HOOFDSTUK 1: WAT IS FILOSOFIE

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Negatieve definitie van filosofie

Belangrijk is dat deze worsteling tussen mythologie en filosofie eigenlijk nog altijd aan

de gang is (Ricoeur).

Enkele familiegelijkenissen tot dusver:

(a) KRITISCH (ontmaskerend)

(b) RATIONEEL

(c) MATELOOS (cf. Machery)

(d) SYSTEMATISCH

HOOFDSTUK 2: RENÉ DESCARTES, FILOSOOF

NOTA’S BIJ POWERPOINT

De wetenschappelijke revolutie: Galilei

Zeven planeten: Aarde, Maan, Zon, Mercurius, Venus, Mars en Jupiter

HOOFDSTUK 3: DE GEEST IN DE MACHINE

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Inleiding: problemen en oplossingen: ziel/geest en lichaam

Nu zal u zeggen: met uw beperkte verstandelijke capaciteiten is ieder debat

ingewikkeld. Los daarvan zou ik minstens enkele weken tijd nodig hebben om de

finesses van alle theorieën in het debat te begrijpen. En misschien ook wel een paar

honderd euro, want door haar techniciteit is het debat niet altijd even boeiend.

Descartes’ demon: Arnond Geulinckx

Zeven planeten: Aarde, Maan, Zon, Mercurius, Venus, Mars en Jupiter

De mens een machine: Julien Offray de Lamettrie

Iets zeggen over citaat over Freud, waarin die gewaardeerd wordt omwille van zijn

aandacht voor het lichamelijke, onstuimige, passionele, wilde, ...

De mens een machine: l’homme machine

Onderwerpen: ethiek (natuurwet): dieren kennen ook morele gevoelens (zoals

schaamte en spijt, en wroeging, maar ook altruisme etc); theologie: net als de ziel is

God een overbodig principe (eerder agnostisch dan atheïstisch)

Het materialisme vandaag: achtergrond

Materialisme houdt in dat mentale toestanden, gebeurtenissen en processen

identiek zijn met fysische toestanden, gebeurtenissen en processen in de hersenen.

Het materialisme vandaag: waarom materialisme?

(1) Past niet in een naturalistisch wereldbeeld (hocus-pocus)

(2) Scheermes van Ockham

(3) Geslotenheid van causale systemen

Een aanval op het gezond verstand

Niet alleen probleem van complexiteit, maar ook van kwaliteit

Een aanval op het gezond verstand: common sense

(1) Past niet in een naturalistisch wereldbeeld (hocus-pocus)

(2) Scheermes van Ockham

(3) Geslotenheid van causale systemen

HOOFDSTUK 4: FRIEDRICH NIETZSCHE, FILOSOOF

MET DE HAMER

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Een grote oorlogsverklaring: anti-platonisme

Twee tegenargumenten

(1) Kennis is ook mogelijk zonder ideeënwereld (zie Aristoteles)

(2) Uit Plato’s redenering volgt niet dat de ideeënwereld interessanter of

belangrijker is dan de zintuiglijke wereld – dat is een keuze die Plato maakt.

Een grote oorlogsverklaring: anti-christendom

Moraal: geheel van normen en waarden die gedeeld worden door een bepaalde

groep, dat wil zeggen de verzameling van geschreven en ongeschreven

gedragsregels waaraan de leden van die groep zich moeten houden.

Het grootse leven: foto

Nietzsches zus Elisabeth krijgt hoog bezoek in de Nietzsche-archieven: Hitler himself

komt haar de hand schudden.

HOOFDSTUK 5: CYNISME

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Inleiding: een bende marginalen

Drie doelstellingen

(1) Nietzsches levensfilosofie komt niet uit de lucht vallen

(2) Een inleiding in het cynische ‘denken’ (en vooral ‘doen’)

(3) Aantonen van hedendaagse relevantie van cynische/Nietzscheaanse

levensfilosofie

Waarom werd het cynisme als marginaal gezien?

Hegel zei, over Diogenes: ‘Bij hem kreeg het cynisme veeleer de betekenis van een

levenswijze dan die van een filosofie. Er zijn over hem alleen maar anekdoten te

vertellen.’

Typerend dat ‘levenswijze’ zo radicaal onderscheiden werd van ‘filosofie’. Nochtans

is het cynisme meer anekdotiek. Het is enerzijds een brutale, vrolijke wetenschap, en

anderzijds een doeltreffende, praktische wijsheid.

Hondse figuren: achtergrond

Allianties met

(a) Socrates (via Antisthenes, die leerling was van Socrates)

(b) Christendom (het prediken, zeker in milde vorm bij latere cynici)

(c) Revival van het Griekse gedachtegoed in antieke Rome,...

Ik probeer ‘harde kern’ van cynisme te identificeren, door te concentreren op de

figuur van Diogenes, een van de eerste cynici.

Hondse figuren: kunikoi

Hondenleven: een natuurlijk leven, zonder veel luxe, met als doel

‘autarkeia’/onafhankelijkheid (vandaar ook het ascetische). Daar eindigt het niet:

het zijn ook predikanten; ze willen andere overtuigen van hun levensstijl.

Hondse figuren: figuur Diogenes

Cartoon van Paul Ollswang

Wedijveren in de onbeschoftheid: kritische preken

Twee argumenten

(1) Het is een taboe als een ander, en elk taboe is werk van mensenhanden

(relativistisch argument) – het had ook anders kunnen zijn. Het taboe op

kannibalisme is dus niet door God gegeven

(2) Het is een taboe dat voortvloeit uit spiritualisme en dualisme, omdat het te

maken heeft met ofwel een geloof in de wederopstanding van het lichaam,

ofwel een geloof in de verwevenheid van ziel en lichaam (en dus ook in het

afzonderlijke bestaan van de ziel) (materialistisch argument).

Wedijveren in de onbeschoftheid: aanstootgevend gedrag

Voorbeeld: hedonisme (men moet de begeerte gehoorzamen om haar beter te

kunnen vergeten)

Heerszucht van de begeerte.

Wedijveren in de onbeschoftheid: provocerende dialoog

Twee verschillen tussen socratische dialoog en cynische dialoog

(1) Het is Alexander die vragen stelt, niet Diogenes – bij Socrates is dat andersom

(2) Diogenes wil trots van A. krenken, wilt zijn zelfbeeld doorprikken, terwijl het bij

Socrates altijd gaat om kennis (wegleiden uit de onwetendheid)

Dat is precies het spel van Diogenes: de trots van zijn gespreksgenoot raken, hem tot

de erkenning dwingen dat hij niet is wat hij beweert te zijn, wat iets heel anders is

dan de socratische poging iemand te laten zien dat hij niet weet wat hij beweert te

weten.

Kortom: de socratische dialoog is harmonieus samenspel, terwijl de cynische dialoog

meer op een gevecht lijkt

HOOFDSTUK 6: CHARLES DARWIN

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Darwins gevaarlijke ideeën: natuurlijke selectie

Fittest is niet ‘de sterkste’ (verkeerde vertaling), maar wel de meest aangepaste.

Domheid en doelmatigheid: teleologie

Doelmatigheid/doelgerichtheid: eigenschappen zijn doelmatig wanneer ze geschikt

zijn voor het doel waarvoor ze gemaakt zijn.

Domheid en doelmatigheid: Darwinisme

Een natuurlijke doelgerichtheid...

Functie van een eigenschap is met andere woorden de reden waarom NS die

eigenschap geselecteerd heeft.

Noodzakelijkheid en vooruitgang: tegen noodzakelijkheid

Idealiter: empirische test,

Bij gebrek aan beter: theoretische argumenten

Convergente evolutie: een evolutionair proces waarbij soorten die niet nauw met

elkaar verwant zijn, onafhankelijk van elkaar toch zeer gelijkaardige eigenschappen

ontwikkelen als antwoord op een gelijkaardige uitdaging in hun natuurlijke

omgeving.

HOOFDSTUK 7: EVOLUTIEPSYCHOLOGIE

NOTA’S BIJ POWERPOINT

De evolutiepsychologie en haar grenzen: de steentijd

Eerste argument: we kennen misschien wel een aantal adaptieve problemen

waarmee onze steentijd-voorouders worstelden, maar voor elk van die problemen

zijn er een aantal oplossingen. En onze kennis over de anatomie, fysiologie en

gedrag van onze voorouders is te beperkt om te voorspellen welke oplossing de

meest waarschijnlijke is.

Evolutie en de menselijke natuur

Niet zozeer de vraag naar plaats van mens in de kosmos, of in het dierenrijk (zoals in

punt 5), maar eerder: wat is eigenheid van de mens? Wat is zijn natuur?

Beide vragen overlappen elkaar natuurlijk, in die zin dat de vraag naar de plaats

van de mens in het dierenrijk ook altijd een vraag is naar wat de mens dan

onderscheidt van de andere dieren.

Maar waarin liggen dan die verschillen? Twee totaal tegengestelde antwoorden, en

toch allebei geïnspireerd door het darwinisme...

Een menselijke natuur: David L. Hull (NEE!)

Eeuwenlang hebben filosofen geprobeerd om essentie van mens te definiëren,

onder andere door naar de biologie te verwijzen. Alle mensen zouden volgens hen

gelijk zijn, althans op cruciale punten, en die gelijkenissen zouden op een of andere

manier verankerd liggen in onze natuur.

Hull is het daar grondig mee oneens. Biologische soorten zijn volgens hem geen

natuurlijke soorten, dat wil zeggen dat ze niet gedefinieerd kunnen worden aan de

hand van ‘essenties’, en dat geldt uiteraard ook voor de mens. Er is niet zoiets als

een unieke essentie die gedeeld wordt door alle mensen, en enkel door mensen.

Misschien zijn er hoogst uitzonderlijk wel eens een aantal universele eigenschappen

die enkel voorkomen bij de mens, maar dan mag men niet vergeten dat die

eigenschappen, zeker in het licht van onze evolutionaire voorgeschiedenis,

veranderlijk zijn, contingent, en bovendien zeer zeldzaam. Soorten veranderen – dat

was precies één van Darwins ‘gevaarlijkste’ ideeën.

Denk even terug aan één van de premissen in de redenering die Darwin leidde naar

het principe van natuurlijke selectie: er is variatie in de levende natuur, en die

variatie (fenotypisch + genotypisch) is om verschillende redenen essentieel. Het is de

brandstof van natuurlijke selectie, de munteenheid waarmee ze werkt. Als er al iets

bestaat als een essentie van een soort, dan is het wel dat elke soort gekenmerkt

wordt door een enorme variatie.

En er valt wel wat te zeggen voor Hulls stelling. Nietzsche zei al dat menselijkheid een

vooroordeel is waarvan dieren in ieder geval geen last hebben. Het darwinisme

heeft inderdaad komaf gemaakt met een aantal hardnekkige illusies over de

vermeende essentie en uniciteit van de mens. Het enige criterium waaraan een

organisme moet voldoen om ‘toegelaten’ te worden tot de soort mens (Homo

Sapiens) is dat het deel uitmaakt van het complexe reproductieve netwerk van

menselijke verhoudingen. Het mag daarbij allerlei vreemde gedragingen en

gedachten vertonen, en zelfs fysieke afwijkingen, maar het blijft een lid van de

menselijke soort. Zodra men concrete kenmerken begint op te lijsten komt men in de

problemen, en moet men zich in allerlei bochten wringen om pakweg dementen of

dyslectici toch als mensen te kunnen beschouwen.

De idee van een menselijke natuur is altijd erg populair geweest, zowel in de filosofie

als daarbuiten, en wellicht om goede redenen. Een van die redenen is dat elk

concept van een menselijke natuur ook altijd een normatief concept is. Beweren

dat deze of gene eigenschap deel uitmaakt van de menselijke natuur, verwijst

mensen die die eigenschap ontberen naar de periferie van de menselijke soort

(‘mislukkelingen’), of naar de ‘lagere diersoorten’ (‘een beest’, ‘een onmens’).

Opvattingen over wat de menselijke natuur precies inhoudt zijn daarom zeer leerrijk,

in die zin dat ze ons iets vertellen over de tijdsgeest. Homoseksualiteit werd

bijvoorbeeld lange tijd als een ziekte gezien – terwijl het vandaag de dag

beschouwd wordt als een van de vele variante mogelijkheden in het rijk der seksuele

voorkeuren.

Evolutie en de menselijke natuur: Engelse tekst

‘If evolutionary theory has anything to teach us, it is that variability is at the core of

our being. Because we are a biological species, and variability is essential to

biological species, the traits which characterize us are likely to vary, our own

essentialist compulsions notwithstanding’ (Hull 1986, 388).

De menselijke natuur: wie heeft gelijk?

Voorbeeld van taal & taalverwerving: men zou kunnen argumenteren dat taal een

cruciale eigenschap is van de menselijke natuur, of, met andere woorden, dat taal

een uniek menselijke eigenschap is. Nu zijn er uiteraard heel wat mensen die, om

verschillende redenen, niet in staat zijn om te spreken, of om talige uitingen te

verstaan. Het probleem stelt zich dan dat zulke mensen per definitie uitgesloten zijn

van de menselijke soort.

Maar wie zal er willen beweren dat doven, stommen en doofstommen geen mensen

zijn? Dus wordt er naarstig naar uitwegen gezocht. Een van die uitwegen is dat zulke

individuen wel mensen zijn in die zin dat ze potentieel talige wezen zijn: als ze de

nodige genetische of neurofysiologische uitrusting hadden, en als ze in deze of gene

omgeving waren opgegroeid, dan zouden ze zeker taal gebruiken. Maar met deze

redenering stelt zich een nieuw probleem, want ze geldt ook voor pakweg een

chimpansee. Als je een chimpansee een beetje kan ‘uitbouwen’, en je stuurt er een

team van orthopedagogen op af, dan is de kans ook groot dat ‘ie zal kunnen

spreken. Maar zullen we het dier dan meteen een mens noemen?

Het lijkt er met andere woorden op dat eender welke conceptie van een menselijke

natuur onvermijdelijk een zeer ‘dunne’ conceptie zal zijn, in die zin dat de

verzameling van eigenschappen die zogezegd ‘typisch menselijk’ zouden zijn, erg

bescheiden zal zijn. Het argument van variatie is te krachtig om ook maar een vage

beschrijving te geven van een menselijke natuur.

HOOFDSTUK 8: SIGMUND FREUD

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Korte biografie: Sigmund Freud

Mythomaan!

Meer nog dan goede titel bij een matig boek.

Goed voorbeeld van impact: we kunnen ons niet inbeelden dat er iemand twijfelt

aan de gedachte dat er onbewuste mentale toestanden bestaan. En die twijfel was

nochtans legio, zowel voor als na Freud.

Zelfbedrog en het onbewuste: een filosofische claim

Drie krenkingen

Radicale aan Freud: dat er zoiets bestaat als ‘onbewuste mental toestanden’. Vele

filosofen (waaronder uiteraard Descartes) hadden ‘het mentale’ (VERLANGENS,

GEDACHTEN, PIJN,...) precies gedefinieerd als ‘het bewuste’ – iets kan voor hen maar

mentaal genoemd worden wanneer het ook bewust is. Misschien wat moeilijk voor

ons om ons in te beelden dat daar ooit discussie over bestaan heeft. Er zijn nochtans

heel wat belangrijke filosofen, psychologen en psychiaters die, voor en na Freud,

beweerd hebben dat er niet zoiets kan bestaan als onbewuste mentale toestanden.

Voorbeeld van malafide autoverkoper: die weet iets dat ik niet weet (met name

dat...) – maar zelfbedrog?

Contradictio in terminis: vierkante cirkel etc

Vergelijking met waterverspilling en waternood in arme landen – wij nemen water als

evidentie, net zoals we het evident vinden dat er zoiets bestaat als onbewuste

mentale toestanden. En dan pleidooi voor historiserende attitude: alleen

geschiedenis leert ons hoe absurd de stelling van Freud is.

Zelfbedrog en het onbewuste: Engelse tekst

Niet alleen empirische claim (mensen zijn zich niet altijd bewust van wat ze doen;

hun drijfveren zijn niet altijd toegankelijk voor het bewustzijn), maar ook conceptuele

claim (mentale > bewuste; we moeten ook aannemen dat er onbewuste mentale

toestanden bestaan, en categorie van ‘mentale’ dus vergroten).

Zelfbedrog en het onbewuste: hypnose

Conceptuele innovatie, maar ook: belangrijke wetenschappelijke claim.

Zelfcensuur: gedachten die onuitvoerbaar, onaangenaam, onnozel, zinloos,

weezinwekkend, gruwelijk, immoreel,...

Zelfbedrog en het onbewuste: tekening verdringing

Filosofische revolutie!

Vergelijk zelfcensuur met Berlijnse muur

HOOFDSTUK 9: INTELLIGENT DESIGN

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Inleiding

U kent de geschiedenis wel: studente vraagt medewerking van Engelse

evolutiebioloog en aarts-atheïst Richard Dawkins om hulp bij opzetten van een

campagne tegen het geloof: ‘There’s probably no God. Now stop worrying and

enjoy your life’. Met onderliggende boodschap: het geloof belet u om te genieten

van het leven. En volgens Dawkins volgt het atheïsme rechtstreeks uit het

darwinisme: als je gelooft in evolutie, kan je niet geloven in God. Wat interessant is, is

dat woord ‘probably’. Dat is een merkwaardig genuanceerde stelling voor een

kruisvaarder als Dawkins – ‘probably’ neemt heel wat plaats in, en elke centimeter

kost geld. Er zal dus wel over nagedacht zijn. Maar de stelling is juist: ik zal aantonen

dat het darwinisme hoogstens aantoont dat we ons beeld van God een beetje

moeten bijstellen.

Overzicht

(1) Verschillende wetenschappen zijn in strijd met geloof: geologie (hoe oud is

de aarde?), fysica (welke andere stof is er dan fysische stof? ), enzovoort.

Maar met het Darwinisme ligt dat extra gevoelig. Dat heeft wellicht te maken

met wat in les over Darwin aan bod kwam, met name dat darwinisme een

fenomeen kan verklaren dat traditioneel beschouwd werd als ultiem bewijs

voor het bestaan van God. Maar betekent dat dat het Darwinisme ook

aantoont dat God niet bestaat? Dat is het onderwerp van deze les.

(3) Darwin zelf was deïst

(6) En aan het eind van de les zal ik aantonen dat deze les volstrekt overbodig

was – heel wat gelovige filosofen hebben geprobeerd om het geloof los te

koppelen van de wetenschap. Volgens hen gaat het om verschillende

taalspelen, en is het volstrekt zinloos om een debat tussen beide te

organiseren.

Een wetenschappelijke controverse: maar…

An irreducibly complex structure is defined as ". . . a single system composed of

several well-matched, interacting parts that contribute to the basic function, wherein

the removal of any one of the parts causes the system to effectively cease

functioning." (Behe 1996a, 39) Why would such systems present difficulties for

Darwinism? Because they could not possibly have been produced by the process of

evolution:"An irreducibly complex system cannot be produced directly by numerous,

successive, slight modifications of a precursor system, because any precursor to an

irreducibly complex system that is missing a part is by definition nonfunctional. ....

Since natural selection can only choose systems that are already working, then if a

biological system cannot be produced gradually it would have to arise as an

integrated unit, in one fell swoop, for natural selection to have anything to act on."

(Behe 1996b)

Een wetenschappelijke controverse: afbeelding E. Coli en zweepstaartje

In the case of the flagellum, the assertion of irreducible complexity means that a

minimum number of protein components, perhaps 30, are required to produce a

working biological function. By the logic of irreducible complexity, these individual

components should have no function until all 30 are put into place, at which point

the function of motility appears. What this means, of course, is that evolution could

not have fashioned those components a few at a time, since they do not have

functions that could be favored by natural selection.

Een wetenschappelijke controverse: kritiek op ID

(1) Oude wijn in nieuwe zakken? Bon, Behe haalt inderdaad een oud argument

onder het stof (Paley en het uurwerk; Wallace en het menselijk brein;...) –

zoiets complex kan toch niet gewoon door trial & error ontwikkeld zijn? Daar

moet toch een designer aan te pas komen? Zie hoofdstuk over Darwin voor

tegenargumenten.

(2) Bijkomend probleem: onderscheid tussen onopgeloste problemen en

onoplosbare problemen. Zweepstaart-verhaal is trouwens al opgelost, maar

ongetwijfeld zullen er nieuwe problemen opduiken.

(3) Beetje luizig argument: stel dat we echt geen idee hebben hoe het

zweepstaartje van E. Coli ontstaan is – helpt het dan om een ontwerper in het

leven te roepen? Gisterenavond hoorde ik een tokkelend geluid op mijn dak,

en volgens mij was het niet aan het regenen. Niemand die daaruit afleidt dat

het wellicht ongewassen kabouterwijfjes of elfjes waren, wel? En er is nog iets:

waarom zou Ontwerper interesse tonen in het ontwerpen van een

zweepstaartje? Het lijkt allemaal heel erg arbitrair, niet? Er zijn niet meteen

redenen om te geloven dat een ontwerper meer zin zou hebben in het

ontwerpen van een zweepstaartje dan in een diepzeemonster of een

eenhoorn.

Darwins deïsme: Charles Darwin

Je ne puis pardonner à Descartes: il voudrait bien, dans toute la philosophie, se

pouvoir passer de Dieu; mais il n'a pu s'empêcher de lui donner une chiquenaude

pour mettre le monde en mouvement; après cela, il n'a plus que faire de Dieu.

Darwin zei dat het beneden Gods waardigheid was om zich als bemoeizuchtige

schoonmoeder met allerlei ontwerpjes bezig te houden.

Darwins deïsme: Theodosius Dobzhansky

It’s a blunder to mistake the holy Scriptures for elementary textbooks of astronomy,

geology, biology and anthropology.

Is het darwinisme athëistisch: anti-religieus fundamentalisme

Redenering: laten we even aannemen dat debat ID-Darwinisme niet over

wetenschap gaat, maar over religie. Als het waar is dat darwinisme de rode loper

uitrolt voor het atheïsme (en materialisme etc), dan hebben creationisten wel gelijk

om darwinisme zo heftig aan te vallen.

De alternatieven: Ludwig Wittgenstein

Vergelijk het met het kussen van een foto. Diegene die dat doet gaat er niet vanuit

dat de afgebeelde persoon iets voelt van de kus (of de kus zou retourneren) – er

wordt eerder een houding uitgedrukt, een attitude, die fundamenteel verschilt van

wetenschappelijke houding.

HOOFDSTUK 10: SEKSUELE VOORKEUR

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Overzicht

In de les van vandaag wil ik u een aantal concepten en argumenten aanreiken om

op een filosofische manier na te denken over wat seksuele voorkeuren zijn – en ik

concentreer me daarbij op homoseksualiteit (niet op bestialiteit, necrofilie, fetisjisme,

etc).

Inleiding: 2 paradigma’s: de ‘harde’ wetenschappen

Het eerste paradigma noem ik een essentialistisch paradigma, omdat de

voorvechters ervan er impliciet of expliciet van overtuigd zijn dat homoseksualiteit

een natuurlijke essentie heeft, en dat het mogelijk moet zijn om die „essentie‟ bloot te

leggen door middel van zogenaamde „harde‟ wetenschappen, zoals de

neurowetenschappen en de genetica. Wanneer je een aantal exemplarische

teksten uit dit paradigma in een woordenwolk weergeeft, krijg je het volgende

resultaat.

Inleiding: woordenwolk de ‘harde’ wetenschappen

Het universele

Essentie

Inleiding: 2 paradigma’s: de ‘zachte’ wetenschappen

De antipode van het essentialisme is het zogenaamde „sociaal-constructivisme‟.

Persoonlijk vind ik dat de term al te vaak onkritisch gebruikt wordt (en een van mijn

lesdoelen vandaag is om het concept „sociaal-C‟ een beetje uit te benen).

Homoseksualiteit staat niet in de genen geschreven, maar is ingebed in allerlei

complexe sociale, culturele en economische netwerken. Het is een „fictie‟,

„constructie‟.

Inleiding: woordenwolk de ‘zachte’ wetenschappen

Debat tussen „harde‟ en „zachte‟ wetenschappers kan je op filosofisch niveau

vertalen naar het debat tussen „essentialisten‟ en „sociaal-constructivisten‟, en in dat

debat staat de notie „natuurlijke soort‟ vaak centraal. In wat volgt zal ik aangeven

wat natuurlijke soorten precies zijn, en dat er ook andere soorten van soorten

bestaan dan natuurlijke soorten – zoals sociale soorten en interactieve soorten.

Daarna wil ik nagaan welk van die begrippen best van toepassing is op seksuele

voorkeuren, in het bijzonder homoseksualiteit.

Onveranderlijk-kneedbaar

Biologie-cultuur

Universeel-cultuurgebonden

Natuurlijk-contingent

Inleiding: 2 paradigma’s

In het debat tussen „essentialisten‟ en „sociaal-constructivisten‟ staat de notie

„natuurlijke soort‟ vaak centraal. In wat volgt zal ik drie soorten van soorten

bespreken: natuurlijke soorten, sociale soorten, en interactieve soorten.

Soorten van soorten: natuurlijke soort

Er zijn verschillende manieren om groep van mensen in deze ruimte te verdelen...

Een groep...waarvan de leden een groot aantal (sommigen zeggen zelfs: een

onuitputtelijk aantal) vaste, interne en natuurlijke kenmerken delen...

Griffiths: „a productive object of scientific inquiry‟

Soorten van soorten: natuurlijke menselijke soort

Waarom is een bloedgroep een natuurlijke soort? Omdat elke bloedgroep

gedefinieerd wordt door de aanwezigheid van specifieke antigenen die zich

hechten aan het celmembraan van rode bloedcellen. Antigenen zijn een goed

voorbeeld van vast, interne en natuurlijke kenmerken.

Soorten van soorten: X is een NS als…

Zeggen dat een groep X een natuurlijke soort vormt, betekent dat alle leden van

groep X (en enkel deze leden) zich kenmerken door een unieke eigenschap die hen

onderscheidt van groep Y – niet zomaar een eigenschap, maar wel een natuurlijke

eigenschap (zoals antigenen, protonen of chromosomen). En ten slotte...

Soorten van soorten: niet-natuurlijke soort

Ik gaf daarnet al aan dat niet alle verzamelingen natuurlijke verzamelingen zijn. Zulke

verzamelingen noem ik „sociale soorten‟. Het is een zeer brede categorie, en

daarom ook niet erg interessant op zich. Alle dingen die „sociale constructies‟

genoemd worden horen er bijvoorbeeld in thuis – en dat zijn er erg veel. Naast niet-

natuurlijk zijn sociale soorten ook niet homogeen en begrensd.

Soorten van soorten: niet-natuurlijke menselijke soort

Eigenschappen die gedeeld worden door alle leden van de groep van gescheiden

vaders zijn geen vaste, interne en natuurlijke eigenschappen, maar eerder variabele

(gescheiden vaders kunnen hertrouwen), externe en culturele eigenschappen (het

gescheiden-zijn maakt geen deel uit van het lichaam van het individu, maar wel van

diens socio-culturele context).

Soorten van soorten: interactieve soort

Volgens Hacking is er ten slotte ook nog een subgroep van de groep van sociale

menselijke soorten, waarbij er sprake is van een heus interactie-effect tussen

theorieën en mensen. Ik zei daarnet al dat mensen veranderen wanneer onze

theorieën over hen veranderen. Nu kunnen we een stapje verder gaan: soms

veranderen diezelfde theorieën op hun beurt (die theorieën die mensen

veranderen) omdat (en als een gevolg van het feit dat) de mensen waarover die

theorieën handelen, veranderen. Een goed voorbeeld van zo‟n interactie-effect

vinden we in de geschiedenis van de psychiatrie – de opeenvolgende theorieën

over schizofrenie hebben schizofrene patienten namelijk veranderd, en die

wijzigingen hebben op hun beurt de theorieën over schizofrenie bijgestuurd.

Zijn seksuele voorkeuren natuurlijke soorten: onverschillig

Het meest interessante argument tegen de stelling dat homoseksualiteit een

natuurlijke soort is, is dat de leden van deze soort – homoseksuele individuen –

helemaal niet onverschillig zijn tegenover de opeenvolgende wetenschappelijke

theorieën over homoseksualiteit. Die stelling moet ik een beetje preciseren. Mijn

stelling is niet zozeer dat theorieën over homoseksualiteit een impact hebben op

homoseksuele individuen (die stelling is triviaal); mijn stelling is dat deze impact van

die aard is dat ze wijzigingen aanbrengt in het denken en het gedrag van

homoseksuele individuen, en dat die wijzigingen op hun beurt een impact hebben

op de theorievorming over homoseksualiteit. Er ontstaat met andere woorden een

subtiele en gecompliceerde interactie tussen theorievorming en gedrag, die we als

volgt kunnen schematiseren

Zijn seksuele voorkeuren sociale constructen: David Halperin

„Een vader kan zijn jonge zoon gelasten voor een nacht bij een bepaalde man te

gaan slapen, die dan met de knaap paederastie mag plegen. De vader ontvangt

daarvoor een vergoeding. Wanneer dit in het verleden geregeld gebeurde,

ontstond tussen de man en de jongen een vaste verhouding, gelijk aan die tussen

vader en zoon (anusvader, mo-ée en anuszoon, mo-maq genoemd). De jongen kon

er dan van op aan dat hij de dochter van die man als zijn "zuster” mocht

beschouwen en dat ze hem als ruilzuster voor zijn toekomstig huwelijk zou worden

toegewezen. De jongens beginnen op deze leeftijd [“grote kinderen”] in navolging

van de volwassen mannen ook een vezelstaart te dragen. De anusstreek wordt door

de mannen namelijk als hun schaamdeel beschouwd. Enerzijds kan deze opvatting

een gevolg zijn van de homosexuele praktijken, anderzijds wordt zij verklaarbaar uit

de vrees van de mannen dat ze door de vrouwen voor “groot-aars” uitgescholden

zullen worden‟ (Boelaars 1981).

Conclusie

De geschiedenis van de herenliefde, en de sociaal-culturele antropologie, leren ons

dat er ondanks de duidelijke (en soms verbijsterende) verschillen tussen vormen van

homoseksueel gedrag, ook gelijkenissen en continuïteiten zijn. Vroegere vormen

keren terug in hedendaagse vormen, en vaak bestaan beide vormen ook gewoon

naast elkaar, zij het dan met een zekere geografische spreiding. Betekent dat dat

het essentialisme hier het pleit wint? Ja en neen. Het feit dat er duidelijke

continuïteiten zijn in de verschillende vormen van homoseksualiteit, betekent niet dat

er slechts één vorm bestaat (zoals biologen en allerlei andere essentialisten soms

lijken te veronderstellen), maar wel verschillende vormen, en de vraag is of je aan elk

van die vormen een essentie kan toekennen. Het feit dat er tal van „tussenvormen‟

bestaan die elementen van de genoemde basisvormen combineren, lijkt tegen een

essentialistische positie in te gaan.

HOOFDSTUK 11: LUDWIG WITTGENSTEIN

NOTA’S BIJ POWERPOINT

Inleiding: waarom Wittgenstein?

Taalfilosofie: wat is taal?

Maar ook: wat is betekenis? Wat is waarheid? Onderscheid tussen zin en onzin?

Spelen: taalspelen

Mogelijke gemeenschappelijke elementen: tegenstander (maar: patience,

computerspelletjes), publiek (maar: loterijspel), regels (maar: Calvinball, en

bovendien zijn er geregelde activiteiten die geen spel zijn), vrije tijd (maar:

profvoetballers),...

Ziekten en familiegelijkenissen: conceptuele analyse

Enkele mogelijkheden: vereist een ingreep van een geneesheer/psychiater (maar:

griep?), pijn (maar: Alzheimer en doofheid, en psychopathie?), dodelijk (maar:

dyslexie en lactose-intolerantie)

Daarom definitie van Wakefield: schadelijk (maar: dyslexie, LI), disfunctie (maar:

homoseksualiteit, pedofilie?)