het klimaat en onze bodem · 2019-03-18 · 14-3-2019 3 ontrekkingsverboden foto: jannes wiersema...
TRANSCRIPT
14-3-2019
1
Het klimaat en onze bodem
Gera van Os, Lector duurzaam bodembeheer
Het klimaat en onze bodem
Ons klimaat verandert
• Wateroverlast
• Droogte
• Verzilting
• Klimaatakkoord
Transitie is nodig voor adaptatie en mitigatie
• Organische stof
• Bodemverdichting
• Drainage
Ons klimaat verandertKlimaatverandering:
Gemiddelde jaarlijkse neerslag neemt toe
Klimaatverandering: Aantal dagen met >10 mm neerslag neemt toe
Foto: Jannes Wiersema
Extreme buien
14-3-2019
2
Eutrofiëring van het oppervlaktewater
Reden voor wetgeving:
• Kaderrichtlijn Water
• Gebruiksnormen N en P
• Toelating gewas-beschermingsmiddelen
En dan ook nog dit…..
Extreme droogte
Foto: LTO Nederland
Klimaatverandering: Gemiddelde jaarlijkse verdamping neemt toe
Klimaatverandering: Neerslag tekort in de zomer neemt toe
1981-2010
2018
Foto: ANP
Extreme droogte
14-3-2019
3
Ontrekkingsverboden
Foto: Jannes Wiersema
Een nattere bodem isgevoeliger voor
verdichting.
Bodemdaling tot 2050 VerziltingDiepte zoet-zout grensvlak (m)
VerziltingKlimaatmitigatie:Het beperken van de opwarming door vastlegging van koolstof (CO2).
14-3-2019
4
Bodemgebruik in Nederland
Meer dan 50% van het landoppervlak in agrarisch beheer.
Klimaatdoelen van het kabinet voor Nederland
De land- en tuinbouw moet in 2030
3,5 megaton CO2-equivalenten per jaar minder uitstoten:
• 1 Mton veehouderij
• 1 Mton glastuinbouw
• 1,5 Mton door ‘slim landgebruik’
Klimaatakkoord: ambitie 1,8 – 2,0 Mton
a. 1,0 Mton waterpeil veengebieden verhogen
b. 0,3-0,5 Mton extra bos aanplanten
c. 0,5 Mton meer koolstof vastleggen in de bodem
Lesschen, Resource oktober 2017
Organisch stofgehalte verschilt per grondsoort
Foto: Jeff de Longe
Veen: >25%Foto: Anne Marie van Dam
Klei: 1-6%
Zand: 1-10%
Organische stof
Calculated soil organic carbon stocks (Lesschen et al., 2012)
Er bestaat geen ideaal OS-gehalte!
OS-balans is belangrijk:
Compenseren voor 2% afbraak per jaar.
Als (aanvoer – afbraak) = 0
dan blijft het OS-gehalte op peil.
Organische stof balans (rekenmodel NDICEA)www.ndicea.nl
Aardappels 1:4Mais 1:4Graan 1:4Uien en wortels 1:8 Groenbemester: gras na graanRDM: 135 m3
Bodem organische stof balans
Berekende bodemorganische stofbalans (kg C/ha/jr, 0-25 cm)
Bouwland-200 kg C/ha/jr
Grasland+700 kg C/ha/jr
(Conijn & Lesschen, 2015)
14-3-2019
5
Bodem organische stof balans
Effect van +2oC op de bodemorganische stofbalans.
(Conijn & Lesschen, 2015)
BouwlandGrasland
+2°C
Haarlose Veld Olden Eibergen, Achterhoek
Bron: Rienks & Leever, 2014. Project Gezond Zand, Gelderland
Organische stof: grote variatie op perceelsniveau
Aan welke knoppen kan een boer draaien?Vanggewassen
Groenbemesters
Mengteelten
Grasland niet scheuren
Rustgewassen in de gewasrotatie
Stro engewasresten achterlaten
Minder intensieve grondbewerking
Organisch stof aanvoeren
Vaste mest en compost i.p.v. drijfmest
Extra mitigatie potentieel* in landbouwbodems NL
In combinatie met enkele andere maatregelen,
totaal realistisch: 1 Mton CO2/jaar voor Nederland
Lesschen et al, 2012*Vermindering van uitstoot broeikasgassen
Realistisch totaal alle maatregelen
Lesschen et al, 2012
Mitigatie potentieel in landbouwbodems
• Klimaatakkoord:
1,8 – 2,0 Mton CO2/jaar
• Realistisch haalbaar:
1 Mton CO2/jaar
Substantiële bijdrage!
Grote lokale verschillen. Methaan CH4 ≈ 30 CO2-equivalentenLachgas N2O ≈ 300 CO2-equivalenten
Maar….. Negatieve afwenteling!
Verhoging van bodem-OS kan direct of indirect leiden tot méér emissie van broeikasgassen.
14-3-2019
6
Regenwormen zijn bodemverbeteraars
Strooiselbewoners(grasland)
BodembewonersTot 40 cm diep
(bouwland en grasland)
PendelaarsTot 1,5 m diep
(grasland)
Aantal wormen per m2:
• Bouwland: 80-200
• Grasland: 300-700
• Klei > zand
Meer aanvoer OS → meer wormen
Wormen zijn slecht voor de opwarming van de aarde!
CO2 emissie: +33%
N2O emissie: +42%
C-bodem: per saldo geen effect
Wormen zijn goed voor de gewasgroei!
Opbrengst: +26%
met name bij veel gewasresten en zonder N-bemesting.
Lubbers et al., 2013
Lesschen et al, 2012
Maatregelen ter verhoging bodem-OS
Negatieve afwenteling
Meer (risico op) lachgasemissie
Verschuiving landgebruik (meer emissie) door lagere opbrengst en/of wegvallen
reststroom voor veevoer of biobrandstof.
Verhoging van bodem-OS kan direct of indirect leiden tot méér emissie van broeikasgassen.
Indirect
De potentie is beperkt door o.a.:
• Gebruiksnormen voor meststoffen en organische reststromen
• Negatieve afwenteling van OS-verhoging op N2O-emissie
• De marktvraag beperkt o.a. de teelt van rustgewassen
• Biomassa voor bio-energie i.p.v. fossiele brandstoffen draagt
substantieel méér bij aan klimaatmitigatie
Ten Berge et al. (2017)
Klimaatmitigatie door C-vastlegging in de bodem
We moeten ons niet blindstaren op de reductie van broeikasgassen alléén…
Bodem Ecosysteemdiensten
Organische stof: het zwarte goud van de bodem
Voedselproductie
• Betere lucht- en vochthuishouding
• Betere bewerkbaarheid
• Minder erosie
• Minder verdichting
• Meer mineralisatie
Waterbeheer
• Betere infiltratie, minder wateroverlast
• Meer waterberging
• Beter vocht leverend vermogen
• Minder af- en uitspoeling van nutriënten
en gewasbeschermingsmiddelen
Koolstofvastlegging
• Vastlegging C, humificatie
• Risico op broeikasgas-emissies
Biodiversiteit
• Meer bodembiodiversiteit
• Betere bodemweerbaarheid
14-3-2019
7
Dilemma’s …
Welke organische meststof voer je aan?
A. Gratis drijfmest
B. Groencompost (c. € 8 per ton)
Dilemma…
Foto: Vastgereden.nl
Dilemma…
Als het hard heeft geregend, waar ga je dan rooien?A. NietB. Eigen perceelC. Pachtperceel
Foto: Boerderij.nl
Dilemma…
Nu:
Voedselproductie
Koolstofvastlegging
Waterbeheer
Biodiversiteit
Voorheen: Opbrengstmaximalisatie
Een transitie is nodig
• De kosten zijn helder, de baten niet.
• Conflicterende belangen op de korte termijn.
Positieve prikkels ontbreken
• Effecten zijn bedrijfsoverstijgend
(keten en omgeving)
• Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de alle stakeholders in de keten.