„„Kańczuckie skarby Kańczuckie skarby przeszłości”przeszłości”

„„MIJAJĄ LATA, ZMIENIAJĄ SIĘ LUDZIE, MIJAJĄ LATA, ZMIENIAJĄ SIĘ LUDZIE, KRAJOBRAZY PUSTOSZEJĄ.KRAJOBRAZY PUSTOSZEJĄ.

A W A W MAŁEJ KAŃCZUDZEMAŁEJ KAŃCZUDZE, JAKBY CZAS STANĄŁ W MIEJSCU, , JAKBY CZAS STANĄŁ W MIEJSCU, ZACHWYCONY JEJ PIĘKNEM.ZACHWYCONY JEJ PIĘKNEM.

ROZLEGŁE POLA, LUDZIE PRACUJĄCY W POCIE CZOŁA.ROZLEGŁE POLA, LUDZIE PRACUJĄCY W POCIE CZOŁA.OWOCOWE SADY, W PRZERWIE MIĘDZY PRACĄ CHWILA ZABAWY, OWOCOWE SADY, W PRZERWIE MIĘDZY PRACĄ CHWILA ZABAWY,

TO WSZYSTKO ZAUROCZYŁO CZAS…”TO WSZYSTKO ZAUROCZYŁO CZAS…”Eunika ĆwioroEunika Ćwioro

Spis TreściSpis Treści

Jedna z ulic Jedna z ulic

KańczugiKańczugi

• Okruchy Historii Kańczuckiej.Okruchy Historii Kańczuckiej.

• Obiekty Zabytkowe.Obiekty Zabytkowe.

• Miejsca Historyczne.Miejsca Historyczne.

• Zanikające Rzemiosła.Zanikające Rzemiosła.

• Wielcy Ziemi Kańczuckiej.Wielcy Ziemi Kańczuckiej.

• Warto wiedzieć.Warto wiedzieć.

Okruchy HistoriiOkruchy Historii

„„Aby drogę mierzyć przyszłą, Aby drogę mierzyć przyszłą, trzeba-ć koniecznie pomnieć skąd się wyszło”trzeba-ć koniecznie pomnieć skąd się wyszło”

C.K. Norwid C.K. Norwid

• Pierwsze dokumenty dotyczące osadnictwa na tym terenie pochodzą Pierwsze dokumenty dotyczące osadnictwa na tym terenie pochodzą z 1340 r. z 1340 r. Założycielem miasta był Otton z PilczyZałożycielem miasta był Otton z Pilczy. . Po nim Kańczugę odziedziczyła jego córka Elżbieta, która wyszła Po nim Kańczugę odziedziczyła jego córka Elżbieta, która wyszła za mąż za Wincentego Granowskiego (ok. 1370-1410), starostę za mąż za Wincentego Granowskiego (ok. 1370-1410), starostę generalnego Wielkopolski, syna Wincentego z Granowa, a następnie generalnego Wielkopolski, syna Wincentego z Granowa, a następnie poślubiła króla Władysława Jagiełłę. poślubiła króla Władysława Jagiełłę.

• Prawa miejskie Kańczuga otrzymała w roku 1440 z rąk króla Prawa miejskie Kańczuga otrzymała w roku 1440 z rąk króla Władysława Jagiełły - w XV w. Lata rozwoju Kańczugi przypadały do Władysława Jagiełły - w XV w. Lata rozwoju Kańczugi przypadały do 1498 r. Kupcy budowali głębokie i długie piwnice, w których składowali 1498 r. Kupcy budowali głębokie i długie piwnice, w których składowali towary.towary.

• Miasto przeżyło wiele dramatycznych wydarzeń - najazd wołoski Miasto przeżyło wiele dramatycznych wydarzeń - najazd wołoski w 1498 r. oraz kilka najazdów tatarskich powodujących upadek w 1498 r. oraz kilka najazdów tatarskich powodujących upadek grodu. W końcu XVI w. grodu. W końcu XVI w. jedyną właścicielką Kańczugijedyną właścicielką Kańczugi była była Zofia ze Sprowy Odrowąż KostkowaZofia ze Sprowy Odrowąż Kostkowa - córka Stanisława Odrowąża - córka Stanisława Odrowąża (prawnuczka Spytka III), wdowa po Janie Krzysztofie (prawnuczka Spytka III), wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim. Jej drugi mąż, Jan Kostka po poślubieniu właściciel Tarnowskim. Jej drugi mąż, Jan Kostka po poślubieniu właściciel Kańczugi i Jarosławia prowadził poważną działalność budowlaną. Ich Kańczugi i Jarosławia prowadził poważną działalność budowlaną. Ich córka, księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) herbu córka, księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) herbu Dąbrowa, gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za Aleksandra Dąbrowa, gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za Aleksandra Ostrogskiego, zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu. Ostrogskiego, zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu.

Okruchy HistoriiOkruchy Historii

• W 1624r. nastąpił kolejny najazd czambułów tatarskich. W W 1624r. nastąpił kolejny najazd czambułów tatarskich. W powiecie Przeworsk nie było wsi, która ucierpiała od tego napadu i powiecie Przeworsk nie było wsi, która ucierpiała od tego napadu i tylko nielicznym mieszkańcom udało się uniknąć jasyru.tylko nielicznym mieszkańcom udało się uniknąć jasyru.

• 24 maja 1636 r., po śmierci matki Anny Ostrogskiej dobra 24 maja 1636 r., po śmierci matki Anny Ostrogskiej dobra Kańczugi i jarosławskie, przypadły siostrze Kańczugi i jarosławskie, przypadły siostrze Katarzynie, siostrzeńcom Aleksandrowi Michałowi i Konstantemu Katarzynie, siostrzeńcom Aleksandrowi Michałowi i Konstantemu Lubomirskim. Lubomirskim.

• W 1622 r. klucz kańczudzki przejmuje Stanisław Lubomirski - pan W 1622 r. klucz kańczudzki przejmuje Stanisław Lubomirski - pan na Nowym Wiśniczu, poprzez ożenek z Zofią, córką Anny na Nowym Wiśniczu, poprzez ożenek z Zofią, córką Anny Ostrogskiej. Ostrogskiej.

• Po Zofii Ostrogskiej klucz kańczudzki przejmują kolejno jej dwaj Po Zofii Ostrogskiej klucz kańczudzki przejmują kolejno jej dwaj synowie; Jerzy Sebastian i Aleksander Michał Lubomirski. synowie; Jerzy Sebastian i Aleksander Michał Lubomirski. Następnie syn Aleksandra, Józef Karol Lubomirski (1638-1702 r.), Następnie syn Aleksandra, Józef Karol Lubomirski (1638-1702 r.), który poprzez ożenek z Teofilą Zasławską (1650-1709), stał się który poprzez ożenek z Teofilą Zasławską (1650-1709), stał się współwłaścicielem największego na terenie Rzeczypospolitej współwłaścicielem największego na terenie Rzeczypospolitej latyfundium. W jej skład wchodziło 51 miast, 973 wsie i latyfundium. W jej skład wchodziło 51 miast, 973 wsie i 229 folwarków. 229 folwarków.

Okruchy HistoriiOkruchy Historii

• Kolejny właściciel klucza kańczudzkiego to syn Józefa, Aleksander Kolejny właściciel klucza kańczudzkiego to syn Józefa, Aleksander Dominik Lubomirski po nim ordynację przejęła jego siostra Dominik Lubomirski po nim ordynację przejęła jego siostra Marianna Lubomirska, którą w 1710 r. poślubił Paweł Karol Marianna Lubomirska, którą w 1710 r. poślubił Paweł Karol Sanguszko. W 1712 r. urodził się im jedyny syn Janusz Aleksander Sanguszko. W 1712 r. urodził się im jedyny syn Janusz Aleksander Sanguszko (zm. 1775 r.) który po śmierci matki, przejął klucz Sanguszko (zm. 1775 r.) który po śmierci matki, przejął klucz kańczudzki i ordynacje Ostrogsko-Zasławską. kańczudzki i ordynacje Ostrogsko-Zasławską.

• W roku 1793 klucz kańczudzki kupił Karol Szydłowiecki, który W roku 1793 klucz kańczudzki kupił Karol Szydłowiecki, który poprzez sprzedaż kolejnych wsi tegoż klucza, zlikwidował go. poprzez sprzedaż kolejnych wsi tegoż klucza, zlikwidował go. Ksiądz Jan Kudła, proboszcz miejscowej parafii w 1889 r. odręcznie Ksiądz Jan Kudła, proboszcz miejscowej parafii w 1889 r. odręcznie napisał: "Historię Miasteczka Kańczuga”.napisał: "Historię Miasteczka Kańczuga”.

• Inż. hr. dziedzic kańczudzki Roman Scipio del Campo był odkrywcą Inż. hr. dziedzic kańczudzki Roman Scipio del Campo był odkrywcą na terenie Kańczugi jedynych w Europie Wschodniej pokładów na terenie Kańczugi jedynych w Europie Wschodniej pokładów alabastru i budowniczym kopalni. Wydobywany tutaj alabastru i budowniczym kopalni. Wydobywany tutaj alabaster wykorzystywany był m.in. do renowacji stiuków w alabaster wykorzystywany był m.in. do renowacji stiuków w Katedrze Wawelskiej. 27 lipca 1944 roku Kańczuga została Katedrze Wawelskiej. 27 lipca 1944 roku Kańczuga została zdobyta przez wojska radzieckie I Frontu Ukraińskiego.zdobyta przez wojska radzieckie I Frontu Ukraińskiego.

Obiekty ZabytkoweObiekty Zabytkowe

- - Pomnik Grunwaldu:Pomnik Grunwaldu: odbudowany w 1984 r. po zniszczeniu przez hitlerowców.odbudowany w 1984 r. po zniszczeniu przez hitlerowców.

- - Dworzec kolejki wąskotorowejDworzec kolejki wąskotorowej..

- Kościół pw. św. Michała Archanioła:- Kościół pw. św. Michała Archanioła: (wzniesiony około 1605 r.). W 1612 r. dobudowano (wzniesiony około 1605 r.). W 1612 r. dobudowano kaplicę kaplicę św. Annyśw. Anny (fundatorka - księżna Anna Ostrogska z Kostków (fundatorka - księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) - księżna herbu Dąbrowa.), około 1660 r. (1575-1635) - księżna herbu Dąbrowa.), około 1660 r. kaplicę kaplicę Matki BoskiejMatki Boskiej. W latach 1924-1928 przebudowano elewację, . W latach 1924-1928 przebudowano elewację, dodano kruchtę i wieżę (wg projektu W. Rawskiego). We dodano kruchtę i wieżę (wg projektu W. Rawskiego). We wnętrzu część barokowego wyposażenia.wnętrzu część barokowego wyposażenia.

- Kaplica św. Barbary.- Kaplica św. Barbary.

- - Kościół pw. MB Łaskawej (pocz. XVII w.): Kościół pw. MB Łaskawej (pocz. XVII w.): dawna cerkiew grekokatolicka. Remontowana i przebudowana dawna cerkiew grekokatolicka. Remontowana i przebudowana częściowo XIX/XX w. W 1945 r. zamieniona na magazyn. częściowo XIX/XX w. W 1945 r. zamieniona na magazyn. W 1984-1994 r. nastąpiła gruntowna renowacja. W 1984-1994 r. nastąpiła gruntowna renowacja.

Pomnik GrunwalduPomnik Grunwaldu Kaplica św. BarbaryKaplica św. Barbary

Miejsca Miejsca HistoryczneHistoryczne

• Kościół pw. Św. Michała Kościół pw. Św. Michała

ArchaniołaArchanioła

Zanikające RzemiosłaZanikające Rzemiosła

• Najliczniej wykonywanym zawodem było Najliczniej wykonywanym zawodem było kuśnierstwokuśnierstwo. Ludzie . Ludzie wykonujący tę profesję uważani byli za najmożniejszych.wykonujący tę profesję uważani byli za najmożniejszych.

• W Kańczudze rozwijał się również W Kańczudze rozwijał się również cech szewskicech szewski, a w 1620 roku , a w 1620 roku w Kańczudze było 17 w Kańczudze było 17 kowalikowali. .

• Inne zanikające zawody to: Inne zanikające zawody to: bednarze, tkacze, kołodzieje, bednarze, tkacze, kołodzieje, stolarze.stolarze.

• W XVIII wieku w Kańczudze miały również siedzibę rzadko spotykane W XVIII wieku w Kańczudze miały również siedzibę rzadko spotykane rzemiosła rzemiosła złotników i płatnerzyzłotników i płatnerzy..

• Inna licząca się profesja to Inna licząca się profesja to włókiennictwo i koronkarstwowłókiennictwo i koronkarstwo..

• Istotnym zawodem było Istotnym zawodem było druciarstwodruciarstwo. Skupiało w swoich szeregach . Skupiało w swoich szeregach druciarzy wyrabiających siatkę do okien, sita, koszujących sufity, druciarzy wyrabiających siatkę do okien, sita, koszujących sufity, drutujących garnki, baniaki czy kotły.drutujących garnki, baniaki czy kotły.

Wielcy Ziemi KańczuckiejWielcy Ziemi Kańczuckiej- - Leon GrzebykLeon Grzebyk

• Leon GrzebykLeon Grzebyk – ur. 5 kwiecień 1909r.w Kańczudze. W 1931r. – ur. 5 kwiecień 1909r.w Kańczudze. W 1931r. zakończył naukę w gimnazjum. W tym samym roku został zakończył naukę w gimnazjum. W tym samym roku został przydzielony do Dywizji Szkoły Podchorążych Piechoty przy przydzielony do Dywizji Szkoły Podchorążych Piechoty przy 17 pułku piechoty w Rzeszowie. Trzy lata później otrzymał 17 pułku piechoty w Rzeszowie. Trzy lata później otrzymał stopień podporucznika. W 1936r.został przeniesiony do stopień podporucznika. W 1936r.został przeniesiony do Lewic. W przeddzień wybuchu II wojny światowej zlecono Lewic. W przeddzień wybuchu II wojny światowej zlecono mu powrót do Kańczugi. 9 stycznia 1941r. Leon mu powrót do Kańczugi. 9 stycznia 1941r. Leon Grzebyk został zaprzysiężony jako komendant placówki. W Grzebyk został zaprzysiężony jako komendant placówki. W zabudowaniach domu dowódcy wybudowano schron zabudowaniach domu dowódcy wybudowano schron przeznaczony na magazyn broni i materiałów wybuchowych. przeznaczony na magazyn broni i materiałów wybuchowych. Trzy lata później został wytypowany do odznaczenia Trzy lata później został wytypowany do odznaczenia Krzyżem Walecznym, za udział w akcji ,,BURZA’’. Kilka dni Krzyżem Walecznym, za udział w akcji ,,BURZA’’. Kilka dni po wkroczeniu wojsk sowieckich na ziemię kańczudzką po wkroczeniu wojsk sowieckich na ziemię kańczudzką został aresztowany. Zatrzymania dokonało NKWD 19 został aresztowany. Zatrzymania dokonało NKWD 19 sierpnia 1944r. Po przesłuchaniach w Urzędzie sierpnia 1944r. Po przesłuchaniach w Urzędzie Bezpieczeństwa 23 listopada 1944r. został wywieziony do Bezpieczeństwa 23 listopada 1944r. został wywieziony do łagrów. Znalazł się w łagrach Borowicze Jodła. Na ziemię łagrów. Znalazł się w łagrach Borowicze Jodła. Na ziemię rodzinną powrócił w listopadzie 1947r. chory rodzinną powrócił w listopadzie 1947r. chory i wychudzony. Zmarł w 1971r. W uznaniu zasług dla miasta i wychudzony. Zmarł w 1971r. W uznaniu zasług dla miasta jedną z jego ulic nazwano jego imieniem. jedną z jego ulic nazwano jego imieniem.

Wielcy Ziemi Kańczuckiej Wielcy Ziemi Kańczuckiej -- Franciszek Zagórski Franciszek Zagórski

• Franciszek ZagórskiFranciszek Zagórski – ur. w 1894r. w powiecie Rudki. – ur. w 1894r. w powiecie Rudki. Gimnazjum ukończył we Lwowie, po którym podjął naukę w Gimnazjum ukończył we Lwowie, po którym podjął naukę w Krajowej Średniej Szkole Rolniczej w Czernichowie. Po Krajowej Średniej Szkole Rolniczej w Czernichowie. Po ukończeniu szkoły został powołany do wojska austriackiego i ukończeniu szkoły został powołany do wojska austriackiego i wziął udział w walkach na froncie i wojny światowej. W lipcu wziął udział w walkach na froncie i wojny światowej. W lipcu 1918r. został powołany do służby czynnej w Wojsku Polskim 1918r. został powołany do służby czynnej w Wojsku Polskim jako podporucznik. 19 marca 1921r. został awansowany do jako podporucznik. 19 marca 1921r. został awansowany do stopnia porucznika, a we wrześniu tegoż roku urlopowany z stopnia porucznika, a we wrześniu tegoż roku urlopowany z wojska. Przerwa ta nie trwała jednak długo. Po wybuchu wojska. Przerwa ta nie trwała jednak długo. Po wybuchu wojny został powołany do służby wojskowej. Uczestniczył w wojny został powołany do służby wojskowej. Uczestniczył w walce pod Lwowem, gdzie został pojmany. Dostał się do walce pod Lwowem, gdzie został pojmany. Dostał się do więzienia w Samborze skąd, wraz z grupą oficerów zbiegł. Był więzienia w Samborze skąd, wraz z grupą oficerów zbiegł. Był jeszcze dwa razy więziony, ale udawało mu się zbiec. Do jeszcze dwa razy więziony, ale udawało mu się zbiec. Do kwietnia 1940r. ukrywał się w Bochni, gdzie włączył się kwietnia 1940r. ukrywał się w Bochni, gdzie włączył się w tworzenie działalności polski podziemnej. 17 maja w tworzenie działalności polski podziemnej. 17 maja 1941r. został zaprzysiężony do ZWZ w 1941r. został zaprzysiężony do ZWZ w placówce ,,KAZIMIERZ’’ w Kańczudze. Powierzono mu funkcję placówce ,,KAZIMIERZ’’ w Kańczudze. Powierzono mu funkcję zastępcy referenta cywilnego. Od września 1943r. objął zastępcy referenta cywilnego. Od września 1943r. objął funkcję kwatermistrza obwodu AK Przeworsk. Był również funkcję kwatermistrza obwodu AK Przeworsk. Był również szefem wywiadu gospodarczego i politycznego na terenie AK szefem wywiadu gospodarczego i politycznego na terenie AK Przeworsk. W nocy z 7 na 8 maja 1944r. brał udział Przeworsk. W nocy z 7 na 8 maja 1944r. brał udział w rozbrojeniu obsługi i zdobyciu radiostacji w rozbrojeniu obsługi i zdobyciu radiostacji Wehrmachtu w Urzejowicach. Wehrmachtu w Urzejowicach.

Wielcy Ziemi KańczuckiejWielcy Ziemi Kańczuckiej- - Dr Antoni SawickiDr Antoni Sawicki

• Dr Antoni SawickiDr Antoni Sawicki – ur. w 1867r. w Humniskach na ziemi – ur. w 1867r. w Humniskach na ziemi sanockiej. Po skończeniu gimnazjum dalszą naukę podjął sanockiej. Po skończeniu gimnazjum dalszą naukę podjął w Krakowie na wydziale medycznym. Po odbyciu w Krakowie na wydziale medycznym. Po odbyciu praktyki zamieszkał w Dynowie, a następnie w Kańczudze. W praktyki zamieszkał w Dynowie, a następnie w Kańczudze. W Kańczudze bezinteresownie udzielał porad lekarskich i Kańczudze bezinteresownie udzielał porad lekarskich i prowadził zajęcia, z zakresu higieny w najstarszych prowadził zajęcia, z zakresu higieny w najstarszych klasach. Dzięki niemu przed wojną powstał budynek szkoły. klasach. Dzięki niemu przed wojną powstał budynek szkoły. W 1902r. założył towarzystwo zaliczkowe, którego przez kilka W 1902r. założył towarzystwo zaliczkowe, którego przez kilka lat był przewodniczącym. Pracował bez wynagrodzenia, a lat był przewodniczącym. Pracował bez wynagrodzenia, a nawet użyczył lokalu i opłacał rachunki za energię. Kolejna nawet użyczył lokalu i opłacał rachunki za energię. Kolejna inicjatywa to towarzystwo dla wyrobów dziewiarskich. inicjatywa to towarzystwo dla wyrobów dziewiarskich. Zajęcia z zakresu higieny prowadził nie tylko w Zajęcia z zakresu higieny prowadził nie tylko w szkole, ale również wśród ludności wiejskiej. Po szkole, ale również wśród ludności wiejskiej. Po nabożeństwach w kościele w niedziele wygłaszał pogadanki nabożeństwach w kościele w niedziele wygłaszał pogadanki skierowane do ludności na temat ,,porządków’’. W 1914r. skierowane do ludności na temat ,,porządków’’. W 1914r. napisał ,,Katechizm higieniczny, czyli naukę o zdrowiu dla napisał ,,Katechizm higieniczny, czyli naukę o zdrowiu dla ludności wiejskiej’’. Książka ta została wydana z polecenia ludności wiejskiej’’. Książka ta została wydana z polecenia ówczesnej Krajowej Rady Krajowej we Lwowie. Kolejna praca ówczesnej Krajowej Rady Krajowej we Lwowie. Kolejna praca Sawickiego ukazała się w 1926r. Praca ta pt. ,, Gruźlica czyli Sawickiego ukazała się w 1926r. Praca ta pt. ,, Gruźlica czyli tzw. suchoty’’ została nagrodzona na konkursie Towarzystwa tzw. suchoty’’ została nagrodzona na konkursie Towarzystwa Higienicznego Lwowskiego. Higienicznego Lwowskiego.

Warto wiedziećWarto wiedzieć• Tradycja podaje, że etymologia nazwy miasta wywodzi się od słowa Tradycja podaje, że etymologia nazwy miasta wywodzi się od słowa

„kolczuga”„kolczuga”. Uzbrojenie to miało być wykonywane w średniowieczu . Uzbrojenie to miało być wykonywane w średniowieczu przez tutejszych rzemieślników.przez tutejszych rzemieślników.

• Miasto miało bardzo dobrą lokalizację dla organizowania Miasto miało bardzo dobrą lokalizację dla organizowania jarmarkówjarmarków, , które w Kańczudze trwały nawet od trzech do pięciu dni. Na które w Kańczudze trwały nawet od trzech do pięciu dni. Na Przedmieściu odbywały się Przedmieściu odbywały się targi nierogaciznytargi nierogacizny, na Błoniach , na Błoniach targ targ bydłabydła, a na Targowicy , a na Targowicy handel końmihandel końmi..

• Od niepamiętnych czasów do roku 1940 w Kańczudze istniał zwyczaj Od niepamiętnych czasów do roku 1940 w Kańczudze istniał zwyczaj wieszaniawieszania każdego roku przed świętami wielkanocnymi każdego roku przed świętami wielkanocnymi JudaszaJudasza..

• Na przełomie XIX i XX wieku Kańczugę nawiedzały duże pożary, Na przełomie XIX i XX wieku Kańczugę nawiedzały duże pożary, dlatego już od tamtych czasów prężnie działa dlatego już od tamtych czasów prężnie działa Ochotnicza Straż Ochotnicza Straż PożarnaPożarna..

• Nadleśnictwo w KańczudzeNadleśnictwo w Kańczudze zostało utworzone w 1945 roku po zostało utworzone w 1945 roku po upaństwowieniu lasów własności prywatnej na mocy dekretu PKWN z upaństwowieniu lasów własności prywatnej na mocy dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 roku, a budynek obecnego Nadleśnictwa został dnia 12 grudnia 1944 roku, a budynek obecnego Nadleśnictwa został oddany w użytkowanie w 1960 roku.oddany w użytkowanie w 1960 roku.

ZakończenieZakończenie

Rynek w KańczudzeRynek w Kańczudze

DZIĘKUJĘ ZA OBEJRZENIE PREZENTACJIDZIĘKUJĘ ZA OBEJRZENIE PREZENTACJI

KONRAD KULIG – kl. VIa KONRAD KULIG – kl. VIa

Szkoła Podstawowa im. Jana III Sobieskiego w KańczudzeSzkoła Podstawowa im. Jana III Sobieskiego w Kańczudze

opiekun: mgr Małgorzata Mastej-Sasopiekun: mgr Małgorzata Mastej-Sas