1

HULASA-

HULASATL BEYAN F

TEFSR- KURAN

NENENENEREDENREDENREDENREDEN MUHAMMEDMUHAMMEDMUHAMMEDMUHAMMEDLER LER LER LER LLLLM YURDUM YURDUM YURDUM YURDU

www.muhammediler.comwww.muhammediler.comwww.muhammediler.comwww.muhammediler.com Copyright 2009Copyright 2009Copyright 2009Copyright 2009

2

Ahmet cihanda ne kadar put krd taki Ahmet cihanda ne kadar put krd taki Ahmet cihanda ne kadar put krd taki Ahmet cihanda ne kadar put krd taki mmetler. (Ya Rabbi deyici mmetler. (Ya Rabbi deyici mmetler. (Ya Rabbi deyici mmetler. (Ya Rabbi deyici oldular.)oldular.)oldular.)oldular.)

EEEEer Ahmeer Ahmeer Ahmeer Ahmedin sayi olmasa idi sen dahi ecdadn gibi puta tapardn.din sayi olmasa idi sen dahi ecdadn gibi puta tapardn.din sayi olmasa idi sen dahi ecdadn gibi puta tapardn.din sayi olmasa idi sen dahi ecdadn gibi puta tapardn.

EEEEer sylersen bu kurtuer sylersen bu kurtuer sylersen bu kurtuer sylersen bu kurtulmann lmann lmann lmann krn syle ki o seni bkrn syle ki o seni bkrn syle ki o seni bkrn syle ki o seni batn putundan atn putundan atn putundan atn putundan dahi kurtarsn.dahi kurtarsn.dahi kurtarsn.dahi kurtarsn.

Dinin Dinin Dinin Dinin krnden ondan dolay bakrnden ondan dolay bakrnden ondan dolay bakrnden ondan dolay ba evirdin ki onu babadan beda evirdin ki onu babadan beda evirdin ki onu babadan beda evirdin ki onu babadan bedava miras va miras va miras va miras buldun.buldun.buldun.buldun.

Mevlana Mesnevi Cilt; II Mevlana Mesnevi Cilt; II Mevlana Mesnevi Cilt; II Mevlana Mesnevi Cilt; II

TAKDTAKDTAKDTAKDMMMM

Mslmanlarn Kuran, Tefsir ve Hadislerden hzla uzaklap tefsir ve hadis okumadklar bir asrda insanlar tefsir ve hadise cezb etmek ve icmalen bir tefsir kitabnda ne gibi bilgiler bulunduunu anlatmak iin bu kitap hazrland.

Konyal Vehbi efendinin, Hulasatl Beyan Fi Tefsir-i Kuran adl devasa eseri, iki yllk alma sonucu okundu. Eserden seilen hulasalardan bu eser meydana getirildi.

6630 sayfalk bu eseri herkes zaman ayrp okuyamaz, ama zetini bir ok kimse okuyabilir. Seilen cmlelerin alt ksmnda sayfa numaralar verilmitir. Bu cmlelerin hangi srenin hangi ayetinden karldn merak edenler tefsirden ilgili sayfay ap ayeti bulabilirler, isteyen tafsilli bilgide elde edebilir.

Bu alma tefsir denizinden bir damladr. Anlayarak okunduu zaman bu damla bile iman kuvvetlendirip iimizdeki birok putu krd grlecektir. Dikkatlice ve uyank bir kalple okunmas temennisiyle.

Ali Osman ETML 05.01.2009

KONYA

3

MEHMET VEHBMEHMET VEHBMEHMET VEHBMEHMET VEHB (1861 (1861 (1861 (1861----1949)1949)1949)1949)

1861 ylnda Konya ilinin Hadim kazasnda Kongol Kynde domutur. Ulema mesleinden elik Hseyin Efendi adnda bir zatn oludur. lk tahsiline kyn mektebinde balam Ambarlzade Mehmet Efendiden Kuran

Kerim-i Hatmetmi tecvid vesair luzumlu ilimleride renmitir. 1876 tarihinde tokmakzade Mehmet Efendiden de emsile ve bina okumu bir yl sonra da hadim medresesine kayt olmutur. Hafz Ahmed efendiden sarf ve Arab tahsil etmitir. Konya mfts Hac Hseyin Efendiden Molla cami, Tavasl Osman efendiden de Fkh ve usul dersleri okumutur. 1908 yln da ikinci merutiyetin ilan dolaysyla Konya Mebusu olarak stanbul Meclisi Mebusanna katlmtr. Hibir partiye mensup olmayan stad 1911 ylnda meclisin dalmas zerine Konya ya gelerek Trke bir tefsir yazmaya ve tedrisle megul olmaya balamtr. Fakat bu sra da birinci cihan savann kmasyla tedrisle uramaktan vazgemi btn vaktini tefsirin tamamlanmasna hasretmitir.

Hlasatl Beyan Fi Tefsiril Kuran ad altnda 15 ciltlik muazzam eserini 1915 ylnn sonunda bitirmi ise de mali durumu msait olmadndan tab ettirememitir. 1949 ylnda kasm aynn 27 sinde 88 yanda hakkn rahmetine kavumutur.

RRRRSALESALESALESALE---- NURDA; NURDA; NURDA; NURDA; KONYALI MEHMET VEHBKONYALI MEHMET VEHBKONYALI MEHMET VEHBKONYALI MEHMET VEHB EFEND EFEND EFEND EFEND LE ALAKALI LE ALAKALI LE ALAKALI LE ALAKALI MEKTUPLARMEKTUPLARMEKTUPLARMEKTUPLAR

Konya limlerinin Risale-i Nur'u yazmakta ve takdir etmekte olduklarn ve tefsir sahibi Hoca Vehbi'nin (r.h.) Risale-i hls karsnda malbiyetle beraber, Risale-i Nur'a kar hayran ve takdirkr olmas mnasebetiyle, Hfz Ali demi: "Risale-i Nur'un bir kerametidir, kze et ve arslana ot atmaz. kze ot verir, arslana et verir. O arslan Hocann en evvel hls Risaleleri eline gemi." te, Hfz Ali'nin bu mektubunu aldmdan ya alt, ya yedi gn evvel, Karada'dan inerken, birden diyordum: "Yahu, ata et, arslana ot atma; arslana et, ata ot ver."(Kastamonu Lahikas Mektup No: 163) Cenab- Hakka hadsiz kr olsun ki, oktan beri beklediim bir cidd yardm, Konya ulemasndan grlmeye balad. Bata, ok mbarek tefsirin ok muhterem ve kymettar sahibi olan Hoca Vehbi Efendi olarak, Risale-i Nur'u takdir edip alkadarlk gsteren btn Konya ve civar ulemalarn, btn kazanlarma ve dualarma erik ettim. (Emirda Lahikas 1 Mektup No 77) Konya limlerine! Bata mfessir mbarek Hoca Vehbi olarak onlara ve oradaki Nur akirtlerine ok selm ederiz ve bu mbarek uhur-u selsede dualarn isteriz. (Emirda Lahikas 1-Mektup No 110)

4

HUHUHUHULALALALASATSATSATSATL BEYANDAN HUL BEYANDAN HUL BEYANDAN HUL BEYANDAN HULASALARLASALARLASALARLASALAR

Her kim kimi sena ederse hakikatte o sena onu halk eden Allahu Tealay senadr. Syf: 18

lemin Allah Tealadan maada mevcudatn kffesi Vcudu Bariye alamet ve delil olduu iin lem denilmitir. u halde Fahri Razi, Kazi ve Medarikin beyanlar vehile escam, cevahir araz, mtehayyiz mtefarik kalil, kesir, kk ve byk cmle mahlkat leme dhildir. Syf:19

Resulullah(asm) tan mervi olan bir hadiste Fatiha- erifenin her derde deva ve ifa olduu beyan olunduundan bu sureye sure-i ifa dahi denilmitir. Syf:30

Fatiha-i erifte beyan olunduu vehile icmalen bilumum Kurannn mananasn mutazammn olup Kuran ise ktb sabkann manasn mutazammn olduu cihetle Fatiha- erife ktb ilahiyenin cmlesinin manasn icmalen mutazammn olup onlardan maksut olan ahkma hlasaten delalet ettiinden surelerin cmlesinden efdaldir. Syf:30

Sdk- Azam Ebubekir (ra) Hazretlerinin Her kitabn bir srr vardr. Allahn Kuranda srr ise surelerin evvellerinde bulunan harflerdir buyurduu mervidir. Syf:35

Beyzavide beyan olunduuna nazaran (Elif) Allah ve (Lam) Cibril (Mim) Muhammed (asm) isimlerinden alnarak Kuran Allahu Tealadan Cibril-i Emin vastas ile Muhammed (asm) zerine nazil oldu manasna olduu bn-i Abbas Hazretlerinden mervidir. Syf:35

man; Vacip Tealann Zatn ve Sfatn ve Enbiya-y Kiramn nbvetlerini ve ahvali ahireti ve sair iman edilmesi lazm olan eyleri inanp kalp ile tasdik ve lisanla ikrar etmektir. Syf:39

Gayb; ile murad; Tefsir-i hazinde beyan olunduu vehile Allahu Tealaya ve Meleklere ve Enbiyaya ve vahye ve yevmi ahirete, ahirette sual hesap, azap, cennet, cehenneme iman etmesi lazm olup bunlar insan gzyle grmedii eylerdir. Onlarn cmlesine grm gibi iman etmek lazmdr. Syf:40

Tefsir-i Hazinde beyan olunduu vehile Kfr; bir eyi setredip rtmek manasnadr. Kfirler hakk setredip kabul etmedikleri iin kfir denilmitir. Syf:47

Fahr-i Razinin beyan vehile bu ayet kulan gzden efdal olduuna delalet eder. Zira Vacip Teala Semi Basar zerine takdim buyurmutur. Syf:52

Hazinde beyan olunduu vehile mnafklarn halleri tebeddle maruzdur. Sabah bir renkte, akam dier bir renkte grnrler bir hal zerine asla sebat etmezler zira bazen kafir bazen mmin grnrler. Syf:53

5

Cennete girmek ve derecata nail olmak iman ve amal-i saliha devam zere vefat etmek artyla meruttur. Syf:79

lmi olmayan kimse hilafete lazm olan adaleti icra edemez ve binaenaleyh; hilafete ehil olamaz. Syf:94

Ayet-i celile ilmin cmle fezailden efdal olduuna delalet eder. Zira; Vacip Teala Melekler zerine Hz. demin ilim ile faziletini ispat etmitir. Syf:94

blis; Rahmet-i ilahiyeden meyus olduu iin iblis denilmitir. Syf:98

Hz. Havvaya hay olan dem (as)n bir cznden halk olduu iin Havva denilmitir. Syf:100

Hz. Havva dem (as)n eesinden halk olunmak itibariyle cmle hatunlarn maya-i asliyeleri ee kemiinden demektir. Syf:100

Zira; def-i mazarat celb-i mefaatten evladr. Syf:106

Beyzavinin beyan vehile srail Yakup(as)n lakabdr. Lisan- brani de safvetullah veyahut Abdullah demektir. Syf:108

eriat- Muhammediye(asm) de irtidat eden kimse katl olunur. rtidattan tevbe eden kimse katl olunmaz amma eriat- Musada irtidattan tevbe edenlerin tevbesinin kabul katl ile beraber oldu. Syf:129

Binaenaleyh; Yehud milleti her nerede grlrse zelil ve hakir grlr ve ne kadar zengin olsalar fakir bir halde sefalet iinde yaarlar ve onlardan ziyade mala haris bir millet grlmez ve maietleri de her milletin maietinden aadr. Syf:141

Sar levnin insana srur verdiine bu ayet delalet ettiinden Hz.Ali (ra) efendimizin Bir kimse sar papu giyerse kederi az olur buyurduu Ebussuud ve Medarikin cmle-i beyanatndandr. te bu esasa binaen olmaldr ki daha yakn zamanlara gelinceye kadar ulemann ekserisi sar mest ve sar papu giyerdi. Syf:149

Kfr; bilerek veya bilmeyerek Hakk inkar etmektir. Syf:184Kfr; bilerek veya bilmeyerek Hakk inkar etmektir. Syf:184Kfr; bilerek veya bilmeyerek Hakk inkar etmektir. Syf:184Kfr; bilerek veya bilmeyerek Hakk inkar etmektir. Syf:184

hls; ibadetini Allahu Tealaya mahsus klmak ve Rzahls; ibadetini Allahu Tealaya mahsus klmak ve Rzahls; ibadetini Allahu Tealaya mahsus klmak ve Rzahls; ibadetini Allahu Tealaya mahsus klmak ve Rza----y ilahiyi talepten bay ilahiyi talepten bay ilahiyi talepten bay ilahiyi talepten baka ka ka ka ameliylameliylameliylameliyle bir e bir e bir e bir ey murad etmemekten ibarettir. Syf:204ey murad etmemekten ibarettir. Syf:204ey murad etmemekten ibarettir. Syf:204ey murad etmemekten ibarettir. Syf:204

Allahu Teala Tevratta smail(as) neslinden ismi Ahmed bir nebi bas edeceim ona iman eden ihtida eden necat bulur iman etmeyen dalalette kalr ve melun olur. Syf:231

Her mmine lazm olan hin- vefatnda evladna diyanet noktasndan nasihat etmek ve hayr t vermek ve dini slam da sebat etmelerini emir ve tavsiye etmek lazm olduuna iaret olunmutur. Syf:233

Zira Cenab- Hakkn ilmi ezelidir herkesin her halini her zaman bilir. Syf:249

Bu ayette mmet-i Muhammedi (asm) ehl-i kitabn arzularna ittibadan iddetle nehiy vardr. Syf:254

6

nk; abid Allahn gayr her neye muhabbet ederse muhabbeti o eyin afatna sebep olur. Binaenaleyh; muhabbet-i ilahiyenin gayr hibir ey baki olmadndan her ey zeval bulur ancak muhabbet-i ilahiye kalr. Syf:268

Birincisi; ihram ikincisi; Arafat danda arefe gn vakfe yani orada bulunmak ncs; Arafattan avdetinde Beyti tavaf etmektir. Bu Haccn farlardr ki bunlardan biri noksan olsa Hac sahih olmaz ve ibu feraiz-i selaseden mada Haccn birok vacipleri ve snnetleri vardr. Syf:270

ol kimseler ki onlar bizim nasa kitaplarnda beyan ettiimizden sonra hakka delalet eder delilleri ve doru yolu gsterir hidayetten olarak inzal ettiimiz ahkam- saklar ite o ahkam- eriyeyi nastan saklayan kimselere Allahu Teala ve bilumum lanet ediciler lanet ederler. nk lanete istihkaka sebap ahkm- eriyeyi saklamak olduundan o ahkam saklamak kimden vaki olursa o kimse lanete mstehak olduuna ayet delalet eder. u halde insanlarn muhta olduklar ahkm- saklayanlarn cmlesine lanet vardr. Syf:271- Bakara.159

Tefsir-i Hazinde beyan olunduu vehile, Allahu Tealann Vahdaniyeti, Zatnda, Sfatnda, Efalinde ve Rububiyetindedir. Syf:275

Haram olan eyi yemekte muztar olan kimsenin zaruret miktarn gememek lazmdr. Syf:290

ol kimseler ki onlar Allahn kitaptan inzal ettii ahkam saklarlar ve sakladklar ahkam mukabilinde az bir para satn alrlar ve onunla intifa ederler te bu ahkam- saklayan kimseler yemezler, ancak onlar karnlarnda ate yerler ve yevm-i kyamette Allahu Teala onlara nazar- inayetle sz sylemez ve onlar tezkiye etmez Binaenaleyh; onlar iin azab- elim vardr. Syf:291 -Bakara 174

Onlarn sakladklar ahkm ile murad Resulullahn evsafdr. Syf:291

Ahkm- saklamak kitabn elfazn deitirmekle olabilirse de mtevatir olan kitaplarda elfazn deitirmek ciheti mkl olup ayeti arzuya gre tevil ederek mana-y aslisinden kartmakla mana-y hakikisinden uzaklatrmak pek kolay olduundan alel ekser tahrif bu yolda vuku bulmutur. Syf:291

Ramazan aynda nas hidayette klan ve ak deliller zerine mtemil olan Kuran Levh-i Mahvuzdan semay dnyaya nazil olmu ve ondan sonra iktiza ettike semay dnyadan yirmi sene zarfnda yeryzne ve bizim peygamberimize inzal olmu ve Resululah (asm) da mmetine tebli etmitir. Syf:311

Beyzavinin bayan vehile Resulullah(asm)n Ramazann birincisi gecesi brahim (as)n suhuflar ve altnc gecesi Tevrat ve on nc gecesi ncil ve yirmi drdnc gecesi Kuran Levhi Mahfuzdan senay dnya ya nazil oldu buyurduu mervidir. Syf:311

Zira hrmet olmas lazm olan eylerde ksas vardr ve msavat zere muamelede beis yoktur. Syf:332

7

BBBBBBBBiiiiiiiinnnnnnnnaaaaaaaaeeeeeeeennnnnnnnaaaaaaaalllllllleeeeeeeeyyyyyyyyhhhhhhhh:::::::: hhhhhhhheeeeeeeerrrrrrrr zzzzzzzzaaaaaaaammmmmmmmaaaaaaaannnnnnnn kkkkkkkkttttttttaaaaaaaallllllll eeeeeeeehhhhhhhhllllllll--------iiiiiiii iiiiiiiimmmmmmmmaaaaaaaannnnnnnn zzzzzzzzeeeeeeeerrrrrrrriiiiiiiinnnnnnnneeeeeeee ffffffffaaaaaaaarrrrrrrrzzzzzzzz-------- kkkkkkkkiiiiiiiiffffffffaaaaaaaayyyyyyyyeeeeeeeeddddddddiiiiiiiirrrrrrrr........ uuuuuuuu hhhhhhhhaaaaaaaallllllllddddddddeeeeeeee bbbbbbbbiiiiiiiirrrrrrrr kkkkkkkkttttttttaaaaaaaa ddddddddaaaaaaaa mmmmmmmmuuuuuuuuhhhhhhhhaaaaaaaarrrrrrrriiiiiiiipppppppp oooooooollllllllaaaaaaaannnnnnnn ddddddddmmmmmmmmaaaaaaaannnnnnnnllllllllaaaaaaaa mmmmmmmmccccccccaaaaaaaahhhhhhhhiiiiiiiidddddddd bbbbbbbbuuuuuuuulllllllluuuuuuuunnnnnnnndddddddduuuuuuuukkkkkkkkaaaaaaaa ddddddddiiiiiiiieeeeeeeerrrrrrrrlllllllleeeeeeeerrrrrrrriiiiiiiinnnnnnnnddddddddeeeeeeeennnnnnnn ffffffffaaaaaaaarrrrrrrrzzzzzzzz ssssssssaaaaaaaakkkkkkkktttttttt oooooooolllllllluuuuuuuurrrrrrrr........ uuuuuuuu kkkkkkkkaaaaaaaaddddddddaaaaaaaarrrrrrrr kkkkkkkkiiiiiiii ddddddddmmmmmmmmaaaaaaaannnnnnnn ssssssssllllllllaaaaaaaammmmmmmm ttttttttoooooooopppppppprrrrrrrraaaaaaaannnnnnnnaaaaaaaa aaaaaaaayyyyyyyyaaaaaaaakkkkkkkk bbbbbbbbaaaaaaaassssssssaaaaaaaarrrrrrrrssssssssaaaaaaaa ffffffffaaaaaaaarrrrrrrrzzzzzzzz-------- aaaaaaaayyyyyyyynnnnnnnn oooooooolllllllluuuuuuuurrrrrrrr kkkkkkkkiiiiiiii oooooooo zzzzzzzzaaaaaaaammmmmmmmaaaaaaaannnnnnnn ddddddddmmmmmmmmaaaaaaaannnnnnnn ddddddddeeeeeeeeffffffff eeeeeeeettttttttmmmmmmmmeeeeeeeekkkkkkkk iiiiiiiiiiiiiiiinnnnnnnn hhhhhhhheeeeeeeerrrrrrrr MMMMMMMMssssssssllllllllmmmmmmmmaaaaaaaannnnnnnn hhhhhhhhaaaaaaaarrrrrrrrbbbbbbbbeeeeeeee iiiiiiiittttttttiiiiiiiirrrrrrrraaaaaaaakkkkkkkk eeeeeeeettttttttmmmmmmmmeeeeeeeessssssssiiiiiiii ffffffffaaaaaaaarrrrrrrrzzzzzzzzddddddddrrrrrrrr........ SSSSSSSSyyyyyyyyffffffff::::::::333333337777777733333333

Herhangi nevi oyunla alrsa alsn kumarla alnan mal haramdr. Hatta ocuklarn ceviz, badem yumurta gibi eylerle oynayp aldklar eya bile haramdr. Geri ocuklar teklif-i ilahiyeyle mkellef deillerse de hukuku ibadla mkelleftirler. Syf:380

Yemin Allahn ismine, Zatna ve Sfatna olur. Allahtan gayr ya yemin olmaz Binaenaleyh; Allahtan gayrya yemin byk gnahtr ve ahirette azab iddetli olur. Syf:397

Fi Sebilillah dmannzla mukatele edin ve iyi bilin ki Allahu Teala sznz iitir ve amelinizi niyetinizi bilir. Syf:440

Nusret gelince azlk zarar vermedii gibi zillet gelince kesrette fayda vermez. Binaenaleyh itibar inayet-i ilahiyededir. Ve bunu harite binlerce vukatda isbat etmektedir. Syf:452

Calut Ad kavminden bakiye Amalika kavminin meliki bir zalim cabbar idi Talutla, calutun muharebelerini Kuranda beyan mmeti Muhammediyeyi (asm) irad iindir ki dmana kar giden asker daima Allahtan hulus-u kalple nusret istemek lazm olduunu iaret olunmutur. Syf:453

Beyzavi ve Nimetullah efendinin beyanlarna nazaran Davud(as) pederi (a) idi ve en kk olu Hz. Davud la beraber Talutun askerleri arasnda bulunuyorlard. Syf:454

Davud (as) verilen ilim zrh, hayvanlarn lisanlarna vukuf Zebur-u erif ve gzel sadadr. Sanat zrh yapmaktr. Binaenaleyh zrh yapar satar ve onunla taayy eder Beyt-l maldan birey almazd, Syf:454

eriat- eimme ulema ve umera yoluyla tatbik edilip riayet etmezlerse hibir zaman fesadn n alnmaz felaket felaketi takip eder. Syf:455

Resulullah(asm)n bir kitaptan okumakszn ve hibir muallimden taallm etmeksizin gemi zaman da vaki olan vukuat- ayniyle haber vermesi risaletine delalet eden mucizat cmlesinden olduuna iaret iin Cenab- Hak Elbette sen mrselindensin buyurmutur. Syf:456

Enbiyay Kiram da bir birinden fazilete farklar vardr Syf:466

eytanla murad iblis ve avan olduu gibi ins- cinin hayrata mani olmak isteyen ve insanlar erre tevik eden ve erre alet olandr. nk hayra mani olan her ahs eytann tlakna sezadr. Syf:498

Hikmet; bilmek ve bildiiyle amel etmek manasna olduuna nazaran bilumum evamir-i ilahiyenin ruhu hikmet demektir.

8

Ahkm dini tahsil ve muhafaza edecek ulema ve talebe beslemek dahi vaciptir. Syf:507

Allaha iman zatna, sfatna ve efaline imana amildir. Syf:530 Kuvve-i ilmiye ve nazariyenin ameliyeden erefli olduuna iaret iin Kuranda

Kuvve-i ilmiye daima mukaddem olarak varid olmutur. Syf:531

Resulullah(asm) Bir kimse Kuran kendi reyiyle tefsir eder ve nefsinin arzusuna Tevfik etmek isterse cehennemde oturaca mahalli hazrlasn buyurmutur. Syf:546

Allahu Teala bizatihi kfirlerin dostluundan sizi korkutur ki kfirlere dost olupta gazaba mazhar olmayasanz. Syf:576

brahim (as) dan sonra gelen enbiya-y zam hazarat hep onun neslinden gelmitir. Syf:583

Ehl-i snnet indinde Rusul- beer Resul melekten ve avam beer avam melekten efdaldir. Syf: 584

Hz. sa (as) otuz yanda nbvvetini izhar edip otuz ay nasa teblii ahkmla megul olduktan sonra sema ya ref olduu mervidir. Syf:601

Fahr-i Razi, Kaazi ve Hazinin beyanlarna nazaran (Hseyin b. Fazl) hazretleri Bu ayet sa(as)n ahirzamanda semadan nazil olup deccali katledeceine ve nasa tebli-i ahkmla sz syleyeceine delalet ettini beyan etmitir. Syf:601

Ulemann kendi kendine delilsiz ihdas ettikleri bidatleri ve hall- hrmeti kabul etmek onlar Rab ittihaz etmektir. Syf:625

nsann hakk takip etmesi ve tervicine almas en byk bir meziyet olduundan her ahsta bu meziyet bulunmad cihetle ekseriye yalnz kalr. Syf:635

Dininde mbalatsz baz kimselerde efendisinin keyfi iin eraitten olmayan bir eyi eraitten gibi efendisinin arzusuna vehile risale yazmak veya bir hadise hakknda ankasdin yanl cevap vermek suretiyle tahrifatta bulunur. Syf:647

te bil cmle enbiya Muhammed (asm) geldiinde hal-i hayatta olsalar iman edip dinine yardm ve mmetlerine tavsiye edeceklerine dair ikrar verdikten sonra bir kimse Hz: Muhammed (asm)a imandan iraz ederse ite onlar fasklardr. Syf:653

Enbiya beynini tefrik etmeyiniz demek, asl iman da tefrik etmez cmlesine iman ederiz demektir. Yoksa meratip ve fezailde tefrik etmeyiniz demek deildir. Syf:657

Yani Din-i slamn zuhurundan sonra edyan- saire mensuh olduu cihetle indallah makbul olan din ancak din-i slamdr. Binaenaleyh; eer bir kimse din-i islamn gayr bir din arar ve o dine suluk ederse o kimseden o din kabul olunmaz. Syf:657

Fahr-i Razinin beyan vehile Hidayet; Allahu Tealann kendi zatn bilmek iin kullarnda halk ettii marifettir. nk; abid iradesini sarfla vahdaniyete delilleri tetkik edince Allahu Teala vahdaniyete marifet halk eder ite o marifetin vcud

9

bulmas Allahn hidayetidir. Binaenaleyh kafirler iradelerini kfre sarf ettikleri iin Allahu Teala onlar hidayette klmaz. Syf:659

Tevrat ve ncil Kurana ve bizim nebimize iman emrettii halde onlarn bu emrin hilafna hareket etmeleri kendi kitaplarna imanlarnn olmadna delalet eder. Syf:678

Yehud zerine arz olan musibet tr ki onlar da zillet, meskenet, gazabullahtr. Bunlarn cmlesine sebep onlarn kfrleri ve enbiyay katilleridir. Syf:698

Taberide beyan olduTaberide beyan olduTaberide beyan olduTaberide beyan olduu vehile mminin kafire buu vehile mminin kafire buu vehile mminin kafire buu vehile mminin kafire buzu kafirin mmine buzu kafirin mmine buzu kafirin mmine buzu kafirin mmine buzundan daha zundan daha zundan daha zundan daha eeeeed olmas lazmdred olmas lazmdred olmas lazmdred olmas lazmdr. Syf:708. Syf:708. Syf:708. Syf:708

Allahu Teala ihsan edenlere muhabbet eder erbab- ihsandan raz olur. Syf:724

Halbuki harp gnlerini ve harbin neticesi olan galibiyet ve malubiyeti biz nas arasnda dndrrz. Syf:730

Baz zaman kafirler zaferyap mminler malup olur ve bazende hal bilakis zuhur eder ki herkes her eyin kudreti ilahiye tahtunda olduunu bilsin Zira; daima zafer bir tarafa verilse galip olan tuyan eder. Syf:730

nk; siz hem muharebe edeceksiniz hemde sabrnz vaki olmakla cennete gireceksiniz yoksa muharebe ve sabretmeksizin cennete gireriz zannnz yanltr. Syf:733

Yani muharebeye bir kimsenin lmesi lazm gelmez Zira; hibir nefis lmez illa onun lmesi yazlm olan vakti muayyeninde Allahn emriyle lr. Binaenaleyh hibir kimse harpten kamakla lmden kurtulu olmaz. Syf:738

Bir kimse ne kadar helaka maruz kalsa ve hakknda bilumum esbab- helak hazrlansa Allahn emri olmadka hibir kimse ldremez. Syf:739

Yani; gemi mmetler dmanlaryla mukateleden ekinmedikleri gibi siz de ekinmeyin Syf:740

Binaenaleyh dmanlarn galip olmas hakl olmalarn icab etmez kezalik bazen dostlarn fakir dmanlarn zengin klar ve bazende bunun aksini iler ve kimsenin bir ey demeye hakk yoktur. Syf:756

Hlasa cihada gidip fisebilillah lmek dnya da yaaypta cem edecei maldan hayrl olduu ve herkesin ancak huzuru manevi ilahiyeye cem olaca bu ayetten mstefat olan fevaid cmlesindendir. Syf:764

Ahirette efaati inkr edenler bu ayetle merdutturlar(A.mran 109 Syf:766

Allahn nusret ettii kimse malup olmaz. Syf:768

nsanlar daima asakir-i islamn kuvve-i maneviyesini ykseltecek szleri sarf etmelidir. Syf:779

10

Ebussuud efendinin beyan vehile her ahsn mukadder olan vakti muayyende hangi sebeple olursa olsun lm muhakkaktr. u halde hile ve desaisle eceli tehir mmkn deildir. Belki baz zaman da mukatele lmden kurtulmaya evde oturmak helaka sebep olur. Syf:781

Kfryle Allaha zarar veremezler demek Allahn dinine zarar veremezler demek Syf:790

Murabata; fisebilillah din uruna dmana kar gs germek ve lzumu kadar vaktini bu cihete sarf etmektir. Zira; dnyada saadet selamet, ilay din hususunda ada-y dinle uramaktr. nk; Dini ila iin uramak meslek-i nebi ve snnet-i ashaptr. Syf:822

u halde insanlarn olann hissesi az kzn hissesi ok olsa gibi szleri sylemesi caiz deildir. Zira sarahati Kurana muhaliftir. Syf:852

Livata akln erin ve mrvvetin hilaf olduuna ve livatay irtikap edenler keenne insan idadndan madud olmayp behaim menziline tenzil olduklarndan iaret iin Cenab- Hak bunlar hakknda bie ceza tertip etmeyip behaime eza eder gibi eza olunmasn emir buyurmutur. Syf:860

Hlasa;kafir olarak vefat edenlerin tevbeleri kabul olmad gibi sekarat- mevtine kadar gnahna srarla tevbelerini tehir edenlerin daha tevbeleri yoktur. Syf:863

Resulullah (asm) Mehri az olan kadn ziyade meymenetli olur. Buyurmutur. Syf:868

Hanefiye indinde on dirhemden aa mehir olmayaca bu ayetle sabittir. Syf:891

Fahr-i Razinin beyanna nazaran ehavat- nefsaniyenin galebesiyle cimaa haris olma, kadna rahim ve erkee uyluk hastal iras edecei etibbann cmle-i beyanatndandr. Syf:897

Zira; din-i islamn ahkam, sair edyann bir ok ahkamna nispetle gayet kolay ve insanlarn amelinde glk yoktur. Binaenaleyh; ahkam- islamiyede insanlarn kaldramayaca ve ztrap ekecei bir mesele mevcud deildir. Syf:900

Resulullahn Kebair yedidir: Allah Tealaya irk etmek, bigayr- hakkn adam ldrmek, zinadan beri olan bir hatuna zina nispet etmek, yetimin maln yemek, muharebeden firar etmek, anaya babaya eza etmek ve riba yemektir buyurduu mervidir. Syf:904

Belki cennete dhul; mcerred fazl- ilahi olduu gibi deracatna nail olmak da ibadet ve taatledir. Syf:905

Fahr-i Razinin beyan vehile insann saadeti tr. Birincisi saadeti nefsaniye ki, kuvve-i itikadiye ve ameliyedir. kincisi; saadet-i bedeniyedir ki, shhat ve hsn- cemal ve uzun mrdr. ncs; saadet-i hariciye ki, Salih ve abid birok evlat ve

11

helalinden birok emval, kavim ve kabile, ahbap ve yaran, avan ve ensar riyaset ve mansp, sz nafiz ve halk arasnda mahbup olup zikr-i cemil sahibi olmaktr. Syf:906

Ekseri memalik-i slamiyede ve bihassa Anadolu ky ve kasabalarnda o mahallerin eraf ve hanedan tarafndan garip yolcularn rahatlarn temin etmek iin alan odalara vrud edecek misafirlerin taamlarn ve sularn ve sair ihtiyalarn bila bedel def etmek hususunda gsterilmekte olan mihmannvazlk adat- mstahsenesinin esasn bu ayeti celile tesis etmi ve bu misilli hayrata tevessl eden ehl-i slam bu gibi emr-i ilahiye imtisal ile rza-i Bariyi tahsil etmek maksad- lisine ittiba eylemitir. Syf:920

Maln rza-y Bari iin infak etmeyip nasa gsteri yapmak ve kendisine Sahidir, cmerttir desinler iin infak eden kimselerin eytana refik olduklarn Cenab- Hak bu ayetle beyan buyurmutur. Syf:924

Tahrif; bir kelimenin makamna dier bir kelime yazlmakla olduu gibi tevilat fasideyle manasn tayir etmekle dahi olur. Zaman- saadette bir ey sormak iin Huzur-u risalete dahil olup aldklar cevab Huzur-u Risaletten karken deitirdikleri Yehuddan ok kere vaki olduu mervidir. Syf:937

Kemal-i azamet ve Kibriya ile muttasf olan Allah Tela kendisine irk edenlerin irkin cezasn affetmez. Syf:941

Yehudun mlk ve saltanattan nasipleri olmad ve eer nasipleri olsa nastan azck bir eyi bile esirgeyecekleri bu ayetten mstefat olan fevaid cmlesindendir. Syf:947

Yahud llemirle murad, ulemadr. nk ulema; erbab- eriat olduklarndan reis-i hkmetin bile umur-u dinde ulemaya itaati vaciptir. Syf:956

Binaenaleyh; edile-i erbaaya itaati terk, vcubu terk olduundan Allah Tealaya isyandr. Syf:957

u halde Allahn kitabnn ve Resulullahn eriatinin haricinde bir eyin hkmne raz olmak kfr olduuna ayet delalet eder. Syf:960

Hatta Ebubekir (ra) zamannda zekat menedenlerin mrted ve katlinin helal ve evlad yallerinin esir olmasnn cevazyla Ashab- Kiram hkmetmilerdi Syf:960

Usul- itikatta nazar ve istidlal vacip olup taklidin caiz olmadna bu ayet delalet eder.u halde usul- itikatta istidlal vaciptir. Binaenleyh: her mmin iin mmkn olduu kadar kudreti nisbetinde Kurann manasn dnmek lazmdr. Syf:991

Selam; Allahn esma-i hnsasndan birisi olduu cihetle mminler beyinlerinde yekdierine selam vermekle, hem iltifatla dua hem de zikrullah etmi olduklar gibi, yekdierine kendi taraflarndan selametle tebir ettiklerinden srur ithal etmekle de ecr mesubata nail olurlar. Selamla mbaeret vaciptir. Syf:999

Selam emanet olduunda selam tebli etmek mam- Ebu Yusufa gre vaciptir. Binaenaleyh; terk ederse gnahkar olur. Cumada imam hutbe okurken dinleyene,

12

tilavetle, ezanla, ikametle, oyunla ve kaza-y hacetle megul olan kimseye selam verilmez. Syf:999

Fisebilillah hicret; Allahn dinini ikame ve resulne muavanet ve snnetini ihya etmek maksadyla vaki olan hicrettir. Syf:1026

Salt- havfn keyfiyeti; Hanefiye indinde imam cemaati iki frkaya taksim eder, frkann biri dman karsnda bulunur, dier biri imamla bir rekat namaz klar, secceden kalknca onlar dman karsna giderler. Dman karsnda olan taife gelir imama iktida eder, imam ikinci rekt, ikinci taifeyle eda eder, selam verir. kinci taife dman karsna gider, evvelki taife gelir, saltlarn bakiyesi olan bir rekt itmam eder, selam verir, dman karsna gider. kinci taife gelir, saltlarn bakiyesi olan dier rekt eda ve selam vermekle namazlarn itmam ederler. Syf:1030

Tefsir-i Hazinde beyan olunduuna nazaran mam- afiiden cma- mmete delalet eder. Kurandan bir ayet sual olunduunda yz kere Kuran tilavet edip icma- mmete delalet eder. Bu ayetten ziyade bir ayet bulunmadn beyan buyurduu mervidir. Syf:1049

Muin ve nasr bulamamak kfirlere mahsustur. Zira onlar azab- ilahiden halas edecek kimse bulamaz. Syf:1059*

Byk gnah ileyen kimseler mmin olduklar iin gnahlarn cezasn grmek zere cehenneme girseler de crmlerinin cezasn grdkten sonra cennete gireceklerine bu ayet sarahaten delalet eder. Syf:1060

Zalimin aleyhine duaya msaade vardr ve zalimin zulmn nasa iaa ve ilan edebiliriaa ve ifa etmek caiz olduuna bu ayet delalet eder ki nas o zalimin zulmn bilsinler ve errinden hazer etsinler. Syf: 1094-95*

Enbiyann bazsna iman ve bazsna kfretmek; Yehud ve Nasarann adat- batlalarndandr. Syf:1098

mk; sa (as) Deccalin hurucunda semadan nazil olur. Deccali katl eder. Btn milletler sa (as) iman eder ve dnya yz millet-i islamiyeden ibaret olur. Zira; Nimetullah efendinin beyan vehile din-i Muhammedi cemi edyan- hakkay cami ve sair edyan nasih olduundan sa(as) din-i Muhammediyi takviye ve tervi iin nazil olur ve krk sene yeryznde maiet eder. Aslanlar develerle, kaplanlar srlarla, ve kurtlar koyunlarla gezer ve hibiri brne zarar etmez. Syf:1109

Allah Teala dilediini diledii veh zere halk eder, hibir kimse itiraz edemez. Zira mlknde istedii gibi tasarruf eder. Binaenaleyh Hz. Ademi babasz ve anasz halk ettii gibi Hz. say da babasz halketmitir. Syf:1182

Tefsir-i Hazinde beyan olunduuna nazaran ashaptan (Muaz b. Cebel) va sair zevat, Yahudilerin meclisine gidip Allahtan korkun. Resulullah bas olunmazdan evvel siz bize evsafn haber verip hakka nebi olduunu ikrar etmediniz mi? imdi niin inkr ediyorsunuz? Dediklerinde Yahudiler Biz size bu hususa dair bir ey sylemedik ve Hz. Musadan sonra resul yoktur demeleri zerine bu ayetin nazil olduu mervidir. Syf:1187

13

Mesela bizim nebimizle Hz. sa (as) arasnda alt yz ksr senelik bir zaman vardr. Bu zamanda asla vahiy gelmemitir. te o zamana zaman- fetret denmitir.

Fahri Razinin beyanna nazaran bizim nebimizle Hz. sa(as) arasnda beni israilden birisi Araptan drt nebi geldiine dair baz rivayet varsada zayftr. Kati malumat yoktur. Syf:1187

Beyzavinin beyanna nazaran Musa (as)la sa (as) arasnda bin yediyz sene getii ve o mddet zardnda bin nebinin bas olunduu mervidir. Syf:1187

nk; Ebuussuud efendinin beyan vehile dnyada cehalet tekessr edip asar- vahiy kalmad ve her yerde enva- mezalimin meydan ald ve putpereslik ayi olup Mecusi ateleri eflake ser ektii ve halkn ne yapacan arp hayrette kald bir zamanda bir mrid-i kamilin zuhur etmesi elbette byk bir nimettir. Syf:1188

Maahaza safa ve cefay pek abuk unutmak bilcmle insanlarda adettir. Syf:1194

Kabil eytannn szne aldanarak Adende bir ategede yapp atee ibadete balad ve dnyada en evvel atee ibadet eden Kaabil olduu gibi atee ilk evvel ibadet olunan beldenin de Aden beldesi olduu mervidir. Syf:1203

Fakat Beni srail her milletten ziyade ktale haris olduklarndan bu ayette Beni srail zerine yazld beyan olunmutur. Syf:1206- 5/32

nsann katlini mbah klan eyler unlardr. Bigayr hakkn bir kimseyi katletmek, imandan sonra irtidat eylemek, yol kesmek, halife zerine huruc ve isyan etmek, harbi kfir olmak ve yeryzn ifsad etmek Syf:1026 5/33

Maatteessf birok zamandan beri bu ayetin hkmyle amel azaldndan cinayet oalm ve hapishaneler erbab- cinayetle dolmutur. Syf:1211

Ayet-i celile el kesmeyi icab eden sirkatn miktarna ve kesilecek elin sa veya sol olmasna ve elden ne kadar kesileceine delalet etmedii cihetle mcmeldir. Ancak fiil-i Resulullahla bu icmal tafsil olunmutur. nk; evvela sa el mukaddem olduu cihetle sa elin bilekten kesilmesi snnetle sabittir. Lakin fukuha indinde sarkn eli kesilmesinin iki art vardr. Birincisi; sirkat, mal-i mahfuzu almaktr. kincisi el kesmesini icab eden mal-i mesruk mam- Azam indinde on dirhemden az olmamaktr. lk sirkatnda sa eli bilekten ikinci sirkatinde sol aya topuktan kesilir nc veya drdnc sirkatinde mam- Azama gre kesilme yoktur. Syf:1216

Mesela Tevratta hadd-i zina recim iken eraf hakknda recmi denee ve yzn karalayp eee ters bindirmeye tebdil ettiler. Syf:1224

Kitabullah hfzetmekle murad; ahkmn muhafaza etmek ve hududatn zayi etmemektir. Syf:1230*

Vacip Teala evvela ulema ve hakimlere hitaben Nastan korkmayn ve korkunuza binaen kitabnzn ahkamna muhalif hkm vermeyin ve benden korkun. Zira; ahkam tayir ederseniz benim gazabm daha iddetlidir. Binaenaleyh; eraf ve ayandan ve

14

sair zalemadan korkunuza binaen ahkm tayir etmeyin ki gazabma mstehak olmayasnz. Syf:1230

Ebussuud efendinin beyan vehile ira ve eriat; hayat- beere hadim olan suya giden yol manasna olup su; hayat- faniye hadim olduu gibi dinde hayat- ebediyeye hadim olduundan dine eriat denmitir. Syf:1239

rtidat edecekler bedelinde Allahn getirecei kavimle murad; her zamanda bulunan mrtedlerin karsnda din-i islama yardm eden ve u ayette beyan olunan evsaf haiz ve emribil marufla megul olan bir kitle-i islamiyedir ki ayetin srr her zaman zuhur edecektir. nk her zaman bir takm mrtedler zuhur ederse karsnda bir kitle-i islamiye bulunmaktadr. Syf:1252

Yani; Allah ve Resuln ve mminleri veli ittihaz edenler Hizbullah olurlar Hizbullah olanlarda dmanlarna galip olurlar Syf:1254

u halde salata davette nidann lzumu bu ayetle sabit olup nidann keyfiyeti hadisle sabittir. Syf:1256

Yehud ve sair ehl-i kfr aleyhine bizim iin bedduann caiz olduu bu ayetten mstefad olan fevaid cmlesindendir. Syf:1265

Yani; ehl-i kitabn necatlar iki eydir ki, iman ve itikaadr. Binaenaleyh; iman ve ittikaa etseler gnahlar kefaret olunmakla korktuklarndan kurtulurlar ve Cennete girmekle umduklarna nail olurlar. Syf:1269

man kabul edince kfr halinde ilemi olduu gnahlarn kaffesine imann kefaret olacana bu ayet delalet ettii gibi ehl-i kitabn ahirzaman nebisine iman etmedike cennete dahil olamayacaklarna dahi delalet eder. Syf:1270

Yani; Ey Resul- Ekrem! Rabbin Teala tarafndan sana inzal olunan ahkm sen tamamyla nasa tebli et ve her bir hkm onlara isalden ekinme ve yksek sesle din-i hakka devat et hibir eyi saklama eer sen emrolunduu ahkm tebli etmezsen vazife-i risaleti tebli etmemi olursun. Syf:1273

Tefsir- hazinde beyan olunduu vehile Vacip Teala ehl-i kitabn Kurana iman etmedike bir din-i sahih zerine olmadklarn beyan eylemesi zerine bu hkmn ehl-i kitaba mahsus olmayp her millet hakknda cari olduunu ve Kurana iman etmedike hibir milletin doru bir zere bulunamayacaklarn bu ayetle beyan buyurmutur. Syf:1276

Yehudun mezheplerinde kendi dinlerine muhalif olan kimseye herhangi sebeple olursa olsun bir zarar etmeye almak vaciptir. Binaenaleyh; muktedir olursa ldrmek, eer ldrmeye muktedir olamazsa maln gasp etmek ve almak suretiyle izrar etmek, hile ve desiseyle aldatmak ve her trl frsattan istifadeye sayetmektir. Syf:1294

Halbuki Ruhbaniyet, dnyann harabiyetine sebep olduundan ve insanlar say amelden muattal kldndan eriat- islamiyede ruhbaniyet yoktur. Syf:1310

15

Allahn ilmi ezeli olduundan imtihana ihtiyac yoktur. Binaenaleyh; kullarn mptela klar ki iyilerini ktlerine bildirmek iin imtihan eder. u Halde kullarn imtihan; kullarn kendi hallerini kendilerine bildirmek iindir. Syf:1323

nk; ihramda mevt-i iradi ile nefsinizi vefat etmi farz ederek kusurunuzun affn istirham etmek ve suri bir kefen iinde her eyden kat alaka eylemek suretiyle bir meyyit-i mteharrik olarak dergah- uluhiyetten enva- atfet beklediiniz bir srada hayvanata taarruz etmek ihramdan maksadn hilafna hareket etmek olduundan taarruz eden kimse cezasz kalmaz. Syf:1326

Bu ayet ehl-i taklidi zem ve mesleklerini takbihi mutazammndr. nk; usul- itikaadiyede taklit caiz deildir. Zira mesail-i itikaadiyenin delile mstenid olmas lazmdr. Syf:1339

nk; zamanmzda sz dinlemek ve dinletmek ve byklerin nasihatna kulak vermek ve birbirinden utanmak gemitir. Zira; herkes kendinden byk kimseyi grmyor ve tanmyor. Syf:1342

Diyanet-i islamiyede bir kimseye (Mslman msn?) denildiinde katiyet ifade eder cmle ile (Mslmanm Elhamdlllah) demek vaciptir. ek ve tereddt ifade eden cmleyle cevap vermek caiz deildir. Syf:1355

nsan mhim bir i iin dua etmek isterse kemal-i teharetle tetahur etmek ve namaz klmak ve kemal-i tevazuyla dua etmek mstehaptr ki bu eraite riayet, duann kabulne sebeptir. Syf: 1358

Beyzavi ve Fahri Razinin beyanlar vehile maidenin keyfiyet-i nzl yledir ki; bulut arasnda bir krmz sofra olup sofrada bulunan taam ise klksz ve pulsuz kendi yayla kzarm kebap olmu balk ve baln ba tarafnda tuz ve kuyruk tarafndan bir kase iinde sirke ve etrafnda enva- sebze ve be adet rek ve onlardan birincinin zerinde zeytin ikincinin zerinde bal ncnn zerinde ya drdncnn zerinde peynir beincinin zerinde kurutulmu et mevcut olduu halde ahalinin nne nazil olduu ve sa(as)n dua edip Ya Rabbi bize nimet kl nikmet klma Syf:1359

Allah Tealann rzasn tahsilden daha byk bir mertebe olmadndan rza-y ilahinin husulne fevz-i azim denmitir. Syf:1364

u halde abdin fiilini halk eden Allah Teala olup abid ise kasibtir. Syf:1371

Tefsir-i Hazinde beyan olunduuna vehile karn; bir asr cemaat veyahut bir nebi mmeti ve bir zaman ahalisidir. Karnn mddeti yz yirmi veya seksen veya altm sene olmasnda ihtilaf varsa da sahih rivayet yz senenin bir karn olmasdr. Syf:1373

Zira; itikad hakka nazar- sahihle iktisab olunduundan nazar vaciptir ki mahlukatn vcudundan Halkn vcuduna istidlal etmek her fert iin farz- ayndr. Binaenaleyh; yeryznde sefer mbahtr, lakin ibretle nazar etmek vaciptir. Syf:1379

Binaenaleyh ibadete sevap; Allahn ltfu olduu gibi gnah zerine azap; adalet-i ilahiye icabdr. Syf:1384

16

ey; mutlak manasna olduundan, ey tlak Vacip Tealaya bir noksan ihyam etmediinden Allah Tealaya ey demekte bir fesad yoktur. Binaenaleyh Allah; ey yani mevcut demek caizdir. Syf:1387

Resulullah yevm-i kyamete kadar Kuranla nas inzar edicidir ve Kuran kendine vasl olan kimsenin Resulullah grm gibi Kurana iman ve ahkamyla amel etmesi vacip olur. nk; Kurann ahkam; nzul zamannda mevcut olanlara amil olduu gibi zaman- vahiyden sonra kyamete kadar mevcut olacaklara da amildir. Syf:1387

Fahri Razinin ve Hazinin beyanlarna nazaran (Ahnes) Ebucehle Muhammed (asm) Hakknda ne dersin, sadk mdr? Kazip midir? urada benden gayr kelamn iitecek kimse yoktur, dorusunu bana haber ver dediinde Ebucehlin Muhammed (asm) sadktr, asla yalan sylememitir, lakin (Beni Kusayy) bu erefi ihraz edip, sanca ve Beyt-i erefin hizmetlerini alrsa sair Kureye ne kalacak demesi zerine bu ayetin nazil mervidir. Syf: 1406

nk; meakket memuriyetin vsatna gredir. Zira; emri risaleti tebliin sahas ne kadar vasi ise zahmeti dahi o kadar oktur. Syf: 1407

Vacip Teala insanlar musibetle imtihan ettii gibi bolluk ve rahatla dahi imtihan eder ve bir ok insanlar nimetin vsat tuyana sevk ettii grlr ve kendilerine verilen nimeti hazmedemediinden akbet helaklarna sebep olur. Syf:1418

Resulullahn cmle amali ve akvali vahiyledir. Syf:1426

Vcud-u beer birbirine zt ve mnafi olan anasr- erbaden terekkp edip yedieriyle imtizac etmek yedierine kahr Cenab- Hakkn icbaryla husul bulacandan Allahn kahr olduuna delalet-i vazhayla delalet eder. Kezalik kesif zulmat olan cesedin latif nurani olan ruhla imtizac Allah Tealann kahrdr. Syf:1442

Cenab- Hak mmet-i Muhammediyeyi mazarrat- tefrikalardan muhafaza buyursun. Amin ya Muin: Syf:1447

Fethl beyanda zikrolunduu vehile hava ve bidat irtikapla Kuran kendi arzularna uydurmak isteyan fasklarla oturanlar iin bu ayette men vardr. Zira; onlarn meclisinde bulunmak emellerinin tervicini mir olduundan Cenab- Hak o meclisten derhal iraz olunmak lazm olduunu tavsiye buyurmutur. Syf:1449

Dinle murad; bayramlardr. nk; kafirler bayramlarn mcerret oyuncak ittihaz edip asla ibadetle megul olmazlar, amma mminlerin bayram; namaz klmak tekbir almak, fitre vermek ve kurban kesmek gibi ibadetten ibarettir. Binaenaleyh; ehl-i iman iin bayram; bir ibadetle meru olan bayramdir. Syf: 1452

Zira; fotoraf bulundurmak ve tazim etmekte Nasaraya teebbh vardr. nk bir ahsn suretini hanesinde bulunduran bir kimseye dnyada zerre kadar bir faydas olmad gibi ahirette ise birok zarar bulunduu hadis-i nebevi ile mspettir. Binaenaleyh; mmin olan kimse iin bu misilli adat- kefereden ihtiraz etmek lazmdr. Zira; eri erefin kabih addettii ey her zaman kabihtir. Syf: 1460

17

u halde tetkik-i delaille megul olmak ve halk Tark- mstekme sevketmek nbvvetten sonra insan iin ihraz olunacak meratip ve mezayann en balasdr. Syf: 1469

Namaz- terk etmekte devam eden kimse tazir-i eriye mstehak olur. Syf: 1480

Arzn ine gemez gayet sertliiyle beraber ipek gibi yumuak kklerin o sert yerlere arnlar miktar geip gitmesi kudret-i hallaka delil-i sarihtir. Syf: 1485

nsanlarn dnyada bir mddet karar ettikten sonra kabre emanet edilirler ve hare kadar orada kalrlar. Binaenaleyh: kabirde insanlar topraa emanetullahtr. Syf: 1489

Amma narn hali daha aciptir Zira; min vehin gda ve min vehin devadr. Syf:1491

Yani; Allah Tealann knhn insanlarn gzleri ihata edemez Zira; Cenab- Hakkn knh ve hakikat bir hudud dahilinde olmadndan gzlerin ihatas mmkn deildir. Syf:1497

Fahr-i Razi, Kaazi ve Hazinin beyanlar vehile bu dnyada Cenab- Hakk ruyet mmkndr lakin bizim peygamberimizden maadaya vaki deildir. Syf:1497

mam- Azam indinde eer besmele amden terkolunursa haramdr. Nisyanen terkolunursa halaldr. Syf:1519

Yani; Mminin kestii hayvann eti mutlaka afii indinde helaldir. Syf:1519

Allahn haram kldn helal ve helal kldn haram klan kimse Allahn gayr bir hakim ispat etmi olduundan mrik olacan beyan iin Vacip Teala Eer mriklerin szne itaat eder de helala haram ve harama helal derseniz muhakkak mrik olursunuz. Buyurmutur. Syf:1520

Ekabir kendi riyasetlerini muhafaza iin her nebinin zamannda kfrzre srar ettikleri ve gadr mekre iktidarlarndan dolay nas ifal ettikleri bu ayetle sabittir. Syf:1522

Yani; hidayet ve dalalet abdin iradesini sarf ve Allahn halketmesiyledir. Syf:1525*

nsann tekalifinden kurtulmas eyle olur; Sabavet, cinnet ve mevttir. Bu ten baka hibir sebeple insan tekalif-i ilahiden kurtulamaz, velevki, nebi olsun. Syf:1528

Cinden resuln olduuna bu ayetin delalet ettii (mam- Dahhak)ten mervidir. nk; resuln mmetiyle nsiyet etmesi lazm olduu cihetle cinden cine resul olmas hikmet-i risalete muvafktr Syf:1532

Tefsir-i Hazinde beyan olunduu vehile ayette hurmeti beyan olunan drtten maada Resulullahn haram kld himar- ehli kelb ve kedi gibi az die sahip olanlarla, kulardan pene sahibi olanlar dahi haramdr. Syf:1552

Kediyi ekletmek ve satp parasn almaktan Resulullahn nehyettii (Cabir) Hazretlerinden mervidir. Syf:1552

18

Zira; gerek itikada ve gerek siyasette bir milletin frkalara ayrlmas o milletin arasnda ara ve efkarn dalmasna ve szn bir araya gelmemesine ve frkalarn kendi emellerini tervice alp umumun menfaatnn arada zayi olmasna sebep olduu cihetle milltin yekdierine olan irtibat zldnden neticesi inkiraza badi olaca phesizdir. Syf:1569

mmetle murad; mmet-i davet ve mmet-i icabete amildir. nk Fahr kainatn vcudundan sonra erayi-i sabka nesholunduundan btn dnya halk mmet-i Muhammediyedir. Amma davetine icabet edenler daire-i eriatna dahil olmu icabet etmeyenler eriat haricinde kalmlardr.Syf:1574

nk; Kurana ittiba; ahkamn bilmekle olur. Ahkamn bilmezse ittiba mmkn olamaz. Syf:1578

nk; Miratta beyan olunduu vehile vahyin ksm vardr. Birincisi; Cibril-i Eminin lisanyla taraf- ilahiden Resulullaha kraat ve tebli olunur. Kuran gibi, kincisi;kraat etmeksizin iarat melekle Resulullaha zahir olur. ncs; kalb-i Nebeviye lemean eden nur-u ilahiyle ilham olunur. Ehadis-i nebeviye bu iki ksmdandr. Syf:1578

Feth-l beyanda zikrolunduu vehile umur-u dinde kendi reyiyle evvel kyas takrir eden iblistir. Emr-i dinde kendi reyiyle kyas beyan eden ve tarik-i haktan kan kimseyi Allah Tealann yevm-i kyamette blise mukarrin klaca (Cafer) Hazretlerinden mervidir. nk; bu bidat- seyyieyi evvel meydana okuyan iblis olduundan, onun bidatna ittiba edenlerin bayra altnda bulunacaklarna phe yoktur. Syf:1588

Beyzavinin beyan vehile ihtiya olmakszn halvette avret mahallini amak hatta zevci yannda bile bilazarure amak kerahet olduuna ayet delalet eder. Syf:1595

Yahut libaslar trnak eylindeymi. Menhi olan ekil vuku bulunca hemen o libas zerinden zail olmu u kadar ki hatra olmak zere ellerinde ve ayaklarnda trnak mahalleri baki kalmtr. Syf:1598

Libas- takva ile murad; mandr. Zira imanla mmin nefsini cehennemden vikaaye ettii iin imana libas- takva denmitir. Yahud amel-i salihtir. Yahut Havfullahtr. Yahud hayadr. Yahud iffet ve namusu muhafazadr. Syf:1601

Feth-l beyanda zikrolunduu vehile insanlar iin taklidden ziyade muzr ve itikad ifsad eder bir ey yoktur. Syf:1606*

Amma umur-u dinde muhik olduu malum olan enbiyaya ve furu-u amelde mtehidine ittiba; taklid deildir. Belki Allahn inzal ettii eriata ittibadr. Syf:1607

nk; mmet-i Muhammedin namaz iin her yer mescid olduundan namaz iin bir mahal-i muayyen aramak lazm deildir. Syf:1609

Fahr-i Razinin beyan vehile Allah Tealaya erik itikad etmek; gerek putlar olsun gerek yldzlar olsun, gerek veled isnad olsun ve gerek indi ahkam- batlay isnad

19

etmek olsun cmlesi iftira alallahta dahil olduu gibi Kuran ve sair ayat ve nbvveti Muhammediyeyi tekzip etmek de tekzibe dahildir. Syf:1620*

Zira; Cennet mahal-i taharet olduundan her trl ktlkten taharet kesbetmeyen kimse oraya giremez. Syf:1628

Huzeyfe Hazretlerinin rivayetine nazaran ahl-i Araf; hasenat ve seyyiat msavi olanlardr. Syf:1634

Geri yldzlarn arz zerinde baz tesirat grlrsede bu misilli tesirat Allahn halkyla olduundan messir-i hakiki ancak Allah Tealadr. Syf:1646

Zira; kii kendinin aczini Allahn kudretini bilerek Allaha arz- ihiyac etmek ibadetin halisidir. Syf: 1648

Dua da edebin gizli olmasna bu ayet delalet eder. Syf: 1648

nk; insan her saat ve her dakikada dnyadan ahirete yaklar. Allahn sevab kullarna ahirette vasl olacana binaen saat be saat, dakika be dakika insan ahirete yaklatka ahirete nail olaca sevap da insana yaklamaktadr. Syf:1650

Arz- tayyip zerine rahmetin nuzlyle o arz da enva- nebatad ve muhtelih meyvalar ve gunagun renklerle iekler meydana geldii gibi arz- tayyibe benzeyen mmin zerine menfaatta yamura benzeyen Kurann ayet be ayet, cmle be cmle rahmet taneleri gibi nazil olduka mminde, iman ve enva- ibadat ve sevimli ieklere benzeyen ahlak- hamide ve evsaf- cemile biter. Syf:1654

Fahr-i Razinin beyan vehile usul- itikadda zan ve ek kfr icab eder. nk; itikadn yakin zere olmas lazmdr. ek zere itikad makbul deildir. Syf:1662*

Binaenaleyh; nasa nasihat edecek kimse gaayet mlayemet ve liynetle nasihat ederse elbette tesiri ziyade olacan da phe yoktur. u halde halka vaaz u nasihat edecek ulemann bu usluba dikkat ve riayet etmeleri vaciptir. Syf:1663

nk; baz tarihlerde beyan olunduu vehile btn dnyann mamuresine malik olan padiahlardan birisi de kavm-i Addan gelen (eddat b. Ad)dr. Syf:1665

Lut (as)n peder-i (Haran) ki brahim (as)n biraderidir. Syf:1680

nk; usul- itikadi tesis etmedike furu-u amelde fayda yoktur. Syf:1682

lk nce kara boyayla sa ve sakal boyayan firavun olup Binaenaleyh; sakal siyahla boyamak firavn bidat olduu (ibn-i Abbas) Hazretlerinden mervidir. Syf: 1715/ 7/103

Zira; sahirler sabah vakti kafir olarak meydan- muarazaya ktlar. le vakti cmlesi marifet-i ilahiyeye nail ve mmin oldular. Eer ilm-i sihirde maharetleri olmasa Tark- Hakka ihtida edemezler ve Biz sihir biliriz amma Musa (as) bizden daha iyi bilir diyerek ek iinde kalrlard. Lakin fenn-i sihirde kemal-i maharetleri olup onun fevknde sihir olmayacaklarn bildikleri iin derhal Musa (as) n mucizesinin kudret-

20

i beerle olamayacan ve taraf- ilahiden olduunu bildiler ve ilimlerinin hsn semeresini iktitaf ettiler. Syf:1725

Nimete nail olan her insan iin o nimetin krn eda etmesi vaciptir. Zira; kr eda olmayan nimet zevale maruzdur. Syf:1753

Samiri kuyumcu olduundan buza suretini dkm ve Cibril-i Eminin atnn ayann altndan alm olduu tora suretin iine vaz edince sada vermitir. Syf:1759

Amma ahirette rahmet-i ilahiye yalnz mminlere mahsustur. Kafirlere rahmet yoktur. Dar- ahiret; amele gre cezann mahallidir. Binaenaleyh; kafirlerde iman olmadndan rahmet-i ilahiyeden mahrumdurlar. Syf: 1772

man olsada ahkmn ittiba olmasa veyahut ahkma ittiba olsada iman olmasa dalalden kurtulamaz. Binaenaleyh; ihtida etmek; iman etmeye ve ahkma ittibaa muhtatr. u halde resula iman ve ahkma ittiba etmeyen kimsede ihtida olmaz. Syf: 1779 * 7/158

Beyzavinin beyan vehile Kurann icaz sebebiyle taraf- ilahiden olduu zahir zahir bulunduu cihetle nura benzediinden ve ziyann eyay gsterdii gibi Kuranda hakaayk izhar edip kefettiinden Kurana nur denmitir. Yahut Resulullahla beraber olan nura ittiba edin demektir. Buna nazaran nur; kitaba amil olduu gibi snnet-i nebeviyeye dahi amildir. Syf:1777

Bir gn asilerden dar kan olmadn grnce giderler bakarlar ki hep maymun olmular. Bunlar maymunlardan akrabalarn tanmazlar, lakin maymunlar akrabalarn tanrlar ve yanlarna gelerek elbiselerini koklarlar ve alarlar. Vaizlerde Biz size menhiyattan vaz gein demedik mi? dedikleri zaman onlarda yalnz balaryla tasdik ederler. u hal gn devam ettikten sonra bu suretle maymun olan asilerin helak olduklar mervidir. Syf: 1790

nk; bir kitaba imann manas o kitabn ahkamn tamamyla kabul ve mucubiyle amel edeceine ahd peyman etmektir. Syf:1797

nk; Allah Teala kyamete kadar meydana gelecek zrriyeti ihrac ettiinden onlarn cmlesi bu alemde ispat- vcud etmedike kyamet kaim olamaz., Syf:1801 7/171

lmiyle amil olmayp dnyaya meyleden lim iin ayet-i celilede tehdid-i azim vardr. Syf:1803 7/ 176

Geri umur-u dnya da kfirler gafil deillersede umuru ahirette gafildirler Syf: 1808

Zakir olmak esma-i hsnay bilmekle ve Allahn isimlerini zikretmekle olacandan Syf: 1809

Noksan ihsan eden ismi Vacip Teala zerine tlak sahih olmaz. Mesela Vacip Tealaya ( ya Cevvad) denilir ve lakin (Ya Sahi) denilmez. (Ya lim) denilir ve lakin (Ya Akil) ve yahut (Ya Arif) denilmez Ya Hkim denilir (Ya Tabib) denilmez. Syf: 1811

21

nk; zaman saadetten u iinde bulunduumuz zamana kadar her asrda din aleyhinde bulunmak isteyen frkaya kar bir frka-i muhikka bulunmu ve mdafa etmi ve hakkn beyandan ekinmemitir. Zira; adet-i ilahiye her Firavna bir Musa halketmektir ve tarih buna ahittir Syf: 1813

u halde bir hatun hamil olunca peder ve validesi o ocuun sahih olmasna dua etmeleri lazm olduuna bu ayet delalet eder. Syf: 1823

Allah Teala Salih kullarnn mtevellisidir. Dmanlarndan shelaya zarar isabet etmez. Syf:1829

Zira; bir ksm insanlar hakknda Kurann besair dier bir ksm hakknda hidayet ve nc bir ksm hakknda da rahmet olduu beyan olunmutur. Syf: 1837- 7/203

Kuran kraat olunduunda iitin ve merhamet olmanz iin kraat zamannda skut edin Syf: 1837- 7/ 204

Her nerede ve her ne zaman olursa olsun Kuran tilavet olunduunda iitenler zerine Kuran dinlemek vacip olduuna ayet-i celile sarahatle delalet etmektedir. Syf: 1838- 7/204

Yahut sabah ve ikindi namazlardan sonra nafile namaz meru olmadndan bu iki vakitte zikrle megul olmas tesviye olunmutur. Syf:1839

Lakin ehl-i snnet indinde amel, asl- imadan cz deildir, belki imann kemalinden czdr. Binaenaleyh; iman ziyadeyi ve noksan kabul etmez. Syf:1845

Bir mminin Ben mminin inallah demesi caiz olmaz. nk; bu kelam ekke delalet edip imanda ise ek katiyyen caiz olmadndan mmin olan kimsenin iman beyan sadedinde ekke delalet eden kelamla ifade-i meram etmesi caiz olmaz. Syf:1847

Allahu Teala kime nusret verirse mensur odur. Syf:1853

Aminin manas duamz kabul et Ya Rabbi! Demektir. Syf:1854

Fahr-i Razi ve Kaazinin beyanlar vehile ehl-i Mekke; Bedire gidecekleri vakitte Kabenin perdesine sarlarak Ya Rabbi u iki frkadan ala olan frkaya nusret ver ve cemaatn hayrlsna ikram et demilerdir. Syf:1867

Velhasl evket-i islamiyeyi muhafaza klla olacandan klcn dmana kar istimalden istinkaf dnyada ve ahirette fezahati mucip olduu gibi adaya kar hsn istimal dareynde selameti muktezidir. Syf:1868

Zina ve livata gibi gnahlar taun ve veba misilli umumi belaya sebep olaca gibi lek ve terazide noksan vermek ve ihtikar etmek de kaht u galaya sebep olur. Syf:1874

nk; nimete nail olmak hner deildir. Belki; hner o nimetin kadrini bilip krn eda etmektir. Zira; kr eda olmayan nimet; her zaman zevale maruz ve sahibi haib harisdir. Syf:1876

22

Emanetlere hyanet; ekseriye evlad yale sarfetmek ve onlara muhabbet sebebiyle olduundan Cenab- Hak evladn ve emvalin fitne olduuna beyan buyurmutur. Syf:1877

Zira onlarn adetleri mescid huzurunda slk almak ve el ele vurmak olduu cihetle onlar azaba mstehaktr. Syf:1888

nk; muharebede bir kiinin firar bir ordunun inhizamna sebep olduu grldnden muharebe saffndan firar etmek diyanet-i islamiyede gnah- kebireden olduu cihetle esna-y harpte firar eden katli helaldir. Syf:1908 -8/48

nk; kfr cinayetin en by olduu cihetle azabn en iddetlisini mucip olaca tabiidir. Syf:1913

slamn kuvveti kafi olduu surette bir seneden ziyade sulh olmamak lazmdr. Amma islamn kuvveti onlara kafi gelmeyecek derecede zayf olursa on seneye kadar sulhu uzatmak caizdir. On seneden ziyade sulh caiz deildir. Syf:1924 8/61

Dmanlarndan korkma zira yardmcn Allahtr. Syf:1927

Yer yznde kafirlerin katli oalp slam evket buluncaya kadar bir nebi iin esir almak ve para bedelinde brakmak caiz olmad. Syf:1932

Beyzavinin beyanna nazaran Resulullahn bu ayet nazil olunca Azap gelseydi (mer) ile (Sad b. Muaz) dan baka halas olan olmazd. nk esirler hakknda istiare olunduu zaman Hz. mer ve Sadin reyleri esirlerden fidye alnmayarak katlolunmalaryd ve ayet-i celilede bu rey zerine nazil olmutur. Syf:1934

SURE- TEVBE Bu sure-i erife ktale mteallik ahkam mtemil olduundan evvelinde emniyet ve selamete davet eden besmele yazlmamtr. Syf:1949

Kafirlere mukateleden maksat; onlarn kfr terk etmekle slah- nefsetmeleridir yoksa onlara eza etmek deildir. Syf: 1968 - 9/12

Buna nazaran kafirler mescide girmekten menolunur. Amma bir mminin izniyle girerse beis yoktur. nk mminin izni elbette bir maslahata binaendir. Eer bir mmin tarafndan izin olmakszn girer tekdir olunur. Zira; Mescid mahal-i tazimdir. Kafirse tazime ehil deildir ve mescide girmek taharete muhtatr. Kafirlerde ise taharet olmadndan mescide layk olmaz. Syf: 1975

Tefsir-i Hazinde beyan olunduuna nazaran Resulullah yirmiyi mtecaviz gazada bilfiil hazr bulunmu ve zaman- saadette yetmi gaza vuku bulmutur. Syf:1984

Kafirle el ele yapan bir mminin abdestliyse abdestini iadesi lazm olduunu baz ktb- eriyemizde mezkurdur. Syf:1987

Fahr-i Razinin beyan vehile slam memleketi kafirler hakkn da tr. Birincisi; Haremdir ki asla kafirlerin girmesi caiz olmaz. Hatta gizli girse vefat etse kabri malum olduu takdirde kabrinden kartlr. Harice atlr. kincisi; Yemameyle ve

23

necidle Medine arasndan ibaret olan arz- Hicazdr. Arz- Hicaza ehl-i islamn izniyle kafirlerin girmesi cazi de gnden ziyade msaade olunmaz. ncs; Sair memalik-i slamiyedir. Kafirler bu ksm memalik-i islamiyeye emanla girebilirler, fakat bir mslimin izni olmadka mescide giremezler. Syf:1988

Cizyenin miktar mam- Azama gre zengin olanlara krk sekiz, orta halli olanlara yirmi drt ve daha edna olanlara on iki dirhemdir. Syf:1992

Bazlar da u ayette beyan olunan din-i slamn zuhurunu Mehdinin hurucu zamannda olmasyla tevcih ettiler. nk; Mehdinin zaman- saltanatnda kimse kalmaz, illa ya slam veya cizyeyi kabul edenler kalacaktr. Syf:1998

Resulullahn makamn da bulunan zatn era muvafk emride emr-i Resulullah gibidir. Binaenaleyh; llemre itaat vaciptir ki, muhalefet eden gnahkar olur. Syf: 2011

Bir kimse Ebubekir Hazretlerinin sahabeden olduunu inkar ederse kafir olur. Zira; nass- Kuran inkardr. Sair ashabn sahabetini inkar ederse kafir olmaz, lakin bidat irtikab etmi olur. Syf:2013

Zira; rza-y ilahiye nail olmaktan daha ziyade byk bir saadet olmaz. Syf:2040

nk; iine nasl elverirse o yolda idare-i kelam ve maslahat etmek ve her zamana gre bir adam olmak ve herkesin hakl ve haksz micazna gre sz sylemek, icabna gre iyiye kt, ktye iyi demek mnafklar iin balca sermayedir. Syf:2053

Aktan kafirlerin her zaman slah kabildir. nk; meslei malumdur ve lakin mnafkn hibir zaman slah kabil deildir. Zira; nifak gizli ve meslei malum deildir. Syf:2107

Resulullahn Araba muhabbet etmek imandandr.* Araba Arap denildiinin sebebi kavm-i Arap fesahat- lisanlar sebebiyle muradlarn pek ak ifade ettiklerinden Arap denilmitir. Syf:2109

Binaenaleyh; mescid oaltmaya sayetmektense cemaat oaltmaya sayetmek elbette evladr. Syf:2124

Amma herkesin ilmihalini bilmesi farz- ayn olduundan ilmihalini retmeyen gnahkardr. Syf:2146

nk; bir amel baz zamanda ibadet olduu gibi ayn amel dier zamanda masiyet olur. Mesela bir kimsenin bir ocua bir tokat vurmas eer o ocuu tedip ve terbiye kasdyla olursa ibadet olduu gibi ocua ihanet ve eza kasdyla olduundan masiyet olur. Syf:2175

Asileri derhal ilhak ve aabeydleri ibkaa etmek teklifin esrarna muhaliftir. Syf:2184

Allahu Teala herkese hidayetle emreder ve lakin herkesin hidayetini murad etmez. Zira Hidayet; abdin iradesiyle husule geleceinden abid irade etmeyince Allahu Teala dahi irade buyurmaz. Syf: 2192

24

Dnya mal insann cismine ve Kuran ruhuna hizmet eder. Saadet-i nurani, saadeti cismaniyeden efdaldir. u halde Kuran ruha hizmet ettii iin bedene hizmet eden maldan elbette hayrldr. Syf:2224

Fahr-i Razinin beyan vehile insann rzk olan gerek mevai ve gerek hububatn ekserisi bereket-i semaviyeyle husule geldiinden Cenab- Hak rzkn semadan nazil olduunu beyan buyurmutur. Syf: 2226

Yahut evliyaullah iin dnyada havf ve hzn olmaz nk; velayet mertebesini ihraz eden kimse indinde az, ok, var ve yok msavi olduundan hibireye endie etmez ki, korkusu veya kederi olsun. Syf:2230

u halde ayak zerinde vaaz etmek merudur. Syf:2258

u Halde ayet; usul- itikada taklidin caiz olmadna dahi delalet eder. 10/68 Syf:2236*

nk man; daima sebeb-i necat olduu gibi kfr de daima sebeb-i helakettir. Syf:2240

Hlasa; duann kabulnde acele edenleri Cenab- Hakkn zem ettii, binaenaley; duann kabulnde acele etmek ve acele eden cahillerin tariklerine tebaiyet eylemek caiz olmad ve acele etmek cehalet eseri olduu bu ayetin mstefat olan fevaid cmlesindendir.Syf:2256

ifasn Cenab- Haktan bilmek suretiyle esbaba tevessl merudur. Syf:2275

Hlasa; gnahlara istifar ve tevbe etmek bol rzka ve refah- hale sebep olaca ayetten mstefat olan fevaid cmlesindendir. Syf:2282

Asi cemaatin helakn icab eden azap o cemaatn yerine gelecek itaatli mmetin zuhuruna kadar tehir olunmak adet-i ilahiye iktizasndandr. Syf:2293

u halde kafirlerin tanna ve baz ayetleri istihza ve Kuran istihfaflar korkusuna binaen baz ahkamn tebliini tehir caiz olmaz. Binaenaleyh; zamanmzda baz kimselerin itirazlarndan havf ve endie suretiyle vaaz eden kimsenibn sfehann sevmedikleri ahkam terk etmeleri ve skutla geitirmeleri caiz deildir. Syf:2299

u halde Ameliyle yalnz dnya menfaatn veya nasn methetmesini murad ederse mkafatn dnyada alr. Ahirete bir ey kalmaz demektir. Syf:2306

Fakat u kadar ki mmin olduu halde riya ile amel ederse o amelin ecri olmad gibi ahirette azap ve vizr vebalden baka bir ey yoktur. Syf:2307

u halde kt ileri irtikap eden kimselere nasihat ettikten sonra nesihat kabul etmeyip devam ettikleri surette onlarn haline mahsun olmamak lazm olduuna bu ayet delalet eder. Syf:2335 11/36

25

Nuh (as)n gemisini inkar etmek kfrdr. Zira; Kuranda kati surette beyan olunduundan gemiyi inkar Kurann ahkam- katiyesini inkar etmektir. Syf:2338

Alemde en evvel yaplan gemi Nuh (as)n gemisi olup emsali sebketmediinden bir numunesi ve modeli de mevcud olmadndan vahiyle ve Cibril-i Eminin tarifiyle yapldna iaret olunmutur. Syf:2339

Nuh (as)la gemiye binenler yetmi dokuz kii olup Hz. Nuhun olu ki (Ham) (Sam) (Yasef), de onlarn haremleri ve biri de Hz. Nuhun mmine olan haremi ve yetmi iki kii de hariten iman edenlerdir. u halde mecmuu yetmi dokuzdur. Birde metbu-u muazzamlar Hz. Nuh olduundan sefine-i Nuha insandan binenler ve helakten necat bulanlar seksen kii olduu mervidir. Syf:2341

Bu manaya nazaran gemiye binenler besmeleyle binmekle memurlardr. Binaenlaeyh; insanlarn hayr olarak baladklar her eye besmeleyle balamak lazm olduuna bu ayet delalet ederSyf:2343

Hz. Nuhun gemiye bindii Recebin onuncu gn ve gemiden indii Muharremin onuncu gn olup gemi zerinde bulunduu mddetin alt ay olduu mervidir. Gemiden indii gn helaktan kurtulduklarna teekkr olrak oru tutmutur ki, Muharremin onunda oru tutmak bizim eriatmzda dahi snnet olmutur. Syf:2348

nk; dnyaya tamadan hali olan nasihatn herkese hsn- tesir hasl edeceinde phe yoktur. Syf:2358

Bu ayet-i celile istifarn ve gnahlardan tevbenin rzkn vsatna ve evladn kesretine sebep olduuna delalet eder. Syf:2360

Zira; hak daima ali dir. Binaenaleyh; hakka kar kl ekenin ektii kl kendine urar. Syf:2363 11/55

u halde zalime ittibann neticesi helak olduuna bu ayet delalet eder. Syf:2368

Bu ayet-i celile misafir olan kimsenin vazifesi selamla balamak ve hane sahibinin vazifeside selamla mukaabele etmek olduuna delalet eder. Syf:2381

Ve selam vermek snnet ve selam almak farz olmutur. Syf:2381

u halde selamn gayr merasim bidadtir. Syf:2381

brahim (as) da Bizim taam paras evvelinde Allahn ismini zikir ve ahirinde hamd- sena etmektir. Syf:2384

Hilm; ok sabretmek ve kusur eden kimselerden intikama srat etmeyip intikam tehir etmektir. Syf:2388

nk; kahr- ilahiye mstehak olanlara acmak ve merhamet etmek; hikmet-i ilahiyeye itiraz manasn mutazammndr. Syf:2398

26

Binaenaleyh; bizim eriatmzda kafir olan bir kimse mmine olan bir hatuna nikah edenez. Syf:2394

Tevhid, ss-lesas olup cmle umurun mercii ve usul- itikaadiyatn ehem ve elzemi olduundan bilcmle enbiya-y kiram hazarat mmetlerini her eyden evvel tevhide davet ederler. Syf:2402

Mesela pazarlk zere ald maln parasn verirken bir miktar noksan teklif etmek caiz olmaz. Zira; pazarlk bittikten sonra teklif etmek zulmdr. Okkada ve kilede noksan; muamelede intizam ihlal ve nas beyninde emniyeti selbettii cihetle alemi ifsad ettiinden gayrn maln almak ne nehb gaarat etmekten fark yoktur. Syf:2405

Namaz her eriatta ear-i diniyenin pek by olduu iin din bedeline namaz zikrolunmutur. Syf:2408

Fahr-i Razi ve Kaazinin beyanlar vehile istikamet akaid-i diniye ve amal-i salihay yoluyla yerine getirmeye ve vahy-i ilahiyi kemahve hakkihi teblie ve ahkam- eriyeyi tamamyla beyan ve vezaif-i ubudiyetin kaffesini edaya, hukuk-u ilahiye ve hukuk-u ibad muhafazaya, halikla ve mahlukatla olacak muamelenin cmlesinin hsn- icrasna amil olduu iin layk olduu vechzere istikamet g olduundan Resulullahn Sure-i Hud beni kocaltt buyurduu mervidir ve muhaddisinin beyanlar vehile Sure-i Hudla murad bu ayet-i celiledir. Syf:2438 11/112

Fahr-i Razi ve Kaazinin beyanlar vehile rya uyku halinde ruhun bedeni tedbirden minvechin feragat etmesiyle alem-i melekuta mnasebetinden dolay bir takm suretlerin kuvve-i muhayyeleye nakedip kuvve-i muhayyeleden hiss-i mtereke aksetmesinden ibarettir. Syf:2461

(Mzcat) Yahut menevi aacnn meyvesi ki tlak dedikleri eydir. Menfaat gayet ok bir meyvedir. nk; balgam izale ettii gibi idrar bol verir ve iddetli yaralar yumatr ve iyi eder ve tabiata liynet verir. Syf:2575

Tefsir-i Hazinde Hz. Yakupun Beire Yusufu nasl terk ettin? deyip beirde Msrn mlk onunelinde Aziz olarak terk ettim deyince ben mlke iim yoktur, hangi din zere terk ettin? diyerek dininden sual edince Din-i hak zere terk ettim demesi zerine imdi Allahn nimeti tamam oldu dedii mervidir. Syf:2583

Ulemenn tebliat daima hccet-i katiye zerine msnet olduundan onlar ykmak ve rtmek iin alanlar her zaman zebun dm ve malup olmulardr. Syf:2592

Edile-i eriyeden snnet ve icma- mmet ve kyas- fukuha Kurann manasna zmnen mnderi olup sarahaten inzal olunmadklarndan dolay hak olmamalar lazm gelmez. Zira; onlar taraf- ilahiden mnzel olan Kurann mazmununda dahil olduklar iin haktrlar. Syf:2599

Yamur suyu arazinin kabiliyetine gre tesir ettii gibi Kuranda insanlarn kabiliyet ve istidadlarna gre tesir ettiinden herkes istidad ve kabiliyetine gre nasibedar olur. Syf:2630

27

Birincisi; Vacip olan zekat ki aleni vermek lazmdr. Zira; bortur. Borcu edada riya olmad gibi ithamdan kurtulmakta vardr. kincisi; nafiledir ki gizli vermek efdaldir. Syf:2634

nk Medarikte beyan olunduu vehile nimete kretmek mevcut nimeti balamak ve gaibde olan nimeti avlamaktr. Syf:2674

Beyzavinin beyan vehile insann maddesi anasr erbaadan mrekkep olduu halde yalnz amurdan halk olunduunu beyanetmek: eczay galibini beyan etmektir. Binaenaleyh; bir eyin galip olan eczasn zikirden dier eczasnn olmamas lazm gelmez. Syf:2742

Cann; cinlerin babasdr. blis; eytanlarn babas olduu gibi eytannda cinlerden bir nevi olduu mervidir. Cinlerin mmin ve kafir vardr. Yerler, ierler, doarlar ve lrler. Amma eytan nevinin kllisi kafirdir ve bunlar rzgar gibi dier ecsamn ve bihassa cinin dier nevinin hulul edemeyecei yerlere hulul ederler. Bunlardan yalnz Resulullah takip eden eytann slam olduuna dair bir hadis-i erif mervidir. Syf:2743

Fahr-i Razi ve Kaazinin beyanlarna nazaran Kuranda mcmel olan ayetlerin ahkmn Resulullahn tafsil edeceine bu ayet delalet eder. Zira; nasa inzal olunan ahkam beyan iin Kurannn nazil olduunu beyan etmek ahkam tafsilan beyan edeceini ilan etmektir. nk; bu ayetin mazmunu kitab inzalden ve resul gndermekten maksad- asli, Resuln mmetine ahkam ak ve her birinin anlayabilecei bir derecede beyan etmesidir. Ve resuln u bayann mmetin kabul edip mucibiyle amel etmesi de vazife-i diniyesidir. Zira Resuln beyan bu ayetin mcmelinden maksad tasrih etmek ve yahut ayetin medll aklisine iaret etmektir. Resulun beyanndan maksad- asli de mmetin, ahkmn hakaykn dnmesi ve hikmetini anlayp iman etmesidir. Syf:2831

Tefsir- Hazinde beyan olunduu vehile Kurannn mcmel ve ahadisin mbeyyen ve mufassal olduuna bu ayet delalet eder. Zira; Kuran inzalden maksad Resulullahn ahkamn nasa beyan etmesi iin olduu beyan etmek, Kurannn Resulullahn beyanna muhta olduuna delalet eder. Binaenaleyh; Kuranla Hadis taaruz ettiinde hadisin tarihi muahhar olursa hadis Kuran mfessir olduu cihetle tercih olunur. Syf:2831

Glgenin secdesiyle murad; kemal-i itaat ve inkyadndan ibarettir. Syf:2835

nsann rzk akl ve zekasyla deil belki Allahn ihsanyladr. nk; en ziyade akll olan kimsenin son derece alt halde fakir olup karnn doyuramad ve ahmak kimsenin milyonlara malik olduu her yerde ve her zaman grlen bir hakikattir. Syf:2863

u halde nimeti ibadet iin sarfetmeyenler o nimete kfretmilerdir. Syf:2865

Kurannn baz ahkam icmalen beyan eder, tafsili hadiste olur. Bazsn iaretle beyan eder; Kyas- fukuha onu izah eder ve bazsn tafsilen beyan eder. Baka

28

delillere tafsile hacet kalmaz. Kuran ulemaya nazaran her eyi beyan eder. Zira; ulema ahval-i beere ait ahkam Kurandan istinbat edebilirler. Syf:2884

Mnkerat; Kurana ve snneti Resulullaha muhakif olan her eydir.Syf:2885

eytann halis mminlere musallat olmayacana bu ayet delalet eder. Zira; halis mmin, Cenab- Hakka itimad- tamla itimad ettiinden eytan- dost ittihaz etmez ki musallat olsun. Syf: 2896

Zira; alkla terbiye derhal helak olmaktan daha dehetli ve iddetlidir. Syf:2910

Hz. brahim misafirsiz taam yemediinden akir nvann almutr. Bizim de ayn ahlaktan olmamz lazmdr, yoksa Avrupada misafir sevmezler diyerek buhul gibi Allahn ve insanlarn sevmedii bir danaeti taklid etmekte mana yoktur. Syf:2919

Cuma gnnde Yehud ve nasara gibi bizimde iimizi terk ederek muattal bir surette yatmamz lazm deildir. Zira; slamiyette tatil ve bo saat yoktur. Syf:2921

Hlasa; Tark- Hakka davette nasn liyakat ve istidadlarna gre davetin vacip olduu, davete icap eden ve etmeyenleri Cenab- Hakkn herkesten ziyade bildii bu ayetten mstefat olan fevaid cmlesindendir. Syf:2923

u halde buhuldan ve israftan itinab ederek ikisinin arasnda bir tark- iktisad ihtiyar etki rahat olasn Syf:2976

u halde halk irad iin nasihat edecek kimse zerine vacip olan nas hakka davette gayet tatl syleyip sert sylememektir. Syf:3006

Tefsir-i Hazinde beyan olunduuna nazaran Zebur, yz elli sure zerine mtemildir. Btn ayetleri dua, sena, tehlil ve tahmidden ibarettir. Syf:3009

Tefsir-i Hazinde zikrolunduu vehile eytan tard olunduunda birtakm sual sorar ve der ki Ya Rabbi! Resuller gnderdin ve kitaplar inzal ettin. Beni dem kitaplarn kraat ederler. Ben ne kraat edeceim? eytann bu sualleri zerine Cenab- Hak Senin kratn arklardr buyurur. Ve Benim yazlarm nedir? Diye sual eder.Ellere, kollara inele yazmaktr cevab verilir. Benim elilerim kimlerdir? Deyince falclardr denir. Benim taamm nedir? Sualine Besmelesiz taamlardr Benim arabm nedir? Sualine arholuk veren her eydir ve Benim evim neresidir? Sualine Hamamlardr Benim ezanm nedir? Sualinede Saz ve ddktr cevab verilir. Syf:3023

Zira; darald zamanda iltica ettii kimseyi bollua eriince unutmak ve kfran- nimet etmek adettir, Fakat ne kadar fena bir haldir ki insann veliyi nimetini unutmas en fena bir ey olduu cihetle ekseriya cezasnda grr ve lakin yine de mtenebbih olmaz. Syf:3025

Herkes dnyada kimin bayra altndaysa ahirette dahi onun bayra altnda bulunacak demektir. Syf:3030

29

Yahudilerden Medineden Resulullah hicretle tahrik eden (Beni Kurayza) ok zaman gemeden bilumum katlolundu ve (Beni Nadir) Medineden tard olunmakla Medine ve etraf Yahudilerden temizlendi ve hileleri kendi ayaklarna dolat. Syf:3037

sra 78 Ayet Beyzavinin beyan vehile bu ayet be vakit namaza amildir. Syf:3038

Yahud teheccd namaz; kebirde ve sekarat- mevtinde insann tahatna sebep olacana binaen teheccd denmitir. nk; hcd; uyku ve rahat manasnadr, Teheccd ise uyku ve rahat terkle eda edilen namazdr. Syf:3039

Makam- Mahmudla murad; Resulullahn asilere efaat makamdr. Syf:3040

(sra 105inci ayeti) Medarikte beyan olunduuna nazaran hasta olan kimse zerine okunur ve okuyan kimse ar zerine elini basarsa biiznillah Teala hastalk zail olur. Syf:3069

Kuranla amel eden kimseler iin asla glk yoktur. Zira; ahkam daima iktisadi ve adaleti mutazammndr. Syf:3077

nk; bir hane bir takm sprntden tahliye olmadka denmez ve tezyin olunmaz, kezalik insann kalbide kfrden tahliye olunmadka imanla tezyin olunmaz. Syf:3081

Zira; insandan maksad ubudiyet olduundan ubudiyetin vazifesini eda edecek rahat bir mahal aramak vazife-i ubudiyettir. Syf:3094

Ashab- Kehfi Cenab- Hakkn yz ksr sene bu vecihle muhafaza etmesi harikulade keramet kabilinden olduu cihetle keramet-i evliyann hak olduuna delalet eder. Keramet-i evliya, ilm-i kelamda beyan olunduu vecihle inkar gayri kabil bir hakikattir ve ahli snnet mezhebide budur. Syf:3096

Ancak firavun deccal gibi erir yedlerinde zuhur eden harikulade ahval istihrac olup mucize ve keramet kabilinden deildir. nk; erir yedinde zuhur etmesi keramet olmadna delil-i kavidir. Syf:3096

Keramet sahibi ekseriya kerametini bile bilmez ancak mkellef olduu vazifesini bilir. Syf:3097

Ashab- Kehfin isimleri yazlp yangnn iine atlrsa biiznillah yangn snecei ve ok alayan ocuun alamasn kesmek iin yazlp yastn altna konursa alamasn kesecei ve dourmak iin zahmet eken hatunun sol uyluuna balanrsa shulet olaca mervidir. Syf:3107

Ya Ekrem-er Rusul! Bir eyi ilemek kastettiinde inallah u ii yarn ilerim de nallah lafzn terk ederek katiyyen ilerim deme. Syf:3108

u halde mmet-i Muhammed tilavet-i Kuranla beraber ahkamna dikkat etmekle memurdur. Syf:3114

30

Amma eriat- Muhammediyede altn, gm ve srf ipekten dokunmu elbiseyle ziynetlenmek haram olmas dar- teklif olan bu dnyaya mahsustur. nk; ahiret dar teklif olmadndan orada haram olmaz. Syf:3121

Yani; mminle kafir karlatnda yardm Allaha mahsus olduundan evliyasna nusretle izaz ve adasna ihanetle izlal eder. Binaenaleyh; ihl-i iman adas olan ehl-i kfre galebe eder. Fakat ehl-i iman iin dahi ihlas ve itimad- tamla almak ve layk vechile ubudiyete devam etmek arttr. Syf:3129

Dnya nimetleri evvela yeil otlar gibi revnakl olursa da badehu kuruyup rzgarn savurduu otlar gibi yok olur gider Syf:3131

Zulm; bir eyi mevzi-i layknn gayrya koymak olduundan Vacip Teala herkesin ameline gre ceza-y laykn verdii cihetle asla zulm aibesi olmaz. Syf:3135

Tefsir-i Hazinde beyan olunduuna nazaran Hzrn ismi (Blya)dr ve knyesi ( Ebl Abbas)dr ve kendisi padiah zadedir. Dnya umurunu terkle zhd- takva yolunu tuttuu cihetle Cenab- Hak baz eltaf- ilahisiyle taltif etmitir. Hatta oturduu yer harika olarak derhal yaarp imen olduundan Hzr ismi kendisine lakap olmutur. Syf:3152

Yani; Benim vefatmdan ve inkirazmdan sonra bana velayet davasnda bulunacak amca zadelerimin ve asabelerimin benim mtevelli olduum umur-u diniyeyi bana velayet davasyla tahrif ve tayir etmelerinden korktum. Zira; onlardan salah ve hayr meml deildir. Ya Rabbi bana varis olacak Salih bir olum yok ki umur-u dini ona tevdi edeyim: Syf:3189

Her ahsn evvela kendi nefsini badehu evlad iyalini slaha sayetmesi vaciptir. Syf:3233

Fahr-i Razi, Kaazi ve Hazinin beyanlarna nazaran dris (as)n ismi Ahnh olup lakab drisdir. nk; Tevdide vesair ilm- irfana dair halka ok ders vermesine binaen dris denmitir. Enbiyadan drt zatn berhayat olup onlardan Hzrla, lyas yerde (dris ile sa (as) semada olduklar Tefsir-i Hazinin cmle-i beyanatndandr. Syf:3234

u rivate nazaran batl ihtiyar edenler her ne kadar evvelinde ali gibi grnseler de akbette zelil , hakir ve Hakk ihtiyar edenlerin ali olacaklarna iaret vardr. Syf: 3266

steva; istikrar manasna olduundan galebe ve kudretle tevil olunur. Zira; Vacip Teala hakknda istikrar muhal olduu cihetle bu misilli musus-u celileyi delail-i akliyeye muvafk surette tevil zaruridir. (Mcessime ) ve ( Mebbihe) taifesi bu ayetin mana-y lgavi-i zahirisiyle istidlal ederek Vacip Teala Ar- Ala zerine oturur bir cimdir dediler. Lakin onlarn istidlalleri fasidtir. Zira; delail-i akliye ve nakliye Vacip Tealann cisim olmaktan ve bir mekanda karar etmekten mnezzeh olduuna suret-i katiyyede delalet ettiinden (Mcesseme)nin mezhepleri batldr. Syf:3268

Allah Tealann drt bin ismi olup binini Allahdan gayr kimse bilmeyip dier binini Allah teala ve Meleklerden gayr kimse bilmez. Dier binini Allah Teala, Melekler

31

ve Enbiyadan maada bilen olmad ve drdnc binini mminler bilip yz Tevratta yz ncilde yz Zeburda ve yz Kuranda mezkur olduu ve Kuranda mezkur olan yzden doksan dokuzu zahir olup birisi mektum bulunduu Fahr-i Razinin cmle-i beyanatndandr. Syf:3270

Beyzavinin bayan vehile ayakkablarn karmak tevazu ve hsn- ebede riayet olduundan Cenab- Hak ayakkablarn karmakla emir buyurmutur. Hatta selef-i Salihin kabe-i muazzamay yaln ayak tavaf ederlerdi onun iin adat- islamiye; mabedlere ve byk bildikleri kimselerin huzuruna ayakkablarn karp girmektir. Ama garbllarnn adeti bunun aksinedir. Onlar taklit eden hsn- edepten bi haber olup mbtela olduklar vaheti medeniyet sayan bir takm kimseler imdi ayaklarnn necasetiyle her yere girmeyi istihsan ediyorlar. Zira abdest namaz gibi taharet icap eden eair-i islamiyeyle alakas olmayan kimseler elbette terbiye-i islamiyeyi ho grmez ve fireng adetini taksin ederler. Syf:3274

Namaz zikrin envan cami-idir.Syf:3275

Hlasa; Musa aleyhisselamn samiriye Niin halk idlal ettin sualine kar samiri Beni sraile riyaset etmek hlyasn kurduunu, bu hlya vesilesiyle nefsi bu emr-i mnkeri ilemeye kendini sevkedip mnkerat nefsi tezyin ettiini, hariten bir kimsenin sebep olmadn ve bu hilesine Cibril-i Eminin atnn ayann altndan ald topra alet ettiini beyan eylediini bu ayetten mstefad olan fevaid cmlesindendir. Syf: 3338

Eer bir kimse Kurann nzulnden sonra Kurandan iraz eder ve sair mensuh olan kitaplardan birine temessk ederse o kimse yevm-i kyamette byk gnah, cesim vebal azim crm yklenir. nk; nasih olan Kuran terk edip mensuh olan kitab ahzettii iin byk cezaya mstahaktr. Syf: 3342

Binaenaleyh; akl bulunan insana layk olan; Kuran-a temessk edip seadet-i dareyne nail olmak arelerini dnmektir. Syf: 3342

Ve yevm-i kyamette irk gtren kimse rahmet-i ilahiyeden mahrum olduu cihetle mutazarrr olur. Syf:3349

Binaenlayh; bir belaya mptela olan kimse be vakit namaza ve nevafileye mdavemet ve namazla istiane ederse o beladan halis olacana iaret buyurmutur. Syf:3366

Fahr-i Razinin beyanna nazaran meleklerin tesbihleri insanlarn nefesleri menzilesinde olduundan devaml nefes, insann iine szne mani olmad gibi meleklerin tesbihleride zalimlere lanet, Salihlere istifar etmelerine ve taraf- ilahiden kendilerine tevdi olan vazifelerle megul olmalarna mani olmaz. Syf:3406

Allahu Teala iledii iten mesul olmaz. Kullar ilediklerinden mesul olurlar Syf:3407 21/23

nsann Allahn kelam zerine sz sylemesi ve Allahn emri haricinde i tutmas caiz deildir. Syf: 3412

32

u halde her ahsn bu dnyada amelini mizan- eriatla tartmas lazmdr ki, ahirette rsva olamsn. Syf:3436

Fahr-i Razi, Kaazi ve Hazinin beyanlarna nazaran vaka yle ceryan etmitir. Ayette beyan olunduu vehile brahim (as) n indallah makbul olan fiilini onlar cinayet addederek azabn iddetlisi olan atele yakmaya karar verdiler, brahim (as) hapsettiler. Irakta (Kevsa) isminde bir karye civarnda etraf cesim duvarla muhat al eklinde bir yer yaptlar ve hayvanlarla odun ekmeye baladlar. Kemal-i arzularla btn ahali odun eker, hatta hasta olanlar ifa bulursa bir miktar odun alacan nezreder vefat edenler odun alnmasn artrr odun alrd. Bu hal muvakkat bir mddet devam etti ve yaptklar yer ziyadesiyle odunla doldu. Yedi gn ate yaktlar sekizinci gn Hz brahimi mancnk vastasiyle atein ortasna attlar. Syf:3451

brahim (as)n hicretinden sonra Vacip Teala Babil ahalisinin ekserisini sivri sinekle helak edip bir ksmnda rahatlar mnselip olmakla etraf- aleme daldklar mervidir. Syf:3453

Hz. Davut zikre balaynca kularn etrafna halka olarak zikirle feryad figan ettikleri mervidir. Hz. Davudla ftur gelip dinlediinde dalarn tesbihlerini dinledii dahi mervidir. Syf:3463

Hz. Sleymann taht ise rzgr vastasyla hareket ederdi. Syf:3466

Hatta deirmen ve hamam gibi eyler Sleyman (as) zamannda icad olunmutur. Syf:3467

Resulullah Bir belaya mptela olan kimse Yunus (as)n istifarna devam ederse elbette Cenab- Hak duasn mstecab klar buyurduu mervidir. Syf:3473

Resulullahn dResulullahn dResulullahn dResulullahn dmana silah ekmesi ve mukateleye emrolunmas aleme rahmet mana silah ekmesi ve mukateleye emrolunmas aleme rahmet mana silah ekmesi ve mukateleye emrolunmas aleme rahmet mana silah ekmesi ve mukateleye emrolunmas aleme rahmet olmasna mnafi deolmasna mnafi deolmasna mnafi deolmasna mnafi deildir. nk; kl ve ktal kafirleri imana, asileri itaata ve ehlildir. nk; kl ve ktal kafirleri imana, asileri itaata ve ehlildir. nk; kl ve ktal kafirleri imana, asileri itaata ve ehlildir. nk; kl ve ktal kafirleri imana, asileri itaata ve ehl----i i i i daldaldaldalli hidayete davet ettili hidayete davet ettili hidayete davet ettili hidayete davet ettiinden kl da ayn rahmettir. Syf:3492inden kl da ayn rahmettir. Syf:3492inden kl da ayn rahmettir. Syf:3492inden kl da ayn rahmettir. Syf:3492

Mesela Fransann hukukuna ait olan (Kodsivil) dedikleri kanun, Fkh- Malikden tercme olunmu bir kanundur. Ancak onu, muhkem ve adaleti temin eder bir kanun tanrlar, eriat- Muhammediyeyi tanmazlar. Binaenaleyh; o kanunla amel, dnyada rahat mucip olur fakat ahirette sevap olmaz. Syf:3492

nsan her iinde esbab- adiyeye tevesslle beraber Rabbisinden yardm talep etmekten hali kalmamas lazmdr. Syf:3495

mmetler iinde peygamberine en ok iman eden mmet-i Muhammedidir. Syf:3500

Zira; Resul, yeni eriat sahibi olur. Amma nebide yeni eriat sahibi olmak lazm deil belki kendinden evvel geen resuln eriatn teblie memurdur. Syf:3561

Zira; mertebe-i ehadet, gnah- kebire-yi iskat edemez. Binaenaleyh; kebireyi irtikap eden kimse ehid olsa dahi iledii gnah- kebire mukabilinde ceza grmemek lazm gelmez. Zira; kebire sahipleri; Allahn meiyyetine mfevvazdr, dilerse affeder,

33

dilerse gnah mikdar azap eder. Kezalik mertebe-i ehadet; Hukuk-u ibad da iskat edemez. Binaenaley; hak sahibiyle demek ve helallemek lazmdr. Syf:3569

Hlasa; insana vaki olan zulmn miktar zalimden intikam almak meru olup ziyadesine tecavzn caiz olmad ve mazluma elbette Allahn nusret edecei bu ayetten mstefat olan fevaid cmlesindendir. Syf:3572

u halde deve, manda ve at gibi sizden ok kuvvetli ve cesametli hayvanlar size muti klmas Cenab- Hakkn kudret-i Kahiresine pek byk bir delildir. Syf:3576

Tefsir-i Hazinde beyan olunduuna nazaran hakka cihadla murad; Allaha kullukta levmedenin levminden korkmamak ve vs takat miktar almak ve ada-y dinle mcahade etmektir. Syf:3591

Bu ayette brahim (as)n Mslmanlarn babas olduu beyan olunmutur. nk; bir resuln mmeti o resuln evlad hkmnde olduu gibi o resulde mmetin babasdr. Syf:3593

u Halde mmin-i kamil hem ibadet eder. Hem Allahtan korkar. Amma fask ve facir, ibadet etmedii gibi Allahdan da korkmaz. Syf:3642

Mmasere; geceleyin konumak ve elence yapmaktr. nk ehl-i Mekkenin adetleri; akamdan sonra beytin etrafna toplanarak bir takm hikayelerle megul olduklar zaman balca hikayeleri Kuran ve Kurann ahkamn elence yapmalar, inkar etmeleri, emevir ve nevehisine itirazla Kurana yakmayan sihir ve iir gibi hezayanla megul olmalardr. Syf:3646

nk; ktle iyilik o ktnn ktlnn tezaydne ve tuyanna sebep olursa ozaman ktle ktlkle mukabele lazmdr. Syf:3666

mk; adalet mazlumun intikamn zalimden almak itaat edene sevap vermek ve asiye azap etmektir. Yoksa iyi ve ktnn msavi tutulmas adalet deildir. Syf: 3679

Zaniye Hatunu ve zina eden erkei eran zinalar sabit olup balarndan nihak sebketmemi bekar gruhundan olurlarsa her birine yzer denek vurmakla celdi eriyi icra edin. Syf:3683

Eer zina edenler muhsn ve muhsna yani nikah- sahihle halvet vukuu bulmu kimselerden olursa icma- mmetle recmolunurlar, yani tala ldrlrler. Syf:3683

Binaenaleyh; haddi eriyi icra, hkmete ait bir vazife olduundan ahad-i nass hadd-i eri icrasyla mkellef deildir. Syf: 3685

Celd; Denekle vurmaktr. te zina etmeyen bir kimseye sen zanisin demekle kazfeden yani atan kimseye seksen denek vurulur. Syf:3690

Binaenaleyh; mmin olan daima lisann gzel szlere altrmak adab insaniye ve eriye cmlesindendir. nk murdar sz temiz aza yakmaz. Syf:3709

34

Hatunlarn ziynetlerini setriin araf rtmeleri lazm ve vacip olduu bu ayetten sarahaten mstefad olan fevaid cmlesindendir. Syf:3719

Zira; Vacip Teala nikaha rabet edenler iin zenginlii vaad buyuruyor. Nikahta gna dahi bil fiil mahittir. Nikahta gnaya esbab- zahiriyede var ki zevcle zevcenin rzklar itima eder. Syf:3728

Geri snnet olan sofra zerinde yemek yemektir. Fakat masa zerinde yemek yemekde mbahtr. Bir mani-i eri yoktur. Syf:3772

Resulullah Ya Enes! mmetimden rastladn kimselere selam ver ki mrn uzasn. Evine girdiinde selam ver ki hayrn ve bereketin ok olsun ve kuluk namazn kl Zira; kuluk namaz Allaha rucu edenlerin namazdr. Buyurdu Syf: 3775

Zira: Resulullaha muhalefet helaki muciptir. Syf:3778

Tebari ve Beyzavinin beyanlar vehile Furkanla murad; Kuran-dr. Zira, Kuran ahkamyla hakla batl ve icaziyla muhikle muptl beynini tefrik edip ayetleri birbirinden farkl ve birden nazil olmayp mteferrik olarak yirmi sene de nazil olduundan Furkan denilmitir. Syf: 3782

Resulullah duvara ivinin akld gibi ehl-i cehennem cehenneme aklr. Buyurduu mervidir. Syf: 3797

Zira; Zulm; byk cinayet olduundan cezas olan azap ta byktr. Syf:3803

Beyzavinin beyan vehile cennet te uyku olmad cihetle bu makamda zevceler ve hurilerle halvet olup istirahat zaman ve mekan gayet gzel demektir. Syf:3821

Beyzavinin beyan vehile uyku lme ve uykudan uyanmak hare numunedir. Syf:3844

Zira; kafirler delaile nazar edip hakk aramadklarndan cehenneme mstehaktrlar. Syf:3852

Hazreti mer Gece geirdiin namaz gndz ikmal ve kaza et. Zira; Allah Teala geceyle gndz yek dierine halef kld buyurmutur. Syf:3858

Hazinde beyan olunduu vehile yalan yere ehadet eden kimse Hz. merin krk denek vurarak yzn karalayp arda gezdirdii mervidir.

Menfaat vermeyen malla murad; hayra sarf olunmayan maldr. Syf:3917

Gvercinle oynamak kavm-i Hudun fena adetlerindendir. Syf:3929

Binaenaleyh; ricale livata haram olduu gibi velevse kendi haremi olsun- nisvana dahi livatann haram olduuna delalet eder. Syf:3941

Hz. uaybn mebus oldu iki kabileden (Medyen) ahalisi Cibrilin sayhasiyle ve (Eyke) ahalisi de semadan inen atele helak olmulardr. Syf:3949

35

Yani; ey mrikler! Sizin zum-u fasideniz gibi Muhammed (asm) air deildir. Zira; airlerin etba- bir takm azgn, tai, mtekebbir ve fasklar olur. Muhammed (asm) a ittiba edenler ise ehl-i rd ve ehl-i salah olan mttekilerdir. Syf:3966

Bu ayet ilmin pek byk nimet ve ehl-i ilmin ilmi olmayanlar zerine bir eref ve meziyet sahibi olduuna delalet eder. Syf:3985

Beyzavinin beyan vehile alim olan kimseye bu ayet ilmin krn edaya terip etmitir. lmin kr ise talebeye talim ve nasa ahkam- eriyeyi teblidir, tevazua tevik vardr. Kendinin bir ok kimseler zerine fazilet ve meziyetleri varsa da kendilerinin zerine bir ok kimselerin faziletleri olduunu itikat etmek lazm olduuna ayette iaret vardr. Syf:3985

Hz. Sleyman her kuun sadasndan maksadn bilirdi. Hatta Hazinde ve Medarikte beyan olunduuna nazaran bir gn tavus kuu ttnde Sleyman (as) ashabna ne dediini sorar, onlar bilmeyiz ya Nebiyallah dediklerinde Dnyada diyanetiniz gibi ahirette ceza grrsnz demek istediini beyan buyurmular. ere ttnde Ey gnahkarlar! Allaha istifar edin ve bartlak kuu ttnde Skut eden selamet bulur ve Horoz ttnde Allah zikredin ey gafiller! dediini haber vermitir. Syf:3987

Hz. Sleymana ihsan olunan nimetlerden biriside bir kimsenin syledii sz rzgarn kulana isal etmesidir. Syf:3989

Sleyman (as)n hdhd su aramak vazifesinde kullanrm. nk; Hdhdn hassas, bizim billur iinde suyu grdmz gibi topran altndaki suyu grmekmi. Syf:3994

Binaenaleyh; mektubu mhrlemek snneti enbiyadr. Syf:4003

nk nimeti ebediyyeye nail olmak mevte muhta olduundan ehl-i iman iin hayrl lm pek byk nimettir. Zira; lmn kprsn gemedike nimet-i ebediyeye nail olmak mmkn deildir. Syf:4038

nk; o dabbenin mmini kafiri tefrikinden anlalr ki slam isminde bir ok mnafk vardr. Syf:4048

Fahr-i Razinin beyanna nazaran sur, bir borudur, onu ttrmeye memur olan srafil (as)dr. Syf:4053

Asiye kendisine velet ittihaz ettikten sonra ismine (Musa) dedi. Niin Musa tesmiye ettii sual olunduunda (Mu) su ve (Sa) da ecer manasnadr. Bizde bu ocua suyla aa arasnda bulduumuzdan Musa tesmiye ettik dedii mervidir. Syf:4072

Musa (as) geldiinde yemek sofras hazrlanm olduundan Buyurun yemek yiyin denildiinde Hz. Musann Biz Ehl-i Beytteniz, dinimizi dnya ya deimeyiz ve ahiret iin ilediimiz amel mukabilinde dnya creti almayz demesi zerine Hz. uaybn Bu sana cret deildir, bizim adetimiz her misafire byledir ve misafire taam yedirmek bizim aba ve ecdadmzn snnetidir dedii mervidir.Syf:4089

36

bn-i Abbas Hazretleri Korku arz olan kimse elini gsne koyarsa korku zail olur buyurmutur. Syf:4097

Hz. sa (as) ile bizim peygaberimiz arasnda Resul gelmediinden bu zamana fetret zaman ve ahalisine de ehl-i fetret denilmitir, ve bu mddette ekseri rivayete nazaran be yz seksen senedir. Syf:4110

u halde herkesin Kuran ayetlerini iyi dnmeleri lazmdr. Syf:4117

u halde senin zerine vacip olan teblidir. Zira; hidayet vermek ve doru yola sevk etmekle irad etmek irade-i ilahiye baldr. Syf:4121

Bu ayet dnyay ahiret zerine tercih eden