1) İNTERFAZ

G1 EVRESİ S EVRESİ G2 EVRESİ

HÜCRE DÖNGÜSÜNÜNKONTROLÜ

G1 KONTROL NOKTASI G2 KONTROL NOKTASI M KONTROL NOKTASI

HÜCRE DÖNGÜSÜ

ANAFAZ

SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ

HAYVANHÜCRESİNDE

BİTKİHÜCRESİNDE

ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ

PROFAZ METAFAZ TELOFAZ

2) MİTOTİK EVRE

Bir hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünme-sine kadar geçen zaman aralığına Hücre Döngüsü denir. Hücre döngüsü oldukça uzun olan interfaz evresi ile kısa bir mitotik evreden oluşur.

-Hücrenin bölünmeye hazırlık evresidir.-Hücre döngüsünün %90’ı bu evrede geçer.

HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ-Yüzey hacim oransızlığı.-Çekirdek sitoplazma oransızlığı.-Çekirdek emri. (Oldukça zayıf ihtimal) -Hormonlar ve kanserojen maddeler. Örnek:Bitkilerde sitokinin hormonu, İnsanlarda ostrojen hormonu.

-Organel sayıları artar.-ATP sentezi artar.-Protein sentezi artar.-Metabolizma hızlanır.

-DNA bu evrede eşlenir.-Kromozomlar 2 kroma-titli hale gelir.

-Çekirdek zarı erir.-Çekirdekçik kaybolur.-Kromatin kısalıp kalınlaşarak kromo-zoma döner.-Sentrozomlar zıt kutuplara hareket eder.- İğ iplikleri oluşur.

-İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilmeye başlar.-Artık ayrılan kromati-tler kromozom olarak adlandırılır.

- K r o m o z o m l a r hücrenin ekvatoral bölgesinde yanyana dizilir.-Kromozomların en net görüldüğü evredir.-Bu evrede karyotip hazırlanarak down sendromu vb. belirlenir.

-Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.-Kromozomlar tekrar kromatin haline döner.- İğ iplikleri kaybolur.

G2 kontrol noktasında, hücrenin büyüklüğü ve DNA hasarı kontrol edilir. DNA kendini eşlerken hata meydana gelmişse bu durum düzelinceye kadar hücre döngüsü durdurulur.

M kontrol noktasında, kromozomların iğ ipliklerine bağlanması kontrol edilir. Kineto-korlar iğ ipliklerine tutunmazsa anafaz başlamaz.

G1 kontrol noktasında hücre yeterli büyüklüğe ulaşmışsa, ortamda yeterli besin ve büyüme faktörü varsa, DNA'da hasar bulunmuyorsa "devam et" sinyali verilir.

Hücre döngüsünün kontrolünde inaktif siklin bağımlı kinazın aktif duruma geçmesi için sikline bağlanması gerekir. Bu moleküllerin aktif hâle geçmesiyle oluşan sinyallerle döngünün başlaması ve sürdürülmesi sağlanır.

Bitki hücrelerindeboğumlanma olmaz. Bunun yerine orta lameli oluşturmak üzere Golgi cisimciğinden ayrılankesecikler ekvator düzleminde birikerek bitki hücresi ikiye bölünür.

Hayvan hücrelerinde hücre zarının altında aktin ve miyozin ipliklerinden oluşan bir halka sitoplazmayı ikiye bölecek şekilde kasılarak boğumlanır.

-Bölünme hazırlıkları bu evrede tamamlanır.

MİTOZ BÖLÜNMENİN ÖZELLİKLERİ-Bir hücreden iki hücre oluşur.-Kromozom sayısı sabit kalır.-Kalıtsal çeşitlilik oluşturmaz.-n, 2n, 3n, hücrelerde görülebilir.-Bir karyokinez , bir sitokinez görülür.-Sadece kardeş kromatidler zıt kutuplara çekilir.-Bir hücre ard arda defalarca mitoz geçirebilir.-Bir hücrelilerde üremeyi , çok hücrelilerde büyümeyi sağlar.

NOT: Embriyonik hücre döngüsünün interfaz evresinde , S evresi görülürken G1 ya da G2 evreleri görülmez. Sinir, kas vb. hücrelerde bölünme görülmez. Bu hücreler G1 evresinden çıkarak hücre döngüsünde G0 olarak adlandırılan durgun evreye girer. Bu evrede hücreler uygun hücre dışı sinyaller tarafından uyarılmadıkları sürece bölüne-mez. Karaciğer hücrelerinde olduğu gibi bazı hücreler de yaralanma ya da hücre ölümü sonucu sadece kaybedilen hücrelerin yenilenmesi gerektiğinde bölünür.

GENEL KAVRAMLAR

KROMATİN KROMOZOM KARDEŞ KROMATİT SENTROMER SENTROZOMKİNETOKOR

-DNA + proteinden oluşan iplik şeklindeki yapıdır.

-Hücre bölüneceği zaman kromatin ipliğin kısalıp k a l ı n l a ş a r a k oluşturduğu yapıdır.

-İnterfaz evresinde DNA eşlendiğinde kromozomlar iki kardeş kromatitli olur.

-Kardeş kromatitlerin birbirine tutunduğu bölgeye denir.

-İğ iplikleri oluşturarak kromozomların kutu-plara çekilmesinde görevlidir. Hayvan h.lerinde bulunur. Bitki h.de bulunmaz. (ilkel bitkilerde bulunur)

-Kromozomlar üzeri-nde iğ ipliklerinin bağlandığı bölgeye denir.

ÇEKİRDEK ZARI

SENTROZOMLAR

KROMATİN HÜCRE ZARI

ÇEKİRDEKÇİKKİNETOKOR İĞ İPLİKLERİ

SENTROMER

KARDEŞKROMATİTLER

1) İKİYE BÖLÜNME İLE ÜREME

3) REJENERASYON İLE ÜREME

4) SPORLA ÜREME

2) TOMURCUKLANMA İLE ÜREME

5) VEJETATİF ÜREME

STOLON İLE ÜREME RİZOM İLE ÜREME YUMRU İLE ÜREME ÇELİK İLE ÜREME AŞILAMA DOKU KÜLTÜRÜ

-Tek ata canlı vardır-Temeli mitoza dayanır.-Oluşan yeni canlılar birbirl-erine ve ata canlıya benzerler.

-Prokaryot hücrelerden bakteri ve arkeler ile ökaryot hücre yapısına sahip olan bazı tür mayalar, amip, öglena ve paramesyum gibi protistler ikiye bölünerek çoğalır.-Paramesyum enine , öglena boyuna, amip her yönde bölünerek ürer.

-AMİTOZ BÖLÜNME: Sitoplazma ve çekirdek içerisinde herhangi bir değişiklik olmadan hücrenin doğrudan doğruya bölünmesine amitoz bölünme denir. Bakteri, amip, öglena ve kanser hücrelerinde görülür. Çekirdek zarı erimez.

-ENDOMİTOZ BÖLÜNME: Bazı hücrelerde çekirdek bölünmesinden sonra sitoplazma bölünmesi gerçekleşmez. Çok çekirdekli hücrelerin oluşturduğu bu bölünmeye endo-mitoz bölünme denir. Örnek: Kas Hücreleri , Polen

-Tomurcuklanma maya mantarı gibi bazı bir hücreli canlılarda, hidra, mercan gibi omurgasızlarda görülür. Tomurcuklanmada ana bireyin vücudundan dışarıya doğru bir çıkıntı oluşur. Oluşan bu çıkıntıya tomurcuk adı verilir. Tomurcuk büyüyerek yavrucanlıyı meydana getirir.-Hidranın tomurcuklanmasıyla oluşan ve ana bireye bağlı kalan ya da zemine tutun-arak yaşayan canlıya polip denir. Yaşamlarını serbest olarak sürdüren bireylere ise medüz (deniz anası) adı verilir. Medüzlerde tomurcuklanma görülmez.-Bira mayasındada tomurcuklanma görülür. Tomurcuklar bağımsız yaşayabildiği gibi kolonide oluşturabilir.

-Planarya, deniz yıldızı gibi bazı canlıların kopan vücut kısımlarının kendilerini tamam-layarak eşeysiz üremeyle yeni bireylere dönüşmesine denir.-Deniz yıldızı ve planaryada rejenerasyon yeni canlı düzeyindedir. (Eşeysiz üreme var)-Kertenkelede rejenerasyon organ düzeyindedir. (Eşeysiz üreme yok)-Kuş ve memelilerde rejenerasyon doku düzeyindedir. (Eşeysiz üreme yok)

-Spor adı verilen olumsuz koşullara dayanıklı özel üreme hücreleri ile gerçekleşir.-Sporlar Plazmodyum ,mantarlar ve çiçeksiz bitkilerde görülür.-Sporlar döllenmeden gelişerek yeni canlıları oluşturur.PLAZMODYUM’DA SPORLA ÜREME: Anofel cinsi sivrisinek, insanı ısırdığında plazmodyum sporozoitlerini bireye bulaştırır. Sporozoitler, insanın karaciğer hücrel-erine girer. Sporozoitlerin bölünmesiyle merozoitler meydana gelir. Merozoitler daha sonra konakçının kırmızı kan hücrelerine girer. Burada eşeysiz olarak bölünür, çok sayıda yeni merozoit meydana gelir. Merozoitlerin bazıları yeni kırmızı kan hücrelerine tekrar geçer ve bu olaylar tekrarlanır. Bazı merozoitler ise gametositleri meydana getirmek üzere bölünür. Gametositler yaşam döngüsünü yeni sivrisinekte tamamlar.(Zigotu mayoz geçiren canlıdır)-METAGENEZ: Eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesine döl değişimi (metagenez) denir. Sporlar mayoz bölünmeyle, gametler mitoz bölünmeyle oluşur.

Çilekte sürünücü gövde olan stolonlar üzerinde, göz (nodyum) adı verilen bölgelerden yeni bitkiler gelişir.

Ayrık otu, zence�l gibi bitkilerin rizom gövdeleri toprak altında kalan gövdeler-dir. Rizom gövde üzeri-nde bulunan gözlerden gelişen sürgünler yeni bitkiyi verir.

Patates, yer elması gibi bitkilerin yumrugövdeleri üzerinde bulunan gözlerden gelişen sürgünler, yavru bitkileri oluşturur.

Cam güzeli, begonya gibi bitkilerde yaprak, gövde ya da kökten alınan ve çelikadı verilen bitki parçaları gelişerek yeni bitkiyi verir.

İki bitki parçasının, bir bitkiymiş gibi kaynaşıp b i r l e ş t i r i l m e s i tekniğine aşılama denir. Eklenen parçayaaşı , bitkinin alt kısmını meydana getiren bölüme ise anaç adı verilir.

Doku kültürü; yapay bir besin ortamında bitkinin hücre, doku veya organ gibi kısımlarından yeni doku, bitki ya da bitkisel ürünlerin üretilmesidir. Bir çeşit klonlama tekniğidir.

-Hızlı bir üreme şeklidir. -Cinsiyet yoktur.-Çeşitlilik yoktur.-Evrime katkısı yoktur.

BAKTERİ DNA’SI

HÜCRE DUVARI

HÜCRE ZARI

EŞLENMİŞ DNABÖLÜNME

İKİ YENİ HÜCRE

TOMURCUK

POLİP

MEDÜZ

PLANARYADA REJENERASYON

SİVRİSİNEK

KARACİĞER

KARACİĞER H.Sİ

SPOROZOİT

SİVRİSİNEK

DÖLLENME

MEROZOİT

ZİGOT

KAN HÜCRESİ

MEROZOİT

GAMETOSİT

MAYOZ

PL

AZ

MO

DY

UM

’UN

HA

YA

T D

ÖN

GÜ

SÜ

ANA BİTKİ

KÖK UCU

KALLUS

YENİ BİTKİ

KÖKTEN ALINANHÜCRELER