historia 4 - old.mac.pl · 1.1 historia – nauka o przeszłości 18 1.2 o źródłach...

HistoriaPrzewodnik metodyczny dla nauczyciela

Barbara Walkowicz

4

Redaktor seriiWojciech Sygut

Redaktor prowadzącySzymon Ciechanowski

Redakcja merytorycznaAleksandra Gotlib

Redakcja językowa Anna Kołat

Redakcja artystycznaMagdalena Sarnot-Wrzecionowska

Projekt i koncepcja artystycznaFutu Creative / Kay Humelt i Rafał Kwiczor

Skład komputerowyOficyna Wydawnicza Pegaz / Rafał KuligKarolina Połosak

FotoedycjaGrzegorz Wrzecionowski

Redakcja technicznaPaweł Kowalski

Projekt okładkiFutu Creative

IlustracjeKaisu Almonkari

Wykaz dysponentów praw autorskich do obrazów i zdjęć zamieszczonych w publikacji:East News: s. 79: osierocone dziecko/Laski Diffusion, wkroczenie Niemców/Stanisław Kowalczuk; Wikipedia: s. 79: zburzenie pomnika Mickiewicza.

Wydawca oświadcza, że dołożył wszelkich starań, aby dotrzeć do wszystkich właścicieli i dysponentów praw autorskich. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie publikacji w całości lub we fragmentach bez zgody wydawnictwa zabronione.

© Grupa MAC S.A. 2017

ISBN 978-83-8108-059-0

Grupa MAC S.A.25-561 Kielce, ul. Witosa 76tel. 41 366 55 55, faks: 41 366 33 02e-mail: [email protected], http://www.mac.pl

3

Spis treści

Rozkład materiału 4Plan wynikowy 111. Śladami historii1.1 Historia – nauka o przeszłości 181.2 O źródłach historycznych 191.3 Chronimy ślady przeszłości 202. O czasie i mapie historycznej2.1 Czas w historii 212.2 Obliczamy czas 232.3 Mapa w historii 243. W małej i w dużej ojczyźnie3.1 Historia mojej rodziny 253.2 Moja mała ojczyzna 263.3 Duża ojczyzna – Polska 283.4 Lekcja powtórzeniowa 294. Polska Piastów4.1 Początki państwa polskiego 304.2 Pierwszy król Polski 314.3 Ostatni z Piastów 334.4 Polska Piastów – powtórzenie wiadomości 345. W czasach świetności i upadku5.1 Zwycięski sojusz 365.2 Mikołaj Kopernik i jego odkrycie 375.3 Złoty wiek 385.4 Stulecie wojen 405.5 Upadek Rzeczypospolitej 425.6 W czasach świetności i upadku – powtórzenie wiadomości 436. Wiek niewoli6.1 Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech 446.2 Powstańcze państwo 466.3 Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie 476.4 Wiek niewoli – powtórzenie wiadomości 487. Czasy wielkiej próby7.1 Bój o niepodległą Polskę 497.2 W Gdyni 517.3 Wśród harcerzy z Szarych Szeregów 527.4 Żołnierze niezłomni 537.5 W czasach Solidarności 577.6 Czasy wielkiej próby – powtórzenie wiadomości 58Załączniki 60

Przewodnik metodyczny dla nauczyciela4

Rozk

ład

mat

eria

łu

Tem

atM

ater

iał n

aucz

ania

Punk

ty p

odst

awy

prog

ram

owej

Wym

agan

ia p

odst

awow

e.U

czeń

:W

ymag

ania

pon

adpo

dsta

wow

e.U

czeń

:Li

czba

go

dzin

Dzi

ał 1.

Śla

dam

i his

torii

1. H

isto

ria

– na

uka

o pr

zesz

łośc

i

– hi

stor

ia ja

ko n

auka

– za

dani

a hi

stor

ii–

fakt

his

tory

czny

– op

inia

bad

acza

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 5

II. 2

, 3, 5

III

. 2

Treś

ci n

aucz

ania

:III

. 1I.

1

– w

yjaś

nia,

czy

m s

ię z

ajm

uje

hist

oria

– lo

kuje

w c

zasi

e w

ydar

zeni

a z

prze

szło

ści

i ter

aźni

ejsz

ości

– ro

zróż

nia

przy

czyn

y i s

kutk

i wyd

arze

ń

– ro

zum

ie, j

aką

rolę

odg

ryw

a hi

stor

ia ja

ko

nauk

a–

wyj

aśni

a, d

lacz

ego

hist

oria

jest

nau

czan

a w

szk

ole

– ro

zróż

nia

fakt

y i o

pini

e

1

2. O

źró

dłac

h hi

stor

yczn

ych

– źr

ódła

his

tory

czne

i i

ch ro

dzaj

e–

prac

a ar

cheo

loga

i h

isto

ryka

–

anal

iza

źród

eł h

isto

-ry

czny

ch i

ocen

a ic

h w

iary

godn

ości

– no

woc

zesn

e m

etod

y ba

daw

cze

w a

rche

o-lo

gii i

his

torii

– le

gend

a a

hist

oria

Cel

e ks

ztał

ceni

a:II.

1, 3

III. 1

, 2

Treś

ci n

aucz

ania

:III

. 1, 3

, 4

– po

daje

defi

nicj

ę źr

ódła

his

tory

czne

go–

wym

ieni

a ro

dzaj

e źr

ódeł

his

tory

czny

ch–

opis

uje

prac

ę ar

cheo

loga

– od

różn

ia le

gend

ę od

his

torii

– po

trafi

wsk

azać

, co

wpł

ywa

na w

iary

god-

ność

źró

dła

– an

aliz

uje

źród

ło h

isto

rycz

ne–

rozr

óżni

a w

lege

ndzi

e el

emen

ty fi

kcyj

ne

i pra

wdo

podo

bne

– w

ymie

nia

now

ocze

sne

tech

niki

bad

awcz

e w

zak

resi

e ar

cheo

logi

i i h

isto

rii

1

* Chr

onim

y śl

ady

prze

-sz

łośc

i

– za

bytk

i i ic

h oc

hron

a–

inst

ytuc

je c

hron

iące

za

bytk

i–

pam

iątk

i rod

zinn

e ja

ko z

abyt

ki

Mat

eria

ł spo

za

pods

taw

y pr

ogra

-m

owej

– w

ie, c

zym

są

zaby

tki

– ro

zum

ie p

otrz

ebę

ich

ochr

ony

– w

ymie

nia

inst

ytuc

je c

hron

iące

zab

ytki

– op

isuj

e pr

acę

kons

erw

ator

a za

bytk

ów–

wym

ieni

a za

bytk

i z n

ajbl

iższ

ej o

kolic

y–

zna

zasa

dy z

acho

wan

ia w

muz

eum

– oc

enia

zna

czen

ie p

amią

tek

rodz

inny

ch d

la

hist

orii

rodz

iny

– w

yjaś

nia,

jaką

rolę

odg

ryw

ają

zaby

tki d

la

kszt

ałto

wan

ia ś

wia

dom

ości

wsp

ólno

ty

regi

onal

nej i

nar

odow

ej–

wie

, czy

m je

st s

kans

en

1

Dzi

ał 2

. O c

zasi

e i m

apie

his

tory

czne

j

3. C

zas

w h

isto

rii–

głów

ne p

ojęc

ia

z za

kres

u ch

rono

logi

i st

osow

ane

w h

isto

rii–

epok

i w h

isto

rii–

rodz

aje

kale

ndar

zy

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 2,

3, 4

II.

5

Treś

ci n

aucz

ania

:III

. 1, 2

– zn

a gł

ówne

poj

ęcia

z z

akre

su c

hron

olog

ii–

rozu

mie

zna

czen

ie p

omia

ru c

zasu

w p

racy

hi

stor

yka

– w

ie, j

aka

jest

rola

nar

odzi

n C

hrys

tusa

dla

spo

-so

bu li

czen

ia c

zasu

– po

daje

naz

wy

epok

his

tory

czny

ch–

spor

ządz

a oś

cza

su, z

azna

cza

okre

s pr

zed

nasz

ą er

ą i o

kres

nas

zej e

ry

– po

rząd

kuje

chr

onol

ogic

znie

epo

ki h

isto

rycz

ne–

poda

je p

rzyk

łady

osi

ągni

ęć c

ywili

zacy

j-ny

ch c

hara

kter

ysty

czny

ch d

la p

oszc

zegó

l-ny

ch e

pok

– za

znac

za e

poki

na

osi c

zasu

– tłu

mac

zy, j

aką

rolę

odg

ryw

a ka

lend

arz

w o

rgan

izow

aniu

życ

ia ró

żnyc

h gr

up

społ

eczn

ych

1

5

4. O

blic

zam

y cz

as–

jedn

ostk

i cza

su–

okre

ślan

ie w

ieku

– po

cząt

ek, k

onie

c,

poło

wa

wie

ku–

oblic

zani

e up

ływ

u la

t

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 2,

3, 4

Treś

ci n

aucz

ania

:III

. 1, 2

– zn

a po

jęci

a: w

iek,

pół

wie

cze,

era

, poc

ząte

k w

ieku

, kon

iec

wie

ku–

na p

odst

awie

dat

y ok

reśl

a w

iek

wyd

arze

nia

– sp

orzą

dza

oś c

zasu

– za

znac

za d

aty

na o

si c

zasu

– po

rząd

kuje

chr

onol

ogic

znie

wyd

arze

nia

na

pods

taw

ie d

at–

okre

śla

poło

wę,

poc

ząte

k i k

onie

c w

ieku

, –

oblic

za u

pływ

cza

su p

omię

dzy

wyd

arze

-ni

ami

1

* Map

a w

his

torii

– m

apa

i pla

n ja

ko

źród

ło w

iedz

y–

czyt

anie

map

y hi

stor

yczn

ej–

źród

ła s

taty

styc

zne

Mat

eria

ł spo

za

pods

taw

y pr

ogra

mow

ej

– w

ie, c

o pr

zeds

taw

ia m

apa

hist

oryc

zna,

czy

m

się

różn

i od

inny

ch ro

dzaj

ów m

ap–

rozp

ozna

je g

łów

ne e

lem

enty

map

y: ty

tuł,

zakr

es c

zaso

wy,

lege

ndę

– w

ie, c

o pr

zeds

taw

ia p

lan

– od

czyt

uje

pros

te in

form

acje

z m

apy

i ze

źród

eł

stat

ysty

czny

ch

– od

czyt

uje

z m

apy

info

rmac

je w

uję

ciu

dyna

mic

znym

, for

muł

uje

wni

oski

– po

rów

nuje

map

y–

wyc

iąga

pro

ste

wni

oski

ze

źród

eł s

taty

-st

yczn

ych

1

Dzi

ał 3

. W m

ałej

i w

duż

ej o

jczy

źnie

5. H

isto

ria

moj

ej ro

dzin

y–

pam

iątk

i i tr

adyc

je

rodz

inne

jako

źró

dła

wie

dzy

o hi

stor

ii ro

dzin

y–

gene

alog

ia ja

ko

nauk

a–

drze

wo

gene

alog

iczn

e

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

4

Treś

ci n

aucz

ania

:I.

1III

. 3

– w

ie, c

o to

są

pam

iątk

i i tr

adyc

je ro

dzin

ne, z

na

wła

sne

trad

ycje

rodz

inne

– w

ie, s

kąd

moż

na c

zerp

ać w

iedz

ę o

hist

orii

rodz

iny

– ro

zum

ie, d

lacz

ego

nale

ży c

hron

ić ro

dzin

ne

pam

iątk

i–

opow

iada

his

torię

rodz

iny

– tw

orzy

drz

ewo

gene

alog

iczn

e

– w

yjaś

nia

term

iny:

pok

rew

ieńs

two,

ród

– od

czyt

uje

info

rmac

je z

drz

ewa

gene

alo-

gicz

nego

– st

osuj

e zn

aki g

rafic

zne

char

akte

ryst

yczn

e dl

a ge

neal

ogii

– zn

a pl

aców

ki m

uzea

lne,

któ

re p

ielę

gnuj

ą hi

stor

ię z

nany

ch ro

dów

1

6. M

oja

mał

a oj

czyz

na–

elem

enty

wię

zi z

mał

ą oj

czyz

ną–

regi

ony

Pols

ki i

ele-

men

ty je

wyr

óżni

ając

e–

wpł

yw z

nany

ch

post

aci n

a hi

stor

ię

mał

ych

ojcz

yzn

– lo

kaln

e za

bytk

i

Cel

e ks

ztał

ceni

a:II.

1, 4

, 5

Treś

ci n

aucz

ania

:I.

2II.

3III

. 4

– de

finiu

je te

rmin

mał

a oj

czyz

na–

wym

ieni

a el

emen

ty c

hara

kter

ysty

czne

dla

jego

m

ałej

ojc

zyzn

y –

wym

ieni

a re

gion

y Po

lski

–

sytu

uje

na m

apie

Pol

ski s

wój

regi

on, w

skaz

uje

regi

ony

sąsi

edni

e–

prze

dsta

wia

syl

wet

kę z

nane

j pos

taci

zw

iąza

nej

z m

iejs

cow

ości

ą lu

b re

gion

em–

wym

ieni

a w

ażne

zaby

tki m

iejs

cow

ości

i reg

ionu

– pr

zeds

taw

ia ró

żnic

ę m

iędz

y oj

czyz

ną

a m

ałą

ojcz

yzną

– na

map

ie P

olsk

i syt

uuje

regi

ony

– po

daje

ele

men

ty c

hara

kter

ysty

czne

dla

ró

żnyc

h re

gion

ów–

przy

porz

ądko

wuj

e zn

ane

zaby

tki r

egio

nom

Po

lski

– sp

orzą

dza

albu

m m

iejs

cow

ości

lub

regi

onu

1

7. D

uża

ojcz

y-zn

a –

Pols

ka–

naró

d ja

ko w

spól

nota

– Po

lska

i je

j sąs

iedz

i–

sym

bole

pań

stw

owe

i nar

odow

e–

waż

niej

sze

świę

ta

pańs

twow

e–

patr

ioty

zm

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

5II.

5III

. 1, 2

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

1

– zn

a pe

łną

nazw

ę pa

ństw

a–

wym

ieni

a są

siad

ów P

olsk

i–

stos

uje

poję

cie

naro

du, p

ańst

wa,

ojc

zyzn

y–

rozp

ozna

je i

wym

ieni

a sy

mbo

le p

ańst

wow

e–

zna

waż

niej

sze

świę

ta p

ańst

wow

e–

defin

iuje

poj

ęcie

pat

rioty

zmu

– ro

zum

ie w

pływ

wsp

ólny

ch d

ziej

ów,

waż

nych

wyd

arze

ń na

ksz

tałto

wan

ie s

ię

zbio

row

ej (n

arod

owej

) św

iado

moś

ci–

opis

uje

różn

e sp

osob

y up

amię

tnia

nia

waż

-ny

ch d

la n

arod

u w

ydar

zeń

i pos

taci

– pr

zeds

taw

ia p

rzyk

łady

pos

taw

pat

rioty

cz-

nych

daw

niej

i dz

isia

j–

rozu

mie

zna

czen

ie s

ymbo

li na

rodo

wyc

h

1

Pow

tórz

enie

wia

dom

ości

z d

ział

ów 1,

2 i

31

Spra

wdz

ian

wia

dom

ości

z d

ział

ów 1,

2 i

31


Tem

atM

ater

iał n

aucz

ania

Punk

ty p

odst

awy

prog

ram

owej

Wym

agan

ia p

odst

awow

e.U

czeń

:W

ymag

ania

pon

adpo

dsta

wow

e.U

czeń

:Li

czba

go

dzin

Dzi

ał 4

. Pol

ska

Pias

tów

8. P

oczą

tki

pańs

twa

pol-

skie

go

– pl

emio

na p

olsk

ie

wśr

ód S

łow

ian

– le

gend

arne

i hi

sto-

rycz

ne p

oczą

tki

pańs

twa

– M

iesz

ko i

Dob

raw

a–

decy

zja

wła

dcy

Pola

n o

przy

jęci

u ch

rztu

i je

j sk

utki

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

4, 5

II. 1,

3, 4

III

. 1, 2

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

3IV

. 1

– lo

kaliz

uje

na m

apie

pań

stw

o Po

lan,

obs

zary

za

mie

szki

wan

e pr

zez S

łow

ian,

pań

stw

o M

iesz

ka–

rozr

óżni

a op

owie

ści l

egen

darn

e od

wyd

arze

ń hi

stor

yczn

ych,

wym

ieni

a po

dsta

wow

e fa

kty

– w

yjaś

nia

term

iny:

ple

mię

, pań

stw

o, c

hrys

tiani

-za

cja,

dyn

astia

, Pia

stow

ie–

opow

iada

o p

oczą

tkac

h pa

ństw

a po

lski

ego

– zn

a da

tę c

hrzt

u Po

lski

: 966

r.–

zna

przy

czyn

y pr

zyję

cia

chrz

tu p

rzez

Mie

szka

– w

ymie

nia

skut

ki c

hrys

tiani

zacj

i

– w

ymie

nia

plem

iona

pol

skie

w X

w., l

okal

i-zu

je je

na

map

ie–

wie

, jak

ie p

lem

ię p

olsk

ie z

amie

szki

wał

o re

gion

, w k

tóry

m m

iesz

ka–

wym

ieni

a gł

ówne

gro

dy p

ańst

wa

Mie

szka

– op

owia

da o

sku

tkac

h pr

zyję

cia

chrz

tu

1

9. P

ierw

szy

król

Po

lski

– po

stać

Bol

esła

wa

Chr

obre

go–

mis

ja ś

wię

tego

Woj

-ci

echa

– zj

azd

w G

nieź

nie

–

koro

nacj

a B

oles

ław

a C

hrob

rego

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

3, 4

, 5

II. 1,

3, 4

, 5

III. 1

, 2

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

3IV

. 1, 2

– w

ie, k

im b

yli:

Bol

esła

w C

hrob

ry, ś

wię

ty W

oj-

ciec

h, O

tton

III

– lo

kaliz

uje

w c

zasi

e w

ydar

zeni

a: c

hrze

st P

olsk

i, m

isję

św

. Woj

ciec

ha, z

jazd

w G

nieź

nie,

kor

o-na

cję

Bol

esła

wa

Chr

obre

go–

wsk

azuj

e na

map

ie p

ańst

wo

Chr

obre

go, z

iem

ie

zam

iesz

kiw

ane

prze

z Pr

usów

i N

iem

cy–

opis

uje

zjaz

d w

Gni

eźni

e–

wie

, jak

ie z

nacz

enie

dla

Pol

ski m

iała

kor

onac

ja

Bol

esła

wa

Chr

obre

go–

zna

poję

cia:

arc

ybis

kups

two,

ces

arz,

koro

-na

cja,

mis

jona

rz

– op

owia

da o

życ

iu ś

wię

tego

Woj

ciec

ha–

dost

rzeg

a re

ligijn

y i p

olity

czny

wym

iar

zjaz

du w

Gni

eźni

e–

wsk

azuj

e na

map

ie s

iedz

ibę

arcy

bisk

upst

wa

– do

strz

ega

wzr

ost z

nacz

enia

Pol

ski z

a pa

no-

wan

ia M

iesz

ka i

Bole

sław

a C

hrob

rego

– w

ie, c

o oz

nacz

a pr

zydo

mek

„Chr

obry

”–

dost

rzeg

a zn

acze

nie

wiz

yt d

yplo

mat

ycz-

nych

dla

zac

how

ania

pop

raw

nych

rela

cji

z in

nym

i kra

jam

i

1

10. O

stat

ni

z Pi

astó

w–

Kazi

mie

rz W

ielk

i i je

go

osią

gnię

cia

w d

ziel

e um

ocni

enia

pań

stw

a–

zało

żeni

e A

kade

mii

Krak

owsk

iej

– sy

tuac

ja m

iędz

ynar

o-do

wa

Pols

ki z

a pa

no-

wan

ia K

azim

ierz

a W

ielk

iego

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

4, 5

II.

2, 3

, 4, 5

III

. 1, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

3

III. 3

IV

. 3

– w

ie, k

im b

ył K

azim

ierz

Wie

lki o

raz

loka

lizuj

e w

cza

sie

jego

pan

owan

ie (l

ata,

wie

k, e

poka

)–

oblic

za, i

le la

t pan

ował

Kaz

imie

rz W

ielk

i–

wsk

azuj

e na

map

ie p

ańst

wo

Kazi

mie

rza

na

pocz

ątku

i na

koń

cu p

anow

ania

– w

ymie

nia

dzie

dzin

y, w

któ

rych

nas

tąpi

ł roz

wój

pa

ństw

a–

poda

je a

rgum

enty

uza

sadn

iają

ce p

rzyd

omek

kr

óla

– w

yjaś

nia

pow

iedz

enie

: zas

tał P

olsk

ę dr

ew-

nian

ą, z

osta

wił

mur

owan

ą–

zna

poję

cia:

żup

nik,

Aka

dem

ia K

rako

wsk

a, R

uś

Hal

icka

– do

strz

ega

znac

zeni

e ku

ltury

, nau

ki i

gosp

o-da

rki w

życ

iu p

ańst

wa

– w

ymie

nia

sąsi

adów

Pol

ski w

XIV

w.

– pr

zeds

taw

ia z

nacz

enie

utw

orze

nia

Aka

-de

mii

Krak

owsk

iej d

la p

ańst

wa

pols

kieg

o–

pode

jmuj

e pr

óbę

ocen

y dz

iała

ń Ka

zi-

mie

rza

Wie

lkie

go–

poró

wnu

je p

ozyc

ję p

ańst

wa

w 13

33 i

1370

r.–

wym

ieni

a zi

emie

wch

odzą

ce w

skł

ad

Pols

ki w

1370

r.–

wie

, czy

m je

st S

zlak

Orli

ch G

niaz

d

1

Pow

tórz

enie

wia

dom

ości

z d

ział

u 4

1

Spra

wdz

ian

wia

dom

ości

z d

ział

u 4

1

7

Dzi

ał 5

. W c

zasa

ch ś

wie

tnoś

ci i

upad

ku

11. Z

wyc

ięsk

i so

jusz

– po

stac

i Jad

wig

i, W

łady

sław

a Ja

gieł

ły,

Zaw

iszy

Cza

rneg

o–

unia

w K

rew

ie–

znac

zeni

e w

spół

prac

y Po

lski

i Li

twy

dla

poko

nani

a Kr

zyża

ków

– bi

twa

pod

Gru

nwal

- de

m i

jej z

nacz

enie

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 3,

4, 5

II. 1,

2, 4

, 5

III. 1

, 2, 3

Treś

ci k

szta

łcen

ia:

II. 3

IV. 4

– po

daje

prz

yczy

ny z

awar

cia

unii

pols

ko-

-lite

wsk

iej

– zn

a da

ty z

awar

cia

unii

w K

rew

ie i

bitw

y po

d G

runw

alde

m–

zazn

acza

te d

aty

na o

si c

zasu

, okr

eśla

wie

k i p

ołow

ę w

ieku

, obl

icza

upł

yw c

zasu

pom

iędz

y w

ydar

zeni

ami

– w

ie, k

im b

yli k

rólo

wa

Jadw

iga

i Wła

dysł

aw

Jagi

ełło

– lo

kaliz

uje

na m

apie

Kró

lest

wo

Pols

kie,

Wie

lkie

Ks

ięst

wo

Lite

wsk

ie, p

ańst

wo

zako

nu k

rzyż

ac-

kieg

o or

az m

iejs

cow

ości

: Kre

wo,

Gru

nwal

d,

Mal

bork

– zn

a te

rmin

y: u

nia,

pań

stw

o kr

zyża

ckie

, ryc

erz

– w

ie, d

lacz

ego

nazy

wam

y Za

wis

zę C

zarn

ego

ryce

rzem

bez

ska

zy

– w

yjaś

nia

zwią

zek

pom

iędz

y un

ią w

Kre

wie

a

zwyc

ięst

wem

nad

Krz

yżak

ami

– op

owia

da o

bitw

ie p

od G

runw

alde

m–

rozu

mie

zna

czen

ie b

itwy

grun

wal

dzki

ej d

la

hist

orii

naro

du–

tłum

aczy

pow

iedz

enie

: pol

egać

na

kim

ś ja

k na

Zaw

iszy

– w

ie, w

jaki

spo

sób

upam

iętn

ia s

ię p

olsk

o--li

tew

skie

zw

ycię

stw

o po

d G

runw

alde

m

1

12. M

ikoł

aj

Kope

rnik

i je

go

odkr

ycie

– M

ikoł

aj K

oper

nik

– ni

e ty

lko

astr

onom

– ży

cie

Mik

ołaj

a Ko

per-

nika

–

prze

łom

owe

odkr

ycie

po

lski

ego

astr

onom

a –

żacy

a w

spół

cześ

ni

stud

enci

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 3,

4, 5

II. 2

, 5III

. 2, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

3IV

. 5

– w

ie, c

zego

dok

onał

Mik

ołaj

Kop

erni

k–

rozu

mie

zna

czen

ie o

dkry

cia

Kope

rnik

a dl

a św

iato

wej

nau

ki

– op

owia

da o

życ

iu i

doko

nani

ach

Kope

rnik

a,

posł

uguj

ąc s

ię ź

ródł

ami i

kono

grafi

czny

mi

– lo

kaliz

uje

w c

zasi

e ży

cie

i dzi

ałal

ność

Ko

pern

ika

– zn

a te

rmin

y: ż

ak, a

stro

nom

, odk

ryci

e na

ukow

e

– w

ymie

nia

mia

sta

zwią

zane

z K

oper

niki

em–

poró

wnu

je d

ział

alno

ść p

olsk

iego

as

tron

oma

z za

sada

mi d

zisi

ejsz

ej n

auki

(w

szec

hstr

onno

ść i

spec

jaliz

acja

)–

wym

ieni

a po

dobi

eńst

wa

i róż

nice

mię

dzy

uniw

ersy

tete

m ś

redn

iow

iecz

nym

a w

spół

-cz

esny

m

1

13. Z

łoty

wie

k–

XV

I wie

k ja

ko c

zas

rozw

oju

Rze

czyp

o-sp

olite

j–

Jan

Zam

oysk

i – w

ódz,

mąż

sta

nu, m

ecen

as

Cel

e ks

ztał

ceni

a:

I. 1,

2, 3

, 4, 5

II. 1,

2, 3

, 5III

. 1, 2

, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

3IV

. 6

– lo

kaliz

uje

w c

zasi

e zł

oty

wie

k–

wsk

azuj

e na

map

ie p

ańst

wo

pols

ko-li

tew

skie

, w

ymie

nia

jego

sąs

iadó

w–

na p

odst

awie

teks

tu ź

ródł

oweg

o op

isuj

e ha

ndel

Pol

ski z

inny

mi k

raja

mi

– zn

a po

stać

Jan

a Za

moy

skie

go i

wym

ieni

a dz

iedz

iny

jego

dzi

ałal

nośc

i–

zna

poję

cia:

mie

szcz

anin

, szla

chci

c, m

ąż s

tanu

, ka

ncle

rz, h

etm

an, A

kade

mia

Zam

ojsk

a, zł

oty

wie

k

– uz

asad

nia

okre

ślen

ie z

łoty

wie

k–

wsk

azuj

e ce

chy

męż

a st

anu

na p

rzyk

ładz

ie

Zam

oysk

iego

i po

rów

nuje

go

z in

nym

i po

znan

ymi p

osta

ciam

i–

wym

ieni

a ce

chy,

któr

e ch

arak

tery

zują

po

staw

ę pa

trio

tycz

ną–

wym

ieni

a za

bytk

i ren

esan

su w

Pol

sce

i lok

aliz

uje

je n

a m

apie

Rze

czyp

ospo

litej

1

14. S

tule

cie

woj

en–

woj

ny P

olsk

i w

XV

II w

.–

boha

tero

wie

pot

opu

szw

edzk

iego

: Aug

u-st

yn K

orde

cki,

Stef

an

Cza

rnie

cki

– Ja

n III

Sob

iesk

i i o

dsie

cz w

iede

ńska

– sk

utki

XV

II-w

iecz

nych

w

ojen

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 2,

3, 4

, 5II.

1, 2

, 3, 4

, 5III

. 2, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

3IV

. 7

– lo

kaliz

uje

na m

apie

tery

toriu

m P

olsk

i w X

VII

w.

i jej

sąs

iadó

w–

zna

daty

: 165

5 i 1

683

oraz

loka

lizuj

e w

ydar

zeni

a w

cza

sie

– w

ymie

nia

boha

teró

w w

alk

w X

VII

w.

– w

ie, j

akie

zna

czen

ie d

la p

okon

ania

Szw

edów

m

iała

obr

ona

Jasn

ej G

óry

– w

ie, j

akie

zna

czen

ie d

la E

urop

y m

iało

zw

ycię

-st

wo

pod

Wie

dnie

m–

zna

term

iny:

pot

op s

zwed

zki,

stul

ecie

woj

en,

odsi

ecz,

impe

rium

osm

ańsk

ie

– op

isuj

e sk

utki

pot

opu

szw

edzk

iego

dla

go

spod

arki

Pol

ski

– w

ykor

zyst

uje

map

ę ja

ko ź

ródł

o w

iado

-m

ości

– z

asię

g zd

obyc

zy s

zwed

zkic

h w

Pol

sce,

wyp

raw

a w

iede

ńska

– na

pod

staw

ie ró

żnyc

h źr

ódeł

twor

zy

nota

tkę

na te

mat

wyb

rane

j pos

taci

(A

. Kor

deck

iego

, S. C

zarn

ieck

iego

, Jan

a III

So

bies

kieg

o)

– po

rów

nuje

osi

ągni

ęcia

Sob

iesk

iego

z do

ko-

nani

ami p

ozna

nych

wcz

eśni

ej p

osta

ci

1


Tem

atM

ater

iał n

aucz

ania

Punk

ty p

odst

awy

prog

ram

owej

Wym

agan

ia p

odst

awow

e.U

czeń

:W

ymag

ania

pon

adpo

dsta

wow

e.U

czeń

:Li

czba

go

dzin

15. U

pade

k R

zecz

ypos

po-

litej

– kr

yzys

pań

stw

a w

XV

III w

.–

post

aci T

adeu

sza

Kośc

iusz

ki i

Woj

-ci

echa

Bar

tosa

– po

wst

anie

1794

r.

i bitw

a po

d Ra

cław

i-ca

mi

– up

adek

pań

stw

a w

1795

r.

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 2,

3, 4

, 5II.

1, 2

, 4, 5

III. 1

, 2, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

3IV

. 8

– w

ie, d

lacz

ego

Pola

cy z

decy

dow

ali s

ię n

a w

alkę

w

1794

r.–

prze

dsta

wia

wyd

arze

nia

insu

rekc

ji ko

ściu

sz-

kow

skie

j–

na p

odst

awie

źró

deł c

hara

kter

yzuj

e Ta

deus

za

Kośc

iusz

kę–

loka

lizuj

e w

ydar

zeni

a w

cza

sie

i prz

estr

zeni

– w

ymie

nia

zabo

rców

Pol

ski

– w

skaz

uje

skut

ki ro

zbio

rów

Pol

ski

– pr

zypo

rząd

kow

uje

regi

ony

Pols

ki d

o po

szcz

e-gó

lnyc

h za

boró

w, p

osłu

gują

c si

ę na

zwam

i w

ażni

ejsz

ych

mia

st–

wie

, w ja

kim

zab

orze

zna

jdow

ała

się

jego

m

iejs

cow

ość

– zn

a po

jęci

a: ro

zbio

ry, z

abor

cy, p

owst

anie

, ko

syni

erzy

– ro

zum

ie, d

lacz

ego

w p

owst

aniu

wzi

ęli

udzi

ał c

hłop

i i m

iesz

czan

ie–

porz

ądku

je c

hron

olog

iczn

ie w

ydar

zeni

a z

życi

a Ko

ściu

szki

– uz

asad

nia

twie

rdze

nie,

że

Tade

usz

Kośc

iusz

ko b

ył p

atrio

tą i

boha

tere

m

dwóc

h na

rodó

w, o

ceni

a ta

ką p

osta

wę

– pr

opon

uje

drog

i pos

tępo

wan

ia d

la

Pola

ków

po

utra

cie

niep

odle

głoś

ci, w

yko-

rzys

tują

c pr

zykł

ady

post

aw p

ozna

nych

po

stac

i

1

Pow

tórz

enie

wia

dom

ości

z d

ział

u 5

1

Spra

wdz

ian

wia

dom

ości

z d

ział

u 5

1

Dzi

ał 6

. Wie

k ni

ewol

i

16. S

zlak

iem

Le

gion

ów

Pols

kich

we

Wło

szec

h

– ce

le P

olak

ów

w o

kres

ie n

iew

oli

– ge

n. J

an H

enry

k D

ąbro

wsk

i i u

two-

rzen

ie L

egio

nów

Po

lski

ch–

Józe

f Wyb

icki

i hy

mn

Pols

ki

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

2, 3

II. 4

, 5III

. 3

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

1IV

. 9

– w

ie, d

lacz

ego

Pola

cy p

odję

li w

alkę

z z

abor

-ca

mi

– ro

zum

ie w

kład

gen

. Jan

a H

enry

ka D

ąbro

w-

skie

go w

twor

zeni

e Le

gion

ów P

olsk

ich

we

Wło

szec

h–

zna

okol

iczn

ości

pow

stan

ia L

egio

nów

–

na p

odst

awie

teks

tu M

azur

ka D

ąbro

wsk

iego

pr

zeds

taw

ia c

ele

Pola

ków

w o

kres

ie z

abor

ów

– na

pod

staw

ie ró

żnyc

h źr

ódeł

opo

wia

da

hist

orię

Leg

ionó

w–

rozu

mie

, w ja

kim

cel

u Jó

zef W

ybic

ki

umie

ścił

w P

ieśn

i Leg

ionó

w P

olsk

ich

we

Wło

szec

h na

wią

zani

a do

his

torii

Pol

ski

– w

ie, d

lacz

ego

liter

acka

wiz

ja W

ybic

kieg

o ni

e zo

stał

a zr

ealiz

owan

a w

XV

III w

.

1

17. P

owst

ańcz

e pa

ństw

o–

pow

stan

ie s

tycz

niow

e 18

63 r.

jako

jede

n ze

zr

ywów

nie

podl

egło

-śc

iow

ych

– ch

arak

ter w

alk

pow

stań

czyc

h –

post

ać R

omua

lda

Trau

gutt

a

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

3, 4

, 5II.

1, 2

, 4III

. 1, 2

Treś

ci n

aucz

ania

:I.

2II.

1III

. 3IV

. 10

– ro

zum

ie p

rzyc

zyny

wal

ki P

olak

ów–

loka

lizuj

e na

map

ie te

reny

wal

k–

na p

odst

awie

różn

ych

źród

eł o

pisu

je w

alki

po

wst

ańcz

e i s

posó

b fu

nkcj

onow

ania

po

wst

ańcz

ego

pańs

twa

podz

iem

nego

– zn

a za

sług

i R. T

raug

utta

–

ocen

ia p

osta

ć Tr

augu

tta

– po

sług

uje

się

poję

ciam

i: po

wst

anie

sty

cz-

niow

e, d

ykta

tor p

owst

ania

, woj

na p

arty

zanc

ka,

Cyt

adel

a W

arsz

awsk

a, re

pres

je

– po

daje

kilk

a po

dobi

eńst

w i

różn

ic m

iędz

y po

wst

anie

m k

ości

uszk

owsk

im a

pow

sta-

niem

sty

czni

owym

– do

strz

ega

rolę

ludn

ości

cyw

ilnej

w

pow

stan

iu–

ocen

ia, c

zy P

olac

y po

prze

z po

wst

anie

re

aliz

owal

i pro

gram

zaw

arty

w P

ieśn

i Le

gion

ów P

olsk

ich

we

Wło

szec

h–

na p

odst

awie

źró

deł p

odaj

e in

ne p

rzyk

łady

i f

orm

y w

alki

o n

iepo

dleg

łość

1

9

18. M

aria

Sk

łodo

wsk

a-

-Cur

ie i

jej

odkr

ycie

– M

. Skł

odow

ska-

Cur

ie –

po

lska

nob

listk

a–

odkr

ycia

ucz

onej

w

dzi

edzi

nie

fizyk

i i c

hem

ii

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

3, 4

, 5II.

1, 3

, 4, 5

III. 1

, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:IV

. 11

– op

owia

da o

życ

iu M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie–

wym

ieni

a je

j odk

ryci

a na

ukow

e i r

ozum

ie ic

h zn

acze

nie

dla

świa

tow

ej n

auki

– do

strz

ega

znac

zeni

e N

agro

dy N

obla

– w

skaz

uje

na z

wią

zek

wyc

how

ania

w d

omu

i pos

taw

ę M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie–

ocen

ia w

arto

ść w

spom

nień

jako

źró

dła

hist

oryc

zneg

o

1

Pods

umow

anie

wia

dom

ości

z d

ział

u 6

1

Spra

wdz

ian

wia

dom

ości

z d

ział

u 6

1

Dzi

ał 7

. Cza

sy w

ielk

iej p

róby

19. B

ój

o ni

epod

legł

ą Po

lskę

– I w

ojna

św

iato

wa

i str

ony

konf

liktu

– Jó

zef P

iłsud

ski i

jego

żo

łnie

rze

– od

zysk

anie

nie

pod-

legł

ości

i sp

osób

up

amię

tnie

nia

– B

itwa

War

szaw

ska

– w

alka

o g

rani

ce

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

2, 3

, 4, 5

II. 1,

2, 4

, 5III

. 1, 2

, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:II.

1IV

. 12

– lo

kaliz

uje

w c

zasi

e w

ydar

zeni

a–

oblic

za o

dstę

py c

zasu

pom

iędz

y w

ydar

zeni

ami

– w

ie, k

im b

ył J

ózef

Piłs

udsk

i–

rozu

mie

zna

czen

ie w

ydar

zeń

1918

i 19

20 r.

– w

ykor

zyst

uje

różn

e źr

ódła

info

rmac

ji (te

kst,

map

ę, fo

togr

afię)

– op

isuj

e w

alkę

Pol

aków

o k

szta

łt te

ryto

rialn

y pa

ństw

a–

zna

poję

cia:

nie

podl

egło

ść, L

egio

ny P

iłsud

-sk

iego

, kom

enda

nt, p

ańst

wo,

sto

lica,

Bitw

a W

arsz

awsk

a, b

olsz

ewic

y

– ro

zum

ie z

wią

zek

mię

dzy

I woj

ną ś

wia

tow

ą a

odzy

skan

iem

prz

ez P

olsk

ę ni

epod

legł

ości

– oc

enia

dzi

ałan

ia P

olak

ów p

odcz

as I

woj

ny

świa

tow

ej–

rozu

mie

, dla

czeg

o dz

ień

11 li

stop

ada

jest

N

arod

owym

Św

ięte

m N

iepo

dleg

łośc

i

1

20. W

Gdy

ni–

post

ać E

ugen

iusz

a Kw

iatk

owsk

iego

– pr

oces

pow

staw

ania

po

rtu

i mia

sta

– zn

acze

nie

wyb

udo-

wan

ia p

ortu

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 3,

4, 5

II. 1,

2, 4

, 5III

. 1, 2

, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:IV

. 13

– lo

kaliz

uje

wyd

arze

nia

w c

zasi

e–

wie

, kim

był

Eug

eniu

sz K

wia

tkow

ski

– w

skaz

uje

na m

apie

II R

zecz

ypos

polit

ej G

dyni

ę–

na p

odst

awie

ilus

trac

ji i t

ekst

u z

podr

ęczn

ika

opis

uje

proc

es b

udow

y po

rtu

i mia

sta,

cyt

uje

fakt

y i o

pini

e

– pr

zeds

taw

ia s

ytua

cję

pańs

twa

pols

kieg

o po

I w

ojni

e św

iato

wej

– oc

enia

dec

yzję

sej

mu

o bu

dow

ie p

ortu

– ro

zum

ie z

nacz

enie

tego

prz

edsi

ęwzi

ęcia

dl

a m

łode

go p

ańst

wa

– op

isuj

e ży

cie

i pra

cę w

Gdy

ni w

okr

esie

m

iędz

ywoj

enny

m

1

21. W

śród

har

-ce

rzy

z Sz

aryc

h Sz

ereg

ów

– po

cząt

ek

II w

ojny

św

iato

wej

– Po

lska

pod

oku

pacj

ą ni

emie

cką

i rad

ziec

ką–

Pols

kie

Pańs

two

Podz

iem

ne–

Arm

ia K

rajo

wa

i Sza

re

Szer

egi

– bo

hate

row

ie a

kcji

pod

Ars

enał

em–

pow

stan

ie

war

szaw

skie

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 3,

4, 5

II. 1,

2, 3

, 4, 5

III. 1

, 2, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:I.

1, 2

II. 1

IV. 1

4

– lo

kaliz

uje

w c

zasi

e om

awia

ne w

ydar

zeni

a–

na m

apie

wsk

azuj

e ob

szar

y Po

lski

zna

jduj

ące

się

pod

okup

acją

nie

mie

cką

i rad

ziec

ką

– w

ie, k

im b

yli:

Jan

Byt

nar „

Rud

y”, A

leks

y D

awi-

dow

ski „

Ale

k”, T

adeu

sz Z

awad

zki „

Zośk

a”–

wym

ieni

a fo

rmy

wal

ki s

toso

wan

e pr

zez

AK

i Sza

re S

zere

gi–

wyk

orzy

stuj

e fo

togr

afie

jako

źró

dło

wie

dzy

– zn

a te

rmin

y: II

woj

na ś

wia

tow

a, o

kupa

cja,

ruch

op

oru,

Arm

ia K

rajo

wa,

Sza

re S

zere

gi, P

olsk

ie

Pańs

two

Podz

iem

ne, k

onsp

iracj

a, g

esta

po

– do

strz

ega

podo

bień

stw

a i r

óżni

ce m

iędz

y fo

rmam

i opo

ru P

olak

ów z

XIX

w.

i z c

zasó

w II

woj

ny ś

wia

tow

ej–

rozu

mie

, jak

i był

cel

akc

ji m

ałeg

o sa

bota

żu–

wie

, dla

czeg

o bo

hate

row

ie ru

chu

opor

u m

ogą

być

dzis

iaj d

la m

łody

ch lu

dzi

wzo

rem

do

naśl

adow

ania

– po

daje

prz

yczy

ny i

skut

ki p

owst

ania

war

-sz

awsk

iego

– w

ie, j

ak i

dlac

zego

Pol

acy

upam

ięt-

niaj

ą po

wst

anie

war

szaw

skie

ora

z po

stac

i zw

iąza

ne z

ruch

em o

poru

1


Tem

atM

ater

iał n

aucz

ania

Punk

ty p

odst

awy

prog

ram

owej

Wym

agan

ia p

odst

awow

e.U

czeń

:W

ymag

ania

pon

adpo

dsta

wow

e.U

czeń

:Li

czba

go

dzin

22. Ż

ołni

erze

ni

ezło

mni

– rz

ądy

kom

unis

tów

ja

ko n

owa

form

a ok

upac

ji–

stos

unek

kom

unis

tów

do

AK

– po

stac

i: W

itold

Pi

leck

i, D

anut

a Si

edzi

-kó

wna

„Ink

a”–

spos

oby

upam

ięt-

nien

ia ż

ołni

erzy

ni

ezło

mny

ch

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 3,

4, 5

II. 1,

2, 3

, 4, 5

III. 1

, 2, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:I.

1, 2

II. 1

IV. 1

5

– lo

kaliz

uje

wyd

arze

nia

w c

zasi

e –

na m

apie

Pol

ski w

skaz

uje

obsz

ary

wal

k po

za

końc

zeni

u II

woj

ny ś

wia

tow

ej–

wie

, dla

czeg

o bo

jow

nikó

w p

olsk

iego

pod

-zi

emia

nie

podl

egło

ścio

weg

o na

zyw

amy

niez

łom

nym

i i w

yklę

tym

i –

rozu

mie

, jak

i był

cel

wal

ki ż

ołni

erzy

ni

ezło

mny

ch–

zna

poję

cia:

kom

uniś

ci, ż

ołni

erze

nie

złom

ni/

wyk

lęci

– po

rów

nuje

cel

e ko

mun

istó

w i

żołn

ierz

y ni

ezło

mny

ch–

char

akte

ryzu

je z

mia

ny te

ryto

rialn

e po

II

woj

nie

świa

tow

ej–

prób

uje

ocen

ić p

osta

wę

Wito

lda

Pile

c-ki

ego

oraz

„In

ki”

– do

strz

ega

trud

ność

pod

ejm

owan

ych

wte

dy d

ecyz

ji–

ocen

ia p

ostę

pow

anie

kom

unis

tów

w

Pol

sce

– po

daje

prz

ykła

dy ż

ołni

erzy

nie

złom

nych

, kt

órzy

dzi

ałal

i w je

go re

gion

ie

zam

iesz

kani

a

1

23. W

cza

sach

So

lidar

nośc

i–

cele

Sol

idar

nośc

i–

waż

niej

si c

złon

kow

ie

ruch

u–

rola

Jan

a Pa

wła

II

w n

ajno

wsz

ej h

isto

rii

Pols

ki–

pols

ka d

roga

do

wol

nośc

i

Cel

e ks

ztał

ceni

a:I.

1, 2,

3, 4

, 5II.

1, 2

, 3, 4

, 5III

. 1, 2

, 3

Treś

ci n

aucz

ania

:I.

1, 2

II. 1

IV. 1

6, 17

– zn

a sy

mbo

l i c

ele

Solid

arno

ści

– w

ymie

nia

czło

nków

Sol

idar

nośc

i (Le

cha

Wał

ęsę,

Ann

ę W

alen

tyno

wic

z, Ta

deus

za

Maz

owie

ckie

go)

– zn

a ro

lę J

ana

Paw

ła II

w p

roce

sie

obal

ania

ko

mun

izm

u–

rozu

mie

zna

czen

ie o

brad

Okr

ągłe

go S

tołu

– zn

a po

jęci

a: P

olsk

a R

zecz

posp

olita

Lud

owa,

N

SZZ

„Sol

idar

ność

”, st

an w

ojen

ny, o

brad

y O

krąg

łego

Sto

łu, d

emok

racj

a

– do

strz

ega

w c

elac

h So

lidar

nośc

i ele

men

ty

wal

ki o

nie

podl

egło

ść p

ańst

wa

i pra

wa

czło

wie

ka–

poró

wnu

je w

arun

ki ż

ycia

w P

RL-

u i w

olne

j Po

lsce

– oc

enia

zm

iany

, jak

ie n

astą

piły

w P

olsc

e po

1989

r.

1

Pow

tórz

enie

wia

dom

ości

z d

ział

u 7

1

Spra

wdz

ian

wia

dom

ości

z d

ział

u 7

1

11

Tem

at w

pod

ręcz

niku

Wym

agan

ia n

a oc

enę

dopu

szcz

ając

ądo

stat

eczn

ądo

brą

bard

zo d

obrą

celu

jącą

Dzi

ał 1.

Śla

dam

i his

torii

1.1. H

isto

ria –

nau

ka

o pr

zesz

łośc

i–

wyj

aśni

a, c

zym

się

zaj

-m

uje

hist

oria

– od

różn

ia p

rzes

złoś

ć,

tera

źnie

jszo

ść i

przy

-sz

łość

– ro

zróż

nia

przy

czyn

y i s

kutk

i wyd

arze

ń –

rozu

mie

, jak

ą ro

lę

odgr

ywa

hist

oria

jako

na

uka

– w

yjaś

nia,

dla

czeg

o w

szk

ole

uczy

my

się

hist

orii

– ro

zróż

nia

fakt

y i o

pini

e

– po

trafi

wsk

azać

, co

wpł

ywa

na w

iary

god-

ność

źró

dła

hist

oryc

z-ne

go

– op

isuj

e do

wol

ne

odkr

ycie

arc

heol

ogic

zne

(na

pods

taw

ie in

form

acji

znal

ezio

nych

w in

ter-

neci

e)

1.2. O

źró

dłac

h hi

stor

ycz-

nych

– po

daje

defi

nicj

ę źr

ódła

hi

stor

yczn

ego

– w

ymie

nia

rodz

aje

źród

eł

hist

oryc

znyc

h–

poda

je k

ilka

info

rmac

ji w

ynik

ając

ych

ze ź

ródł

a hi

stor

yczn

ego

– w

skaz

uje

w le

gend

zie

elem

enty

fikc

yjne

i pr

aw-

dopo

dobn

e

– op

isuj

e pr

acę

arch

eo-

loga

– an

aliz

uje

źród

ło h

isto

-ry

czne

– oc

enia

war

tość

lege

ndy

jako

źró

dła

hist

oryc

z-ne

go

– w

ymie

nia

now

ocze

sne

tech

niki

bad

awcz

e w

zak

resi

e ar

cheo

logi

i i h

isto

rii

1.3. C

hron

imy

ślad

y pr

ze-

szło

ści

– w

ie, c

o to

są

zaby

tki

– po

daje

prz

ykła

dy

zaby

tków

waż

nych

dla

ku

ltury

nar

odu

– ro

zum

ie p

otrz

ebę

ochr

ony

zaby

tków

– w

ymie

nia

inst

ytuc

je

chro

niąc

e za

bytk

i–

wym

ieni

a za

bytk

i z n

aj-

bliż

szej

oko

licy

– op

isuj

e pr

acę

kons

erw

a-to

ra z

abyt

ków

– op

isuj

e dz

iała

lnoś

ć in

sty-

tucj

i chr

onią

cych

zab

ytki

– zn

a za

sady

zac

how

ania

w

muz

eum

– w

ie, c

o to

jest

ska

nsen

– w

yjaś

nia,

jaki

e zn

acze

nie

maj

ą za

bytk

i dla

ksz

tał-

tow

ania

św

iado

moś

ci

wsp

ólno

ty re

gion

alne

j i n

arod

owej

Dzi

ał 2

. O c

zasi

e i m

apie

his

tory

czne

j

2.1.

Cza

s w

his

torii

– w

ie, c

zym

jest

upł

yw

czas

u–

zna

głów

ne p

ojęc

ia

z za

kres

u ch

rono

logi

i–

wie

, że

chrz

eści

jani

e za

częl

i lic

zyć

lata

od

naro

dzin

Jez

usa

Chr

y-st

usa

– po

daje

naz

wę

epok

i, w

któ

rej ż

yje

– w

ie, j

aką

rolę

odg

ryw

a po

mia

r cza

su w

pra

cy

hist

oryk

a–

rozu

mie

zna

czen

ie

kale

ndar

zy w

org

aniz

o-w

aniu

życ

ia ró

żnyc

h gr

up

społ

eczn

ych

– za

znac

za n

a os

i cza

su

okre

s pr

zed

nasz

ą er

ą i n

asze

j ery

– po

rząd

kuje

epo

ki

hist

oryc

zne

w k

olej

nośc

i ch

rono

logi

czne

j–

zazn

acza

epo

ki h

isto

-ry

czne

na

osi c

zasu

– po

daje

prz

ykła

dy o

sią-

gnię

ć cy

wili

zacy

jnyc

h ch

arak

tery

styc

znyc

h dl

a po

szcz

egól

nych

epo

k

– pr

zeds

taw

ia h

isto

rię

kale

ndar

za

Plan

wyn

ikow

y


Tem

at w

pod

ręcz

niku

Wym

agan

ia n

a oc

enę

dopu

szcz

ając

ądo

stat

eczn

ądo

brą

bard

zo d

obrą

celu

jącą

2.2.

Obl

icza

my

czas

– sp

orzą

dza

oś c

zasu

–

zazn

acza

dat

y na

osi

cz

asu

– ok

reśl

a w

iek

wyd

arze

nia

na p

odst

awie

dat

y

– w

yjaś

nia

poję

cia:

wie

k,

półw

iecz

e, e

ra, p

oczą

tek

wie

ku, k

onie

c w

ieku

– ob

licza

upł

yw c

zasu

m

iędz

y w

ydar

zeni

ami

z te

j sam

ej e

ry

– po

rząd

kuje

wyd

arze

nia

w k

olej

nośc

i chr

onol

o-gi

czne

j

– ok

reśl

a po

łow

ę,

pocz

ątek

i ko

niec

wie

ku–

oblic

za u

pływ

cza

su

mię

dzy

wyd

arze

niam

i z

różn

ych

er

– us

tala

wie

k i p

ołow

ę st

ulec

ia n

adan

ia p

raw

m

iejs

kich

sw

ojej

mie

j-sc

owoś

ci

2.3.

Map

a w

his

torii

– ro

zpoz

naje

głó

wne

el

emen

ty m

apy:

tytu

ł, le

gend

ę, s

kalę

– w

ie, c

o pr

zeds

taw

ia p

lan

– w

ie, c

o pr

zeds

taw

ia

map

a hi

stor

yczn

a i c

zym

si

ę ró

żni o

d in

nych

ro

dzaj

ów m

ap–

odcz

ytuj

e z

map

y pr

oste

in

form

acje

(w u

jęci

u st

atyc

znym

)–

odcz

ytuj

e pr

oste

in

form

acje

ze

źród

eł

stat

ysty

czny

ch

– od

czyt

uje

z m

apy

info

rmac

je w

uję

ciu

dyna

mic

znym

–

poró

wnu

je ró

żne

map

y

– tłu

mac

zy, w

jaki

m c

elu

twor

zy s

ię m

apy

hist

o-ry

czne

– w

ycią

ga p

rost

e w

nios

ki

ze ź

róde

ł sta

tyst

yczn

ych

– w

skaz

uje

na m

apie

Po

lski

(lub

woj

ewód

ztw

a)

swoj

ą m

iejs

cow

ość

– fo

rmuł

uje

wni

oski

na

pods

taw

ie ró

żnyc

h źr

ódeł

sta

tyst

yczn

ych

Dzi

ał 3

. W m

ałej

i w

duż

ej o

jczy

źnie

3.1.

His

toria

moj

ej ro

dzin

y–

zna

wła

sne

trad

ycje

ro

dzin

ne–

opow

iada

his

torię

ro

dzin

y

– w

ie, c

zym

są

pam

iątk

i ro

dzin

ne i

dlac

zego

na

leży

je c

hron

ić–

rozu

mie

, co

to s

ą tr

a-dy

cje

rodz

inne

– ro

zum

ie, c

o to

jest

pok

re-

wie

ństw

o–

wie

, co

to je

st d

rzew

o ge

neal

ogic

zne

i odc

zy-

tuje

z n

iego

pot

rzeb

ne

info

rmac

je

– w

yjaś

nia,

ską

d m

ożem

y cz

erpa

ć w

iedz

ę o

hist

orii

swoj

ej ro

dzin

y–

opow

iada

o tr

adyc

jach

ku

ltyw

owan

ych

w s

woj

ej

rodz

inie

– tw

orzy

wyw

ód p

rzod

ków

lu

b dr

zew

o ge

neal

o-gi

czne

sw

ojej

rodz

iny,

stos

uje

znak

i gra

ficzn

e ch

arak

tery

styc

zne

dla

gene

alog

ii–

zna

plac

ówki

muz

ealn

e,

któr

e pi

elęg

nują

his

torię

zn

anyc

h ro

dów

3.2.

Moj

a m

ała

ojcz

yzna

– w

ie, c

zym

jest

mał

a oj

czyz

na–

wym

ieni

a re

gion

y Po

lski

, –

sytu

uje

na m

apie

Pol

ski

swój

regi

on, w

skaz

uje

regi

ony

sąsi

edni

e–

prze

dsta

wia

syl

wet

kę

znan

ej p

osta

ci z

wią

zane

j z

rodz

inną

mie

jsco

wo-

ścią

lub

regi

onem

– w

ymie

nia

waż

ne z

abyt

ki

ze s

woj

ej m

iejs

cow

ości

i r

egio

nu

– pr

zeds

taw

ia ró

żnic

ę m

iędz

y m

ałą

ojcz

yzną

a

regi

onem

– w

ymie

nia

elem

enty

cha

-ra

kter

ysty

czne

dla

jego

m

ałej

ojc

zyzn

y

– sy

tuuj

e re

gion

y na

map

ie

Pols

ki–

zna

waż

niej

sze

mia

sta

i tra

dycj

e re

gion

ów–

wie

, jak

ie in

form

acje

o

hist

orii

rodz

iny

zaw

ie-

rają

her

by

– sp

orzą

dza

albu

m

o sw

ojej

mie

jsco

woś

ci

lub

dow

olny

m re

gion

ie

13

3.3.

Duż

a oj

czyz

na –

Pol

ska

– zn

a pe

łną

nazw

ę pa

ń-st

wa

pols

kieg

o–

wym

ieni

a są

siad

ów

Pols

ki–

rozp

ozna

je i

wym

ieni

a sy

mbo

le p

ańst

wow

e

– st

osuj

e w

łaśc

iwie

po

jęci

e na

rodu

, pań

stw

a i o

jczy

zny

– w

ymie

nia

waż

niej

sze

świę

ta p

ańst

wow

e–

wyj

aśni

a, c

o to

jest

pa

trio

tyzm

– w

ymie

nia

waż

ne z

abyt

ki

Pols

ki

– op

isuj

e ró

żne

spos

oby

upam

iętn

iani

a w

ażny

ch

dla

naro

du w

ydar

zeń

i pos

taci

– pr

zeds

taw

ia p

rzyk

łady

po

staw

pat

rioty

czny

ch–

wie

, czy

m s

ą m

iejs

ca

pam

ięci

nar

odow

ej

– ro

zum

ie w

pływ

w

spól

nych

dzi

ejów

na

ksz

tałto

wan

ie s

ię

zbio

row

ej (n

arod

owej

) św

iado

moś

ci–

przy

porz

ądko

wuj

e zn

ane

zaby

tki r

egio

nom

Pol

ski

– w

yjaś

nia,

na

pam

iątk

ę ja

kich

wyd

arze

ń ob

cho-

dzim

y w

ażne

św

ięta

pa

ństw

owe

– tw

orzy

w g

rupi

e ka

len-

darz

pol

skic

h św

iąt

pańs

twow

ych

– zn

a in

ne ś

wię

ta p

ań-

stw

owe

niż

te w

ymie

-ni

one

w p

odrę

czni

ku

Dzi

ał 4

. Pol

ska

Pias

tów

4.1.

Pocz

ątki

pań

stw

a po

lski

ego

– ro

zróż

nia

opow

ieśc

i le

gend

arne

od

wyd

arze

ń hi

stor

yczn

ych

– op

owia

da o

poc

zątk

ach

pańs

twa

pols

kieg

o–

poda

je n

azw

ę pi

erw

szej

po

lski

ej d

ynas

tii–

wie

, kim

byl

i: M

iesz

ko I,

D

obra

wa

– zn

a po

jęci

a: p

lem

iona

po

lski

e, c

hrys

tiani

zacj

a,

dyna

stia

– op

owia

da le

gend

y o

pocz

ątka

ch p

olsk

iej

pańs

twow

ości

– lo

kaliz

uje

na m

apie

pa

ństw

o Po

lan,

tere

ny

zam

iesz

kiw

ane

prze

z Sł

owia

n, p

ańst

wo

Mie

szka

– zn

a ok

olic

znoś

ci

przy

jęci

a ch

rztu

prz

ez

Mie

szka

I–

wym

ieni

a sk

utki

chr

ystia

-ni

zacj

i

– w

ymie

nia

plem

iona

po

lski

e, lo

kaliz

uje

je n

a m

apie

– w

ie, k

tóre

ple

mię

pol

skie

za

mie

szki

wał

o w

X w

. je

go re

gion

zam

iesz

-ka

nia

– w

ymie

nia

głów

ne g

rody

pa

ństw

a M

iesz

ka–

opow

iada

o s

kutk

ach

przy

jęci

a ch

rztu

– om

awia

rozw

ój c

hrze

-śc

ijańs

twa

na z

iem

iach

po

lski

ch–

ocen

ia p

anow

anie

M

iesz

ka I

– w

skaz

uje

zaby

tki

zwią

zane

z p

ańst

wem

pi

erw

szyc

h Pi

astó

w–

opis

uje

życi

e w

e w

czes

-no

pias

tow

skim

gro

dzie

4.2.

Pie

rwsz

y kr

ól P

olsk

i–

wie

, kim

byl

i: B

oles

ław

C

hrob

ry, ś

w. W

ojci

ech,

O

tton

III

– w

ie, c

o si

ę w

ydar

zyło

w

1000

i 10

25 r.

– zn

a po

jęci

a: a

rcyb

i-sk

upst

wo,

bis

kups

two,

di

adem

, ces

arz,

koro

-na

cja,

mis

jona

rz

– w

skaz

uje

na m

apie

pań

-st

wo

Bol

esła

wa

Chr

o-br

ego,

Pru

sy i

Nie

mcy

– ob

licza

upł

yw c

zasu

po

mię

dzy

waż

niej

szym

i w

ydar

zeni

ami

– ro

zum

ie, j

akie

zna

czen

ie

dla

Pols

ki m

iała

kor

o-na

cja

Chr

obre

go

– w

skaz

uje

na m

apie

sie

-dz

ibę

arcy

bisk

upst

wa

– po

rząd

kuje

wyd

arze

nia

z ży

cia

św. W

ojci

echa

i B

oles

ław

a C

hrob

rego

w

kol

ejno

ści c

hron

olo-

gicz

nej

– do

strz

ega

relig

ijny

i pol

i-ty

czny

wym

iar z

jazd

u w

Gni

eźni

e–

pode

jmuj

e pr

óbę

ocen

y dz

iała

ń B

oles

ław

a C

hrob

rego

– op

isuj

e ży

cie

we

wcz

es-

nopi

asto

wsk

im g

rodz

ie–

wie

, kim

byl

i woj

owie

4.3.

Ost

atni

z P

iast

ów–

wie

, kim

był

Kaz

imie

rz

Wie

lki

– zn

a da

tę z

ałoż

enia

Aka

-de

mii

Krak

owsk

iej

– w

yjaś

nia

poję

cia:

żu

py s

olne

, Aka

dem

ia

Krak

owsk

a, R

uś H

alic

ka,

Szla

k O

rlich

Gni

azd

– w

ymie

nia

dzie

dzin

y, w

jaki

ch n

astą

pił r

ozw

ój

pańs

twa

za p

anow

ania

Ka

zim

ierz

a W

ielk

iego

– po

daje

nie

któr

e ar

gu-

men

ty, u

zasa

dnia

jąc

przy

dom

ek k

róla

– w

yjaś

nia

znac

zeni

e po

wie

dzen

ia: z

asta

ł Po

lskę

dre

wni

aną,

zo

staw

ił m

urow

aną

– po

rów

nuje

poz

ycję

pań

-st

wa

w ro

ku 13

33 i

1370

–

wym

ieni

a zi

emie

wch

o-dz

ące

w s

kład

Pol

ski

w 13

70 r.

– po

daje

prz

ykła

dy

zaby

tków

z c

zasó

w K

azi-

mie

rza

Wie

lkie

go

– uz

asad

nia,

dla

czeg

o Ka

zim

ierz

uzy

skał

prz

y-do

mek

Wie

lki

– do

strz

ega

znac

zeni

e ku

l-tu

ry, n

auki

i go

spod

arki

w

życ

iu p

ańst

wa

– pr

zeds

taw

ia z

nacz

enie

ut

wor

zeni

a A

kade

mii

Krak

owsk

iej

– w

ie, c

zym

jest

Szl

ak

Orli

ch G

niaz

d

– po

dejm

uje

prób

ę oc

eny

dzia

łań

Kazi

mie

rza

Wie

lkie

go–

poró

wnu

je p

ozyc

ję

pańs

twa

pols

kieg

o w

różn

ych

okre

sach


Tem

at w

pod

ręcz

niku

Wym

agan

ia n

a oc

enę

dopu

szcz

ając

ądo

stat

eczn

ądo

brą

bard

zo d

obrą

celu

jącą

Dzi

ał 5

. W c

zasa

ch ś

wie

tnoś

ci i

upad

ku

5.1.

Zwyc

ięsk

i soj

usz

– zn

a da

tę z

awar

cia

unii

w K

rew

ie i

bitw

y po

d G

runw

alde

m–

wsk

azuj

e na

map

ie p

ań-

stw

o po

lsko

-lite

wsk

ie,

wym

ieni

a je

go s

ąsia

dów

– lo

kaliz

uje

na m

apie

Kr

aków

, Wiln

o, M

albo

rk,

Gru

nwal

d–

zna

poję

cia:

uni

a, p

ańst

wo

zako

nu k

rzyż

acki

ego,

ry

cers

two,

her

b, b

itwa

– w

ie, k

im b

yła

Jadw

iga

i czy

m s

ię z

asłu

żyła

w

his

torii

Pol

ski

– w

ie, k

im b

ył J

agie

łło–

poda

je p

rzyc

zyny

za

war

cia

unii

pols

ko-

-lite

wsk

iej

– tłu

mac

zy z

wią

zek

pom

iędz

y za

war

ciem

un

ii w

Kre

wie

a p

olsk

o--li

tew

skim

zw

ycię

stw

em

nad

Krzy

żaka

mi

– op

owia

da o

bitw

ie p

od

Gru

nwal

dem

– w

ymie

nia

skut

ki u

nii

w K

rew

ie–

przy

bliż

a sy

lwet

kę

Zaw

iszy

Cza

rneg

o

– ro

zum

ie z

nacz

enie

bitw

y gr

unw

aldz

kiej

w h

isto

rii

nasz

ego

naro

du–

wie

, kim

byl

i Jag

iello

-no

wie

– w

ymie

nia

elem

enty

uz

broj

enia

śre

dnio

wie

cz-

nego

ryce

rza

– op

isuj

e he

rb ry

cers

ki–

wie

, czy

m s

ą re

kon-

stru

kcje

his

tory

czne

– w

ymie

nia

dzie

ła s

ztuk

i na

wią

zują

ce d

o bi

twy

pod

Gru

nwal

dem

(obr

az

J. M

atej

ki, p

owie

ść

H. S

ienk

iew

icza

, film

A

. For

da)

5.2.

Mik

ołaj

Kop

erni

k i j

ego

odkr

ycie

– zn

a ty

tuł d

zieł

a M

ikoł

aja

Kope

rnik

a –

wyj

aśni

a po

jęci

a: ż

ak,

uniw

ersy

tet,

astr

onom

, od

kryc

ie n

auko

we

– w

yjaś

nia,

na

czym

pol

e-ga

ło o

dkry

cie

nauk

owe

Mik

ołaj

a Ko

pern

ika

– ro

zum

ie z

nacz

enie

po

wie

dzen

ia: w

strz

ymał

Sł

ońce

, rus

zył Z

iem

ię

– ro

zum

ie z

nacz

enie

do

kona

ń M

ikoł

aja

Kope

rnik

a dl

a po

lski

ej

i św

iato

wej

nau

ki–

poró

wnu

je n

aukę

na

śre-

dnio

wie

czny

m i

wsp

ół-

czes

nym

uni

wer

syte

cie

– op

owia

da o

życ

iu

i dok

onan

iach

Mik

ołaj

a Ko

pern

ika

– w

ymie

nia

mia

sta,

z

któr

ymi z

wią

zany

był

M

ikoł

aj K

oper

nik

– tw

orzy

pla

n w

ycie

czki

Śl

adam

i Mik

ołaj

a Ko

pern

ika

5.3.

Zło

ty w

iek

– lo

kaliz

uje

w c

zasi

e zł

oty

wie

k–

zna

poję

cia:

mąż

sta

nu,

hetm

an, s

zlac

hcic

, A

kade

mia

Zam

ojsk

a,

złot

y w

iek

– op

isuj

e ży

cie

port

u gd

ań-

skie

go w

XV

I i X

VII

w. n

a po

dsta

wie

obr

azu

– w

ymie

nia

tow

ary,

któr

e Po

lska

eks

port

ował

a na

za

chód

w X

VI w

.–

wie

, co

ozna

cza

term

in

Rze

czpo

spol

ita O

bojg

a N

arod

ów

– tłu

mac

zy, w

jaki

spo

sób

rozw

ój g

ospo

darc

zy

pańs

twa

przy

czyn

ił si

ę do

rozk

witu

w d

zied

zini

e na

uki,

kultu

ry i

sztu

ki–

zna

post

ać J

ana

Zam

oy-

skie

go i

wym

ieni

a dz

ie-

dzin

y je

go d

ział

alno

ści

– ch

arak

tery

zuje

pos

tać

Jana

Zam

oysk

iego

– po

daje

cec

hy m

ęża

stan

u na

prz

ykła

dzie

Ja

na Z

amoy

skie

go–

opis

uje

Zam

ość

w e

poce

no

woż

ytne

j

– w

ymie

nia

zaby

tki

rene

sans

u w

Pol

sce

i lok

aliz

uje

je n

a m

apie

R

zecz

ypos

polit

ej–

opis

uje

jede

n z

rene

san-

sow

ych

zaby

tków

– ch

arak

tery

zuje

Jan

a Za

moy

skie

go ja

ko w

ybit-

nego

mec

enas

a

5.4.

Stu

leci

e w

ojen

– w

skaz

uje

na m

apie

pa

ństw

o R

zecz

posp

olitą

, w

ymie

nia

jej s

ąsia

dów

– w

ymie

nia

boha

teró

w

wal

k w

XV

II w

.–

loka

lizuj

e na

map

ie

Jasn

ą G

órę,

Wie

deń

– zn

a po

jęci

a: p

otop

sz

wed

zki,

stul

ecie

woj

en,

odsi

ecz,

wez

yr, h

etm

an,

impe

rium

osm

ańsk

ie

– w

ie, j

akie

zna

czen

ie d

la

poko

nani

a Sz

wed

ów

mia

ła o

bron

a Ja

snej

G

óry

– ro

zum

ie z

nacz

enie

zw

y-ci

ęstw

a sp

rzym

ierz

onyc

h w

bitw

ie p

od W

iedn

iem

w

1683

r.–

wym

ieni

a sk

utki

XV

II--w

iecz

nych

woj

en

– w

ykor

zyst

uje

map

ę ja

ko ź

ródł

o w

iado

-m

ości

(zas

ięg

zdob

yczy

sz

wed

zkic

h, w

ypra

wa

wie

deńs

ka)

– tw

orzy

not

atkę

na

tem

at w

ybra

nej p

osta

ci

(Aug

usty

n Ko

rdec

ki,

Stef

an C

zarn

ieck

i, Ja

n III

So

bies

ki)

– op

isuj

e sk

utki

XV

II--w

iecz

nych

woj

en–

poró

wnu

je o

siąg

nięc

ia

Jana

III S

obie

skie

go

z do

kona

niam

i poz

na-

nych

wcz

eśni

ej p

osta

ci

hist

oryc

znyc

h–

wie

, co

znac

zy o

kreś

leni

e zł

oty

wie

k

– tw

orzy

not

atkę

na

tem

at

dzie

ła s

ztuk

i naw

ią-

zują

cego

do

obro

ny

Jasn

ej G

óry

i ods

iecz

y w

iede

ński

ej

15

5.5.

Upa

dek

Rze

czyp

o-sp

olite

j–

wsk

azuj

e na

map

ie

Rze

czpo

spol

itą,

wym

ieni

a je

j sąs

iadó

w–

loka

lizuj

e na

map

ie

Racł

awic

e–

wym

ieni

a pa

ństw

a, k

tóre

w

zięł

y ud

ział

w ro

zbio

-ra

ch R

zecz

ypos

polit

ej–

zna

poję

cia:

rozb

iory

, za

borc

y, p

owst

anie

, nie

-po

dleg

łość

, kos

ynie

r

– pr

zeds

taw

ia w

ydar

zeni

a po

wst

ania

koś

cius

zkow

-sk

iego

– na

pod

staw

ie ró

żnyc

h źr

ódeł

cha

rakt

eryz

uje

Tade

usza

Koś

cius

zkę

– om

awia

spo

sób

wal

ki

w p

owst

aniu

– pr

zypo

rząd

kow

uje

regi

ony

Pols

ki d

o po

szcz

egól

nych

za

borc

ów

– w

ymie

nia

przy

czyn

y sł

a-bo

ści R

zecz

ypos

polit

ej

w X

VIII

w.

– po

rząd

kuje

wyd

arze

nia

z ży

cia

Tade

usza

Ko

ściu

szki

w k

olej

nośc

i ch

rono

logi

czne

j–

wyj

aśni

a, d

lacz

ego

w p

owst

aniu

wzi

ęli u

dzia

ł m

iesz

czan

ie i

chło

pi

– w

ie, j

akie

zna

czen

ie

mia

ło d

la P

olak

ów

zwyc

ięst

wo

pod

Racł

a-w

icam

i–

ocen

ia d

okon

ania

Tad

e-us

za K

ości

uszk

i

– op

isuj

e za

sług

i Tad

eusz

a Ko

ściu

szki

w w

alka

ch

o ni

epod

legł

ość

Stan

ów

Zjed

nocz

onyc

h–

reda

guje

min

iprz

e-w

odni

k ge

ogra

ficzn

y po

m

iejs

cach

zw

iąza

nych

z

Tade

usze

m K

ości

uszk

ą–

prop

onuj

e dr

ogi p

ostę

-po

wan

ia d

la P

olak

ów p

o ut

raci

e ni

epod

legł

ości

Dzi

ał 6

. Wie

k ni

ewol

i

6.1.

Szla

kiem

Leg

ionó

w

Pols

kich

we

Wło

szec

h–

wie

, w ja

kim

cel

u Po

lacy

po

djęl

i wal

kę z

zab

or-

cam

i–

zna

datę

utw

orze

nia

Legi

onów

Pol

skic

h w

e W

łosz

ech

– w

ie, d

o ja

kich

wyd

arze

ń na

wią

zuje

Maz

urek

D

ąbro

wsk

iego

– zn

a na

zwis

ko a

utor

a po

lski

ego

hym

nu

– op

isuj

e dz

iała

nia

Jana

H

enry

ka D

ąbro

wsk

iego

w

e W

łosz

ech

– zn

a ok

olic

znoś

ci

pow

stan

ia L

egio

nów

D

ąbro

wsk

iego

– na

pod

staw

ie te

kstu

Pi

eśni

Leg

ionó

w P

olsk

ich

we

Wło

szec

h pr

zed-

staw

ia c

ele

Pola

ków

w

okr

esie

zab

orów

– op

owia

da h

isto

rię

Legi

onów

Pol

skic

h–

rozu

mie

kon

iecz

ność

w

spół

prac

y D

ąbro

w-

skie

go z

Fra

ncją

– w

ie, d

lacz

ego

Maz

urek

D

ąbro

wsk

iego

zos

tał

hym

nem

Pol

ski

– w

ymie

nia

boha

teró

w

pols

kieg

o hy

mnu

– do

konu

je a

naliz

y i i

nter

-pr

etac

ji sł

ów p

olsk

iego

hy

mnu

– ro

zum

ie z

nacz

enie

sym

-bo

li na

rodo

wyc

h w

prz

e-sz

łośc

i i w

spół

cześ

nie

– oc

enia

pos

tać

Jana

H

enry

ka D

ąbro

wsk

iego

– w

ymie

nia

zaby

tki

zwią

zane

z L

egio

nam

i D

ąbro

wsk

iego

i po

lski

m

hym

nem

6.2.

Pow

stań

cze

pańs

two

– zn

a da

tę w

ybuc

hu

pow

stan

ia s

tycz

niow

ego

– zn

a po

jęci

a: d

ykta

tor,

woj

na p

arty

zanc

ka

– w

ie, p

rzec

iwko

kom

u po

wst

ańcy

sty

czni

owi

tocz

yli w

alkę

– lo

kaliz

uje

na m

apie

ob

szar

y w

alk

w p

owst

aniu

st

yczn

iow

ym–

oblic

za, i

le la

t upł

ynęł

o po

mię

dzy

posz

czeg

ól-

nym

i zry

wam

i nie

podl

e-gł

ości

owym

i–

zna

zasł

ugi R

omua

lda

Trau

gutt

a

– po

daje

kilk

a po

do-

bień

stw

i ró

żnic

po

mię

dzy

pow

stan

iem

ko

ściu

szko

wsk

im

a po

wst

anie

m s

tycz

-ni

owym

– op

isuj

e w

alki

po

wst

ańcz

e i s

posó

b fu

nkcj

onow

ania

po

wst

ańcz

ego

pańs

twa

– w

yjaś

nia,

dla

czeg

o po

wst

ańcy

pod

jęli

prze

ciw

Ros

jano

m w

alkę

pa

rtyz

anck

ą–

poda

je p

rzyk

łady

repr

esji

po p

owst

aniu

sty

cz-

niow

ym–

wym

ieni

a za

bytk

i zw

iąza

ne z

pow

stan

iem

st

yczn

iow

ym

– op

isuj

e, ja

ką p

olity

kę

zabo

rcy

prow

adzi

li w

obec

Pol

aków

– w

ymie

nia

inne

prz

ykła

dy

i for

my

wal

ki o

pol

skoś

ć,

wyk

orzy

stuj

ąc ró

żne

źród

ła

6.3.

Mar

ia S

kłod

owsk

a-C

urie

i je

j odk

ryci

e–

zna

poję

cia:

wyk

ła-

dow

ca, n

auko

wie

c,

med

ycyn

a

– op

owia

da o

życ

iu i

dzia

-ła

lnoś

ci M

arii

Skło

dow

-sk

iej-C

urie

– w

ymie

nia

odkr

ycia

na

ukow

e M

arii

Skło

dow

-sk

iej-C

urie

– w

ie, ż

e w

med

ycyn

ie

wyk

orzy

stuj

e si

ę ra

d

– ro

zum

ie zn

acze

nie

odkr

yć

Mar

ii Sk

łodo

wsk

iej-C

urie

dl

a św

iato

wej

nau

ki–

wsk

azuj

e na

zw

iąze

k w

ycho

wan

ia w

dom

u i p

osta

wę

Mar

ii Sk

ło-

dow

skie

j-Cur

ie–

uzas

adni

a, ż

e M

aria

Sk

łodo

wsk

a-C

urie

był

a pa

trio

tką

– w

ie, j

akie

zna

czen

ie m

a N

agro

da N

obla

dla

ludz

i św

iata

nau

ki–

wym

ieni

a fo

rmy

upam

iętn

ieni

a M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

– w

ymie

nia

inny

ch

wyb

itnyc

h Po

lakó

w

drug

iej p

ołow

y X

IX w

.; w

ie, w

jaki

ch d

zied

zina

ch

osią

gali

sukc

esy


Tem

at w

pod

ręcz

niku

Wym

agan

ia n

a oc

enę

dopu

szcz

ając

ądo

stat

eczn

ądo

brą

bard

zo d

obrą

celu

jącą

Dzi

ał 7

. Cza

sy w

ielk

iej p

róby

7.1.

Bój

o n

iepo

dleg

łą

Pols

kę–

zna

datę

odz

yska

nia

prze

z Po

lskę

nie

podl

e-gł

ości

– w

yjaś

nia

poję

cia:

ni

epod

legł

ość,

Leg

iony

Po

lski

e, k

omen

dant

– w

ie, j

akie

św

ięto

obc

ho-

dzim

y 11

list

opad

a

– w

ie, k

im b

ył J

ózef

Pi

łsud

ski

– w

skaz

uje

na m

apie

II

Rze

czpo

spol

itą i

waż

-ni

ejsz

e m

iast

a

– ro

zum

ie z

wią

zek

pom

iędz

y w

ybuc

hem

I w

ojny

św

iato

wej

a

odzy

skan

iem

prz

ez

Pols

kę n

iepo

dleg

łośc

i–

rozu

mie

, dla

czeg

o 11

list

opad

a ob

chod

zim

y N

arod

owe

Świę

to N

ie-

podl

egło

ści

– op

isuj

e za

sług

i Józ

efa

Piłs

udsk

iego

dla

odb

u-do

wy

pańs

twa

pols

kieg

o–

tłum

aczy

, jak

ie z

nacz

enie

dl

a Po

lakó

w m

iało

odz

y-sk

anie

nie

podl

egło

ści

w ro

ku 19

18

– op

isuj

e, ja

k w

jego

m

iejs

cu z

amie

szka

nia

obch

odzi

się

Nar

odow

e Św

ięto

Nie

podl

egło

ści

– w

ymie

nia

najw

ażni

ejsz

e ep

izod

y z

okre

su w

alk

o gr

anic

e Po

lski

w la

tach

19

18–1

921

– w

ie, j

akie

zna

czen

ie

w h

isto

rii P

olsk

i mia

ła

Bitw

a W

arsz

awsk

a

7.2.

W G

dyni

– w

ie, k

im b

ył E

ugen

iusz

Kw

iatk

owsk

i–

loka

lizuj

e na

map

ie

Gdy

nię

– na

pod

staw

ie il

ustr

acji

i tek

stu

źród

łow

ego

opo-

wia

da o

bud

owie

por

tu

i mia

sta

– op

isuj

e ży

cie

i pra

cę

w m

iędz

ywoj

enne

j Gdy

ni–

rozu

mie

zna

czen

ie

budo

wy

port

u w

Gdy

ni

dla

mło

dego

pań

stw

a–

ocen

ia d

ecyz

ję w

ładz

o

budo

wie

por

tu w

Gdy

ni

– op

owia

da o

inny

ch s

uk-

cesa

ch g

ospo

darc

zych

Po

lski

w la

tach

1918

–193

9

7.3.

Wśr

ód h

arce

rzy

z Sz

aryc

h Sz

ereg

ów–

zna

datę

wyb

uchu

II

woj

ny ś

wia

tow

ej i

datę

ag

resj

i ZSR

R n

a Po

lskę

– w

ie, k

iedy

wyb

uchł

o po

wst

anie

war

szaw

skie

– w

yjaś

nia

poję

cia:

II

woj

na ś

wia

tow

a,

ZSR

R, o

kupa

cja,

mał

y sa

bota

ż, ru

ch o

poru

, A

rmia

Kra

jow

a, S

zare

Sz

ereg

i, Po

lski

e Pa

ństw

o Po

dzie

mne

– w

skaz

uje

na m

apie

N

iem

cy, Z

SRR

ora

z za

sięg

oku

pacj

i nie

mie

c-ki

ej i

radz

ieck

iej

– w

ymie

nia

form

y w

alki

st

osow

ane

prze

z A

rmię

Kr

ajow

ą i S

zare

Sze

regi

– w

yjaś

nia,

dla

czeg

o ha

r-ce

rze

Szar

ych

Szer

egów

są

dla

mło

dych

ludz

i w

zore

m d

o na

ślad

o-w

ania

– po

daje

prz

ykła

dy k

on-

kret

nych

akc

ji bo

jow

ych

prze

prow

adzo

nych

z

udzi

ałem

Sza

rych

Sz

ereg

ów–

opis

uje

życi

e Po

lakó

w

w c

zasi

e II

woj

ny ś

wia

-to

wej

– w

ymie

nia

przy

czyn

y i s

kutk

i pow

stan

ia w

ar-

szaw

skie

go–

dost

rzeg

a po

dobi

eń-

stw

a i r

óżni

ce p

omię

dzy

form

ami o

poru

Pol

aków

z

XIX

w. i

z o

kres

u ok

u-pa

cji

– op

isuj

e fo

rmy

upa-

mię

tnia

nia

pow

stan

ia

war

szaw

skie

go

7.4.

Żoł

nier

ze n

iezł

omni

– w

ie, w

któ

rym

roku

za

końc

zyła

się

II w

ojna

św

iato

wa

– zn

a po

jęci

a: ż

ołni

erze

ni

ezło

mni

, żoł

nier

ze

wyk

lęci

, kom

uniś

ci

– w

skaz

uje

na m

apie

ob

szar

y w

alk

prze

ciw

ko

wła

dzy

kom

unis

tycz

nej

– w

ymie

nia

cele

wal

ki

kom

unis

tów

i żo

łnie

rzy

wyk

lęty

ch

– op

isuj

e ży

cie

w P

olsc

e po

1945

r.–

poró

wnu

je c

ele

wal

ki

kom

unis

tów

i żo

łnie

rzy

wyk

lęty

ch

– oc

enia

dzi

ałal

ność

ko

mun

istó

w i

żołn

ierz

y w

yklę

tych

– w

ie, j

akie

św

ięto

obc

ho-

dzim

y 1 m

arca

– w

ymie

nia

form

y up

a-m

iętn

iani

a żo

łnie

rzy

wyk

lęty

ch

17

– w

ie, k

im b

yli D

anut

a Si

e-dz

ików

na „I

nka”

i W

itold

Pi

leck

i

– w

ie, d

lacz

ego

żołn

ierz

e ni

ezło

mni

pod

jęli

wal

kę

z ko

mun

ista

mi

– w

yjaś

nia,

dla

czeg

o po

19

45 r.

Pol

ska

nie

stał

a si

ę w

olny

m k

raje

m–

opis

uje

zmia

ny g

rani

c Po

lski

po

1945

r.–

opow

iada

o lo

sach

W

itold

a Pi

leck

iego

w

kom

unis

tycz

nej P

olsc

e

– po

rów

nuje

sto

sune

k do

żo

łnie

rzy

wyk

lęty

ch d

aw-

niej

i w

spół

cześ

nie

– oc

enia

pos

taw

ę „In

ki”

i Wito

lda

Pile

ckie

go

7.5.

W c

zasa

ch

Solid

arno

ści

– w

ie, k

iedy

utw

orzo

no

NSZ

Z „S

olid

arno

ść”

– zn

a da

tę u

padk

u ko

mu-

nizm

u–

wyj

aśni

a po

jęci

a: N

SZZ

„Sol

idar

ność

”, Po

lska

R

zecz

posp

olita

Lud

owa,

st

rajk

, zw

iąze

k za

wo-

dow

y–

rozp

ozna

je lo

go S

olid

ar-

nośc

i

– w

yjaś

nia

przy

czyn

y st

rajk

ów s

ierp

niow

ych

– w

ie, k

im b

yli:

Lech

W

ałęs

a, A

nna

Wal

enty

-no

wic

z, Ta

deus

z M

azo-

wie

cki,

Jan

Paw

eł II

– w

yjaś

nia

znac

zeni

e sł

owa

solid

arno

ść

– op

isuj

e sy

tuac

ję g

ospo

-da

rczą

PR

L–

wie

, kie

dy w

prow

adzo

no

stan

woj

enny

, na

pod-

staw

ie fo

togr

afii o

pisu

je

dzia

łani

a w

ładz

y–

poda

je p

rzyk

łady

zm

ian,

ja

kie

były

sku

tkie

m o

krą-

głeg

o st

ołu

– do

strz

ega

rolę

Jan

a Pa

wła

II w

pro

cesi

e ob

a-la

nia

kom

uniz

mu

– do

strz

ega

w c

elac

h So

lidar

nośc

i ele

men

ty

wal

ki o

nie

podl

egło

ść

pańs

twa

i pra

wa

czło

-w

ieka

– po

rów

nuje

war

unki

ży

cia

w k

omun

isty

czne

j i w

spół

czes

nej P

olsc

e–

opow

iada

o p

olsk

iej

drod

ze d

o w

olno

ści

– na

pod

staw

ie in

form

acji

zebr

anyc

h od

blis

kich

op

owia

da o

tym

, jak

ie

zmia

ny z

aszł

y w

Pol

sce

po 19

89 r.

– oc

enia

zm

iany

, jak

ie

nast

ąpiły

w P

olsc

e po

up

adku

kom

uniz

mu


Historia – nauka o przeszłości

Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne

– definiuje pojęcie historia;– układa ciągi przyczynowo-skutkowe;– rozróżnia przyczyny pośrednie i bezpośrednie;– odróżnia przeszłość od teraźniejszości i przyszłości;– odróżnia fakty od opinii;– opisuje pracę historyka.

– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 6–9

– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 4, 5

– teksty do wykorzystania podczas ćwiczeń umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego (s. 60, 61 w przewodniku)

Metody pracy Formy pracy

– pogadanka– opowiadanie– tekst przewodni

– indywidualna– w parach

Rodzaj lekcji Czas trwania

realizacja nowych treści programowych 45 minut

Faza wprowadzająca

1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 6. Uczniowie przypomi-

nają sobie podobne momenty ze swojego życia (jazda na nartach, kąpiel w morzu, wyprawa w góry) i na tej podstawie definiują, czym jest przeszłość.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel mówi, że badaniem przeszłości zajmuje się historia. Opowiada ona o tym, jak zmienił się świat na przestrzeni dziejów. Aby lepiej uwidocznić to, czym się zajmuje historia, nauczyciel może wykorzystać ćwiczenie ze s. 5 w podręczniku. Na przykładzie dwóch fotografii ul. Nowy Świat w War-szawie uczniowie podają zmiany, jakie zaszły w mieście w ciągu stu lat (brak powozów konnych, pojawienie się samochodów, budowa jezdni w miejscu linii tramwajowej).

2. Na podstawie infografiki ze s. 7 uczniowie odpowiadają, dlaczego historia jest kluczem do rozumie-nia teraźniejszości.

3. Nauczyciel opowiada o pracy historyka. Informuje, że bada on przyczyny i skutki wydarzeń. 4. Praca w parach. Nauczyciel rozdaje uczniom kartki z przedstawionymi wydarzeniami z życia co-

dziennego (tak aby uczniowie nie mieli kłopotów z przedstawieniem potencjalnych przyczyn i skut-ków). Przykłady: wizyta Małgosi u dentysty, przeprowadzka Wojtka do innego miasta, wyjazd Pauliny do Wielkiej Brytanii, egzamin Marcina na kartę rowerową.Uczniowie przedstawiają swoje propozycje na forum klasy. Przy pomocy nauczyciela dzielą je na bezpośrednie i pośrednie. W tabeli – spodziewane odpowiedzi uczniów.

Przyczyny Wydarzenie Skutki

– Małgosię bolał ząb.– Dziewczynka jadła zbyt dużo

słodyczy.– Małgosia była na przeglądzie

stomatologicznym i zapisano ją na wizytę.

Wizyta Małgosi u dentysty. – Ząb Małgosi został wyleczony.– Konieczna jest jeszcze jedna

wizyta.– Małgosia ma wszystkie zęby

zdrowe.

Lekcja 1.1

Przebieg lekcji

O źródłach historycznych 19

5. Na podstawie infografiki z podręcznika na s. 8 uczniowie przy pomocy nauczyciela przedstawiają przyczyny i skutki na przykładzie wydarzenia historycznego (wynalezienie druku). Nauczyciel wyja-śnia, czym jest fakt i opinia. Wykonanie ćwiczenia 3 i 4 ze s. 5 w zeszycie ćwiczeń.

6. Ćwiczenie umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego. Praca w parach. Nauczyciel rozda-je uczniom fragmenty krótkich tekstów ze s. 60 i 61. Zadaniem uczniów jest przeczytanie tekstów i wskazanie na ich podstawie skutków wydarzeń oraz przytoczenie faktu i opinii.

Faza podsumowująca

1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).

2. Zadanie uczniom pracy domowej (ćwiczenie 2 ze s. 9 w podręczniku).

O źródłach historycznych


– podaje definicję źródła historycznego;– wymienia rodzaje źródeł historycznych;– opisuje pracę archeologa;– odróżnia historię od dziejów legendarnych;– potrafi wskazać, co wpływa na wiarygodność źródła

historycznego;– dokonuje prostej analizy źródła historycznego;– wskazuje w legendzie elementy fikcyjne

i prawdopodobne;– wymienia nowoczesne techniki badawcze w zakresie

archeologii i historii.



– źródła historyczne, np. szkolna chorągiew, puchar zdobyty przez klasę, żelazko na duszę, kronika klasowa (mogą być wyświetlane na slajdach)


– praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręczniku, ilustracje)

– burza mózgów– pogadanka – opowiadanie

– zespołowa – indywidualna



Faza wprowadzająca

1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 10. Uczniowie odpowiadają,

na jakiej postawie detektyw i historyk starają się odtworzyć przeszłość. Nauczyciel mówi o tym, jakie znaczenie w pracy historyka mają źródła historyczne.

3. Inny wariant wstępu: zamiast odwoływać się do modułu Podejmij temat, nauczyciel może przepro-wadzić burzę mózgów. Uczniowie wymieniają skojarzenia ze słowem „źródło”, a nauczyciel zapisuje je na tablicy. Prawdopodobne odpowiedzi: czysta woda, zdrowie, początek rzeki. Wśród wypisanych skojarzeń uczniowie podkreślają te, które dotyczą czystości wody. Nauczyciel przedstawia rolę źró-deł historycznych (przez analogię do czystej wody).

Lekcja 1.2

Przebieg lekcji


Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prezentuje uczniom kilka przykładów źródeł historycznych. Pyta, czym się one od siebie różnią. Prawdopodobne odpowiedzi: czasem powstania, stopniem zniszczenia, przeznaczeniem itp. Jeśli nie padnie odpowiedź, że niektóre źródła zawierają tekst, a inne go nie zawierają, należy to uczniom wskazać.

2. Wykonanie ćwiczenia 1 z zeszytu ćwiczeń.

3. Nauczyciel opowiada, czym się zajmuje archeologia.

4. Zabawa w archeologów. Nauczyciel wybiera jeden z przedmiotów (może to być również zdjęcie wazy z podręcznika na s. 12) i wspólnie z uczniami go analizuje. Uczniowie określają rodzaj źródła, czas jego powstania, przeznaczenie, umiejętności wytwórcy. Starają się też określić, czego na podstawie źródła można się dowiedzieć o przeszłości.

5. Wykonanie ćwiczenia 2 z zeszytu ćwiczeń – uczniowie starają się samodzielnie określić, jakich infor-macji o życiu ludzi w dawnych wiekach dostarcza ukazane źródło historyczne.

6. Nauczyciel mówi, że ważnym i trudnym zadaniem archeologów i historyków jest określenie auten-tyczności źródeł. Pyta uczniów, dlaczego ten etap badań ma tak duże znaczenie.

7. Nauczyciel wyjaśnia, że oprócz źródeł materialnych istnieją również takie, których nie można do-tknąć, to: relacje ustne, pieśni, zwyczaje. Poleca uczniom przeczytanie fragmentu podręcznika Le-gendy i obyczaje. Następnie pyta uczniów, czy legendy są dobrym źródłem historycznym. Wniosek: legendy zawierają jedynie ziarno prawy, nie można bezkrytycznie wierzyć w tego typu podania.

Faza podsumowująca

1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 3 ze s. 13 w podręczniku.

2. Podsumowanie zajęć i ocena pracy uczniów.

Chronimy ślady przeszłości


– wie, dlaczego zabytki podlegają ochronie;– zna zadania instytucji chroniących zabytki;– opisuje pracę konserwatora zabytków;– podaje przykłady zabytków w swoim regionie

i zabytków ważnych dla wszystkich Polaków;– szanuje ślady przeszłości;– zna pojęcia: zabytek, archiwum, muzeum, biblioteka,

skansen, eksponat, konserwator zabytków.


– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 8

– zdjęcia (slajdy) ważniejszych zabytków z Polski i regionu


– pogadanka– opowiadanie– praca z tekstem

– zbiorowa – indywidualna



Lekcja 1.3

Czas w historii 21

Faza wprowadzająca

1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.

2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 16. Na podstawie pod-ręcznika uczniowie wymieniają widoczne na rysunku źródła historyczne: radio, zegar z kukułką, za-bytkowy kredens, maszyna do pisania, żołnierski mundur, książki. Nauczyciel pyta, dla kogo te przed-mioty mogą mieć wartość materialną, sentymentalną, naukową czy historyczną.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel mówi, że istnieją źródła historyczne, które mają szczególną wartość – zabytki. Prosi uczniów o podanie najważniejszych polskich zabytków.

2. Uczniowie grupują wymienione zabytki w kategorie: budowle (zamki, pałace, kamienice, obiekty przemysłowe, kościoły, klasztory), dzieła sztuki (obrazy, rzeźby), militaria, przedmioty codziennego użytku itd.

3. Nauczyciel prezentuje zdjęcia ważnych polskich zabytków (np. Zamek Królewski na Wawelu, Zamek Królewski w Warszawie, kościół Mariacki w Krakowie, Żuraw w Gdańsku, ratusz w Poznaniu). Następ-nie zadaje uczniom pytania:– Czy poznajecie te zabytki?– Jakie znaczenie mają te zabytki dla narodu, regionu, waszej rodziny?– Jaką historię opowiadają nam te zabytki?– Dlaczego powinniśmy szanować i chronić zabytki?

4. Nauczyciel mówi o instytucjach, które zajmują się ochroną zabytków oraz ich udostępnianiem: bi-bliotekach, muzeach i archiwach. Następnie uczniowie wymieniają tego typu instytucje znajdujące się w najbliższej okolicy. Wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 8 w zeszycie ćwiczeń.

5. Aby przybliżyć uczniom, jak znaleziska archeologiczne stają się muzealnymi eksponatami, nauczy-ciel poleca uczniom zapoznanie się z infografiką na s. 18.

6. Na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 19 uczniowie sporządzają „regulamin” zachowywania się w muzeum.

Faza podsumowująca


2. Zadanie pracy domowej: Odszukaj w najbliższej okolicy zabytek. Ustal czas jego powstania i opisz go. Jeśli to możliwe, do opisu dołącz samodzielnie wykonane zdjęcie zabytku.

Czas w historii


– rozumie, jaką rolę odgrywa czas w pracy historyka;– wie, od jakiego wydarzenia historycznego

chrześcijanie zaczęli liczyć upływ czasu;– rysuje uproszczoną oś czasu;– wie, w jaki sposób historycy mierzą czas;– charakteryzuje epoki w dziejach świata;– porządkuje daty i epoki w kolejności chronologicznej;– posługuje się pojęciami: oś czasu, wiek, półwiecze,

epoka, era, okres naszej ery, okres przed naszą erą.



– kilka rodzinnych zdjęć ukazujących ważne momenty z życia ucznia

– kartki A4

Przebieg lekcji

Lekcja 2.1



– pogadanka– opowiadanie– praca z tekstem i ilustracją

– zbiorowa– indywidualna– w grupie



Faza wprowadzająca


2. Uczniowie porządkują przyniesione przez siebie zdjęcia w kolejności od najstarszego do najnow-szego. Następnie ustalają, ile czasu upłynęło od ukazanych na nich wydarzeń. Ci uczniowie, który z jakichś powodów nie mogli przynieść zdjęć, pracują z modułem Podejmij temat (s. 22).

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel zadaje następujące pytania:– Po czym można poznać upływ czasu?

Możliwe odpowiedzi: po zmieniającym się wyglądzie (wzrost, rysy twarzy); po tym, że coraz więcej wiemy i umiemy; po tym, jak zmieniają się nasi bliscy.

– Jakich jednostek czasu użyliście, aby wykonać obliczenia?– Jak liczymy czas, jakie przyrządy do tego służą?

Nauczyciel informuje uczniów, że jeśli poukładali zdjęcia zgodnie z instrukcją, od najstarszego do najnowszego, to ułożyli je w kolejności chronologicznej. Następnie informuje, że w porządkowaniu wydarzeń pomaga nam oś czasu (nawiązanie do osi czasu na s. 22 i 23).

2. Na podstawie modułu Więcej na temat nauczyciel opowiada uczniom o używanych w przeszłości zegarach: słonecznym, wodnym, piaskowym.

3. Nauczyciel pyta uczniów, od jakiego momentu liczą lata swojego życia (oczekiwana odpowiedź: od roku swoich narodzin). Następnie nauczyciel dodaje, że dawniej ludzie również chcieli ustalić, od jakiego wydarzenia zaczną liczyć czas. Chrześcijanie za taki przełomowy moment uznali narodziny Jezusa Chrystusa – najważniejszej postaci dla wyznawców chrześcijaństwa.

4. Następnie nauczyciel rysuje na tablicy oś czasu z podziałem na okres n.e. i okres p.n.e. Wyjaśnia termin era.

5. Nauczyciel mówi, że w dziejach świata przez tysiące lat zachodziły duże zmiany (zmieniał się wygląd ludzi, człowiek uczył się coraz to nowych umiejętności, zmienił się sposób budowania domów, po-jawiały się nowe wynalazki). Na tej podstawie historycy wyodrębnili prehistorię i epoki historyczne, takie jak: starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność.

6. Ćwiczenie grupowe. Nauczyciel dzieli klasę na cztery zespoły i każdemu z nich przydziela jedną epo-kę historyczną. Zadaniem uczniów jest sformułowanie krótkiej charakterystyki epoki (np. w punk-tach). Pytania pomocnicze:– Jaki był czas trwania epoki?– Które wydarzenie ją zapoczątkowało?– Z jakimi innymi epokami graniczy ten okres?– Jakie umiejętności mieli ludzie w tej epoce? (porównanie z epoką wcześniejszą)– Jakie sławne osoby żyły w tej epoce?– Które znane zabytki pochodzą z tej epoki?

Na kartkach uczniowie, przy pomocy nauczyciela, mogą narysować piktogramy związane z daną epoką (np. prehistoria – ogień, lepianka; starożytność – grecka waza, świątynia). Poszczególne

Przebieg lekcji

Obliczamy czas 23

zespoły przyczepiają na tablicy kartki i opisują epoki. Wnioski: Każda kolejna epoka trwała coraz krócej. Dowodzi to tego, że w dziejach ludzkości następowały coraz szybsze zmiany.

Faza podsumowująca


2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2–5 ze s. 10 i 11.

3. Ćwiczenie na szóstkę: Zapoznaj się z materiałem dodatkowym na s. 27. Następnie wyjaśnij, do czego ludziom służy kalendarz. Opracuj kalendarze dla ucznia, rolnika i pracownika biura podróży.

Obliczamy czas


– porządkuje daty w kolejności chronologicznej;– sporządza oś czasu;– zaznacza na osi czasu daty, stulecia, przełom wieków;– na podstawie daty określa wiek i połowę stulecia;– posługuje się cyframi rzymskimi– posługuje się pojęciami: era, wiek, półwiecze, przełom

wieków, tysiąclecie, połowa wieku, koniec i początek wieku.


– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 12–14

– karta pracy ze s. 62 w przewodniku


– pogadanka– opowiadanie

– indywidualna– zbiorowa



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 28). Uczniowie wymienia-ją jak najwięcej sytuacji z życia codziennego, w których stosowanie dat jest niezbędne (ustalenie terminu pracy klasowej, daty spotkania, początku roku szkolnego, terminu przedstawienia teatral-nego itp.).

3. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: określanie wieku (stulecia) i obliczanie upływu czasu.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z podstawowymi jednostkami czasu, jakimi posługuje się historyk (tysiąclecie, wiek, półwiecze, rok). Następnie poleca wykonanie ćwiczenia 1 i 2 z karty pracy.

2. Nauczyciel informuje, że przy określaniu tysiącleci i wieków należy posługiwać się cyframi rzymskimi.

3. Nauczyciel informuje, jak na podstawie daty określić wiek wydarzenia. Wykonanie ćwiczenia 3 z kar-ty pracy oraz zadań z zeszytu ćwiczeń.

Lekcja 2.2

Przebieg lekcji


4. Uczniowie, wykorzystując oś czasu, proponują definicję wyrażeń: pierwsza połowa wieku, druga po-łowa wieku, przełom wieków. Wykonanie ćwiczeń 4 i 5 z karty pracy.

5. Nauczyciel informuje, jak obliczamy upływ czasu pomiędzy różnymi wydarzeniami. Najpierw ucznio-wie obliczają upływ czasu między datami pochodzącymi z tej samej ery. Następnie ćwiczą obli-czanie upływu czasu między wydarzeniami z różnych er (np. założenie Rzymu – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego). Wykonanie ćwiczenia 5 ze s. 13 w zeszycie ćwiczeń.

Faza podsumowująca


2. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń.

Mapa w historii


– rozumie, jaka jest różnica między mapą a planem;– odczytuje informacje z mapy, planu i wykresu;– wie, do czego służy legenda mapy i dlaczego należy

się z nią zapoznać; – sporządza prosty plan, tworzy legendę mapy.



– plan najbliższej okolicy (w formie elektronicznej lub papierowej) i jego kserokopie

– przykłady różnych map (historyczna, polityczna, administracyjna, gospodarcza), najlepiej tego samego obszaru

– projektor do wyświetlania mapy


– pogadanka– opowiadanie– praca z mapą– projekt

– indywidualna– zbiorowa– w grupie



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 34) i odpowiedź na zadane pytanie.

3. Sformułowanie głównego celu lekcji: nauka czytania mapy.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel mówi, w jakim celu tworzy się mapy i plany. Definiuje pojęcia mapa i plan.

2. Nauczyciel wyświetla na projektorze mapę najbliższej okolicy (gminy, dzielnicy) lub przyczepia na tablicy plan. Następnie pyta, w jakich sytuacjach korzystamy z planu miasta lub nawigacji GPS.

Lekcja 2.3

Przebieg lekcji

Historia mojej rodziny 25

Możliwe odpowiedzi: Gdy chcemy gdzieś dotrzeć, a nie znamy drogi; gdy szukamy najkrótszej trasy; kiedy chcemy sprawdzić, jaką trasą jedzie autobus; gdy szukamy najbliższej poczty itp.

3. Uczniowie zapoznają się z planem Warszawy zamieszczonym w podręczniku na s. 35 i opisują użyte w legendzie symbole. Następnie porównują plan miasta z lotniczym zdjęciem stolicy.

4. Nauczyciel prezentuje różne przykłady map (historyczną, polityczną, gospodarczą, administracyjną). Pyta uczniów, jakie informacje możemy z nich odczytać (zmiany granic, granice państw, granice wo-jewództw itd.).

5. Na przykładzie mapy zamieszczonej w podręczniku na s. 36 uczniowie analizują mapę historyczną. Pytania pomocnicze:– Jaki obszar został przedstawiony na mapie?– Którego okresu historycznego ona dotyczy?– O czym informuje tytuł mapy?– Czego na temat historii naszego kraju możemy się dowiedzieć na podstawie mapy? (można wykorzystać ćwiczenie 3 ze s. 15 w zeszycie ćwiczeń)– Gdzie podano informacje o skali mapy? Co ona oznacza?– Czym jest nawigator i jaką funkcję spełnia?

6. Propozycja przeprowadzenia projektu Szlakiem zabytków z naszej okolicy. Nauczyciel dzieli klasę na grupy i rozdaje uczniom skserowany plan miasta. Uczniowie mają zaproponować nazwę szlaku po swojej okolicy, wytyczyć go na mapie, zaproponować czas trwania wycieczki, zebrać informacje o zabytkach, wykonać zdjęcia.

7. Nauczyciel informuje o różnych źródłach statystycznych: tabelach i wykresach. Pod jego kierunkiem uczniowie odczytują wykres ze s. 37 w podręczniku. Formułują też proste wnioski. Przykładowe wnioski:– Największym polskim miastem jest Warszawa.– Warszawa, jako jedyne miasto w Polsce, liczy ponad milion mieszkańców.– W Polsce 5 miast liczy więcej niż pół miliona mieszkańców.

Faza podsumowująca


2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 1 i 2 ze s. 15 w zeszycie ćwiczeń.

Historia mojej rodziny


– definiuje pojęcie rodziny;– rozumie znaczenie pamiątek rodzinnych;– zna tradycje rodzinne;– wie, dlaczego należy chronić pamiątki rodzinne;– opowiada historię rodziny;– rysuje drzewo genealogiczne, stosuje znaki graficzne

charakterystyczne dla genealogii.



– pamiątki rodzinne przyniesione na lekcję (lub zdjęcia tych pamiątek wykonane za pomocą telefonu komórkowego)

– tekst O rodzinie Mikołaja Kopernika ze s. 63 w przewodniku

– film Jak odnaleźć własne korzenie? (podręcznik multimedialny, s. 42)


– pogadanka– praca ze źródłem– opowiadanie

– indywidualna– zbiorowa



Lekcja 3.1


Faza wprowadzająca


2. Sformułowanie celu zajęć: poznanie historii własnej rodziny.

3. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 40). Uczniowie odpowiada-ją, jakich informacji na temat przodków dostarczają zaprezentowane pamiątki.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wyjaśnia termin pamiątka rodzinna. Następnie prosi kilku uczniów o zaprezentowanie przyniesionych pamiątek rodzinnych (lub ich zdjęć). Pytania pomocnicze:– Do kogo należał/należy przyniesiony przedmiot?– Jakich informacji na temat przodków nam dostarcza?– Z jakim ważnym wydarzeniem, np. z historii Polski, jest związany?– Jakie znaczenie dla twojej rodziny ma ten przedmiot?– Jakie uczucia wywołuje w tobie ta pamiątka rodzinna?– Jak powinniśmy się obchodzić z pamiątkami i dlaczego?

2. Na podstawie tekstu w podręczniku (s. 41) uczniowie wymieniają przykłady tradycji rodzinnych. Na-stępnie oceniają wartość tego źródła historycznego dla poznawania dziejów rodzinnych.

3. Nauczyciel definiuje pojęcie ród i na podstawie filmu zamieszczonego w podręczniku multimedial-nym wyjaśnia, czym zajmuje się genealogia.

4. Uczniowie wspólnie analizują drzewo genealogiczne (s. 42 w podręczniku).– Jakie informacje przekazuje nam drzewo genealogiczne?– W jaki sposób się je tworzy? – Jaka jest wartość historyczna tego typu wykresów?

5. Uczniowie, pod kierunkiem nauczyciela, wykonują drzewo genealogiczne rodziny Mikołaja Koperni-ka (materiał do wykorzystania znajduje się na s. 63 – nauczyciel kseruje teksty i rozdaje je uczniom) lub patrona swojej szkoły.

6. Klasa wybiera najlepsze prace. W ocenie prac należy uwzględnić przede wszystkim poprawność merytoryczną, dobór i sposób przedstawienia informacji, staranność wykonania i pomysłowość. Nie oceniamy pracy pod względem artystycznym.

Faza podsumowująca

1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 8 ze s. 43 w podręczniku.

Moja mała ojczyzna


– wyjaśnia, czym jest mała ojczyzna, region;– wymienia elementy charakterystyczne dla jego małej

ojczyzny;– wymienia regiony Polski;– sytuuje na mapie Polski swój region, wskazuje inne

regiony;– przedstawia sylwetkę znanej postaci związanej z jego

miejscowością lub regionem;– wymienia ważne zabytki znajdujące się w okolicy;– podaje elementy charakterystyczne dla różnych

regionów;– przyporządkowuje znane zabytki regionom Polski;– sporządza notatkę na temat ważnej postaci lub

ważnego zabytku. .



– mapa satelitarna GPS (wyświetlona na tablicy multimedialnej)

– mapa regionów Polski w atlasie historycznym– herb miejscowości, gminy lub województwa oraz

inne lokalne symbole (nagranie hejnału, ilustracje stroju ludowego, zdjęcia ważnych miejsc w regionie oraz znanych postaci związanych z miejscowością, regionem)

Przebieg lekcji

Lekcja 3.2

Moja mała ojczyzna 27


– praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręcz-niku, ilustracje, mapa)

– burza mózgów– pogadanka – opowiadanie

– zespołowa – indywidualna– w parach



Faza wprowadzająca

1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej satelitarną mapę świata. Stopniowo zawęża zakres

mapy (świat > Europa > Polska > region > miejscowość > szkoła).3. Następnie nauczyciel przechodzi do realizacji modułu Podejmij temat na s. 46. Uczniowie zastana-

wiają się, co czyni ich rodzinną miejscowość wyjątkową.4. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: poznanie charakterystycznych cech naszej miejscowości

i regionu, w którym mieszkamy.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel mówi, że każda miejscowość ma swoją historię, a każdy region jest odrębną całością geograficzną i kulturową.

2. Z pomocą nauczyciela uczniowie wypisują na tablicy elementy związane ze swoją miejscowością i regionem. Mogą to być: herb miasta/gminy/województwa, nazwiska lokalnych działaczy, nazwy zabytków, pomników, ważniejszych ulic, klubów sportowych, opisy lokalnych zwyczajów, potraw re-gionalnych i strojów ludowych, a także popularne elementy gwary itp.

3. Nauczyciel rysuje wokół podanych elementów pętlę i podpisuje zbiór: „Moja mała ojczyzna”. Na-stępnie wyjaśnia to pojęcie. Wskazuje na różnicę między małą a dużą ojczyzną.

4. Na mapie regionów Polski (można wykorzystać mapę z podręcznika ze s. 48) uczniowie odnajdują swoją miejscowość. Podają nazwę regionu, w którym się ona znajduje. Następnie odczytują nazwy innych regionów. Zaczynają od sąsiadujących i przechodzą do najbardziej oddalonych. Nauczyciel omawia charakterystyczne elementy poszczególnych regionów kraju.

5. Wykonanie ćwiczenia 3 z zeszytu ćwiczeń.6. Nauczyciel prezentuje uczniom herb miejscowości lub województwa. Kieruje do uczniów następują-

ce pytania:– Czy dostrzegacie w tych oficjalnych symbolach elementy historii i tradycji lokalnej? – Gdzie można zobaczyć ten herb? Podczas jakich spotkań czy uroczystości używa się takich oficjalnych symboli?

7. Nauczyciel prezentuje uczniom ilustracje lokalnych zabytków i fotografie wybitnych postaci związa-nych z regionem. Zadaje pytania i prosi o uzasadnienie odpowiedzi:– Rozpoznajecie obiekty i osoby ukazane na zdjęciach?– Czy są one znane w całej Polsce? – Znacie jeszcze jakieś osoby i zabytki, które powinni poznać uczniowie z innych części kraju?

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel pyta, jakie znaczenie ma pielęgnowanie lokalnej historii i tradycji.

2. Zadanie uczniom pracy domowej. Uczniowie mają przygotować krótką notatkę na temat lokalne-go działacza lub ważnego zabytku. Nauczyciel poleca uczniom źródła, w których mogą znaleźć po-trzebne informacje.

Przebieg lekcji


Duża ojczyzna – Polska


– zna oficjalną nazwę państwa;– wymienia sąsiadów Polski;– stosuje pojęcie narodu, państwa, ojczyzny;– rozpoznaje i wymienia symbole państwowe;– definiuje pojęcie patriotyzmu;– przedstawia przykłady postaw patriotycznych

dawniej i dzisiaj;– rozumie wpływ wspólnych dziejów, ważnych

wydarzeń na kształtowanie się zbiorowej (narodowej) świadomości;

– opisuje różne sposoby upamiętniania dla narodu ważnych wydarzeń i postaci.



– mapa polityczna Europy– karta pracy Symbole narodowe ze s. 64 i 65

w przewodniku– nagranie Mazurek Dąbrowskiego, pokaz slajdów

Herb Polski na przestrzeni wieków i film Dlaczego polska flaga jest biało-czerwona? (podręcznik multimedialny, s. 53)


– praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręcz-niku, ilustracje, mapa)

– pogadanka – elementy dramy – „pomnik”– projekt

– zespołowa – indywidualna– grupowa



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: uświadomienie sobie, czym jest dla nas Polska.

3. Prosi uczniów, aby na podstawie modułu Podejmij temat ze s. 51 odpowiedzieli na pytania:– Co łączy zamieszczone ilustracje?– Jakie znaczenie dla Polaków mają ukazane zabytki, wydarzenia, postacie, symbole? Jakie uczucia budzą w nas sukcesy sportowe naszych rodaków? Czy wszyscy Polacy mają podobne odczucia?

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu z podręcznika na s. 52 Naród – wspólnota, do której należę. Zdefiniowanie pojęcia „naród”.

2. Nauczyciel w krótkim wprowadzeniu mówi uczniom o tym, że dla każdego narodu ważne jest posia-danie własnego państwa.

3. Na mapie uczniowie wskazują Polskę i jej sąsiadów. Następnie odpowiadają na pytania postawione przez nauczyciela:– Czy nazwy państw umieszczone na mapie są pełne, czy skrócone?– Jak brzmi pełna nazwa naszego państwa?– Gdzie znajduje się stolica naszego kraju?

4. Uczniowie przy pomocy nauczyciela wymieniają i opisują symbole państwowe (podczas ich oma-wiania nauczyciel może wykorzystać nagranie, film i pokaz slajdów z podręcznika multimedialnego). Uzupełniają kartę pracy dotyczącą symboli narodowych. Podają też przykłady uroczystości, podczas

Lekcja 3.3

Przebieg lekcji

Lekcja powtórzeniowa 29

których są one prezentowane. Wyjaśniają, dlaczego symbolom państwowym należy okazywać szacu-nek. Nauczyciel i dzieci wspólnie precyzują, na czym polega okazywanie szacunku fladze bądź hymno-wi (zdejmowanie nakrycia głowy podczas odtwarzania hymnu narodowego, zachowanie powagi).

5. Nauczyciel mówi, że ważnym elementem łączącym naród jest historia i pamięć o wspólnych dzie-jach. Opowiada o znaczeniu świąt państwowych w życiu narodu. Mówi też o miejscach pamięci na-rodowej (moduł Warto zobaczyć na s. 55 w podręczniku) – uczniowie podają przykłady takich miejsc w najbliższej okolicy i mówią, jakich informacji nam one dostarczają.

6. Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe zespoły i przedstawia zadanie dla grup (z wykorzystaniem elementów dramy):1) Przeczytanie fragmentu z podręcznika Co to jest patriotyzm?.2) Jedna lub dwie osoby w grupie są „pomnikiem”, pozostali „rzeźbią pomnik” pt. Jestem patriotą.3) „Rzeźbiarze” prezentują swoje „pomniki”.

Faza podsumowująca

1. Podyktowanie notatki (na podstawie modułu W skrócie).

2. Zadanie uczniom pracy domowej: ćwiczenie 5 ze s. 55 w podręczniku. Zadaniem uczniów będzie wykonanie w grupach miniprojektu Kalendarz polskich świąt państwowych.

Lekcja powtórzeniowa


– powtarza i utrwala wiadomości z działów 1–3;– tworzy wypowiedź ustną.


– test kwalifikacyjny do teleturnieju ze s. 67 w przewodniku

– lista pytań (s. 68 i 69)– 3 kartoniki symbolizujące szanse (jeden komplet

szans dla każdego uczestnika)– kartoniki z numerami dla uczestników


– quiz – indywidualna


powtórzenie wiadomości 45 minut

Faza wprowadzająca

1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Określenie celu lekcji: powtórzenie wiadomości z działów 1–3.

Faza realizacyjna

1. Kwalifikacje do teleturnieju Jeden z dziesięciu. Nauczyciel wręcza uczniom test złożony z dwuna-stu pytań. Pierwsze dziesięć osób, które odpowiedzą bezbłędnie na wszystkie pytania i dostarczą nauczycielowi rozwiązany test, zakwalifikowuje się do teleturnieju.

Lekcja 3.4

Przebieg lekcji


2. Każdy uczestnik teleturnieju otrzymuje 3 kartoniki symbolizujące szanse (potrzebny materiał znajdu-je się na s. 66). Uczestnicy losują numery stanowisk i stają w szeregu pod tablicą.

3. Pierwsza runda teleturnieju. Uczestnicy odpowiadają na pytania nauczyciela. Jako pierwszy do od-powiedzi zostaje wywołany uczeń, który wylosował nr 1. Po poprawnej odpowiedzi wskazuje on do odpowiedzi wybranego uczestnika. Błędna odpowiedź oznacza utratę szansy. Po utracie wszystkich szans uczestnik odpada z gry i wraca na miejsce. Do drugiej rundy przechodzi troje uczestników, którzy zachowali swoje szanse.

4. Druga runda teleturnieju. Uczestnicy mają na koncie tyle punktów, ile zachowali szans z poprzednie-go etapu. Każdy finalista otrzymuje nowy komplet szans. Za każdą poprawną odpowiedź uczestnik otrzymuje 10 punktów. Może wywołać do odpowiedzi konkurenta lub wyznaczyć siebie do odpowie-dzi. W tym drugim przypadku za poprawną odpowiedź otrzymuje 20 punktów.

5. Wygrywa uczestnik, który po 25 pytaniach ma największą liczbę punktów lub/i zachował szanse.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel przyznaje nagrody zwycięzcy i finalistom.

Początki państwa polskiego


– lokalizuje na mapie: plemiona polskie, państwo Polan, tereny zamieszkiwane przez Słowian, państwo Mieszka;

– rozróżnia opowieści legendarne od wydarzeń historycznych, wymienia podstawowe fakty;

– opowiada o początkach państwa polskiego;– zna okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I;– wymienia skutki chrystianizacji;– wie, jakie plemię polskie zamieszkiwało region,

w którym mieszka;– wymienia główne grody państwa Mieszka;– zna pojęcia: gród, plemię, dynastia, Piastowie;– lokalizuje wydarzenia w czasie, oblicza upływ czasu.

– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 58–62,


– atlas historyczny– legenda o Piaście i Popielu, według Galla Anonima– oś czasu– film Stara baśń w reżyserii Jerzego Hoffmana– komiks Legenda o Lechu, Czechu i Rusie (podręcznik

multimedialny, s. 58)


– praca z różnymi tekstami kultury (teksty z podręcznika, tekst źródłowy, ilustracje, mapa, film, źródła ikonograficzne)

– pogadanka – elementy dramy – „pomnik”

– zespołowa– indywidualna– grupowa



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: początki państwa polskiego.

Lekcja 4.1

Przebieg lekcji

Pierwszy król Polski 31

3. Uczniowie odpowiadają na pytanie zamieszczone w module Podejmij temat na s. 58. Mówią o le-gendarnych początkach Polski. Na tym etapie lekcji nauczyciel może również wykorzystać komiks zamieszczony w podręczniku multimedialnym.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wyjaśnia, jakie informacje o początkach państwa polskiego pozyskujemy dzięki źró-dłom historycznym. Mówi o przybyciu Słowian na ziemie polskie oraz o sile i znaczeniu plemienia Polan. Wymienia pozostałe plemiona zamieszkujące ziemie polskie i wskazuje je na mapie (pod-ręcznik, s. 60).

2. Uczniowie poznają legendarne początki dynastii Piastów. Nauczyciel wykorzystuje w tym celu tekst źródłowy – fragment kroniki Galla Anonima (podręcznik, s. 59) oraz fragment filmu Stara baśń w re-żyserii Jerzego Hoffmana (obrady wiecu). Na podstawie tekstu źródłowego i materiału filmowego uczniowie odpowiadają na pytania:– Jak wobec wędrowców zachował się Piast, a jak – Popiel?– Jakie było nastawienie ludności do Popiela?

3. W krótkim opowiadaniu nauczyciel przedstawia postać Mieszka I jako przedstawiciela dynastii Pia-stów. Uczniowie lokalizują na mapie jego państwo oraz główne grody. Na osi czasu zaznaczają okres jego panowania.

4. Nauczyciel analizuje z uczniami infografikę zamieszczoną na s. 61 w podręczniku. Mówi o powodach i skutkach przyjęcia chrześcijaństwa przez Polskę. Wyjaśnia też rolę Dobrawy w procesie chrystiani-zacji państwa. Uczniowie wykonują ćwiczenie 4 z zeszytu ćwiczeń.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie odpowiadają na pytania:– Ile lat temu powstało nasze państwo?– Jakie postaci historyczne możemy uznać za twórców państwa?– Dlaczego decyzję Mieszka I nazywa się historyczną? – Czy skutki tej decyzji odczuwamy dzisiaj? Jakie to są skutki? (wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 62)

2. Inny wariant podsumowania: uczniowie odgrywają w grupach scenki przedstawiające wydarzenia i postaci z polskich legend (ćwiczenie 5 ze s. 62). Nauczyciel może również włączyć do zabawy wyda-rzenia z czasów pierwszych Piastów (np. chrzest Polski).

3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 4 ze s. 62.

Pierwszy król Polski


– wie, kim byli: Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otton III;– lokalizuje w czasie wydarzenia, oblicza upływ

czasu pomiędzy wydarzeniami – chrzest, misja św. Wojciecha, zjazd w Gnieźnie, koronacja;

– wskazuje na mapie państwo Bolesława Chrobrego, Niemcy i ziemie zamieszkane przez Prusów;

– porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej;– opisuje zjazd gnieźnieński, wskazuje na mapie

siedzibę arcybiskupstwa;– wie, jakie znaczenie dla Polski miała koronacja

Chrobrego w 1025 r.;– dostrzega zmianę pozycji Polski w Europie za

panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego;– uzasadnia przydomek „Chrobry”;– zna pojęcia: arcybiskupstwo, biskupstwo, diadem,

cesarz, koronacja, misjonarz.

– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 63–65,

– B. Walkowicz, S. Ciechanowski Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 28, 29

– atlas historyczny– fragment kroniki Galla Anonima (opis zjazdu

gnieźnieńskiego)– oś czasu– instrukcja dla aktorów występujących w inscenizacji

ze s. 70 i 71 w przewodniku– rekwizyty mające przedstawiać średniowieczną

księgę, diadem, włócznię św. Maurycego, gwóźdź z Krzyża Pańskiego, szkatułę z ramieniem św. Wojciecha oraz dokument z pieczęcią

Lekcja 4.2



– praca z różnymi tekstami kultury (tekst podręcznika, tekst źródłowy, ilustracje, mapa, film, źródła ikonograficzne)

– pogadanka – opowiadanie– drama

– zespołowa – indywidualna– grupowa



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel wyjaśnia, że głównym celem zajęć będzie szukanie odpowiedzi na pytanie: Kiedy Polska stała się królestwem i jakie to miało znaczenie dla naszego państwa?

3. W nawiązaniu do modułu Podejmij temat na s. 63 nauczyciel pyta uczniów o to, jacy przywódcy odwiedzili w ostatnim czasie Polskę (na wcześniejszej lekcji może też poprosić uczniów, by sami po-szukali takich informacji). Pytanie do uczniów:– Jaką rolę w relacjach między państwami odrywają tego typu wizyty?

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel mówi, że wizyty dyplomatyczne mają długie korzenie historyczne. Przykładem takiego zdarzenia jest zjazd gnieźnieński z 1000 roku.

2. Wyjaśnia, jak doszło do zjazdu gnieźnieńskiego. W formie pogadanki lub opowiadania przedstawia osobę i misję św. Wojciecha. Na mapie ściennej pokazuje terytoria zamieszkiwane przez Prusów. Wykonanie ćwiczenia 4 z zeszytu ćwiczeń.

3. Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zjazdu gnieźnieńskiego. Informuje, że jednym ze źródeł, które dostarcza nam informacji o tym wydarzeniu, jest kronika Galla Anonima, napisana około sto lat po zjeździe.

4. Nauczyciel wyznacza aktorów do odegrania scenki. Zanim wyznaczone osoby wcielą się w role Gal-la Anonima, Bolesława Chrobrego oraz cesarza Ottona III i wojów, zapoznają się z instrukcją.

5. Po odegraniu scenki nauczyciel zadaje uczniom następujące pytania:– Co było celem wizyty cesarza Ottona III?– Jak Bolesław przyjął dostojnego gościa?– Jakie korzyści odniosła Polska podczas zjazdu gnieźnieńskiego?– Czy w inscenizacji dobrze oddano przekaz kronikarza?– Jakiej postaci historycznej zabrakło w inscenizacji? Dlaczego?– Czy podobała się wam taka forma przekazywania wiedzy o przeszłości?

6. Nauczyciel w krótkim opowiadaniu informuje uczniów o koronacji królewskiej z 1025 r. Na podsta-wie reprodukcji obrazu Jana Matejki uczniowie opisują charakter uroczystości. Określają znaczenie tego wydarzenia dla państwa polskiego.

Faza podsumowująca

1. Zaznaczenie na osi czasu najważniejszych wydarzeń z czasów panowania Bolesława Chrobrego.

2. Podyktowanie notatki (na podstawie modułu W skrócie).

3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 z zeszytu ćwiczeń.

Przebieg lekcji

Ostatni z Piastów 33

Ostatni z Piastów


– wie, kim był Kazimierz Wielki i lokalizuje w czasie jego panowanie (lata, wiek, epoka);

– wskazuje na mapie państwo Kazimierza na początku i na końcu panowania;

– wymienia sąsiadów Polski;– wymienia dziedziny, w jakich nastąpił rozwój państwa

polskiego;– uzasadnia, dlaczego Kazimierz otrzymał przydomek

„Wielki”.– rozumie znaczenie utworzenia Akademii Krakowskiej;– porównuje pozycję państwa polskiego w 1333 i 1370 r.;– wyjaśnia sens powiedzenia: „zastał Polskę drewnianą,

zostawił murowaną”;– zna pojęcia: dyplomata, żupy solne, Akademia

Krakowska, Ruś Halicka, Szlak Orlich Gniazd.



– atlas historyczny– kartoniki do przeprowadzenia rankingu

diamentowego ze s. 72 i 73 w przewodniku, magnesy


– pogadanka– praca z różnymi tekstami kultury– ranking diamentowy

– zbiorowa– indywidualna– w grupach



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel mówi uczniom, że w życiu państwa ogromne znaczenie odgrywają dziedziny takie jak: polityka zagraniczna, obronność, gospodarka, kultura i nauka. Następnie informuje, że w średnio-wieczu w Polsce panował monarcha, który dbał o rozwój państwa w tych wszystkich dziedzinach – Kazimierz Wielki. Jako przykład jego działalności nauczyciel przedstawia uczniom budowle ukazane w module Podejmij temat.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel podaje podstawowe informacje na temat władcy. Uczniowie wykonują ćwiczenie 1 ze s. 30 w zeszycie ćwiczeń.

2. Uczniowie zapoznają się z portretem Kazimierza Wielkiego autorstwa Jana Matejki (podręcznik, s. 68). Następnie odpowiadają na postawione przez nauczyciela pytania:– W jaki sposób malarz, żyjący 500 lat później, ukazał władcę?– Jakie król miał cechy charakteru? Czym się wyróżniał? Co możemy wywnioskować z obrazu?

3. Nauczyciel informuje, że Kazimierz jako jedyny władca w dziejach Polski otrzymał przydomek „Wiel-ki”. Następnie informuje uczniów, że na dzisiejszej lekcji wcielą się w role ekspertów, którzy mają usta-lić, jakie były tego powody.

4. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy eksperckie i przedstawia zespołom zasady rankingu diamentowego. Każdy zespół otrzymuje 9 kartoników – na każdym z nich zapisany jest jeden po-wód, dla którego Kazimierz otrzymał przydomek „Wielki”. Zadaniem każdego zespołu jest ustalenie

Lekcja 4.3

Przebieg lekcji


hierarchii tych powodów poprzez ułożenie kart w taki sposób, aby kartonik z najważniejszym – ich zdaniem – argumentem został umieszczony na szczycie rankingu. Pozostałe kartoniki uczniowie roz-kładają według hierarchii ważności, tak aby ostatecznie uzyskać kształt rombu.

5. Uczniowie tworzą ranking diamentowy w grupach na podstawie tekstu podręcznika. Przykładowe warianty rankingu diamentowego:

1

2 3

7 8

9

5 64

1

2 2

4 4

5

3 33

6. Po upływie kilkunastu minut każda grupa za pomocą magnesów przytwierdza swój ranking do tabli-cy i uzasadnia, dlaczego zastosowała akurat taką hierarchię ważności.

7. Po skończonych prezentacjach uczniowie z pomocą nauczyciela formułują ogólne wnioski. Przykła-dowe wnioski:– Najważniejszym dokonaniem Kazimierza Wielkiego było zapewnienie Królestwu Polskiemu pokoju. Tylko w takich warunkach można było poprawić sytuację gospodarczą kraju.– Szczególnie należy docenić zwiększenie dochodów do skarbu królewskiego. Dzięki temu można było przeznaczyć więcej pieniędzy na obronność, rozwój nauki i sztuki.

Faza podsumowująca

1. Wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 71 w podręczniku. Pytania pomocnicze:– Czy zgadzacie się z powiedzeniem, że Kazimierz Wielki „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”?– Co oznaczają słowa „drewniana” i „murowana”? (zwrócenie uczniom uwagi również na przenośny sens tych słów)

2. Podyktowanie notatki przez nauczyciela (na podstawie modułu W skrócie).


Polska Piastów – powtórzenie wiadomości


– powtarza i utrwala wiadomości o ważnych postaciach i ich dokonaniach dla państwa w X–XIV w.;

– definiuje hasła krzyżówki, dba o poprawność merytoryczną opisów;

– współpracuje z kolegami z grupy;– samodzielnie wyszukuje potrzebne informacje;– obiektywnie ocenia pracę innych uczniów.


– kartki A4– karteczki dla poszczególnych grup z informacją, jakie

słowo ma być hasłem głównym przygotowywanej krzyżówki

Lekcja 4.4

Polska Piastów – powtórzenie wiadomości 35


– praca z podręcznikiem– quiz

– w grupie– zbiorowa


lekcja powtórzeniowa 45 minut

Faza wprowadzająca

1. Powitanie uczniów i sprawdzenie obecności.

2. Określenie celu lekcji: powtórzenie wiadomości o Polsce Piastów.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel dzieli klasę na sześć grup. Każda grupa ma za zadanie opracować krzyżówkę, którą wy-pełnią i ocenią członkowie z pozostałych grup. Nauczyciel rozdaje karteczki z informacją, jakie słowo ma być hasłem głównym przygotowywanej krzyżówki. Grupy 1 i 2 opracowują krzyżówkę, w której hasłem głównym będzie słowo MIESZKO, grupy 3 i 4 – CHROBRY, a grupy 5 i 6 – WIELKI.

2. Opracowanie krzyżówki polega na przygotowaniu opisów do haseł związanych z danym władcą i narysowaniu diagramu. Grupy otrzymują na to zadanie 15 minut. Uwaga: każdy członek zespołu przygotowuje jeden egzemplarz krzyżówki. Nauczyciel stara się kontrolować prace, by przygotowa-ne przez uczniów opisy do haseł były poprawne pod względem merytorycznym i zrozumiałe dla in-nych.

3. Egzemplarze krzyżówki wykonanej przez grupy 1 i 2 otrzymują członkowie grup 3 i 4. Diagramy wyko-nane przez zespoły 3 i 4 wędrują do członków grup 5 i 6. Krzyżówki z hasłem WIELKI otrzymują człon-kowie 1 i 2 zespołu. Każdy uczeń zapisuje na kartce z krzyżówką swoje imię i nazwisko, a następnie rozwiązuje krzyżówkę.

4. Po skończonej pracy uczniowie ponownie wymieniają się krzyżówkami. Uczniowie z grup 5 i 6 spraw-dzają i oceniają krzyżówki wykonane przez uczniów z zespołów 3 i 4 (z hasłem MIESZKO). Krzyżówki z hasłem CHROBRY trafiają do członków grup 1 i 2, natomiast te z hasłem WIELKI do zespołów 3 i 4.

Hasło główne

Grupa odpowiedzialna za

MIESZKO CHROBRY WIELKI

opracowanie krzyżówki 1, 2 3, 4 5, 6

rozwiązanie diagramu 3, 4 5, 6 1, 2

sprawdzenie krzyżówki 5, 6 1, 2 3, 4

5. Ćwiczenie można wykonać bez konieczności podziału na grupy. Uczniowie mogą przygotować krzyżów-ki indywidualnie i wymienić się nimi z kolegami, a potem losowo wytypować sprawdzających.

Faza podsumowująca

1. Sprawdzający typują uczniów, którzy rozwiązali wszystkie hasła.

2. Nauczyciel weryfikuje oceny i nagradza najlepszych uczniów oceną bardzo dobrą.

Przebieg lekcji


Zwycięski sojusz


– podaje przyczyny zawarcia unii polsko-litewskiej;– zna daty zawarcia unii w Krewie i bitwy grunwaldzkiej,

zaznacza je na osi czasu, określa wiek i połowę wieku, oblicza upływ czasu pomiędzy unią w Krewie a bitwą pod Grunwaldem;

– rozumie związek między unią w Krewie a zwycięstwem grunwaldzkim;

– wymienia najważniejsze postaci związane z tematem lekcji i je ocenia;

– lokalizuje na mapie Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, państwo zakonu krzyżackiego, Krewo, Grunwald, Malbork;

– wymienia części uzbrojenia rycerzy;– zna pojęcia: unia, państwo zakonu krzyżackiego,

rycerstwo, herb, bitwa.



– atlas historyczny– instrukcja do przeprowadzenia inscenizacji

historycznej zawierająca fragment kroniki Jana Długosza (ze s. 74 w przewodniku)

– rekwizyty przypominające: średniowieczną księgę, miecze, hełmy, białe płaszcze

– fragment filmu Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda (bitwa pod Grunwaldem lub początek pojedynku Zbyszka na mazowieckim dworze)

– nagranie Bogurodzicy (podręcznik multimedialny, s. 76)


– opowiadanie – pogadanka – praca ze źródłami– inscenizacja historyczna

– zbiorowa– indywidualna



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 74) i odpowiedź na pytania:– Kim są bohaterowie rzeźby?– Dlaczego z całą pewnością możemy stwierdzić, że pomnik upamiętnia władców?– Jakie przedmioty są widoczne na pomniku? Co symbolizują? (np. korona, jabłko – władza królew-ska, krzyż – religia chrześcijańska, miecz – waleczność)– Jaki gest wykonuje Jagiełło? (ujmuje dłoń Jadwigi w opiekuńczym geście) – Jaki był cel twórców pomnika? (upamiętnienie wybitnych postaci z historii Polski i ważnego wydarzenia)

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu podręcznika Panowanie królowej Jadwigi (s. 74), a następnie zadaje pytania:– Skąd pochodziła Jadwiga? – Kiedy została królem Polski? – Jakie cechy charakteru miała Jadwiga?– Czy te cechy zostały ukazane przez malarza (na obrazie ze s. 74) i twórców pomnika na Plantach?

2. Nauczyciel mówi o zagrożeniu krzyżackim i zawarciu unii w Krewie.

3. Praca z mapą (podręcznik, s. 76). Uczniowie wskazują: Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, państwo polsko-litewskie i państwo zakonu krzyżackiego.

Lekcja 5.1

Przebieg lekcji

Mikołaj Kopernik i jego odkrycie 37

4. Uczniowie zaznaczają na osi czasu (narysowanej na tablicy) datę zawarcia unii w Krewie. Na pod-stawie fragmentu z podręcznika i infografiki (ze s. 75) wymieniają skutki związku między obydwoma państwami. Wykonanie ćwiczenia 2 i 3 (a i b) ze s. 35 w zeszycie ćwiczeń.

5. Nauczyciel opowiada o wybuchu wojny polsko-krzyżackiej i bitwie pod Grunwaldem.

6. Opcjonalnie: na podstawie fragmentu kroniki Jana Długosza (instrukcja z tekstem źródłowym znaj-duje się na s. 74) ochotnicy odgrywają scenę z udziałem króla Władysława Jagiełły i krzyżackich heroldów. Podczas inscenizacji można wykorzystać nagranie Bogurodzicy zamieszczone w podręcz-niku multimedialnym.

Po odegraniu scenki nauczyciel zadaje następujące pytania:– Jakie były motywacje posłów krzyżackich?– Jak się zachował król Władysław Jagiełło wobec zniewagi posłów krzyżackich? Czy postąpił właściwie?– Co mogły czuć osoby w przedstawionej sytuacji?

7. Na podstawie ilustracji ze s. 77 w podręczniku i fragmentu filmu Krzyżacy uczniowie opisują uzbroje-nie rycerstwa i charakteryzują sposób walki w średniowieczu. Nauczyciel mówi, że średniowiecznych rycerzy można spotkać na żywo podczas rekonstrukcji historycznych (nawiązanie do modułu Warto zobaczyć ze s. 78 w podręczniku).

8. Nauczyciel nawiązuje do zamieszczonego na s. 78 rycerskiego herbu i postaci Zawiszy Czarnego. W krótkim opowiadaniu charakteryzuje tę postać.

Faza podsumowująca



Mikołaj Kopernik i jego odkrycie


– wie, czego dokonał Mikołaj Kopernik;– rozumie powiedzenie: wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię; – lokalizuje w czasie życie i działalność Kopernika;– opowiada o życiu i dokonaniach polskiego

astronoma, posługując się źródłami ikonograficznymi;– wymienia podobieństwa i różnice w sposobie

zdobywania wiedzy w XV w. i obecnie;– wymienia dziedziny, w których zasłużył się Kopernik;– zna pojęcia: żak, uniwersytet, astronom, odkrycie

naukowe.



– film Kim był Mikołaj Kopernik? (podręcznik multimedialny, s. 79)


– pogadanka– praca ze źródłami– burza pytań– drama (wywiad historyczny)

– w grupie– zbiorowa– w parach– indywidualna



Lekcja 5.2


Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel wyjaśnia, że głównym celem zajęć będzie odpowiedź na pytanie: Jak wyglądało życie studenta i naukowca w czasach Mikołaja Kopernika?

Faza realizacyjna

1. Burza pytań. Nauczyciel prosi, by uczniowie obejrzeli reprodukcję obrazu Jana Matejki pt. Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (moduł Podejmij temat na s. 79 w podręczniku). Po obejrzeniu go uczniowie sami przygotowują pytania do analizy obrazu – obowiązują tu analogiczne zasady jak w przypadku burzy mózgów (należy zapisać wszystkie pytania, a następnie dokonać analizy i oce-ny zgłoszonych propozycji). Sformułowane przez uczniów pytania nauczyciel wykorzystuje w dalszej pracy na lekcji.

2. Nauczyciel opowiada, na czym polegało przełomowe odkrycie Mikołaja Kopernika. Wykonanie ćwi-czenia ze s. 38 podręcznika.

3. Nauczyciel prosi uczniów o analizę infografiki przedstawiającej życie Kopernika (s. 80 w podręczniku). Wykorzystuje również film zamieszczony w podręczniku multimedialnym.

4. Uczniowie przeprowadzają w parach improwizowaną rozmowę w rolach. Jeden z uczniów wciela się w rolę Mikołaja Kopernika, drugi zaś – w rolę dziennikarza. Pytania powinny dotyczyć różnych okresów życia astronoma, jego odkrycia naukowego i życia osobistego. Potem role się odwracają. Uczniowie zapisują treść przeprowadzonego wywiadu w zeszytach. Inny wariant wywiadu histo-rycznego: nauczyciel wciela się w postać Mikołaja Kopernika, a pozostali uczniowie odgrywają role dziennikarzy. Po zakończonej konferencji prasowej otrzymują polecenie przygotowania relacji prasowej.

5. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli sobie wiadomości na temat najstarszej polskiej uczelni:– Kto i kiedy ją założył?– Czego można się było na niej nauczyć? – Jakie znaczenie miało utworzenie tej uczelni dla naszego państwa? – W jaki sposób do rozwoju uczelni przyczynili się Jadwiga i Władysław Jagiełło?

6. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Dawniej… Współcześnie… (podręcznik, s. 81). Zadaniem uczniów jest porównanie nauki na średniowiecznym i współczesnym uniwersytecie. Re-zultatem może być narysowanie i wypełnienie tabelki.

Faza podsumowująca

1. Podyktowanie krótkiej notatki.

2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 ze s. 38 w zeszycie ćwiczeń. Nauczyciel może rozbudować to zadanie i poprosić uczniów, by na podstawie informacji wyszukanych w internecie opisali zabytki związane z Mikołajem Kopernikiem (na podobnej zasadzie jak opisano zamek w Olsztynie w module Warto zobaczyć na s. 81).

Złoty wiek


– zna postać Jana Zamoyskiego;– wymienia dziedziny jego działalności, wskazuje cechy

męża stanu;



Przebieg lekcji

Lekcja 5.3

Złoty wiek 39


– wyjaśnia, dlaczego Jana Zamoyskiego można uznać za polskiego patriotę;

– lokalizuje w czasie złoty wiek, uzasadnia to określenie;– wskazuje na mapie państwo polsko-litewskie,

wymienia jego sąsiadów;– opisuje handel Polski z Europą w XVI w. (na podstawie

tekstu źródłowego);– wyjaśnia pojęcia: mąż stanu, hetman, szlachcic,

mieszczanin, Akademia Zamojska, złoty wiek, Rzeczpospolita Obojga Narodów;

– wymienia zabytki renesansu w Polsce i lokalizuje je na mapie Rzeczypospolitej.

– mapa Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI wieku (atlas historyczny)

– zdjęcie Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu (można wykorzystać zdjęcie ze s. 16)


– burza mózgów– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami




Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel przeprowadza burzę mózgów. Prosi uczniów o podanie skojarzeń związanych z hasłem złoty wiek. Możliwe odpowiedzi: złoto, bogactwo, pomyślność, sukces, dostatek.

3. Opcjonalnie: Nauczyciel prezentuje uczniom zdjęcie Kaplicy Zygmuntowskiej i arrasu ze s. 73 w pod-ręczniku. Zwraca uwagę na pokrytą złotą blachą kopułę kaplicy. Podczas opisywania arrasu przy-bliża postać Cerery. Wyjaśnia też symbolikę poszczególnych przedmiotów (sierp w dłoni Cerery, wieniec z kłosów na głowie – urodzaj, pora żniw, lato; róg obfitości, pęki owoców i płodów ziemi – do-brobyt, bogactwo; herby Polski i Litwy – państwo polsko-litewskie). Nauczyciel zmierza do konkluzji – pytania, czy te dzieła sztuki nawiązują do czasów świetności, czy upadku państwa polskiego.

4. Zapisanie tematu lekcji: Polska w czasach złotego wieku.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie z pomocą nauczyciela lokalizują Rzeczpospolitą Obojga Narodów na mapie w atlasie historycznym (lub na mapie zamieszczonej w podręczniku na s. 87) i opisują zasięg terytorialny na-szego państwa w XVI wieku.

2. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela starają się ustalić przyczyny rozkwitu gospodarczego w okresie złotego wieku (zapotrzebowanie na polskie towary w Europie, handel polskim zbożem, od-zyskanie Pomorza Gdańskiego). W tym celu analizują tekst z podręcznika (s. 82, 83), obraz Wojciecha Gersona (moduł Podejmij temat na s. 82) i tekst źródłowy (podręcznik, s. 83). Pytania pomocnicze:– Jak wyglądało życie gdańskiego portu w końcu XVI i na początku XVII stulecia?– Z jakimi krajami Polska prowadziła handel w XVI wieku? Jakimi towarami handlowano?– Jakie grupy społeczne skorzystały na rozwoju handlu? – Które miasta bogaciły się na handlu polskim zbożem?– Jakie znaczenie miał Gdańsk dla rozwoju polskiej gospodarki?– Jak rozkwit gospodarczy państwa wpłynął na rozwój naukowy i kulturalny państwa?

Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 39 w zeszycie ćwiczeń.

Przebieg lekcji


3. W nawiązaniu do ostatniego pytania nauczyciel mówi, że bogacący się władcy, szlachta i mieszcza-nie dbali o rozwój kulturalny i naukowy Rzeczypospolitej. Jako przykład takiej postawy nauczyciel wskazuje działalność Jana Zamoyskiego (założenie Zamościa i uczynienie go jednym z najpiękniej-szych miast w Europie, założenie Akademii Zamojskiej).

4. Na podstawie tekstu głównego ze s. 84 i portretu uczniowie charakteryzują postać Jana Zamoyskie-go. Pytania pomocnicze:– Czy Jan Zamoyski to postać godna naśladowania? – Czego moglibyśmy się nauczyć od tej postaci?

Wykonanie ćwiczenia 4 ze s. 40.

5. Na podstawie zdjęcia ze s. 84–85 uczniowie opisują Zamość. Następnie, korzystając z Linku do wie-dzy (s. 86 i 87), wymieniają inne zabytki złotego wieku (Wawel, Kaplica Zygmuntowska, zamek w Kra-siczynie, kamienice w Kazimierzu Dolnym, ratusz w Poznaniu) oraz polskie osiągnięcia kulturalne tego okresu (twórczość Jana Kochanowskiego i Mikołaja Reja, odkrycie Mikołaja Kopernika).

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na podstawie wiedzy zdobytej podczas lekcji uzupełnili skojarzenia związane z hasłem złoty wiek. Prawdopodobne odpowiedzi: XVI stulecie, Polska, Gdańsk, handel zbożem, Jan Zamoyski, mecenat, Kaplica Zygmuntowska, ratusz w Zamościu, rozkwit gospodarczy.

2. Zadanie pracy domowej: polecenie ze s. 86 w podręczniku (Link do wiedzy).

Stulecie wojen


– lokalizuje na mapie Polskę i jej sąsiadów;– umiejscawia wydarzenia w czasie;– na podstawie różnych źródeł opowiada o sposobach

walki w XVII w.;– wymienia bohaterów walk w XVII w.;– wie, jakie znaczenie dla pokonania Szwedów miała

obrona Jasnej Góry;– wie, jakie znaczenie miało zwycięstwo pod

Wiedniem;– zna pojęcia: potop szwedzki, stulecie wojen, odsiecz

wiedeńska, wezyr, hetman, imperium osmańskie;– opisuje skutki wojen dla gospodarki

Rzeczypospolitej;– wykorzystuje mapę jako źródło wiadomości (zasięg

zdobyczy szwedzkich, wyprawa wiedeńska);– tworzy notatkę na temat Augustyna Kordeckiego,

Stefana Czarnieckiego i Jana III Sobieskiego;– porównuje osiągnięcia Jana III Sobieskiego

z dokonaniami poznanych wcześniej postaci.



– atlas historyczny– fragmenty filmu Potop w reżyserii Jerzego Hoffmana

(wkroczenie wojsk szwedzkich i rozmowa Hieronima Radziejowskiego z feldmarszałkiem Arvidem Wittenbergiem)

– galeria zdjęć Stefan Czarniecki oraz słuchowisko Jan III Sobieski i jego husaria (podręcznik multimedialny, s. 89 i 90)


– opowiadanie– pogadanka – praca ze źródłami




Lekcja 5.4

Stulecie wojen 41

Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, jak w dziejach naszego państwa określany jest wiek XVI. Następnie informuje o tym, że kolejny wiek zyskał miano wieku srebrnego lub też nazywany jest stu-leciem wojen.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z mapą Rzeczypospolitej w XVII wieku. Następnie lokalizują na niej Rzecz-pospolitą i sąsiadów Polski. Nauczyciel krótko opowiada o wojnach polsko-szwedzkich.

2. Nauczyciel wyświetla fragment filmu Potop ukazujący wkroczenie wojsk szwedzkich do Polski (na zaprezentowanym fragmencie szwedzki dowódca Arvid Wittenberg wypowiada następujące sło-wa: Z tego mogę mniemać, że to już nasza ziemia, co też potwierdza zdrajca Hieronim Radziejowski). Po wyświetleniu fragmentu filmu nauczyciel zadaje uczniom następujące pytania:– Jaki moment został ukazany w filmie?– Jaką siłą dysponowały wojska szwedzkie? – Z jakim zamiarem Szwedzi wkroczyli do Polski?– Jakie uczucia wywołała w was zaprezentowana scena?– Jak w zaistniałej sytuacji powinni postąpić Polacy?

3. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na mapie Rzeczypospolitej w XVII wieku (podręcznik, s. 90 lub mapa w atlasie historycznym) zlokalizowali obszar zajęty przez Szwedów. Pytania związane z mapą:– Czy nasza rodzinna miejscowość była zajęta przez Szwedów?– Jakie miejscowości zdobyli Szwedzi, a które – próbowali zdobyć?– Które terytoria Rzeczypospolitej znalazły się pod panowaniem najeźdźców?– Gdzie doszło do bitew z wojskami szwedzkimi?– W jakiej miejscowości podpisano pokój polsko-szwedzki?

4. Nauczyciel opowiada o obronie Jasnej Góry i opisuje postawy Polaków w czasie wojny polsko--szwedzkiej (na zasadzie zestawienia: Hieronim Radziejowski – zdrajca, Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki – bohaterowie). Następnie nauczyciel zapoznaje uczniów z sylwetką Stefana Czarniec-kiego (z wykorzystaniem galerii zdjęć zamieszczonej w podręczniku multimedialnym).

5. Na podstawie informacji zaczerpniętych ze s. 89 w podręczniku uczniowie wymieniają skutki najaz-du Szwedów. Wykonanie ćwiczenia 6 ze s. 42.

6. Nauczyciel informuje uczniów o wojnach Polski z Turcją i sojuszu z Austrią. Na mapie uczniowie loka-lizują te kraje i wskazują przebieg wyprawy wiedeńskiej.

7. Analiza tekstu źródłowego i obrazu Jana Matejki ze s. 91 w podręczniku. Uczniowie przedstawiają skutek bitwy i opisują nastroje w obozie zwycięzców oraz omawiają znaczenie bitwy pod Wiedniem dla Austrii, Polski i Europy.

8. Opcjonalnie: zamiast analizy tekstu źródłowego i obrazu Matejki nauczyciel odtwarza uczniom słu-chowisko Jan III Sobieski i jego husaria, zamieszczone w podręczniku multimedialnym.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat: Czy stulecie XVII słusznie jest określane w historii Polski srebrnym wiekiem?


3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 5 ze s. 41 i 42 w zeszycie ćwiczeń.

Przebieg lekcji


Upadek Rzeczypospolitej


– wie, dlaczego Polacy zorganizowali powstanie kościuszkowskie;

– na podstawie różnych źródeł charakteryzuje Tadeusza Kościuszkę oraz sposób walki w powstaniu;

– lokalizuje wydarzenia w czasie i przestrzeni;– wymienia zaborców Polski;– rozumie, dlaczego w powstaniu wzięli udział chłopi;– uzasadnia twierdzenie, że Tadeusz Kościuszko był

patriotą i „obywatelem świata”, ocenia taką postawę;– proponuje drogi postępowania dla Polaków po

utracie niepodległości, wykorzystując przykłady postaw poznanych postaci;

– przyporządkowuje regiony Polski do poszczególnych zaborów;

– zna pojęcia: rozbiory, zaborcy, powstanie, niepodległość, kosynierzy.

– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 93–97.


– atlas historyczny– mapy Europy sprzed rozbiorów i po rozbiorach Polski

(lub mapa interaktywna ukazująca „znikanie” Polski)– słuchowisko Sprzedawcy marzeń – historia Tadeusza

Kościuszki (podręcznik multimedialny, s. 93)


– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami– inscenizacja historyczna




Faza wprowadzająca


2. Określenie celu zajęć – odpowiedź na pytanie: Jak doszło do upadku Rzeczypospolitej?

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel nakreśla krótko sytuację Rzeczypospolitej w XVIII wieku (zależność od Rosji, brak silnej armii, rywalizacja bogatych rodów).

2. Opcjonalnie: nauczyciel pokazuje uczniom dwie mapy Rzeczypospolitej: z początku XVIII wieku i z 1793 roku (po II rozbiorze). Na ich podstawie uczniowie wyciągają wnioski. Przykładowy wniosek:W ciągu XVIII stulecia terytorium Polski znacznie się zmniejszyło. Rzeczpospolita utraciła Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę, część Małopolski i ziemie na wschodzie. Był to przejaw słabości naszego państwa, którą wykorzystali silni sąsiedzi: Austria, Rosja i Prusy.

3. Realizacja modułu Podejmij temat ze s. 93. Jeden z uczniów wciela się w postać Tadeusza Kościusz-ki. Staje na środku klasy i odczytuje tekst przysięgi złożonej przez naczelnika na krakowskim rynku.

4. Po odczytaniu przysięgi nauczyciel stawia następujące pytania:– Do czego się zobowiązał Tadeusz Kościuszko?– Dlaczego przejął najwyższą władzę w państwie?– Jakie wydarzenie zostało zapoczątkowane przez złożenie przysięgi przez Kościuszkę?– Jaka była sytuacja Rzeczypospolitej?

Lekcja 5.5

Przebieg lekcji

W czasach świetności i upadku – powtórzenie wiadomości 43

5. Nauczyciel informuje o wybuchu powstania kościuszkowskiego. Następnie prezentuje słuchowisko Sprzedawcy marzeń – historia Tadeusza Kościuszki, zamieszczone w podręczniku multimedialnym.

6. Uczniowie na podstawie mapy i informacji zawartych w podręczniku wymieniają najważniejsze wy-darzenia powstania. Opisują też bitwę pod Racławicami (wykorzystanie obrazu Panorama Racła-wicka z podręcznika). Pytania pomocnicze:– Kto wygrał bitwę?– Jakie rodzaje wojsk brały udział w walce pod Racławicami?– Kim byli kosynierzy i w jaki sposób przyczynili się do zwycięstwa w bitwie?– Dlaczego ludność cywilna stanowiła główny trzon wojsk powstańczych?

7. Nauczyciel informuje uczniów o klęsce pod Maciejowicami, niewoli Kościuszki i upadku powstania.

8. Uczniowie na podstawie mapy przedstawiają skutki trzeciego rozbioru. Lokalizują swoją miejsco-wość i ustalają, na terytorium którego państwa znajdowała się pod koniec XVIII wieku. Wykonanie ćwiczenia 6 ze s. 44 w zeszycie ćwiczeń.

Faza podsumowująca



W czasach świetności i upadku – powtórzenie wiadomości


– powtarza i utrwala wiadomości z działu 5;– współpracuje w grupie;– tworzy kompozycję artystyczną na zadany temat

(metodą kolażu);– łączy treści z zakresu różnych dziedzin wiedzy (historii,

sztuki, języka polskiego).


– pięć średniej wielkości kartonów– zdjęcia, gazety i czasopisma historyczne dostarczone

przez nauczyciela (skserowane materiały – do wycięcia dla uczniów)

– kartki, wycinanki i materiały plastyczne: plastelina, flamastry, taśma klejąca, nożyczki


– kolaż – w grupach



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel informuje uczniów, że na dzisiejszej lekcji każda grupa przygotuje kolaż na zadany temat. Następnie wyjaśnia uczniom, że kolaż to kompozycja artystyczna utworzona z różnych materiałów (zdjęć, wycinków z gazet) naklejonych na kartonie, połączonych z rysunkami i napisami.

Lekcja 5.6

Przebieg lekcji


Faza realizacyjna

1. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy. Następnie przydziela uczniom tematy prac (mogą się one pokrywać z tematami w podręczniku):1) Unia Polski z Litwą i zwycięstwo grunwaldzkie2) Mikołaj Kopernik – życie i osiągnięcia naukowe3) Rzeczpospolita w czasach złotego wieku4) Stulecie wojen5) Powstanie kościuszkowskie i upadek Rzeczypospolitej

Uczniowie otrzymują od nauczyciela kartony, kartki A4 oraz materiały plastyczne. Na jednej z ławek nauczyciel tworzy bank materiałów. Jest to miejsce, w którym rozkłada przygotowane wycinki gazet, skserowane portrety władców, zdjęcia zabytków, reprodukcje dzieł malarskich. Przedstawiciele po-szczególnych grup podchodzą do ławki i sami wybierają materiały, których będą używać w swojej pracy. Uczniowie, poinformowani o tym odpowiednio wcześniej, mogą też samodzielnie zebrać tego typu materiały i przynieść je na lekcje.

2. Nauczyciel informuje, że zadaniem uczniów jest zobrazowanie ich wyobrażenia na dany temat. Uczniowie mogą wykonać swoje prace w dowolny sposób i różnymi technikami, które dobierają sami. Nauczyciel mówi też, że podczas oceniania prac będzie zwracał uwagę na elementy wiążące się z zaprezentowanym zagadnieniem historycznym – czy dobrano je właściwie, czy nie pominięto ważnych wydarzeń, postaci.

3. Każda grupa ma 20–25 minut na przygotowanie kolażu. W trakcie przygotowań uczniowie mogą jeden raz skonsultować swoje pomysły z nauczycielem.

4. Uczniowie prezentują swoje prace na forum klasy. Nauczyciel poprzez pytania do członków grup i pozostałych uczniów kieruje dyskusją. Może ona dotyczyć hierarchii ukazanych elementów, sposo-bu przedstawienia tematu, ewentualnych braków.

Faza podsumowująca

1. Wybór przez uczniów (w drodze głosowania) najlepszego kolażu.

2. Ocena pracy uczniów na lekcji.

Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech


– wie, dlaczego Polacy podjęli walkę z zaborcami;– opisuje działania gen. Jana Henryka Dąbrowskiego;– zna okoliczności powstania Legionów Polskich we

Włoszech i Pieśni Legionów;– na podstawie tekstu Pieśni Legionów Polskich we

Włoszech przedstawia cele Polaków w okresie zaborów;

– lokalizuje wydarzenia w czasie i w przestrzeni;– rozumie, dlaczego istniała konieczność współpracy

Polaków z Napoleonem;– rozumie, w jakim celu Wybicki umieścił w Pieśni

Legionów Polskich we Włoszech nawiązania do historii Polski

– rozumie znaczenie symboli narodowych w przeszłości i współcześnie;

– rozumie, dlaczego Mazurek Dąbrowskiego został hymnem Polski;

– zna pojęcia: legiony, hymn, zaborcy, okres zaborów.



– atlas historyczny– galeria zdjęć Jan Henryk Dąbrowski (podręcznik


Lekcja 6.1

Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech 45


– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami– drama (stop-klatka)

zbiorowa, indywidualna, w grupach



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 100) i odpowiedź na zadane pytanie. Uczniowie interpretują pierwsze słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. Odpowia-dają też (na podstawie tekstu z podręcznika ze s. 100) na zadawane przez nauczyciela pytania:– Czy utrata państwa oznaczała koniec istnienia narodu?– Co Polacy mogli zrobić, aby Polska „nie umarła”?

Oczekiwane odpowiedzi: Dbać o polską mowę, kultywować rodzime tradycje, pielęgnować pamięć o wspólnej historii.

Nauczyciel mówi, że Polacy nie porzucili też myśli o wolności. Dla niepodległości postanowili po-nieść ofiary, czego przykładem jest postawa żołnierzy Legionów Polskich we Włoszech i ich twórcy – gen. Jana Henryka Dąbrowskiego.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel w formie krótkiego opowiadania informuje uczniów o okolicznościach powstania Legionów Polskich we Włoszech. Uczniowie lokalizują na mapie w atlasie historycznym Francję, Włochy i ziemie polskie. Następnie nauczyciel prezentuje galerię zdjęć pt. Jan Henryk Dąbrowski, zamieszczoną w pod-ręczniku multimedialnym.

2. Analiza tekstu źródłowego (podręcznik, s. 101). Uczniowie odpowiadają na pytania postawione do fragmentu odezwy Jana Henryka Dąbrowskiego do Polaków. Uczniowie zaznaczają na osi czasu datę 1797.

3. Zabawa w „stop-klatkę”. Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup. Uczniowie mają przedstawić epizod (zdarzenie) nawiązujący do słów Mazurka Dąbrowskiego (każda z czterech grup scenę z innej zwrot-ki hymnu, a piąta – z refrenu). Nauczyciel informuje, że zdarzenie ma być zatrzymane jak na foto-grafii. Istotne w tej metodzie jest wyrażanie uczuć, ekspresja. Gdy uczniowie zamierają w bezruchu, nauczyciel zadaje pytania określonej osobie: Kim jesteś? Czym się zajmujesz? Dokąd zmierzasz?. Uczniowie w ukazywaniu scenek mogą wzorować się na ilustracjach ze s. 102 i 103.

4. Nauczyciel, nawiązując do piątej zwrotki hymnu, w krótkim opowiadaniu informuje o dalszych lo-sach Legionów.

5. Zapoznanie uczniów z modułem Warto zobaczyć (Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie).

Faza podsumowująca

1. Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 104 w podręczniku. Uczniowie odpowiadają, czy postawę gen. Dąbrow-skiego i legionistów można nazwać patriotyczną.


3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 3 ze s. 47.

Przebieg lekcji


Powstańcze państwo


– rozumie przyczyny walki Polaków;– wie, jaki był cel walki powstańców styczniowych;– lokalizuje na mapie obszary walk;– oblicza, ile lat upłynęło pomiędzy poszczególnymi

zrywami niepodległościowymi;– opisuje walki powstańcze i sposób funkcjonowania

powstańczego państwa, wykorzystując różne źródła historyczne;

– zna zasługi Romualda Traugutta;– podaje kilka podobieństw i różnic pomiędzy

powstaniem kościuszkowskim a powstaniem styczniowym;

– dostrzega dużą rolę ludności cywilnej w powstaniu;– podaje inne przykłady i formy walki o niepodległość,

wykorzystując różne źródła;– ocenia postać dyktatora powstania;– posługuje się pojęciami: powstanie, dyktator, wojna

partyzancka, zaborcy, Cytadela Warszawska.



– atlas historyczny– schemat metaplanu, karteczki samoprzylepne– obraz Kucie kos z opisami (podręcznik multimedialny,

s. 105)– film Każde pokolenie w Polsce zwykło oczekiwać

powstania (podręcznik multimedialny, s. 105)


– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami– burza mózgów– uproszczony metaplan




Faza wprowadzająca


2. W nawiązaniu do zdjęcia sztandaru zamieszczonego na s. 99 uczniowie starają się określić cel walki Polaków w XIX wieku (odzyskanie wolności, przywrócenie państwa polskiego). Nauczyciel mówi, że ten cel próbowali zrealizować powstańcy styczniowi.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel informuje o wybuchu powstania styczniowego. Wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 48 w zeszy-cie ćwiczeń. Uczniowie zaznaczają na osi czasu daty 1794 i 1863 oraz obliczają upływ czasu między powstaniem kościuszkowskim a wybuchem powstania styczniowego.

2. Uczniowie analizują z pomocą nauczyciela ilustrację zamieszczoną w module Podejmij temat na s. 105. Nauczyciel wykorzystuje podręcznik multimedialny (obraz Kucie kos z opisami). Pytania po-mocnicze:– Kto jest autorem obrazu?– Jaki jest nastrój dzieła?– Na jakiej podstawie można wywnioskować, że bohaterami obrazu są powstańcy?– Dlaczego armię z 1863 roku możemy nazywać „ochotniczą”?– Co mogli czuć powstańcy obecni w kuźni?

Lekcja 6.2

Przebieg lekcji

Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie 47

3. Nauczyciel w formie pogadanki informuje uczniów o konieczności prowadzenia przez powstańców walki partyzanckiej. Nawiązuje przy tym do obrazu Patrol powstańczy Maksymiliana Gierymskiego.

4. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z mapą (podręcznik, s. 108) i odpowiedź na pytania:– Gdzie powstańcy styczniowi stoczyli ważniejsze bitwy?– Na jakich obszarach toczyły się walki? W którym zaborze? W jakich regionach?

5. Uczniowie zapoznają się z ramką pt. Powstańcze państwo. Nauczyciel opowiada o powstańczych władzach i szczególnej roli dyktatora Romualda Traugutta. Na zakończenie tej fazy lekcji uczniowie czytają fragment Upadek i skutki powstania styczniowego (podręcznik, s. 108). Aby uporządkować wiedzę uczniów na temat wydarzeń z 1863 roku, nauczyciel wyświetla film Każde pokolenie w Polsce zwykło oczekiwać powstania (podręcznik multimedialny).

Faza podsumowująca

1. Uczniowie z pomocą nauczyciela przygotowują notatkę z lekcji w formie metaplanu. Nauczyciel określa temat: Powstanie styczniowe i jego klęska. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na następują-ce problemy:– Jaki sposób walki przyjęli Polacy?– Na czym polegała przewaga Rosjan w stosunku do powstańców?– Jak zakończyło się powstanie?– Jakie były skutki powstania dla Polaków?

Zamiast stosować klasyczny metaplan, nauczyciel może nieco uprościć schemat i wskazać uczniom problemy do rozważenia:

Jak było? Jak być powinno? Dlaczego nie było tak, jak być powinno?

Powstańcy prowadzili z Rosją walkę partyzancką.

Zryw nie miał szans powodzenia.

Po zakończeniu powstania Rosjanie stosowali represje wobec powstańców.

2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 3 i 4 ze s. 48 i 49 w zeszycie ćwiczeń.

3. Zadanie dodatkowe: Opisz inny, niż walka zbrojna, sposób walki Polaków o wolność w XIX wieku. Skorzystaj z informacji zawartych w Linku do wiedzy na s. 110, 111.

Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie


– opowiada o życiu i działalności naukowej Marii Skłodowskiej-Curie;

– wymienia jej odkrycia;– lokalizuje w czasie życie i działalność Marii

Skłodowskiej-Curie;– wskazuje na związek wychowania w domu i postawę

uczonej;– podaje argumenty za stwierdzeniem, że Maria

Skłodowska-Curie była patriotką;– zna pojęcia: naukowiec, wykładowca, uniwersytet,

medycyna.



– przykładowa mapa mentalna ze s. 75 w przewodniku

Lekcja 6.3



– pogadanka– praca ze źródłami– mapa mentalna

– zbiorowa– indywidualna– w grupie



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 112) i wykonanie polecenia.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel podaje uczniom najważniejsze informacje na temat Marii Skłodowskiej-Curie. Następnie prosi uczniów o przeczytanie fragmentu wspomnień uczonej (podręcznik, s. 113). Pytania pomocnicze:– Jakie były zainteresowania małej Marysi?– Czy rodzice jej pomagali w rozwijaniu zainteresowań?– Jakie cechy charakteru widać u młodej Marii Skłodowskiej?– Jakie znaczenie miało wychowanie patriotyczne w czasach niewoli?

2. Nauczyciel dzieli klasę na trzy rzędy. Uczniowie z każdego rzędu czytają te same fragmenty pod-ręcznika (Z Warszawy do Paryża i Wielka uczona). Każda grupa ma jednak inne zadanie, tworzący je uczniowie przedstawiają noblistkę z innej perspektywy – jako osobę będącą wzorem do naśladowa-nia (rząd I), wybitną uczoną (rząd II), wielką patriotkę (rząd III).

3. Podsumowaniem informacji zebranych przez uczniów jest wykonanie mapy mentalnej.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel stawia pytanie: Czy na podstawie zebranych informacji Marię Skłodowską-Curie może-my uznać za „obywatelkę świata”?


3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 2 ze s. 50 w zeszycie ćwiczeń.

Wiek niewoli – powtórzenie wiadomości


– powtarza wiadomości z działu 6;– samodzielnie wyszukuje informacje;– wykorzystuje zdobytą wiedzę w praktyce;– współdziała w grupie;– planuje, organizuje i ocenia własną pracę.



– atlas historyczny– kartoniki z numerkami do losowania

Przebieg lekcji

Lekcja 6.4

Bój o niepodległą Polskę 49


– praca z różnymi tekstami kultury (tekst, mapa, ilustracja)

– jigsaw („układanka”)

– indywidualna– w grupie



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel przedstawia najważniejszy cel lekcji: powtórzenie wiadomości z działu 6.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe zespoły i formułuje temat, nad którym będzie pracować każda grupa: Polska i Polacy pod koniec XVIII wieku i w XIX stuleciu.

2. Następnie członkowie grup losują numerki od 1 do 5.

3. Każdy członek danej grupy, w zależności od numeru który wylosował, otrzymuje inną część materiału do przeanalizowania:Uczeń nr 1 – Legiony Polskie we WłoszechUczeń nr 2 – Wielcy Polacy żyjący w XIX wiekuUczeń nr 3 – Powstanie stycznioweUczeń nr 4 – Walka o polskość w XIX wiekuUczeń nr 5 – Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie

4. Uczniowie, którzy otrzymali do opracowania ten sam materiał spotykają się w grupach eksperckich. Dyskutują na temat zagadnienia, które zostało im przydzielone, wyjaśniają swoje wątpliwości, po-rządkują najważniejsze fakty. Planują, jak skutecznie przekazać swoją wiedzę pozostałym kolegom.

5. Po upływie wyznaczonego czasu eksperci wracają do swoich macierzystych grup. Każdy uczeń, ko-lejno, przekazuje wiedzę członkom swojego zespołu. Kontrolę wyników pracy poszczególnych grup i uczniów może ułatwić sporządzanie przez uczniów notatek.

Faza podsumowująca

1. Pracę metodą jigsaw kończy omówienie poznanych zagadnień na forum klasy.

2. Ocena pracy uczniów.

Bój o niepodległą Polskę


– lokalizuje w czasie wydarzenia;– oblicza upływ czasu pomiędzy wydarzeniami;– lokalizuje na mapie Rzeczpospolitą i ważniejsze

miasta;



Przebieg lekcji

Lekcja 7.1



– rozumie znaczenie odzyskania niepodległości dla Polski;

– wie, kim był Józef Piłsudski;– rozumie związek pomiędzy I wojną światową

a odzyskaniem niepodległości przez Polskę;– ocenia działania Polaków podczas I wojny światowej;– rozumie, dlaczego 11 listopada obchodzimy

Narodowe Święto Niepodległości;– wykorzystuje różne źródła informacji (tekst, mapa,

fotografie);– zna pojęcia: niepodległość, Legiony Polskie,

komendant.

– atlas historyczny– nagranie Marsz Pierwszej Brygady (podręcznik



– opowiadanie – pogadanka – praca ze źródłami




Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 118) i wykonanie polecenia. Następnie wyjaśnia, że Narodowe Święto Niepodległości – jedno z najważniejszych świąt dla Pola-ków – upamiętnia wydarzenia, które rozegrały się w 1918 roku.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel przedstawia uczniom mapę Europy w czasie I wojnie światowej. Określa strony konfliktu w wojnie i pokazuje obszary poszczególnych mocarstw. Pytania pomocnicze:– Jakie nadzieje żywili Polacy wraz z wybuchem wojny między zaborcami?– Jak powinni się zachować w tej sytuacji?

2. Po uzyskaniu odpowiedzi na te pytania nauczyciel mówi, że postawy Polaków w czasie wojny były róż-ne. Część opowiedziała się po stronie Rosji, a część poparła Austro-Węgry i Niemcy. W krótkim opowia-daniu informuje uczniów o powstaniu Legionów Polskich. Nakreśla rolę, jaką odegrał Józef Piłsudski.

3. Nauczyciel zleca obejrzenie obrazu Bitwa pod Laskami oraz odsłuchanie pieśni Marsz Pierwszej Bry-gady (podręcznik multimedialny, s. 120).– Czy tematyka obrazu Kossaka i tekst pieśni jest taka sama (podobna)?– Dlaczego legioniści tak dzielnie walczyli w czasie wojny?

4. Na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 120 i 121 uczniowie wymieniają skutki I wojny światowej i kolejno wypisują je na tablicy (osłabienie państw zaborczych, przegrana Austro-Węgier i Niemiec, wycofywanie się Niemców z ziem polskich, przybycie Józefa Piłsudskiego do Warszawy i objęcie przez niego tymczasowej władzy, formownie polskiej władzy na wyzwolonych obszarach). Nauczy-ciel mówi, że te wszystkie czynniki doprowadziły do odzyskania przez Polskę niepodległości. Następ-nie uczniowie, przy jego pomocy, dzielą wypisane czynniki na przyczyny zewnętrzne (niezależne od Polaków) i wewnętrzne (te, na które Polacy mieli wpływ).

5. Nauczyciel zleca wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 53. Uczniowie mają porównać reprodukcję obrazu Sta-nisława Bagieńskiego i przeczytać relację Mieczysława Jankowskiego.

Przebieg lekcji

W Gdyni 51

6. Nauczyciel mówi, że w listopadzie 1918 roku Polacy przystąpili do odbudowy państwa. Jako jeden z przykładów tych działań opisuje walkę o granice w latach 1918–1922.

7. Praca z infografiką ze s. 122 i 123. Polecenia kierowane do uczniów:– Wskażcie terytorium Polski jesienią 1918 r.– Wymieńcie sąsiadów Polski.– Wskażcie obszary, o które toczono walki. Podajcie nazwy państw, z którymi walczono o przyłączenie poszczególnych ziem.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel pyta, czy 1918 rok był ważnym momentem w historii naszego narodu. Prosi o uzasadnie-nie odpowiedzi.


3. Praca domowa: Opisz, jak twoja rodzina obchodzi Narodowe Święto Niepodległości.

W Gdyni


– lokalizuje wydarzenia w czasie;– wskazuje Gdynię na mapie II Rzeczypospolitej;– na podstawie ilustracji i tekstu z podręcznika opisuje

proces budowy portu i miasta, wskazuje fakty i opinie;– ocenia decyzję władz państwowych o budowie portu

w Gdyni;– rozumie znaczenie tego przedsięwzięcia dla państwa

polskiego;– opisuje życie i pracę w Gdyni.



– atlas historyczny– materiały pomocnicze ze s. 76–78 w przewodniku– galeria zdjęć Eugeniusz Kwiatkowski (podręcznik



– tekst przewodni– pogadanka– praca ze źródłami

– w grupach– zbiorowa



Faza wprowadzająca

1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: zredagowanie wydania Gazety Gdyńskiej z 1933 roku.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie wskazują na mapie granice Polski po 1921 r. Na podstawie mapy wymieniają ważniejsze miejscowości na polskim wybrzeżu. Pytania pomocnicze:– Jaką rolę gospodarczą odgrywał we wcześniejszych wiekach Gdańsk?– Czy Gdańsk po 1918 r. znalazł się w granicach naszego państwa? – Jak ta sytuacja wpływała na gospodarkę Polski?

Lekcja 7.2

Przebieg lekcji


2. Wprowadzenie uczniów do tematu lekcji. Nauczyciel opowiada o budowie portu w Gdyni i począt-kach miasta. Prezentuje też sylwetkę Eugeniusza Kwiatkowskiego (na podstawie galerii zdjęć za-mieszczonej w podręczniku multimedialnym).

3. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda grupa reprezentuje inny dział Gazety Gdyńskiej:Grupa nr 1 – Redakcja aktualnościGrupa nr 2 – Dział wywiadówGrupa nr 3 – Redakcja historycznaGrupa nr 4 – Dział gospodarczyGrupa nr 5 – Dział reklamyGrupa nr 6 – Dział rozrywki

Zadaniem każdej grupy jest przygotowanie krótkiego artykułu z dziedziny, w której specjalizuje się dany zespół. Szczegółowe instrukcje dla poszczególnych grup i materiały pomocnicze (wskazówki, teksty źródłowe, wykresy) zamieszczono na s. 76–78 w przewodniku.

4. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele poszczególnych grup rozwieszają swoje strony na tablicy lub przyklejają na arkusz brystolu. Jako kolegium redakcyjne uczniowie omawiają swoją pra-cę i wymieniają się doświadczeniami.

Faza podsumowująca

1. Podsumowanie wiadomości zdobytych na lekcji. Punktem wyjścia może być pytanie: Czy budowa portu w Gdyni była słuszną decyzją? Czy Polska na tym skorzystała, czy straciła?

2. Ocena pracy najaktywniejszych uczniów.

Wśród harcerzy z Szarych Szeregów


– lokalizuje w czasie omawiane wydarzenia;– wskazuje zasięg okupacji niemieckiej i radzieckiej na

ziemiach polskich w czasie II wojny światowej;– zna postaci Jana Bytnara, Tadeusza Zawadzkiego

i Aleksego Dawidowskiego;– wymienia formy walki stosowane przez Armię

Krajową i Szare Szeregi;– dostrzega podobieństwa i różnice pomiędzy formami

oporu Polaków z XIX w. i z okresu okupacji– wie, dlaczego bohaterowie ruchu oporu są dla

młodych ludzi wzorem do naśladowania;– wykorzystuje fotografie jako źródło wiedzy;– wie, dlaczego Polacy upamiętniają postaci

związane z ruchem oporu i wydarzenia powstania warszawskiego;

– zna pojęcia: II wojna światowa, konspiracja, okupacja, ruch oporu, Armia Krajowa, Szare Szeregi, Polskie Państwo Podziemne.



– atlas historyczny– karta pracy ze s. 79 i 80 w przewodniku– komunikat radiowy z 1 września 1939 roku

i galeria zdjęć Kampania wrześniowa (podręcznik multimedialny, s. 128)

– nagranie piosenki Pałacyk Michla (podręcznik multimedialny, s. 131)


– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami

– zbiorowa – indywidualna



Lekcja 7.3

Żołnierze niezłomni 53

Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (podręcznik, s. 128) i odsłucha-nie komunikatu Polskiego Radia z 1 września 1939 roku (podręcznik multimedialny, s. 128). Następnie zadaje pytania: Co wydarzyło się 1 września 1939 roku? Jakie uczucia wywołują w was obejrzane zdjęcia i odsłuchany komunikat Polskiego Radia?

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel informuje o agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę i opowiada o czasach okupacji (z wykorzy-staniem zasobów zamieszczonych w podręczniku multimedialnym). Uczniowie, z pomocą nauczy-ciela, wskazują na mapie Niemcy i Związek Radziecki, wybrane punkty oporu oraz zasięg okupacji ziem polskich. Wykonanie ćwiczeń 1 i 2 z karty pracy.

2. Nauczyciel zadaje pytanie: Do jakich poznanych wcześniej wydarzeń można porównać sytuację Polski we wrześniu 1939 r.? Prawdopodobna odpowiedź: Do czasów zaborów.

3. Nauczyciel zleca uczniom przeczytanie fragmentu z podręcznika Polskie Państwo Podziemne. Następ-nie zadaje pytania:– Jakie były cele Polskiego Państwa Podziemnego?– Który z nich był najważniejszy?

4. Na podstawie informacji zawartych w podręczniku uczniowie opowiadają o sposobach walki z oku-pantem. Wykonanie ćwiczenia 3 z karty pracy oraz 4 ze s. 56 w zeszycie ćwiczeń.

5. Nauczyciel informuje uczniów o powstaniu warszawskim. Uczniowie zaznaczają to wydarzenie na osi czasu. Nauczyciel zleca uczniom zapoznanie się z modułem Przyczyna – Wydarzenie – Skutek.

6. Odsłuchanie piosenki pt. Pałacyk Michla (podręcznik multimedialny, s. 131). Wykonanie ćwiczenia 4 z karty pracy.

7. Nauczyciel opowiada o sposobach upamiętniania wydarzeń z czasów II wojny światowej. Omówie-nie fragmentu Powstanie warszawskie – upamiętnienie i modułu Warto zobaczyć ze s. 132 w pod-ręczniku.

Faza podsumowująca


2. Podanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń.

Żołnierze niezłomni


– lokalizuje w czasie wydarzenia;– wskazuje na mapie Polski obszary dłuższego

utrzymywania się partyzantki antykomunistycznej;– wie, kim byli żołnierze niezłomni/wyklęci;– wymienia bohaterów polskiego podziemia

niepodległościowego, również tych, którzy byli związanie z jego regionem zamieszkania;

– wie, dlaczego żołnierze niezłomni prowadzili walkę z komunistami;



– atlas historyczny– schemat drzewa decyzyjnego do wypełnienia dla

uczniów– galeria zdjęć Rotmistrz Pilecki (podręcznik


Przebieg lekcji

Lekcja 7.4



– porównuje granice Polski sprzed wojny i po II wojnie światowej;

– ocenia postawę „Inki” i Witolda Pileckiego oraz postępowanie polskich komunistów;

– zna pojęcia: żołnierze niezłomni, żołnierze wyklęci, komuniści, Armia Czerwona.


– opowiadanie– pogadanka– opowiadanie– praca ze źródłami– drzewo decyzyjne




Faza wprowadzająca


2. Uczniowie zapoznają się z modułem Podejmij temat (s. 133) i wykonują polecenie. Nauczyciel tłuma-czy znaczenie przedstawionego święta.

3. Następnie nauczyciel informuje, że tematem dzisiejszej lekcji będą ci, którzy stali się bohaterami święta z 1 marca – żołnierze niezłomni/wyklęci. Uczniowie starają się wyjaśnić, co oznaczają te przy-miotniki (z pomocą nauczyciela).

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel w krótkim opowiadaniu informuje uczniów o zakończeniu wojny i nowej okupacji Polski. Porusza również kwestię zmian terytorialnych po wojnie. Wykonanie ćwiczenia 4 ze s. 58 w zeszycie ćwiczeń.

2. Uczniowie na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 134 i infografiki ze strony kolejnej odpowiadają na pytania:– Czyje interesy realizowali w Polsce komuniści?– Dlaczego udało im się przejąć władzę w Polsce?– Jak nowa władza odnosiła się do żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego?– W jaki sposób żołnierze podziemia niepodległościowego odnosili się do władzy komunistycznej?– Z czego wynikał taki, a nie inny stosunek?– Jakie widzicie podobieństwa i różnice między okupacją z czasów II wojny światowej i tą, która nastąpiła po 1945 roku?

3. Przedstawienie postaci Danuty Siedzikówny „Inki” i Witolda Pileckiego (z wykorzystaniem materia-łów zamieszczonych w podręczniku multimedialnym).

4. Wypełnienie drzewa decyzyjnego. Nauczyciel rozdaje uczniom po jednym schemacie na parę, ale drzewo jest wypełniane zbiorowo, z pomocą nauczyciela. Etapy pracy:a) Sformułowanie problemu: Jakie stanowisko mogli zająć żołnierze niezłomni po 1945 roku? (pień

drzewa)b) Określenie celów i wartości, do których dążyli żołnierze niezłomni, oraz wartości, jakie uznawali

(korona drzewa)c) Określenie możliwych rozwiązań.

Przebieg lekcji

Żołnierze niezłomni 55

d) Wskazanie następstw pozytywnych i negatywnych każdego rozwiązania (według kryterium przyjętych wartości).

e) Wybranie najwłaściwszego rozwiązania.Przykładowy schemat drzewa decyzyjnego i propozycja rozwiązań znajduje się poniżej.

5. Nauczyciel opowiada o formach upamiętniania żołnierzy niezłomnych (moduł Warto zobaczyć ze s. 136 w podręczniku). Wspomina też o planach stworzenia Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w byłym areszcie przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Faza podsumowująca


2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 ze s. 136 w podręczniku oraz ćwiczenie 2 ze s. 57 w zeszycie ćwiczeń.

Przykładowy schemat drzewa decyzyjnego

Cele i wartości

– wolna i niepodległa Polska– życie– rodzina

Skutki pozytywne

– zachowanie życia – koniec walki– powrót do rodziny po kilku latach walki partyzanckiej

i ukrywania się w lasach

– możliwość odniesienia zwycięstwa, którego skutkiem będzie wolna i demokratyczna Polska

– wywarcie wpływu na to, co się dzieje w kraju– wierność zasadom, w które żołnierze niezłomni

wierzyli

Skutki negatywne

– zdrada ideałów, w które żołnierze niezłomni wierzyli– brak wpływu na to, co się dzieje w państwie– konieczność podporządkowania się

znienawidzonemu wrogowi– niepewność losu (nie wiadomo, jak wobec żołnierzy

niezłomnych zachowają się komuniści, gdy ci złożą broń)

– ryzyko klęski wobec przeważających sił wroga– ryzyko kary więzienia lub utraty życia– niepewność losu

Możliwe rozwiązania

zaakceptować rządy komunistyczne w Polsce i zaprze-stać walki z komunistami

podjąć walkę z komunistami

Sytuacja wymagająca podjęcia decyzji

Jakie stanowisko mogli zająć żołnierze niezłomni po 1945 roku?

Twoja decyzja: Żołnierze niezłomni powinni kontynuować walkę z komunistami. Tylko w ten sposób będą mogli być wierni swoim ideałom. / lub: Dla żołnierzy niezłomnych najwyższą wartością było życie. Aby je zachować i dalej służyć Polsce, powinni się poddać.


Drzewo decyzyjne

Cele i wartości

–

–

–

Skutki pozytywne

–

–

–

–

–

–

Skutki negatywne

–

–

–

–

–

–

Możliwe rozwiązania

Sytuacja wymagająca podjęcia decyzji

–

–

–

Twoja decyzja:

W czasach Solidarności 57

W czasach Solidarności


– lokalizuje wydarzenia w czasie;– rozpoznaje symbol Solidarności; – wymienia cele Solidarności;– zna osoby tworzące Solidarność (Lech Wałęsa, Anna

Walentynowicz, Tadeusz Mazowiecki);– opisuje działania władz komunistycznych wobec

opozycji demokratycznej;– dostrzega rolę Jana Pawła II w procesie obalania

komunizmu;– podaje przykłady zmian, jakie były skutkiem

porozumień Okrągłego Stołu;– dostrzega w celach Solidarności elementy walki

o niepodległość państwa i prawa człowieka;– ocenia zmiany, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 r.;– zna pojęcia: NSZZ „Solidarność”, stan wojenny,

Okrągły Stół, demokracja, Pokojowa Nagroda Nobla.



– prezentacje uczniów – sylwetki przywódców Solidarności (L. Wałęsa, A. Walentynowicz, T. Mazowiecki lub inni)


– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami– prezentacja uczniowska– drama (rzeźba)

– zbiorowa– w parach– indywidualna



Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z logotypem Solidarności (moduł Podejmij temat, s. 137). Wyjaśnia symbolikę znaku (ludzie maszerujący z biało-czerwoną flagą i wspierający się wzajemnie) i prosi uczniów o wykonanie polecenia. Uczniowie wymieniają przykłady solidarnego zachowania, najpierw na podstawie własnych doświadczeń. Następnie odwołują się do przykładów z historii Pol-ski np.:– Polska i Litwa solidarnie walczyły pod Grunwaldem.– Jan III Sobieski okazał solidarność z Austrią i wyruszył pod oblężony przez Turków Wiedeń. – Legiony Polskie solidarnie walczyły u boku Napoleona Bonaparte i Francuzów.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel mówi, że solidarność szczególnego znaczenia nabiera w momentach trudnych dla naro-du. Następnie wyjaśnia, że takim momentem w historii Polski były rządy komunistyczne.

2. Przedstawienie przez nauczyciela sytuacji Polaków w czasach PRL.

3. Uczniowie czytają fragment podręcznika ze s. 138. Następnie odpowiadają na pytania postawione przez nauczyciela:– Na czym polegało porozumienie podpisane przez strajkujących robotników Stoczni Gdańskiej z władzami komunistycznymi?

Lekcja 7.5

Przebieg lekcji


– Co oznacza skrót NSZZ „Solidarność”? Co oznaczają słowa tworzące ten skrót? Które z nich były „niebezpieczne” dla komunistów?– Jakie znaczenie miało zawarte porozumienie?

4. Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 59 w zeszycie ćwiczeń.5. Uczniowie opisują atmosferę z sierpnia 1980 (na podstawie materiału ilustracyjnego zamieszczonego

w podręczniku na s. 138). Nauczyciel mówi, że robotnicy odnieśli sukces, dzięki wsparciu Kościoła kato-lickiego (msza na terenie stoczni) i zwykłych mieszkańców (gdańszczanie zebrani pod bramą zakładu).

6. Nauczyciel mówi, że na czele strajków sierpniowych stały wybitne indywidualności. Omawia rolę Lecha Wałęsy, Anny Walentynowicz i Tadeusza Mazowieckiego. W przypadku tej ostatniej postaci nauczyciel zwraca uwagę na szczególną rolę, jaką odegrał sojusz robotniczo-inteligencki w 1980 r.

7. Opcjonalnie: uczniowie (w grupach lub w parach) przedstawiają sylwetki wybranych członków So-lidarności (o tym zadaniu muszą zostać poinformowani odpowiednio wcześniej). Każda osoba (gru-pa) koncentruje się na trzech najważniejszych zagadnieniach:a) sytuacja zawodowa i rodzinnab) rola danej osoby podczas strajkówc) działalność (funkcje) w niepodległej Polsce (lata 80. i 90. XX w.).

8. Na podstawie infografiki ze s. 140 uczniowie wypisują na tablicy ważniejsze wydarzenia z lat 1980––1989 (nauczyciel może wzbogacić kalendarium o wydarzenia niewymienione w infografice: piel-grzymki papieża do Polski, przyznanie Pokojowej Nagrody Nobla Lechowi Wałęsie, objęcie władzy w ZSRR przez Michaiła Gorbaczowa, upadek muru berlińskiego). Po wypisaniu wydarzeń uczniowie dorysowują obok nich emotikony symbolizujące uczucia Polaków na wieść o danym wydarzeniu np. powstanie Solidarności – , wprowadzenie stanu wojennego – , pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w 1983 r. – itd.

9. Opcjonalnie: nauczyciel może rozbudować punkt 8 i zaproponować pracę techniką dramową (rzeźba). Dwaj ochotnicy kreują rolę określoną przez nauczyciela. Jeden z uczniów odgrywa rolę „rzeźbiarza”, drugi jest „posągiem”. „Rzeźbiarz” za pomocą rąk lub poleceń „wykonuje” swoje dzieło. Z kolei uczeń będący „rzeźbą” zastyga w określonej pozie ciała. Stworzone pozy mogą np. informować o reakcji członków Solidarności, komunistów i zwykłych Polaków na wieść o poszczególnych wydarzeniach. W kreowaniu postaci mogą brać również udział pozostali uczniowie poprzez udzielanie wskazówek.

Faza podsumowująca


2. Zadanie pracy domowej: wykonanie ćwiczenia 5 ze s. 141 w podręczniku.

Czasy wielkiej próby – powtórzenie wiadomości


– uczeń powtarza i utrwala wiadomości z działu 7;– rozumie, jak ważną wartością dla Polaków jest

wolność.



– kilka arkuszy brystolu– materiały plastyczne


– plakat podsumowujący– prezentacja uczniowska

– grupowa



Lekcja 7.6

Czasy wielkiej próby – powtórzenie wiadomości 59

Faza wprowadzająca


2. Nauczyciel informuje o celach zajęć, a następnie przedstawia zasady pracy i oceniania. Zadaniem uczniów będzie stworzenie plakatu podsumowującego na dany temat.

Faza realizacyjna

1. Na wcześniejszych zajęciach nauczyciel dzieli klasę na trzy- i czteroosobowe grupy i przydziela każ-demu zespołowi arkusze brystolu. Każda grupa otrzymuje inny materiał do opracowania – jest to zadanie domowe dla uczniów.Grupa nr 1 – Polacy w czasie I wojny światowejGrupa nr 2 – Józef Piłsudski – polski bohater narodowyGrupa nr 3 – W GdyniGrupa nr 4 – Polska w czasie II wojny światowejGrupa nr 5 – Bohaterowie Szarych SzeregówGrupa nr 6 – Danuta Siedzikówna „Inka” i Witold Pilecki – żołnierze niezłomniGrupa nr 7 – W czasach SolidarnościGrupa nr 8 – Polska droga do wolności

2. Nauczyciel instruuje grupy, jak wykonać plakat. Pomaga w określeniu myśli przewodniej plakatu, doborze środków. Omawia z uczniami sposób przedstawienia informacji.

3. W czasie lekcji powtórzeniowej poszczególne grupy prezentują swoje plakaty. Zaprezentowany ma-teriał jest przedmiotem dyskusji dla całej klasy.

Faza podsumowująca

1. Wybór najlepszego plakatu.

2. Nauczyciel wspólnie z uczniami ocenia pracę grup.

Przebieg lekcji


Teksty do wykorzystania na lekcji Historia – nauka o przeszłości (1.1)

Tekst nr 1

Ludzie podróżowali od najdawniejszych czasów. Najpierw wędrowali w poszukiwaniu pożywienia. Z czasem, gdy nauczyli się uprawiać ziemię, zaczęli prowadzić osiadły tryb życia. Nie przestali się jednak przemieszczać. Podróże były konieczne, aby zasiedlać coraz to nowe obszary, handlować różnymi towarami i prowadzić woj-ny. Początkowo ludzie poruszali się pieszo. Dopiero z czasem zaczęli do transportu wykorzystywać zwierzęta, takie jak woły i konie. Gdy wynaleziono koło, zwierzęta te zaczęto zaprzęgać do wozów. Koło było jednym z najważniejszych wynalazków w historii ludzkości. Wymyślili je Sumerowie ponad pięć tysięcy lat temu. Wy-warło ono ogromny wpływ na rozwój transportu – dzięki wykorzystaniu koła skrócił się czas podróży. Poza tym na wozach można było transportować znacznie cięższe przedmioty niż do tej pory.

Ćwiczenia1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij.

Wydarzenie Skutki

wynalezienie koła

2. Podkreśl w tekście:– fakt – kolorem niebieskim,– opinię – kolorem czerwonym.

Tekst nr 2

Tysiące lat temu informacje przesyłano za pośrednictwem posłańców. Byli to ludzie, którzy pieszo lub konno przemierzali drogi, aby dostarczyć list od nadawcy do adresata. Dopiero z czasem zaczęły powstawać pierwsze regularne linie pocztowe. Pierwsza taka linia powstała w Polsce ponad 400 lat temu, w czasach panowania króla Zygmunta Augusta. Wiodła ona z Krakowa do Wenecji we Włoszech. Ogromny wpływ na przyspiesze-nie wymiany informacji wywarło wynalezienie telefonu i telegrafu ponad sto lat temu. Od tego czasu można się było porozumiewać z niespotykaną dotąd prędkością. Nadawana informacja w tej samej chwili trafiała do odbiorcy oddalonego o setki kilometrów.

Ćwiczenia1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij

Wydarzenie Skutki

wynalezienie telefonu i telegrafu


Załączniki

Załączniki 61

Tekst nr 3

Od najdawniejszych czasów ludzie interesowali się kosmosem. Astronomowie od tysięcy lat obserwowali nie-bo. Marzenia człowieka o odbyciu podróży kosmicznej spełniły się jednak stosunkowo późno – w 1961 roku. Wówczas radziecki kosmonauta Jurij Gagarin, jako pierwszy człowiek w historii, odbył lot kosmiczny, podczas którego okrążył Ziemię. Osiem lat później amerykańscy astronauci wylądowali na powierzchni Księżyca. Było to jedno z najważniejszych dokonań w historii ludzkości. Podbój kosmosu miał ogromny wpływ na codzienne życie ludzi. Dzięki umieszczanym w kosmosie satelitom, czyli statkom kosmicznym, możemy tworzyć progno-zy pogody czy określać miejsce swojego położenia (za pomocą nawigacji GPS).

Ćwiczenia

1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij.

Wydarzenie Skutki

podbój kosmosu, rozwój badań kosmicznych


Tekst nr 4

Ludzie od tysięcy lat marzyli o lataniu. Przełomowym momentem w historii podniebnych podróży był jednak dopiero lot braci Wright [czyt. łrajt] – amerykańscy konstruktorzy w 1903 roku odbyli pierwszy lot samolotem własnej konstrukcji. Trwał on zaledwie 12 sekund, ale był wielkim osiągnięciem – ludzie udowodnili, że są w stanie wznieść się ponad ziemię. Od tamtego czasu samoloty bardzo się zmieniły. Obecnie podróżuje się od-rzutowcami, niektóre z nich przekraczają nawet prędkość dźwięku! Dzięki zastosowaniu takich nowoczesnych maszyn w lotnictwie podróże stały się o wiele wygodniejsze i szybsze. Drogę z Warszawy do Paryża, stolicy Francji, można pokonać już w ciągu 2 godzin. Przebycie tej drogi samochodem trwa znacznie dłużej.

Ćwiczenia

1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij.

Wydarzenie Skutki

produkcja nowoczesnych samolotów w lotnictwie pasażerskim



Karta pracy do lekcji Obliczamy czas (2.2)

1. Zaznacz kolorem niebieskim odcinek odpowiadający jednemu stuleciu, a kolorem czerwonym – odcinek symbolizujący półwiecze.

= 10 lat

2. Podziel oś czasu na dziesięć równych odcinków. Zamaluj odcinek odpowiadający jednemu stuleciu. Zaznacz i podpisz punkt oznaczający rok 1500.

1000 2000

3. Określ wiek podanych dat.

a) 1374 rok – c) 390 rok –

b) 1872 rok – d) 1200 rok –

4. Podziel oś czasu na sześć równych odcinków. Następnie zaznacz następujące daty: rok 1750, 1800, 1850, 1900 i 1950. Zamaluj na niebiesko pierwszą połowę, a na czerwono – drugą połowę każdego stulecia.

1700 2000

5. Określ, która to połowa wieku. Połącz każdą datę z odpowiednim polem.

I połowa wieku II połowa wieku

2001 rok 1621 rok 1653 rok 91 rok 1888 rok 2000 rok

352 rok 776 rok 1101 rok 1734 rok 1364 rok 1945 rok

Załączniki

Załączniki 63

Tekst do wykorzystania na lekcji Historia mojej rodziny (3.1)

O rodzinie Mikołaja KopernikaMikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu. Był najstarszym synem Mikołaja (który

żył w latach ok. 1420–1483) i Barbary Watzenrode (ok. 1440–1495).Przodkowie Kopernika ze strony ojca wywodzili się ze Śląska i z czasem przenieśli się do Krakowa. Dzia-

dek słynnego astronoma, Jan, był aktywnym kupcem1 krakowskim. Synem Jana, a ojcem astronoma, był znany nam już Mikołaj Kopernik, który pojawił się w aktach krakowskich w 1447 roku. Handlował miedzią z gdańskimi kupcami, dzięki czemu znacznie się wzbogacił. Mikołaj sprowadził się do Torunia przed 1458 rokiem. Prawdo-podobnie w tym samym roku poślubił Barbarę Watzenrode, córkę bogatego mieszczanina2 Łukasza Watzenrode-go (który zmarł ok. 1462). Z Barbarą Mikołaj miał czworo dzieci: Barbarę, Katarzynę, Mikołaja i Jana.

Rodzina matki Mikołaja Kopernika – Watzenrodowie, była związana z Toruniem znacznie dłużej. Pierwsze wzmianki o członkach tej rodziny w Toruniu pochodzą z 1369 roku. Matką Barbary była Katarzyna Russe, która zmarła w 1476 roku. Watzenrodowie zawarli małżeństwo przed rokiem 1439 i oprócz Barbary mieli jeszcze córkę Krystynę i syna Łukasza. Łukasz został biskupem warmińskim, czyli wysokim dostojnikiem kościelnym. Po przedwczesnej śmierci ojca Mikołaja brat matki zajął się edukacją przyszłego astronoma – sfi-nansował np. jego studia na Akademii Krakowskiej.

Na podstawie tekstów autorstwa Teresy Borawskiej i Krzysztofa Mikulskiego zamieszczonych na stronie internetowej http://copernicus.torun.pl [28.07.2017]

1. Kupiec – osoba, która trudni się handlem.2. Mieszczanie – w średniowieczu i epoce nowożytnej mieszkańcy miast, którzy trudnili się głównie rze-

miosłem i handlem.

Notatki

Imię ojca Mikołaja Kopernika Imię i nazwisko rodowe matki Kopernika

Przodkowie Mikołaja Kopernika ze strony

ojca matki

Rodzeństwo Mikołaja Kopernika

Pozostali krewni

Załączniki


Karta pracy Symbole narodowe do lekcji Duża ojczyzna – Polska (3.3)

1. Pokoloruj flagę Polski. Następnie uzupełnij informacje na jej temat.

Opis flagi

Polską flagę tworzą dwa poziome pasy, jeden w kolorze ,

a drugi – w . Wiek ustanowienia barw narodowych: .

Symbolika flagi państwowej:

biel – .

czerwień – .

2. Pokoloruj herb Polski. Wpisz brakujące informacje.

Opis godła

Godłem Polski jest

w koronie, umieszczony w czerwonym polu tarczy

herbowej.

Wiek, z którego pochodzą najstarsze wizerunki

Orła Białego: .

Symbolika godła:

Orzeł Biały –

korona –

Załączniki

Załączniki 65

3. Uzupełnij słowa polskiego hymnu. Następnie zapisz ważne informacje na temat pieśni.

Jeszcze Polska nie ,

Kiedy my .

Co nam wzięła,

.

Marsz, marsz ,

Z ziemi do Polski.

Za

Złączym się z .

Przejdziem , przejdziem Wartę,

Będziem Polakami.

Dał nam przykład ,

Jak mamy.

Marsz, marsz Dąbrowski...

Jak do

Po zaborze,

Dla ratowania

Wrócim się przez .


Już tam ojciec do swej

Mówi

jeno, pono nasi

w tarabany.


Tytuł polskiego hymnu narodowego: .

Autor słów: .

Wiek powstania hymnu: .


Materiały do lekcji powtórzeniowej 3.4

SZANSA

SZANSA SZANSA

Numery dla uczestników

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10

Załączniki

Załączniki 67

Test kwalifikacyjny do teleturnieju Jeden z dziesięciu

Wskaż właściwe dokończenie każdego zdania. Otocz kółkiem wybraną literę.

1. Podczas zwiedzania muzeum na pewno nie wolnoA. spożywać posiłków.B. oglądać zabytków.C. rozmawiać.

2. Do ustnych źródeł historycznych zaliczamyA. budowle i obrazy.B. monety i listy.C. legendy i wspomnienia.

3. Cenny obraz to przykładA. ceramiki.B. militariów.C. dzieła sztuki.

4. Rok 1100 należy doA. pierwszej połowy XII wieku.B. drugiej połowy XII wieku.C. drugiej połowy XI wieku.

5. Na mapach kierunki wypraw wojskowych oznacza się za pomocąA. strzałek.B. skrzyżowanych mieczy.C. przerywanych linii.

6. Wiek to inaczejA. półwiecze.B. stulecie.C. tysiąclecie.

7. Do wieku XVIII nie należy rokA. 1799.B. 1800.C. 1801.

8. Autorem słów hymnu Polski jestA. Jan Henryk Dąbrowski.B. Józef Wybicki.C. Stefan Czarniecki.

9. Na pamiątkę zwycięstwa Polaków pod Warszawą w 1920 roku ustanowionoA. Święto Wojska Polskiego.B. Narodowe Święto Niepodległości.C. Święto Narodowe Trzeciego Maja.

10. Aby odwiedzić Kaszubów, należy się wybrać A. na Warmię.B. na Mazury.C. na Pomorze Gdańskie.

11. Chrześcijanie zaczęli liczyć lata od roku A. wynalezienia pisma.B. odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.C. narodzin Jezusa Chrystusa.

12. Rok 1789 to wiekA. XVII.B. XVIII.C. XIX.

Liczba punktów:

Imię i nazwisko

Klasa Data


Lista pytań do pierwszej rundy teleturnieju

1. Jaka nauka zajmuje się badaniem przeszłości?2. Czy starożytność trwała dłużej niż średniowiecze?3. Szewczyk Dratewka czy Mikołaj Kopernik? Która z tych postaci to bohater legendarny?4. Polska graniczy z Niemcami od zachodu czy od południa?5. Sąd jakiejś osoby na dany temat to fakt czy opinia?6. W której epoce wynaleziono internet?7. Rok 1410 – która to połowa XV wieku?8. Ile lat obejmuje stulecie?9. 476 rok p.n.e. czy 476 rok n.e. – która z tych dat jest wcześniejsza?10. Co to są źródła historyczne?11. Czy data 1234 należy do wieku XII?12. Jakie miasto jest stolicą Małopolski?13. Ile lat upłynęło między 1800 a 2000 rokiem?14. Moneta, list, obraz. Które z tych źródeł zaliczymy do źródeł pisanych?15. Ile mieszkańców liczy Polska? Można się pomylić o milion.16. Do jakiego wieku zaliczymy rok 1622?17. Proszę podać nazwę regionu, w którym znajduje się nasza miejscowość.18. Jakie wydarzenie zapoczątkowało epokę nowożytną?19. Jak nazywamy opowieść nawiązującą do prawdziwych wydarzeń, ale zawierającą elementy fantastyczne?20. Jak się nazywa instytucja, która zajmuje się gromadzeniem i udostępnianiem książek czytelnikom?21. Czy muzea mogą prowadzić badania naukowe?22. Jak się nazywa grupa rodzin, które wywodzą swoje pochodzenie od wspólnego przodka?23. Który rok zapoczątkował wiek VIII?24. Gdzie zamieszcza się objaśnienia symboli i oznaczeń występujących na mapie?25. Kto odtwarza wygląd zniszczonych zabytków?26. Proszę wymienić przynajmniej trzy jednostki czasu.27. Kiedy obchodzimy Święto Wojska Polskiego: 15 sierpnia czy 11 listopada?28. Jak nazywamy czasy przed wynalezieniem pisma?29. Jaka litera oznacza rzymską liczbę 5 – X czy V?30. Rok 776 rok p.n.e. – który to wiek?31. Jak brzmi oficjalna nazwa naszego państwa?32. Nowożytność czy średniowiecze? Która epoka była wcześniej?33. Rok 1683 – która to połowa XVII wieku?34. Co miało miejsce później: odkrycie Ameryki czy upadek cesarstwa zachodniorzymskiego?35. Czy Józef Wybicki występuje w tekście polskiego hymnu?36. Rok 2000 – które to stulecie?37. Jak się nazywa nauka, która zajmuje się badaniem historii rodzin i rodów?38. Jaki region Polski zamieszkują Kaszubi?39. Który polski symbol narodowy ukształtował się najwcześniej?40. Z jakimi państwami Polska graniczy od południa?41. Jakie lata obejmuje wiek XIX?42. Do jakiego regionu trzeba się udać, żeby zwiedzić Sukiennice?43. W którym wieku ukształtowały się polskie barwy narodowe?44. Od którego roku Mazurek Dąbrowskiego jest hymnem Polski?45. W którym wieku Jan Gutenberg wynalazł druk?46. Jak się nazywa impreza kulturalna, podczas której zwiedzający mogą nieodpłatnie zwiedzać muzea w całym kraju?47. Które miasto jest stolicą Warmii?48. Lekarz, społecznik, pisarz; w 1912 roku założył w Warszawie dom dla osieroconych dzieci. O kim mowa?49. W którym wieku uchwalono Konstytucję 3 maja?50. W której zwrotce Mazurka Dąbrowskiego znajduje się nawiązanie do bohaterskich czynów Stefana Czarnieckiego?

Załączniki 69

Lista pytań do rundy finałowej

1. Kiedy obchodzimy Święto Narodowe Trzeciego Maja?2. Starożytność, nowożytność, średniowiecze – która z tych epok była najwcześniej?3. Jakie lata obejmuje pierwsza połowa XIII wieku?4. Upowszechnienie książek – to przyczyna czy skutek opracowania przez Gutenberga metody powielania tekstu?5. Jak się nazywa urządzenie, które dzięki wytwarzaniu fal elektromagnetycznych pomaga zlokalizować, czy jakiś

przedmiot znajduje się pod ziemią?6. Do jakich źródeł, pisanych czy niepisanych, zaliczymy miecz?7. Jak się nazywa przedmiot wystawiony w muzeum?8. Gdzie znajduje się Muzeum Kultury Kurpiowskiej?9. Chronologia czy genealogia? Jak się nazywa nauka o mierzeniu czasu?10. W jakiej epoce wynaleziono samochód i telefon?11. Jaką nazwę nosi kalendarz używamy dziś niemal na całym świecie?12. Matka męża – to stryjenka czy teściowa?13. Jakich liter potrzebujemy, żeby zapisać w systemie rzymskim arabską cyfrę 9?14. W którym wieku Józef Wybicki napisał słowa Mazurka Dąbrowskiego?15. Jaką nazwę nosi muzeum pod gołym niebem?16. Z jakiej epoki pochodzą pierwsze źródła pisane?17. W jaki sposób na mapie oznacza się terytoria zależne?18. Które miasto jest stolicą Podlasia?19. Jakie wydarzenie z historii Polski upamiętnia Święto Wojska Polskiego?20. Która z tych dat nie należy do XVI wieku: rok 1525, 1500 czy 1507?21. W którym mieście można zwiedzić Muzeum zegarów wieżowych?22. Zbroja, legenda, obraz – które z tych źródeł zaliczymy do ustnych źródeł historycznych?23. Proszę podać nazwę przynajmniej jednej epoki, w której żyła Maria Skłodowska-Curie?24. Jak nazywamy więzy łączące ludzi pochodzących od wspólnego przodka?25. Wuj czy zięć – jak nazywamy męża córki?


Instrukcja dla aktorów występujących w inscenizacji zjazdu gnieźnieńskiego na lekcji Pierwszy król Polski (4.2)

Kto jest kim?

1. Gall Anonim – zakonnik, autor najstarszej polskiej kroniki. Żył około sto lat po zjeździe gnieźnieńskim. W ręku trzyma księgę symbolizującą kronikę.

2. Bolesław Chrobry – władca państwa polskiego, gospodarz zjazdu gnieźnieńskiego.

3. Otton III – cesarz rzymski i król Niemiec, gość Bolesława Chrobrego w 1000 r. Na głowie ma diadem – ozdobną opaskę będącą oznaką władzy.

4. Wojowie – wojownicy Bolesława Chrobrego. Stoją pod tablicą i przyglądają się rozgrywanej scenie. Dumnie prezentują się władcom. Jeden z wojów trzyma szkatułę z ramieniem św. Wojciecha – dar Bolesława dla Ottona.

5. Członkowie orszaku Ottona III – rycerze z dworu cesarza. Dwóch, trzech uczniów towarzyszy Ot-tonowi, nie odstępując go na krok. W dłoniach trzymają dary, które Otton przekaże Bolesławowi: włócznię św. Maurycego i gwóźdź z Krzyża Pańskiego.

Potrzebne rekwizyty: średniowieczna księga, diadem, włócznia św. Maurycego, gwóźdź z Krzyża Pań-skiego, szkatuła z ramieniem św. Wojciecha, dokument z pieczęcią.

Przebieg inscenizacji

Fragmenty kroniki Galla Anonima do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza

Zachowania, gesty aktorów wcielających się

w pozostałe role

Również i to uważamy za godne przekazania pamięci, że za jego czasów cesarz Otto Rudy przybył do [grobu] św. Wojciecha dla modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława, jak o tym można dokładniej wyczytać w księdze o męczeństwie [tego] świętego.

Otton III z orszakiem zmierza w kierunku Bolesława Chrobrego.

Bolesław przyjął go tak zaszczytnie i okazale, jak wypadło przyjąć króla, cesarza rzymskiego i dostojnego gościa.

Otton III i Bolesław Chrobry wymieniają między sobą serdeczne uściski na znak powitania.

Albowiem na przybycie cesarza przygotował przedziwne [wprost] cuda; najpierw hufce przeróżne rycerstwa, następnie dostojników rozstawił, jak chóry, na obszernej równinie, a poszczególne, z osobna stojące hufce wyróżniała odmienna barwa strojów. A nie była to [tania] pstrokacizna byle jakich ozdób, lecz najkosztowniejsze rzeczy, jakie można znaleźć gdziekolwiek na świecie.

Bolesław Chrobry pokazuje Ottonowi III swoje rycerstwo. Otton III jest pod wrażeniem tego, co widzi.

Zważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz rzymski zawołał w podziwie:

Po słowach kronikarza Otton III wypowiada swoją kwestię:Na koronę mego cesarstwa! to, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła!

I za radą swych magnatów dodał wobec wszystkich: Po słowach kronikarza Otton III wypowiada swoją kwestię:Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną.

Załączniki

Załączniki 71

Fragmenty kroniki Galla Anonima do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza

Zachowania, gesty aktorów wcielających się

w pozostałe role

A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek] przymierza i przyjaźni, i za chorągiew tryumfalną dał mu w darze gwóźdź z Krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego,

Otton III nakłada na głowę Bolesława swój diadem. Następnie ofiarowuje polskiemu władcy gwóźdź z Krzyża Pańskiego i włócznię św. Maurycego. Bolesław jest wzruszony i sam sięga po szkatułę z ramieniem św. Wojciecha (trzyma ją jeden z wojów).

w zamian za co Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha. Po słowach kronikarza Bolesław wypowiada krótką kwestię:Przyjmij ode mnie wyrazy wdzięczności za te wspaniałe dary, które pomnożą bogactwo mojego państwa. Sam zaś zechciej przyjąć ramię świętego Wojciecha, do grobu którego przebyłeś tak daleką drogę.

I tak wielką owego dnia złączyli się miłością, że cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego.

Otton III i Bolesław ściskają się serdecznie w geście przyjaźni.

Ponadto zaś przekazał na rzecz jego oraz jego następców wszelką władzę, jaka w zakresie [udzielania] godności kościelnych przysługiwała cesarstwu w królestwie polskim, […].

Otton III uroczyście składa na ręce Bolesława dokument, w którym ustanawia arcybiskupstwo w Gnieźnie.

Tekst z kroniki Galla Anonima w przekładzie R. Grodeckiego pochodzi ze strony internetowej: http://www.law.uj.edu.pl [22.04.2017]


Kartoniki do przeprowadzenia rankingu diamentowego na lekcji Ostatni z Piastów (4.3)

Załączniki

Budowa nowych wsi i miast

Rozwój sztuki

Budowa kościołów i klasztorów

Zwiększenie wpływów do skarbca

Załączniki 73

Rozwój terytorialny Królestwa Polskiego

Organizacja zjazdu krakowskiego

Założenie Akademii Krakowskiej

Wzmocnienie obronności kraju

Poprawa stosunków z sąsiadami


Instrukcja dla osób występujących w inscenizacji na lekcji Zwycięski sojusz (5.1)

Kto jest kim?

1. Jan Długosz – żył w latach 1415–1480; najwybitniejszy średniowieczny historyk polski; autor dzieła Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, w którym opisał dzieje Polski od czasów naj-dawniejszych do roku 1480. W ręku trzyma księgę symbolizującą kronikę.

2. Król Władysław Jagiełło – król Polski, dowódca wojsk polsko-litewskich pod Grunwaldem. Może mieć na głowie hełm.

3. Dwaj posłańcy krzyżaccy – posłowie nieprzyjaciela, którzy przybyli do polskiego obozu i w obraźli-wych słowach oświadczyli królowi Władysławowi Jagielle, że wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jun-gingen wzywa króla do stoczenia bitwy. W rękach trzymają dwa miecze, na plecach mogą mieć białe płaszcze, a na głowach – hełmy.

4. Rycerz ze straży przybocznej króla Władysława Jagiełły – przyprowadza przed oblicze króla dwóch posłańców.

Rekwizyty: średniowieczna księga, miecze, hełmy, białe płaszcze.

Przebieg inscenizacji

Fragmenty kroniki Jana Długosza do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza

Zachowania, gesty aktorów wcielających się w pozostałe role

Całe wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem ojczystą pieśń „Bogurodzica”, a potem, potrząsając ko-piami, rzuciło się do walki. […] Król pragnął włożyć hełm i ruszyć do boju, kiedy nagle przychodzi wiadomość, że przed królem stanęło dwu heroldów. […]

Przed królem staje dwóch krzyżackich heroldów przyprowadzonych przez rycerza ze straży przybocznej Władysława Jagiełły.

Wyszli oni z wojska wrogów, niosąc w rękach dwa obnażone miecze […]

Po słowach kronikarza jeden z krzyżackich heroldów przemawia:„Najjaśniejszy królu! Wielki mistrz pruski Ulryk posyła tobie i twojemu bratu […] przez nas tu obecnych posłów dwa miecze, byś się starł z nim i z jego wojskiem bez ociągania się i odważniej, niż się tym chwalisz, żebyś się dłużej nie chował w lasach i gajach, zwodząc go, i byś nie odsuwał walki na potem”.

A król Władysław, wysłuchawszy pełnych pychy i zuchwalstwa słów posłów krzyżackich, przyjął miecze z ich rąk

Król Władysław podchodzi do posłów i odbiera z ich rąk dwa miecze.

i bez gniewu, i jakiejkolwiek niechęci, lecz zalany łzami odpowiada posłom bez namysłu […]

Po tych słowach kronikarza Jagiełło mówi:„Chociaż nie potrzebuję mieczów mych wrogów, bo mam w mym wojsku wystarczającą ich liczbę, w imię Boga jednak dla uzyskania większej pomocy, opieki i obrony w mej słusznej sprawie, przyjmuję także dwa miecze przyniesione przez was, a przysłane przez wro-gów pragnących krwi i zguby mojej oraz mego wojska”.

Źródło: K. Bogucka-Krenz, T. Małkowski, K. Stawiarz, Labirynty historii 1385–1795. Książka dla ucznia klasy VI, Gdańsk 1998

Załączniki

Załączniki 75

Mapa mentalna do wykorzystania na lekcji Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie (6.3)

Maria Skłodowska-Curiejako...

osoba godna naśladowania

bezinteresowna (upubliczniła metodę

wytwarzania radu, pomagała leczyć żołnierzy w czasie I wojny światowej)

miłośniczka polskiej literatury i kultury (ceniła twórczość

A. Mickiewicza, Z. Krasińskiego i J. Słowackiego)

wielka patriotka

wybitna uczona

była zainteresowana tym, co dzieje się w kraju (założenie Instytutu

Radowego w Warszawie)

ceniona w świecie nauki (Nagroda Nobla

w dziedzinie chemii i fizyki)

poświęciła się dla nauki (badania nad promienio-twórczością przypłaciła

zdrowiem)nieśmiała (w szkole nie lubiła być wywoływana

do odpowiedzi)

pracowita (studiana paryskiej Sorbonie)

Załączniki


Zadania dla poszczególnych grup do wykorzystania na lekcji W Gdyni (7.2)

Grupa nr 1

Redakcja aktualności

1. Jako członkowie redakcji aktualności zajmujecie się tym, co dzieje się w mieście w chwili obecnej.

2. Jest rok 1932. Wielkimi krokami zbliża się pierwsze Święto Morza w Gdyni. Na podstawie poniższego opisu stwórzcie program imprezy, który ma być zamieszczony w gazecie.

Materiał pomocniczy:

Święto Morza w Gdyni, 31 lipca 1932 r.

Pomysłodawcą obchodów Dni Morza był członek Zarządu Ligi Morskiej i Kolonialnej pan Andrzej Wachowiak. To on podpatrzył, jak na wybrzeżach Francji i Belgii przy wesołej zabawie święci się łodzie i kutry rybackie. Dni Morza miały zaprezentować korzyści płynące z powrotu Polski nad Bałtyk oraz stać się atrakcją dla wczasowiczów i mieszkańców Gdyni. Datę obchodów Dni Morza ustalono na 29 czerwca 1932 r., w święto apostołów Piotra i Pawła. Gdyńskie ulice zostały udekorowane, w całym mieście panował uroczysty i odświętny nastrój. Specjalny pociąg przywiózł z Warszawy prezydenta RP Ignacego Mościckiego i członków rządu. Dla oficjalnych gości ustawiono trybunę honorową, przedefilowały oddziały wojskowe, reprezentacje organizacji społecznych oraz poczty sztandarowe. Zaprezentowane zostały nowe nabytki Marynarki Wojennej, łodzie pod-wodne i torpedowce. Nad głowami krążyły eskadry samolotów, były pokazy na stadionie, zawody konne na Polance Redłowskiej, koncerty, a wieczorem sztuczne ognie. Do liczącej 38 tys. ludzi Gdyni zjechało ponad 100 tys. osób z całej Polski.

Źródło: Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury w sprawie organizacji i znaczenia centralnych obchodów święta „Dni Morza” w dniach 28–29 czerwca 2008 r. we Władysławowie w woj. pomorskim,

http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/4A7059EC [9.06.2017]

Grupa nr 2

Dział wywiadów

1. Jesteście pracownikami działu wywiadów i odpowiadacie za przeprowadzanie rozmów ze znanymi osobami. Tym razem waszym gościem jest minister Eugeniusz Kwiatkowski.

2. Zapiszcie wywiad z Eugeniuszem Kwiatkowskim. Nawiążcie w nim do fragmentu książki jego autorstwa.

3. Sformułujcie odpowiednie pytania i możliwe odpowiedzi Eugeniusza Kwiatkowskiego.

Materiał pomocniczy

Promienna radość ogarnia na widok, jak ten […] malec, Gdynia, nauczył się już wymawiać i rozumieć słowo „business” [czyt. biznes], jak wpatruje się w całą Polskę od morza do Karpat, czy nie zamierza ona czegoś przywieźć lub wyeksportować [wywieźć za granicę], […], byle tylko pobić rekord przeładunkowy jednego roku w roku następnym. […]. [Gdynia to] wolny wodospad, czyniący jeszcze różne błędy i pomyłki, ale związany żywiołowo, każdym nerwem z całym organizmem Polski, z jej prawem, jej polityką handlową, jej walutą, jej celami i potrzebami. Czyż w tych warunkach można uczciwie obwiniać Polskę, że Gdynia rośnie jak na droż-dżach, że dziś wykazuje zdolność przeładunkową 3-krotnie większą niż Gdańsk w okresie przedwojennym?Źródło: Eugeniusz Kwiatkowski, Rzecz najważniejsza Polska. Wybór myśli politycznych i społecznych, wybrał i wstępem

opatrzył M.M. Drozdowski, Kraków 1988

Załączniki

Załączniki 77

Grupa nr 3

Redakcja historyczna

1. Napiszcie krótki tekst o powstaniu Gdyni. Wasza praca może przyjąć formę artykułu lub infografiki. Zamieśćcie w nim informacje o początkach Gdyni. Wymieńcie osoby, którym zawdzięczamy po-wstanie portu i miasta (Tadeusz Wenda, Eugeniusz Kwiatkowski).

2. Nadajcie swojemu artykułowi atrakcyjny tytuł.


Kalendarium początków Gdyni

1253 – pierwsza zachowana wzmianka o wsi Gdynia1870 – budowa linii kolejowej Gdańsk–Szczecin oraz dworca kolejowego w Chyloni (wówczas wieś)1904 – zawiązanie przez mieszkańców Gdyni spółki „Kąpielisko Bałtyckie Gdynia”1918 – utworzenie Marynarki Wojennej (dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego)1919 – podpisanie traktatu pokojowego z Niemcami kończącego I wojnę światową (na jego mocy Pomorze

Gdańskie bez Gdańska zostało przyznane Polsce)1920 – wkroczenie na Pomorze Gdańskie wojsk polskich pod dowództwem gen. Józefa Hallera1920 – polski inżynier Tadeusz Wenda wskazuje Gdynię jako miejsce budowy przyszłego portu1922 – przyjęcie ustawy sejmowej o budowie portu w Gdyni1923 – otwarcie tymczasowego portu wojennego i przystani dla rybaków w Gdyni1923 – wpłynięcie do gdyńskiego portu pierwszego pełnomorskiego statku (okręt o nazwie „Kentucky”)1924 – przeniesienie do Gdyni polskiego Dowództwa Floty Marynarki Wojennej10 lutego 1926 – nadanie Gdyni praw miejskich1928 – początek budowy magistrali węglowej Gdynia – Śląsk1930 – uruchomienie regularnej linii pasażerskiej przez Atlantyk na trasie Gdynia – Nowy Jork

Źródło: http://gdynia.pl/o-gdyni/kalendarium,3575/wazne-wydarzenia-z-dziejow-gdyni,365286 [9.06.2017]


Grupa nr 4

Dział gospodarczy

Waszym zadaniem jest przedstawienie wniosków z dwóch tabel. Zapoznajcie się z nimi i sformułujcie odpowiednie wnioski. Zawrzyjcie je w krótkim artykule prasowym.


Liczba mieszkańców Gdyni w latach 1921 i 1931

Rok Liczba mieszkańców Gdyni

1921 1300

1931 30 000

Rozwój portu w Gdyni w dwudziestoleciu międzywojennym

Rok Liczba statków przybijających do portu w Gdyni

1924 29

1928 1108

1932 3610

Źródło: C. Brzoza, A.L. Sowa, Historia Polski 1918–1945, Kraków 2006

Grupa nr 5

Dział reklamy

1. Jako przedstawiciele działu reklamy zaprojektujcie reklamę prasową Gdyni jako doskonałego miej-sca na wypoczynek.

2. Wymyślcie slogan, czyli krótkie hasło reklamowe.

3. Zadbajcie o atrakcyjną formę graficzną reklamy.

Grupa nr 6

Dział rozrywki

1. Wymyślcie łamigłówki, które będą mogli rozwiązać czytelnicy gazety. Może to być np. krzyżówka z hasłem GDYNIA lub rebus.

2. Możecie skorzystać z informacji zawartych w podręczniku lub pozapodręcznikowych źródeł informa-cji (opracowania, internet).

Załączniki 79

Karta pracy Polska i Polacy w czasie II wojny światowej do lekcji Wśród harcerzy z Szarych Szeregów (7.3)

1. Narysuj oś czasu i zaznacz na niej daty agresji niemieckiej i radzieckiej na Polskę w czasie II wojny światowej. Otocz czerwonym kółkiem datę, która jest uznawana za początek II wojny światowej.

2. Jakie uczucia towarzyszyły Polakom w czasie II wojny światowej? Zapoznaj się ze zdjęciami i zakreśl odpowiednie wyrazy.

strach radość niepewność jutra rozpacz

gniew nieustępliwość ulga złość

Załączniki

Wkroczenie Niemców do Warszawy w 1939 roku Zburzenie przez Niemców pomnika Mickiewicza w Krakowie

Dziecko na ruinach zniszczonego domu w 1939 roku


3. Podaj przykłady czterech działań podejmowanych przeciwko Niemcom w czasie II wojny światowej przez żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego i harcerzy z Szarych Szeregów.

4. Przeczytaj fragment piosenki Pałacyk Michla. Następnie wykonaj polecenia.

Pałacyk Michla1, Żytnia, Wola,bronią jej chłopcy od „Parasola”,choć na „tygrysy2” mają visy3 –to warszawiaki, fajne chłopaki – są! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch, pręż swój młody duch, pracując za dwóch! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch, pręż swój młody duch, jak stal!

Każdy chłopaczek chce być ranny...sanitariuszki – morowe4 panny,i gdy cię kula trafi jaka,poprosisz pannę – da ci buziaka – hej!

Źródło: Józef Szczepański, Pałacyk Michla, w: http://bibliotekapiosenki.pl [27.07.2017]

1. Pałacyk Michla – pałac przy ul. Wolskiej 40 w Warszawie, miejsce ciężkich walk batalionu „Parasol”.2. tygrysy – niemieckie czołgi.3. vis – przedwojenny polski pistolet.4. morowy – porządny, dzielny.

a) Jakie wydarzenie z czasów powstania warszawskiego upamiętnia piosenka?

b) Jak nazywała się formacja, która broniła pałacyku?

historia 4 - old.mac.pl · 1.1 historia – nauka o przeszłości 18 1.2 o źródłach...

Documents