hnattvæðing og þekkingarþjóðfélag málþing stofnunar stjórnmála og stjórnsýslu
DESCRIPTION
Hnattvæðing og þekkingarþjóðfélag Málþing Stofnunar stjórnmála og stjórnsýslu í Norræna húsinu 18. september 2005 Stefáns Ólafssonar og Kolbeins Stefánssonar. Efnisyfirlit Efni bókarinnar Stóru nýmælin: Hnattvæðing og þekkingarþjóðfélag Breyting grundvallarþátta þjóðfélagsins - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Hnattvæðing og þekkingarþjóðfélagMálþing Stofnunar stjórnmála og stjórnsýslu
í Norræna húsinu 18. september 2005
Stefáns Ólafssonar og Kolbeins Stefánssonar
Efnisyfirlit
• Efni bókarinnar • Stóru nýmælin: Hnattvæðing og þekkingarþjóðfélag• Breyting grundvallarþátta þjóðfélagsins• Ójöfnuður: Ólíkar leiðir – ólíkar útkomur• Bandaríska eða skandinavíska leiðin?• Ályktanir
Efnisyfirlit 1. hluti: Grundvallarbreytingar í umhverfi þjóðfélaga I. Inngangur: Nýr heimur – ný þjóðfélagsgerðII. Hvað er hnattvæðingIII. Hnattvæðing fyrr og núIV. Frá iðnríki til þekkingarþjóðfélags 2. hluti: Einkenni og afleiðingar breytinganna
V. Markaðsvæðing mannlífsinsVI. Ólíkar leiðir nútímaþjóðaVII. Yfirburðir skandinavísku leiðarinnarVIII. Hvað verður um velferðarríkið?IX. Eykur hnattvæðing ójöfnuð? X. Vinnumarkaður og launþegahreyfingXI. Menning án landamæra XII. Borgir í breyttu umhverfiXIII. Um borgarlandslag heimsborgaXIV. Þróun þekkingarþyrpinga 3. hluti: Ísland í breyttu þjóðfélagsumhverfi XV. Ísland í umhverfi hnattvæðingarXVI. Ísland í þekkingarhagkerfinuXVII. Framþróun Reykjavíkur 4. hluti: Niðurlag
XVIII. Hvert liggur íslenska leiðin?
Hnattvæðing
Tilkoma hnattvædda þekkingarþjóðfélagsins
1970+
Stefán Ólafsson 2005
Tækninýjungar
Þjóðmálastefna
Hnattvæðing+Þekkingarhagkerfi
Breytt þjóðfélagsgerð:
AtvinnulífStjórnmálFélagsgerðMenningLífshættirHugarfar
=Nýir gerendur
Nýir hættir
HefðHagsmunir
Völd=
Gamlaskipulagið
Hnattvæðing fyrr og nú
4,6
7,9
5,5
17,2
10,5
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1870 1913 1950 1973 1998
Milliríkjaverslun sem % heimsframleiðslu 1870-1998
Hnattvæðing fyrr og nú:Innflutningstollar – Frjáls viðskipti
0
10
20
30
40
50
60
1875 1913 1935 1950 1989 1995
Frakkland
Þýskaland
Ítalía
Bretland
Bandaríkin
Frá innflutningstollum til frjálsra viðskiptaInnflutningstollar í helstu löndum sem %
Einkenni hnattvæðingar 1830-2000:
Fjármunaeign erlendis
6,9
18,6
8,44,9 6,4
17,7
56,8
17,5
0
10
20
30
40
50
60
70
1870 1900 1914 1930 1945 1960 1980 1995
Fjármunaeign erlendis,% heimsframleiðslu
0
1000000
2000000
3000000
4000000
5000000
6000000
7000000
8000000
9000000
10000000
Búferlaflutningar tilBandaríkjanna-fjöldi
Einkenni hnattvæðingar 1830-2000:
Flæði fólks milli landa >USA
Hnattvæðing fyrr og nú: Flutningskostnaður
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1001830
1850
1880
1910
1920
1930
1940
1950
1960
1970
1980
1990
2000
Hveiti
Fragt á sjóFlugfargjöld
London-NY 3 mín. símtal
Tölvukostn.Járnstengur
Internet tengsl árið 1991
• Stefán Ólafsson 2001
Internet tengsl árið 1997
Stefán Ólafsson 2001
Internet tengsl árið 1997
Stefán Ólafsson 2001
Notkun Internetsins í september 2004
Þekkingarbúskapur
Frá landbúnaði til þjónustuþjóðfélags - USA
Stefán Ólafsson 2005
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Frumvinnsla
Iðnaður
Þjónusta
Landbúnaðarhagkerf i Iðnaðarhagkerfi Þjónustuhagkerfi
Frá iðnríki til þekkingarþjóðfélags - USA
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Þjónustustörf
Upplýsingastörf
Breytingar grundvallarþátta
Helstu þróunareinkenni 20. aldar og nýmæliNýmæli nútímans eru í bláu
• Hagvöxtur > Mikill, en þó minni en 1950-75• Fólksfjölgun, Þéttbýlismyndun > Svipuð þróun• Launavinna, iðnaðarframleiðsla, fjöldaframleiðsla > Færist í heimi• Launþegafélög, hagsmunasamtök > Veikjast• Vöxtur markaða – aukin viðskipti > Eflist• Blandaða hagkerfið > Færist til hægri/markaðar• Vöxtur fulltrúalýðræðis > Veikist• Öld velferðarríkisins > Er ógnað með markaðsvæðingu• Aukinn jöfnuður (á mörgum sviðum – tekjur, starf, kyn, búseta, aldur) > Ójöfnuður tekur aftur að aukast• Minni fátækt, minni stéttaskipting > Stéttaskipting eykst• Þjóðríkið grundvöllurinn (hagur, menning, sjálfsmynd) > Einn heimur, landamæri rofna, menningarflæði, hnattræn miðlun
ÓjöfnuðurBandaríska og skandinavíska leiðin
0,33
0,35
0,37
0,39
0,41
0,43
0,45
1947 1953 1959 1965 1971 1977 1983 1989 1995 2001
Gin
i-stu
ðla
r
Hnattvæðing og ójöfnuðurReynslan í USA-aukinn ójöfnuður frá 1980
116
100111 114
99
86
6 1017
85
157
-1
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Lægstu 20% Næstu 20% Miðju 20% Fjórðu 20% Hæstu 20% Hæstu 5%
% b
reyt
ing
rá
ðst
öfu
na
rte
kna
fjö
lsky
ldn
a 1947-79
1979-97
Hnattvæðing og ójöfnuðurReynslan í USA-aukinn ójöfnuður
1500
1550
1600
1650
1700
1750
1800
1850
1900
1967
1973
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Meðalv
innustu
ndir á
ári
0
1
2
3
4
5
6
7
Lágm
ark
sla
un í
US
$ á
verð
lagi 1999
Vinnustundir á ári
Lágmarkslaun
Hnattvæðing og ójöfnuðurReynslan í USA-aukinn ójöfnuður
Vikukaup verkafólks í einkageiranum í USA1947-2001. Fast verðlag 2001.
$0,00
$100,00
$200,00
$300,00
$400,00
$500,00
$600,00
1947
1950
1953
1956
1959
1962
1965
1968
1971
1974
1977
1980
1983
1986
1989
1992
1995
1998
2001
Rauntekjur á viku (verðlag 2001)
26 31 28 37
72
128
102
256
310
245
301
0
50
100
150
200
250
300
350
1965 1968 1973 1978 1989 1992 1995 1999 2000 2001 2003
Hversu margir verkamennfást fyrir ein forstjóralaun?USA 1965-2001
Aukinn ójöfnuður í USALaunamunur forstjóra og verkamanna
Skýringar á auknum ójöfnuði í USABernstein, Mishel o.fl… (2003)
Veiking launþegahreyfingar, með fækkun meðlima og erfiðari samningsstöðuHnattvæðing atvinnulífs sem hefur styrkt samningsstöðu fyrirtækjaLækkun lögboðinna lágmarkslaunaÞennsla á hlutabréfamarkaði sem hefur bætt hag stóreigna- og hátekjufólksLækkanir á sköttum hátekjufólksLækkanir á sköttum fyrirtækjaMinni stuðningur almannatrygginga til lágtekjufólksAukin tækifæri til eignamyndunar fyrir efnafólk> hækkun fjármagnsteknaAtvinnuleysi sem hefur skert samningsstöðu launþegaRíkjandi hugarfar sem sættir sig við ofurlaun stjórnenda og umber mikinn
ójöfnuð í þjóðfélaginu
0,00
0,05
0,10
0,15
0,20
0,25
0,30
0,35
0,40
0,45
0,50
Fin
nla
nd
Svíþ
jóð
Nore
gur
Lúxem
borg
Þýskala
nd
Danm
örk
Kanada
Ástr
alía
Fra
kkla
nd
Bre
tland
US
A
Rússla
nd
Gin
i-stu
ðla
r
1984-1987
1989-1992
1994-1997
1998-2000
Hnattvæðing og ójöfnuður
Þróun tekjuskiptingar í 12 löndum
Ólíkar leiðir – ólíkar útkomur
• Bandaríska leiðin•Hagvöxtur með vaxandi ójöfnuði
• Meginlandsleiðin (þýska leiðin)•Atvinnuvandi og óhentug skipan velferðarkerfis
• Skandinavíska leiðin•Hagvöxtur og jöfnuður
Hvert skal stefna?
Yfirburðir skandinavísku leiðarinnar Samanburður skandinavísku, evrópsku og bandarísku leiðanna
Stefnur: Skandinavísk Evrópsk BandarískAtvinnuþátttaka: Mjög mikil Of lítil All mikilVinnutími: Stuttur Stuttur LangurKjör almennings: Mjög góð All góð All góðJöfnuður kjara: Mikill Meðallag LítillFátækt: Mjög lítil Meðallag MikilKynjamunur: Lítill Mikill NokkurÖryggi: Mikið Mikið LítiðHagvöxtur: Góður Þokkalegur GóðurNýsköpun: Mikil Nokkur MikilSamkeppnishæfni: Mjög mikil Nokkur Mjög mikil
Grunngerð þekkingarhagkerfisinsNetwork readiness index 2000
4,67
4,69
4,7
4,83
4,89
4,95
4,97
4,99
5
5,01
5,04
5,1
5,18
5,22
5,26
5,29
5,31
5,33
5,35
5,44
5,51
5,58
5,74
5,79
5,92
0 1 2 3 4 5 6 7
Spánn
Eistland
Nýja Sjáland
Belgía
Írland
J apan
Frakkland
Hong Kong
Noregur
Austurríki
Ástralía
Kórea
Sviss
Ísrael
Holland
Þýskaland
Taiwan
Danmörk
Bretland
Kanada
Ísland
Svíþjóð
Singapore
USA
Finnland
Niðurstaða• Þjóðfélagsbreytingar nútímans (1970+) eru bæði óvenju víðtækar og örar• Skapa nýtt umhverfi fyrir lýðræði, ríkisvald, blandaða hagkerfið, velferðarríkið,vinnumarkaðina, menninguna, ójöfnuð, stéttaskiptinguna og lífshætti almennings• Hvernig stjórnvöld og samfélagið bregðast við aðstæðum skiptir öllu máli fyrir þróunina• Skandinavíska leiðin hefur mikla yfirburði
•Samþættir lýðræði, velferðarríki og þekkingarhagkerfi
Takk fyrir!
Stefán ÓlafssonKolbeinn Stefánsson
2005
Gamla hagkerfiðNýja hagkerfið
Grundvallað á þjóðríki Hnattrænn heimsmarkaður Iðnaður og þjónusta Þjónusta, þekkingarbúskapur Fjöldaframleiðsla Sveigjanleg sérhæfing Vélvæðing Tölvuvæðing (digitalization) Lækkun kostnaðar Nýsköpun, gæði, hraði Viðskiptamenning Viðskiptamenning samstarfs
og einstaklingshyggju samvinnu-nettengsl-samráð Menntun mikilvæg Menntun enn mikilvægari Átök á vinnumarkaði Launþegar veikari Stýrðir vinnumarkaðir Sveigjanlegri vinnumarkaðir Þokkalegt öryggi á vinnumark. Minna öryggi í vinnu Fjármagn og vinna Nýsköpun, þekking og
fjármagnmikilvægustu drif mikilvægustu drif
Gamla og nýja hagkerfið – SamanburðurÚ
r N
ew E
con
omy
Ind
ex 2
000/
Cas
tell
s 20
00
Dæmi um þróunareinkenni 20. aldarinnar
• Hagvöxtur• Fólksfjölgun, Þéttbýlismyndun• Launavinna, iðnaðarframleiðsla, fjöldaframleiðsla • Launþegafélög, hagsmunasamtök• Vöxtur fulltrúalýðræðis• Vöxtur markaða – aukin viðskipti• Blandaða hagkerfið• Öld velferðarríkisins• Aukinn jöfnuður (á mörgum sviðum – tekjur, starf, kyn, búseta, aldur)• Minni fátækt, minni stéttaskipting• Þjóðríkið grundvöllurinn (hagur, menning, sjálfsmynd)
Kynning á bókinni Ísland í breyttu þjóðfélagsumhverfi I:Hnattvæðing og þekkingarþjóðfélag