10

Is het wel gepast om een eindejaarsgeschenk te geven als je in hetzelfde jaar tientallen medewerkers hebt moeten ontslaan? Het is crisis en veel bedrijven worstelen met deze vraag. De conclusie is dat het kerstpakket of keuzeconcept niet sneuvelt. Integendeel. Maar er wordt wel beter nagedacht over inhoud en vorm.

Een traditie met inhoud

TEKST: RUTGER VAHL

Nederland heeft eerder een economische crisis

meegemaakt. Maar wat de huidige recessie bijzon-

der maakt, is dat deze gepaard gaat met een flinke

morele verontwaardiging. De duurzaamheidstrend die al een

tijdje gaande was, is samengekomen met publieke ophef over

onverantwoorde banken, exorbitante bonussen en doorge-

schoten marktwerking. Deze maatschappelijke ontwikkeling

raakt ook het eindejaarsgeschenk. Organisaties stellen zich de

vraag of ze dit jaar wel de portemonnee moeten trekken voor

een kerstpakket, keuzeconcept of cadeaubon. Als er over de

hele linie bezuinigd moet worden, is het dan wel gepast om

medewerkers een eindejaarsgeschenk te geven? Helemaal als

er in hetzelfde jaar ook van tientallen medewerkers afscheid

moest worden genomen?

Goede traditie

Een rondgang langs diverse leveranciers (en de uitkomst uit

het Eindejaars Onderzoek van PromZ Magazine, zie pag. 18 en

verder) levert een even positief als toch wel verrassend beeld

op. Organisaties blijven onverminderd vasthouden aan de oer-

Hollandse traditie van het eindejaarsgeschenk. Sterker nog, de

keuze om medewerkers ook dit jaar weer te belonen met kerst

lijkt bewuster dan ooit.

“Ik merk dat klanten intern discussies hebben gehad over de vraag

of ze dit jaar wel een kerstpakket moesten doen,” zegt Arjan de

Knegt van De Knegt & Leeflang. “Er wordt bij stil gestaan of het

in deze tijden wel nuttig en verantwoord is om tienduizenden

euro’s uit te geven aan een extraatje aan het eind van het jaar.

Maar klanten zeggen tegen mij dat ze juist nu hun waardering

aan medewerkers willen laten zien. Er is het afgelopen jaar extra

hard gewerkt. Als er mensen ontslagen moesten worden, heb-

ben de resterende medewerkers vaak meer taken op hun bord

gekregen. Dat moet worden beloond, vinden organisaties. En

bovendien wordt er al op heel veel dingen beknibbeld. Als men

ook nog het kerstpakket schrapt, blijft er helemaal niets over

voor medewerkers.”

Met hun bewuste ‘ja’ tegen het eindejaarsgeschenk sluiten

werkgevers aan bij de wens van het overgrote deel van de

Nederlanders. Uit een peiling op www.infokerstpakket.nl, de

website van het Voorlichtingsbureau Kerstpakketten, gaf 92%

van de respondenten in 2011 aan dat het eindejaarsgeschenk

van werkgevers aan werknemers een goede traditie is die zeker

in stand gehouden moet worden.

Meer voor minder

Of budgetten door de crisis onder druk staan, moet blijken als

aan het eind van dit jaar de balans kan worden opgemaakt. Aan

de ene kant lijkt het logisch dat uitgaven dalen. Als er overal

bezuinigd moet worden, dan kan het eindejaarsgeschenk zich

niet aan die trend onttrekken. De gemiddelde prijs van een ein-

dejaarspakket ligt dit jaar rond de 35 euro, schat Stef Pronk van

Het eindejaarsgeschenk

Feiten en cijfers

• In 2011 kregen ruim 4,8 miljoen Nederlanders een

kerstpakket

• Ruim 90% van de Nederlanders vindt het kerstpakket

een traditie die behouden moet blijven

• De gemiddelde waarde van een pakket steeg in 2011

met 2 euro naar 42 euro

• de omzet van de kerstpakkettenbranche steeg in 2011

naar tweehonderd miljoen euro, maar is waarschijnlijk

hoger omdat de uitgaven van kleine bedrijven (die wijn

inkopen bij Gall & Gall en kerstbroden bij de lokale bakker)

niet meegemeten worden. In 2009 was het totaalbedrag

180 miljoen. Er werden toen 5 miljoen kerstpakketten uit-

gedeeld, maar de waarde was lager (36 euro).

• Werkgevers kunnen alleen in natura fiscaal voordelig

een kerstcadeau geven. Het fiscale voordeel geldt tot

70 euro maar is dus niet van toepassing op financiële

extraatjes.

412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 10 14-08-12 09:20

z

2012 - nummer 3 - www.promz.nl 11

gi f t

Pronk Juweel. Dat zou 7 euro lager zijn dan in 2011, toen het

gemiddelde bedrag op 42 euro per medewerker uitkwam. “Aan

ons als leverancier de taak voor lagere budgetten toch pakketten

te maken die dezelfde uitstraling hebben als altijd. Het vraagt

extra creativiteit en slim inkopen. Meer beurzen bezoeken, bij-

voorbeeld ook in het buitenland.”

Dick Brandwijk, leverancier van kerstpakketten aan vooral mid-

delgrote bedrijven, ziet een geringe daling, zo’n 5 tot 10%, in

budgetten. “De eerste twee maanden van het seizoen zat ik 10%

boven de omzet die ik vorig jaar op dat moment had. Dit wil ove-

rigens niet zeggen dat ik de markt zie groeien. Ik denk wel dat

organisaties er dit jaar vroeger bij waren. Door snel te beslissen

zijn ze goedkoper uit, omdat producten uit Azië geïmporteerd

kunnen worden in plaats van dat ik ze uit Europa moet halen.”

Jolanda Koedood van Novelties/Kadoklikken.nl constateert dat

budgetten al jaren op hetzelfde niveau blijven en hooguit licht

dalen. Daarbij moet worden opgemerkt dat Novelties veel grote

organisaties bedient, waarvoor 35 of 40 euro per pakket nou niet

meteen een verschil is dat er inhakt op de begroting. Opvallend

vindt ze dat budgetten tussen ministeries aanzienlijk kunnen ver-

schillen. “Daar kan wel een factor 1,5 verschil in zitten.”

Gezelligheid

Als budgetten lager zijn, heeft dit invloed op de aard en inhoud

van het eindejaarsgeschenk. Het traditionele kerstpakket is al

enige jaren bezig met een gestage opmars, constateert Stef Pronk.

“Voor opdrachtgevers is een van de voordelen van een pakket – de

goed gevulde doos – dat medewerkers de verrassing altijd leuk

vinden.” Dat de waarde van een kerstpakket minder makkelijk

valt in te schatten dan van een concreet product, is extra prettig

als de werkgever minder te besteden heeft. Maar als leverancier

zul je dan wel moeite moeten doen om die doos voor een lager

budget net zo goed gevuld te krijgen als in de goede tijden.

Pronk: “De oplossing die vaak gekozen wordt is food. Wij zien dat

de inhoud van het kerstpakket dit jaar voor zeker 90% uit voed-

selproducten bestaat. De uitdaging voor leveranciers is om zich

in food te onderscheiden. Hoe doe je dat? Wij zijn bijvoorbeeld

sterk in versproducten. Dat maakt ons anders.”

412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 11 14-08-12 09:20

z

2012 - nummer 3 - www.promz.nl 13

Samen de doos

uitpakken, samen delen:

de herwaardering

van 'gezelligheid'

Een traditie met inhoud

Tenders

Voor de zomer waren er de grote aanbestedingen. Zowel Novelties

als Intercédé tekenden op een aantal tenders in. Jolanda Koedood

signaleert de trend dat overheden hun aanbestedingen clusteren.

“Vroeger hadden politiekorpsen vaak hun eigen inkopers. Nu zie

je dat de politie één tender doet voor 65.000 politieagenten. Voor

de politie lijkt dat enorme efficiency-voordelen te bieden, maar

ik denk dat men onderschat dat de afhandeling van die giganti-

sche order heel wat voeten in de aarde zal hebben. En je moet

de aansturing heel strak organiseren, anders kunnen er intern

problemen bij de taakverdeling ontstaan.”

Cocky Schalk van Intercédé voegt hier aan toe dat clustering voor

de branche ook ingrijpende gevolgen heeft. “Het aantal aanbe-

stedingen neemt drastisch af. Voorheen waren er 28 kansen om

een order voor de politie in de wacht te slepen, nu nog maar

één.” Maar ook voor opdrachtgevers heeft clustering gevolgen,

denkt Schalk. “Orders worden nu zo groot dat er maar weinig

leveranciers zijn die deze aantallen goed aan kunnen. De keuze

van opdrachtgevers wordt aanzienlijk kleiner.” Schalk juicht toe

dat opdrachtgevers ook kleinere leveranciers een kans willen

bieden in aanbestedingen – een uitdrukkelijke wens van de poli-

tiek overigens – maar constateert dat het in de praktijk niet echt

werkt. “Willen opdrachtgevers kleinere leveranciers echt een kans

geven, dan zullen ze ook de aanvullende eisen moeten laten

vallen. Bijvoorbeeld dat je als kleinere partij met ‘gelijkwaardige’

referenties moet komen.”

gi f t

Arjan de Knegt denkt dat de foodtrend niet alleen met geld te

maken heeft. “Je ziet heel duidelijk ook een herwaardering van

gezelligheid in het gezin. Samen de doos uitpakken, samen delen

en voor elk wat wils: dat is met food veel beter te doen dan met

non-food.” De hang naar nostalgie ziet De Knegt ook in de aard

van de food-producten. “Een paar jaar geleden hadden deze arti-

kelen moderne, trendy verpakkingen. Dit jaar is het weer meer

oud-Hollands.”

Net als collega Pronk signaleert De Knegt dat opdrachtgevers de

leveranciers uitdagen om voor minder geld en met foodproducten

een onderscheidend kerstpakket samen te stellen. “Wij proberen

ons te onderscheiden met artikelen die we zelf ontwikkelen. Vaak

zijn dat sfeervolle cadeaus maar ook food-producten met eigen

verpakking of thema.”

Eigen keuze stagneert

De herwaardering van het traditionele pakket lijkt ten koste te

gaan van het eigenkeuzeconcept, de innovatie in eindejaars-

geschenken die tien jaar geleden in Nederland doorbrak. Het

leek toen het ei van Columbus: laat medewerkers zelf kiezen uit

een range producten en belevenissen, en iedereen is blij. Maar

behalve onmiskenbare voordelen, bleken er ook nadelen aan de

eigenkeuzeconcepten te zitten. De meest gehoorde klacht van

opdrachtgevers is dat het ‘kerstidee’ verdwijnt. Medewerkers

kiezen thuis vanachter hun computer, het wordt onpersoonlijk

gevonden en opdrachtgevers merken soms ook dat ‘zelf kiezen’

door medewerkers als gemakzucht van de baas wordt uitgelegd.

Medewerkers worden daarbij overstelpt met keuzes. Ze hebben

geen tijd om alle bonnen te verzilveren en zijn zelf ook een beetje

gemakzuchtig. Liever een kant-en-klaar pakket dan zelf naar een

webshop en winkel om iets uit te kiezen.

Hoe dan ook, grote organisaties kiezen vaak voor het eigen-

keuzeconcept. Dat biedt hen twee voordelen. Allereerst zijn ze

af van de logistiek met rondzwervende pakketten in het pand.

Daarnaast hebben grote bedrijven ook een zeer gemêleerd

medewerkersbestand, waardoor het moeilijk is om iedereen

met een standaardpakket te plezieren. “Sommigen drinken

geen wijn, anderen hebben geen kinderen, de derde wil

geen vlees. Dan is zelf kiezen natuurlijk ideaal,” aldus Jolanda

Koedood.

(advertentie)

412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 13 14-08-12 09:21

z

2012 - nummer 3 - www.promz.nl 15

gi f tEen traditie met inhoud

Personeelsvereniging kiest

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) is een voor-

beeld van een instelling die de aanbesteding clustert. Zo

participeerde onder andere Rijkswaterstaat in de tender, die

goed was voor 13.000 eindejaarsgeschenken. Joke de Wilde,

coördinator personeelsverenigingen van het ministerie: “Wij

kiezen al jaren voor een eigenkeuzesysteem. Ik merk dat mede-

werkers graag zelf de keuze hebben. Het bedrag is bij ons op

35 euro gesteld.” De Wilde vertelt dat er binnen het ministerie

dit jaar wel gesproken is over de wenselijkheid van een einde-

jaarsgeschenk. “De uitkomst was heel duidelijk dat we ermee

doorgaan omdat medewerkers die waardering op prijs stellen.

De ambtenaar heeft het niet makkelijk, dus de kerstattentie

willen we hem of haar niet afpakken.”

De Wilde laat elke deelnemer aan de tender een presentatie

geven van de geschenken die hij te bieden heeft. Elke deelnemer

is verplicht boeken, tijdschriften, een wijnpakket en een goed

doel in het assortiment te hebben. “We selecteren op prijs/kwa-

liteit-verhouding. Service en fullfilment is bij iedereen in orde.

Uiteindelijk mogen leden van de personeelsverenigingen een

keuze maken. Die aanbieder wordt het dan.” (De opdracht is naar

Kadoklikken.nl gegaan, red.)

Geen goede doelen

Qua keuze gaan de medewerkers van I&M traditiegetrouw (en

conform het landelijk gemiddeld) voor ‘stekkerproducten’ en pro-

ducten voor in en om het huis. Slechts twee procent kiest voor

een goed doel. Leveranciers zien een afname van deze categorie.

“Het percentage medewerkers dat voor een goed doel koos, lag

een paar jaar geleden op 5% en is nu gehalveerd,” constateert

Elke de Jong van eigenkeuzeconcept Tintelingen. Misschien heeft

het iets te maken met de tijdgeest, meent De Jong. “Maar het zou

ook kunnen dat mensen door het jaar heen al veel aan goede

doelen geven en besluiten dat het eindejaarsgeschenk nu echt

eens een beloning voor henzelf moet zijn.”

Stef Pronk van Pronk Juweel voegt toe dat duurzaamheid en MVO

voor de opdrachtgever wel erg belangrijk zijn geworden. “Dat de

producten in het kerstpakket fair trade en biologisch zijn, begint

bijna vanzelfsprekend te worden. Staar je dus niet blind op het

gegeven dat medewerkers niet voor goede doelen kiezen.”

Tintelingen is een bedrijf dat de markt van eigenkeuze concepten

in Nederland heeft opengebroken en volwassen heeft gemaakt.

De Jong ziet een belangrijke verandering ten opzichte van een

paar jaar geleden. “Tintelingen koos altijd bewust voor een

beperkt aantal producten in de shop. Het idee was dat wij, van-

uit onze inkoopexpertise, de leukste, origineelste en meest

gewaardeerde artikelen selecteerden. Medewerkers hadden een

beperkte keuze maar wisten dat ze altijd een goed, bruikbaar pro-

duct kozen. Bovendien hadden ze minder keuzestress. Inmiddels

hebben we, noodgedwongen door de marktomstandigheden, het

aantal producten en belevenissen in onze shops moeten verdub-

belen. Een beetje shop telt tegenwoordig 100 keuzes.”

Waardebonnen

Met ‘marktomstandigheden’ doelt De Jong op het feit dat ook

retailers zich op eindejaarsgeschenken zijn gaan storten. Elke keu-

zeconcept bevat tegenwoordig enkele waardebonnen die kunnen

worden besteed bij bouwmarkten, warenhuizen of trendy winkels.

Het lijkt behoorlijke concurrentie voor de traditionele leveranciers

van eindejaarsgeschenken. Warenhuizen en bouwmarkten bie-

den de medewerker immers een keuze uit honderden, zo niet

(advertentie)

412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 15 14-08-12 09:21

z

2012 - nummer 3 - www.promz.nl 17

gi f tEen traditie met inhoud

Trends in eindejaarsgeschenken

• Door de crisis stellen organisaties dit jaar vragen bij nut

en noodzaak van eindejaarsgeschenk

• Veel organisaties concluderen dat medewerkers juist

in de huidige moeilijke omstandigheden een blijk

van waardering met kerst verdienen. Het eindejaars-

geschenk blijft dus populair

• Budgetten lijken iets onder druk te staan, maar de

gemiddelde prijs per medewerker blijft rond de 30 à 35

euro euro

• Het aantal eindejaarsgeschenken nam de afgelopen

jaren af van 5 miljoen naar 4,8 miljoen

• Werkgevers bestellen steeds later, constateerde bran-

chevereniging Platform Promotional Products in 2011

• Minder maar wel grotere tenders doordat organisaties

fuseren of de inkoop van het eindejaarsgeschenk clus-

teren (waar organisatieonderdelen voorheen zelf hun

inkoop deden)

• Grote, zeer diverse organisaties hebben voorkeur voor

eigenkeuzeconcepten, traditionelere bedrijven (bijvoor-

beeld in de bouw) hangen aan het kerstpakket

• Retailers hebben zich met hun waardebonnen definitief

op de markt van eindejaarsgeschenken genesteld

• De trend van 2012 is duurzaamheid, maar voor goede

doelen kiezen steeds minder medewerkers.

duizenden A-merken. Bovendien is het voor bedrijven ook wel

makkelijk: geef je medewerkers een bon en heb verder nergens

omkijken meer naar. De medewerker heeft als voordeel dat de

bon op elk gewenst moment, desnoods zes maanden later, inge-

wisseld kan worden.

Arjan de Knegt van De Knegt & Leeflang vindt dit een zorge-

lijke ontwikkeling maar vindt dat de traditionele leveranciers

er medeverantwoordelijk voor zijn. “Zij zijn zelf begonnen met

het aanbieden van waardebonnen in eigenkeuzeconcepten.” In

tenders eisen opdrachtgevers tegenwoordig dat de leverancier

minimaal een aantal waardebonnen van grote retailers in het

assortiment heeft. “En ik ken het voorbeeld van een ziekenhuis,

dat vorig jaar een eigenkeuzeconcept had waarin een bon van

V&D zat. Dit jaar is het ziekenhuis rechtstreeks naar V&D gegaan

en heeft gezegd: doe maar een bon voor al mijn medewerkers.”

Als het warenhuis dan op een avond zijn deuren opent voor alleen

de medewerkers van dit ziekenhuis, is een nieuw, aantrekkelijk

concept voor het eindejaarsgeschenk geboren.

Met het hele gezin

Maar Jolanda Koedood denkt niet dat opdrachtgevers massaal

voor waardebonnen gaan kiezen. “Zo’n bon kun je één jaar geven

en het jaar erop misschien nog een keer. Maar daarna gaan mede-

werkers klagen. Vinden ze het onpersoonlijk, verwijten ze de

werkgever dat ‘ie zich er wel heel makkelijk vanaf maakt. De

kern van het eindejaarsgeschenk is dat de baas zijn personeel

persoonlijk bedankt voor de geleverde inspanningen in het afge-

lopen jaar. Is een waardebon of - nog erger - zomaar 50 euro op

je bankrekening, een passend dankjewel? Dat denk ik niet. De

leveranciers van kerstgeschenken moeten blijven doen waar ze

van oudsher goed in waren: het selecteren van originele, goede

producten en die mooi verpakken.”

Een laatste trend in kerstpakketten is dat opdrachtgevers elk jaar

de neiging hebben om later te bestellen. Uit een onderzoek van

DHL en BusinessCompleet.nl onder 892 respondenten bleek in

2011 dat 20 procent van de ondervraagde ondernemers op het

laatste moment het eindejaarsgeschenk regelde, terwijl iets meer

dan de helft ergens in het najaar in actie kwam. Cocky Schalk van

Intercede zegt hierover: “Men komt er in het najaar ineens achter

dat de kerst alweer voor de deur staat. Zeker in deze recessietij-

den houden leveranciers lagere voorraden aan. Wie laat bestelt,

loopt het risico dat het gewenste product niet op tijd leverbaar is.”

Tot slot nog dit: als medewerkers zelf mogen kiezen welk cadeau

ze willen met kerst, dan gaat een aanzienlijk deel voor het tra-

ditionele kerstpakket. De Knegt: “Dat is 20 tot 25 procent. Het

onderstreept dat mensen toch graag verrast willen worden. En

het gevoel van met het hele gezin een doos uitpakken, wat heel

veel mensen zich van vroeger herinneren, is oersterk en onver-

vangbaar. Het kerstpakket mag een traditie zijn, het is wel een

traditie die meer levend is dan ooit.”

Zomaar 50 euro op je

bankrekening, dat is toch

geen passend dankjewel?

412398_PromZ_03_90_Mag_2.indd 17 14-08-12 09:21