Obwoluta, okładka, karta tytułowa i opracowanie graficzne:Jerzy Kępkiewicz Redaktor; Barbara Kosiorek-Dulian Redaktor techniczny: liena Chojdak-Rybarczyk Redakcja kartograficzna; Maria Glinka Copyright by Wydawnictwo Mnisterstwa Obrony Narodowej Warszawa 1980

ISBN83-11 -06500-4

WSTĘP

II wojna światowa trwała dokładnie 6 lat. Rozpoczęła się 1 września 1939 r. zbrojną napaścią hitlerowskich Niemiec na Polskę, zakończyła zaś 2 września 1945 r. bezwarunkową kapitulacją Japonii.

W Europie koniec wojny nastąpił o całe cztery miesiące wcześniej. Pierwszy dzień pokoju — 9 maja 1945 r. — historia utrwaliła jako Dzień Zwycięstwa narodów sprzymierzonych nad faszyzmem. Trzeba jednak pod­kreślić, że przerwanie działań wojennych nie było je­dnoczesne na wszystkich frontach europejskich. Proces stopniowego wygasania walk trwał dość długo.

Na centralnym odcinku frontu zachodniego wojska niemieckie po przegranej bitwie w Zagłębiu Ruhry prak­tycznie zaniechały walk już w pierwszej dekadzie kwietnia. 29 kwietnia jednostronnie kapitulowały zgrupowania bro­niące się we Włoszech. W ślad za nimi uczyniły to wojska w północno-zachodnich Niemczech, Holandii, Szlezwiku- -Holsztynie i Danii (4 maja) oraz na południowym skrzydle frontu zachodniego (5 maja).

Najdłużej i w sposób niezwykle zaciekły broniły się niemieckie zgrapowania na froncie wschodnioeuropejskim. Złożyły one broń — i to nie wszystkie — dopiero 8 maja

1945 r. Tego dnia w Karlshorst — podmiejskiej dzielnicy Berlina — przedstawiciele sił zbrojnych hitlerowskiej Rzeszy podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji wojsk na ziemi, morzu i w powietrzu oraz wszystkich sił, znaj­dujących się pod rozkazami dowództwa niemieckiego — Naczelnemu Dowództwu Armii Radzieckiej i Naczel­nemu Dowództwu ekspedycyjnych sił sprzymierzonych.

Niemieckie Naczelne Dowództwo miało niezwłocznie wydać rozkazy wszystkim niemieckim dowódcom sił lądo­wych, morskich i powietrznych oraz sił znajdujących się pod rozkazami dowództwa niemieckiego, zaprzestania działań wojennych 8 maja 1945 r. o godz. 23.01 czasu środkowoeuropejskiego.

Grupa Armii „Środek", walcząca na południowym skrzy­dle frontu wschodniego, odmówiła jednak wykonania postanowień aktu bezwarunkowej kapitulacji i wycofując się w kierunku zachodnim zamierzała poddać się wojskom amerykańskim.

W konsekwencji ostatnie strzały na europejskim teatrze działań II wojny światowej padły na terytorium Czechosłowa­cji 11 maja 1945 r., a więc w trzecim dniu po wejściu w życie aktu bezwarunkowej kapitulacji hitlerowskich Niemiec. W toku operacji praskiej (6-11 V 1945 r.) wojska radzieckie, polskie, czechosłowackie i rumuńskie rozbiły ostatnie zgrupo­wania hitlerowskiego Wehrmachtu, wyzwalając środkowe i zachodnie obszary naszego południowego sąsiada.

O militarnej klęsce Niemiec, która zmusiła hitlerowski reżim do bezwarunkowej kapitulacji, ostatecznie zadecydo­wały rezultaty podjętej wiosną 1945 r. wielkiej ofensywy sił zbrojnych państw koalicji antyhitlerowskiej. Wspólnym wysiłkiem wojsk radzieckich i polskich, uderzających 16 kwietnia znad Odry i Nysy Łużyckiej na Berlin, oraz armii zachodnich sojuszników, które w końcu marca rozwinęły działania zaczepne znad Renu w głąb Niemiec, zostało odniesione wówczas decydujące zwycięstwo nad III Rzeszą.

Natarcie wojsk radzieckich i polskich, przeprowadzone w okresie od 16 kwietnia do 8 maja 1945 r. między Odrą i Nysą Łużycką a Łabą, jest powszechnie znane pod nazwą operacji berlińskiej, niekiedy określanej mianem bitwy o Berlin. Uczestniczyły w niej trzy wielkie zgrupo­wania radzieckich sił zbrojnych: 1 Front Białoruski marszałka Gieorgija Żukowa, 2 Front Białoruski marszałka Konstantego Rokossowskiego i 1 Front Ukraiński mar­szałka Iwana Koniewa oraz rzut operacyjny Wojska Polskiego złożony z dwóch silnie wzmocnionych armii: 1 armii WP pod dowództwem gen. dyw. Stanisława Popławskiego i 2 armii WP dowodzonej przez gen. dyw. Karola Świerczewskiego.

Operacja berlińska stanowiła część składową ostatniej ofensywy sprzymierzonych na europejskim teatrze wojny i odegrała w niej niezmiernie istotną rolę. Skala i rozmach zbrojnych starć na berlińskim obszarze operacyjnym były ogromne. Z obu stron walczących wzięło w nich udział ponad 3,5 min żołnierzy, 50 tys. dział i moździerzy, ok. 8 tysięcy czołgów i dział pancernych oraz 9 tys. samolotów. W ciągu trzech tygodni nieustannych i zaciekłych walk Armia Radziecka i współdziałające z nią Wojsko Polskie rozbiły potężne zgrupowanie nieprzyjaciela, liczące 70 dywizji piechoty, 12 dywizji pancernych i 11 dywizji zmotoryzowanych. Do niewoli wzięto ok. 480 tys. żołnierzy niemieckich, zdobyto ponad 1500 czołgów i dział pancer­nych, 4500 samolotów, prawie 11 tys. dział i moździerzy oraz wiele innego sprzętu bojowego.

W czasie działań zaczepnych na zachód od Odry i Nysy Łużyckiej wojska radzieckie i współdziałające z nimi polskie jednostki wojskowe rozbiły główne siły Wehr­machtu, osłaniające Berlin od wschodu, opanowały stolicę III Rzeszy oraz nad rzekami Eldą i Łabą nawiązały styczność z nacierającymi od zachodu wojskami sojusz­ników. Ostatni bastion faszyzmu w Europie przestał istnieć.

Bitwa o Berlin zajmuje również poczesne miejsce w dzie­jach oręża polskiego. Rozpatrując tę bitwę na tle ostatniej ofensywy sprzymierzonych przeciwko hitlerowskim Niem­com należy podkreślić, że wiosną 1945 r. uczestniczyły w tej ofensywie polskie regularne formacje zbrojne, które działały na wszystkich frontach europejskiego teatru wojny: wschodnim, zachodnim i południowym, a także w powietrzu i na morzu. Łącznie liczyły one ok. 600 tys. żołnierzy. Na froncie wschodnioeuropejskim walczyły związki taktyczne i operacyjne Wojska Polskiego, na zachodnio- i połu­dniowoeuropejskim — działały jednostki Polskich Sił Zbrojnych, podległe rządowi emigracyjnemu w Londynie, a nad środkowym Renem w składzie 1 armii francuskiej biły się dwa zgrupowania piechoty polskiej (19 i 29 ZPP).

Z punktu widzenia historycznej roli oraz wielkości wysiłku zbrojnego szczególnie doniosłe znaczenie w koń­cowej fazie wojny wyzwoleńczej narodu polskiego miało wystawienie na terenach Polski wyzwolonych spod okupacji niemieckiej około 400-tysięcznych sil zbrojnych, z których prawie 200-tysięczny rzut (1 i 2 armii WP) w ścisłym współdziałaniu z Armią Radziecką uczestniczył w operacji berlińskiej.

Udział jednostek Wojska Polskiego w bitwie o Berlin uwieńczył prawie 6-letni wysiłek zbrojny narodu polskiego w walce z hitlerowskim najeźdźcą. Zmagania 1 i 2 armii WP w bitwie o Berlin stały się wymiernym wyznacznikiem zbrojnego wkładu Polski w ostateczne zwycięstwo koalicji antyhitlerowskiej nad faszyzmem, a zarazem chlubną kartą wysiłku bojowego i ofiary krwi żołnierzy polskich w ostat­nich dniach II wojny światowej w Europie.

POŁOŻENIE I ZAMIARY STRON PRZED BITWĄ O BERLIN

Wyraźne oznaki zbliżającego się zakończenia II wojny światowej w Europie wystąpiły już na przełomie 1944/1945 r. Położenie stron walczących na trzech fron­tach europejskiego teatru działań zbrojnych wskazywało, że w najbliższej przyszłości nastąpi nieuchronna klęska hitlerowskich Niemiec.

Na froncie wschodnioeuropejskim od jesieni 1944 aż do końca pierwszej dekady stycznia 1945 r. linia styczności bojowej wojsk radzieckich i niemieckich ustabilizowała się ogólnie od ujścia Niemna wzdłuż Biebrzy, Narwi, Wisły i Wisłoki. Na południe od Karpat linię frontu wytyczały: Koszyce, jez. Balaton oraz rzeka Drawa na pograniczu węgiersko-jugosłowiańskim.

Względna stabilizacja walk zbrojnych na tej linii frontu kryła w sobie zapowiedź przyszłych, jeszcze bardziej zaciekłych i dynamicznych działań wojennych. Obie strony intensywnie przygotowywały się do kolejnej kampanii. W ramach tych przygotowań niezwykle istotną rolę od­grywały przewidywania co do rozwoju sytuacji strate­gicznej oraz opracowanie planów prowadzenia działań zbrojnych w 1945 r. W planistyczno-organizacyjnych

przedsięwzięciach dowództw i sztabów stron walczących szczególnie doniosłe znaczenie miało określenie głównego kierunku przyszłych działań, gdyż pozwalało to zawczasu podjąć odpowiednie przygotowania obronne (wojska nie­mieckie) lub zaczepne (wojska radzieckie).

Zarówno dowództwo niemieckie, jak i radzieckie zwra­cało baczną uwagę na kierunek: Warszawa, Poznań, Berlin. Wyniki kampanii 1944 r. sprawiły bowiem, że linię frontu obydwu stron walczących nad środkową Wisłą dzieliło wówczas od stolicy III Rzeszy niewiele ponad 500 km. Był to zatem kierunek wyprowadzający najkrótszą drogą wprost do centralnych obszarów Niemiec, Chociaż obie strony w pełni doceniały strategiczne znaczenie kierunku war- szawsko-berlińskiego, to jednak odmiennie przewidywały przebieg działań zbrojnych w 1945 r.

Główną przesłanką niemieckich przewidywań kierunków i kolejności radzieckich działań zaczepnych na północ od Karpat było położenie wojsk Grupy Armii „Północ" w Kur­landii oraz Grupy Armii „Środek" w Prusach Wschodnich. Wymienione grupy armii oskrzydlały wojska 3, 2 i 1 Fron­tów Białoruskich oraz 1 Frontu Ukraińskiego, działające ogólnie wzdłuż Niemna, Biebrzy, Narwi, Wisły i Wisłoki. Dowództwo niemieckie sądziło, że wojska radzieckie najpierw' podejmą działania w celu likwidacji zagrożenia z Kurlandii i Prus Wschodnich, a dopiero później rozwiną ofensywę na centralnym, warszawsko-berlińskim kierunku strategicznym, oraz będą kontynuowały natarcie na południe od Karpat.

Zgodnie z powyższymi założeniami Niemcy odpowiednio ugrupowali swoje wojska. Na północ od Karpat główne zgrupowania znajdowały się w Prusach Wschodnich. Ponad­to przystąpili do intensywnej rozbudowy umocnień obron­nych, które miały stanowić skuteczną zaporę przeciwko nacierającym armiom radzieckim. Już w styczniu 1945 r., w wyniku prac rozpoczętych jeszcze w sierpniu 1944 r., na

ziemiach polskich powstały cztery główne pasy obrony i liczne pomocnicze pozycje oporu. Przedni skraj pierw­szego z tych pasów był rozbudowany wzdłuż dolnego biegu Narwi, środkowej Wisły i Wisłoki. Najdalej położony na zachód pas obrony wytyczała Odra, ostatnia rubież niemieckiego oporu na wschód od Berlina.

Zwięzłą charakterystykę radzieckich planów zmierzają­cych do zdobycia Berlina należy rozpocząć od stwierdzenia, że Naczelne Dowództwo Armii Radzieckiej już w końcu 1944 r. dysponowało dostateczną przewagą sił i środków nad hitlerowskim Wehrmachtem, aby mogło podjąć ofen­sywę na całej długości frontu od Bałtyku do Drawy.

Na początku listopada 1944 r. Sztab Generalny Armii Radzieckiej, oceniając sytuację na froncie wschodnio- i zachodnioeuropejskim, doszedł do wniosku, że Niemcy znajdują się w fazie strategicznego okrążenia, które sprzyja podjęciu zdecydowanej ofensywy w celu ostatecznego ich pokonania. Biorąc pod uwagę zarys linii frontu oraz rozmieszczenie silnych zgrupowań wojsk niemieckich na skrzydłach, tj. w Prusach Wschodnich i na Węgrzech, przy stosunkowo słabym i nie mającym dużych odwodów centrum (między Narwią a Karpatami), Naczelne Dowódz­two Armii Radzieckiej zdecydowało wykonać główne uderzenie w 1945 r. na warszawsko-berlińskim kierunku strategicznym, głęboko rozciąć niemiecki front obrony na ziemiach polskich i rozwinąć działania ofensywne bezpo­średnio na Berlin.

Ostatnią kampanię w wojnie z Rzeszą hitlerowską podzielono na dwa etapy, bez żadnej pauzy operacyjnej. W pierwszym — 15-dniowym — zamierzano rozbić zgru­powanie wojsk niemieckich w Prusach Wschodnich, w Pol­sce i na Węgrzech oraz wyjść na linię: dolny bieg Wisły, Bydgoszcz, Poznań, Wrocław, Pardubice, Wiedeń. W dru­gim etapie — planowanym na 30 dni — wojska radzieckie miały opanować Pomorze, Ziemię Lubuską, Dolny Śląsk,

a po sforsowaniu Odry oraz Nysy Łużyckiej zdobyć Berlin i wyjść nad środkową Łabę, by tam nawiązać styczność z wojskami zachodnich sojuszników.

Główne uderzenie planowano wykonać siłami wojsk 1 Frontu Białoruskiego i 1 Frontu Ukraińskiego znad

środkowej Wisły wprost na Berlin i nad Łabę. Opanowanie Berlina stanowiło zatem jeden z zasadniczych celów strategicznych drugiego etapu kampanii 1945 r. Jednocześ­nie działania wojsk 2 Frontu Białoruskiego z północnego Mazowsza na dolną Wisłę miały ułatwić wojskom 3 Frontu Białoruskiego czołowe uderzenie na Prusy Wschodnie, odciąć broniące się tutaj zgrupowania niemieckie od warszawsko-berlińskiego kierunku strategicznego, a na­stępnie opanować Pomorze i po sforsowaniu dolnej Odry w rejonie Szczecina wkroczyć do Meklemburgii. W tym czasie natarcie wojsk 4 Frontu Ukraińskiego ogólnie wzdłuż Karpat winno było osłonić od południa zgrupowania działające między Wisłą i Odrą.

Tak więc w ciągu 45 dni działań zaczepnych Naczelne Dowództwo Armii Radzieckiej zamierzało przeprowadzić gigantyczną ofensywę od Wisły do Łaby na głębokość ok. 700 km. W czasie tej ofensywy miało nastąpić wy­zwolenie Warszawy i całości ziem Polski w przyszłych granicach państwowych, zdobycie Berlina oraz we współ­działaniu z wojskami zachodnich sojuszników ostateczne rozbicie hitlerowskiego Wehrmachtu na jego własnym terytorium.

Bieg wydarzeń sprawił jednak, że zadania tej kampanii zostały tylko częściowo zrealizowane w planowanych terminach. W końcu stycznia 1945 r. czołowe oddziały wojsk 1 Frontu Białoruskiego dotarły wprawdzie do Odry w rejonie Kostrzyna i Frankfurtu (70-80 km na wschód od Berlina), a nawet zdobyły szereg przyczółków na zachodnim brzegu tej rzeki, ale nieprzyjaciel zdołał utrzymać w swoich rękach Pomorze i Dolny Śląsk. Uniemożliwiło to wojskom

radzieckim wykonanie na szerokim froncie uderzenia w głąb Niemiec i na stolicę III Rzeszy.

W tej sytuacji Naczelne Dowództwo Armii Radzieckiej postanowiło odroczyć na pewien czas wykonanie zamiaru bezpośredniego uderzenia na Berlin. Aby stworzyć dogodne warunki do realizacji tego zamiaru, podjęto decyzję oczy­szczenia od nieprzyjaciela Dolnego Śląska i Pomorza, następnie wyjścia na szerokim froncie nad Odrę i Nysę Łużycką.

Realizację powyższych zadań podjęły wojska 1 Frontu Ukraińskiego w ramach operacji dolnośląskiej (8-24 II 1945 r.) i opolskiej (16-31 III 1945 r.) oraz wojska 1 i 2 Frontów Białoruskich w czasie operacji pomorskiej (10 11-31 III 1945 r.). Rezultaty tych operacji sprawiły, że w końcu maja 1945 r. między Bałtykiem a Sudetami linia styczności bojowej wojsk radzieckich z nieprzyjacielem ukształtowała się wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej na odcinku od Dziwnowa do Pieńska i dalej na południowy wschód przez Lubań, Złotoryję, Jawor, Strzelin, Nysę, Racibórz.

W konsekwencji zdobycie stolicy III Rzeszy i rozbicie głównych sił lądowych hitlerowskiego Wehrmachtu na­stąpiło w ramach operacji berlińskiej (16 IV-8 V 1945 r.).

Na froncie zachodnioeuropejskim siły zbrojne aliantów wznowiły działania zaczepne po załamaniu niemieckiego przeciwnatarcia w Ardenach (16 XII 1944-31 I 1945 r.). Do 20 lutego osiągnęły Ren na całej jego długości, 24 marca sforsowały tę przeszkodę wodną i ruszyły w głąb Niemiec na spotkanie wojsk radzieckich na­cierających od wschodu.

W ofensywie wojsk sprzymierzonych uczestniczyły jed­nostki polskiego lotnictwa i marynarki wojennej oraz 1 dywizja pancerna PSZ na Zachodzie, która w składzie 1 armii kanadyjskiej walczyła na terytorium Belgii, Ho­landii i północno-zachodnich Niemiec. Ponadto nad Renem

w rejonie Strasburga, w ramach 1 armii francuskiej, działały dwa zgrupowania piechoty polskiej (19 i 29 ZPP), podległe Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego, utworzonemu we Francji w marcu 1944 r.

W północnej części Półwyspu Apenińskiego linia frontu wojsk sprzymierzonych w końcu 1944 r. przechodziła przez: Viareggio, Pistoia, Vergato, rz. Senio. 9 kwietnia 1945 r. sprzymierzeni wznowili natarcie, zdobyli Bolonię przy udziale 2 korpusu PSZ na Zachodzie i po sforsowaniu Padu rozwinęli działania zaczepne w kierunku Triestu i Innsbrucku.

Położenie III Rzeszy na tle strategicznych sukcesów uzyskanych przez wojska koalicji antyhitlerowskiej na wszystkich frontach wojny w Europie wiosną 1945 r. było katastrofalne. Armie niemieckie broniły dostępu do central­nych obszarów Rzeszy, położonych między Odrą i Nysą Łużycką a Renem. Ponadto tocząc zacięte walki o utrzy­manie w swych rękach zachodniej części Czechosłowacji, środkowej i zachodniej Austrii, północnych Włoch i pół­nocnej części Jugosławii, wzbraniały podejścia do Niemiec od południowego wschodu i południa.

Sytuacja polityczna Niemiec stawiała pod znakiem zapytania celowość dalszego prowadzenia wojny. Hitler jednak nie zamierzał uznać się za pokonanego. Szukając wyjścia z katastrofalnej sytuacji, dążył do przedłużenia wojny, by w ten sposób zyskać na czasie i wykorzystać wszelkie możliwości zapobieżenia ostatecznej klęsce.

Zbawiennym czynnikiem niecierpliwie oczekiwanym przez hitlerowskie koła rządzące miała być „cudowna broń", szeroko wykorzystywana jako argument w goebbel- sowskiej propagandzie. Niemcy już w 1943 r. maksymalnie zaktywizowali prace badawcze nad udoskonaleniem kon­strukcji pocisków balistycznych (V-l i V-2) oraz nad produkcją bomby atomowej. W tej ostatniej dziedzinie — jak się później okazało — oczekiwane rezultaty nie mogły być jednak szybko uzyskane.

Kolumna marszowa piechoty 1 armii WP w czasie przegrupowania z wybrzeża Morza Bałtyckiego nad Dolną Odrę do rejonu Morynia

Oddziały 2 armii WP w marszu na front

Gen. płk Wasilij Czujkow — dowódca 8 armii gw. z 1 Frontu Białorus­kiego na punkcie obserwacyjnym

Artyleria 1 Frontu Ukraińskiego nad Nysą Łużycką

Punkt obserwacyjny 9 pan z 2 BAH w czasie artyleryjskiego przygoto­wania do forsowania Odry 16 IV 1945 r.

Ustawianie słupa granicznego nad Odrą przez saperów 1 armii WP

Piechota 2 armii WP na podstawach wyjściowych do forsowania Nysy Łużyckiej

Dowódca 1 Frontu Białorus­kiego, marsz, Gieorgij Zu­ków

Dowódca 1 armii WP, gen, dyw. Stanisław Popławski

Zasłona dymna w czasie przeprawy przez Odrę w rejonie Gozdowie

Piechota 1 armii WP w natarciu na osiedle w rejonie na północ od Berlina

1 putk z 1 DP forsuje Odrę w rejonie Siekierek

Przeprawa przez Starą Odrę

2Tamże.

3 Kamiński, op. cit.

9„Orzeł Biały" z 17 IV 1945 r.

1 0 Podgór sk i , op. cit., s . 67 .

1 1 Kaczmarek , op. c/l., s. 367.

12 P o d g ó r s k i, op. cit, s. 73.

Działania bojowe 2 amiii WP w okresie od 16 do 19 kwietnia przebiegały na ogół w sprzyjających warunkach operacyjnych. Wprawdzie armia musiała forsować Nysę Łużycką w całym pasie natarcia i rozwijać działania zaczepne w trudnym terenie, ale ciężar osłony lewego skrzydła 1 Frontu Ukraińskiego spoczywał w dniach od 16 do 18 kwietnia na 52 armii, której prawoskrzydłowe związki piechoty odpierały silne przeciwuderzenia 1 DPanc-Spad „Hermann Góring" na zachód od Pieńska. Dzięki temu 2 armia WP w ciągu trzech dni operacji przełamała główny pas niemieckiej obrony i włamała się w drugi. Dopiero w godzinach popołudniowych 18 kwietia odwody Grupy Annii „Środek", obchodząc 52 armię zaatakowały w rejonie Odemitz 2 armię WP od południa, lecz zostały odparte przez część sił naszej armii, podczas, gdy główne jej siły prowadziły pościg w kierunku Drezna.

Zgodnie z planem operacji berlińskiej działania wojsk 2 Frontu Białoraskiego w okresie od 16 do 19 kwietnia miały ograniczony charakter. Do 17 kwietnia Front prze­grupował swoje siły z Wybrzeża Gdańskiego nad dolną Odrę i zakończył przygotowania do natarcia. W dniach 18 i 19 kwietnia czołowe oddziały7 65, 70 i 49 armii prze­prowadziły rozpoznanie walką na odcinku od Szczecina do Schwedt, sforsowały wschodnie koryto Odry i oczyściły od nieprzyjaciela obszar międzyrzecza, stwarzając siłom głów­nym dogodne podstawy Wyjściowe do pokonania zachodniej odnogi rzeki i uderzenia w głąb Meklemburgii.

Marsz. Iwan Koniew, dowódca 1 Frontu Ukra­ińskiego

Gen. dyw. Karol Świer­czewski, dowódca 2 ar­mii WP

8 DP forsuje Nysę Łużycką

Przeprawa 1 KPanc przez Nysę Łużycką

Naczelny Dowódca WP, gen. Michał Rola-Żymierski, zastępca dowódcy do spraw pol.-wych., gen. Marian Spychalski, dowódca 2 armii WP, gen. Karol Świerczewski oraz przedstawiciele Armii Radzieckiej obserwują przebieg walk nad Nysą Łużycką

Piechota 2 armii WP atakuje

Radzieckie samoloty bojowe w drodze nad Berlin

Radzieckie czołgi w Berlinie

Polski moździerz w akcji na ulicach Berlina

Żołnierze 1 DP w ataku na jednej z ulic Berlina

Wojska radzieckie przed Bramą Brandenburską

Polska flaga w Berlinie

Grupa żołnierzy Wojska Polskiego przed Reichstagiem

Jeńcy niemieccy wzięci do niewoli w okolicach Berlina

Podpisanie aktu bezwarunkowej kapitulacji hitlerowskich Niemiec w Ber­linie zdobytym przez wojska radzieckie i polskie

Fotokopia pierwszej strony gazety „Zwy­ciężymy" z tekstem o bezwarunkowej ka­pitulacji Niemiec

5M. K a s e j a. Razem ze Świerczewskim, Warszawa 1966. s. 266 -268.

8 Popławski, op. cii., s. 456 n.

9Udział Polaków w szumnie Berlina, Warszawa 1969, s. 252.

11Tamże, s. 309.

13Stąpor, op. cit., s. 293.

Tamze, s. 461462,

18Tamże, s. 297-298.

19Tamże, s. 298.

20Udział Polaków w szturmie Berlina, op. cii., s. 43.

Wstęp................................................................................................5Położenie i zamiary stron przed bitwą o Berlin.............................. 9Polskie siły zbrojne w końcowej fazie walk w 1945 r..................32Radzieckie i polskie przygotowania do uderzenia na Berlin . 37 Przełamanie obrony niemieckiej nad Odrą i Nysą Łużycką

(16-19 IV)..................................................................................67Okrążenie niemieckich zgrupowań w Berlinie oraz w rejonie

Frankfurtu i Gubina (20-25 IV)............................................... 106Rozbicie wojsk niemieckich na berlińskim obszarze opera­

cyjnym (26 IV 8 V)..................................................................138Zakończenie................................................................................. 195Wykaz skrótów.............................................................................199Bibliografia..................................................................................201Mapy............................................................................................ 203Wykaz ilustracji........................................................................... 206