil ars,
viTarca samiTa TÂTebisa ganyofil...~ (basili kesarielis... 1983: 168-169).
ioane minCxisTvis damaxasiaTebelia transcendenturobis gadmocema
martivad, lamazad da imavdroulad, siRrmiseulad; ise, rom msmenelic
Tanaziari gaxados im movlenisa, romelsac gadmoscems: `sulo Seucavo,
arseba daubadebelo, ukudao RmerTo dambadebelo, mowyalebiT moxued
mamisa nebiTa, Zisa, ÃsnilTa nugeSinismcemelad, sitkboebiT da wamebad
WeSmaritebisa qristes RmrTeebisa~ (Ath.63: 202r).
suliwmidisadmi miZRvnil sagaloblebSi gamokveTilia
himnografiisaTvis damaxasiaTebeli drosivrculi maradiuloba _
`romeli pirvel wyalTa zeda iqceodi da hnaTobdi ufskrulsa siRrmesa,
naTeli mamisa da Zisa TanamnaTobi, moxued nugeSinismcemelad~ (Ath.63,
204v); `romeli iordanes naTlis Rebasa qristessa xilviTa miT
tredisaÁTa gardamoÃda, dRes oxriTa saSineliTa qariTa sastikiTa
elviTa cecxlebriTa movida~ (Ath.63: 202v-203r).
martviliis dResaswaulis sagaloblebSi suliwmida mravali
epiTetiTaa saxeldebuli _ suli cxovelsmyofeli, suli saxieri, suli
ganaxlebisa, suli sibrZnisa RvTisa, saRmrTo sikeTeTa uxvad momcemi,
magram yvelaze xSirad mas uwodeben nugeSinismcemel suls, rac
saxarebidan momdinareobs: `xolo raJams movides nugeSinis-mcemeli igi,
romeli me movavlino Tquenda mamisa Cemisa mier, suli WeSmaritebisaÁ,
124124124124
romeli mamisagan gamovals, man wamos CemTÂs~ (ioane, 16, 26); `dRes
mohfine, macxovar, suli nugeSinis-mcemeli ÃorcielTa kacTa zeda,
viTarca sTqu pirvel~ (Ath.63: 203v); `sulo saxiero da sulo nugeSinis-
mcemelo, saRmrToTa keTilTa uxuad momatyuebelo~ (Ath.63: 204r).
suliwmidisadmi sxvadasxva epiTetiT saxeldeba himnografiam bibliuri
tradiciidan isazrdova. Zveli aRTqmis mixedviT, suliwmidas ewodeba
`suli uflisaÁ~ (sibrZ. 1, 7), TÂT ufali (god. ier. 4, 40), suli sibrZnisa,
mecnierebisa, ganzraxvisa, Zlierebisa, gulisÃmis-yofisa, krZalulebisa,
SiSisa RmrTisa (esaia, II, 2); Semoqmedi, dambadebeli: `suli wmidaÁ ars,
romelman dambada me~ (iob. 33, 4), `sityÂTa uflisaÁTa cani daemtkicnes
da suliTa pirisa misisaÁTa yoveli Zali maTi~ (fs. 32, 6).
basili kesarielis swavlebiT, axal aRTqmaSi suliwmidas sxva
saxeldebebi gaaCnia: movlinebaÁ, mocemaÁ, ganyofaÁ, moniWebaÁ, STabervaÁ,
aRTqmaÁ, locvaÁ... `me var Tquen Soris, ityÂs ufali da suli Cemi
iyofebis Tquen zeda~ (ioane, 15, 26), `suliTa RmrTisaÁTa ganvasxam
eSmakTa~ (mT. 12, 28). Tu Zvel aRTqmaSi winaswarmetyvelebi ambobdnen: `amas
ityÂs ufali~, axal aRTqmaSi mociqulebi amboben: `amas ityÂs suli
wmidaÁ~.
himnografiaSi RvTis mesame hipostasi _ suliwmida, ZiriTadad,
kreacionizmis procesSi SemoqmedebiTi funqciiTaa warmoCenili.
martviliis dResaswaulSi ki aqcentirebulia misi, rogorc
nugeSinismcemlis funqcia: `sulo Seucavo, arseba daubadebelo, ukudavo,
RmerTo dambadebelo, mowyalebiT moxued mamisa nebiTa Zisa ÃsnilTa
nugeSinismcemelad sitkboebiT da wamebad WeSmaritsa qristes RmrTeebasa
da mxilebad soflisa coduaTaTÂs~ (minCxi: Ath.63, 208r).
pavle mociqulis swavlebiT, mamisa da Zis saqmeni suliwmidisagan
gancxaddeba: `vin uwyis kacisaÁ kacTaganman, garna sulmanve misman,
egreTve RmrTisaÁ vin uwyis, garna sulmanve RmrTisaman~ (I kor. 2, 11).
Teologiuri swavlebiT, adamiani suliwmidis WurWlad iwodeba, radgan
suliwmida yovel maTganSia davanebuli da adamianic suliTaa
Sefasebuli: `Tqven ara ÃorciTa xarT, aramed suliTa, rameTu suli
RmrTisaÁ ars Tquen Soris, ukueTu kula vismes suli RmrTisaÁ ara
aqundes, igi ara ars qristesi~ (rom. 8, 9). basili kesarieli Tavis
125125125125
homiliaSi ambobs, rom adamianebs RmrTis gangebas suliwmida
gamoucxadebs: `damkÂdrebaÁ RmrTisaÁ Cuen Soris sulisa mier iqmnebisa...
rameTu dabadebulTa gamocxadebaÁ uÃms cnobad saqmeTa RmrTisaTa, xolo
suli wmida gamogÂcxadebs Cuen~ (basili kesarielis... 1983: 163-165).
suliwmidis gardamosvlis Semdeg suliwmida damkvidrda qristes
mociqulebsa da qristianul eklesiaSi: `xolo odes movides suli igi
WeSmaritebisaÁ, giZRodes Tquen WeSmaritebasa yovelsa, rameTu ara
ityodis TaviT TÂsiT, aramed raodeni-ra esmes, ityodis da momavali igi
giTxras Tquen~ (ioane, 16, 13). ioane minCxic swored eklesiis dafuZnebaze
miuTiTebs: `wyalobiT moÃsenebulsa ersa warmarTTasa, romelTaTÂs
gardamoÃda TÂT Tavadi Ze RmrTisaÁ, dRes kualad mouvlina mowyalebiT
suli nugeSinismcemeli~ (Ath. 63: 216v); `gananaTlna dRes mociqulni
moslvaman sulisa wmidisaman, ganamtkicna da ganaZlierna warmarTTa
mimarT eniTa cecxlisaÁTa qadagebad gamouTqumelsa mas erTarsebisa
Zlierebisa~ (Ath. 63: 217r).
suliwmidis madliT aRivso saxli, sadac mociqulebi imyofebodnen. wm.
ioane oqropiris egzegezis mixedviT, saxli aq samyarod unda iqnas
gaazrebuli. qristes brwyinvale aRdgomidan ormocdameaTe da
amaRlebidan meaTe dRes suliwmidis madliT aRivso mTeli samyaro. Tu
manam mociqulebs (Zveli aRTqmis periodSi ki winaswarmetyvelebs)
urTierToba mxolod sakuTar xalxTan hqondaT, swored uflis nebiTa da
suliwmidis madliT mociqulebi mTel samyaros ekontaqtebian. `vis araÁ
ukÂrdes sakÂrvelebaÁ ese. mociqulni erTsityua iyvnes, xolo naTesavTa
maT mravalenaTa mecnierebiT esmoda sityuaÁ maTi da SiSi didi iyo
yovelTa zeda (minCxi, Ath.63: 217v). mociqulTa meoxebiT suliwmidis
madlis yovel xorcielze mofenas winaswarmetyvelebs ioveli (ioveli 2,
28; 14, 16-17; 14, 25-26; 15, 26; 16, 7-8; 16, 12-13...); ieremia (ier. 31, 33); ioane
naTlismcemeli (mT. 3, 11).
pavles epistoleTa mixedviT, suliwmidis gardamosvla dafaruli
saidumlos gancxadebas moaswavebs, romelic yoveli adamianis sulieri
naTliT ganmanaTlebelia. am Tvalsazriss vxvdebiT rogorc
himnografiaSi, ise homiletikaSic: `suli yolad wmidaÁ, erTarsi da
Tanamosaydre mamisa da ZisaÁ, naTeli sruli naTlisagan srulisa
126126126126
gamobrwyinvebuli, mamisagan da Zisa mier mocemuli, romeli-igi
gananaTlebs yovelsa kacsa, momavalsa soflad, RmrTeebisa ZaliTa
ZlieriTa~ (Ath. 63: 202v); `iyo naTeli WeSmariti, romeli gananaTlebs
yovelsa kacsa, momavalsa soflad, mamaÁ; iyo naTeli WeSmariti, romeli
gananaTlebs yovelsa kacsa, momavalsa soflad, ZÀ; iyo naTeli WeSmariti,
romeli gananaTlebs yovelsa kacsa, momavalsa soflad, suli wmidaÁ; da
nugeSinismcemeli iyo~ (basili kesarielis... 1983: 165).
rogorc aRvniSneT, am dResaswaulis sagaloblebis simboloTagan
yvelaze uxvad cecxlis simbolo gvxvdeba, rasac saxarebiseuli istoria
udevs safuZvlad.
wmida werilSi cecxli xSirad RvTis gamocxadebasTanaa
dakavSirebuli (mag. sinas mTaze), imaves vkiTxulobT me-17 fsalmunsa da
ambakumis galobaSi.
`cecxli _ aris erTi oTxTa kavSirTagani, subuqi da uzeaRmavlesi
sxvaTa, mwvelobiTa da ganmanaTlobiTi, mÃurvali da Ãmeli pirvelisa
dRisa dabadebuli Semoqmedisa mier~ (orbeliani 1993: 333).
sasuliero mwerlobaSi cecxli orsaxovani simbolikiTaa
warmodgenili. misi ambivalenturobis pirvelsaxe wmida werilia: `man
naTel-gces Tquen suliTa wmidiTa da cecxliTa~ (mT. 3, 11) // `warvediT
Cuengan, wyeulno, cecxlsa mas saukunesa, romeli ganmzadebul ars
eSmakisaTÂs da angelozTa misTaTÂs~ (mT. 25, 41).
Zveli aRTqmis epoqaSi cecxli RmrTisgan gardamodioda da msxverplad
gamzadebul tarigs wvavda. cecxli gardamoxda zeciT aRTqmis kidobnis
kurTxevisas da uflis brZanebiT, igi mudam Caumqrali unda yofiliyo.
wminda cecxli zogjer win uZRoda saomrad mimaval ers. ebraelebs
SabaTobiT cecxli ar unda aenToT TavianT sacxovrebelSi (gam. 35, 3).
sityva `cecxli~ xSirad gamoiyeneboda, rogorc metafora Zlieri
gansacdelis an didi danaklisis gamosaxatad. cecxlis bolo qmedeba
iqneba samyaros dasasruls: `xolo moiwios dRe igi uflisaÁ, viTarca
mparavi RamisaÁ, romelsa Sina cani mZafriad warÃden da wesni igi
daiwunen da dazulen da queyanaÁ da mas Sina saqmeni daiwunen (2pet. 3, 10);
`kacad-kacadisa igi saqme, viTarca-raÁ iyos, cecxlman gamoscados (1kor.
3, 13).
127127127127
Cauqrobel cecxlSi wviT gamoxataven jojoxeTSi codvilTa tanjvas
(gamocx. 14, 10; 20, 10).
magram cecxli wmida werilSi mxolod fizikuri saxiT ar gamoixateba;
umetesad sulieri TvalsazrisiTaa warmoCenili, ramac sasuliero
mwerlobaSi sxvadasxgvari formiT hpova asaxva. cecxlTanaa Sedarebuli
RvTisadmi mgznebare siyvaruli (qeba-qebaTa, 8, 6); adamianis mouTokavi ena
(igav. 16, 27; iak. 3, 5); RvTis sityva (ier. 23, 29) da, rac mTavaria, Tavad
ufali iwodeba cecxlad: `RmerTi Cueni cecxl ganmlevel ars~ (ebr. 12,
29). ufals cecxls uwodebs daviT mefsalmunec: `viTarca cvili raÁ
dadnis winaSe cecxlsa...~ (fs. 67, 2) _ rogorc cvili dneba cecxlis
simxurvaliT, aseve eSmakni _ qristes gamoCeniT, radganac macxovari
ganmdevnelia ukeTurebisa, rac saxarebis araerTi epizodiT dasturdeba.
`cecxli mis winaSe aRatydes da garemoÁs missa niavqari friad (fs. 49, 3)
_ am SemTxvevaSic cecxli aris sityva, saRmrTo moZRvrebis gamomxatveli,
romelic dawvavs ukeTurT da gananaTlebs qristes mimdevarT. 28-e
fsalmunis muxlis `Ãmaman uflisaman gankueTis ali cecxlisaÁ~,
ganmartebisas basili didi cecxlis raobas exeba da mis orsaxovan
bunebaSi gansaxovnebul naTlisa da bnelis Widilsac warmoaCens: `xma
uflisa kveTs bunebriv uwyvetobasa da erTianobas cecxlisa. Tumca,
kacobrivi gansjiT cecxli ganukveTeli da ganuyofeli Cans, magram
brZanebiT RmrTisa igi ganikveTeba da daiyofa. vfiqrob, rom cecxli,
gamzadebuli satanisa da misi angelozebis dasasjelad, uflis xmiT ise
ganikveTa, rom misTvis damaxasiaTebeli ori Tvisebidan, saxeldobr:
damwveli da manaTobeli Zalebidan, mrisxane da damsjeli maT ergebaT
wilad, romelTac dawva daimsaxures, xolo manaTobeli da brwyinvale _
sixaruliT aRsavseTaTvis Svebis mimniWeblad iqneba gankuTvnili.
amitomac xma uflisa, romelic cecxlis als gankveTs da gayofs,
saWiroa, raTa cecxlis nawili, romelic ar anaTebs, damsjelad iqces,
xolo romelic ar wvavs, gansasveneblad darCes~ (basili didi 2002: 88).
cecxlis raobas kirile ierusalimelic ganmartavs martviliisadmi
miZRvnil homiliaSi: `da eCuennes maT ganyofani enaTani viTarca cecxli
da daadgra TiToeulsa maTsa zeda, da aRivsnes yovelni suliTa wmidiTa.
cecxlisa eniTa miiRebdes, ara Semwuvelisa, aramed macxovarebisa mis
128128128128
cecxlisasa, romelman ekali codvisaÁ SewÂs da suli brwyinvale qmnis,
romeli-igi awca esreve moslvad ars Tquen zeda da eklovani igi codvaÁ
mogispos da ganlios~ (kirile ierusalimeli 1959: 187).
`israd gamoCndes lesulad, damamÃobelad sacTurisa mterisasa
yovlad-qebulni mociqulni, gamoÃurvebulni sulisa mier~ (Ath.63: 221r).
rogorc kirile ierusalimeli aRniSnavs, Tuki manam `motyinareÁ igi
maxÂli ayenebda samoTxed Seslvasa~, am dRes `cxorebisa mis cecxlisa
eniTa kualad ukmoago madli igi~ (kirile ierusalimeli 1959: 187). uflis
madlis mofenasa da sasufevelSi dabrunebas warmoaCens himnografic:
`dRes gamouTqumelad zraxvides wmidani mociqulni eniTa cecxlisaÁTa
sityuaTa madlisaTa, romliTa gÂÃsnes Cuen, warmarTTa krebulni,
tyueobisagan mterTa borotisa da keTilad msaxurebasa zeda saRmrTosa
daguamtkicnes~ (Ath. 63:220v-221r).
cecxli, rogorc RvTiuri naTlis simbolo, mosesTan Tu Seuwveli
mayvlovaniT warsdga, mociqulebze cecxlovani enebis saxiT gardamovida,
`romelman sinas Sjuli mosca RmrTisa mxilvelsa moses, aman sions
mociqulTa mouvlina suli wmidaÁ mamaTa CuenTa RmerTman da saxed
cecxlisa ganuxvna maT enani~ (Ath.63: 219v). Seuwvelad moedo maT da
aRavso RvTiuri niWiT, ris Sedegadac `utyu-iqmnes mravalmetyuelebani
igi brZenTani da aRityunes uswavlelni saRmrToTa maT sityuaTa,
viTarca miscemda maT suli wmidaÁ, asmendes yovelTa TÂTosaxeTa maT
enaTa~ (Ath.63: 217r). mociqulebze gardamosuli cecxlis enebis
Seuwvelobas kirile ierusalimeli ase ganmartavs: `ukueTu cecxli igi
sizrqesa mas uferulisa rkinisasa SeÃdis Sinagan da yovladve qmnis igi
cecxl, da cecxli igi iqmnis mÃurvale da Savi igi iqmnis mbrwyinvale,
ukueTu cecxli Ãorcieli Ãorcielsa mas rkinasa SeÃdis da esrÀT
sruliad brwyinvale iqmnis, Sen raÁsa gikÂrs, viTarmed suli wmidaÁ
Sevides Sinagansa sulsa~ (kirile ierusalimeli 1959: 186-187).
martviliis sagaloblebSi mociqulTa mier sxvadasxva enaze
ametyvelebacaa aqcentirebuli. es epizodi saqme mociqulTadanaa
cnobili. ioane minCxi saxeTa paralelizmiT erTmaneTTan akavSirebs
Zveli aRTqmidan babilonis godolis darRvevas, enebis aRrevas da axali
aRTqmidan mociqulTa sxvadasxva enebze ametyvelebas. Tu Zvel aRTqmaSi
129129129129
enebis aRreva erebis gaTiSvis safuZveli iyo, axal aRTqmaSi sxvadasxva
enaze ametyveleba samyaros gamTlianebis sawindari Seiqna. `Zali sulisaÁ
saRmrToÁ moiwia dRes maRliT, romelman Seurina enani pirvelTa maT
SekrebulTani, xolo dRes enaTa ganyofiTa aqa aswava cnobaÁ samebisaÁ
morwmuneTa~ (Ath. 63: 208v). ioane oqropiris egzegezis mixedviT, `odesme
enani RmrTisagan risxviTa ganiwvalnes ukeTurebisaTÂs kacTaÁsa, xolo
amas dResa Sina wyalobiTa da madliTa sulisa wmidisaÁTa moecnes
SewevnisaTÂs soflisa; maSin ganibnines, raÁTa moyuasman moyusisa TÂsisaÁ
nu isminos, aw moecnes, raÁTa isminon, iswaon da gulisÃma-yon... mas Jamsa
ganibnines enani godlisa misTÂs, romeli aReSÀnebodan borotad, da aqa
momecnes enani, raÁTa daemÃunen codvani, romelni aReSÀnebian sacTurad.
da gamovides enani Semdgomad enaTa, raÁTa Semoiyvannes igini saxlsa
cxorebisasa~ (ioane oqropiri 1959: 181).
martviliis dResaswaulis sagaloblebSi gvxvdeba, aseve, RvTismSoblis
simboloebi, zogadi epiTetebi, romlebic himnidan himnSi meordebian,
rogorc mxatvruli gamomsaxvelobis myari formebi. Cveni mizani iyo,
warmogveCina is specifikuri saxe-simboloebi, romlebic sulTmofenobis
dResaswaulisTvisaa damaxasiaTebeli; maTi wyaroebi, paralelebi
sasuliero mwerlobis sxva dargebTan da gamomsaxvelobiTi saSualebebi,
riTac adamianis gonebisaTvis miuwvdomeli, aTaswleulebis win
aRsrulebuli saRmrTo saidumlo himnografTa mier kidev erTxel
saCinovdeba ise, rom TiToeuli msmeneli misi Tanaziari xdeba da ioane
minCxTan erTad uRaRadebs suliwmidas: `sulo kacTmoyvareo, sulo
uxilavo da gamouTqumelo da mTavaro, meored viSveniT Sen mier da
gadidebT Sen. Seiwire sarwmunoebaÁ Cueni da mkÂdr-iqmen Cuen Tana
ganuSorebelad ukunisamde~ (Ath. 63: 218v).
$$$$7. 7. 7. 7. naTlisa da jvris naTlisa da jvris naTlisa da jvris naTlisa da jvris simbolur saxeTa transformaciasimbolur saxeTa transformaciasimbolur saxeTa transformaciasimbolur saxeTa transformacia
feriscvalebisa da jvarT feriscvalebisa da jvarT feriscvalebisa da jvarT feriscvalebisa da jvarTamaRlebis dResaswaulTa amaRlebis dResaswaulTa amaRlebis dResaswaulTa amaRlebis dResaswaulTa
sagaloblebis mixedviTsagaloblebis mixedviTsagaloblebis mixedviTsagaloblebis mixedviT
`dasabamad qmnna RmerTman caÁ da queyanaÁ. xolo queyanaÁ iyo uxilav
da ganumzadebel da bneli zeda ufskrulTa da suli RmrTisaÁ iqceoda
130130130130
zeda wyalTa. da Tqua RmerTman: iqmenin naTeli da iqmna naTeli~ (Sesaqme
1, 1-3). naTeli aris pirveli, rasac ufali qmnis qveynierebis dabadebis
pirvelsave dRes da rac, faqtobrivad, safuZvelia xiluli da uxilavi
samyarosi. Sesabamisad, naTeli wamyvani saxe-simboloa qristianuli
mwerlobisaTvis da gansakuTrebiT, himnografiisaTvis.
naTlis esTetikis safuZvlebi SeiZleba daiZebnos rogorc bibliaSi,
ise antikur literaturasa da qarTul miTosSi. samecniero literaturSi
naTlis raoba da esTetika srulad daamuSava da misi wyaroebic moiZia v.
nozaZem (nozaZe 1963).
r. siraZem mzisa da vazis simbolikis warmoCeniT aRniSna, rom
qristianobam gansaxovnebis Zveli formebi gamoiyena, rogorc arqetipi da
axal esTetikas Seurwya (siraZe 1987: 15). mkvlevaris mosazrebiT, naTlis
esTetika qarTuli saxismetyvelebisaTvis jer kidev warmarTuli
kulturidanaa damaxasiaTebeli, SemdgomSi ki misi amgvari aRqma
qristianul gagebas Seerwya: `warmarTul warmodgenas – yurZnis
marcvalSi mze ixedebao _ cvlis qristianuli simbolika: `me var venaxi
da mamaÁ Cemi moqmed ars~ (siraZe 1987: 15).
sainteresod aqvs axsnili axalgazrda mkvlevars, T. biganiSvils
naTlis transformireba ramdenime formaSi: `naTeli, rogorc poeturi
saxe, transformirebulia vazis, Rvinis, sisxlisa da puris formebSi:
zecidan gardamosuli manana aris simbolo qristes xorcisa, romlis
xiluli saxec liturgiaze aris puri. qristes sisxli, romelic Rvinis
saxiTaa warmodgenili, aris naTeli, romelic mzis saxiTaa vazSi
CaRvrili da qriste ki venaxia, xolo mama `moqmedi ars~ (biganiSvili
2005: 35).
naTeli ara mxolod wamyvani saxe-simboloa qristianul azrovnebaSi,
aramed is, imavdroulad, warmoadgens simboloTa jaWvs, anu, xsnis sxva
saxe-simboloebsac. Zvel aRTqmaSi, bibliuri kosmogoniis mixedviT,
naTeli xiluli da uxilavi samyaros materialur safuZvelTanaa
gaigivebuli, axal aRTqmaSi ki _ RmerTTan, rac ioanes saxarebaSia
gancxadebuli: `mis Tana cxorebaÁ iyo da cxorebaÁ igi iyo naTel kacTa.
da naTeli igi bnelsa Sina Cans, da bneli igi mas ver ewia~ (in. 1, 4-5); `me
var naTeli soflisaÁ, romeli Semomidges me, ara vidodis bnelsa, aramed
131131131131
aqundes naTeli cxorebisaÁ~ (in. 8, 12); `mcired Jam naTeli Tquen Tana
ars. vidodeT, vidre naTeli gaqusRa, raÁTa ara gewios Tquen bneli,
rameTu romeli valn bnelsa, ara uwyin, vidre valn. vidre naTeli gaqus,
grwmenin naTeli, raÁTa Ze naTlis iyvneT~ (in. 12, 35-36).
dogmatur RvTismetyvelebaSic RmerTi saxeldebulia, rogorc naTeli,
rasac mrwamsis simbolos meore muxlSi vxvdebiT: `naTeli naTlisagan da
RmerTi WeSmariti RmrTisagan WeSmaritisa, Sobili da ara qmnili
erTarsi mamisa, romlisagan yoveli Seiqmna~. es bunebrivicaa, radgan
dogmaturi RvTismetyveleba wmida werils efuZneba, iseve, rogorc
himnografia. amis erT-erTi, gansakuTrebulad momxibvleli nimuSi ioane
minCxTan SegviZlia davimowmoT: `RmerTi zeciT queyanad moxued da kacni
zecad aRiyvanen, naTeli xar dauRamebeli, TÂTmnaTobi naTlisagan mamisa
gamosruli, suliT wmidiTurT Tana didebuli, Seurevneli da
ganuyofeli, RmerTi mxoloÁ, keTilismyofeli SenTa dabadebulTaÁ,
romelnica gakurTxeven aw da ukunisamde~ (minCxi 1987: 326). bibliuri
saxismetyvelebiT xom RmerTi aris maradiuli, uJamo, dauRamebeli,
miuaCrdilebeli naTeli, romelmac Seqmna xiluli naTeli. bibliis
arqetipuli mocemuloba ki himnografiaSi sxvadasxva formis paradigmul
monacemad transformirdeba.
naTlis simbolikis dominanturoba himnografiaSic SeimCneva,
gansakuTrebiT ki macxovris feriscvalebis dResaswaulisadmi miZRvnil
sagaloblebSi, radgan Taboris mTaze feriscvalebisas ieso qriste
mowafeebis winaSe naTliT Semosili warsdga: `da Semdgomad equsisa
dRisa wariyvanna iesu petre da iakob da iovane, ZmaÁ misi, da aRiyvanna
igini mTasa maRalsa TÂsagan. da icvala maT winaSe sxuad ferad, da
gabrwyinda piri misi, viTarca mze, xolo samoseli misi iqmna spetak,
viTarca naTeli~ (mT. 17, 1-2).
n. sulavam nikoloz gulaberisZis `galobani suetisa cxovelisanis~
analizisas (romelsac naTlis simboluri warmosaxviT gamorCeul
Txzulebad miiCnevs) gamokveTa naTlis simbolikis zogadi aspeqtebi: `1.
samyaros Seqmnamde arsebobda dausabamo, usawyiso, uJamo, Seuqmneli,
daubadebeli, uxilavi, maradiuli naTeli, rac `naTelis~ sulier aspeqts
gulisxmobs. igi RmerTis simboluri saxelia; 2. bibliuri kosmogoniis
132132132132
mixedviT, xiluli naTeli Seiqmna kreaciis meoTxe dRes, romlis wyarod
uJamo, daubadebeli naTelia miCneuli. esaa fizikurad arsebuli naTeli,
`naTelis~ fizikuri aspeqti; 3. qristes movlineba, Ze RmerTos
ganxorcieleba saRvTismetyvelo literaturaSi `naTelis~ `naTlisagan~
warmoSobaa, ramac `naTelis~ Ze RmerTis hipostasur saxelad miCnevis
safuZveli Seqmna; 4. Teologiur-filosofiur TxzulebebSi,
patristikul-hagiografiul da himnografiul mwerlobaSi naTelma
simbolurTan erTad alegoriuli datvirTvac miiRo da `naTeli~
keTilis sawyisad iqna aRiarebuli, bneli ki _ borotebisa; 5. gvian
SuasaukuneebSi naTels daekisra esTetikuri funqciac, radgan igi
adamianis silamazisa da Sinagani bunebis gamoxatvis simbolod daisaxa~
(sulava 2003: 63-64).
Taboris mTaze macxovris naTels TvaliT uxilavsa da gonebiT
miuwvdomels uwodebs ioane minCxi feriscvalebisadmi miZRvnil kanonSi:
`TualiT uxilavi naTeli da sasmenelTa usmeneli, romeli gonebasa
kacTasa araÁ mouÃda viTarmca vin gamoTqua WeSmaritad? ese naTeli dRes
gamoecxada sayuarelTa maT TÂsTa mowafeTa~ (minCxi 1987: 324).
Teologiuri swavlebiT, naTeli, romliTac ixilveboda gankacebuli
macxovari mociqulTa winaSe, mas im dros ar miuRia, ufalma Tavisi
RvTaebrioba gamoucxada mowafeebs: `feriscvalebisas man gamoacxada ara
sxva romelime naTeli, aramed mxolod is, romelic dafaruli hqonda
xorciel kretsabmels miRma. es naTeli saRmrTo bunebisaa _
xelTuqmneli, RvTiuri. msgavsad amisa, RvTismetyvel mamaTa swavlebiT,
ieso qristem feri icvala mTaze ise, rom araferi miuRia da arafer
axalSi, rac manamde ar hqonia, ar gardasaxula. Tavis mowafeebs uCvena
mxolod is, rac ukve gaaCnda~ (palama 1990: 3); `Taboris mTaze mowafeebis
mier danaxuli naTeli... ar iyo qmnili meteorologiuri fenomeni, Tavisi
bunebiT adamianur azrovnebaze dabali. es iyo naTeli, Tanaarsebuli
RvTisa Tavisi bunebiT: maradiuli, dausabamo, uJamo da usivrco, qmnili
yofierebis miRma arsebuli. ZvelaRTqmiseul TeofaniebSi igi cxaddeba
rogorc dideba RvTisa, qmnilTaTvis saSineli da dauTmeneli... araviTari
cvlileba ar momxdara RmerTkacSi Taboris mTaze, mxolod
133133133133
mociqulTaTvis es iyo droisa da sivrcis sazRvrebis iqiT gasvla,
maradiul realobaTa aRqma~ (loski 1986: 35).
amasve vxvdebiT sagaloblebSic: `equsisa dRisa Semdgomad aRiyvanna
mTasa zeda maRalsa petrÀ da iakob da iovane qristeman, raÁTa uCuenos
maT bunebiTi igi naTeli da didebaÁ miuwdomeli~ (minCxi 1987: 322); `vin
araÁ SeZrwundes gonebiTa saSinelsa mas sakÂrvelsa saswaulsa, rameTu
RmerTi RmrTeebisa bunebiTa, naTliTa usxeuloÁTa queyanasa gamoCnda da
mowyalebiT araÁ Sewuna dabadebulni~ (minCxi 1987: 323); `gamohbrwyindi
mTasa zeda Taborsa naTeli WeSmariti saSinelebiTa RmrTeebisa
SenisaÁTa Soris mociqulTa~ (uZvelesi... 1980: 261).
wmida mamaTa swavlebiT, macxovarma Taboris mTaze feriscvalebisas
miRebuli naTliT adamianis ganaxlebuli buneba moaswava, rasac uZveles
iadgarSi daculi feriscvalebis sagalobelSic vxvdebiT: `dRes ixareben
yovelni kideni queyanisani da galoben Zeni kacTani, rameTu Semoqmedman
yovelTaman RmrTeebisa xati icvala da mociqulTa uCuena naTeli mermisa
cxorebisaÁ~ (uZvelesi... 1980: 261).
ioane bolneli feriscvalebis homiliaSi yuradRebas amaxvilebs
naTlis mzesTan Sedarebaze da xsnis, rom mzis brwyinvalebaze
aRmatebuli kacTa gonebisaTvis ar arsebobs da amitom Seadares
maxareblebma Taboris naTeli mzes: `raÁsaTÂs-me, anu viTar-me? (rameTu)
gamobrwyinda piri misi viTarca mzÀ, rameTu RmrTeebaÁ ubrwyinvales ars
mzisTualisa da umÃurvales alsa mas cecxlisasa. aramed esoden
SeuZles gamoTqumad wmidaTa mociqulTa da uwyebad Cuenda, rameTu
queyanasa zeda arRaraÁ viciT ubrwyinvales mzisa~ (ioane bolneli 1999:
248). ioane minCxi simarTlis mzes uwodebs Taboris mTaze naTliT
Semosil macxovars: `mTasa zeda Taborsa dRes aRÃda simarTlisa mzÀ da
naTeli mzisa amis dambadebeli, bunebiT RmrTeebr mnaTobi, angelosTagan
xilvad SeuZlebeli mbrwyinvalebaÁ, xati da didebaÁ samaradisoÁ,
CuenTÂs mÃsnelad gankacebuli~ (minCxi 1987: 324).
Taboris naTeli TovlTanacaa Sedarebuli: `da samoseli misi iqmna
brwyinvale da spetak, viTarca Tovli~ (mrk. 9, 3). Tovlis sispetakesac
imave mizeziT xsnis ioane bolneli: `da samoseli misi iqmna, viTarca
[Tovli da viTarca] naTeli. ubrwyinvales naTlisa elvisa da Tovlis
134134134134
uspetakes araÁve viciT, arca gÂnaxavs queyanasa [zeda], amisTÂs esTen
guauwyes wmidaTa mociqulTa~ (ioane bolneli 1999: 248). Tovlisebr
sispetake, TeTri _ esaa zeciuri feri, adamianis gonebisaTvis
miuwvdomeli RvTiuri sispetakis materialurad ganWvreta.
caTa mobaZavs uwodebs ioane oqropiri Taboris mTas: `dRes Tabori
caTa mobaZav iqmnebis, rameTu hxedavs didebasa Semoqmedisa TÂsisasa,
Seimkvebis RrubliTa naTlisaÁTa da ixarebs ÃmiTa mamisaÁTa~ (ioane
oqropiri 1959: 191), rasac sagalobelSic vxvdebiT: `pirvel juarcmisa
Senisa, ufalo, mTaÁ, caTa mobaZavi, Rrublisa talavriTa savse iyo~
(uZvelesi... 1980: 265).
naTlis RrubliTYSemkoba saxarebidan momdinarea: `aha, esera Rrubeli
naTlisaÁ agrilobda maT~ (mT. 17, 5), romelic Semdeg sxvadasxva
mxatvruli saxeebiT sagaloblebSic gvxvdeba: `talavar eqmna Rrubeli
naTliTa Semosili sicxesa mas mzisa naTlisa cxovelisasa, sanatrelTa
mociqulTa da agrilobda, xolo zeciT ÃmaÁ saSineli esma maT: `ege ars
ZÀ Cemi Tanaswori da JamTa uwinares Sobili~ (minCxi 1987: 324); `raJams
feri icvalÀ, qriste, gamohbrwyindi naTliTa miT usxeuloÁTa,
SeZrwundes mociqulni zarisa misgan saSinelisa, rameTu Seswuvida maT
cecxli igi RmrTeebisaÁ, xolo Sen RrubliTa miT naTlisaÁTa daifaren,
saxier~ (minCxi 1987: 323); `talavar geqmna Sen, qriste, Rrubeli naTlisaÁ,
raJams ÃmaÁ isma zeciT mamisa mier da Tqua: ege ars ZeÁ Cemi sayuareli,
magisi ismineT~ (uZvelesi... 1980: 264).
saxarebis Tanaxmad, Taboris mTaze mowafeebma macxovarTan erTad mose
da elia ixiles: `da aha eCuennes maT mose da elia mis Tana da Tana-
zraxvides. miugo petre da hrqua iesus: ufalo, keTil ars Cuenda aqa
yofaÁ. da, Tu gnebavs, vqmneT aq sam talavar: erTi Senda da erTi mosesa
da erTi eliaÁsa~ (mT. 17, 3-4). ioane oqropiri feriscvalebis sakiTxavSi
petre mociqulis mier naxseneb sam talavarsa da naTlis Rrubels
qristes eklesiis simbolod warmoaCens: `samiTa miT saxeliTa sacnaursa
mas talavarsa aRaSÀnebda, romel ars samociquloÁ kaTolike eklesiaÁ,
romelsa Sina samebaÁ iqadagebis. daRacaTu man sami Tqua, aramed
Rrubeli igi erTobasve aCuenebs _ eklesiasa WeSmaritebisasa, rameTu ara
umecar iyo saidumloÁsa mis, viTarca igi ara kacobrivman sibrZneman
135135135135
aswava mas Tqumad, viTarmed: Sen xar qriste, ZÀ RmrTisa cxovelisaÁ,
aramed mamaman caTaman, viTarca Tavadi ufali ewamebis~ (ioane oqropiri
1959: 195). saxarebis Tanaxmad xom kacobriobis marTali nawili naTlis
simbolos qveS (romelic Tavad ufalia) gaerTiandeba: `maSin marTalni
gamobrwyindnen, viTarca mze, sasufevelsa mamisa maTisasa~ (mT. 13, 43).
mosesa da elias saxeebis warmosaCenad saxeTa paralelizms mimarTaven
himnografebi _ sinasa da Taboris mTebi; cecxlovani etliT zeatacebuli
da feriscvalebisas naTliT mosili elia: `Soris ersa israÀlTasa
adida RmerTman monaÁ TÂsi mosÀ da ubrZana mas saqmed kidobani
SjulisaÁ ZelTagan ulpolvelTa, romelsa Sina daisxnes ficarni
RmrTiv dawerilni, xolo dRes ubrZana aRdgomaÁ mkudreTiT da kualad
mxilvel iyo ganWeSmaritebulsa didebasa mas TÂssa~ (minCxi 1987: 325);
`mayulovansa mas eCuena raÁ ufali moses Sjulisa momcemelsa, da aqa
mTasa zeda Taborsa xati uxilavi didebisa RmrTeebisaÁ uCuena
mociqulTa mbrwyinvalebiTa~ (Tueni: H-2337, 1178r); `romeli ucxoÁTa
etliTa haerTa Sina aRtacebuli qmna saRmrToÁTa brZanebiTa _ elia
Tezbiteli, ese aw uxilavad wamisyofiTa qriste sakÂrvelmoqmedebisaÁTa
meyseulad zeciT moiwoda dRes da aRiarebda RmerTad gankacebulad da
meufed saukunod~ (minCxi 1987: 325).
mosesa da elias saxiT Zveli da axali aRTqmis movlenebs erTmaneTTan
akavSirebs ioane oqropiric: `Ä sakÂrveli da miuwdomeli xilvaÁ, romeli
ixiles winawarmetyuelTa amaT da mociqulTa mTasa Taborsa ufroÁs
mTisa sinaÁsa! rameTu mun ali igi cecxlisaÁ, xolo aqa naTeli
RmrTeebisaÁ; mun mayuali, xolo aqa Rrubeli; mun mose SeSinebuli,
xolo aqa TanamdgomarÀ da zraxvis ziari; mun monaÁ didebuli, xolo aqa
ufali didebisaÁ; mun saxÀ, xolo aqa WeSmariti; arRara Sjuli mosÀsgan,
aramed madli da WeSmaritebaÁ iesu qristÀs mier daemtkicebis~ (ioane
oqropiri 1959: 194).
grigol palamas swavlebiT, swored RvTiurma naTelma Seacnobina
mociqulebs mose da elia: `mose da elia, gansakuTrebiT pirveli,
romelic aSkarad suliTa da ara xorciT imyofeboda iq, rogori
grZnobadi sinaTlis meSveobiT SeiZleboda yofiliyvnen ganaTlebulni,
xilulni da Seucnobelni?.. mociqulebi ver SeZlebdnen RvTiuri naTlis
136136136136
idumali Zalebis gareSe ecnoT isini, vinc arasdros enaxaT. es man
(naTelma) ganaxvna maTi gonebis Tvalni~ (palama 1990: 3).
himnografebi Taboris naTels uwodeben maradiul, waruval, Seuxebel
naTels, Tavad qristes ki dauRamebel, TÂTmnaTob naTels, simarTlis
mzes, rac saRmrTo swavlebas efuZneba. ioane damaskeli amgvari
saxismetyvelebiT asaxavs `sampirovan RmrTaebas~: `yovlad saxieri,
samgzis naTeli, samgzis mziani, samgzis brwyinvale. mama _ naTelia, Ze _
naTelia, suliwmida _ naTelia~ (damaskeli 2000: 156).
rogorc vxedavT, naTeli, rogorc poeturi da tropuli saxe, wamyvania
qristianul mwerlobaSi. feriscvalebisadmi miZRvnil sagaloblebSi
saxarebiseuli detalebi TiTqos ufro mkafiodaa SenarCunebuli, risi
safuZveli maTi erTgvari saxismetyvelebiTi gaazrebaa, romelic naTlis
tropikazea agebuli.
sasuliero mwerlobis kidev erTi gamorCeuli saxe-simboloa jvari _
qristianuli samyaros erT-erTi udidesi siwminde, cxovelsmyofeli Zeli,
romelzedac mimsWvaluli iyo macxovari (mT. 27, 27-37; mark. 15, 21-26; lk.
23, 26-68; in. 19, 16-20) da swored macxovarma SesZina mas simboluroba.
qristes jvari macxovris gardamoxsnis Semdeg 300 wlis ganmavlobaSi
dafaruli iyo morwmuneTaTvis. 326 wels, konstantine didis mefobis
dros, elene dedofalma saswaulebrivad ipova igi golgoTaze. xalxi
miawyda uflis jvars samTxvevad. ierusalimis patriarqma makarim jvari
maRlobze aRmarTa, raTa yvelas SeZleboda misi xilva.
macxovris jvari 614 wlamde iyo ierusalimSi. Semdeg sparseTis mefem
xosrom daipyro, gaZarcva ierusalimi da aRdgomis taZridan jvaric
gaitaca. 628 wels, rodesac herakle imperatorma zavi dado sparseTis
mefesTan, jvari ierusalimSi daabrunes. imperatorma gaixada samefo
Sesamoseli da ubralo tansacmliT, fexSiSvelma miitana jvari aRdgomis
taZramde. am dRidan 14 seqtembers (Zv. st.) ganwesda msoflio
dResaswauli jvris amaRlebisa _ amaRlebaÁ patiosnisa da
cxovelsmyofelisa juarisaÁ.
jvris simbolo umTavresia jvarTamaRlebis sagaloblebSi, amitomac
yuradReba mxolod misi saxismetyvelebiTi gaazrebisken mivmarTeT.
137137137137
dogmaturi RvTismetyvelebiT jvari erT-erTi udidesi siwmindea
qristianuli samyarosaTvis. ioane damaskeli `marTlmadideblobis
zedmiwevniT gadmocemaSi~ pirdapir miuTiTebs amaze: `yvelaze ufro
sakvirvelia misi [qristes] patiosani jvari, radgan sxva arafris mier ar
Semusrvila sikvdili, ar gauqmebula winamamis Secodeba, ar wartyvenila
jojoxeTi, ar moniWebula aRdgoma, ar mogvcemia Zala imisa, rom
ugulvebelyo... TviT sikvdilic~ (damaskeli 2000: 430).
jvari da jvarze gakvra macxovris jvarcmamde arsebobda, magram
qristes jvarcmam mas Rrma suliereba SesZina, radgan misi meoxebiT
moxda `Zueli kacis~ gardasaxva `axal kacad~ da amiT kacobriobis
ganRmrTobis safuZveli Seiqna.
jvars, kerZod ki jvarcmis jvars, arapirdapiri winasaxe sakmaod
mravlad aqvs Zvel aRTqmaSi, razec wmida mamebic miuTiTeben da rasac
uxvad vxvdebiT sagaloblebSic. `xisa mier adam SecTomili ganvarda
samoTxiT, xisa mier juariTa avazaki Sevida samoTxed~ (giorgi
mTawmindelis... 2007: 217); `vRaRadebT Sendami, qriste, romelman
Zelisamieri igi dacemaÁ _ mamisa Cuenisa Tananadebi igi codvaÁ,
patiosniTa juariTa SeniTa ganaqarve da morwmuneTa moaniWe aRdgomaÁ~
(uZvelesi... 1980: 298). jvars solomon mefec moixsenebs: `kurTxeulia Zeli,
romliTac samarTlianoba moxda~ (sibrZne solomonisa 14, 7). ioane
damaskeli cxovrebis xes jvris simbolod miiCnevs: `patiosani jvari
winagamosaxa cxovrebis xem, RvTis mier danergilma samoTxeSi. es imitom,
rom radgan xisgan iyo sikvdili, xis mierve unda moniWebuliyo
sicocxle da aRdgoma~ (damaskeli 2000: 432).
wmida Teodore studieli jvris, anu sicocxlis xis, winasaxed
miiCnevs noes kidobans (romelic xisgan iyo damzadebuli da romlis
meSveobiTac kacobrioba gadarCa); aaronis kverTxis ayvavebas.
wmida mamaTa swavlebiT, jvris winasaxea, aseve, moses mier xelebis
gawvdena, rodesac dadga mze da ris Sedegadac ebraelebma SeZles
amalekebis damarcxeba, rac sagaloblebSic aqcentirebulia: `mose
gamogsaxa Sen, Ãelni raÁ zecad ganipyrna da dasca amaleki, patiosano
juaro~ (giorgi mTawmidelis...2007: 218); `aRimaRlna odesme Ãelni TÂT man
Tavadmanca mose saxed juarcmulisa qristessa da gamomsaxvelad
138138138138
amaRlebulisa amis juarisa. `dadegin mze gabaonso da mTovare
mTxreblebsa missa~, _ amas ilocavs iso momwyuedeli amalekisaÁ, ara
xolo dRisa mis juarcumisa winamomaswavebelad, romelsa Sina bnel
iqmna queyanaÁ mifarviTa mnaTobTaÁTa, arca raÁT mis oden dRisa
saswauliTa sarwmuno-yos mklavi RmrTisaÁ aRmaRlebuli mterTa zeda,
aramed raÁTa juarisa amaRlebaÁca wina-moaswavos da mas zeda aRslvaÁ
mzisa simarTlisaÁ wina-gamosaxos~ (andrea kreteli 1986: 319).
jvars gulisxmobda daviT winaswarmetyveli fsalmunis Semdeg muxlSi:
`aRamaRlebdiT ufalsa RmerTsa Cuensa da Tayuanis-eciT kuarcxbeksa
misTasa, rameTu wmida ars~ (fs. 98, 5) // `dRes ÃmaÁ didebulisa
RmrTismetyuelisa daviT mgalobelisaÁ srul-hyav, macxovar, rameTu
ferÃTa SenTa kuarcxlbeksa ferÃTasa SiSiT Tayuanis-vscemT~ (giorgi
mTawmidelis... 2007: 221).
jvris winasaxea, aseve, iakobis mier iosebis Svilebis kurTxeva,
rodesac umrwemess daasxa xeli (Sesaqme 48, 14-15). `winaÁswar gamosaxa
mamamTavarman, didebulman iakob saxe juarisa SenisaÁ, qriste RmerTo,
raJams ZiswulTa TÂsTa akurTxevda da Tavsa zeda maTsa SecvalebiT
daasxna man Ãelni~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 222); // `amis juarisa
moswavebad mamamTavarman iakob SecvalebiT odesme daasxna Ãelni
ZiswulTa igavis wina gamosaxviTa~ (andrea kreteli 1986: 314).
jvris simbolod miiCneven wmida mamebi moses mier rkinis gvelis
amaRlebas, mis kverTxs, romliTac mewamuli zRva da klde ganapo; elias
mier xaleniT iordanis gapobas; cecxlisa da Rrublis svetebs,
romlebic dRisiT da RamiT uZRoda egviptidan gamosul ebraelTa ers,
isaaks, romelic Sesawirad gamzadebuli SeSaze jvris saxed daawvina
abraamma. am swavlebas uxvad vxvdebiT rogorc sagaloblebSi, ise
homiliebSi: `saxed patiosnisa juarisa Senisa, qriste, aqunda kuerTxi igi
moseÁsi eguiptes, romliTa iÃsna israeli monebisagan mterisa. xolo aqa
qristeman, RmerTman Cuenman, juariTa Semusra simtkiceÁ sikudilisaÁ~
(uZvelesi... 1980: 307); `juari qadaga mose kuerTxisa cemiTa, raJams ganapo
mewamuli gansavalad israelTa, xolo Serwyumasa missa faraoÁs etlTa
zeda gamoisaxvoda Zlieri saWurveli~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 232).
`saWurveli uZleveli~ jvris epiTetia, romelic TiTqmis yvelaze meti
139139139139
sixSiriT gvxvdeba jvarTamaRlebis sagaloblebSi. `sakurnebelad mose
ganwirulTa maTTÂs aRamaRla Zelsa zeda sasoebaÁ kbenilTaÁ maT, raJams
saxe juarisaÁ mospolviT guelsa mas momsrvelsa uwyalod gueli igi
rvalisaÁ juarcumiT Zelsa zeda~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 233);
`rvalisa igi gueli aRamaRla, ara raÁTa adidos, aramed raÁTa ganaqiqos
da gesli spilenZisaÁ geslsa siborotisasa wina-ganawyos, viTarca Tana
SetyuebiT saCuenebelad borotTa urTierTas mozavebisa. amaRlda ukue
gueli igi rvalisaÁ, ara viTarca gamomsaxveli anu viTarca saxe
juarisaÁ, aramed viTarca winaaRmdgomi saxisaÁ anu saxismetyuelebiT
mopovnebuli saxismetyuelisaÁ~ (andrea kreteli 1986: 319); `RmerTman Tqua:
wyeul iyavn gueli yovelTa Soris mÃecTa da quewarmavalTa! egreTve
wyevad Seracxil iyo juarica, romelman yovelni wyevani uCino-yvna,
xolo TÂT ara daadgra wyevad, aramed viTar-igi pirvel guel qmnili
kuerTxi kualad kuerTx iqmna, egreTve juari wyevisagan kuerTx iqmna
misayrdnobelad da gansamtkiceblad erisa RmrTisa mis zeda tÂrTviTa
sibrZnisa da Zalisa RmrTisaÁTa~ (damaskeli 1986: 202).
`sawamebelad juarisa odesme kuerTxi gamoCnda, raJams nayofman misman
aRayuavilna pativi mRdelisa da eklesiisaÁ da berwyofilman gamoiRo
simtkice da siqaduli~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 233) _ aaronis
kverTxis ganedleba Rrma da mravalmxrivi sulierebiT gamoirCeva.
sulier winamZRrad misi arCeviT gamoxatulia uflis rCeuli eris
sulierebaze zrunva, xolo kverTxis ganedleba simboluri
TvalsazrisiT macxovris movlinebasa da mis jvarcmaze mianiSnebs.
`simtkice kldisaÁ kuerTxisa mis SexebiTa ganiRo da aRmoucena wyali
ersa urCsa da moaswava saxe eklesiisaÁ, Zelisa mier ganaxldebis da
mtkiced ganZlierdebis~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 233); `wyaroni igi
mwareni udabnos mose moaqcina ZeliTa da miT moaswava warmarTTa
juarTa moqcevaÁ sarwmunoebad~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 234); `juaris
saxedca aRavsebda isaakca SeSasa msxuerplisasa amRebeli da mamisa
daklvad missa mimavalisa uSiSad Sedgomili... juarisa saxe aqunda amasve
moses kuerTxsa, raJams mewamulisa ufskrulTa wyalni SeyivnebiT
mimoganyvna imier da amier TÂssa da erisa. juaris saxe aqunda suetsa
cecxlisa da Rrublisa, romliTa uZRoda RmerTi udabnosa zeda
140140140140
SecTomilsa israelsa ltolvilsa... juaris saxesa aRavsebda kuerTxi ege
udabnos kldis mcemeli da mdinarisa midgomiT mSobel mqmneli~ (andrea
kreteli 1986: 314).
jvari da jvarcma Tavadaa udidesi saswauli. amitom himnografebi
jvars mravali epiTetiT amkoben: qristeaneTa Sesavedrebeli, Semwe da
simtkice; niWTa momatyuebeli; samoTxis kari; eklesiis zRude; saWurveli
yovlad Zlieri; eSmakTa warmdevneli; kuerTxi simtkicisaÁ; mowameTa
gvirgvini; saRmrTo kibe, romliTac adamiani amaRlda zecad; fari
saRmrToÁ...
grigol noselis swavlebiT, qristes jvarcmiT simbolurad gamoixata
misi macxovarebis universalizmi: yvela qmnileba zecaSi, qveyanasa da
qvesknelSi (rasac gamoxatavs jvris oTxi kide) qristes macxovarebiT
gaerTianda (noseli 2008: 11). vinaidan jvari sivrculad erTdrouladaa
horizontalur-vertikaluri, xolo drois TvalsazrisiT _
maradiulobaze orientirebuli, is droisa da sivrcis erTianobisa da
unoversalurobis gamomxatvelia. saRvTismetyvelo swavlebiT, jvris
horizontaluri mimarTulebebi adamianTa Soris ganfenil siyvaruls
gamoxatavs, xolo vertikaluri _ adamianis miwasTan kavSirs da sulis
zecisken swrafvas. jvris oTxi monakveTi samyaros oTxi kuTxis
ganmasaxirebelia. jvris Sekvris adgiliT ki moazrebulia adamianis
RvTaebrivi da fizikuri sawyisebis erTianoba. jvarcmis misteriis
amgvari simboluroba da universalizmi sagaloblebSic aisaxa: `Ä,
saswauli sakÂrvelTaÁ, rameTu caTa sworavs sivrce da sigrZe juarisaÁ,
romeli RmrTisa madliTa ganswmends yovelTa~ (giorgi mTawmidelis...
2007: 220).
jvarTamaRlebis sagaloblebSi uxvad gvxvdeba naTlis tropuli
saxeebi, romelic ZiriTadad miemarTeba qristesa da jvars: `naTlisa
gamoCinebasa wesni uzeSTaes gankrTomiT qebasa Seswirven~... `naTeli
moivline, qriste, soflad~... `romelman gamoabrwyine naTeli da
gananaTle ciskari da gamoabrwyine dRÀ~... `RmrTiv-Suenieri, ufroÁs
mzisTualisa naTeli, cxovelsmyofeli patiosani juari aRmoguiceÁnda
queyaniT morwmuneTa saZlevelad mterisaTuis~... `juarman Senman, qriste,
gananaTlna Senni eklesiani, romeli gamoabrwyine queyanasa zeda naTliTa
141141141141
zecisaÁTa, ubrwyinvaleÁs mzisTualisa, rameTu dRes aRemarTa Zeli
juarisaÁ, daeca mteri~ (uZvelesi... 1980: 299,304, 308, 311); `dRes
gamogÂbrwyinda Cuen elvare ufroÁs mzisTualisa juari Seni, qriste
RmerTo~... `dRes mogueswava naTliTa Semosili juari, queyanad
amaRlebuli~... `ganbrwyinda juari Seni, macxovar, caTa Sina da amxila
mterTa urwmunoebaÁ igi maTi~... `naTelsa mas Sina saRmrTosa myof xar,
patiosano juaro qristeso, gananaTlen, wmida-yven romelni amaRlebasa
Sensa SiSiT Tayuanis-scemen~... (giorgi mTawmidelis... 2007: 216, 220, 221,
229). jvris meoxebiT daiZlia sikvdili da adamiani dabrunda pirvandel
wiaRSi, saRmrTo naTelSi. amitomac aris jvarTamaRlebis sagaloblebi
naTlis tropikis ase uxvad Semcveli.
wm. ioane oqropiri saxeTa paralelizmiT akavSirebs movlenebs
jvarcmamde da jvarcmis Semdeg: `raÁ iyo pirvel juarisa, anu Semdgomad
juarisa... pirvel juarisa eSmaki Tayuanis-icemeboda, xolo aw juarisa
qadagebiTa eSmaki daiTrgunvis da yovelni Zalni misni ivltian... arRa
iqadageboda juari da sikudilisa mier Sepyrobil viyveniT. xolo aw
juarisa qadagebiTa sikudilsa viTarca araarsa Seuracx-vhyofT da
saukunoÁsa cxorebisa surviel varT. arRa iyo qadagebaÁ juarisaÁ da
ucxo viyveniT samoTxisagan, xolo aw juari raÁ gamoCnda, myis samoTxisa
Rirs-yo avazaki~ (ioane oqropiri 1986: 323).
jvris meoxebiT amaRlda adamiani uflamde, ganeRo sasufevlis
daxSuli kari. amitomac aris jvari naTelTan erTad wamyvani saxe-
simbolo sasuliero mwerlobaSi.
$$$$8888. . . . RvTismSoblRvTismSoblRvTismSoblRvTismSoblisisisis saxe saxe saxe saxe----simboloebi saRvTo werilsa da himnografiaSisimboloebi saRvTo werilsa da himnografiaSisimboloebi saRvTo werilsa da himnografiaSisimboloebi saRvTo werilsa da himnografiaSi
himnografiaSi RvTismSoblis saxe-simboloebi marTlac rom
gamorCeulia siuxviTa da mravalferovnebiT. Tu RvTisa da
wmidanebisadmi miZRvnil sagaloblebSi wina planze RvTismetyvelebiTi
gaazrebaa wamoweuli da maTi kvleva ufro am aspeqtiTaa gansazRvruli,
142142142142
RvTismSoblis sagaloblebi yuradRebas metaforuli azrovnebiTa da
tropuli metyvelebiTac iqcevs, rac sabolood esTetikur gancdas
aRZravs msmenelSi. maTSi saocari sicxadiT TvalsaCinovdeba simbolur-
alegoriuli azrovneba da sulieri sisadave, romelTa Serwyma adamianis
sulier mzeras warmarTavs zeSTasoflisaken, romlis dabrunebac
kacobriobam yovladwmida qalwulis meoxebiT SeZlo.
amgvari damokidebuleba RvTismSoblisadmi, vfiqrobT, misi adamianuri
arsiTaa ganpirobebuli. Tumca, avtorebs ar aviwydebaT, rom deda RvTisa
aRmatebulia ara marto mokvdav adamianze, aramed TviT angelozTa dasze.
vinaidan saRvTismSoblo saxe-simboloebi myari formebiT damkvirda da
meordeba sagaloblidan sagalobelSi, amitom erTad ganvixilavT
RvTismSoblis sauflo dResaswaulebisadmi (RvTismSoblis Soba, taZrad
miyvaneba, xareba, miZineba) miZRvnil sagaloblebs da maT safuZvelze
warmovaCenT gzas, romelic saRvTismSoblo simbolikis tradiciam gaiara
Zveli aRTqmidan himnografiamde. am tradiciis Sedegad damkvidrda iseTi
saxe-simboloebi, romliTac mdidaria ara marto qarTuli himnografiuli
Zeglebi, aramed sazogadod sasuliero mwerlobis saukeTeso qmnilebebi.
asuli kurTxeuli, axlisa Sjulisa kidobani, bWeÁ dakrZaluli,
berwobisa damÃsneli, angelozTa uzeSTaesi, ganmaqarvebeli wyevisaÁ,
ganwirulTa sasoÁ, dedaÁ naTlisaÁ, dedofali, karavi siwmidisaÁ, zRudeÁ
qristeaneTaÁ, evaÁs aRdgomaÁ, vardi mewamuli, etli RmrTeebisaÁ, zeSTa
sasoebisa sZali, kibeÁ, romel iakob ixila, kidobani, takuki da kuerTxi,
kldeÁ cxorebisa CuenisaÁ, kuerTxi iesesi, kuerTxi ahronisi, kurTxeuli
qalwuli, mayuali motyinareÁ, lodi uÃelod gamokueTili, lampari,
mayuali Suewveli, mayuali aRgzebuli, meoxi yovelTa kacTaÁ, mTaÁ, mTaÁ
gamoukueTeli, mTaÁ sioni, mimadlebuli, morCi aRyuavebuli, mSobeli
kravisaÁ, mxoloÁ kurTxeuli, nergi simarTlisaÁ, savaneÁ, palate ubiwoÁ
RmrTisaÁ, oqroÁsa sasakumeveli, mTaÁ poxili, pirad-pirad ganSuenebuli,
rqaÁ saxarulevani, SroSani, sadguri sulisa wmidisaÁ, sameufoÁ taZari,
samkÂdrebeli naTlisaÁ, samoTxeÁ pirmetyueli, taZari saRmrToÁ, sZali
usZloÁ, siwmidisa rtoÁ, umaRlesi caTaÁ, usZloÁ dedaÁ, uqorwinebeli
qalwuli, siwmidisa sawmisi, siwmidisa etli, sasanTleÁ mis oqroÁsa
naTeli, sawmisi cuarisa saRmrToÁsaÁ, saWurveli uZleveli, saydari
143143143143
cecxlisferisaÁ, saRmrToÁ trapezi, saydari RmrTisaÁ, qadagebuli
winaÁswarmetyuelTaÁ, qalwuli sagalobeli, qalwulebisa saRmrToÁ
yuavili, qerobinTa umaRlesi, RmrTivmimadlebuli, Rrubeli sulmcireÁ,
Semcvalebeli berwobisaÁ, TbeÁ, cxorebisa tablaÁ, caTa uvrcelesi, caÁ
meoreÁ, Suenieri da nayofieri zeTisxili, cxorebisa SroSani wmidaÁ,
ZRueni cxorebisaÁ, wyaroÁ, wyaroÁ dabeWduli, WeSmaritebisa
kretsabmeli, Ãelisampyrobeli, windi cxorebisaÁ, wmidaTa uwmidesi,
mtili daÃSuli... _ es mcire CamonaTvalia im epiTetebisa da saxe-
simboloebis repertuaridan, romliTac himnografebi yovladwmida
RmrTismSobels amkoben. marTalia, TiTqmis yvela epiTeti berZnuli
himnografiidan damkvidrda qarTulSi, magram imdenad organulad Seewyo
qarTul originalur sagaloblebs, rom zogi maTgani erovnuli
saxismetyvelebis nawiladac iqca.
bunebrivia, TiToeuli maTganis saxismetyvelebiTi gaazreba erTi Temis
farglebSi SeuZlebelia, amitom Cven im ramdenime saxe-simbolos
ganxilviT SemovifargleT, romelic ufro xSirad gvxvdeba rogorc
liturgikuli daniSnulebis, ise RvTismSoblisadmi miZRvnil calkeul
sagalobelSi da romlebic maT tradicias warmoaCenen.
himnografs SuZlia nebismieri ipodigmuri Tu paradigmuli monacemis
gamoyenebiT SearCios simbolo-alegoria, mxatvruli xerxi, asociacia da
saxeTa paralelizmi, raTa sakuTari ganwyoba, emocia miitanos
msmenelamde. Tumca, am simboloebis miRma uzarmazari informacia
ganiWvriteba, romelic liturgikuli cnobierebis mqone Semoqmedsa da
aRmqmels moiTxovs. RvTismSoblis saxe-simboloebis gaazreba
SeuZlebelia Zveli aRTqmis movlenebis gauTvaliswineblad, radgan
Zveli aRTqma iyo molodini qristesi da Tavisi simbolo-alegoriebiT
mianiSnebda axal aRTqmaze, is iyo winasaxe axali epoqis movlenebisa da
pirovnebebisa. wmida mamaTa mier araerTgzisaa aRniSnuli, rom Zvel
aRTqmaSi igavurad aris miniSnebuli axali aRTqmis movlenebze. es
ipodigmur-paradigmuli monacemebi, rogorc paraleluri saxeebi Zveli
da axali aRTqmidan, erTmaneTs himnografiaSi Seerwya. imavdroulad,
RvTismSoblisadmi miZRvnili sagaloblebi gamorCeulia fsalmunuri
poeturi metyvelebiTac.
144144144144
RvTismSobels wyevis ganmaqarvebels uwodeben himnografebi, radgan
deda RvTisas meoxebiT moxda ufalsa da adamians Soris darRveuli
kavSiris aRdgena, man aRxoca evas mier danergili pirvelcodva: `berwisa
annaÁsgan ganmaqarvebeli wyevisaÁ, romelman Sva dambadebeli, dRes
gamobrwyinda~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 133); `damÃsneli patiJTa maT
pirvelisa mamisaTa da ganmaqarvebeli evaÁs danergulisa mis mwuxarebisa~
(giorgi mTawmidelis... 2007: 134). aqedan momdinarea himnografiaSi
RvTismSoblisa da evas binaruli opoziciis saxiT warmodgena, romelic
saTaves saRvTismetyvelo swavlebidan iRebs.
pirvelad wmida iustine martvilma Seudara erTmaneTs eva da
yovladwmida qalwuli. II saukunis RvTismetyvelis irineos lionelis
swavlebiT, radganac mariamisgan iSva axali adami, RvTismSobeli aris
axali eva, anu gamomxsneli evasi. wm. irineos lionelis qristologia
efuZneba moZRvrebas `Semokrebis~, anu `rekapitulaciis~ Sesaxeb, romelic
pavle mociqulis swavlebidan momdinareobs (qriste _ axali adami) da
gulisxmobs imas, rom qristeSi `Semokrebilia~ yovelive dasabamidan
gankacebamde.
wm. irineos lionelis mariologiaSi `rekapitulaciis~ Teoria ase
gamoiTqva: `eva iyo urCi. is urC-iqmna jer kidev maSin, rodesac qalwuli
iyo. Tuki eva, romelsac qmrad hyavda adami da romelic jerac qalwuli
iyo, rogorc Tavis Tavs, aseve kacobriobis modgmas sikvdilis mizezad
gauxda, mariami, romelsac msgavsadve hyavda dawinduli qmari da
romelic aseve qalwuli iyo, morCilebis gziT Tavis Tavsac da
kacobriobis mTel modgmasac xsnis mizezad eqmna... rac Sekra qalwulma
evam urwmunoebiT, is qalwulma mariamma sarwmunoebis mier gaxsna~
(irineos lioneli 2002: 15-16).
evasTan dapirispirebaSi warmoaCens RvTismSobels wmida ioane
oqropiri Tavis sakiTxavSi `gardacvalebisaTÂs RmrTis mSobelisa~:
`pirvelad angelozni abralebdes evas, xolo aw mariams adideben, rameTu
uZlurebaÁ igi dedaTaÁ gankurna da dacemuli didebaÁ TÂsi aRadgina da
ganZebuli adam samoTxiT warmogzavna gzasa mas zecisasa, romelman
daÃSuli samoTxÀ ganaRo da avazaki daamkÂdra mas Sina. rameTu Sen mier
Suva-kedeli igi zRudisaÁ mis dahÃsna, kualad Sen mier, wmidao
145145145145
qalwulo, mSÂdobaÁ igi zecisaÁ kideTa queyanisaTa moemadla~ (ioane
oqropiri 1959: 205).
ioane minCxi RvTismSobels cxovrebis kars uwodebs, radgan deda
RvTisas mier gankacebuli macxovris Sobam kacobriobas sasufevlis
daxSuli kari gauRo: `dRes warmarTTa Ãsnisa mizezi da sulTa CuenTa
cxovrebisa igi kari queyaniT gardaicvalebis~ (minCxi 1987: 328).
RvTismSoblis simbolod aRiarebulia mTa, lodi, romlis simbolika
Zveli aRTqmidan, kerZod, danielis winaswarmetyvelebidan momdinareobs:
`xolo mTaT SedgomiTave misiTa da wmidaÁ igi mTiT CrdiloÁT
maRnarTaÁT da kualad mTad, romlisagan gamoekueTa lodi TÂnier
Ãelisa~ (dan. 2, 45). am simbolos vxvdebiT fsalmunSic; `mTaÁ ese, romel
sTnda RmerTsa damkÂdrebad mas zeda~ (fs. 67, 17); `mTad da bWed zecisa
da kibed gonierebisa krebulman saRmrToman jerovnad saxel-gdva Sen,
RmrTismSobelo, Sen xar lodi, uÃelod gamokueTili da bWe, romelsa
Sina ganvlo ufalman sakÂrvelebaTaman~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 145).
RvTismSoblis kibed moxseniebac saRvTismetyvelo tradiciidan
momdinareobs da safuZveli udevs Zvel aRTqmaSi, kerZod, Sesaqmis wignSi,
rodesac iakobma sizmarSi cad aRmarTuli kibe ixila (Sesaqme 28, 1-22).
ioane oqropiri sakiTxavSi `gardacvalebisaTÂs RmrTis-mSobelisa~ am
simboloebs ase ganmartavs: `ezekiel daÃSuli bWÀ ixila, romeli aravin
gavlo, garna RmerTman, da daÃSulive hgies. daniel Tqua: mTisagan lodi
TÂnier Ãelisagan kacisa gamokueTili, ese igi ars, TÂnier mamakacisa
SobaÁ~ (ioane oqropiri 1959: 199); wm. ioane damaskelic daÃSul bWes
uwodebs yovladwmida qalwuls RvTismSoblis Sobis sakiTxavSi: `dRes
aRmosavaliT bWe uflisaÁ aReSena, romelsa Sevides da ganvides qriste.
da iyos igi daÃSul bWe, romelsa Sina ars qriste, kari igi cxovarTaÁ,
aRmosaval saxeli misi, romlisa mier maqus Cuen miyvanebaÁ yovlisa
soflisa sixarulisaTa~ (damaskeli 1986: 117).
rogorc sagaloblebidan Cans, RvTismSoblis erT-erTi
umniSvnelovanesi epiTetia qalwuli. qalwulisagan mesiis Sobis
winaswarmetyvelebas safuZveli esaiasTan daedo: `amisTÂs TÂT ufalman
mogces saswauli Tquen. aha, qalwulman mucladiRos da Sves Ze~ (esaia, 7,
14). andrea kreteli Tavis sakiTxavSi `SobisaTÂs RmrTismSoblisa~
146146146146
qalwulebis arsis ganmartebisas miuTiTebs, rom qalwulis mier Soba
`zesTa ars~, anu, es movlena transcedenturi, RvTaebrivi saidumloa,
misteriaa, romlis ganWvreta martooden gonebiT SeuZlebelia, mas
rwmeniT aRqma esaWiroeba: `berwTagan aRmogÂcena qalwuli ubiwoÁ,
romelman damkÂdrebaÁ jer-iCina saSosa missa sakÂrvelad da Semdgomad
Sobisa daicva qalwulad~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 144). ioane minCxi ki
yovladwmida qalwuls dedaTa siqadulsa da qalwulTa gvirgvins
uwodebs: `dedaTa siqaduli da qalwulTa gÂrgÂni da sasoÁ mamaTaÁ da
yovlisa keTilisa winamZRuari~ (minCxi 1987: 331).
himnografebi RvTismSobels moixseneben ahronis kverTxad, takukad,
mananad, sasanTled. `aha, kuerTxi ahronisi, aRmocenebuli ZirTagan
daviTsTa~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 155); `sasanTle xar mbrwyinvalÀ
naTlisa usxeuloÁsaÁ, sasakumevlÀ oqroÁsaÁ cecxlisa mis saRmrToÁsaÁ,
wmidasa mas wmidaTasa dagamkÂdra dRes, takuki, kuerTxi da ficarni
RmrTiv-werilni, kidobani wmidaÁ da tablaÁ cxorebisaÁ~ (H-2337: 108r) _
RvTismSoblis miZinebis sagaloblis es tropari mTlianad paralelizmis
principzea agebuli (rac xSirad gvxvdeba RvTismSoblis sagaloblebSi)
da bibliuri saxeebis safuZvelze axali aRTqmis simbolur gaazrebas
Seicavs.
ahronis kverTxad deda RvTisas moxseniebas safuZvlad ricxvTa wignSi
moTxrobili epizodi udevs, rodesac mRvdelmTavar ahronis kverTxis
ganedlebam, ayvavebam misi RvTisagan gamorCeuloba daadastura (ricxv. 17,
2-8). ahronis kverTxis ayvaveba, foTlebisa da nayofis gamosxma
simbolurad RvTismSoblis mier qristes Sobas mianiSnebs; ganedleba ki
kacobriobis ganaxlebas gulisxmobs. amitomac am winaswarmetyvelebam
himnografiaSi tradiciuli saxe miiRo.
RvTismSoblis arqetipebad gvxvdeba takuki, manana, romelsac
safuZvlad, aseve, Zveli aRTqmis movlena udevs (gamoslv. 16, 33).
egviptidan gamosul ebrael ers ufalma sazrdod zecidan manana
mouvlina, romelsac takukSi inaxavdnen. Zvel aRTqmaSi `takuki uflisaÁ~
aris mananas marcvlebis Semnaxveli, xolo axal aRTqmaSi is
RvTismSoblis simboloa, romelmac kacobriobas misca macxovari,
viTarca puri cxovrebisa. amitomac iwodeba yovladwmida qalwuli
147147147147
cxovrebis tabladac: `brwyinavs dRes kacTa bunebisa mnaTobi, takuki
gonieri, sulisa wmidisa brwyinvalebiTa oqroanqmnuli da siwmidiTa
naTelgardafenili sZali da ganemzadebis igi sadgurad mananaÁsa
saRmrToÁsa qristes mÃsnelisa~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 153).
rac Seexeba kidobnis simbolos, isic Zveli aRTqmidan momdinarea da
mas gamoslvaTa wignis epizodi udevs safuZvlad (gamoslv. 31, 18). ori
ficari, romelzedac RvTis mier mosesadmi micemuli mcnebebia dawerili,
qristes orbunebovnebis momaswavebelia, xolo kidobani, sadac es qvis
filebze (ficrebze) amotvifruli mcnebebi inaxeba, RvTismSoblis
simboloa. daviT mefsalmune igavurad RvTismSobels miuTiTebda
fsalmunis am muxlSi: `aRdeg, ufalo, gansasuenebelad Senda, Sen da
kidobani siwmidisa SenisaÁ~ (fs. 131, 8), `odes kidobnisa saxÀ mose mTasa
zeda ixila, maSin RmrTismSobelisa xatad saidumloÁ moeswaveboda,
rameTu igi ZelTagan ulpolvelTaÁsa aRiSÀna da oqroÁTa wmidiTa
Seimosa. xolo aman qalwulebaÁ saukunoÁ daimarxa sulisa wmidisa
ganaxlebiTa~ (uZvelesi... 1980: 10).
amaRlebulobiTa da emociurobiT gamoirCeva xarebis dResaswaulis
sagaloblebi. saerTod, xarebis kompozicia qristianul ferweraSic
gansakuTrebuli STambeWdaobiTaa gamosaxuli. dResaswaulis safuZvelia
axali aRTqma. lukas saxarebis Tanaxmad, gabriel mTavarangelozma
qalwul mariams axara, rom ufalma gamoirCia yovladwmida qalwuli: `da
Sevida angelozi igi misa da hrqua: gixaroden, mimadlebulo! ufali Sen
Tana, kurTxeul xar Sen dedaTa Soris~ (luka 1, 28). xarebis
dResaswaulis sagaloblebSi gamorCeuladaa aqcentirebuli
RvTismSoblis saxeli _ qalwuli deda; xolo simboloTagan ki yvavilTa
saxeebi.
qarTul himnografiaSi xarebis Temas iambikoebi miuZRvnes borena
dedofalma (romlis iambiko lenjeris eklesiis yovladwmida
RvTismSoblis xatis zurgzea warwerili), demetre mefem da arsen
bulmaisimisZem. iambikoebi Rrma lirizmiTa da saocari simboluri
azrovnebiT gamoirCeva. samecniero literaturaSi am iambikoTa
saxismetyvelebiTi analizi SemogvTavaza n. sulavam.
148148148148
himnografiisaTvis damaxasiaTebelia mcenareTa, umetesad yvavilTa
warmosaxva simboluri TvalsazrisiT, gansakuTrebulad ki venaxis,
vardisa da SroSanis gamoyeneba. uZveles iadgarSi, RmrTismSoblis Sobis
sagalobelSi, deda RvTisa yvaviladaa wodebuli: `aRmoceÁnebulman
yuavilman, qalwulman ubiwoman~ (uZvelesi... 1980: 285), `xatad siwmidisad
sulierad da Semwynarebelad nayofsa madlisasa brwyinvaled gamoCnda
dRes anna didebuli da gÂSva WeSmaritad qalwulebisa saRmrToÁ igi
yuavili~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 132).
venaxis simboluri gaazrebis Sesaxeb Temis dasawyisSi, qristeSobis
dResaswaulis sagaloblebTan visaubreT. venaxis simbolo miemarTeba
rogorc ufals, ise RvTismSobels. rac Seexeba yvavilebs, isini deda
RvTisas sulieri umankoebisa da mSvenierebis gamomxatveladaa
moxmobili.
`mxatvruli Sinaarsis gadmosacemad qristianul mwerlobaSi
mimarTaven vardisa da SroSanis metaforul gaazrebas. SroSani
gamoxatavs naTels, siwmidesa da sispetakes, vardi _ naTlis, rogorc
mizezTa mizezis, dasabuTebas macxovris mier daRvrili sisxliT. amitom
aris wamebuli `vardi ekalTa Soris~ (sulava 2003: 36). SroSani
mravalferovani da surnelovani yvavilia. misi simbolo, venaxis msgavsad,
qristesac miemarTeba da RvTismSobelsac da bibliuri swavlebidan
momdinareobs: `siZe etyÂs sZalsa sulisa TÂsisaTÂs: me yuavili velisaÁ
da SroSani ReleTaÁ. da viTarca SroSani Soris ekalTa, esreT ars
maxlobeli Cemi asuli~ (qeb. 2, 1-2); `da samoslisaTÂs raÁsa hzrunavT?
ganicadeniT SroSanni velisani, viTar-igi aRorZindis! ara Surebin, arca
sTavn~ (mT. 6, 28). SroSani, iseve rogorc vardi, RvTismSoblis sulier
sispetakes mianiSnebs: `ixarebdin, ierusalÀm, da dResaswaulobdin
eklesiaÁ RmrTisaÁ, rameTu romelman cecxli cuarad Secvala ufalman
ZalTaman, berwisa saSosa cxorebisa SroSani wmidaÁ aRmoacena~ (giorgi
mTawmidelis... 2007: 152).
RvTismSoblis `daÃSul mtilad~ saxeldebac Zveli aRTqmidan
momdinarea: `mtili daÃSuli da wyaroÁ dabeWduli~ (qeb. 4, 12). mtili,
sulxan-saba orbelianis ganmartebiT, baRnars, bostans, yvavilnars
niSnavs. ese igi, yovladwmida qalwuli himnografebs im baRnarTan hyavT
149149149149
asocirebuli, romelic kacisagan Seuxebelia. am simbolos gaazrebas,
iseve rogorc umravles SemTxvevaSi, RvTismSoblis qalwulebis dogmati
udevs safuZvlad.
`RmrTisa moslvisa taZarsa, samoTxesa pirmetyuelsa, sadgursa
suliersa, sulisa wmidisa samkÂdrebelsa, soflisa sasosa, siwmidisa
etlsa da Rrubelsa mas sulmciresa, romeli iqmna dRes deda qristes
RmrTisa yovlad wmidaÁ, wmidaTa uwmidesi, Suvamdgomeli RmrTisa da
kacTaÁ~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 134) _ marTalia, es tropari
gamorCeulia simbolur saxeTa siuxviT, magram am SemTxvevaSi CvenTvis
sainteresoa epiTeti `Rrubeli sulmcire~, romelic RvTismSoblis
sagaloblebSi xSirad dasturdeba. mas safuZvlad esaias
winaswarmetyveleba udevs: `xilva egÂptisa, aha, ufali zis Rrubelsa
zeda sulmciresa da Sevides egÂpted da Seimusrnen ÃeliT qmnulni
egÂptisani~ (es. 19, 1). `sulmcire~ niSnavs msubuqs. maSasadame, am
simboloTi RvTismSobeli gaazrebulia haerovan Rrublad, romelmac
macxovari itvirTa. l. xaCiZis dakvirvebiT, uZveles iadgarSi am epiTets
win uZRvis RvTismSoblisadmi mimarTva da sxva epiTetebi, xolo mas
Semdeg, rac man sayovelTao gavrceleba hpova, `Rrubeli sulmcire~
yovelgvari komentaris gareSe moixsenieba (xaCiZe 2005: 75).
rac Seexeba ferTa simbolikas, RvTismSoblis sagaloblebSi Warbobs
cecxlisferi da wiTeli. Tumca, maTi erTianobaSi warmodgenac SeiZleba,
radganac wiTeli cecxlisferis saTave, sawyisi feria. cecxlisferSi
gansaxovnebulia naTlisa da bnelis Widili da am dinamikaSi naTlis
esTetika ikveTeba. `Semoqmedisa yovelTaÁsa cecxlisferi saydari,
romelsa egulebis Sewynarebad ÃorcSesxmuli RmerTi, WeSmaritad
ganemzadebis aw dedaÁ RmrTisaÁ~ (giorgi mTawmidelis... 2007: 150).
cecxlisferi, oqrosferi saydari naTlis tropikis Semcvelia da
qristes RmrTaebriobisa da RmrTismSoblis gamorCeulobis
momaswavebelia.
rogorc vnaxeT, himnografiaSi RvTismSobels mravali saxe-simbolo
miemarTeba, romelic saTaves bibliuri swavlebidan iRebs. TiToeuli
maTgani gamorCeulia originaluri, Rrma simboluri gaazrebiT, poeturi
150150150150
gamomsaxvelobiT, sidiadiT, xatovanebiT da, rac mTavaria, umdidresi
Teologiuri informaciiT. faqtobrivad, maTSi koncentrirebuli da
warmosaxulia bibliuri qronotopuli saidumloebani, rameTu
RmrTismSoblis saxe-simboloebi Tavis TavSi moicaven swavlebas imis
Sesaxeb, rom Zveli aRTqma iyo mosamzadebeli periodi axali aRTqmisa;
ganacxadeben winaswarmetyvelTa molodins mesiis movlinebaze, rac
uZveles iadgarSi daculi xarebis dResaswaulis erT-erTi
sagalobliTac SeiZleba davimowmoT: `dRes iSvebis simarTlÀ
winawarmetyuelTaÁ, rameTu xedven winawarmetyuelebulsa aRsrulebulsa
_ mucladRebulsa qalwulsa da misgan Sobilsa enmanuvel, romel ars:
Cuen Tana RmerTi~ (uZvelesi... 1980: 10).
miuxedavad imisa, rom yoveli saxe-simbolo deda RvTisas ama Tu im
niSniT warmoaCens, am simboloTa umravlesobas erTi saxe _
RvTismSoblis qalwuleba, uxrwneleba _ udevs safuZvlad, romelsac wm.
ioane damaskeli ase gamoTqvams: `pirvel Sobisa qalwuli da Sobasa
qalwuli da Semdgomad Sobisa qalwuli, mxoloÁ qalwuli da maradis
qalwuli~ (damaskeli 1986: 118).
es adamianis gonebisaTvis marTlac miuwvdomeli misteriaa, romlis
gamosaxatad wm. andrea kreteli `RmrTismSoblis Sobis~ sakiTxavSi
mxatvruli gaazrebis enigmatikis xerxs mimarTavs: `ganizomos Tu queyanaÁ
mtkavliTa da Seiweros zRuaÁ sablebiTa, Seizomos Tu caÁ brWaliTa,
anu varskulavni aRiracxnen ricxÂTa, gina Tu cuarni wÂmisani, anu
mtuerni queyanisani, sizrqe qarTaÁ, anu raodenobaÁ qÂSaTaÁ; ukueTu ese
yovelni cnobil da miwdomil iqmnnen gonebaTagan, maSinRa sagonebel
ars, viTarmed nuukueda awindelica ese winamdebare Cuenda mizezad
SesxmaTa gamoTqumul iqmnes bageTagan da cnobil gonebaTagan~ (andrea
kreteli 1986: 145).
rogorc dasawyisSi aRvniSneT, RvTismSoblis saxe-simboloTa
warmoCena da maTi saxismetyvelebiTi gaazreba erTi Temis farglebSi
SeuZlebelia. Cven SevecadeT ramdenime saxe-simbolos magaliTze
warmogveCina saRvTismSoblo simbolikis tradicia, romelmac saTave
Zveli aRTqmidan aiRo, Tavisi ganumeorebeli mxatvruli gaazrebiT
151151151151
myarad damkvidrda qristianul mwerlobaSi da araerTi ukvdavi
qmnilebiT gaamdidra sasuliero poezia
152152152152
nawili IInawili IInawili IInawili II
himnografiisa da hagiografiis himnografiisa da hagiografiis himnografiisa da hagiografiis himnografiisa da hagiografiis
TematurTematurTematurTematur----saxismetyvelebiTi urTierTmimarTebisaTvissaxismetyvelebiTi urTierTmimarTebisaTvissaxismetyvelebiTi urTierTmimarTebisaTvissaxismetyvelebiTi urTierTmimarTebisaTvis
$1. wmidanis saxe hagiografiasa da himno$1. wmidanis saxe hagiografiasa da himno$1. wmidanis saxe hagiografiasa da himno$1. wmidanis saxe hagiografiasa da himnografiaSigrafiaSigrafiaSigrafiaSi
rogorc Temis I nawilSi aRvniSneT, sagaloblebSi warmoCenilia
darRveuli kavSiris aRdgena RmerTsa da adamians Soris. adamis codviT
dacemasTan erTad daeca mTeli qmnili samyaro da gawyda kavSiri
RmerTsa da mis qmnilebas Soris. Tumca, ar mospobila saRvTo ganzraxva
da is aRsrulda, rodesac ufali iSva da jvarze evno. es saidumlo ki
TvalsaCinod aisaxa himnografiaSi, anu saeklesio sagaloblebSi, sadac
yvelaze metadaa Tavmoyrili liturgikuli masala. himnografi avtori
mkiTxvelisa Tu msmenelisaTvis saRvTo sidiadis gancdas sakuTari
gancdis identificirebiT cdilobs _ RmerTi makrokosmosia, adamiani _
mikrokosmosi. yoveli avtori Tavs RvTis mier Seqmnili samyaros
nawilad miiCnevs, rogorc zogadad yoveli adamiani, amitomaa misi gancda
Tu damokidebuleba mkiTxvelis gancdisa da damokidebulebis identuri.
RvTisaken swrafva ufro zogad saxes iRebs macxovrisa da sauflo
dResaswaulebisadmi miZRvnil sagaloblebSi. rac Seexeba wmidanebisadmi
miZRvnil sagalobelTa tips, masSi wmidanis sulieri ganviTarebis
CvenebiT Camoyalibebulia is aucilebeli Tvisebebi, rac adamians
RmerTTan miiyvans.
himnografiaSi, hagiografiisagan gansxvavebiT, ar xdeba ambis Txroba.
Tu hagiografia etapobrivad gvaCvenebs im gzas, rac wmidanma gaiara
zeSTasofelSi damkvidrebamde, himnografiaSi wmindani warmoCenilia,
rogorc zeSTasoflis mkvidri. Cven vxedavT Sedegs imisa, rac
hagiografiuli TxrobiT iyo cnobili. am SemTxvevaSi sagaloblis
mizania zneobrivi Rirebulebebis warmoCeniT msmenelis gacnobiereba da
misi sulieri xedvis mimarTva im gzisken, rac wmidanma gaiara _ SobiTgan
zeciur dasamde. uflis garda aq ukve Cndeba baZvis realuri obieqtic.
wmidanebisadmi miZRvnili `sagaloblebi erTdroulad warmoaCens RvTis
153153153153
didebasa da wmidanis RvTisadmi mimsgavsebul, mimbaZvel saxes, rac imas
niSnavs, rom arsebobs misabaZi da mimbaZveli~ (sulava 2006: 133).
saerTod, baZvis arsis gaazreba jer kidev antikuri epoqidan
momdinareobs, romelmac qristianul RvTismetyvelebaSi sxva aspeqti
SeiZina _ aq baZvis sagani RmerTia. samecniero literaturaSi baZvis arsi
da misi antikur-qristianuli aspeqtebi safuZvlianad ganixila da
daamuSava q. bezaraSvilma.
`keTil ars baZvaÁ keTilisaTvis maradis~ (galat. 4, 18) _ pavle
mociqulis es Segoneba arqetipisadmi baZvas gulisxmobs, rac saboloo
jamSi adamians saRvTo WeSmaritebas Seamecnebs da im srulyofilebamde
miiyvans, rasac uflisa da adamianis kavSiri hqvia da romelic pirvelma
adamianma _ adamma _ urCobiT dakarga.
hagiografiasa da himnografiaSi mocemul baZvis qristianul gaazrebas
safuZveli pavle mociqulis epistoleebSi aqvs. baZva sagaloblis orive
tipSi SeiniSneba. pirvel tipSi baZvis sagani uSualod RmerTia; xolo
wmidanTa Sesaxeb Seqmnil sagaloblebSi warmoCenilia konkretuli
adamianis baZva uflisken, macxovars miaxleba, uzenaesTan ziareba. yvela
adamianis movaleoba sakuTar TavSi pirvelsaxis aRdginebaa, amitom aqvs
sagaloblebSi wmidanebs zogadi saxe, magram isini imavdroulad
individualobiTac xasiaTdebian _ ufalTan misasvlelad yvelas Tavisi
gza aqvs gasavleli. imisaTvis, rom ganzogadeba Sablonuri ar gaxdes,
wmidani umetesad saxismetyvelebiTadaa warmoCenili, rac
damaxasiaTebelia rogorc himnografiis, ise hagiografiisaTvis. Tumca,
maTSi gansxvavebuladaa warmoCenili sulieri ganviTarebis safexurebi. n.
sulavas ganmartebiT, orive Janris nawarmoebisaTvis wmidanis
warmosaxvis mizani erTi da igivea. mxolod, hagiografiaSi wmidani
dinamiurad warmoisaxeba, himnografiaSi ki es dinamiuroba araa, radgan
aq sulieri ganviTarebis procesi ar aisaxeba, gamoyofilia calkeuli
safexurebi da isini statikuradaa mocemuli. aq ar Cans sikvdilis SiSis
daZlevis momenti, aq Cans, rom es SiSi ukve daZleulia (sulava 2006: 139).
himnografiaSi wmidanis orgvari saxea warmoCenili: 1. martvili da 2.
moRvawe. orive gandidebulia saTanado pativiT da naCvenebia, rom orive
RmerTSemosili xdeba. giorgi merCule maT ase ganasxvavebs: `martÂlni
154154154154
erTsa xolo Sina Jamsa iwamnes, xolo [ber-monozvnebi] yovelsa Jamsa
iwamebodes saxelisaTÂs qristesisa~. TiToeuli maTgani gansxvavebul
gzas gadis, magram saboloo mizani orivesTvis erTia. Tavis mxriv,
moRvawe wmidanis tipic orgvaria _ 1. kvinobituri (lavruli) da 2.
kelioturi cxovrebis mimdevarni.
hagiografiisa da himnografiis Tematuri urTierTmimarTebis sakiTxi
samecniero literaturaSi nawilobriv Seswavlilia. k. kekeliZe qarTvel
wmidanTa sagaloblebis ganxilvisas maT wyarod hagiografiul
Txzulebas asaxelebs, ris dasadasturebladac imowmebs ramdenime
magaliTs rogorc sagaloblebidan, ise hagiografiuli Txzulebebidan.
aseve, arsebobs safuZvliani gamokvleva manana dolaqiZisa, sadac
ganxilulia wm. ilarion qarTvelisadmi miZRvnili sagaloblebis
mimarTeba hagiografiul TxzulebaTa TiToeul redaqciasTan.
Cveni interesis sferos Tematuri urTierTmimarTebis garda
saxismetyvelebiTi urTierTmimarTebis Seswavlac warmoadgens _ rogoraa
wmidani warmoCenili hagiografiasa da himnografiaSi, dasazRvrul dro-
sivrcesa da maradiul dro-sivrceSi; rogor asaxaven `saxiTa da sarkiTa
WÂrobis~ meSveobiT himnografebi imas, rasac hagiografebi saocari
emociurobiTa da erovnulobis xazgasmiT mogviTxroben.
am mizniT Cven mier ganxilul iqna sami wmidanisadmi miZRvnili
sagaloblebi da maTi mimarTeba hagiografiul TxzulebasTan. vinaidan es
Tema sakmaod farTo masStabisaa da Temis moculobidan gamomdinare,
yvela qarTveli wmidanis sagalobels am kuTxiT ver ganvixilavdiT,
wmidanebi qronologiuri TvalsazrisiT SevarCieT _ VIII-X saukuneebi _
da SevecadeT, TematurTan erTad sagalobelTa saxismetyvelebiTi
aspeqtic warmogveCina.
vinaidan am samive wmidanis saxelze Seqmnili sagaloblebi kanonis
formisaa, saWirod miviCnieT ramdenime sityviT kanonis arsic
warmovaCinoT. kanoni bizantiuri himnografiis erT-erTi gviandeli
formaa, romelmac dRevandeli saxe VII saukunebSi miiRo ioane
damaskelisa da kozman ierusalimelis mier gatarebuli himnografiuli
reformis Sedegad. mas safuZvlad udevs bibliuri galobebi.
kompoziciuri TvalsazrisiT kanoni universaluri formisaa da asaxavs
155155155155
ZvelaRTqmiseuli himnebis mWidro kavSirs qristianul sagaloblebTan.
bizantiuri himnografiis mkvlevaris, e. ueleSis azriT, bizantiur
himnografiaSi bolo periodi me-7 saukunidan iwyeba, rodesac dilis
RvTismsaxurebaSi Semoitanes kanoni, romelic 9 odisagan Sedgeba.
struqturulad oda ar gansxvavdeba mokle kontakionisagan, gansxvaveba
maT Soris SinaarsSia. kontakioni aris poeturi qadageba, xolo 9-
galobiani oda agebulia bibliis 9 sagaloblis mixedviT da aris
sadidebeli himni (ueleSi 1980: 198). misive azriT, kondakionebis kanoniT
Secvla liturgiis ganviTarebam ganapiroba (ueleSi 1980: 203).
HHHH$2. $2. $2. $2. abo tfilelisadmi miZRvnili sagaloblebi da maTi mimarTeba abo tfilelisadmi miZRvnili sagaloblebi da maTi mimarTeba abo tfilelisadmi miZRvnili sagaloblebi da maTi mimarTeba abo tfilelisadmi miZRvnili sagaloblebi da maTi mimarTeba
ioane sabanisioane sabanisioane sabanisioane sabanis Zis haZis haZis haZis haggggioioioioggggragiul TxzulebasTanragiul TxzulebasTanragiul TxzulebasTanragiul TxzulebasTan
...786 wlis 6 ianvars TbilisSi, wm. 40 sebastieli mowamis saxelobis
taZris ezoSi arabebma gaqristianebis gamo Tavi mohkveTes arab Wabuks _
abos, romelic qarTulma eklesiam wmidanad Seracxa.
abos martvilobis Semdeg, 790 wlamde, ioane sabanisZem dawera
Txzuleba `wamebaÁ wmidisa mowamisa haboÁsi~, romelic Janrobrivad
gansxvavebuli oTxi Tavisagan Sedgeba. meoTxe Tavi, romelsac ewodeba
`qebaÁ wmidisa mowamisa haboÁsi~, prozauli saxisaa da `gixarodenis~
nimuSs warmoadgens. igi samecniero literaturaSi qarTuli himnografiis
erT-erTi uZveles Zegladaa miCneuli, Tumca, vfiqrobT, es mosazreba
gadasinjvasa da gansjas saWiroebs. bunebrivia, `qebaÁ~ organul
kavSirSia wina TavebTan, radganac meoTxe TavSi axali mowame
gandidebulia im RvawlisaTvis, romelTa Sesaxebac meore da mesame
TavebSia moTxrobili. rac Seexeba Txzulebis pirvel Tavs, aq
Sefasebulia qristesTvis wamebulTa Rvawli da CamoTvlilia macxovris
simboloebi, romelTa saSualebiTac adamians SeuZlia uzenaesTan
miaxleba: kar, tarig, mwyems, lod, margalit, yuavil, angeloz, kac,
RmerT, naTel, queyana, maril, marcual mdoguÁs, mze simarTlis. meoTxe
156156156156
TavSi ki ioane sabanis Ze adidebs abos, romelmac SeZlo am gzis gavla
da eziara RvTiur simaRles.
qristes axali mowame gandidebul iqna himnografebis mier. mas
sagaloblebi miuZRvnes miqael modrekilma, iovane qonqozisZem, stefane
Wyondidel-sananoÁs Zem (sagaloblebi moTavsebulia miqael modrekilis
himnografiul krebulSi) da ioane minCxma, romlis sagalobelic
daculia giorgi mTawmidelis avtograful nusxaSi (Ath. 65).
garda am avtorebisa, wm. habos kidev sami sagalobelia cnobili,
romelTagan erTi _ `dasdebelni wmidisa aboÁsni~, Setanilia uZveles
iadgarSi gancxadebis zatikis meore dRes, 7 ianvars (`TTuesa ianvarsa z
wmidisa aboÁsi~). es gangeba Seicavs: ufalo RaRatyavsa, aqebdiTsa,
orsagalobels _ akurTxevdiTsa, adidebdiTsa da monostrofebs _
oxiTaÁ, ÃelTbanisaÁ. avtori ucnobia.
rac Seexeba abos sagalobelTa or redaqcias, isini daculia jvris
monastris (palestina) X saukunis xelnawerSi _ TuenSi, romelic giorgi
mTawmidelis Tuenze Zvelia (xelnaweri inaxeba vaSingtonSi, Dumbarton
Oaks-is biblioTekaSi). es redaqciebi ucnobi iyo abos sagalobelTa
Soris, xelnaweri gamoikvlia da Seiswavla k. kekeliZem. misi daskvniT,
`esaa himnografiuli krebuli dekembris, ianvrisa da Tebervlis Tveebisa...
xelnaweri warmoadgens nawils qarTuli himnografiuli `TTuenis~
dRemde ucnobi redaqciisas... es ucnobi redaqcia gardamavali safexuria
Zveli saukuneebis (IX-X) `iadgarebidan~ giorgi aTonelis `TTuenis~
redaqciamde... qarTul enaze Sedgenili Cans meaTe saukunis meore
naxevarSi. avtori ar irkveva... wm. ninosa da abos sagaloblebi, amden xans
ucnobi, mTlianad Semounaxavs~ (kekeliZe 1962: 55).
unda aRiniSnos, rom abos yvela sagalobeli naTlisRebisadmi
miZRvnil sagaloblebTanaa daculi, ris safuZvelsac hagiografiuli
Txzuleba warmoadgens, radgan swored Txzulebidanaa cnobili, rom abo
naTlisRebis dResaswaulze awames da rogorc avtori aRniSnavs, amiT
`mrCobl iqna dResaswauli ese RmrTis gamocxadebisaÁ~ (sabanisZe 1964: 50).
miqael modrekilis iadgarSi qarTvel himnografTa abosadmi miZRvnili
sagaloblebi, aseve, naTlisRebis sagaloblebTanaa daculi da aseTi
warwera aqvs: `TTuesa ianvarsa: z: krebaÁ: tiberiasve: zRÂs kidesa:
157157157157
dResaswaulobaÁ naTlisRebisaTÂs uflisa Cuenisa iesu qristeÁsa da
xsenebaÁ RuawliT Semosilisa uZlevelisa mowamisa habo ismaitel-
yofilisa qarTvelisaÁ.~ abos xseneba iwyeba miqael modrekilis∗ mcire
zomis sagalobliT _ ufalo RaRatyavsa ÃmaÁ d; oÃiTaÁ ÃmaÁ a guerdi,
romelic akrostiqulia da ikiTxeba `gxn abo~ da ciskrad netararianTa
dasdebelni; Semdeg CarTulia iovane qonqozisZis himnografiuli kanoni,
romelic 9 galobisgan Sedgeba da aqvs zedwerili: `ugalobdiTsa: iovane
qonqozisZisani~, romlis gasrulebis Semdeg moTavsebulia mcire zomis
stiqaroni _ aqebdiTsa, romelsac mosdevs stefane Wyondideli-
sananoÁsZis `dasdebelni naTlisRebisa da wmidisa mowamisa haboÁsnive~.
abosadmi miZRvnili sagaloblebi iadgarSi bolovdeba dasdebliT
(romelic p. ingoroyvas miTiTebuli aqvs miqael modrekilisad), romelic
stefane Wyondidelis sagaloblis Semdegaa Setanili.
rac Seexeba Tuenis I redaqciaSi dacul or sagalobels, isinic
naTlisRebis dResaswaulTanaa gaerTianebuli: `ianvarsa z: dasdebelni
naTlisRebisani da wmidisa mowamisa aboÁsni~. sagalobelSi jer
naTlisRebis troparebia, romelsac abos sagaloblebi mosdevs, maT
aSiaze aqvT miwerili `aboÁsni~. orive kompleqti himnografiuli kanonia
da sruladaa daculi. I Seicavs: stiqaronsa da kanons (ugalobdiTsa,
moixilesa, ganZlierdasa, ufalo mesmasa, RamiTgansa, RaRatyavsa,
kurTxeul arsa, akurTxevdiTsa, aqebdiTsa); II ki SeicavsL ufalo
RaRatyavsa da kanons (kanonSi araa meore galoba _ moixilesa). es
sagalobeli erTaderTia abos saxelobis sagalobelTagan, sadac nerse
erisTavis saxelia moxseniebuli.
abosadmi miZRvnili sagaloblebi erTmaneTTan Seajera lali jRamaiam,
rodesac giorgi mTawmindelis redaqciis Tuenis avtograful nusxaSi
gamoavlina abosadmi miZRvnili ioane minCxis sagalobeli. misi daskvniT,
`abosadmi miZRvnili mTeli himnografiuli masalis (Sin 59, miqael
modrekili, Tuenis I redaqcia Jer 71, dumbarton oksi, giorgi
∗ sagaloblis avtoris Sesaxeb sxvadasxva mosazreba arsebobs; abos sagalobelTa (kanoni da aqebdiTsa) avtorad miqael modrekili daasaxela p. ingoroyvam mis mier gamocemul `Zvel qarTul sasuliero poeziaSi~, l. jRamaia miqaelisad dasaxelebul abos am sagaloblebs anonimurs uwodebs.
158158158158
mTawmidelis Tueni Ath. 65) erTmaneTTan Sejerebam Semdegi suraTi
gamokveTa: miqael modrekilis iadgarSi Sesuli abosadmi miZRvnili
anonimuri sagalobeli (kanoni da aqebdiTsa), Tuenis I redaqciis
(dumbarton oksis) meore kompleqtisa (ufalo RaRatyavsa da kanoni) da
giorgi mTawmidelis TuenSi (Ath. 65) dadasturebuli sagalobeli (meore
ufalo RaRatyavsa da kanoni) erTi da imave sagaloblis sami variantia,
Tavdapirveli varianti ekuTvnis ioane minCxs. informacia avtoris Sesaxeb
ki Semogvinaxa giorgi mTawmidelis avtografulma nusxam (Ath. 65)~
(jRamaia 2001: 16).
abosadmi miZRvnili himnografiuli masalis hagiografiul
TxzulebasTan SejerebiT Cans, rom galobaTa avtorebi hagiografiuli
teqstiT sargeblobdnen.
`SeTxzviT isini SeTxzuli unda iyvnen mas Semdeg, rac wm. abos
biografia daiwera ioane sabanisZis mier (e. i. 790 wlis Semdeg), vinaidan
maTi Sedgenis dros avtors bejiTad da guluxvad usargeblnia
moxsenebul biografiiT~ (kekeliZe 1960: 416), _ aseTi daskvna gaakeTa k.
kekeliZem abos sagalobelTa mimoxilvisas da ramdenime magaliTiT
daamowma.
amave azrs aviTarebs elene metreveli uZvelesi iadgaris kvlevisas:
`abos xsenebis rogorc stiqaronebi, iseve orsagalobeli da ÃelTbanisaÁ
agebulia abos cxovrebisa da wamebis epizodebis masalaze. e. i. galobaTa
avtori sargeblobda sabanisZis teqstiT~ (metreveli 1980: 866).
paralelebi ki marTlac uxvad iZebneba, rac gvaZlevs imis Tqmis
saSualebas, rom himnografiuli nimuSebi hagiografiul Txrobas
eyrdnoba.
upirvelesad aRvniSnavT, rom orivegan mkveTradaa aqcentirebuli
erovnulobis SegrZneba, risi wyaroc Txzulebaa. im periodSi swored
erovnuli TviTSegnebis gaRvivebas ukavSirebs k. kekeliZe im faqts, rom
abomde arc erTi martvili araa moxseniebuli liturgikul mwerlobaSi.
`pirvel erovnul liturgikul nawarmoebad unda CaiTvalos `qebaÁ
wmidisa mowamisa haboÁsi~, romelic Seadgens meoTxe Tavs ioane
sabanisZis mier aRwerili abos biografiisas~ (kekeliZe 1960: 415).
159159159159
iovane qonqozisZe ioane sabanisZis darad uRirsad miiCnevs Tavs abos
Rvawlis gandidebisaTvis da ufals sTxovs, ganuaxlos `suli
sibrZnisaÁ~, raTa jerovnad Seamkos mowame.
sagaloblebSi abos Rvawli calke araa warmoCenili, TiToeuli
maTgani naTlisRebis dResaswaulzea agebuli, romlis fonzec ganidideba
abo. erT sivrcul sibrtyezea ganlagebuli droSi mkveTrad
gansxvavebuli movlenebi, romlebic, miuxedavad drouli sxvaobisa,
`mrCobl adideben~ erTmaneTs. zedrouloba himnografiis erT-erTi
arsebiTi niSania. `wmidanisadmi aRniSnuli mimarTeba himnebSi zedroulia,
igi maradiulis gancdas amkvidrebs. is, rac droisa da sivrcis miRmaa,
drosa da sivrceSi Semodis da amaRlebulis ganwyobas qmnis~
(grigolaSvili 1983: 105). Tumca, zedroulobis gancda iovane sabanisZis
teqstSic xSirad dasturdeba.
mogvyavs nimuSebi:
1. ioane qonqozisZis mixedviT, abo mamamTavar abraamis msgavsia:
`viTarca msgavsi mamaT mTavrisaÁ: qaldevelTa queyanisagan: gamoslviTa~
(modrekili 1978: 177). msgavsi Sedareba ioane sabanisZes mohyavs
Txzulebis meore TavSi: `xolo amier Cuenda soflad gamoslvaÁ igi ara
Tu TÂT TaviT TÂsiT ganizraxa, aramed viTarca-igi ufalman hrqua
netarsa mas abrahams masve queyanasa Sina qaldevelTasa...~ (sabanisZe 1964:
57).
2. abos menelsacxebles uwodeben himnografebi: `ixileT
menelsacxeble~ (modrekili 1978: 179), rac hagiografiuli teqstidan
momdinareobs: `iyo igi Ãelovan, keTilad Semzavebel sulnelTa maT
nelsacxebelTa~ (sabanisZe 1964: 56).
3. abo Sedarebulia pavle mociqulTan: `romeli-igi ismaitel iyo
rCuliTa, Suri aiRo wmidisa mociqulisa pavleÁsi~ (uZvelesi... 1980: 57),
iovane qonqozisZis sagalobelSic: `samSjavrod migces Rirso: viTarca
pavle hromed huriaTa maT~ (modrekili 1978: 177); pavles adarebs abos
sabanisZe me-4 TavSi: `Sen miemsgavse ukanaÁsknelsa mas mociqulsa pavles
mamulTa maT SjulTa moZRurebaTa gangdebiTa~ (sabanisZe 1964: 77).
160160160160
4. himnografebi aRniSnaven abos moSurneobas saRmrTo werilis
swavlaSi: `iswavebda wignTagan mravalTa, Rirsad sarwmunoebisa
Sjulisada wessa netari abo~ (kekeliZe 1962: 48), `iswavebda wignTagan da
moZRuarTa: Rirsad sarwmunovebasa da wesisa Sjulsa~ (modrekili 1978:
183); ioane sabanisZe mogviTxrobs: `maSin iwyo zedamiwevnad da swavlad
wmidaTa saRmrToTa wignTa Zuelisa da axlisa SjulisaTa... esrÀT srul
iqmna igi yovliTa moZRurebiTa~ (sabanisZe 1964: 57).
5. abo xazareTSi moinaTla. TiTqmis erTnairi frazeologiiTaa
daxasiaTebuli xazarebi: `mÃecTa maT velurTa msumelTa sisxlsa~
(kekeliZe 1962: 48), `mÃecTa maT: mZÂnvareTa sisxlis mWamelTa~ (modrekili
1978: 183); TxzulebaSi ki asea aRwerili: `kac velur, saSinel piriTa,
mÃecis buneba, sisxlis mWamel~ (sabanisZe 1964: 58).
6. afxazeTSi myofi abo, ixila ra iqaur macxovrebelTa
`gardametebuli RmrTisa moyvareba~, TviTonac aRivso saRmrTo SuriT da
ficxeli Rvawli daiwyo _ marxviTa da mdumarebiT auZlurebda xorcs,
rasac ioane sabanisZe naTlisRebis Semdeg macxovris udabnoSi gasvlas
da marxviTa da locviT eSmakis daZlevas adarebs. es `baZvaÁ keTilTaÁ~
ki 17 ianvars, wm. antonis xsenebis dRes iwyo: `da iwyo manca dReTa maT
zamTrisaTa TTÂsa mis ianvarisa aCÂdmetsa mis TTÂsasa, Ãsenebasa wmidisa
mamisa antonissa, aRiRo manca ficxeli igi SromaÁ~ (sabanisZe 1964: 60).
stefane Wyondideli abos Rvawls antoni didis moRvaweobas adarebs:
`marxviTa ganikafe Sen: didisa antonisa msgavsad sanatrelo da
moakudinen Ãorcni~ (modrekili 1978: 180).
7. abos amirasTan daasmenen arabebi, xolo qristianebi afrTxileben,
rom ganSordes qalaqs: `esma vieTme qristianeTa kacTa da mivides
mswrafl da uTxres netarsa habos, viTarmed: aw esera geZieben Sen
Sepyrobad, tanjvad da guemad, da Seajerebdes mas, raÁTamca mihrida da
daemala~ (sabanisZe 1964: 64), magram abo ar imaleba da mzadaa
mowameobisaTvis: `me ara xolo tanjvad gamzadebul var qristÀsaTÂs,
aramed sikudildc~ (sabanisZe 1964: 64); `eZiebdes Sepyrobad mowamesa:
qristesa uSjuloni: xolo igi nefsiT mieca ÃelTa maTTa~ (modrekili
1964: 183); `qristÀs mosavni etyodnes: miefare TualTagan maTTa da nu
miecemi nebasa maTsa~ (kekeliZe 1962: 48).
161161161161
8. msajulma pativi da dideba SesTavaza abos qristianobis
uaryofisaTvis: `me ufroÁsRa niWi da pativi awve migce Sen~ (sabanisZe
1964: 65), razedac abo pasuxobs: `oqroÁ da vecxli Seni Sen Tanave iyavn
warsawymedelad Tavisa Senisa~ (sabanisZe 1964: 65); `abo RaRadebda da
etyoda: ara miÃms me Tquengan qrTami _ oqroÁ, arca anTraki, arca veZieb
cxorebasa amis sawuTroÁsa~ (uZvelesi... 1980: 58).
9. sapyrobileSi abo gamudmebiT loculobda, marxulobda,
fsalmunebda: `da iyofoda netari habo sapyrobilesa Sina marxviTa da
locviTa da fsalmunebiTa RamÀ da dRÀ ganusueneblad~ (sabanisZe 1964:
66); `iwyo daucadeblad locvad sapyrobilesa Sina da sulTqumiT Ãmobda
missa mimarT~ (kekeliZe 1962: 49).
10. sapyrobileSi myof abos uflis mier euwya aRsasrulis dRe da iq
myofT uTxra: `xvale gansvlaÁ ars Cemi ÃorcTagan da mislvaÁ uflisa
Cemisa da RmrTisa iesu qristÀs Tana, rameTu ese ufalman gamoucxada
TÂsssa mas mowamesa~ (sabanisZe 1964: 67); `auwya mas qristeman Jami
aRsrulebisaÁ... mas Jamsa hrqua misTanaTa maT: arRara sada mixiloT:
rameTu msurs me ganslvad da qristes Tana yofad~ (modrekili 1978: 183).
11. abom gayida Sesamoseli kelaptrebis SesaZenad: `ganiZarcua man
samoseli TÂsi da gansca igi savaWrod, raÁTa uyidon mas sanTelad
keroanebi da sakumeveli~ (sabanisZe 1964: 67); stefane Wyondidelis
sagalobeli: `aRanTen sanTelni da hgalobdi~ (modrekili 1978:. 181).
12. msajulTan mimavali abo 118-e fsalmuns galobs: `da sagalobelad
muÃlisa mis TqÂs Semdgomad sityuaÁ igi netarisa mis avazakisaÁ:
momiÃsene me, ufalo, odes moxÂde sufeviTa SeniTa~ (sabanisZe 1964: 70);
stefane Wyondidelis sagalobeli: `daviTis Ãmasa hRaRadebdi abo: da
netarisa mis avazakisa Tana hÃmobdi Zlierad: momiÃsene mÃsnelo
sasufevelsa~ (modrekili 1978: 181).
13. Tavis mokveTis win abom ganiZarcva samoseli: `mswrafl ganxeTqna
samoseli igi, romel emosa, da ganSiSulebulman daibeWda juariTa guami
TÂsi~ (sabanisZe 1964: 71). himnografTa TqmiT, rogorc ufali Cavida
ganSiSvlebuli iordaneSi da naTel-iRo, ase ganSiSvlebuli Cavida
mowamis embazSi abo: `raJams xat eqmen: yovlisa naTlisRebasa da
ganSiSulebuli STahÃed: embazsa Ruawlisasa: da orgzis naTels iRe:
162162162162
wyliTa da sisxliTa~ (modrekili 1978: 181-182); `romelica ganSiSulda
dRes: iordanes Sina ÃorciTa: sanatrelman mowameman abo: misTÂs
ganiZarcua Zueli igi kaci saqmiTurT da Seimosa axali~ (modrekili 1978:
180), _ stefane Wyondidelma simbolurad daukavSira abos mier samoslis
ganZarcva sulier ganaxlebas, romelsac mravalgzis vxvdebiT pavles
epistoleebSi: `ganiZarcueT Zueli igi kaci saqmiT misiTurT da SeimoseT
axali igi, ganaxlebuli mecnierebad msgavsad xatisa mis dambadebelisa
misisa~ (kolas. 7, 9-10). ganaxlebis ideas didi adgili uWiravs axal
aRTqmaSi. macxovris daRvrili sisxli swored kacobriobis sulier
ganaxlebas moaswavebda: `ese ars sisxli Cemi axlisa aRTqumisaÁ,
mravalTaTÂs daTxeuli misatevebelad codvaTa~ (mT. 26, 28; mrk. 14, 24).
14. abos SesaSineblad samgzis sces maxvili da mxolod amis Semdeg
warkveTes Tavi: `mxiaruliTa piriTa da kadnieriTa suliTa RaRad-yo
qristÀs mimarT da moudrika qedi TÂsi maxÂlsa. da sces mas maxÂliTa
samgzis... da Sehvedra suli TÂsi ufalsa~ (sabanisZe 1964: 71); `sixaruliT
moudrika maxuilsa qedi Tuisi~ (uZvelesi... 1980: 58), `miupyra qedi maxÂlsa
da Seiwira msxuerplad RmrTisa~ (kekeliZe 1962: 49); `sixaruliT
moudrika Tavi maxÂlsa~ (modrekili 1978: 183).
15. Txzulebis avtori gvamcnobs, rom abos wmida gvami arabebma qalaqis
gareT urmiT gadaitanes: `da dadges wmidaÁ igi uremsa zeda~; `urmiTa
miaqunda, viTarca etliTa~ (uZvelesi... 1980: 59).
16. arabebma abos gvami dawves: `moiRes SeSaÁ da TivaÁ da nafTi da
daasxes guamsa mas zeda wmidasa da daagzes cecxli, vidremdis dawunes
Ãorcni igi wmidisa mowamisani~ (sabanisZe 1964: 73); `guami misi dawues
cecxliTa~ (uZvelesi... 1980: 59).
17. arabebma mowamis dawvis Sedegad darCenili Zvlebi cxvris tyavSi
Seaxvies da mdinare mtkvarSi gadayares, _ mogviTxrobs ioane sabanisZe:
`ZualTa maT wmidisa mowamisaTa... STakribnes tyavsa cxovrisasa da
Sekrnes mtkiced da miixunes da STayarnes didsa mas mdinaresa~ (sabanisZe
1964: 73); `Sekribnes Zualni axovnisa aboÁsni, Sekrnes da STayarnes didsa
mdinaresa~ (kekeliZe 1962: 49).
18. abos dawvis adgilas mbrwyinavi varsklavi daadga: `gardamoavlina
ufalman adgilsa mas zeda varskulavi motyinarÀ, viTarca lampari
163163163163
cecxlisaÁ~ (sabanisZe 1964: 74), `gamoCnda zeciT varskulavi motyinareÁ:
Ramesa bnelsa mzeebri brwyinvaled guamsa zeda qristes mowamisa~
(modrekili 1978: 184), `gamoCnda zeciT masve aresa Sina RamÀ yovel
cecxlebr elvarÀ varskulavi~ (kekeliZe 1962: 49).
19. meore Rames mdinarem gamosca sakvirveli naTeli: `wyalTa gamosces
gansakÂrvebeli naTeli~ (sabanisZe 1964: 75); `brwyinvides wyalTa Sina
viTarca mTiebni yovlad mnaTobierni~ (modrekili 1978: 184).
20. ioane sabanisZe saocari eqspresiulobiT aRwers qarTvelTa
gancdebs, romlebmac ganagdes SiSi arabebisa da abos wamebis adgils
miawydnen, avtors isini menelsacxeble dedebTan hyavs Sedarebuli. rac
aseTi mRelvarebiT aqvs warmoCenili Txzulebis avtors, himnografebsac
aqvT aRniSnuli: `SiSi uRmrToTaÁ ganagdes morwmuneTa da surviliT
ambors uyofdes ubiwosa qristes mowamesa~ (modrekili 1978: 183).
21. sikvdilis win abo ambobs: `did ars Cemda dRÀ ese, rameTu vxedav
orkerZove Zlevasa uflisa Cemisa iesu qristÀssa, rameTu dResaswaulsa
amas STaÃda mdinaresa mas iordanisasa ganSiSulebuli naTlis-Rebad da
siRrmesa mas Sina wyalTasa damalulisa mis veSapisa Tavebi ZaliTa
RmrTeebisaÁTa Semusra. jer-ars Cemdaca dResa amas, raÁTa ganviZarcvo
SiSi ÃorcTa amaT CemTaÁ, romelni samosel arian sulisa Cemisa da
STavÃde, viTarca siRrmesa zRÂsasa, Soris qalaqsa amas da naTel-viRo
sisxliTa CemiTa da cecxliTa da suliTa~ (sabanisZe 1964: 68). stefane
sananoÁs-Ze abos mimarTavs: `naTlisRebaÁ sami moige, mowameo, wyliTa,
suliTa da sisxliTa da Semdgomad cecxliTa gamobrwyinda Ruawli Seni~
(modrekili 1978: 180).
22. `netarman abraham TÂsTa naSobTagani Segiwynara wiaRTa TÂsTa
qristÀsTÂs~ (sabanisZe 1964: 77), _ wers ioane sabanisZe, romlis
paralelsac sagaloblebSic vxvdebiT: `mamaÁ abraham miegebvoda: da
Seiwynara: wiaRTa TÂsTa~ (modrekili 1978: 184).
23. ioane sabanisZes abos dawvis adgili Zveli aRTqmis mamamTavarTa
sakurTxevelTan aqvs Sedarebuli: `geqmna Sen, viTarca sakurTxeveli igi
abelisi, enuqisi, abrahamisi da eliaÁsi, romelni-igi mrguliad
dasawuvelTa maT tarigTa Seswirvides RmerTsa... da kualad adgili igi
samsxverploÁsa SenisaÁ emsgavsa bervarsa ahronissa da zaqariaÁsa
164164164164
mRdelTaÁsa~ (sabanisZe 1964: 80); `adgili igi samsxverploÁ: romelsa zeda
daiwua yovlad wmidaÁ guami Seni netaro: didebao mowameTao: emsgavsa
sakurTxevelsa: wmidisa ahronissa: zeciT cecxlisa dadgromiTa:
gangrZobilad Rirso~ (modrekili 1978: 179).
24. abos RvawliT morwmuneTa ganaxleba aRniSnulia rogorc
TxzulebaSi, ise sagaloblebSic.
nimuSebis damowmeba kidev SeiZleba, magram, vfiqrobT, es sakmarisia
imisTvis, rom vTqvaT _ himnografebi sargeblobdnen hagiografiuli
TxzulebiT.
calke ganxilvis sagania saxismetyvelebiTi aspeqti abosadmi miZRvnil
himnografiul masalaSi, rac, aseve, saTaves iRebs hagiografiuli
Txzulebidan. l. grigolaSvilma werilSi `wmidanis Tema qarTul
sasuliero poeziaSi~ gamoyo wmidanis met-naklebad gavrcelebuli saxe-
simboloebi, rac wmidanis Rvawlis mTavar etapebTan SesabamisobaSia
daculi. abos SemTxvevaSi ki saxe-simboloebi Txzulebidan momdinarea.
abos cxovreba, romelic alegoriulobiTaa warmoCenili, aseve
saCinovdeba sagaloblebSic. ioane sabanisZis saxeobriv-simboluri
sistema daamuSava g. kuWuxiZem (kuWuxiZe 2006) xolo n. bokuCavas mier
damuSavebulia TxzulebaSi fsalmunebisa da saxarebiseuli simboloebis
damowmeba (bokuCava 1991).
rac Seexeba sagaloblebs, TiToeuli maTgani gamoirCeva
saxismetyvelebiT. gansakuTrebiT aRsaniSnavia abos Sedareba ekalSi
aRmocenebul vardTan, rac ioane sabanisZis hagiografiuli Txzulebidan
momdinareobs. es simbolo saTaves solomonis wignidan iRebs. ekalSi
aRmocenebul vards Rrma simboluri datvirTva aqvs: `saRvTo,
saRvTismSoblo da wmidanTa saxelad vardis gaazreba Rrma
simbolurobas emyareba da Seicavs, vinaidan `vardi ekalTa Soris~,
romelic sakmaod gavrcelebulia saRvTismetyvelo literaturaSi,
siwmindis, umankoebis, sulierebis, RvTiurobis niSania, romelsac
winaaRmdegoba xvdeba da didi sulierebis, Zalisxmevis Sedegad xdeba
SesaZlebeli misi gadalaxva~ (sulava 2003: 55). stefane sananoÁs-Ze abos
uwodebs vards, romelic SeiReba mewamuli feriT. saerTod, mewamuli
165165165165
feri xSirad figurirebs abos sagaloblebSi. es bunebrivicaa, radgan
abom sisxliT moipova sasufeveli, mewamuli feri ki sisxlis daTxevas
da Sesabamisad, mowameobriobas ukavSirdeba: `sisxliTa daTxeviTa
mewamul hyav Ruawli... da Seamkve viTarca ZoweuliTa: eklesiaÁ
warmarTTaÁ~ (modrekili 1978: 180). amave dros, mewamuli feri mowyalebis
semantikasac Seicavs.
sisxli erTgvari arqetipuli simboloa, romelsac erTdroulad
ukavSirdeba rogorc dadebiTi, ise uaryofiTi konotaciebi. am
SemTxvevaSi mowamis daRvrili sisxli erTdroulad aris rogorc
pirovnebis (abos), ise mTeli eris sulieri ganaxlebis winapiroba.
sisxlis amgvari semantika Zveli aRTqmidan momdinarea: `rameTu
samSÂnveli yovlis Ãorcielisa sisxli TÂsi ars~ (levianni, 17, 11),
`rameTu suli yovlisa ÃorcielisaÁ sisxli TÂsi ars~ (lev. 17, 14).
rac Seexeba mewamul fersa da Zoweulis qvas: `gamoslvaTa wignSi
mocemuli aaronis Sesamoselis Semamkobel X Tvals _ oqro anTraks
(oqroqvas), axali qarTuli TargmaniT qrizoliTs, `TvalTaÁs~ SesavalSi
Seesabameba iakinTi, mineralogiuri da mistikur-saxismetyvelebiTi
daxasiaTebisas ki _ Zoweuli~ (alibegaSvili 1999: 150). epifane kvipreli
Tavis egzegetikur TxzulebaSi Zoweuls zabulonis qvas uwodebs.
zabulonis Sesaxeb Cven naTlisRebis dResaswaulis sagaloblebis
mimoxilvisas aRvniSneT, aq mokled vityviT, rom ipolite romaelis
mixedviT, zabulonSi simbolurad is warmarTebi igulisxmebian, zRvis
piras mcxovrebni rom navTsayudels eZieben. es navTsayudeli, aseve
simboluri gaazrebiT, eklesias gulisxmobs. ase rom, Zoweulis qva,
romelic iakobis kurTxevanSi saxeobrivad warmarTebs ukavSirdeba, aseve
saxeobrivad miemarTeba abos, romelmac warmarTTa eklesia Seamko
mewamuli feriT.
sagalobelTa da Txzulebis mixedviT abo aris axovani, mZle mowame,
qristesTan Tanaziari, sarwmunoebis ganmaaxlebeli, romelmac `srbaÁ
keTilad~ aRasrula da `surnel-hyo~ qarTuli eklesia da romelsac
rogorc hagiografi mwerali, ise himnografebi SesTxoven, raTa meox-
gveyos sulTa CvenTaTvis.
166166166166
$3. $3. $3. $3. wm. konstanti kaxiwm. konstanti kaxiwm. konstanti kaxiwm. konstanti kaxisadmi miZRvnili sagaloblis sadmi miZRvnili sagaloblis sadmi miZRvnili sagaloblis sadmi miZRvnili sagaloblis
TematurTematurTematurTematur----saxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqtisaxismetyvelebiTi aspeqti
853 wels Tbilisis amira sahak ismailis Zis dasasjelad xalifam didi
jari warmogzavna buRa Turqis sardlobiT, romelmac mokla sahaki,
xolo 5 agvistos Tbilisi gadawva. am movlenis Sesaxeb gvamcnobs atenis
sionis warwera, sadac, aseve, aRniSnulia, rom `masve TTuesa agustossa
rd-sa, dResa SabaTsave, ziraq Seipyra kaxaÁ da ZÀ misi Tarxuji”.
warweraSi moxseniebuli kaxaÁs Sesaxeb Seqmnilia hagiografiuli
Txzuleba `cxorebaÁ da wamebaÁ wmidisa mowamisa konstanti qarTvelisaÁ,
romeli iwama babilonelTa mefisa jafaris mier”; misi avtori ucnobia. k.
kekeliZisa da iv. javaxiSvilis mosazrebiT, konstantis Tanamedrove unda
iyos, Txzulebis Seqmnis TariRadac 853-856 wlebs asaxeleben.
`martvilobis avtori aris saberZneTSi myofi romelime beri, anda
dasavleT saqarTveloSi, afxazeTSi, mkvidri romelime mwerali. am
Sromis Sedgenisas agiografs usargeblnia wm. ioane oqropiris
`cxovrebiT”, romelic dawerilia aleqsandriis patriarqis mier” (kekliZe
1980: 521).
konstanti kaxis martvilobas eZRvneba erTi sagalobeli, romelic
miqael modrekilis krebulSia moTavsebuli: `TTuesa noembersa: kb:.
wmidisa mowamisa konstanti kaxaÁsaÁ qarTvelTa mowamisaÁ”. k. kekeliZe
miiCnevs, rom sagalobeli miqael modrekils ar ekuTvnis, rogorc es
Tavis gamocemaSi pavle ingoroyvas aqvs miTiTebuli. igi wers: `Cven
gvaqvs sabuTi vTqvaT, rom es himnebi miqaels ar SeuTxzavs, isini
dawerilia gacilebiT adre; marTlac, Cven xelT gvaqvs meore nusxa am
himnebisa, romelic Senaxulia quTaisis muzeumis tyavze nawer XI-XII s.
xelnawerSi. Sedareba am nusxisa miqaelis avtografTan gvarwmunebs, rom
miqaels TviTon ki ar SeuTxzavs es himnebi, aramed sxva mzamzareuli
nusxidan gadmouweria” (kekeliZe 1956: 143), xolo misi Seqmnis TariRad
miiCnevs araugvianes me-9 saukunis meore naxevars.
sagaloblis avtori, rogorc Cans, kargad icnobda hagiografiul
Txzulebas konstanti kaxis martvilobaze, risi Tqmis safuZvelsac is
paralelebi gvaZlevs, rac orive TxzulebaSi Tanxvdeba.
167167167167
`martvilTa da ber-monazonTa Rvawlis aRwerisas hagiografiasa da
himnografiaSi ikveTeba ermaneTis Tanxvdenili araerTi motivi. esenia:
wmidanis gamorCeuloba, RvTismoSiSeba, Semecnebis wyurvili, ganmsWvalva,
RvTis mowodebiT cxovrebis gzis gansazRvra, sociumidan gamoyofa,
gansacdelis gavla, sapyrobilesa d udabnoSi ganmartoeba, Rvawlis
gamravleba, ganRmrToba~ (grigolaSvili 2002: 83).
vnaxoT, romeli TvisebiT hyavT Semkobili mxcovani martvili
hagiografiuli Txzulebisa da sagaloblis avtorebs. amTaviTve unda
aRvniSnoT, rom am mxriv orive mwiria. hagiografiul TxzulebaSi
mcireodeni cnobebia daculi konstantis pirovnebis Sesaxeb, rom araferi
vTqvaT istoriuli movlenebis aRwera-Sefasebaze, rasac avtoric
aRniSnavs: `raÁTa ara iyos Semawuxebel naklulevanebaTa, arca nametnav
gangrZobiTa” (Zveli... 1964: 170). arc hagiografiul Txzulebasa da arc
sagalobelSi araferia naTqvami konstantis Zis, Tarxujis, Sesaxeb.
1. konstanti iyo `queyanasa qarTlisasa, sanaxebsa zena soflisasa”... mas
`ewoda kaxaÁ saxelad mamulisa mis queyanisa” (Zveli... 1964: 165).
gamoirCeoda simdidriTa da saTnoebebiT. mis sulier Tvisebebs saocari
xatovnebiT aRwers hagiografi avtori: `Semkobil iyo orkerZoÁTave miT
saqmiTa, viTarca xÀ furcliTa da nayofiTa” (Zveli... 1964: 165), anu, igi
saqmiT aRasrulebda uflis mcnebebs da kldesaviT mtkice iyo misi
rwmena. konstanti uxvad gascemda Sesawirs eklesia-monastrebisa da
mRvdelmsaxurTaTvis, siyvaruliT Seiwynarebda maT sakuTar ojaxSi,
magram stumarTmoyvareoba da glaxakTa gankiTxva, rogorc Txzulebidan
vigebT, gamorCeuli Tviseba yofila misi xasiaTisa: `xolo
stumarTmoyvarebisa da glaxakT-mowyalebisa misisaTÂs vervis Zal-uc
miTxrobad Rirsad, aramed mciredi oden raime vTquaT. vin, sada vin
mivida misa mSieri, anu wyurieli da aramca ganaZRo igi, anu SiSueli da
ara Semosa igi sixaruliT?!” (Zveli... 1964: 165). swored am Tvisebas
gamoarCevs sagaloblis avtoric: `mowyalebaÁ Seimose gamozrdiTa
glaxakTaÁTa” (modrekili 1978: 324).
2. rogorc hagiografiuli Txzulebidan vigebT, konstanti 85 wlisa
yofila, roca Seipyres. `wariyvanes qalaqad tfilisad da Seayenes igi
sapyrobilesa” (Zveli... 1964: 167), sadac waradgines buRa Turqis winaSe,
168168168168
magram simxniT daiTmenda igi ukeTurisa mis mZlavrebaTa” (gv. 167). am
moments sagaloblis avtoric warmoaCens: `WirTa da krulebaTa
sixaruliT moiTmenda” (modrekili 1978: 324). amis Semdeg borkildadebuli
netari konstanti babilonSi, qalaq samaraSi gadahyavT _ `warsces igi
queyanad babilovnisa, qalaqsa, romelsa hrqvian samaraÁ” (Zveli... 1964: 168).
ucxo qveyanaSi mis wayvanaze sagaloblis avtoric gvamcnobs: `raJams
wariyvanes queyanisagan TÂsisa da miiwia queyanad uSjuloTa” (modrekili
1978: 325).
3. aRwers ra konstantis sulier gancdebs, mis gamudmebul sinanuls
codvebis gamo, Txzulebis avtori aRniSnavs, rom sakuTar codvaTa
gansawmedelad mas mxolod mowameobrivi aRsasruli miaCnda da amisi
mosurne yofila: `cremlovin igi codvaTa TÂsTaTÂs, da mravalgzis
Tqvisca, viTarmed: `ara vinaÁ vesav motevebasa codvaTasa, garna
daTxeviTa sisxlTa CemTaÁTa misTÂs, romelman-igi dasTxivna sisxlni
CuenTÂs” (Zveli... 1964: 166). sagaloblis avtori martvilisadmi didebis
Sesxmis dasawyisisTanave orgzis warmoaCens mis am survils: `winaÁTve
misa gsuroda da keTilTa saqmeTa muSakad gamoSCndi eklesiaTaTÂs”
(modrekili 1978: .324); `rameTu winaÁTve suroda daTmeniTa asparezisa mas
Zlevisasa simxniT” (modrekili 1978: 324).
4. samaraSi konstanti `mihguares mefesa mas ismaitelTasa, romelsa
saxelad erqua jafar” (Zveli... 1964: 168). sagalobelSic Cans, rom
`moiyvanes winaSe uSjuloBsa mZlavrisa ZlevaSemosili mowame qristesi”
(modrekili 1978: 324).
jafaris winaSe warmdgari konstanti ar SeuSinda mis mZlavrobas da
bolomde qristes erTguli darCa, rac Cans rogorc TxzulebaSi, ise
sagalobelSic: `xelmwifebaÁ gaqus xorcTa CemTa zeda, aramed ara
sulsa, viTarca ityÂs ufali Cemi da RmerTi. amisTÂsca ar meSinis me
maxÂlisagan Senisa” (Zveli... 1964: 168); `iqadoda Zlierad wmidaÁ konstanti,
raJams warsdga igi winaSe uSjuloTa” (modrekili 1978: 324); `romelman
SiSi mefeTaÁ ganagdo da maxÂli Seuracxyo simÃniT da moudrika qedi da
sixaruliT RaRadebda” (modrekili 1978: 325). aq wmidanis RvTismoSiSebaze
imitom vsaubrobT, rom swored RvTis SiSia dasabami sibrZnisa da
siyvarulisa, rac fsalmunidan momdinareobs: `dasabami sibrZnisaÁ ars
169169169169
SiSi uflisa~ (fs. 105, 5). RvTis SiSi ganaRmrTobs adamians da misi
rwmenac mtkice xdeba.
sagaloblis avtori xotbas asxams mas, romelmac qristesTvis
`Seuracxyo soflisa saSuebeli... da gulis wyromasa mZlavrTasa uSiSad
winaaRudga” (modrekili 1978: 325). rogorc Cans, sagaloblis avtorma
kargad uwyoda konstantis warCinebuloba, radgan swored am faqtze
amaxvilebs yuradRebas _ mowamisaTvis sakuTari simdidre sacduri ar
aRmoCnda. hagiografiuli Txzulebis II TavSi ki, sadac konstantis
gvacnobs avtori, Tavidanve aRniSnulia, rom `kaci ese iyo warCinebuli
friad didad yovelsa queyanasa qarTlisasa, friadi simdidreB aqunda da
mravali saSuebeli amis soflisaÁ” (Zveli... 1964: 165).
5. Cveulebisamebr, sinanulis gancda ar Sordeboda tyveobaSi myofsac.
gamudmebiT cremlooda Tavisi codvebis gamo da adidebda ufals, _
TiTqmis erTnairi frazeologiiT gvamcnobs gvamcnobs rogorc
Txzulebis avtori, ise himnografic: `nakadulni cremlTani
gardamodiodes TualTagan misTa Cveulebisamebr misisa” (Zveli... 1964: 170);
`enaÁ misi ver daabrkoles galobad” (Zveli... 1964: 170); `sinanuliTa da
cremliTa ganumzadebda Tavsa TÂssa” (modrekili 1978: 324).
6. samaraSi miyvanil konstantis xalifam ori somexi miugzavna,
romelTac TavianTi rwmena uaryves. isini cdilobdnen sakuTari
magaliTiT daerwmunebinaT tyve da ecdunebinaT: `miavlina misa orni igi
erisTavni, romelni tyueobiTve mieyvannes somxiTiT da uvaris-yofiTa
qristÀsiTa pativcemul iyvnes mis winaSe” (Zveli... 1964: 169). `xolo igi
ganumzadebdes safrxesa raÁTa daabrkolon gzisa misgan WeSmaritisa”
(modrekili 1978: 324); konstantim sZlia am safrTxesac da ar dabrkolda:
`rasaRa zedamdgomelobT da damesxmiT, viTarmca meca Tquen gemsgavse”
(Zveli... 1964: 169), _ am sityvebiT gaistumra mowameobisaTvis
ganmzadebulma mxcovanma qristianma qristes mtrebi. swored rjulis
uarmyofel somexTa Sesaxeb ambobs sagaloblis avtori: `mcvelTa maT
amaoTa da cruTa mowyalebaÁ maTi dauteves” (modrekili 1978: 324).
7. mravali tkivili daiTmina konstantim rjulis dacvisas da SiSi
ganagdo. arc pativi miiRo, arc Seuracxyofas SeuSinda: `scemdes pirsa
missa da mravliTa tanjviTa stanjvides mas” (Zveli... 1964: 170). konstantis
170170170170
es Rvawli, romelic SedarebiT vrclad aqvs aRwerili hagiografiuli
TxzulebaSi avtors, Semkobili aqvs himnografsac: `arca pativiTa, arca
ginebiTa da WiriTa ganeSora siyuarulsa qristÀssa” (modrekili 1978: 325)
da `gulis wyromasa mZlavrTasa uSiSad winaaRudga” (modrekili 1978: 325).
8. mefis brZanebiT konstantis Tavi mokveTes, rasac rogorc
Txzulebis, ise sagaloblis avtori erTnairad aRniSnaven: `mohkueTa Tavi
misi maxÂliTa” (Zveli... 1964: 170). sagalobelSi araerTgzis aris
aRniSnuli, rom mowame maxvils ar SeuSinda; rom daTrguna is maxvili,
romliTac Tavi mohkveTes: `maxÂlisa daTmeniTa mowamed gamoCnda”;
`maxÂli Seuracxyo”; `sixaruliTa moudrika maxÂlsa qedi” (modrekili
1978: 325).
9. babilonSi myofi konstanti ufals sTxovs gaZlierebas, rogorc
gaaZliera man babilonSi nabuqodonosor mefis tyveobaSi myofi sami yrma
_ anania, azaria da misaili. ufalma uvneblad daifara isini gaxurebul
RumelSi. `da viTarca-igi amasve adgilsa adiden wmidani igi yrmani,
romelTa aRgiares Sen, da meca Rirs myav maT Tana, romeli-ege gamoCndi
maT Tana meoTxed” (Zveli... 1964: 169). sagaloblis avtori konstantis
qristes rjulisadmi erTgulebas sami yrmis moses rjulisadmi
erTgulebas utolebs: `moses mier moRebiTa SjulisaÁTa samTa maT
yrmaTa cecxli daSrites, xolo wmidaTa mowameTa mociqulTa mier
qadagebiTa Sen aRgiares” (modrekili 1978: 325). am SemTxvevaSi orive
avtori saxeobrivi analogiebis meTods mimarTaven, raTa naTlad
warmoaCinon wmidanis sulieri simtkice.
11. hagiografiuli Txzulebidan vigebT, rom konstantis Tavi mohkveTes
`TTuesa noenbersa Tsa, dResaswaulsa wmidisa giorgissa” (Zveli... 1964:
170). wmida giorgis darad sTxovda ufals wyalobas mowame: `viTarca-igi
dReindelsa amas dResa Sina adide Rirsi Seni mowameÁ giorgi da
Seiwiren Sromani misni da daTxevaÁ ubiwoÁsa sisxlisa misisaÁ, Seiwiren
undonica ese sisxlni Cemni da momec me nawili mis Tana, raÁTa wil-
mxudes rCeulTa SenTa Tana” (Zveli... 1964: 170). Tavisi RvawlisaTvis
konstantim miiRo rCeulTa xvedri: `WeSmaritsa moqalaqobasa Rirs iqmna
wmidaÁ konstanti” (modrekili 1978: 325); man `gvirgvini zecisaÁ moigo”
(modrekili 1978: 325). zeciuri moqalaqeoba sasuliero mwerlobaSi myarad
111171717171
damkvidrebuli saxe-simboloa, romelsac safuZvlad bibliuri
TvalTaxedva udevs. zeciuri qalaqi maradiulia, romelsac mxolod
rCeulni daimkvidreben, isini, vinc TavianTi amqveyniuri moqalaqoba
qristes baZviT aRasrules da gza miwieri moqalaqobidan zeciur
moqalaqeobamde RvTis siyvaruliTa da SiSiT ganvles. l. grigolaSvilis
SexedulebiT, zeciuri qalaqisa da zeciuri moqalaqis gagebas daefuZna
hagiografiul mwerlobaSi damkvidrebuli Janri `cxorebaÁ da
moqalaqobaÁ~ (grigolaSvili 2002: 93).
saqarTvelos eklesiaSi konstanti kaxis xseneba giorgobis dResaa
dawesebuli _ 10 (ax. stiliT 23) noembers, rac, aseve, hagiografiuli
Txzulebis monacemebidan momdinareobs.
sakiTxze, usargeblia Tu ara sagaloblis avtors hagiografiuli
TxzulebiT, Tavisi mosazreba gamoTqva k. kekeliZem werilSi `konstanti
kaxis martviloba da vinaoba”, sadac is exmianeba p. peetersis
gamokvlevas da SeniSnavs, rom peetersis mosazreba, TiTqos sagaloblis
avtori hagiografiul Txzulebas ar icnobda, mcdaria. imis
dasadastureblad, rom sagaloblis avtori ara Tu icnobda
hagiografiul Txzulebas, aramed usargeblia kidec misiT, k. kekeliZe
imowmebs ramdenime magaliTs orive Txzulebidan da askvnis, rom
himnografs `es martviloba kargad scodnia da usargeblnia miT... sruli
sicxadiT Cans, rom himnografi imeorebs ara marto azrebs da faqtebs
martvilobisas, aramed xSirad frazebs da winadadebebsac” (kekeliZe 1959:
144-146).
marTlac, Cven mier damowmebuli magaliTebi rogorc hagiografiuli
Txzulebidan, ise sagaloblidan, imis Tqmis safuZvels gvaZlevs, rom
sagaloblis avtors hagiografiuli TxzulebiT usargeblia. rac Seexeba
saxismetyvelebiT aspeqts, dasawyisSive aRvniSneT, rom am mxriv orive
Txzuleba mwiria.
172172172172
$4. $4. $4. $4. wm. ilarion qarTvelisadmi miZRvnili sagaloblebiwm. ilarion qarTvelisadmi miZRvnili sagaloblebiwm. ilarion qarTvelisadmi miZRvnili sagaloblebiwm. ilarion qarTvelisadmi miZRvnili sagaloblebi
wmida ilarionis saxelze sami sagalobelia Seqmnili, romlebic
kanonis formisaa. erTis avtoria XI saukunis moRvawe `uRirsi~ zosime,
aTonis himnografiuli skolis warmomadgeneli; sagalobelma Cvenamde
moaRwia `aTonis krebuliT~, romlis I redaqcia miqael daRalisonelis
xeliTaa gadawerili, xolo meore redaqcia ekuTvnis ioane TaflaisZes.
meore sagalobeli (romlis avtori ucnobia) moTavsebulia liturgikul-
himnografiul krebulSi JER-71 (gamoqveynebulia: sadResaswaulo, moskovi,
1865, gv. 335.). mesame sagaloblis avtoria anton I kaTalikosi da
moTavsebulia antonis `sadResaswauloSi~ (S-1464, 208r; gamoqveynebulia
1865 wlis sadResaswauloSi, gv. 338 tlÀ).
rogorc ukve aRvniSneT, wm. ilarionis saxelobis sagaloblebi
Seiswavla manana dolaqiZem. misi dakvirvebiT, ucnobi avtoris
sagalobeli umniSvnelo cvlilebebiT giorgi mTawmidels Seutania Tavis
redaqciis `TTuenSi~ (JER-124), ris Semdegac igi farTod gavrcelebula
da Cvenamde moRweulia am sagaloblis Semcveli araerTi himnografiuli
krebuli (dolaqiZe 1971: 159). m. dolaqiZem gamoikvlia meore sagaloblis
avtori, daweris adgili da dro. is sagaloblis Seqmnis drod
varaudobs IX-X ss. mijnas. misive varaudiT, avtori unda iyos ilarion
qarTvelis mowafe, aseve qarTveli, ilarionis saxelTan dakavSirebuli
romelime monastris beri, xolo krebuli (JER-71), romelSic
sagalobelia moTavsebuli, giorgi mTawmidelis `TTuenze~ adrindelia
da `Tvenis~ pirveli redaqciidan gamokrebil himnografiul krebuls
warmoadgens. rac mTavaria, m. dolaqiZe askvnis, rom ucnobi avtoris
sagalobeli teqstobrivad gankerZoebulad dgas ilarionis Sesaxeb
Seqmnili nawarmoebebis ciklSi. is ar unda icnobdes `cxovrebaTa~
teqstebs da dawerili unda iyos kerZo samonastro mosaxseneblis
safuZvelze (dolaqiZe 1971: 170). anonimi avtoris sagaloblis
gansaxilvelad Cven gamoviyeneT teqsti, romelic erTvis m. dolaqiZis
aRniSnul werils (gv. 177-184. i. R.).
173173173173
miuxedavad imisa, rom sagalobeli saerTod movlenaTa dinamiurobiT
ar gamoirCeva, anonimi avtoris es sagalobeli imdenad zogadi xasiaTis
Sesxmaa da imdenadaa daclili wmidanis cxovrebis faqtobrivi
masalisagan, rom marTlac udavoa _ sagalobeli `cxovrebaTa~ arc erT
redaqcias ar icnobs da SesaZlebelia, maT Seqmnamdec iyos dawerili.
yvelafers rom Tavi davaneboT, ar SeiZleboda sagaloblis avtors
aRniSvnis gareSe darCenoda wmidanis mier aRsrulebuli saswaulebi, Tu
ar CavTvliT `aqebdiTsaSi~ aseve zogadad moxseniebuls: `brmani mxedvel
hyven da Rrekilni ganhkurnen~ (dolaqiZe 1971: 179); `eSmakTa gansdevnidi
da senTa ganhkurnebd brZeno, mkurnalo sulTa da xorcTao~ (dolaqiZe
1971: 179.). TxzulebaSi ki sakmaod konkretuladaa asaxuli wmidanis mier
aRsrulebuli saswaulebi, rogorc sicocxleSi, ise gardacvalebis
Semdegac.
aseve, sagalobelSi araa aRniSnuli RvTismSoblis gamocxadeba _
ierusalimSi myofma ilarionma CvenebiT ixila yovladwmida qalwuli,
romelmac mas saqarTveloSi dabruneba ubrZana. vfiqrobT, sagaloblis
avtors rom xelT hqonoda hagiografiuli Txzuleba, aseT mniSvnelovan
movlenas yuradRebis miRma namdvilad ar datovebda. miT umetes, rom
zogadad sagaloblebSi gansakuTrebuli adgili uWiravs macxovrisa da
RvTismSoblis gamocxadebebs, rac wmidanis gamorCeulobis maCvenebelia.
is, rom sagaloblis anonim avtors ar usargeblia hagiografiuli
TxzulebiT, aisaxa ara marto faqtobrivi masalis simciriT, aramed
saxismetyvelebiTi gamosaxvelobis simwiriTac. aq ar SeiniSneba is
dinamiuroba, rac himnografiisaTvis, miuxedavad misi statikuri bunebisa,
mainc damaxasiaTebelia. rogorc n. sulava SeniSnavs, himnografiaSi
saswauli statikaSia naCvenebi, `oRond sagaloblis obieqti
saswaulTqmedebas dausruleblad agrZelebs, e. i. am TvalsazrisiT igi
dinamiurobas eqvemdebareba~ (sulava 2006: 140). am sagalobelSi ki
saswaulebi, rac zogadad wmidanis RvTaebriobis maCvenebelia, TiTqmis ar
asaxula. aqedan gamomdinare, ar igrZnoba is emociuroba, rac saerTod
wmidanis gandidebas axlavs xolme. Tumca, es ar niSnavs imas, rom
sagalobeli mxatvruli aqsesuarebiT Raribia. masSi mravladaa
gamomsaxvelobiTi saSualebebi, mxolod zogadi saxisa.
174174174174
wm. ilarioni Sedarebulia iobTan, radgan masaviT madlierebiT
daiTmina gansacdeli: `da ver SeuZlo Seryevad mterman godoli ÃorcTa
SenTaÁ~ (dolaqiZe 1971: 177); samoelTan _ `srulad ganwmendil iqmen
Rirso saSoÁTgan dedisa TÂsiTaÁT, viTarca didi samoel~ (dolaqiZe 1971:
177); mosesTan _ `axal mosed dambadebeli gicnobs ilarion, rameTu Sen
marxviTa da locviTa dascen mterni, viTarca-igi man pirveli amaleki
ukun aqcia~ (dolaqiZe 1971: 178); TavTa mociqulTa, petresa da pavlesTan
_ `Suri aiRe, Rirso, mTavarTa maT qristes mociqulTaÁ petresi da
pavlesi~ (dolaqiZe 1971: 179). aseve, wmidani pirvel mamebTanaa Sedarebuli,
romelTa darad iRvwoda gandegiluri cxovrebiT.
lamazi metaforiTaa ilarionis Rvawli asaxuli _ `Sen juari erquanis
saxed mÃarTa aRiRe da urnati igi sulisani mohÃnen~ (dolaqiZe 1971: 178).
aq SeimCneva saxarebisa da fsalmunis epizodebis erTgvari gavlena. am
tropis gagrZelebaa ilarionis keTil mwyemsad saxeldeba _ `viTarca
mwyemsi keTili, mamao yovlad sanatrelo~ (dolaqiZe 1971: 178). aseve,
metaforulia ilarionis mnaTobTan Sedareba _ `varskulavi mnaTobi,
mamao, aRmosavaliT raÁ gamoSCndi, gananaTle queyanaÁ da zRuaÁ~
(dolaqiZe 1971: 179).
gansxvavebuli viTarebaa zosimes sagalobelSi, romelsac safuZvlad
aSkarad hagiografiuli Txzuleba udevs. is merve xmis sagalobelia da
Sedgeba rva galobisagan. dasawyissa da boloSi daerTvis xuTi mcire
zomis sagalobeli: ufalo RaRatyavisaÁ, aqebdiTsaÁ, stiqaroni da 2
sxuani stiqaronni. sagalobeli akrostixulia da Tavni ityvian: `ese aw
RmerTSemosili ilarion iqeboden dRes jerisaebr amin~.
sanam sagaloblis hagiografiul TxzulebasTan mimarTebaze
visaubrebdeT, oriode sityviT `cxovrebis~ redaqciebis Sesaxeb
aRvniSnavT. k. kekeliZis gamokvleviT, wm. ilarionis `cxovreba~ pirvelad
berZnulad, e. w. enkomiis saxiT dauweria ilarionis Tanamedoves,
protoasikritsa da filosofos basili monazons im masalis mixedviT,
rac mas ilarionis mowafeebma miawodes. basilis Sroma safuZvlad daedo
qarTul `cxovrebas~, romlis 3 redaqciaa Semonaxuli: Zveli (aTonis),
metafrasuli da svinaqsaruli. Zveli redaqcia naxevrad originaluri,
naxevrad naTargmni nawarmoebia da dawerili unda iyos eqvTime
175175175175
mTawmindelis mier 991 w. metafrasuli redaqcia Seqmnili unda iyos XI s.
I meoTxedSi, SesaZlebelia Teofile xucesmonazonis mier. svinaqsaruli
redaqcia ki am ori redaqciis sinTezia da igi moTavsebulia giorgi
mTawmidelis `did svinaqsarSi~ XII s. damdegs ucnobi avtoris mier~
(kekeliZe 1957: 65).
manana dolaqiZem teqstobrivi Sedarebis safuZvelze daaskvna, rom
sagalobeli Seqmnilia `cxovrebaTa~ aTonuri da metafrasuli
redaqciebis mixedviT, agreTve, savaraudoa anonimuri sagalobliT
sargeblobac (dolaqiZe 1971: 171-176).
zosimes sagalobeli bibliuri saxismetyvelebiTac sargeblobs. amave
dros, sametyvelo ena da gamomsaxvelobiTi saSualebebi zosimes
warmoaCens, rogorc maRali donis himnografs. Cven naklebad
gavamaxvilebT yuradRebas teqstobriv Sedarebebze da aqcents swored
saxismetyvelebiT aspeqtze mivmarTavT.
dasawyisSi warmovaCenT ramdenime teqstobriv Sedarebas, sadac
TvalsaCinoa rogorc Sinaarsobrivi, ise frazeologiuri Tanxvedra:
1. `elvad naTlisa saRuToÁsa moguefina dRes ÃsenebaÁ yovlad
didebulisa moRuawisa ilarion axlisa mnaTobisa∗~ (aTonis... 1901: 177) //
`aRmohÃda axali ese da yolad brwyinvalÀ mnaTobi~ (aTonis... 1901: 10).
2. orive TxzulebaSi ilarioni samoel winaswametyvelTanaa
Sedarebuli: `msgavsadve samoelisa aRTqumiT iSev, RmerTSemosilo mamao~
(aTonis... 1901: 178) // `wmidaÁ ese aRTqmul iyo RmrTisada mSobelTa
TÂsTagan, viTarca pirvel samoeli annaÁsagan~ (aTonis... 1901: 10). aq ar
SevudgebiT samoelis Sobis saxeobriv gansazRvrebas, radgan amis Sesaxeb
Temis I nawilSi vrclad visaubreT.
3. is, rom ilarioni bavSvobidanve iwyebs sasuliero ganaTlebis
miRebas, sagaloblis avtorisaTvis, rogorc Cans, hagiografiuli
Txzulebidanaa cnobili: `iwurTidi siyrmiTganve werilTa RmrTiv-
sulierTa da emsgavsebode moqalaqobasa mas~ (aTonis... 1901: 179) // `da
iqmna raÁ ese equs wlis, mieca swavlad kacsa Rirssa da RmerTis-
∗∗∗∗ xazgasma yvelgan Cvenia.
176176176176
moyuaresa... da aswavlida igi mas wignTa sulierTa dRe da Rame~ (aTonis...
1901: 10).
4. zosimes sagalobelSi yovladwmida RvTismSoblis gamocxadeba
aRniSnulia. rogorc ukve vTqviT, RvTismSoblis gamocxadeba wmidanis
gansakuTrebulobis maCvenebelia da misi araRniSvna SeuZlebelia, Tuki
amis Sesaxeb raime cnoba arsebobs. ase rom, zosimes `cxovrebiT~
usargeblia, sadac deda RvTisas Cvenebis Sesaxebaa moTxrobili: `da
ixila wmidaÁ dedofali RmrTis-mSobeli da maradis qalwuli mariam da
aTormetni kacni brwyinvaleni mdgomareni mis winaSe... hrqua mas wmidaman
dedofalman: Ä, ilarion, warved da miiswave saxed Senda, daumzade seri
ufalsa da Zesa Cemsa~ (aTonis... 1901: 180). hagiografiul TxzulebaSi
aRwerili RvTismSoblis brZaneba _ ilarioni saqarTveloSi dabrundes
da ufals emsaxuros, sagalobelSi or epizodad, or galobaSia
warmoCenili: `ixile CuenebiT, Ä, RmerTSemosilo mamao, dedofali
yovelTa dambadebelTaÁ da gibrZanebda warsvlad queyanad TÂsad, raTa
Seswire RuTisa simravleni erTa uricxuTani~ (aTonis... 1901: 15).
sainteresoa, rom sagalobelSi erTgvari axsnaa mocemuli RvTismSoblis
sityvebisa _ `daumzade seri ufalsa da Zesa Cemsa~; zosime mas xsnis,
rogorc sulier moRvaweobas, rom ilarionma RvTisken uwinamZRvros
mraval adamians. sagalobeli arafers gveubneba imaze, Tu rogor
aRasrula wmida mamam Tavisi Rvawli, magram Semdeg epizodSi ukve
aCvenebs, rom `seri damzadebulia~. zosime ar arRvevs sagaloblis
Sablons da movlenebs statikaSi warmoaCens: `aRasrule, mamao,
brZanebuli Senda viTarca sarwmunoman da gonierman mneman uflisa
TÂsisaman, daumzade Tavadsa seri sulieri sulTa maT cxovnebulTaÁ~
(aTonis... 1901: 180). am epizodebSi ukve naTlad saCinovdeba dinamizmisa da
statikis monacvleoba, rac orive JanrisTvisaa damaxasiaTebeli da
romelzedac saubari Temis II nawilis dasawyisSi gvqonda.
zosime aTonels aRuniSnavi ar darCenia RvTismSoblis meore
gamocxadeba, romelic, aseve, aRniSnulia `cxovrebaSi~. ulumbos mTaze
yofnisas wm. ilarioni da misi Zmebi erT-erT eklesiaSi imyofebodnen.
monastris mamasaxlisma wmidans taZris datoveba ubrZana. imave Rames mas
ZilSi RvTismSobeli gamoecxada da mrisxaned uTxra: `raÁsa inebe
177177177177
ganZebaÁ ucxoTaÁ maT, romelni mosrul arian siyuarulisaTÂs Zisa da
RmrTisa Cemisa~ (aTonis... 1901: 20). sagalobeli zustad misdevs teqsts:
`eCuena saSinelad dedaÁ yovelTa SemoqmedisaÁ da uTqumida sastikad
araÁ Semwynarebelsa Sensa RmerTSemosilo. da auwyebda saTnoebaTa SenTa
Zalsa~ (aTonis... 1901: 181). Tumca, unda iTqvas, rom `cxovrebaSi~
gansakuTrebuladaa aqcentirebuli RvTismSoblis is sityvebi, sadac
deda RvTisa qarTvelTa gamorCeulobasa da mis wilxvdomobaze saubrobs.
mamasaxlisma eWvi Seitana ilarionis rwmenis WeSmaritebaSi, amitom
RvTismSobeli mrisxaned eubneba: `Cemda moniWebul ars Zisa mier Cemisa
naTesavi igi Seuryevelad marTlmadideblobisaTÂs maTisa, vinaÁTgan
hrwmena saxeli Zisa CemisaÁ da naTel-iRes~ (aTonis... 1901: 20). saerTod,
erovnulobis gancda, misi aqcentireba da qarTvelTa RvTismSoblis
wilxvdomobis idea qarTuli himnografiis erT-erTi ZiriTadi motivia da
calke Seswavlas saWiroebs.
5. ucnobi avtoris sagaloblisgan gansxvavebiT, zosimes sagalobelSi
sneulTa gankurneba konkretuli SemTxvevebiTaa aRniSnuli da
hagiografiul teqsts misdevs: `ara ugulebels-hyav tkivneuli ferÃiTa,
da locviTa SeniTa, RmerTSemosilo, mkelobelsa slvaÁ mianiWe~ (aTonis...
1901: 181). zosime aToneli aRniSnavs wmida ilarionis mier monastris
mamasaxlisis sneuli Zmiswulis gankurnebas, romlis Sesaxebac
hagiografiul teqstSi asea moTxrobili: `ixila raÁ wmidaman ilarion
misi igi tirili, SeuZnda wyalobis-moyuaresa sulsa missa, moiRo wmidaÁ
zeTi kandlisagan saufloÁsa da scxo tkivneulsa mas ferÃsa missa da
gankurna tkivilica igi da vnebaÁca igi, romliTa vnebul iyo~ (aTonis...
1901: 21). `cxovrebidan~ momdinarea zosimes mier eSmakeulTa gankurnebis
aRniSvna, rac wmidanma gardacvalebis Semdeg aRasrula: `kualad
Semdgomad sikudilisa Senisa TavisuflebaÁ mianiWe tyue-qmnulTa~
(aTonis... 1901:182) // `meyseulad movides orni eSmakeulni da ityodes:
`ilarion qarTvelo, raÁsaTÂs ganguasxam Cuen sayofelTagan CuenTa~ da
viTarca mieaxlnes wmidasa mas guamsa missa, munTquesve ganikurnnes igini~
(aTonis... 1901: 28).
6. rodesac basili makedonelma wmida mamis gvami Tesalonikidan
gadmoasvena, mesame Rames `esera suli sulnelebisaÁ sakÂrveli ganefina
178178178178
yovelsa mas palatsa Sina~ (aTonis... 1901: 35). mefes ZilSi wm. ilarioni
gamoecxada da uTxra: `aw ukueTu gnebavs, raÁTa srulebiT madli
gaqundes, warmiyvane me udabnosave adgilsa~ (sadResaswaulo 1865: 36). es
momentic daculia zosimesTan: `CuenebiT auwye mefesa sawadeli seni,
udabnoÁ, romelsa Sina sulnelebad sulisa gamosCndi~ (aTonis... 1901: 183).
sanam sagaloblis saxismetyvelebiT aspeqtze visaubrebdeT, aRvniSnavT,
rom samecniero literaturaSi zosimes sagaloblis Seqmnis
qronologiuri sazRvrebi sxvadasxvaa. k. kekeliZis varaudiT, is 1066-1074
w.w. Seqmnili (kekeliZe 1957: 149); m. dolaqiZe am sazRvrebs ufro azustebs
da 1072-1074 wlebiT aTariRebs (dolaqiZe 1971: 175); l. menabde _ 1074
wlamde; n. sulava ki miiCnevs, rom zosimem sagalobeli 1074-1077 w.w.
dawera, rodesac gaCnda moTxovnileba saberZneTSi moRvawe pirvel
qarTvel mamaTa mosaxsenebeli krebulis Seqmnisa (sulava 2001: 127).
rac Seexeba sagaloblis saxismetyvelebiT mxares _ rogorc aRvniSneT,
igi sazrdoobs rogorc bibliis, ise hagiografiuli Txzulebis
saxismetyvelebiT. hagiografiuli Txzuleba gamorCeulia dinamizmiT,
evfoniuri tipologiiTa da simboloebiT, mxatvruli SedarebebiT; calke
kvlevis sagania `cxovrebis~ saxarebiseuli da fsalmunuri motivebi,
romelic uxvad gvxvdeba masSi.
wmidanis srulyofili saxis warmosaCenad xSirad gvxvdeba e.w. myari
epiTetebi, romelic TiTqmis yvela sagaloblisTvisaa damaxasiaTebeli.
zosimes sagalobeli maTi siuxviT ar gamoirCeva. erTaderTi aseTi
epiTeti, romelsac zosime wmida ilarionisadmi xSirad iyenebs, aris
`RmerTSemosili mama~. SeiZleba iTqvas, rom sagalobelSi
reglamentirebul saSualebaTa simcire SeimCneva. samagierod,
sagalobeli savsea qebis obieqtisadmi damoukidebeli, individualuri
mimarTebebiT, rac avtoris SemoqmedebiT niWs warmoaCens. yvelas rodi
ZaluZs poeturad gadaamuSavos ambavi da misces iseTi mxatvruli forma
da Sinaarsi, rom msmenelis yuradReba transcedenturi samyarosadmi
mimarTos, rac swored sagaloblis daniSnulebas warmoadgens.
sagaloblis dasawyisSive wmidani Semkobilia epiTetiT `axali~:
`moguefina dRes ÃsenebaÁ yovlad didebulisa moRuawisa ilarion axlisa
mnaTobisa~ (aTonis... 1901: 177). `axali~ `Zvelis~ opoziciaa. Zveli aRTqmis
179179179179
epoqa warmoadgens winasaxes axali aRTqmis pirebisa Tu movlenebisa.
vinaidan RvTis baZva srulyofs adamians, wmidanic am baZviT ganiwmindeba
da mieaxleba uzenaess, amitomac himnografebi TavianTi qebis obieqts
xSirad adarebdnen Zveli aRTqmis winaswarmetyvelebs. es Sedareba ar
SeiZleba mxolod saxeTa paralelizmis daniSnulebiT aixsnas.
sagalobelSi xom yvelaze srulyofiladaa daculi Sinaarsisa da
formis erTianoba. amitomac igi mxolod poeziis funqciis matarebeli
rodia, misi umTavresi funqcia msmenelis ganRmrTobaa da, Sesabamisad, is
udidesi informaciis matarebelia. Zveli aRTqmis winaswarmetyvelTa
misia israelSi Teokratiis mxardaWera da ganmtkiceba iyo. axali aRTqmis
wmidanebma es funqcia odnav transformirebulad ganagrZes. TavianTi
cxovrebiTa da moRvaweobiT isini RvTis uzenaesobas, misdami siyvarulsa
da morCilebas qadagebdnen, mxolod samoRvaweo areali gafarTovda
imdenad, ramdenadac RvTis rCeuli eri ukve qristes aRmsareblobiT
ganisazRvreboda da axal moRvaweTa xma mTels qveynierebas ganefina.
amitomac arian isini Zveli aRTqmis winaswarmetyvelebTan Sedarebulni.
zosime aTonels wm. ilarioni Sedarebuli hyavs samoel
winaswarmetyvelTan, radgan masaviT winaswari aRTqmiT moevlina
qveynierebas; bibliur abraamTan: `dauteve queyanaÁ Seni da ucxo iqmen
misTÂs, romeli CuenTÂs ucxo iqmna, raÁTamca ucxo-qmnilni mamasa
wyalobiT damagna~ (aTonis... 1901: 179). wm. ilarionma abraamiviT datova
qveyana, raTa miepovebina `margaliti mravalsasyidlisa~ _ es metafora
sasufevlis saxismetyvelebiTi gamoxatulebaa. abraamTan Sedarebis garda
tropari yuradRebas iqcevs Tavisi evfoniurobiT, aqcentirebulia sityva
`ucxo~, romelic miemarTeba gankacebul macxovars, romelmac RmerTTan
gaucxoebuli adamianebi mamis wiaRSi daabruna; miemarTeba abraams,
romelmac misTvis ucxo qveyana datova da miemarTeba TviT qebis obieqts,
romlisTvisac ucxo Seiqna amsofliuri cxovreba. ase, rom `ucxos~
aqcentirebas mxolod evfoniurobisaTvis ar mimarTavs avtori. am sityvas
simboluri datvirTva aqvs _ igi asaxavs baZvas, romelzedac zemoT
gvqonda saubari. baZva uflisadmi, baZva pirvel mamaTa cxovrebisadmi,
baZva, romelic srulyofs adamians. am dros avtoris gancda wmidanis
sulieri gancdis identuria; amave dros igi sityvis meSveobiT sakuTari
180180180180
gancdis mkiTxvelis grZnobebTan identifikacias axdens da masSic
aRZravs baZvis survils. ase ikvreba erTgvari sulieri jaWvi qebis
obieqts, avtorsa da mkiTxvels Soris. sagaloblis funqciac es aris.
zosimes SemoqmedebiTobis mimaniSnebelia is faqti, rom es erTaderTi
evfoniuri tropari rodia mis sagalobelSi _ `uJamod mSobelo mamo,
sityÂsa uJamoÁsao, uJamod momavlinebelo cxovelisa sulisa~ (aTonis...
1901: 179); `romelman daiTmina juar-cumaÁ ÃorciTa ucodvelman kacTaTÂs
juars-cumisaTÂs mamao, da sofeli juars-acu Sendami brZeno~ (aTonis...
1901: 180).
verbaluri aliteraciiTa da evfoniiT man sasurvel Sedegs miaRwia _
sagalobeli sasargeblosTan erTad sasiamovno gaxada. Tamamad SegviZlia
vTqvaT, rom zosimes es sagalobeli srulyofili poeturi nawarmoebia,
romelic poeziis umTavres princips akmayofilebs.
wm. ilarioni Sedarebulia winaswarmetyvelebTan _ eliasTan, mosesTan,
daviTTan, ieremiasTan. mas udidesi siyvaruli aqvs mociqulTa _ petresa
da pavles _ mimarT, romelTa saflavebis Tayvansacemad midis romSi.
sainteresoa zosimes xedva da grZnoba maTdami da im Tvisebebis
gamokveTa, rac TiToeul maTgans individualobas sZens da imavdroulad
swored es Tvisebebi gaxda wm. ilarionisTvis mibaZvis saSualeba:
`simSÂde igi mosesi, da daviTisi ZÂruÃseneblobaÁ, da eliaÁsi moRuawebaÁ
da sruli upovarebaÁ da msgavsad pavlessa siyuaruli yovelTa mimarT~
(aTonis... 1901: 185).
zosime wmidans uflis mxedars uwodebs. rogorc cnobilia, es
metafora monasterSi moRvaweT miemarTeba. grigol xanZTeli Tavis
mowafeebs mefis winaSe warmoaCens, rogorc sulier laSqars. am sofels
ganSorebuli adamiani gamudmebul brZolaSia, mudam fxizlobs da
ebrZvis kacobriobis uxilav mters, ebrZvis, raTa sakuTari da mis
irgvliv myofTa sulebi ufalTan miiyvanos. isic mxedaria, oRond ufro
meti ZalisxmeviT mebrZoli. vfiqrobT, es damokidebuleba igulisxmeba,
roca zosime ilarionze wers: `rCeuli mÃedari meufisaÁ~ (aTonis... 1901:
181).
sagalobelSi Cveni yuradReba miipyro erTma metaforam _ `iqmen
RmerTSemosilo sarke saTnoebisa mxilvelTa maT SenTaTÂs da Zegl
181181181181
moRuawebisa SemdgomTa naTesavTa sabaZvelad~ (aTonis... 1901: 180). wm.
ilarioni Tavisi saTno cxovrebis wesiT misabaZi iyo rogorc misi
TanamedroveebisTvis, ise Semdgomi TaobebisTvisac. aq warmoCenili baZvis
momenti ganmartebas ar saWiroebs. aRsaniSnavia sxva faqti. n. sulava
werilSi `zosime mTawmideli~ sagaloblis Seqmnis TariRze msjelobisas
eyrdnoba el. metrevelis mosazrebas da askvnis, rom sagalobeli
daiwera maSin, rodesac gaCnda moTxovnileba saberZneTSi moRvawe pirvel
qarTvel mamaTa mosaxsenebeli krebulis Seqmnisa, romelsac `sagangebo
daniSnuleba da mizandasaxuloba hqonda: aTonze moRvawe qarTvel da
ucxoel berebs unda gaecnobierebinaT saqarTvelos farglebs gareT
moRvawe qarTveli berebis saeklesio da kulturuli saqmianobis arsi da
TviT am monastrebis mniSvneloba~ (sulava 2001: 129). vfiqrobT, swored es
daniSnuleba aqvs gamoxatuli zosimes metaforebSi _ `sarke saTnoebisa~,
`Zegl moRuawebisa~. bolo metafora erTgvari perifrazia giorgi
mTawmidelis sityvebisa `Zeglad pirmetyuelad...~. aqve aRvniSnavT, rom
zosime avtoria efTvime mTawmidelisadmi miZRvnili sagaloblisa,
romelic `aTonis krebulis~ pirveli redaqciisaTvis Seiqmna (1072-1074
w.w.) da romlis wyaroa giorgi aTonelis hagiografiuli Txzuleba
`cxoreba ioane da efTÂme mTawmidelebisa~.
zosimes sagalobeli kidev erTi faqtiT ipyrobs yuradRebas.
RvTismSoblis TiTqmis yovel troparSi (galobis dasasruls)
aqcentirebulia RvTismSoblis dogmati, sam troparSi (`RamiTgansa~,
`kurTxeularsa~, `adidebdiTsa~) pirdapiraa gacxadebuli nestor
mwvaleblis eresisa da xatmebrZolobis winaaRmdeg mimarTuli polemika:
`vaÁ maTda, romelni ara aRgiareben RmrTismSoblad da xatsa Sensa
wmidasa araÁ Tayuanis-scemen~ (aTonis... 1901: 181); `romelTa ara hrwam Sen
RmrTismSobelad da xatsa Sensa ara hmoneben, dedao da qalwulo
uqorwinebelo, utyu iyvned bageni maTni~ (aTonis... 1901: 184); `kurTxeul-
arsas~ bolos ki TviT nestoric hyavs naxsenebi: `nistor SevaCvenebT da
yovelTave winaaRmdgomTa SenTa~ (aTonis... 1901: 182). Cven Temis I nawilSi
ukve visaubreT, rom sagalobeli udidesi informaciis matarebelia da
masSi pirdapir Tu aluziurad aisaxeba xolme saeklesio mwerlobis
Tematika. amitom ganvrcobilad am sakiTxze aq ar vimsjelebT. aRvniSnavT,
182182182182
rom es sagalobeli mniSvnelovania ara mxolod imiT, rom wmidanis
srulyofil saxes gvixatavs, aramed imiT, rom yovladwmida samebisa da
RvTismSoblis troparebi, romlebic saerTod zogadi saxisaa da
umetesad reglamentirebuli saSualebebiT gamoixateba, zosimesTan
sxvagvaradaa mocemuli _ maTSi ganzogadebulia wmida ilarionis
damokidebuleba yovladwmida samebisa da qalwul mariamisadmi da igi
identuria avtoris damokidebulebisa.
RvTisadmi wmidanisa da avtoris sulieri xedvis Tanxvedra imdenad
erTiania, rom mkiTxvelic maTi Tanamonawile xdeba da isic imgvarad
adidebs ufals, aRiarebs RvTismSoblad yovladwmida qalwuls, Tayvans
scems mis xatebas da `SeaCvenebs~ nestorsa da sxva mwvaleblebs. ris
Sedegadac zosime msmenels sagaloblis saxiT sulier sazrdos awvdis.
sagaloblisa da mkiTxvelisadmi amgvari damokidebuleba tradiciuli
iyo qarTuli himnografiisaTvis da sworad SeniSnavs n. sulava, rodesac
zosimes sagalobels am tradiciis gagrZelebad miiCnevs.
wm. ilarionis saxelze Seqmnili mesame sagalobeli anton I
kaTalikoss ekuTvnis, romelic mis mier Seqmnil `sadResaswauloSia~
moTavsebuli. sagalobeli akrostiqulia da kidurwerilobiT ikiTxeba:
`ilarions mnaTobsa dRisasa ugalob~.
antonis sagalobeli ar gamoirCeva iseTi Rrma saxismetyvelebiT,
rogorc zosimesi. igi ufro informaciuli xasiaTisaa, magram arc
hagiografiul teqsts misdevs. antonic Zveli aRTqmis winaswarmetyvelebs
adarebs ilarions _ `iob meore~, `sxuaÁ abraam~, `axlad mosed~ uwodebs
mas. sagalobeli TiTqmis imeorebs anonimi avtoris sagaloblis
gamomsaxvelobiT saSualebebs, Tu ar CavTvliT oriode gansxvavebul
metaforas: `oqrosa ubrwyinvales gangwmida Sen brZmedman
gansacdelTagan yovlad brZeno~ (sadResaswaulo 1865: tma); `lagam da Wim
uwurTelTa, da xat da igav brZenTa gamosCnda, ilarion, saRmrTo
cxovreba Seni~ (sadResaswaulo 1865: tmd); `oqrosa xvavTa ganyofel,
moZRurebaTa, mamao, xar erisa Senisa, xolo porfirisa qalaqTasa, oqrod
uxrwnel saunjed~ (sadResaswaulo 1865: tmd).
m. dolaqiZis dakvirvebiT, wm. ilarionis saxelze Seqmnil
sagalobelTagan saqarTveloSi anonimi avtoris sagalobeli yofila
183183183183
gavrcelebuli. rogorc Cans, antoni kargad icnobda am sagalobels da
swored is gamouyenebia Tavisi Txzulebis wyarod.
daskvnis saxiT SegviZlia aRvniSnoT, rom wm. ilarionis saxelze
Seqmnil sagalobelTagan Rrma saxismetyvelebiTa da qarTuli
himnografiuli skolis tradiciebiT mxolod zosimes sagalobelia
sayuradRebo, romlis wyarosac udavod hagiografiuli Txzuleba
warmoadgens.
184184184184
daskvnadaskvnadaskvnadaskvna
sauflo dResaswaulebisadmi miZRvnili sagaloblebi bibliur
motivebs eyrdnoba, ZiriTadad ki Zveli aRTqmis siuJetebi da
personaJebia misi saxismetyvelebis wyaro. winasaxeobrivi analogiebi
swored Zveli aRTqmiseuli siuJetebiT iqmneba. himnografiul masalaSi
asaxulia sityviT winaswarmetyveleba (wm. ioane oqropiri
winaswarmetyvelebis or saxes warmoaCens _ sityviT winaswarmetyvelebas
da saqmiT, rodesac Zveli aRTqmis winaswarmetyveleba axali aRTqmis
movlenis arqetips warmoadgens), xolo saqmiT winaswarmetyveleba
gamoyenebulia saxeobrivi analogiebis SeqmnisaTvis.
pirvelsaxeTa saidumloebebi axsnilia egzegetikur da homiletikur
naSromebSi, lirikul ganwyobas ki fsalmunuri motivi ganapirobebs.
miuxedavad imisa, rom sagaloblebs erTi saerTo wyaro aqvT da xSirad
erTgvarovani frazeologiiTac xasiaTdebian, mainc gamoirCevian
individualobiT, sakuTari xelweriT da, rac mTavaria, umdidresi
Teologiuri informaciiT, rac avtorisagan moiTxovs rogorc
saRvTismetyvelo codnas, ise SemoqmedebiTobasac. yoveli saxe axal
azrobriv datvirTvas iZens da msmenelsa Tu mkiTxvels axleburad
ganacdevinebs saRvTo movlenebs. SemTxveviT rodi miiCnevdnen
himnografTa Semoqmedebas winaswarmetyvelTa saqmianobis gagrZelebad,
radgan is Tavisi saxismetyvelebiT mdidar informaciasac Seicavs da
imavdroulad, saocari sisadaviTa da mSvenierebiT gadmoscems RvTis
saidumlos, gonebisaTvis miuwvdomel transcendentur sferos, rac
SesaniSnavad gamoxata wm. grigol RvTismetyvelma Tavisi poeziis Sesaxeb
_ `xelovanebiT vatkbob mcnebaTa simwares~...
rogorc vnaxeT, sagalobelSi warmoCenili yoveli saxe-simbolo, igavi
Tu sxva mxatvruli xerxi wmida mamaTa mier ganmartebulia
saRvTismetyvelo literaturaSi da es bunebrivicaa, radgan nebismieri
himnografiuli teqsti im mkacrad gansazRvruli kanonikis farglebSi
iqmneboda, romelic saeklesio krebebis Sedegad iqna formulirebuli.
dogmaturi RvTismetyveleba saRmrTo werils efuZneba, iseve, rogorc
himnografia sazrdoobs bibliuri wyaroebiT. es udavo faqtia da
185185185185
mtkicebas arc saWiroebs. CvenTvis sainteresoa 1. paralelebi maT Soris
da 2. is gza da saSualeba, riTac himnografi avtorebi axerxebdnen
saTqmelis msmenelamde ise mitanas, rom axleburi emocia da elferi
miecaT im movlenebisa Tu istoriebisadmi, romelic kargad iyo cnobili
imave saRvTismetyvelo literaturis meSveobiT. es himnografebi ar
gvTavazoben siaxles Teologiuri TvalsazrisiT, magram
gamomsaxvelobiTi mravalferovnebis saSualebiT, sxvadasxva Tematikis
motivirebiT SeaqvT zedroulobisa da zesivrculobis gancda, qmnian
imgvar ganwyobas, esTetizms, rom msmenelSi iwveven introspeqciis
moTxovnilebas. es ki liturgikuli cnobierebis mqone adamianis sulieri
zrdis ganmapirobebelia, rac himnografiis erT-erT daniSnulebad
SeiZleba ganvixiloT.
rac Seexeba wmidanebisadmi miZRvnil sagaloblebs, maTi
saxismetyvelebiTi sistemisa da Tematuri aspeqtebis Seswavlis Sedegad
gamoikveTa, rom himnografiuli masalis ZiriTad wyaros hagiografiuli
Txzuleba warmoadgens.
rodesac wmidanis saxelobis himnografiuli masala ramdenime
sagalobels Seicavs, SesaZlebelia, erTi maTgani sxvaTa wyarod Seiqnas,
magram maTi saerTo pirvelwyaro hagiografiuli Txzulebaa, romelsac
eyrdnobian himnografebi, raTa jerovnad warmoaCinon RvTisgan
gamorCeuli adamianebi.
wmidanis sagalobelTa Seqmnisas himnografiuli da hagiografiuli
mwerloba Tavidanve Tanxvdeba ideaSi, rom yoveli adamiani, rogorc
suliwmidis WurWeli, Tavisi cxovrebiT maqsimalurad unda miemsgavsos
ufals. himnografi ufro Tavisufalia originalur gaazrebasa da
simbolur sistemaTa SeqmnaSi, Tumca, rogorc ukve aRvniSneT, es sistemac
amosavals saRvTo werilSi poulobs da saRvTismetyvelo swavlebas
ukavSirdeba. maTTvis bibliuri saxeebi ipodigmuri monacemia, romelic
misabaZi Seiqna konkretulad wmidanisaTvis da Semdeg ki, zogadad,
mkiTxvelisaTvis. amitom wmidanisadmi miZRvnili sagaloblis teqstTan
identifikacia gansxvavebuli formiT xdeba. am dros ikvreba erTgvari
186186186186
wre wmindans, avtorsa da mkiTxvels Soris da amgvari dinamizmi
avtorisgan gansakuTrebul pasuxismgeblobas moiTxovs.
187187187187
damowmebuli literatura:damowmebuli literatura:damowmebuli literatura:damowmebuli literatura:
averincevi 1973: Аверинцев С. С. Золото в системе символов
ранневизантийской культуры, в сб. Византия, Южные Славяне
и древная Русь. Западная Европа, М., 1973.
averincevi 1997: Аверинцев С. С. Символика раннего средневековия, М. 1997
aTonis... 1901: aTonis iveriis monastris 1074 w. xelTnaweri
aRapebiT, saiubileo gamocema saeklesio muzeumisa,
Tb., 1901.
alibegaSvili 1999: alibegaSvili g. epifane kviprelis `TvalTaÁ~ da
qristianuli egzegetikis tradiciebi, Tbilisis
universitetis gamomcemloba, 1999.
amfiloqe ikoneli: wm. aaaamfiloqe ikoneli _ Tuesa Tebervalsa g,
sakiTxavi Tqumuli wmidisa da netarisa mamisa
Cuenisa amfiloqe ikonelisa migebebisa uflisa
Cuenisa iesu qristessa; Q-702, 62r-67v.
andria kreteli 1986: andria kreteli. Zveli metafrasuli krebuli,
seqtembris sakiTxavi. gamomcemloba: mecniereba,
1986.
andria kreteli 2002: andria kriteli, didi kanoni; nekresis
eparqia; 2002
axali aRTqumaÁ 2000: axali aRTqumaÁ, saiubileo gamocema, 2000.
basili didi 1979: wm. basili didi, mÃecTaTÂs saxisa sityuaÁ
wignTagan Tqmuli wmidisa basili ebiskoposisa
kesarielisaÁ, Satberdis krebuli X saukunisa,
gamosacemad moamzades b. gigineiSvilma da e.
giunaSvilma, Tb., 1979.
basili kesarielis... 1983: basili kesarielis `swavlaTa~ efTÂme
aToneliseuli Targmani. gamosacemad moamzada,
gamokvleva da leqsikoni daurTo c. qurcikiZem.
Tbilisi, 1983.
basili didi 2002: wm. basili didi, Tzxulebani (fsalmunTa
ganmartebani, homiliebi eqvsi dRisaTvis), Zveli
188188188188
berZnulidan Targmna da winasityvaoba daurTo
gvanca koplataZem, meore gamocema, Tb,. 2002.
baramiZe 1966: baramiZe r. simbolo da alegoria, wign. narkvevebi
mxatvruli prozis istoriidan, Tb., 1966.
barbaqaZe 1993: barbaqaZe r. feris mxatvruli funqcia
`vefxistyaosanSi~, Tb., 1993.
baqraZe 1981: baqraZe a. sasuliero poeziis saxeebi, kr. `poezia~.
Tbilisi. gamomcemloba `merani~, 1970.
bibliis... 2000: bibliis ganmartebani, I-II-III-IV, Tb., 2000.
biganiSvili 2005:L biganiSvili T. simbolur-saxismetyvelebiTi
tradicia Zveli aRTqmidan axal aRTqmamde da
saRmrTo werilidan himnografiamde naTlis
simbolikis mixedviT, kr. literaturuli Ziebani,
XXVI, 2005.
biCkovi 1999: Бычков В. 2000 лет христианской культуры, т. I, СПБ, 1999.
bezaraSvili 1983: bezaraSvili q. simbolur saxeTa transformacia
himnografiaSi, `macne~, els, 1983, #3.
bezaraSvili... 2000: bezaraSvili q, bernar kuli. `mayvlovanis~
gagebisaTvis Zvel qarTul mwerlobaSi,
literaturuli Ziebani, XXI, Tb., 2000.
bezaraSvili 2004: bezaraSvili q. ritorikisa da Targmanis Teoria da
praqtika grigol RvTismetyvelis TxzulebaTa
qarTuli Targmanebis mixedviT, Tb., 2004.
bezaraSvili 2004-2005: bezaraSvili q. bibliuri wignebis poetika da
berZnuli prozis ritorikuli stili Zvel qarTul
TargmanebSi, macne, els, 2004-2005.
bokuCava 1991: bokuCava n. fsalmunisa da saxarebiseuli saxe-
simboloebis damowmeba ioane sabanisZis `abos
wamebaSi~, Jurn. jvari vazisa, 1991, #1.
giorgi aToneli 1946: giorgi aToneli, galobani RamisTevad
naTlisRebisa, Zveli qarTuli literaturis
qrestomaTia, I, Sedgenili sol. yubaneiSvilis
mier, Tb., 1946.
189189189189
giorgi mTawmidelis...2007: giorgi mTawmindelis Tueni (seqtemberi).
gamosca, gamokvleva, saZieblebi da leqsikoni
daurTo lali jRamaiam. gamomcemloba:
naTlismcemeli, 2007.
grigol RvTismetyveli 1998: wm. grigol RvTismetyveli. homiliebi.
CORPYS CHRISTIANORVM, Series Greaca 36,
Corpus Nazianzenum 5. SANCTI GREGORII
NAZIANZENI OPERA, Veersio iberica I, OR. I,
OR. XLI; Series Greaca 42, Corpus Nazianzenum 9,
Veersio iberica II, OR. XV; Series Greaca 52,
Corpus Nazianzenum 17, Veersio iberica IV, OR.
XLIII. TURNHOUT BREPOLS, LEUVEN
UNIVERSITY PRESS, 1998.
grigol RvTismetyveli A-394: wm. grigol RvTismetyveli _ Tqumuli
wmidisa da netarisa mamisa Cuenisa
grigol RmrTismetyuelisa
naTlisRebisaTÂs, romeli ikiTxvis
xvalisa dRe gancxadebisaÁ; A-394, 57r-73v.
grigolaSvili 1983: grigolaSvili l. droisa da sivrcis
poetikisaTvis qarTul himnografiaSi,
kr. `ivironi-1000~, Tb., 1983.
grigolaSvili 2002: grigolaSvili l. wmidanis Tema qarTul
sasuliero poeziaSi, kr. Zveli qarTuli
literaturis problemebi (eZRvneba profesor
levan menabdis dabadebis 75-e wlisTavs), Tb.,
2002.
dimitri rostoveli 1990: wm. mama dimitri rostoveli, sityva RvTis
gancxadebaze, Jurn. jvari vazisa, 1990, #1.
dolaqiZe 1971: dolaqiZe m. ilarion qarTvelis saxelze dawerili
sagaloblebi, mravalTavi, filologiur-
istoriuli Ziebani, I, 1971.
evsuqi ierusalimeli 1959: wm. eeeevsuqi ierusalimeli, Tqumuli
evsuqi xucisaÁ ierusalemelisaÁ,
190190190190
meormocisa mis dRisa SobiTgan
qalwulisa uflisa Cuenisa iesu
qristÀsa, odes miiyvanes taZrad, viTar
akurTxevda wm. sÂmeon; sinuri
mravalTavi 864 wlisa, Tb., 1959.
elaSvili 2003: elaSvili q. ferTa simbolika qarTul
hagiografiaSi. J. macne, els, 2003.
epifane kvipreli Q-702: wm. epifane kÂpreli _ wmidaTa Soris mamisa
Cuenisa epifane kÂprel mTavar episkoposisa
saRmroÁTa ÃorcTa RmrTisa Cuenisa iesu
qristesiTa daflÂsaTÂs da ioseb da
nikodimosisaTÂs; Q-702.
efrem asuri 1991: wm. efrem asuri _ Tqumuli wmidisa da netarisa
mamisa Cuenisa efremisi, eliaÁsaTÂs
winaswarmetyuelisa da miqael mTavarangelozisa,
klarjuli mravalTavi, teqsti gamosacemad
moamzada da gamokvleva daurTo Tamila
mgalobliSvilma, Tb., 1991.
epistole... 1988: epistole diognetesadmi, Zveli berZnulidan
Targmna, winaTqma da komentari daurTo e. WeliZem,
Jurn. jvari vazisa, 1988, #4.
Teofilaqte bulgareli 2000: netari Teofilaqte bulgareli, axali
aRTqmis komentarebi, ganmarteba wmida
maTes saxarebisa, berZnulidan Targmna
gvanca koplataZem, Tb., 2000.
imedaSvili 1989: imedaSvili g. vefxistyaosnis paralelebi X
saukunis qarTul himnografiaSi; wignidan:
vefxistyaosani da Zveli qarTuli mwerloba.
gamomcemloba: `sabWoTa saqarTvelo~. Tb. 1989.
ingoroyva 1913: ingoroyva p. Zvel qarTuli sasuliero poezia,
tfilisi, 1913.
ingoroyva 1954: ingoroyva p. giorgi merCule, Tbilisi, 1954.
ioane bolneli 1999: ioane bolneli, aTonis mravalTavi, 1999.
191191191191
ioane sineli 1986: swavlani wmidisa da netarisa mamisa Cvenisa ioane
sinel mamasaxlisisani, romelni miuZRvna mamasa
ioanes raiTel mamasaxlissa, rameTu iTxova misgan
raÁTa aRwernes swavlani monozonTa mimarT;
saqarTvelos eklesiis kalendari, 1986.
damaskeli 1986: Zveli metafrasuli krebuli, seqtembris
sakiTxavebi. teqsti gamosacemad moamzada,
komentarebi da saZieblebi daurTo n. goguaZem.
gamomcemloba: mecniereba, 1986.
damaskeli 1992: mwvaleblobaTa Sesaxeb, sityva marTlisa
sarwmunoebisa, wigni IV, Tb. 1992.
damaskeli 2000: marTlmadidebluri sarwmunoebis zedmiwevniTi
gadmocema; Zveli berZnulidan Targmna, Sesavali
da SeniSvnebi daurTo e. WeliZem, Tb. 2000.
damaskeli Q-702: Tvesa dekembersa ke, uwtebaTagan pirvelTa didTa
gamowulilviTa Sekrebili netarisa ioane xucisa
da monazonisa damaskelisa, sityuaÁ yovlad
qebulisa SobisaTÂs uflisa Cuenisa iesu
qristesisa; Q-702, 30r-50v.
enciklopedia...2005: Энциклопедия Символов, знаков, эмблем, М. 2005.
ziRabeni 2003: Толковая Псалтир Евфемия Зигабена (греческого философа и
монаха), Изъясненная по свято-отеческим толкованиям,
Единецко-бричанская Епархия, 2003.
Tueni 2004: giorgi aToneliseuli Tueni, ianvari, bodbis wm.
ninos dedaTa monasteri, 2004.
imedaSvili 1959: imedaSvili g. qarTuli klasikuri sagaloblis
poeturi metyvelebis zogi sakiTxi, saiubileo
krebuli akad. k. kekeliZis dabadebis 80 wlisTavis
aRsaniSnavad, Tb., 1959.
ioane oqropiri 1993: ganmarteba ioanes saxarebisa, Targmani wm. eqvTime
mTawmidelisa, I-II, Tb., 1993.
ioane oqropiri 1996: TargmanebaÁ maTes saxarebisaB, I-II-III, Tb., 1996.
ioane oqropiri 1999: naTlisRebisaTÂs, aTonis mravalTavi, Tb., 1999.
192192192192
ioane oqropiri 1959: wmida ioane oqropiri. sinuri mravalTavi 864
wlisa, gamomcemloba: `mecniereba~, 1959.
ioane oqropiri Q-702: wmidaTa Soris mamisa Cuenisa ioane
oqropirisa sityua amaRlebisaTÂs uflisa
RuTisa da macxovrisa Cuenisa iesu qristesa;
Q-702.
ioane petriwi 1937: ioane petriwis Sromebi II. s. yauxCiSvilisa
da S. nucubiZis red. Tb. 1937.
ipolite romaeli 1979: ganmartebaÁ kurTxevaTa maTTÂs mosesTa
aTormetTa mimarT naTesavTa; wmidisa
iiiipolitisa Tqumuli kurTxevaTa maTTÂs
iakobisTa, viTar-igi aTormetni naxpetni
akurTxna; sityuaÁ wmidisa iiiipolitÀsi
sarwmunoebisaTÂs; Tqumuli wmidisa da
netarisa mamisa Cuenisa ipolitesi saxÀ
aRTqumisaÁ. Satberdis krebuli X saukunisa,
Tb. 1979.
irineos lioneli 2002: I-VII saukuneebis laTini saeklesio mwerlebi,
II, Seadgina e. WeliZem, Tb., 2002
karbelaSvili 1997: karbelaSvili m. vefxistyaosnis `dRe aRvsebisa~
bibliuri paraleliT da ramdenime SeniSvniT,
macne, els, 1997, 1-4.
kvirikaSvili 1969: kvirikaSvili l. naTlisa da cecxlis metaforuli
mniSvneloba himnografiaSi, `macne~, els, 1969, #6.
kekeliZe 1908: Кекелидзе К. Литургические грузинские памятники в отечественных
книгохранилищах и их научное значение, Тифлис, 1908.
kekeliZe 1956: kekeliZe k. konstanti kaxis martviloba da vinaoba,
etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan,
I, Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1956.
kekeliZe 1957: kekeliZe k. qarTuli hagiografiiis istoriidan,
etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan,
IV, Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1957.
193193193193
kekeliZe 1960: kekeliZe k. axali sagalobeli abo Tbilelisa,
etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan,
VI, Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1960.
kekeliZe 1962: kekeliZe k. ucnobi redaqcia qarTuli
himnografiuli Tuenisa, etiudebi Zveli qarTuli
literaturis istoriidan, VIII, Tbilisis
universitetis gamomcemloba, 1962.
kekeliZe 1972: kekeliZe k. etiudebi Zveli qarTuli literaturis
istoriidan, XI, Tbilisis universitetis
gamomcemloba, 1972.
kekeliZe 1980: Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tb. 1980.
kirile ierusalimeli 1991: sakiTxavi sulisa wmidisaB, Tqumuli
wmidisa kÂrile mTavarepiskoposisaB
ierusalÀmisa, klarjuli mravalTavi,
Tb., 1991.
kiknaZe 2004: kiknaZe z. xuTwigneulis Targmaneba, qristianuli
Teologiisa da kulturis centris gamocema, Tb., 2004.
kerni 1999: Профессор Архимандрит Киприан (Керн), Евхаристия, М. 1999.
kerni 2002-2003: arqimandriti kipriani (kerni). liturgika, Targmna
da SeniSvnebi daurTo eliso kalandariSvilma,
almanaxi `literatura da sxva~, #4, 2002, ivnisi;
#5, 2003.
koWlamazaSvili 1990: koWlamazaSvili e. pirmSo dabadebulTa
(mirqmis sagaloblis erTi saxis
gagebisaTvis). J. jvari vazisa, 1990, #2.
koWlamazaSvili 1998: koWlamazaSvili e. lamprobis sulieri
SinaarsisaTvis. J. religia, 1998, #1-2.
koWlamazaSvili 2000: koWlamazaSvili e. qristes Soba,
saqarTvelos eklesiis kalendari
(literaturuli). Tb. 2000.
kuWuxiZe 2006: kuWuxiZe g. iovane sabanisZis `wmida habo
tfilelis martviloba~, teqstologiuri da
RvTismetyvelebiTi analizi. filologiis
194194194194
mecnierebaTa doqtoris samecniero xarisxis
mosapoveblad wardgenili disertacia.
lolaSvili 1964: lolaSvili i. miqael fselosis filosofiur-
egzegetikuri traqtati `pirmSoÁsaTÂs~, Zveli
qarTuli mwerlobis sakiTxebi, II, Tb., 1964.
losevi 1976: Лосев А. Ф. Проблема символов и реалистического искуства, М.
1976.
loski 1986: loski vl. palamisturi sinTezi. J. saRvTismetyvelo
krebuli #2, Tbilisi, 1986.
meleti antioqieli 1959: Tqumuli wmidisa meleti antioqiel
ebiskoposisaÁ bzobisaTÂs da Sesxmisa
yrmaTaÁsa, sinuri mravalTavi 864 wlisa, Tb.,
1959.
metreveli 1980: metreveli e. aTonis qarTvelTa monastris
saaRape wigni. Tb., 1980.
metreveli 1980: metreveli e. abos sagaloblebi. uZvelesi
iadgari, gamosacemad moamzades, gamokvleva
da saZieblebi daurTes elene metrevelma,
caca Wankievma da lili xevsurianma.
gamomcemloba: mecniereba, 1980.
metreveli 1996: metreveli e. narkvevebi aTonis kulturul-
saganmanaTleblo keris istoriidan, Tb., 1996.
minCxi 1987: ioane minCxis poezia, gamosacemad moamzada da
gamokvlevebi daurTo l. xaCiZem,
gamomcemloba: mecniereba 1987.
modrekili 1978: miqael modrekili, himnebi, I. teqsti
gadmowera dednidan da gamosca vaJa
gvaxariam, Tb. 1978.
mosia 1997: mosia t. bibliur-saRvTismetyvelo Zeglebis metafora-
simbolikis zogierTi sakiTxi. zugdidi, 1997.
nevmirebuli... 1982: nevmirebuli sZlispirni. gamosca, gamokvleva da
saZieblebi daurTo gulnaz kiknaZem. Tb. 1982.
195195195195
nakudaSvili 1996: nakudaSvili. himnografiuli teqstis struqtura,
Tb. 1996.
nozaZe 1963: nozaZe v. vefxistyaosnis RmrTismetyveleba. parizi,
1963.
noseli 1964: wm. grigol noseli. Tqumuli wmidisa da netarisa
mamisa Cuenisa grigoli nosel ebiskoposisaÁ kacisa
SesaqmisaTÂs, romeli miuwera Zmasa TÂssa petres
ebiskopossa sebastielsa; uZvelesi redaqciebi
basili kesarielis `equsTa dReTaÁsa~ da grigol
noselis Targmanebisa `kacisa agebulebisaTÂs~, X-
XIII ss. xelnawerebis mixedviT gamosca, gamokvleva
da leqsikoni daurTo ilia abulaZem, Tb., 1964.
noseli 1989: wm. grigol noseli. `pasuxi equsTa maT dReTaTÂs~,
teqsti gamosacemad moamzada, komentarebi da
leqsikoni daurTo e. WeliZem, saqarTvelos
eklesiis kalendari, Tb., 1989.
noseli 1991: wm. grigol noseli. qadageba 67-e fsalmunze
amaRlebisaTvis, frangulidan Targmna Tamar
jayelma. J. jvari vazisa, 1991, #3.
noseli 2002: wm. grigol noseli. mkvdreTiT aRdgomisaTÂs
uflisa Cuenisa iesu qristeÁsa, teqsti gamosacemad
moamzada da winasityvaoba daurTo n. bukiam, Tb.,
2002.
noseli 2002: wm. grigol noseli. qadageba naTlisRebis
dResaswaulze, Tb.. 2002.
noseli 2005: wm. grigol noseli. wmidisa samebisaTÂs, romelsa
Sina moiÃsenebs abrahams; epistole wmidisa grigol
noselisaB armonios da kesarion da ulumpos
moRuaweTa mimarT sisrulisaTÂs da raÁTa
uwyodiT, Tu viTari jer-ars, raÁTa iyos WeSmariti
qristiane, saqarTvelos eklesiis kalendari 2005
wlisaTvis (red. e. koWlamazaSvili).
196196196196
noseli 2005: wm. grigol noseli. epistole wmidisa grigol
noselisaB armonioÁs mimarT, Tu raÁ ars aRTqumaÁ
qristianisaÁ da Zali da saxeli misi, saqarTvelos
eklesiis kalendari 2005 wlisTvis.
noseli 2006: wm. grigol noseli. sakiTxavi qristes Sobis
dResaswaulze, teqsti gamosacemad moamzada e.
koWlamazaSvilma, Tb. 2006.
noseli 2008: koWlamazaSvili eqvTime. wmida grigol noselis
`didi kateqeturi sityvis~ Zveli qarTuli
Targmani. qristianul-arqeologiuri Ziebani, I, 2008.
origene 1989: origene. qadagebebi qebaTa qebaTaze, frangulidan
Targmna Tamar jayelma, Jurn. jvari vazisa, 1989,
#3-4.
palama 1990: grigol palama, sityva wmidaTa Soris mamisa
Cuenisa grigol palamasi mociqulTa mier Taborze
xiluli naTlis TvisebisaTvis, Jurn. jvari vazisa,
1990, #2.
palama 1993: Беседы (омилии) святителя Григория Паламы, часть 1-2, М.
1993.
palama 1995: grigol ppppalama, wminda naTlisRebis
saidumlosaTvis, wmida ziarebis saidumlosaTvis,
Tb., 1995.
pavles... 2003: pavles epistoleTa ganmarteba, gamokrebili iovane
oqropirisa da sxva wmida mamaTa Txzulebebidan.
Targmnili efTvime mTawmidelis mier; teqsti
gamosacemad moamzada da gamokvleba daurTo e.
koWlamazaSvilma, I, Tb., 2003.
petre iberieli 1961: petre iberieli. Sromebi (efrem mciris
Targmani), gamosca, gamokvleva da leqsikono
daurTo s. enuqaSvilma, Tb., 1961.
petriwi 1968: ioane petriwi. saTnoebaTa kibe, red. ivane
lolaSvili, Tb., 1968.
197197197197
ruxaZe 2003-2004: ruxaZe l. haeris mcvelis saxismetyvelebisaTvis
Zvel qarTul literaturaSi. kr. literaturuli
Ziebani, XXIV, 2003; XXV, 2004.
sadResaswaulo 1865: sadResaswaulo, moskovi, 1865 w.
sadResaswaulo... 2002: sadResaswaulo saxarebaTa ganmarteba,
Seadgina mRvdelma, RvTismetyvelebis
magistrma grigol diaCenkom, foTis eparqiis
gamocema, Tb., 2002.
severiane gabalovneli 1959: wm. severiane gabalovneli, SesxmisaTÂs
yrmaTaÁsa da dajdomisaTÂs uflisa
kicusa zeda Sesulasa mas missa
ierusalemd, Tqumuli seberianos
gabalonel episkoposisaÁ, sinuri
mravalTavi 864 wlisa. Tbilisis
universitetis gamomcemloba, 1959.
siraZe 1987: siraZe r. literaturul-esTetikuri narkvevebi, Tb. 1987.
siraZe 2002: siraZe r. sioni da qarTuli eklesiologia, kr. Zveli
qarTuli literaturis problemebi (eZRvneba prof. levan
menabdis dabadebis 75-e wlisTavs), Tb., 2002.
siraZe 2004: siraZe r. `casa caTasa~, kr. korneli kekeliZe 125, Tb.
2004.
sofron ierusalimeli A-394: wm. sofron ierusalimeli _ Tqumuli
wmidisa mamisa Cuenisa sofron
ierusalÀmel patriarqisa
naTlisRebisaTÂs macxovrisa da zeda
aRdgomisaTÂs sarkinozTa; A-394, 295r-
302v.
sulava 1983: sulava n., naTlis tropika qarTul himnografiaSi,
literaturuli Ziebani, mieZRvna akad. al. baramiZis
dabadebis 80 wlisTavs, Tb., 1983.
sulava 1999: sulava n. ioane qonqozis Ze, `macne~, els, 1999, #1-4.
sulava 2001: sulava n. `gixaroden, RvTismSobelo mariam~, kr.
kriteriumi, #2, 2001.
198198198198
sulava 2001: sulava n. zosime mTawmindeli, macne, els, 1-4, 2001.
sulava 2003: sulava n. qarTuliTa eniTa Jami Seiwirvis,
literaturuli Ziebani, XXIV, Tb., 2003.
sulava 2003: sulava n. vardis saxismetyveleba `vefxistyaosanSi~, kr.
rusTvelologia, II, Tb., 2003.
sulava 2003: sulava n. XII-XIII saukuneebis qarTuli himnografia, Tb.,
2003.
sulava 2004: sulava n. gamoqvabulisa da udabnos mxatvruli funqcia
`vefxistyaosanSi~, literaturuli Ziebani, XXV, Tb., 2004.
sulava 2006: sulava n. qarTuli himnografia: tradicia da poetika,
Tb. 2006.
timoTe ierusalimeli 1959: timoTe ierusalimeli, Tqumuli wmidisa
da netarisa timoTe xucisa
ierusalemelisa, uflisa Cuenisa iesu
qristÀs Sobisa da Semdgomad
meormocisa dRisaTÂs, viTarca-igi
miiyvanes taZrad mariam dedaman da
qalwulman da iosÀf, raJams akurTxevda
maT wm. sÂmeon winawarmetyueli, sinuri
mravalTavi 864 wlisa. Tbilisis
universitetis gamomcemloba, 1959.
tresideri 1997: Тресидер Джек. Словарь Символов, М. 1997.
ueleSi 1980: Wellesz. A. History of Byzantishe Music and Hymnography. Oxford,
1980.
uvarovi 1908: Уваров А. С. Христианская символика, М. 1908.
uZvelesi... 1980: uZvelesi iadgari, gamosacemad moamzades,
gamokvleva da saZieblebi daurTes elene
metrevelma, caca Wankievma da lili xevsurianma.
gamomcemloba: mecniereba, 1980.
florenski 1972: Флоренский П. Священник, Иконостас, Богословские труды,
М. 1972.
florosvski 1931: Флоровский Г. Ф. Восточные отцы IV века, Париж, 1931
199199199199
qarTul... 2001: qarTul-berZnuli saRvTismetyvelo ganmartebani
angelozur ZalTa Sesaxeb, ganmartebaTa Zveli
qarTuli (efrem mciriseuli) teqsti gamosacemad
moamzada, berZnul komentarebTan Seajera,
gamokvleva da terminologiuri leqsikono daurTo
ana WumburiZem, Tb. 2001.
qerqaZe 1997: qerqaZe m. naTlis esTetikis zogierTi sakiTxi qarTul
himnografiaSi, macne, filosofiis seria, 1997, #1.
SaniZe 1968: SaniZe m. Sesavali efrem mciris fsalmunTa Targmanebisa,
Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, t. 11, Tb. 1968.
SurRaia 1997: SurRaia g. bzobis kviradRis gangebis struqturis
formacia ierusalimur sakaTedro tradiciaSi, macne,
els, 1997, 1-4.
caiSvili 1979: caiSvili s. Zveli qarTuli poezia V-XII saukuneebisa.
wignidan: qartuli poezia, I. Tb., 1979.
Zveli... 1964: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, I,
dasabeWdad moamzades il. abulaZem, n. aTaneliSvilma, n.
goguaZem, l. qajaiam, c. qurcikiZem, c. Wankievma da c.
jRamaiam ilia abulaZis xelmZRvanelobiTA da
redaqciiT; Tb., 1964.
Zveli... 1967: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, II,
dasabeWdad moamzades il. abulaZem, n. aTaneliSvilma, n.
goguaZem, m. dolaqiZem, c. qurcikiZem, c. Wankievma da c.
jRamaiam ilia abulaZis xelmZRvanelobiTA da
redaqciiT; Tb., 1967.
wigni... 1989: wigni Zuelisa aRTqumisani, nakveTi I, Sesaqmisai,
gamoslvaTai, yvela arsebuli xelnaweris mixedviT
gamosacemad moamzades baqar gigineiSvilma da cotne
kikvaZem, gamokvleva baqar gigineiSvilisa, Tb., 1989.
WeliZe 1992: WeliZe e. wmida iustine, Jurn. jvari vazisa, 1992, #2.
WeliZe 1996: WeliZe e. Zveli qarTuli saRvTismetyvelo
terminologia, I, Tb., 1996.
WeliZe 2004: WeliZe e. cxonebis aRmociskreba, Tb., 2004.
200200200200
javaxiSvili 1977: javaxiSvili iv. Zveli qarTuli saistorio
mwerloba, Txzulebani Tormet tomad, t. VIII, Tb.,
1977.
janaSvili 1891: janaSvili m. saunje X saukunisa, tfilisi, 1891.
jafariZe 1994: episkoposi anania jafariZe. qarTvelTa winaprebis
istoria bibliuri adamidan iesomde, Tb., 1994.
jRamaia 2001: jRamaia l. abosadmi miZRvnili ioane minCxis
sagalobeli, mravalTavi, filologiur-istoriuli
Ziebani, XIX, Tb., 2001.
xaCiZe 2005: xaCiZe l. erTi paradigmis Sesaxeb, klasikuri da
Tanamedrove qarTuli mwerloba, Tb. 2005.
gamoyenebuli xelnawerebi:gamoyenebuli xelnawerebi:gamoyenebuli xelnawerebi:gamoyenebuli xelnawerebi:
1. A-461 _ Tueni, XVI s.
2. A-151 _ sadResaswaulo, 1740 w.
3. A-254 _ gamokrebili Tueni, XII-XIII ss.
4. A-392 _ Tueni, XVI s.
5. A-394 _ krebuli, XVIII s.
6. A-40 _ maqsime aRmsarebeli, RvTismSoblis cxovreba, XI-XII ss.
7. Ath.63 _ zatiki, XI s.
8. Sin-5 _ marxvani, 1052 w.
9. Sin-70 _ marxvani, XII-XIII s.s.
10. Sin-72 _ zatiki, XIII s.
11. H-2337 _ Tueni, 1049 w.
12. Jer-110 _ seqtembris Tueni, XI-XII ss.
13. Q-702 _ krebuli, 1817 w.
201201201201
sarCevisarCevisarCevisarCevi
Sesavali 1
nawili I. sauflo dResaswaulebisadmi miZRvnil sagalobelTa
wyaroebi 7
bibliuri saxismetyvelebis zogierTi aspeqti qristeSobisadmi
miZRvnil sagaloblebSi 7
naTlisRebis dResaswaulisadmi miZRvnil sagalobelTa
saxismetyvelebiTi aspeqti 30
mirqmis (migebebis) sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqti 81
bzobis sagalobelTa saxismetyvelebiTi aspeqtebi 96
uflis amaRlebis dResaswaulis sagalobelTa saxismetyvelebiTi
aspeqti 109
sulTmofenobis dResaswaulis sagalobelTa saxismetyvelebiTi
aspeqti 120
naTlisa da jvris simbolur saxeTa transformacia feriscvalebisa
da jvarTamaRlebis dResaswaulTa sagaloblebis mixedviT 129
RvTismSoblis saxe-simboloebi saRvTo werilsa da himnografiaSi 141
nawili II. himnografiisa da hagiografiis Tematur-saxismetyvelebiTi
urTierTmimarTebisaTvis 151
wmidanis saxe hagiografiasa da himnografiaSi 151
abo tfilelisadmi miZRvnili sagaloblebi da maTi mimarTeba
ioane sabanis Zis hagiogragiul TxzulebasTan 154
wm. konstanti kaxisadmi miZRvnili sagaloblis Tematur-
saxismetyvelebiTi aspeqti 165
wm. ilarion qarTvelisadmi miZRvnili sagaloblebi 171
daskvna 183
damowmebuli literatura 186
202202202202