has hogeschool opleidingsgids
DESCRIPTION
Opleidingsgids van HAS HogeschoolTRANSCRIPT
Bevlogen Onder-nemendInnovatief
Eigenwijs
Den Bosch
Password:Toekomst
J O U W
T O E K O M S T
Welkom
Password: Gedreven
Omdat ik bruggen kan bouwen tussen mensen
Omdat ik
het beste
uit mezelf
wil halen
Omdat ik weet
wat internationaal
zaken doen inhoudt
Omdat ik gewoon buitengewoon ben
Password: Diplomatiek
Password: UniekPassword: Professioneel
Omdat ik een brede horizon heb
Omdat ik altijd op zo
ek
ben naar nieuwe
uitdagingen
Omdat ik nu al weet wat ik wil worden
Omdat ik me niet laat
afschikken door
een uitdaging
Password: DynamischPassword: Open
Password: DoelgerichtPassword: Stoer
Inhoudsopgave
Algemeen Bedrijfskundeenagribusiness
Dier- en veehouderij
International Food & Agribusiness
LandscapeDesign
Milieukunde
Tuin- en landschaps-management
Voedings-middelen-technologie
Topklas Ondernemen/Innovatieklas
8 14 20
44 50 56
80 86 I
Food Design& Innovation
Geo Media& Design
Horticulture & Business Management
Stad en streek-ontwikkeling
Toegepaste Biologie
Tuinbouw en akkerbouw
Toelatings-eisen/Agenda
Waar moet je aan denken
Wie, wat, waar
26 32 38
62 68 74
III V VII IX
Wij zijn zo breed als de horizon
De HAS is geen eiland. Als je bij ons studeert, sta je midden in de maatschappij. Want theorie en praktijk verbinden we sterk met elkaar. Regelmatig ga je op pad. Je bezoekt bedrijven en organisaties. Je spreekt mensen. Je doet onderzoek en experimenteert.
Onze Expeditie Nieuwsgierigheid duurt vier jaar. In die tijd ontwikkel je je eigen kijk op groen en groei. Dat is nodig. Want de wereld stelt vragen. Over voedsel, ruimte, milieu, plant en dier. Help jij ze mee oplossen?
Wij bieden je volop steun om antwoorden te vinden. De HAS staat bekend om de betrokkenheid van haar docenten. Ook werken we intensief samen met het bedrijfsleven. Bovendien bieden we talloze faciliteiten. Van eigentijdse ict-voorzieningen tot aan kassen, food design centres en laboratoria. Kun je de HAS in vijf woorden vangen? Ja. Samen vormen zij de kern van wat wij zijn: innovatief, ondernemend, resultaatgericht, betrokken, eigenwijs.
Maar er is nog iets wat de HAS sterk maakt. Iets ongrijpbaars. Het heeft geen lengte, breedte of hoogte. Maar je voelt het meteen: de sfeer. Wij hebben de reputatie dat we een sociale, open en gemoedelijke school zijn. Een sterke troef, waar we trots op zijn.
Kom je dat delen met ons?
Groen en groei. Dat zijn onze favoriete woorden. Bovendien zijn wij zo breed als de horizon. Op onze hogeschool, met vestigingen in Den Bosch en Venlo, vind je maar liefst 10 opleidingen. Ze wijzen je de weg in de wereld van agro, food en groene ruimte.
8
Bevlogen Onder-nemend
InnovatiefEigenwijs
9
Den Bosch
Enkele eretitels: Vestingstad van Europa, Groenste Stad van Nederland, Hoofdstad van de Smaak en Sportstad van het Jaar. Als je ‘van buiten de stad’ komt, is één prijs het allerbelangrijkste: Meest Gastvrije Stad van Nederland. Nog twee keer gewonnen ook! Het zal helder zijn: je bent een dief van je eigen geluk als je 073 links laat liggen. Den Bosch ontwijken is sowieso een kunst, want het ligt strategisch. Vlakbij Tilburg en Eindhoven, maar ook Utrecht en Amsterdam.
Voor de statistici: de stad telt 142.045 inwoners, van wie 48.106 single. Bijna 19.000 inwoners zijn tussen de 20 en 29 jaar. In Den Bosch vind je 10.812 bedrijven, 1132 monumenten, 401 horecazaken en één Sint-Jan. Haar Bourgondische reputatie dankt de hertogstad vooral aan het accent op eten, drinken en feesten. Maar ook cultuur is sterk vertegenwoordigd. Die vind je onder meer in Theater aan de Parade, de Verkadefabriek, poppodium W2 en het Museumkwartier. Tot de vele festivals behoren Jazz in Duketown, Theaterfestival Boulevard en Bevrijdingsfestival. Grote dance events laten regelmatig de Brabanthallen schudden. Uiteraard vieren ze in Oeteldonk ook carnaval.
Mocht je even aan rust toe zijn: rond Den Bosch liggen veel natuurgebieden. Op takworpafstand van HAS Hogeschool vind je de Moerputten en het Bossche Broek.
Af en toe ruik je zilverpoets in Den Bosch. Dat is niet zo raar. Want de Brabantse hoofdstad heeft de laatste jaren talloze bekers en medailles gewonnen.
10
11
Den Bosch
Den Bosch
ENTER
Bedrijfskundeen
agribusiness
Niels14
15
Omdat ik mijn eigen visie wil ontwikkelen.
Password: Eigenwijs
“Ga toch de MBO Horti Technics and Management doen”, moedigde zijn vader hem aan. Niels zette de stap – in het gips. Tijdens een stage tussen fresia’s bloeide plotsklaps zijn liefde voor tuinbouw op. Voordat hij naar de HAS opklom, beleefde Niels een stage bij Thanet Earth in Minister, het grootste high-tech kassencomplex van Engeland. “Ik wilde m’n Engels opkrikken. Volgend jaar ga ik voor m’n buitenlandstage naar Amerika of Australië, hoogstwaarschijnlijk de tomatensector. Ik wil mijn eigen visie ontwikkelen. Dat kan alleen als je je ogen en oren de kost geeft. Die grondhouding heb ik van m’n vader. Hij is nu zestig, maar hij blijft innoveren. ‘Kijk bij anderen’, zegt hij vaak. Dat doe ik.” Want Feyenoord-rood of tomatenrood: Niels wil scoren. Dat gaat hem lukken.
Hij lacht. Nee, hij stemt geen SP. Maar hij is wel in de ban van tomaten. Welke soorten? You name it: van cherry’s en roma’s tot safari- en gevlekte tomaten. Dat zit in z’n bloed: Niels komt uit het Westland, de glazen stad. Daar kweken zijn vader en twee compagnons trostomaten. Totale oppervlakte: 14 hectaren oftewel 13,6 voetbalvelden groot. Een rare vergelijking? Nee. Ooit was Niels een fanatieke middenspeler bij Feijenoord en Westlandia. Zijn droom: de MBO-opleiding Sport & Bewegen. Maar twee dagen voor de testdag schoot zijn knieschijf uit de kom. Au. Einde van een droom.
Bed
rijfskunde en ag
ribusiness
15
ENTER
Bedrijfskundeen
agribusiness
Annet16
Omdat ik nog veel wil bereiken.
Password: Ambitieus
Uiteindelijk koos ze Bedrijfskunde en agribusiness. Waarom? “De veelzijdig-heid. Van de drie richtingen binnen die studie – marketing, financiën en logistiek – heb ik de laatste gekozen. Dat ligt me: het optimaal regelen van goederenstromen, het liefst in de retail.”
Op de HAS ontdekte ze ook dat niet alle studenten op klompen liepen of met de tractor naar school kwamen. “Integendeel. Het is een moderne school. Tegelijkertijd is er een keukentafelsfeer. Het volk hier past bij me. De sfeer en mentaliteit zijn gemoedelijk. Bij elke docent staat de deur letterlijk open. Je mag altijd binnenlopen.”
Logistiek heeft niet alleen met in- en uitvoer van doen, maar ook met opslag. Wat in ieder geval niet het koelhuis in hoeft, is Annets geestdrift. Die komt haar elke dag van pas. “Ik wil nog veel. Wat ik na de HAS ga doen? De studie Bedrijfs- en consumentenwetenschappen in Wageningen, de Master Logistiek of werken. Ik kan alle kanten op. Want de wereld is groter dan Mill.”
Rosé-kalveren. Die bestaan. Nee, ze sjokken niet dronken rond. Ze drinken gewoon water. Annet uit het Brabantse Mill kan er alles over vertellen. Haar vader houdt 120 van zulke kalveren. Daarnaast is hij makelaar. “Toen ik tien was, dacht ik echt niet dat ik iets agrarisch zou gaan doen. Vastgoed trok me evenmin.”
Bed
rijfskunde en ag
ribusiness
17
FACTS & FIGURES
Bedrijfskundeen
agribusiness
Ben je geïnteresseerd in de agrarische sector en de voedingsindustrie? Maar wil je vooral weten hoe het er bedrijfsmatig is geregeld – van productie tot distributie, van verwerking tot handel? Wil je cijfers en gevoel combineren, hoofd en hart? Dan is Bedrijfskunde en agribusiness jouw opleiding. Denken en doen. Dat kenmerkt de opleiding Bedrijfskunde en agribusiness. Hier ontdek je hoe het er zakelijk aan toe gaat in kwekerijen en veilingen, bij toeleveringsbedrijven en accountantskantoren, adviesbureaus of keuringsinstanties. Je leert bedrijfsvraagstukken analyseren en oplossen en financiële zaken regelen. Maar ook marketingconcepten ontwikkelen en logistieke problemen oplossen. Of een eigen bedrijf runnen.
Praktisch en doelgericht ontwikkel je met Bedrijfskunde en agribusiness je talenten om later succesvol aan de slag te kunnen bij uiteenlopende bedrijven en instellingen in de agrarische sector en (semi-) overheid. Als agrarisch bedrijfskundig ingenieur bijvoorbeeld of als logistiek manager bij een veiling of kwekerij, waar je de productie, opslag en transport optimaliseert en adviseert over investeringen.
Als kwaliteitsmanager: zorgsystemen en meetprocedures opzetten en uitvoeren. Of internationaal, als commercieel manager de inkoop en afzet, import en export bewaken. Maar ook marketingmanager is mogelijk: vragen uit de markt vertalen naar (nieuwe) producten. En financieel adviseur: adviseren over kredieten en relatiebeheer, financiering en begrotingen, belastingen en verzekeringen.
En natuurlijk biedt Bedrijfskunde en agribusiness je ook alle kennis om je eigen zaak te beginnen, in het midden- en kleinbedrijf in de agribusiness.
Studieadviseur Sandra AslanE-mail [email protected] 073 - 692 36 75
Oriëntatiedagen Woensdag 11 december 2013 • Donderdag 27 maart 2014
18
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages)
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Economie en markt, Ondernemerschap, Logistiek, Financiën en recht, HRM en leidinggeven, Strategie en beleid, Marktonderzoek, Marketingplanning (keuzemodule), Logistiek en optimalisatie (keuzemodule) en Bedrijfsadministratie (keuzemodule)
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/bedrijfskunde
Beroepsvelden Financieel Economisch Management Marketing Logistiek
Faciliteiten Studio’s, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Marktonderzoek bij verwerker van melkproducten (b.v. FrieslandCampina), optimaliseren van voorraadbeheer bij een drankenproducent (b.v. Heineken) of doorrekenen van financiële gevolgen van investeringen voor een agrarisch ondernemer (b.v. als manager bedrijvenadvies bij de Rabobank)
Beroepen Agrarisch bedrijfskundig ingenieur, logistiek manager, kwaliteitsmanager, commercieel manager, marketingmanager, financieel adviseur, zelfstandig ondernemer
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Bed
rijfskunde en ag
ribusiness
19
Omdat ik het beste uit mezelf wil halen.
Password: Gedreven
“Van kinds af was ik ook al dol op dieren. Ik heb twee grote paarden en twee Shetlanders, die ik heb opgelapt – ze waren mishandeld. Maar ik dacht: als ik met dieren wil werken, blijf ik op MBO-niveau steken.” Ze koos de PABO, maakte na een jaar toch de overstap naar Dier en veehouderij op de HAS. “Ik vond het zo zonde om onder m’n kunnen te studeren.” Eén struikelblokje: haar kennis van scheikunde en andere was iets te mager. Dankzij thuisstudie wist Paulien dat stevig op te halen.
Wat haar vooral in de studie trekt, is de combinatie van dier en mens, “en dan heb ik het niet over 15.000 nertsen in een fokkerij.” Ze ziet zich wel specialiseren in de therapeutische combinatie van mens en dier, zoals blindengeleidehonden en paarden. “Er bestaan zelfs ‘bedden’, waarmee je zieken op een paard kunt laten rijden.” Haar stage liep ze bij Zorgboeren Zuid-Holland. Maar of ze het bedrijf thuis gaat overnemen? “Mwah. Er zijn ook wel wat nadelen aan”, zegt Paulien. “Het liefst wil ik werk en wonen scheiden. Maar eerst studeren.”
Ze heeft er geen kostbaar en tijdrovend DNA-onderzoek voor nodig. “Het zit in m’n genen”, lacht Paulien. Toen ze veertien was, verhuisde ze met haar ouders naar een woonboerderij in Groot-Ammers, waar later een zorgboerderij werd gestart voor ouderen en autistische kinderen. Mooie plek, paradijsje aan de Lek.
Die
r- e
n ve
ehou
der
ij
20
ENTER
Dier- enveehouderij
Paulien 21
Omdat ik graag de boer op ga.
Password: Ondernemend
Wat hem trekt in de koe, zijn de rust en de ondoorgrondelijkheid. Of zoals de beroemde dichter K. Schippers al schreef: “Een koeis een merkwaardig beestwat er ook in haar geestmoge zijnhaar laatste woordis altijd boe.” Van afkeuring? Nee, als aanmoediging. Om verder te kijken dan de horizon. Dat doet Martijn: “In 2014 ga ik stage lopen op een melkveehouderij in Alberta, vlakbij Calgary. Veel zin in.”
Zijn andere fascinatie is duurzaamheid. “Zoals een weidebak waarin een vlotter de watertoevoer stopt, zodra de bak op peil is. De benodigde stroom? Die komt via een zonnepaneel.” Hij gaat ook nog op stage bij PPP Agro Advies in Zegveld. Daar gaat hij een opdracht doen over de kringloopwijzer.
Straks, na de HAS. Wat dan? De advieswereld trekt hem. Martijn ziet het al voor zich. Bij een bedrijf in veevoer of huisvestingssystemen werken. De boer op. Met raad en daad. En af en toe herkauwen wat hij op de HAS heeft geleerd: veel.
Holstein-Friesian vindt ie een mooi ras. Amerikaans zwartbont. Maar de melkvee-houderij van zijn ouders in Brandwijk? Die neemt z’n oudere broer over. Niet Martijn. Niet dat hij een zoöfobie heeft. De koe is zijn lievelingsdier.
Die
r- e
n ve
ehou
der
ij
22
ENTER
Dier- enveehouderij
Martijn 23
Dier- enveehouderij
Een passie voor dieren? Dan is de opleiding Dier- en veehouderij echt iets voor jou! Maar de drive om met die passie voor dieren een salaris te verdienen is net zo belangrijk. Deze toegepaste opleiding richt zich op het bedrijfsmatig houden van dieren voor productie, natuurbeheer, gezelschap, sport of hobby. Zowel de biologische, technische als bedrijfskundige aspecten van de dier- en veehouderij komen aan bod.
Zo leer je van alles over voeding en fokkerij, diergezondheid en welzijn, bodem, plant, techniek, bedrijfskunde en marketing. Geen stampwerk uit boeken, maar praktijk- en vakgericht: je verzamelt en verwerkt kennis en past je inzichten toe. Je gaat projectmatig aan de slag of je werkt vaak samen met je medestudenten. Grote aandacht is er voor de drie P’s: People (sociale omgeving), Planet (ecologie) en Profit (economie). Je leert de balans zoeken – en vinden – tussen die drie. Want hoe meer evenwicht, hoe duurzamer je onderneming.
Na de opleiding kun je in tal van sectoren aan de slag: rundvee-, geiten-, pluimvee-, varkens-, paarden- en/of gezelschapsdierenhouderij. Mogelijke functies: (commercieel) adviseur in de bedrijfs-economie, voeding, techniek, automatisering, gezondheid, voortplanting en/of welzijn. Maar je kennis en kunde komt ook van pas bij overheden en/of controlerende instanties op de beleidsterreinen milieu, dierwelzijn, communicatie en PR. Natuurlijk kun je ook zelfstandig ondernemer worden.
Studieadviseur Annemarie KerkhofE-mail [email protected] Telefoon 073 - 692 36 59
Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Woensdag 26 maart 2014
FACTS & FIGURES
24
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages) Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Houden van dieren, Dier en gezondheid, Bedrijfsanalyse, Ondernemen, Bedrijf en omgeving, Bedrijfsbegeleiding
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/dierenveehouderij
Sectoren Rundvee-, Melkvee-, Geitenhouderij - Varkens-, Pluimveehouderij - Dierhouderij (vooral gezelschapsdieren) - Paardenhouderij
Faciliteiten Techniekhal, laboratoria, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Onderzoek naar melkvervangers voor jonge geiten (b.v. Nutrifeed B.V. / Friesland Campina Dairy Feed). Doorontwikkeling van onderdelen van het nieuw varkenshouderij- concept ‘Mee- groeihuis’. Data verzamelen, observeren en vanuit resultaten verdere ontwikkelingen door voeren/aanbevelen (b.v. Varkens Innovatie Centrum Sterksel van Wageningen Universiteit). Onderzoek glutenallergie bij het paard (b.v. Faculteit Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht)
Beroepen Rundvee-, varkens-, pluimveehouder, verkoper of vertegenwoordiger melkmachines, journalist vakblad, bedrijfsbegeleider, dierwelzijnsmedewerker, eigenaar honden- pension, manegehouder, bedrijfsadviseur voeding/huisvesting/voortplanting/welzijn/ techniek, onderzoeker op het gebied van vruchtbaarheid en voortplanting, commercieel/technisch medewerker op een KI-bedrijf, voorlichter bij een petfood-bedrijf
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Dier- en veehoud
erij
25
ENTER
Food Design&
Innovation
Pleun26
Omdat ik altijd op zoek ben naar nieuwe uitdagingen.
Password: Dynamisch
Why Packaging? Pleun pakt meteen uit: “Het is creatief, want het raakt aan design, beeld, kleur, typografie en materiaal. Er is ook veel werk in te vinden. Omdat de voedings- en verpakkingsindustrie altijd in beweging is, zullen verpakkingen blijven veranderen. Maar het is ook een kick om consumenten met packaging te verleiden. Het uiterlijk blijkt de grootste beslissingsfactor bij aankoop.”
Mocht je Pleun uren in de Albert Heijn zien lopen: ze is de uitgang niet kwijt. Ze kijkt nu eenmaal graag naar de verpakkingen. “Het is echt een wereld op zich. Neem nou kinderverpakkingen: vaak zetten ze er dieren op, waar ze grafisch omheen bouwen.” Extra aandacht schonk ze de laatste weken aan de kunststoffen pet en polypropeen. Reden? “Voor een grote producent van hagelslag, ben ik een hagelstift aan het ontwikkelen. Je kunt er mee strooien, maar ook schrijven.”
Ooit gaat ze in Wageningen verder met Packaging. Of toch de voedingshoek in. Maar eerst gaat ze glunderen boven een boterham. Met haar hagelstift, die ongetwijfeld een succes wordt. Wedden dat ze een uitroepteken van geluk gaat strooien?
Lííííeeeef! Zelfgemaakte poppenkleertjes! Die maakte Pleun vroeger bij de vleet. Modeontwerper wilde ze worden. Het liep anders. Nu kleedt ze voedingsmiddelen aan: Pleun koos Food Packaging, één van de drie mogelijkheden binnen Food Design & Innovation.
Food D
esign &
Innovation
27
ENTER
Food Design&
Innovation
Thijs28
Omdat ik met mijn ideeën de wereld wil verbeteren.
Password: Betrokken
Op tafel ligt zijn aantekeningen- en agendaboekje, dat hij altijd bij zich heeft. Thijs bladert, leest op verzoek hardop wat trefwoorden: “Detox, gebakken kwarktaart, Lowlands, design stamppot, Van Abbemuseum.” Dat wonderlijke rijtje illustreert zijn veelzijdigheid, maar ook die van de opleiding. “Ik ben bijvoorbeeld niet zo’n ‘kookmens’. Verhalen, concepten en beleving vind ik interessanter.”
Dat blijkt. Want Pfeiffer of niet: Thijs werkt onvermoeibaar aan vele projecten. “Het klinkt cliché, maar ik wil de wereld verbeteren. Duurzaamheid vind ik belangrijk. Dat integreer ik in mijn concepten. Zo heb ik Tuble ontwikkeld. Ondertitel: ‘Don’t waste your komkommerkontjes.’ Het is een tube waarin je snijafval kunt mixen met water. Resultaat: gezonde, lekkere drankjes.”
Thijs werkt ook mee aan de socialmedia van PlantLab. Dat is een jonge onderneming die wereldwijd groenten en kruiden wil kweken in gesloten klimaatkamers. Led-licht, CO2 en watertoevoer worden gereguleerd. Vooral in landen met ondermaatse voedselkwaliteit kunnen zulke innovatieve kweekhallen uitkomst bieden. “Van zoiets word ik gelukkig: het zet zoden aan de dijk.”
Da’s pech. Van z’n huisarts heeft Thijs pas te horen gekregen dat hij Pfeiffer heeft. Eén troost: van zijn studie Food Design & Innovation krijgt hij energie. Op de middelbare school waren biologie en beeldende vorming zijn favoriete vakken. Die mix vindt hij terug in Food Design & Innovation: “Kennis van alles wat eetbaar is plus creativiteit.”
Food D
esign &
Innovation
29
Food Design&
Innovation
Ben jij creatief, weet jij precies waar de consument op zit te wachten en heb je een passie voor alles wat met eten te maken heeft? Dan is de opleiding Food Design & Innovation iets voor jou. Want hier leer je alles over het bedenken, ontwerpen, produceren en verkopen van nieuwe voedings- en genotsmiddelen en concepten. Bij de opleiding Food Design & Innovation leer je op een creatieve manier nieuwe voedingsmiddelen en concepten ontwikkelen. Heel praktisch. En heel avontuurlijk. Na een gezamenlijk eerste jaar, kies je een van de drie specialisaties: Creative Food Marketing, Food Packaging of Food Design.
Heb je interesse in marketing en verkoop, media en reclame, retail en supermarkten, merken en levensmiddelen? Wil je weten wat consumenten lekker vinden en waar commerciële kansen liggen? Ontdekken waar een merk voor staat en waar het gat in de markt zich bevindt? Dan is Creative Food Marketing je op het lijf geschreven. Want daar leer je alles over marketingstrategieën, media en reclame, conceptontwikkeling, voeding, marktintroducties en consumenten.
Ontferm jij je liever over een verrassende verpakking? Kies dan voor Food Packaging. Dan gebruik jij je creativiteit om voedingsmiddelen op een innovatieve manier te presenteren. Je wordt namelijk opgeleid tot verpakkingskundige. Je gebruikt jouw kennis van materialen, markttrends, consumenten-behoeftes en grafische vormgeving om uiteindelijk een nieuwe en innovatieve verpakking in de markt te zetten.
Wil je een lekker én gezond nieuw snoepconcept ontwikkelen? Vanuit de laatste trends een nieuw product creëren, dat later in de supermarkt komt te liggen? Of op de productontwikkelingsafdeling van een groot voedingsmiddelenbedrijf gaan werken? Dan is Food Design jouw richting. Daar leer je toveren met vormen, kleuren, geuren en smaken, ontdek je alles over voedingswaren, grond- en hulpstoffen en bereidingstechnieken.
Studieadviseur Caroline KesselaerE-mail [email protected] 073 - 692 37 20
Oriëntatiedagen Woensdag 27 november 2013 • Donderdag 16 januari 2014 • Dinsdag 25 maart 2014
FACTS & FIGURES
30
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages)
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Consumentengedrag, Voedsel en veiligheid, Marketing, Verpakking en design, Ontwikkeling en productie, Zuivel en vlees, Granen en groente
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/fooddesigninnovation
Specialisaties Creatieve Food Marketing Food Packaging Food Design
Faciliteiten Food Design Centre, Voedingsmiddelentechnologiehal, Atelier, fotostudio, laboratoria, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Conceptontwikkeling van nieuwe desserts bij Campina, ontwikkeling van een nieuw horeca concept voor de Efteling, onderzoek naar de mogelijkheden van een uitbreiding van het merk Tsjakka! assortiment voor kinderen, voor de supermarktformules van Superunie een aantrekkelijke groenteverpakking voor kinderen bedenken.
Beroepen Creative Food Marketing: food marketeer, marketingmanager, innovatiemanager, marktonderzoeker. Food Packaging: verpakkingsontwerper, verpakkingsdeskundige, kwaliteitsdeskundige. Food Design: Food designer, conceptontwikkelaar, creatieve productontwikkelaar, productmanager.
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Food D
esign &
Innovation
31
Omdat ik een brede horizon heb.
Password: Open
De liefde voor ict heeft langzaam moeten groeien, geeft hij toe. “Maar het was een grote ontdekking wat je met een grafisch programma als Adobe Illustrator of een kaartenprogramma als ArcGIS kunt. Ook apps bedenken vind ik een uitdaging.” Zo ontwikkelde hij er eentje voor boeren die – omwille van een goede waterhuishouding op hun land – geulen beter willen beheren. “Die app heeft vier grote knoppen, waar forse werkhanden mee overweg kunnen, en is makkelijk te bedienen. Bij alles wat je ontwikkelt, houd je rekening met je doelgroep.”
Van de drie onderwerpen – sociale geografie, fysische geografie en geo-ICT – kiest Reinier de eerste. Na zijn studie wil hij verder kijken dan de roestige slagbomen aan de Belgische en Duitse grens. “Mijn horizon is breed waarbij Canada zeker behoort tot de opties. Met deze studie kan ik overal aan de slag.”
Tot die tijd bevalt het leven in de Brabantse hoofdstad hem uitstekend. Ook buitenschools. Want al doet hij Geo Media & Design: de terrassen van Den Bosch weet hij ook zonder plattegrond of TomTom te vinden. “Ik kom zelf uit Gouda. Hier is het gastvrijer, minder gehaast. En er is meer sociale controle – in de goeie betekenis.”
Waar zijn liefde voor Geo Media & Design vandaan komt? “Op het VWO had ik een aardrijkskundeleraar die m’n fascinatie voor zijn vak aanwakkerde. Ik was dol op themakaarten – van de populatie van Mongolië tot de regenwouddichtheid van Brazilië.”
Geo
Med
ia &
Des
ign
32
ENTER
Geo Media&
Design
Reinier 33
Omdat ik graag met nieuwe technologieën bezig ben.
Password: Toekomstgericht
Haar toekomst? Die heeft ze nog níet in kaart gebracht. Maar de schaal ervan is 1 op 1. Kortom: levensgroot, dankzij Geo Media Design. Dat is de studie die aardrijkskunde, design en informatietechnologie [ict] met elkaar verbindt. “Het is een visuele studie. Je leert infographics, animaties en kaarten ontwikkelen. Maar ook websites en apps. Zo hebben we bijvoorbeeld een kaart gemaakt waar de papegaaienduiker voorkomt – Groenland en IJsland. Verder hebben we geïnventariseerd hoe je met QR-codes een boswandeling leuker en leerzamer kunt maken. Maar het leukste tot nu toe vond ik eigenlijk onze excursie naar Duitsland, waar we vulkanische kraters in het Eifel gebergte en meteorietkraters in Beieren hebben bestudeerd.”
Mijn eerste stage ga ik lopen bij het provinciehuis, waar ik kaarten ga verwerken in infographics. Voor haar buitenlandstage heeft ze contact gezocht met een Turks bedrijf. “Maar liever ga ik nog verder weg.”
Eén zekerheid, na al dat ijskapwit, steppengroen en woestijngeel. Met het diploma Geo Media Design op zak komt voor Merel blauw in zicht: de zee van mogelijkheden.
Spoorlijnzwart, stedenrood, bergenbruin. Het zijn kleuren die Merel in haar jeugd ontdekte. Urenlang neusde ze in atlassen. Stapels, want haar oma kocht bij elke druk een nieuwe. Ook op vakanties in Kroatië, Spanje en Frankrijk droomde Merel vaak boven de landkaarten.
Geo
Med
ia &
Des
ign
34
ENTER
Geo Media&
Design
Merel 35
Geo Media&
Design
Apps en aardrijkskunde.Augmented reality en geografische vraagstukken.Tablets en wereldsystemen. Als jij begrijpt dat dit de combinaties van de toekomst zijn, dan is Geo Media & Design jouw opleiding! In deze vernieuwende opleiding komen de drie disciplines geo (aardrijkskunde), media en design op een innovatieve manier samen: je leert geografisch te denken en complexe politieke, economische, duurzame en sociale vraagstukken inzichtelijk te maken voor diverse doelgroepen, in binnen- en buitenland. Hoe? Door deze geo-informatie uitdagend en creatief vorm te geven. En gebruik te maken van nieuwe media als smartphones, apps en tablets.
Geo Media & Design gaat dus over voelen en vertalen, begrijpen en uitleggen. Wat heb je daarvoor nodig? Nieuwsgierigheid en inzicht. Creativiteit en interesse in communicatie en ICT. En natuurlijk affiniteit met aardrijkskunde. Je wordt opgeleid als intermediair: je bent de vertaler tussen de klant met een ruimtelijk vraagstuk en de ICT-er met de tools. Je doel: nieuwe producten en diensten ontwikkelen die passen bij de doelgroep.
En waar kom je dan terecht? Als GIS-specialist, grafisch adviseur/ontwerper, specialist nieuwe media of trendwatcher. Op de meest uitdagende en vooruitstrevende plekken, bij overheden of (grote, internationale) advies- bureaus en infra- of vervoersbedrijven, geo-bedrijven en grafische bureaus.
Studieadviseur Tom van DuijnhovenE-mail [email protected] 073 - 752 02 13
Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Woensdag 26 maart 2014 • Vrijdag 13 juni 2014
FACTS & FIGURES
36
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages)
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, (internationale) excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Virtuele excursie NL, Graphic Design, Weer en Klimaat, Nieuwe Media, Marketing, Virtual Reality & Animation, Global and Local.
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/geomediadesign
Faciliteiten Geolab, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Ontwikkelen van een route-app voor shoppen in Den Bosch, infographics ontwerpen voor een groot landelijk dagblad, ontwikkelen van een serious game over een wereldvoedselvraagstuk, inzet van social media om het fileprobleem aan te pakken
Beroepen Geo informatie-specialist/consultant, grafisch adviseur/ontwerper, specialist nieuwe media, trendwatcher, geo-marketeer, cross-mediaal redacteur
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Geo M
edia &
Desig
n
37
ENTER
Horticulture & Business
Management
Lisa38
Omdat ik een baan wil waarin ik kan reizen.
Password: Internationaal
De keuze voor de HAS? In de vrolijke zin van het woord lijkt het genetische belasting. Haar vader zat op de HAS. Haar neef ook. Dat Lisa geen Tuinbouw en akkerbouw maar Horticulture & Business Management volgt – de Engelse variant – heeft alles met haar internationale ambities te maken. Kort voor ze de HAS begon, leefde ze ook al drie maanden in Bristol.
Over haar studie: “Die is zo breed dat ik er alle kanten mee op kan. Wat ik er vooral sterk aan vind, is de aandacht voor de economische kanten van tuinbouw. Maar je leert ook intensief samenwerken.”
Ze zit in Den Bosch op kamers, want home sweet home is vooral home away from home: Voerendaal bij Maastricht. Met glimlach: “Nee, Den Bosch is geen straf. Sfeervol, vriendelijk en gemoedelijk.” Lisa, we won’t deny it.
Mexico! Het staat op haar verlanglijstje. Net zoals Brazilië en Canada. Lisa: “Het zijn voor mij onbekende landen, maar tegelijkertijd is de tuinbouw er redelijk ontwikkeld. Die mix trekt me.” Haar hart gaat vooral uit naar groente en fruit – meer dan bloemen. Lisa, met auberginekleurige ogen: “Ik zou het liefst werk hebben waarin ik kan reizen, veel onder de mensen en vaak buiten ben. De hele dag in een laboratorium onder-zoek naar plantenziekten doen – mwah.”
Horticulture &
Business M
anagem
ent
39
ENTER
Horticulture & Business
Management
Teun40
Omdat ik gewoon buitengewoon ben.
Password: Uniek
Eerdere avonturen: in Zuid-Engeland werkte hij bij zijn broer, die fruitteler is. Dat beviel Teun. Zo besloot hij de stap te maken naar het Biodynamic Agriculture College. Letterlijk: de opleiding ligt naast de boerderij van zijn broer.
Toch kiest Teun niet voor louter biologische landbouw: “Ten dele vind ik het een conservatief-radicaal wereldje, waarin het gangbare systeem al snel als een vondst van de duivel wordt gezien.” Maar achter de reguliere landbouw aanhobbelen wil hij evenmin. Zijn droom: het beste van de kennis en inzichten uit die twee werelden verenigen.
Zijn hart ligt vooral bij plantfysiologie. Oftewel: wat is de relatie tussen plant, bodem, klimaat en voedingsstoffen? Met name klein fruit trekt zijn belangstelling. Zo deed hij bij The Greenery in Breda onderzoek naar 24 rassen herfstframbozen.
De toekomst ziet hij zonnig in. Een tikje minder avontuurlijk: “Ik heb een zoontje van zes. Dat maakt je wat bedaarder.” Alhoewel. “Van de opa van mijn vrouw kunnen we vijftien hectare grond in Chili overnemen. Lijkt me geweldig voor groene asperges, fruit of een truffelboomgaard.”
Voor een dertien-in-een-dozijn-leven is Teun niet in de wieg gelegd. Hij zat op de vrije school, werkte in de staalbouw, had een bedrijfje in druivenranken en zwoegde van 2008 en 2010 in Toscane. Zijn opdracht: het opzetten van biologische landbouw op een herbestemd landgoed – een hotel met appartementen plus 500 hectaren jachtterrein.
Horticulture &
Business M
anagem
ent
41
Horticulture & Business
Management
Een internationale opleiding met een Hollandse vlag, dat is Horticulture & Business Management, de Engelstalige variant van de opleiding Tuinbouw en akkerbouw. Een opleiding voor iedereen die carrière wil maken in één van de meest vooruitstrevende sectoren van de Nederlandse economie. Voor iedereen die de wereld wil zien en mensen uit andere culturen wil leren kennen. Wist jij dat ons klein kikkerlandje de op één na grootse exporteur van agrarische producten in de hele wereld is? Dat mensen van over de hele wereld naar Nederland komen om van onze ervaring gebruik te maken? Dat Nederlandse tuinbouwers de aarde rondreizen om hun kennis en expertise te delen?
Bij Horticulture & Business Management kijk je achter de schermen van de Nederlandse tuinbouw en ontdek je wat deze sector zo ontzettend succesvol maakt. Je maakt kennis met de hele keten van producent tot consument, en alle technische innovaties die de tuinbouw te bieden heeft. Daarnaast leer je alles over bedrijfsvoering, (internationale) handel, marketing en verkoop.
Maar wat net zo belangrijk is, in deze opleiding komen je medestudenten uit de hele wereld: van Duitsland tot Kenia, van Amerika tot China. Zo leer je vloeiend Engels spreken en beleef je hoe het is om in een internationaal team te werken. Kortom: je bent klaar voor een internationale carrière. Na deze opleiding ben je dan ook verzekerd van een leuke en uitdagende baan. En niet alleen hier in Nederland want onze internationaal opgeleide tuinbouw experts zijn overal ter wereld erg gewild.
Studieadviseur Geertje van der BeeleE-mail [email protected] 073 - 692 37 89
Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Dinsdag 25 maart 2014
FACTS & FIGURES
42
Taal Engels
Studieduur 4 jaar (incl. stages) Studenten met een VWO diploma kunnen eventueel in het tweede jaar starten. Vraag een adviesgesprek aan met de studieadviseur en verken de mogelijkheden.
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen International Horticulture, Plant Sciences, Cultivation Techniques, Soil Science & Plant Nutrition, Business & Economics, Marketing & Communication, Supply Chain Management, Entrepreneurship
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/horticulture
Specialisaties Business Management Agro Technology Research & Innovation
Faciliteiten Schooltuin met de nieuwste teeltsystemen, practica ruimten, techniekhal, kas met hightech klimaatkamers, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Onderzoek naar verschillende productiemethodes van leliebollen, onderzoek naar de kwaliteit van tomaten- en paprikazaden bij een kweker in Guatemala, een online marketingplan schrijven voor een Duitse boomkweker
Beroepen Ondernemer, bedrijfsleider, accountmanager, marketingmanager, inkoper, teeltadviseur, teeltmanager, export- of importmanager, veredelaar
Horticulture & Business Management is onderdeel van de opleiding Tuinbouw en akkerbouw.
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Horticulture &
Business M
anagem
ent
43
Omdat ik eigen inbreng belangrijk vind.
Password: Uitgesproken
Als kind zag Rik op de geitenhouderij van zijn vader veel HAS-stagiaires voorbijkomen. Dat wekte zijn belangstelling. “Drie jaren op rij ben ik naar de Open Dag van de HAS geweest. Toen wist ik het zeker: IFA. Want de opleiding is enorm divers en breed. Je leert van alles wat.”
IFA kent vier zogeheten werelden, van Animal tot Crop Production. Rik kiest Food & Health. Voor zijn meewerkstage kwam hij in de fruitteelt terecht. “Ik ben aan de slag gegaan bij een frambozen- en rodebessenteler in Haaren en een bewerker en handelaar in onbewerkt fruit in Udenhout. Leerzaam.” In het derde jaar wil hij naar Zuid-Amerika. “In ieder geval een land dat opkomt, want een gebrekkige of oude economie vind ik minder boeiend.”
Maar eerst kennis opdoen. “Dat lukt prima, want de HAS is een fijne school. Geen ‘meneer’ of ‘u’, geen grote collegezalen of hiërarchie. Wel veel eigen inbreng. Precies wat ik wil.”
Volgens Wikipedia heeft IFA maar liefst 31 betekenissen. Van de Irish Farmers’Association tot aan de Iraanse voetbalbond. Maar bij één afkorting opent de deur naar de hele wereld: International Food & Agribusiness. Dat is de jongste opleiding aan de HAS. Eerstejaars Rik opgewekt: “Het is met geen enkele andere opleiding te vergelijken.”
Inte
rnat
iona
l Foo
d &
Ag
ribus
ines
s
44
ENTER
InternationalFood &
Agribusiness
Rik 45
Omdat ik weet wat internationaal zaken doen inhoudt.
Password: Professioneel
Ooit hield Nederland op bij het Drielandenpunt. Maar dat is veranderd:in een Drielandenkomma. “Bij deze studie kijk je over grenzen. Internationalisering gaat verder dan les krijgen in het Engels.” Afgelopen jaar onderzocht ze onder meer de invloed van cultuur op business. “Als je zonder enige kennis in Azië of Afrika zaken wil doen, loop je al snel in zeven sloten tegelijk. Ik heb me verdiept in Vietnam. Erg harde werkers, gevoelige sociale verhoudingen, maar er is ook corruptie.”
Haar hart gaat uit naar planten en dieren. “Ik vind productieprocessen verbeteren interessant. Vooral verduurzaming. Hoe kun je afvalstoffen bij bierproductie verder gebruiken? Of wat zijn de consequenties van wet- en regelgeving als je duurzaam 60.000 kippen wil houden?” Stage liep ze bij een biologische dierveehouderij met eigen slachterij en winkel. Haar buitenlandstage? Die wil ze in tweeën knippen. Dat kan. Een deel Zuid-Amerika, een deel Zuid-Afrika. “Het liefst advisering in de dierproductie. Maar geen varkens of koeien. Liever iets aparts. Struisvogel. Of hert.”
Culinair journaliste. Schrijven met een servet om: dat leek haar wel wat. Maar het leven is een meerkeuzemenu. Het werd International Food & Agribusiness op de HAS. “Om de uitdaging. Je leert er op honderd manieren naar de voedingswereld kijken. Telkens zie je iets anders. Maar ook de economische kant ervan trekt me.”
Inte
rnat
iona
l Foo
d &
Ag
ribus
ines
s
46
ENTER
InternationalFood &
Agribusiness
Janneke 47
InternationalFood &
Agribusiness
Applied science for a better world
Internationaal duurzaam ondernemen, dat is waar de opleiding International Food & Agribusiness in een notendop om draait. Dat wil zeggen internationaal zaken doen met respect voor mens en milieu. Het is een opleiding voor iedereen met een brede interesse in de wereld en andere culturen. Voel jij je betrokken bij de uitdaging van het wereldvoedselvraagstuk? Ben je gedreven, creatief maar ook zakelijk? Dan is International Food & Agribusiness je op het lijf geschreven. Tijdens deze opleiding leer je alles over hoe in verschillende landen en culturen voedsel geproduceerd en verwerkt wordt en hoe je deze ketens kunt verduurzamen. Je werkt mee aan slimme oplossingen die het mogelijk maken om nu en in de toekomst voldoende en gezond voedsel te produceren én tegelijkertijd zuinig om te gaan met natuurlijke grondstoffen. Je maakt kennis met de keten van producent tot consument en alle aspecten die daarbij horen: planten, dieren, gezondheid en non-food toepassingen van agrarische grondstoffen.
Maar naast de technische kennis die je opdoet, leer je ook alles over internationaal samenwerken en ondernemerschap. Je neemt een kijkje in de werelden van het (internationale) bedrijfsleven en non-profit organisaties. Daardoor ontdek je hoe je bruggen bouwt tussen verschillende belangen en hoe je samen écht duurzaam zaken kunt doet in de wereld van food- en agribusiness.
Studieadviseur Esther van LieshoutE-mail [email protected] 073 - 752 03 99
Oriëntatiedagen Woensdag 27 november 2013 • Dinsdag 25 maart 2014
FACTS & FIGURES
48
Taal Engels
Studieduur 4 jaar (incl. stages)
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Global Food Systems, Food & Health, Biobased Economy, Crop Production Systems, Animal Production Systems, Sustainable Market Development, Food Governance, Business Analysis, Sustainable Sourcing, Intercultural Business Communication, International Business Development, Management & Leadership
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/internationalfood
Specialisaties Food & Health Crop Production Animal Production Biobased Economy
Faciliteiten Schooltuin, klimaatcellen, kassen, milieuhal, voedingsmiddelentechnologiehal, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Je loopt stage in Nederland en in het buitenland. Het type bedrijf of organisatie is afhankelijk van de door jou gekozen specialisatie.
Beroepen (Internationaal) ondernemer, projectmanager of technisch specialist in de voedsel- en agrarische industrie, accountmanager, beleidsmedewerker, business ontwikkelaar, adviseur maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid, inkoper van agrarische grondstoffen, export regiomanager, business consultant
W O R DP A S S T O E K O M S T:
International Food &
Ag
ribusiness
49
ENTER
LandscapeDesign
Renée50
Omdat ik denk dat een ontwerp altijd beter kan.
Password: Fanatiek
Vroeger was ze vaak in de tuin te vinden en knutselde ze veel. Nu weer. Op de HAS: “Het is vooral de combinatie van groen en creativiteit die me in de opleiding trekt. Wat me fascineert is dat je ontwerp ook wordt uitgevoerd.”
Al tijdens haar stages bij landschapsarchitecten beleefde ze die kick. Voor een wooncomplex in Hoensbroek ontwierp ze een buitenruimte. In Hamburg was ze bij de totstandkoming van volkstuinen betrokken. Enerzijds wil ze zich op grotere landschappen richten. Vooral in stedelijke gebieden en op bedrijventerreinen vallen nog wonderen te verrichten. Anderzijds zoekt Renée de uitdaging van de beperking: “Verticale tuinen en daktuinen trekken me.”
Ze heeft wel een waarschuwing: “Zonder passie red je deze opleiding niet. Een ontwerp kan altijd beter, sterker. Daar gaat veel tijd in zitten. Maar dat is het waard. Kijk maar naar Nederland: zoveel verschillende landschappen op zo’n klein stukje wereld.”
Een slaapkamer met heuvels en weilanden. Dat herinnert Renée zich van vroeger. Had ze zo’n fris landschapsbehangetje? Nee, het was echt. Vanuit haar slaapkamer-raam in Bocholtz zag ze Zuid-Limburg liggen. Grote kans, zegt ze, dat de keuze voor Landscape Design al in haar jeugd is gaan kiemen. Het ouderlijk melkveebedrijf overnemen? Dat was niet aan de orde. Dat gaat haar jongere broer doen.
Landscap
e Desig
n
51
ENTER
LandscapeDesign
Yvo52
Omdat ik graag nadenk over innovatieve en praktische designs.
Password: Creativiteit
Toch was de HAS niet zijn enige uitzicht. “Ik twijfelde tussen landschaps-architect en anesthesist.” Narcotiseur vond hij uiteindelijk slaapverwekkend saai. Maar de HAS? Die houdt hem klaarwakker: “Het leuke van Landscape Design is dat je de opzet en inrichting van stedelijke omgevingen, land-goederen, parken en tuinen mag bedenken. Zo heb ik voor een Hilversums plangebied een zorgboerderij, kinderopvang en begeleidwonen-complex ontworpen.” Yvo prijst vooral de veelzijdigheid van zijn studie. “Vorige week hadden we een gastspreker over pretparken. Maar we zijn ook gaan fietsen in het Gooi om foto’s te maken in het kader van dorpsuitbreiding.”
Voor zijn buitenlandstage wil hij afreizen naar Dubai, waar ze niet terug-schrikken voor Landscape Design: de aangelegde wooneilanden in de vorm van een palmboom – in totaal 95 voetbalvelden – zijn spraakmakend. Yvo gaat er aan de slag bij een tuin- en landschapsarchitect, die onder meer tuinen voor sultans ontwerpt en aanlegt. “Ik sprak een vierdejaars die er ook stage heeft gelopen. Die vloog doodleuk voor een ontwerpklus met een privéjet van de opdrachtgever naar buurland Oman.”
Ja, heel vervelend zo’n stage.
Aan een doodlopende straat in de Eindhovense binnenstad. Bij een groot grasveld. Daar woonde Yvo. Op dat veld stond een speelboom. Of Yvo vanuit de kruin Den Bosch al zag liggen? Kan niet missen.
Landscap
e Desig
n
53
LandscapeDesign
Gevoel voor vormgeving en groene vingers? Oog voor detail en verlangen naar buiten? Dan is de studie Landscape Design iets voor jou. Bij deze studie leer je hoe je tuinen, parken, pleinen, landgoederen en landschappen een nieuw uiterlijk geeft. Hiervoor maak je een nieuw ontwerp. Je denkt hierbij na over een optimale inrichting, met een haviksoog voor vormgeving en gebruik. Het moet er immers goed uitzien, maar ook optimaal functioneren.
Landscape Design is een vierjarige studie waarbij de zeven ontwerpateliers centraal staan. In elk atelier ga je met een andere locatie, schaal en uitdaging aan de slag. Zo werk je bijvoorbeeld aan tuinen, de publieke ruimte in een stad, een object in het landelijk gebied, een stedenbouwkundig plan voor een dorp en een ontwerpend onderzoek.
Bij ontwerpen is verbeelden een belangrijk aandachtspunt. Je doet dit zowel handmatig (tekeningen) als met behulp van computerprogramma’s. Naast ontwerptechnieken, besteden we aandacht aan kennis van de natuur, waterhuishouding, ecologie, landschap, materialen, civiele techniek, overheids-beleid, communicatie en projectmatig werken.
Als afgestudeerde Landscape Designer kun je bij bureaus voor tuin- en landschapsarchitectuur aan de slag. Of bij gemeenten en provincies, als beleidsmedewerker bijvoorbeeld. Of als adviseur bij stedenbouwkundige bureaus, maar je kunt ook journalist of bureauredacteur van een vakblad worden. Of je eigen ontwerpbureau beginnen.
Studieadviseur Monique HubertsE-mail [email protected] 073 – 692 38 22
Oriëntatiedagen Woensdag 27 november 2013 • Dinsdag 25 maart 2014 • Vrijdag 13 juni 2014
FACTS & FIGURES
54
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages)
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Ateliers, projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Groen en landschap, Ontwerpatelier 1 t/m 7, Ontwerpanalyses, Vernieuwen, Beleid landelijk gebied, Stad en groen.
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/landscapedesign
Accenten Landelijk gebied, Gastdocentschappen, Internationalisering, Interactieve planontwikkeling
Faciliteiten GIS lokalen, schooltuin, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop, ontwerp atelierruimte
Stages Ontwerpen van een daktuin, het maken van een herinrichtingsplan voor een camping, het opstellen van een gebiedsvisie, het opstellen van een beplantingsplan, ontwerpen van een natuurspeel-leertuin
Beroepen Ontwerper bij bureaus voor tuin- en landschapsarchitectuur, adviseur bij stedenbouwkundige bureaus, beleidsmedewerker bij gemeenten of provincies of een eigen ontwerpbureau
Landscape Design is onderdeel van de opleiding Plattelandsvernieuwing
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Landscap
e Desig
n
55
Omdat ik me niet laat afschikken door een uitdaging.
Password: Stoer
Op haar achttiende besloot ze op de HAS te gaan studeren. “Ik had de kans, al sprak ik nog geen woord Nederlands.” Milieukunde is geen vertrouwd fenomeen in Chili. De omgang met natuur is er nogal onverschillig, weet Karin. Spijtig voor het fraaie landschap en de 4275 kilometer kust. “Chili dankt veel aan de zee. Vis en zeevruchten zijn een belangrijke bron van inkomsten. Maar de verstoring van de ecosystemen is fors, mede als gevolg van onverantwoordelijke productie. Chili kent ook nauwelijks een goed duurzaamheidsbeleid.” Dat tij zou Karin graag willen helpen keren.
Stage liep ze bij microLAN, waar ze zich bezighield met de toxicologie van rioolwater. Voor hetzelfde bedrijf kon ze ook in Zuid-Korea aan de slag. Ze is krap twee dagen terug uit Seoel: “Het land heeft nogal wat problemen met zout oppervlaktewater. Ik heb er een apparaat voor een watersysteem gevalideerd.” Haar jetlag is ze nog niet volledig te boven, maar haar toekomst heeft vleugels. Na de HAS wil Karin in Wageningen verder. “Met biotechnologie of milieukunde met toxicologie als specialiteit.”
Loop het HAS-gebouw in Den Bosch uit. Linksaf. Alsmaar rechtdoor. Op een bevroren moment ben je er: hartje Noordpool. Op de kop af 4275 kilometer. Dat is ook exact de lengte van Karins moederland: “Ik kom uit Chili en heb een dubbele nationaliteit. Mijn vader is Nederlander, mijn moeder Chileense.”
Mili
euku
nde
56
Karin
ENTER
Milieukunde
57
Omdat ik wil zorgen voor een leefbare aarde voor nu en later.
Password: Bevlogen
In Oss deed hij MBO Laboratorium. “Toen ik klaar was, wilde ik verder. Milieukunde leek me een brede studie. Die verwachting is uitgekomen.” Vooral van ecologie en waterzuivering gaat zijn pols sneller kloppen. “Hoe krijg je rioolwater schoon? Hoe win je goed drinkwater? Dat daagt me uit. Schoon water in 2015 is ook een van de zeven millenniumdoelen die 189 landen met elkaar hebben afgesproken.”
In Leuven, de zusterstad van Den Bosch, wil hij stage lopen. Daar werken de universiteit en de Vlaamse milieudienst nauw samen. Zijn droom: in dienst van grotere adviesbureaus regelmatig voor enkele weken naar het buitenland. “Niet alleen om waterzuiveringsinstallaties neer te zetten, maar ook om de zelfredzaamheid en bewustwording van de gebruikers te vergroten.”
Onvermijdelijke vraag: drinkt Onno zelf veel water? Elke mens bestaat immers voor circa 67% uit H2O. “Nee, water vind ik niks aan. Maar met wat graan, hop en gist erbij wordt het al stukken aangenamer.”
“Water is overal en het is altijd een uitdaging: er is óf te weinig óf te veel van.” Wijze woorden van een student Milieukunde die het aan spraakwater niet ontbreekt. Toch is Onno geen pessimist. Eerder een realist. “Het is noodzakelijk om veel aan-dacht aan de aarde te besteden. Kwaliteit van lucht, bodem en water; efficiëntie in de omgang met grondstoffen; duurzame bebossing; de wereldvoedselvoorziening.”
Mili
euku
nde
58
Onno
ENTER
Milieukunde
59
Zijn scheikunde en biologie jouw favoriete vakken? En wil je later een interessante en afwisselende baan waarin je bijdraagt aan een leefbare aarde voor nu én later? Dan is de opleiding Milieukunde iets voor jou! Tijdens de opleiding Milieukunde pas je vakken als scheikunde en biologie toe om na je studie bedrijven te helpen om te produceren zonder afval, grondstoffen niet op te maken en bij te dragen aan welvaart en gezondheid. Met jouw hulp kunnen ze duurzaam produceren voor een gezonde leefomgeving.
Je leert bij Milieukunde creatieve en vernieuwende oplossingen bedenken om het gebruik van grondstoffen, energie en water terug te dringen. Dit doe je in de klas, maar ook in projecten waarin je samenwerkt met het bedrijfsleven. Dit kun je niet alleen met technische kennis. We leren je ook om management- en milieuzorgsystemen op te zetten en te werken binnen de grenzen van het (milieu)recht en de geldende vergunningen.
Ook een internationale blik op de milieuvraagstukken is belangrijk. Daarom ga je zowel op stage in Nederland, als in het buitenland. Tijdens de praktijkgerichte opleiding Milieukunde leer je dus hoe je de wereld vanuit allerlei invalshoeken duurzaam inricht. Milieukunde maakt de puzzel compleet!
Studieadviseur Pauline SpittersE-mail [email protected] 073 - 692 36 30
Oriëntatiedagen Woensdag 27 november 2013 • Dinsdag 25 maart 2014
ENTER
Milieukunde
60
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages)
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen In je element met Milieukunde, Water in bedrijf, (Bio)energie en bedrijf, Bedrijf en omgeving
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/milieukunde
Profielen Milieuadvies, Milieuonderzoek, Milieuprocesmanagement Je kunt je specialiseren door keuzes te maken voor technologie en/of voor management en/of voor effecten op de leefomgeving. Je doet dat binnen projecten, tijdens je stage(s) en tijdens het afstudeerproject.
Faciliteiten Milieuhal, laboratoria, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Onderzoek waterzuivering (bij bijvoorbeeld Corus), haalbaarheidsstudie naar biomassa- vergassing in Zweden, onderzoek luchtkwaliteit (bijvoorbeeld op het Bureau Milieubeheer provincie Noord-Brabant), inventariseren van de energieverbruikers van verschillende bedrijfsonderdelen (bijvoorbeeld bij de Sligro), inventariseren óf en wát mbo-scholen doen aan duurzame ontwikkeling, onderzoek waterzuivering (bijvoorbeeld van de stad Matagalpa in Nicaragua)
Beroepen Projectleider bij een milieuadviesbureau, adviseur bodem bij een bouwbedrijf, teamleider milieustrategie, projectingenieur milieumanagement, medewerker ruimte en wonen of vergunningverlener bij een gemeente, specialist lucht en geluid, proces- technoloog afvalwater, adviseur water en bodem bij waterschap, adviseur duurzame ontwikkelingen bij een ingenieursbureau
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Milieukund
e
61
ENTER
Stad enstreek-
ontwikkeling
Daan62
Omdat ik bruggen kan bouwen tussen mensen.
Password: Diplomatiek
Eventjes heeft hij nog Tuin- en landschapsmanagement overwogen. “Maar ik kan niet tekenen. Ik heb de fijne motoriek van een glasbak. Laat mij maar praten. Dat gaat me vlotter af.” In Oirschot kwam zijn sociale en verbale lenigheid al van pas. Voor die gemeente leidde Daan een project in het buitengebied: de aanleg van een fietspad. Met Brabants Landschap, Natuurmonumenten en landeigenaren kwam hij tot een constructieve aanpak. Ook zette hij een steenuilenproject op. Het actieplan: geschikte locaties en bereidwillige huizen- en grondbezitters inventariseren, een persbericht en folder maken, overleg voeren, knopen hakken.
But there is more to develop. Voor zijn buitenlandstage werkte hij in Liverpool. Opdracht: hoe kun je het percentage bos in een landschap van 12% nu naar 30% in 2020 laten groeien, met oog voor een belangrijke snelweg die er loopt? Wat in ieder geval groeit, is Daans toekomstperspectief. Hij wil ambtenaar worden. “Die zijn vaak veel ambitieuzer dan de buitenwereld denkt. Een sterke werkmentaliteit. Dat spreekt me aan.”
Mensen zijn net oevers. De kunst is om ze met elkaar te verbinden. Hoe? Met een brug. Een levende brug. Zoals Daan. “Bij Stad en streekontwikkeling zit je vaak aan tafel met uiteenlopende partijen. Provincie, gemeente, waterschappen, natuurorganisaties, landbouwers, particulieren. Jij hebt de regie. De kunst is om eventuele conflicten op te lossen en de gemeenschappelijke winst te ontdekken.”
Stad en streekontw
ikkeling
63
ENTER
Stad enstreek-
ontwikkeling
Lise64
Omdat ik van het buitenleven houd.
Password: Groen
De studiekeuze bleek nog lastig. Landscape Design? “Dat vond ikuiteindelijk toch te veel tekenen en computerwerk.” Tuin- en landschaps-management? Dat was het ook niet. Lise kijkt graag ver over de heg. Ze liep stage in de Noord-Spaanse kustprovincie Galicië. Ze was er betrokken bij een universitair onderzoek naar de keuze van veel landeigenaren om hun grond braak te laten liggen. “Hun redenen? De grond is slecht, percelen vaak te klein, velen geven de voorkeur aan een maatschappelijk interessantere baan.”
In Nederland liep ze stage bij de coöperatie Aa-land, die ruim twintig bedrijven en organisaties in het stroomgebied van de rivier de Aa verenigt. “Van boomkweker tot restaurant. Ik ontwikkelde hun gezamenlijke communicatieplan. Mijn kantoor was op kasteel Heeswijk.”
What the future will bring? Lise wacht het vrolijk af. “Maar het liefst werk ik aan streekontwikkeling. Dat vind ik breder dan stad. Ik houd niet zo van het nauwe en aangelegde.”
Haar vooroordelen over de HAS heeft ze al lang geleden op Marktplaats gezet. Gratis af te halen. Maar niemand wil ze! Zou Nederland het onderhand in de gaten hebben? Dat je op de HAS aanzienlijk meer leert dan eigen boontjes telen en doppen? “Ik dacht dat het een ‘boerenschool’ was. Het tegendeel is waar”, lacht Lise.
Stad en streekontw
ikkeling
65
FACTS & FIGURES
Stad enstreek-
ontwikkeling
Nederland is een klein en dichtbevolkt land. Onze ruimte is beperkt en moet voor veel doeleinden gebruikt worden: om te wonen, te werken, te recreëren, voor de aanleg van wegen en spoorwegen, maar ook om voedsel te verbouwen.
Vaak hebben gebieden meer dan één doel. In de stad kun je wonen, maar ook je eigen voedsel verbouwen (stadslandbouw). Ooit gehoord van boerengolf of boerencampings? Mooie voorbeelden waarbij landbouwgrond voor recreatie wordt gebruikt. Een mooi natuurgebied leent zich vaak ook prima voor sport en recreatie.
Hoe kun je optimaal gebruik maken van de ruimte die je tot je beschikking hebt? Dat is precies waar de studie Stad en streekontwikkeling zich mee bezig houdt. Enerzijds ontwikkel je kennis over natuur, landbouw, water en recreatie. Anderzijds werk je aan je communicatieve vaardigheden: je hebt immers met veel partijen te maken, die allemaal hun eigen belangen en wensen hebben. Op basis van al die wensen en eisen ontwikkel je uitvoerbare, multifunctionele plannen, waarin alle betrokkenen zich thuis voelen. Het kan om een recreatiegebied gaan, maar ook om agrarisch natuurbeheer of dorps-ontwikkelingsplannen. Eigenlijk alle plekken waar mens en natuur elkaar tegenkomen. En dat zijn er nogal wat!
Studieadviseur Monique HubertsE-mail [email protected] 073 - 692 38 22
Oriëntatiedagen Woensdag 11 december 2013 • Donderdag 27 maart 2014 • Vrijdag 13 juni 2014
66
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages) Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Groen en landschap, Ondernemerschap, Gebied en informatie, Watersystemen, Recreatie, Stad en imago
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/stadenstreekontwikkeling
Faciliteiten Geolab, laboratoria, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Een communicatieadvies opstellen (bijvoorbeeld voor Natuurmonumenten), onderzoek doen naar de leefbaarheid van dorpen samen met burgers, een recreatieplan maken (bijvoorbeeld voor een gemeente), een inrichtingsplan opstellen (bijvoorbeeld voor de Loonse en Drunense Duinen), het vermarkten van streekproducten via het web
Beroepen Planoloog landelijk gebied, gebiedscoördinator, technisch medewerker inrichting, specialist agrotoerisme, projectleider plattelandsvernieuwing, adviseur natuur en landschap, beleidsmedewerker ruimtelijke ordening of zelfstandig ondernemer
Stad en streekontwikkeling is onderdeel van de opleiding Plattelandsvernieuwing.
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Stad en streekontw
ikkeling
67
Omdat ik mijn eigen weg ga.
Password: Onafhankelijk
Na de middelbare school twijfelde ze. Fotograaf of bioloog worden? Tijdens een walvistocht in Canada wist ze het antwoord. Zo kwam ze bij Toegepaste Biologie terecht. “Vooral ecologie spreekt me aan. Momenteel is er weinig geld voor het verbeteren van de wisselwerking tussen organismen, populaties en levensgemeenschappen. Maar tegelijkertijd maakt dat ook creatief. Een voorbeeld. Voor waterschap Aa & Maas hebben we in de Snelle Loop, een beek bij Millheeze, de invloed van dood hout op beekherstel onderzocht. Zo’n aanpak met dood hout kost nauwelijks geld, maar werkt wel.”
Van beek naar zee: Naomi gaat op Texel stage lopen. Bij het maritieme onderzoekscentrum NIOZ zal ze onderzoek doen naar kanoeten – een vogelsoort. Van zee naar oceaan: haar buitenlandstage wil Naomi aan de Canadese westkust doen. Aan de universiteit in Vancouver is een hoogleraar verbonden die wereldwijd de autoriteit op het gebied van orka’s is. Naomi wil de populatie en migratie van deze dieren onderzoeken. Niet op film, maar in het echt. Even weg uit Nederland: Free Naomi!
Twee jaar oud was ze. Toen zag ze ‘Free Willy’, de film over de vriendschap tussen een jongen en een orka in gevangenschap. Naomi was verkocht. Voortaan tekende ze louter orka’s en droomde ervan deze grootste leden van de dolfijnenfamilie te trainen. “Nu denk ik: laat ze lekker in het wild leven.”
Toeg
epas
te B
iolo
gie
68
ENTER
ToegepasteBiologie
Naomi 69
Omdat ik nu al weet wat ik wil worden.
Password: Doelgericht
Als kind had hij een eigen siertuin van 10 x 6 meter in Schoonrewoerd bij Leerdam. Plus een zelfgegraven vijver, met waterval, fontein en bruggetje. Maar er ontbrak iets in zijn paradijsje: dieren. “Die vind ik leuker dan planten. Ik wil interactie.”
Toch sloeg de twijfel toe. Want een HBO-functie in een dierentuin leek hem geweldig, maar hoe vaak zie je vacatures van Artis of Burgers’ Zoo? De kans dat je een ontsnapte cobra tegenkomt lijkt groter te zijn. Om die reden koos Arjan bij Toegepaste Biologie uiteindelijk voor de studierichting Plant.
Bij een groot zaadveredelingsbedrijf in West-Brabant gaat hij onderzoek doen naar de verwerkingseigenschappen van veldsla. Zijn buitenlandstage zal in Engeland zijn. “Die taal is erg belangrijk in de plantenwereld. Ik wil m’n kennis en spreekvaardigheid verbeteren.”
De toekomst? Veredelaar, zegt Arjan. Of selecteur. “Het liefst in combinatiemet acht à tien keer per jaar naar het buitenland reizen. Tijdens mijn Nederlandse stage ga ik al drie dagen naar Frankrijk om proefvelden met gewassen te bekijken. Keileuk!”
De enorme datura, dat is zijn lievelingsplant. Indianen en sjamanen – magische priesters – gebruiken delen van de zoetgeurende datura om hallucinaties op te wekken. Maar Arjan kan zonder: zijn studie Toegepaste Biologie ís al één vrolijke trip: “Ik leer hier gi-ga-veel.”
Toeg
epas
te B
iolo
gie
70
ENTER
ToegepasteBiologie
Arjan 71
ToegepasteBiologie
Hoe zorg je dat de purperreiger kan broeden in Nederland? Hoe verhoog je de melkproductie zonder dat het ten koste gaat van het dierenwelzijn? Hoe bestrijd je plantenziekten bij de teelt van biologische paprika’s? Alledaagse vragen bij Toegepaste Biologie. Want daar onderzoek je niet alleen plant, dier en ecologie, maar vertaal je ook jouw resultaten naar praktische oplossingen. Precies dat is het ‘toegepaste’ in deze opleiding: op basis van jouw onderzoek maak je diervoeding gezond, produceer je bloemen op een milieuvriendelijke wijze, houd je dieren op een manier die recht doet aan hun welzijn, ontwerp je fokprogramma´s voor sportpaarden en maak je natuur ‘natuurlijk’.
Dat doe je na een opleiding waarin theorie, praktijk, cases en projecten mooi samenvallen. Als student Toegepaste Biologie drijft jouw nieuwsgierigheid je naar buiten waar je in de kas, het dierenverblijf of in het veld gegevens verzamelt. Vervolgens verwerk je nauwkeurig je ontdekkingen en presenteer jij je advies aan jouw opdrachtgever. Op die manier ontwikkel je jezelf én een duurzame, innovatieve biodiversiteit en leefomgeving.
Na een opleiding Toegepaste Biologie kun je in allerlei banen terechtkomen: van adviseur ecologie, onderzoeker dierenwelzijn en plantenveredelaar tot aan ontwikkelaar zaadproductvormen en visserij-onderzoeker. Je werkt dan bij onderzoeksinstituten, ecologische adviesbureaus, dierentuinen, plantveredelingsbedrijven of bij de overheid.
Studieadviseur Pauline SpittersE-mail [email protected] 073 - 692 36 30
Oriëntatiedagen Woensdag 18 december 2013 • Donderdag 27 maart 2014
FACTS & FIGURES
72
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages)
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden PGO, projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-) lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Ecologie en adaptatie, Diergedrag en –fysiologie, Levenscyclus, van Genen tot Populaties, van Populaties tot Ecosystemen, Advies- en onderzoeksvaardigheden
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/toegepastebiologie
Specialisaties Dier Plant Ecologie
Faciliteiten Schooltuin met de nieuwste teeltsystemen, biolab, practicaruimten, kas met hightech klimaatkamers, laboratoria, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Onderzoek naar populatieomvang van vlinders in het regenwoud in Brazilië, ontwikkeling en identiteit van mesheften in de Nederlandse Waddenzee, onderzoek naar sociale structuren bij Hooglanders (gedragsonderzoek), ontwikkelen van resistentietoetsen voor trips in prei, ontwikkeling en innovatie van systemen voor varkenshouderij, houdbaarheid van kersen in Tasmanië.
Beroepen Adviseur ecologie, visserijonderzoeker, onderzoeker plantenziekten, onderzoeker dierenwelzijn, zaadtechnoloog, assistent-veredelaar, specialist diervoeding/nutritionist of praktijkgericht onderzoeker op wetenschappelijke basis, trainee biologische bestrijding
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Toegep
aste Biolog
ie
73
ENTER
Tuinbouwen
akkerbouw
Roosmarijn74
Omdat ik doe wat ik leuk vind en leuk vind wat ik doe.
Password: Geïnspireerd
”Ik was op zoek naar een hogeschool met een goede tuinbouwopleiding en dus koos ik voor de HAS”. Haar motivatie is sterker dan schokbeton: elke dag reist ze vier uur. Roosmarijn woont in Hoorn.
Sierteelt heeft haar hart gestolen. In de Beemster liep ze stage bij een kweker van alstroemeria’s, een vaste plant met lelieachtige bloemen. In de nazomer vertrekt ze naar Nieuw-Zeeland. Ze gaat onderzoek doen naar de gunstige effecten van micro-organismen in de teelt van gerbera’s. “Want je hebt ook goede bacteriën.” Waar Roosmarijn zelf mee besmet is? De fascinatie voor veredeling. “Ik vind het leuk om kruisingsschema’s te maken. Wat kun je in een volgende generatie van planten of bloemen verwachten? Dat is spannend.”
Op haar kamer in Hoorn staan veertien planten. Maar zelf krijgt ze nog genoeg zuurstof, zegt Roosmarijn. Ze zet haar raam altijd open. Past ook bij haar: de wereld binnenlaten.
Flower power. In de sixties was dat het motto van de hippiebeweging. Een halve eeuw later geldt de kracht van bloemen nog altijd. Dat weet Roosmarijn – wat wil je ook met zo’n voornaam. Als kind was ze vaak met stekjes en potaarde in de weer. Haar opa was bloembollenkweker in Beverwijk. Nog meer groen en groei: de moeder van Roosmarijn zat op de HAS; haar vader gaf les op een agrarische school.
Tuinbouw
en akkerbouw
75
ENTER
Tuinbouwen
akkerbouw
Donny76
Omdat ik niet bang ben om een uitdaging aan te gaan.
Password: Ondernemend
Stage liep hij in Kenia. Op een 90 hectare grote rozenkwekerij onderzocht Donny gewasbescherming. Ook werkte hij mee aan een nieuwe kweeklocatie. Zijn binnenlandstage was in Aalsmeer. Momenteel studeert hij af bij een chrysantenkwekerij. Hij onderzoekt of je chrysanten op water kunt telen, zonder nadelen voor kwaliteit en kostprijs.
Hij durft er een bos rozen om te verwedden dat de snijbloemensector in Nederland verder onder druk zal komen te staan. Belangrijkste oorzaak: de stijgende kosten. “Om die reden zit Kenia nog steeds in m’n achterhoofd. Misschien ga ik er wel voor langere tijd aan de slag.” Vooral kwaliteitsverbetering, zoals gewasonderhoud en voeding, is een item. Maar ook: betere transportcondities. “Veel Keniaanse rozen gaan naar de Nederlandse veiling voor de tussenhandel. Gekoeld, maar zonder water. Transport betaal je per kilo. Water is gewicht. Nee, da’s weinig romantiek.”
Nog één gewetensvraag, voor iemand die tussen witte rozen is opgegroeid.Wat voor bloemen geeft hij een geliefde? Lachend: “Rozen. Maar dan wel rood.”
Donny is dol op snijbloemen. “Het zit in m’n bloed”, lacht hij. Maar voor langere houdbaarheid hoeft hij geen Chrysal te slikken. Zijn ambities verleppen niet. Die zijn groot en sterk, net zoals de Avalanche+ die zijn vader kweekt. Thuis in Berkel en Rodenrijs staat vrijwel altijd een vaas van zulke witte rozen op tafel. Uit eigen kas.
Tuinbouw
en akkerbouw
77
Tuinbouwen
akkerbouw
Hollandse groenten, bloemen en aardappelen, je vindt ze over de hele wereld. Dat is geen toeval, dat komt doordat wij hier in Nederland een enorme kennis en ervaring op het gebied van tuinbouw en akkerbouw hebben opgebouwd. Wij creëren nieuwe rassen en ontwikkelen technische innovaties. Wij werken aan duurzame productiemethoden en bedrijven handel met mensen over de hele wereld. De opleiding Tuinbouw en akkerbouw is jouw springplank naar deze dynamische, innovatieve en internationale sector! De opleiding Tuinbouw en akkerbouw biedt je alle kennis en vaardigheden voor een mooie toekomst in een mooie sector. Het is een brede opleiding waarin zowel technische als bedrijfskundige vakken aan bod komen. Je ontdekt dus de wereld van planten, met vakken zoals biologie, teelttechnieken en veredeling, maar ook de hele keten van producent tot consument, met vakken zoals bedrijfseconomie, management en marketing.
In alle vakken komen actuele thema’s aan bod, zoals trends in smaak en afzet, veranderende kwaliteitseisen, duurzame productie en voedselveiligheid. Ook in de praktijklessen houd je je bezig met de nieuwste ontwikkelingen in de sector. Zo werk je bijvoorbeeld met de modernste apparatuur die op de markt verkrijgbaar is en experimenteer je met de meest vooruitstrevende technologieën.
Doordat de markt altijd volop in beweging is, en bedrijven steeds groter, technischer en internationaler worden, vind je na je opleiding altijd wel een passende en uitdagende (internationale) baan. Of misschien wil je zelf wel ondernemer worden en je eigen bedrijf starten? Waar en hoe dan ook: na de opleiding Tuinbouw en akkerbouw ligt er een wereld voor je open!
Studieadviseur Geertje van der BeeleE-mail [email protected] 073 - 692 37 89
Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Dinsdag 25 maart 2014
FACTS & FIGURES
78
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages) Studenten met een VWO diploma kunnen eventueel in het tweede jaar starten. Vraag een adviesgesprek aan met de studieadviseur en verken de mogelijkheden.
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Dwars door de keten, Plant en cel, Plant en groei, Teeltinnovatie, Toegepast onderzoek, Economie en bedrijf, Marketing en communicatie, Ketens en consumenten, Ondernemen
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/tuinbouwenakkerbouw
Specialisaties Business Management Agro Technology Research & Innovation
Faciliteiten Schooltuin met de nieuwste teeltsystemen, practica ruimten, techniekhal, kas met hightech klimaatkamers, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Onderzoek naar afzetmogelijkheden voor van een nieuw groenteras, opzetten van een registratiesysteem voor de komkommerteelt, onderzoek naar nieuwe vermeerderingstechnieken van aardappelen, teeltoptimalisatie met behulp van bodem- en gewassensoren
Beroepen Ondernemer, bedrijfsleider of manager bij een teeltbedrijf, teeltadviseur, accountmanager, exportmanager, veredelaar, kwaliteitsmanager, marketing manager of inkoper
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Tuinbouw
en akkerbouw
79
Omdat ik van aanpakken houd.
Password: Resultaatgericht
Helder. Zo kwam Tuin- en landschapsmanagement in zicht. Even twijfelde ze nog over Landscape Design. “Maar dat is minder op het ondernemerschap gericht. Ik hou juist van aanpakken.”
Van de vier pijlers onder haar studie – beleid, inrichting, ontwerp en management – spreken de laatste twee haar het meest aan. “Ik zie liever resultaten dan papierwerk.”
Bij BTL, een groot groenbureau in Roosendaal, kon ze haar lol al flink op. Ze ontwierp een eetbare tuin, een schoolplein voor een basisschool en een particuliere tuin. Voor een tuinarchitect in België ging ze aan de slag met een buitenruimte voor een kinderopvang.
Op een dag. Dan begint ze voor zichzelf. Maar eerst werkervaring opdoen en een eigen handtekening ontwikkelen. Qua ontwerp, qua keuzes in vormen, materialen, planten en bloemen. Zodat je ooit langs een tuin of park rijdt en meteen ziet: dat is van Janneke. Die uit Ulicoten? Ja, die!
U-li-co-ten? Let’s check: het bestaat! Mooi dorpje bij Baarle-Nassau. Dat mag je vergeten, haar woonplaats. Maar Janneke van den Brandt: onthoud die naam. Want ze heeft veel in haar mars. “Aanvankelijk wilde ik illustrator van kinderboeken worden. Totdat ik een studiekeuzetekst deed. De sleutelwoorden die eruit kwamen: groen, creatief, vormgeving.”
Tuin
- en
land
scha
psm
anag
emen
t
80
ENTER
Tuin- enlandschaps-management
Janneke 81
Omdat ik out-of-the-box denk.
Password: Anders
Bij een Amsterdams bureau van terreininrichters en hoveniers werkte hij onder meer aan de aankleding van een Leidse parkeergarage. “Nee, niet wat begonia’s links en rechts. Maar verticaal groen. Ook daktuinen vind ik interessant. Ik hou van onorthodoxe en innovatieve ontwerpen.”
Zijn buitenlandstage? Factor 25, qua zonnebrand: Loek ging naar Aruba. Hoe hij daar een stageplek vond? Laconiek: “Gewoon mailen.” Met veel plezier werkte hij bij Divi Aruba, dat vijf resorts en een nine-holes golfbaan exploiteert. Loek bereidde met name projecten voor rond de groen- en golfvoorziening. “Een goeie tijd. Erg leerzaam, ook om tegen cultuur- verschillen aan te lopen. De mensen op Aruba maken zich nergens druk om. Maar ook op persoonlijk vlak was het zinvol. Lang van huis zijn heeft me zelfstandiger gemaakt.”
Als hij klaar is met zijn opleiding, zal hij op een splitsing staan. Figuurlijk. Linksaf voor werk in de groenvoorziening? Of rechtsaf naar Wageningen voor de studie Landschapsarchitectuur en Ruimtelijke planning Eén zekerheid: hij komt er wel uit, op die T-splitsing. De T van Tuin- en landschapsmanagement.
Toen hij dertien was, kreeg hij een bijbaantje. In de groenvoorziening. Loek snoeide en maaide, elke zaterdag. Maar zijn interesse voor tuinieren werd geen millimeter korter. Sterker nog: die groeide. Zo belandde hij na het VWO bij Tuin- en landschaps- management. “Een lekker brede opleiding, want ik wil me nog niet vastnagelen. Bovendien is het een praktische studie die m’n ondernemingszin aanwakkert.”
Tuin
- en
land
scha
psm
anag
emen
t
82
ENTER
Tuin- enlandschaps-management
Loek 83
Tuin- enlandschaps-management
Wil jij ontdekken hoe je het groen om je heen kunt ontwikkelen, inrichten, realiseren en beheren? Zie je jezelf als manager van de natuur? Dan is de studie Tuin- en landschapsmanagement iets voor jou! In deze studie verzamel je praktische kennis over water, bodem en vegetatie. Je krijgt les in stedelijk groen, sportvelden, landschap, marketing, communicatie, ondernemen en management. Je leert om de samenhang te zien tussen verschillende fasen van een project, van beleid tot uitvoering. Zo kun je problemen in het beheer van openbaar groen niet alleen analyseren, maar ook oplossen.
Tijdens de studie Tuin- en landschapsmanagement ontwikkel je alle vaardigheden om de groene ruimte in stedelijke en landelijke gebieden in te richten en te beheren. Later kun je dan zowel op management- als op uitvoerend niveau aan de slag. Denk hierbij bijvoorbeeld aan hoofd van de afdeling Openbaar Groen, projectleider groenvoorzieningen, adviseur boombeheer natuurbeheer of beheer sportvelden bij de overheid, adviesbureaus en/of het bedrijfsleven.
Met Tuin- en landschapsmanagement kun je overal terecht waar het groeit en bloeit.
Studieadviseur Monique HubertsE-mail [email protected] 073 - 692 38 22
Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Woensdag 26 maart 2014 • Vrijdag 13 juni 2014
FACTS & FIGURES
84
Taal Nederlands
Studieduur 4 jaar (incl. stages)
Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Probleemgestuurd onderwijs, projectonderwijs, hoor- en werkcolleges, practica, excursies, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Groen en landschap, Ontwerp en werkomschrijving, Watersystemen, Ondernemen, Sportvelden en Beheer, Natuur en techniek, Stad en Integraal Beheer, Management en analyse
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/tuinenlandschapsmanagement
Faciliteiten GIS/Autocad lokalen, atelierruimten, schooltuin, laptopstations, practicumruimtes, studiepaleis, boekhandel, catering, printshop
Stages Groenbeheerplan schrijven voor een gemeente, gebiedsinventarisatie uitvoeren voor de aanleg van een landschapspark, inrichtingsplan maken voor een sportcomplex, calculatie en werkvoorbereiding bij een groot groenvoorziening
Beroepen Werkvoorbereider bij een groenvoorzieningsbedrijf, projectleider bij een gemeente, beleidsmedewerker bij de provincie, landschapsdeskundige bij een adviesbureau, hoofduitvoerder bij een aannemingsbedrijf of beheerder bij een natuurorganisatie
Tuin- en landschapsmanagement is onderdeel van de opleiding Plattelandsvernieuwing.
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Tuin- en landschap
smanag
ement
85
ENTER
Voedings-middelen-
technologie
Marthe86
Omdat ik nooit stil wil blijven staan.
Password: Innovatief
Haar hogeschoolkeuze is niet vreemd. De moeder van Marthe is teamleider op de Helicon [MAS], haar tante en neef zaten op de HAS. “Voeding boeit me. Vooral productontwikkeling en bakkerijtechnologie. Ik verdiep me graag in de functie van ingrediënten in voedingsmiddelen en hun onderlinge reacties. Stel dat je een cake light wil maken. Dan haal je vetten en suikers eruit. Maar zowel in structuur als in smaak zal het veel minder een cake zijn. Welke vervangers heb je dan nodig om toch van cake te kunnen spreken? Zulke puzzels. Dat vind ik leuk.” Ter geruststelling: haar aanrecht staat niet vol petrischaaltjes en retorten: “Nee jôh. Ik houd ook van koken en eten met vrienden. Tapas, chocola, honderd andere lekkere dingen.”
Kiest ze de richting Food & Technology of Food & Health? Het eerste. Bij Heineken maakte Marthe al kennis met de wereld van het brouwen. Voor haar binnenlandstage wil ze een klein bedrijf zoeken. Stage in het buitenland? Australië lijkt Marthe wel iets. Straks nóg meer verhalen.
Hoe maak je een schuimpje? Of aardappelpureepoeder? Het zijn niet direct quizvragen waar je vrijkaarten voor Lowlands mee kunnen winnen. Spijtig! Want Marthe kent de antwoorden. Met glimlach: “Als je over Voedingsmiddelen-technologie begint te vertellen, ben je sowieso niet snel uitgekletst. Ik zit nooit om een verhaal verlegen.”
Voeding
smid
delentechnolog
ie
87
ENTER
Voedings-middelen-
technologie
Remco88
Omdat ik een echte bèta-student ben.
Password: Technisch
De keuze voor zijn studie is logisch, legt hij uit. “Ik ben een bèta-student. In het begin dacht ik even dat je bij voedingsmiddelentechnologie vooral koken zou krijgen. Maar het accent ligt op de scheikundige processen. Dat bevalt me.”
Voor zijn binnenlandstage wil hij bij Purac in Gorinchem aan de slag, de wereldspeler in melkzuur, melkzuurderivaten en lactiden. Zijn buitenland-stage? Vietnam lijkt hem wel wat. Maar ook Ethiopië gooit hoge ogen: “Lekker warm in de winter en een heel erg mooie natuur.”
Voedingsmiddelentechnologie kent twee richtingen: Food, Technology en Food & Health. Remco, what are we gonna do? “Ik vind het een moeilijke keuze. Het is allebei leuk. De wereldvoedselvoorziening houdt me bezig, maar ook wat voeding in je lichaam doet.”
Kornet. Dat is Remco’s achternaam. Een kornet is ook de naam van een blaasinstrument. Geen probleem voor Remco, lijkt ons. Een HAS-student met een lange adem. Let maar op.
Hij komt uit Werkendam, bij de Biesbosch. Zijn vader is schipper op de zeevaart. Eeuwen geleden aten zeelieden vooral scheepsbeschuit, pekelvlees, bonen en stokvis. Maar dankzij de grote sprongen voorwaarts in de voedingsmiddelentechnologie is ook het eten aan boord uitstekend. Remco weet er alles van. Zijn eigen lievelings-gerecht? Wilde zalm.
Voeding
smid
delentechnolog
ie
89
Voedings-middelen-
technologie
Ooit dieper nagedacht over vruchtenyoghurt? Je afgevraagd hoe de smaak, kleur en dikte worden bepaald? Wel eens willen weten hoe ze de kwaliteit, veiligheid en houdbaarheid kunnen garanderen? En hoe voedingsmiddelen worden geproduceerd? Wil je weten welke wereld er achter een etiket zit? Dan is Voedingsmiddelentechnologie je op het lijf geschreven. Tijdens deze veelzijdige studie leer je alles over het ontwikkelen en produceren van nieuwe, betere en gezondere voedingsmiddelen of het aanpassen van bestaande. Je leert welke (nieuwe) ingrediënten je moet gebruiken en hoe je een product verantwoord en gezond kunt maken. Daarnaast leer je met welke procestechnologieën je deze producten kunt maken. Zo krijg je les over de verschillende productie- en conserveringsmethoden, voedselveiligheid en kwaliteit van voedingsmiddelen en wettelijke eisen wat betreft producten en processen. Ook de relatie tussen grondstoffen en bewerkingsprocessen komt aan bod.
Als voedingsmiddelentechnoloog kun je op veel plaatsen aan de slag. Een baan in de product-ontwikkeling bijvoorbeeld, procestechnologie, productiemanagement, kwaliteit, commerciële technologie, research of management – zowel bij multinationals als in het midden- en kleinbedrijf. Je kunt bedrijven gaan adviseren die voedingsmiddelen maken of verpakken, maar ook machine-bouwers en toeleveranciers van grond- en hulpstoffen zijn mogelijke werkgevers. Het overgrote deel van de afgestudeerden komt bij voedingsmiddelenproductiebedrijven terecht, maar onderzoeks-instituten, adviesbureaus of de Voedsel- en Warenautoriteit zijn ook mogelijk. Steeds meer afgestudeerden vinden een baan in het buitenland of hebben een internationaal georiënteerde baan.
Studieadviseur Ron de VeldE-mail [email protected] 073 - 692 37 11
Oriëntatiedagen Woensdag 11 december 2013 • Donderdag 9 januari 2014 (MAS) • Donderdag 27 maart 2014
FACTS & FIGURES
90
Taal Engels
Studieduur 4 jaar (incl. stages) Stageduur 1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland
Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht
Modulen Productontwikkeling, Procestechnologie, Kwaliteitszorg, Productiemanagement, Voeding en Gezondheid, Consumentengedrag, Wereldvoedselvoorziening
Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/voedingsmiddelentechnologie
Specialisaties Voor je afstudeerjaar maak je de keuze voor een specialisatie. Bijvoorbeeld richting productontwikkeling of procestechnologie.
Faciliteiten Voedingsmiddelentechnologiehal, productontwikkelingscentrum, laboratoria voor levensmiddelenmicrobiologie, levensmiddelenchemie en levensmiddelennatuurkunde, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop
Stages Meewerken aan de ontwikkeling van nieuwe toetjes (b.v. Friesland Campina), testen van nieuwe verpakkingen voor ketchup (b.v. Heinz), kostenverlaging van de bierproductie (b.v. Heineken), plan voor het beheersen van veiligheid van producten maken (b.v. Pepsico), onderzoek naar het aanbrengen van nieuwe smaakjes bij chips (b.v. Givaudan)
Beroepen Productontwikkelaar, procestechnoloog, productiemanager, applicatietechnoloog, kwaliteitsmanager, commercieel technoloog, adviseur op gebied van kwaliteit of gezonde voeding, controleur bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, eigen bedrijf bijvoorbeeld als bierbrouwer of als adviesbureau
W O R DP A S S T O E K O M S T:
Voeding
smid
delentechnolog
ie
91
Food Design Centre Techniekhal
Kassen Studiepaleis
Microbiologielab Klimaatkamers
Milieuhal Geolab
Tuin Chemielab
Paviljoen Voedingsmiddelentechnologiehal
94
Jouw toekomst
Password: Ambitieus
Omdat ik
nog veel
wil bereiken
Omdat ik nooit stil wil blijven
staan
Omdat ik out-of-the-box denk
Password: AndersPassword: Innovatief
Omdat ik graag nadenk over innovatieve en praktische designs
Password: Creatief
95
Omdat ik graag de boer op ga
Omdat ik graag met nieuwe technologieë
n bezig ben
Omdat ik doe
wat ik leuk vind en leuk vind wat ik doe
Password: ToekomstgerichtPassword: Ondernemend
Password: Geïnspireerd
Omdat ik wil zorgen voor een leefbare aarde voor nu en later
Password: Bevlogen
Voo
r on
s d
oet
het
er n
iet
toe.
Wat
tel
t, is
jouw
ant
woo
rd o
p é
én v
raag
: heb
jij g
enoe
g o
nder
nem
ing
szin
?
Als
je z
ond
er a
arze
len
ja k
nikt
, is
Top
klas
Ond
erne
men
iets
voo
r jo
u. B
ij d
eze
afst
udee
rvar
iant
kr
ijgt
jouw
ond
erne
men
de
gee
st a
lle r
uim
te e
n ze
t je
een
eig
en b
edrij
f op
. W
elke
op
leid
ing
je a
an H
AS
Hog
esch
ool v
olg
t, d
oet
er n
iet
toe.
Vanz
elfs
pre
kend
kom
t in
het T
opkl
as-ja
ar th
eorie
aan
bod
. Maa
r no
g be
lang
rijke
r is
de
prak
tijk.
Zi
e jij
vol
doe
nde
kans
en in
de
mar
kt?
Ont
dek
je v
roeg
tijd
ig d
e va
lkui
len
en h
ind
erni
ssen
? K
un ji
j slim
me
oplo
ssin
gen
bed
enke
n? E
n d
e vr
aag
der
vra
gen
: is
jouw
idee
leve
nsva
tbaa
r?
In h
et T
opkl
as-ja
ar le
er je
om
ste
vig
e an
twoo
rden
te
vind
en. J
e vi
sie
ontw
ikke
l je
stap
voo
r st
ap. O
ok w
erk
je p
lanm
atig
je s
trat
egie
uit.
Zo
leer
je d
enk-
en
daa
dkr
acht
met
elk
aar
com
bin
eren
. Ond
erst
euni
ng k
rijg
je v
an o
nder
nem
ers
uit
de
pra
ktijk
, doc
ente
n en
coa
ches
.
Het
suc
ces
van
jouw
jong
e on
der
nem
ing
bep
alen
je k
lant
en. M
aar
voor
al ji
jzel
f. W
ant
of je
nu
klei
ne z
elfs
tand
ige
of C
EO
van
een
mul
tinat
iona
l wilt
wor
den
: ond
erne
mer
scha
p b
egin
t m
et
een
vonk
. Bij
Top
klas
Ond
erne
men
bla
zen
we
die
gra
ag a
an.
Top
klas
O
nder
nem
en
Een
kle
in n
aam
spla
atje
b
ij d
e b
el?
Of
neon
lett
ers
aan
de
gev
el?
Een
ee
nman
szaa
k, w
aar
je je
fu
nctio
nerin
gsg
esp
rek
lach
end
voo
r d
e sp
ieg
el
voer
t? O
f ee
n b
edrij
f m
et
een
par
keer
pla
ats
zo g
root
al
s ee
n vo
etb
alve
ld?
I
Gro
en is
de
mee
st
zeld
zam
e oo
gkl
eur.
Maa
r ni
et o
p d
e H
AS.
W
ij w
akke
ren
je g
roen
e b
lik o
p d
e w
erel
d a
an.
Dat
gel
dt
zeke
r vo
or d
e In
nova
tiekl
as.
Twin
tig w
eken
duu
rt d
eze
klas
. Wie
in a
anm
erki
ng k
omen
? G
retig
e st
uden
ten,
die
de
gre
nzen
van
gro
en w
il ve
rleg
gen
. H
et b
egin
t m
et e
en le
eg A
4’tje
; je
eind
igt
met
gen
oeg
ver
hale
n vo
or e
en b
oek
over
ver
nieu
win
g. I
n d
e In
nova
tiekl
as r
icht
je je
ver
nieu
win
gsd
rift
altij
d o
p ie
ts c
oncr
eets
. Dat
kan
een
pro
duc
t, te
chno
log
ie o
f p
rod
uctie
pro
ces
zijn
. Maa
r oo
k ee
n or
gan
isat
ie, m
arkt
of
de
sam
enle
ving
.
Ook
de
wer
kstij
l van
de
Inno
vatie
klas
doe
t re
cht
aan
de
naam
. Ken
nis
dee
l je,
bro
nnen
zijn
op
en e
n to
egan
kelij
k.
Oft
ewel
: cro
wd
sour
cing
. Zo
kan
de
vonk
ook
tus
sen
vers
chill
end
e se
ctor
en o
vers
laan
. Je
dee
lnam
e aa
n d
e In
nova
tiekl
as le
vert
zow
el jo
u al
s d
e H
AS
en h
et b
edrij
fsle
ven
veel
op
. Van
ze
lfken
nis
en in
spira
tie to
t rea
listis
che
conc
epte
n vo
or p
rodu
cten
die
maa
tsch
appe
lijk
bete
r zi
jn.
Enk
ele
pro
ject
en d
ie in
de
Inno
vatie
klas
zijn
ont
staa
n:
• D
e So
epfa
brie
k in
Bre
da
bie
dt
cate
ring
, maa
r oo
k w
orks
hop
s g
ezon
de,
vers
e en
zel
fgem
aakt
e so
ep a
an s
choo
lkin
der
en e
n an
der
en.
• K
oeno
vatie
is e
en p
roje
ct d
at in
nova
tie o
nder
jong
e m
elkv
eeho
uder
s
in Z
uid
-Lim
bur
g w
il aa
nwak
kere
n.
• D
ogjo
g is
een
initi
atie
f om
te
dik
ke h
ond
en in
Vin
keve
en –
ja, d
ie z
ijn e
r –
act
ief,
fit
en
gez
ond
te
krijg
en.
• A
ble
2sus
tain
wer
kt a
an e
en d
uurz
ame
wee
k vo
or s
tud
ente
n.
Inno
vatie
klas
ww
w.h
asik
.nl
II
Toel
atin
gse
isen
201
4 -
2015
Op
-le
idin
gs-
cod
eO
ple
idin
g /
Stu
die
VW
O-p
rofie
lH
AVO
-pro
fiel
MB
O-
nive
au
4N
TN
GEM
CM
NT
NG
EM
CM
3486
6B
edrij
fsku
nde
en a
grib
usin
ess
++
++
++
+W
IA o
f W
IBex
WI
3486
9D
ier-
en
veeh
oud
erij
++
SK-
++
SK-
exW
I+SK
3412
2Fo
od D
esig
n &
In
nova
tion
advi
es-
ges
pre
kad
vies
- g
esp
rek
advi
es-
ges
pre
kad
vies
- g
esp
rek
advi
es-
ges
pre
kad
vies
- g
esp
rek
advi
es-
ges
pre
kad
vies
- g
esp
rek
advi
es-
ges
pre
k
3412
2Fr
eshF
ood
&
Inno
vatio
n 1)
advi
es-
ges
pre
kad
vies
- g
esp
rek
advi
es-
ges
pre
kad
vies
- g
esp
rek
advi
es-
ges
pre
kad
vies
- g
esp
rek
advi
es-
ges
pre
kad
vies
- g
esp
rek
advi
es-
ges
pre
k
3003
3(v
oorlo
pig)
Geo
Med
ia &
D
esig
n+
++
++
++
WIA
of
WIB
exW
I
3486
8H
ortic
ultu
re &
B
usin
ess
Man
agem
ent
2)
TTTT
TT e
n SK
-TT
TTTT
en
SK-
exW
I+SK
3928
1In
tern
atio
nal
Food
& A
grib
usin
ess
TTTT
TTTT
TTTT
TTTT
en
WIA
of
WIB
exW
I
3485
9La
ndsc
ape
Des
ign
3)+
++
++
++
WIA
of
WIB
exW
I
3428
4M
ilieu
kund
e+
+SK
-+
+SK
-ex
WI+
SK
3485
9St
ad e
n st
reek
-on
twik
kelin
g 3
)+
++
++
++
WIA
of
WIB
exW
I
3000
9To
egep
aste
Bio
log
ie+
+SK
-+
+SK
-ex
WI+
SK
3486
8Tu
inb
ouw
en
akke
rbou
w+
+SK
-+
+SK
-ex
WI+
SK
3485
9Tu
in-
en la
ndsc
hap
s-m
anag
emen
t 3)
++
++
++
+W
IA o
f W
IBex
WI
3485
6Vo
edin
gsm
idd
elen
-te
chno
log
ie+
+SK
-+
+SK
-ex
WI+
SK
1) s
tud
ie v
alt
ond
er o
ple
idin
g F
ood
Des
ign
& In
nova
tion
• 2)
stu
die
val
t on
der
op
leid
ing T
uinb
ouw
en
akke
rbou
w •
3)
stud
ie v
alt
ond
er o
ple
idin
g P
latt
elan
dsv
erni
euw
ing
III
+to
elaa
tbaa
r
WIA
toel
aatb
aar
met
wis
kund
e A
WIB
toel
aatb
aar
met
wis
kund
e B
SKto
elaa
tbaa
r m
et s
chei
kund
e
TTto
elaa
tbaa
r m
et e
xam
enva
k E
ngel
s 6
of
hog
er O
F m
et v
ooro
ple
idin
g in
het
Eng
els
OF
Eng
else
taa
ltoet
s (IE
LTS
of T
OE
FL o
f C
amb
ridg
e C
ertifi
cate
)
exW
Ito
elaa
tbaa
r in
die
n ex
amen
afg
eleg
d v
oor
doo
rstr
omen
wis
kund
e / w
isku
nde
C1
of C
2
exW
I+SK
toel
aatb
aar
ind
ien
exam
en a
fgel
egd
voo
r d
oors
trom
en w
isku
nde
en s
chei
kund
e /
wis
kund
e C
1 of
C2
EN
sch
eiku
nde
C1
of C
2
advi
esg
e-sp
rek
toel
atin
g a
lleen
via
een
ad
vies
ges
pre
k
-ni
et t
oela
atb
aar
HA
VO/V
WO
Gee
n w
isku
nde/
sche
ikun
de?
Dan
kun
je v
oor
dez
e va
kken
een
“d
efic
iënt
iecu
rsus
” vo
lgen
.
Wan
neer
?B
egin
juni
tot
hal
f ju
li
Wel
ke
dag
en?
2 d
agd
elen
per
wee
k (b
ijvoo
rbee
ld
maa
ndag
- en
don
der
dag
ocht
end
)
Waa
r?H
AS
Hog
esch
ool,
loca
tie D
en B
osch
Wat
?W
isku
nde
en/o
f sc
heik
und
e
Toet
s?N
a 5
wek
en k
rijg
je e
en t
oets
. De
toet
s m
oet
je m
et m
inim
aal e
en 5
,5 a
fron
den
om
aan
de
toel
atin
gse
isen
te
vold
oen.
Mee
r in
fo?
Stud
entz
aken
: 073
- 6
92 3
6 03
/ St
uden
tzak
en@
has.
nl
Toel
atin
gse
isen
201
4 -
2015
Vold
oe je
nie
t aa
n d
e to
elat
ingse
isen
?
Verk
eerd
pro
fiel?
Als
jouw
pro
fiel g
een
toel
atin
g b
ied
t to
t d
e op
leid
ing
van
je
keuz
e, n
eem
dan
con
tact
op
met
de
stud
iead
vise
ur v
an d
ie
stud
ie. D
e st
udie
advi
seur
gee
ft je
ad
vies
ove
r he
t st
udie
traj
ect
dat
je k
unt
volg
en. Z
o ka
n he
t so
ms
slim
zijn
om
bijv
oorb
eeld
ee
rst
een
mb
o-op
leid
ing
niv
eau
4 te
gaa
n vo
lgen
.
MB
OG
een
wis
kund
e/sc
heik
und
e of
je N
eder
land
s of
Eng
els
b
ijsp
ijker
en?
Dan
is h
et M
BO
/HA
S-tr
ajec
t ie
ts v
oor
jou!
Wan
neer
?B
egin
feb
ruar
i tot
ein
d ju
ni
Wel
ke
dag
en?
20 v
rijd
agen
Waa
r?H
AS
Hog
esch
ool,
loca
tie D
en B
osch
of
loca
tie
Ven
lo
Wat
?V
akke
n N
eder
land
s of
Eng
els
of w
isku
nde
en/o
f sc
heik
und
e
Toet
s?E
r zi
jn 3
toe
tsm
omen
ten.
Op
gro
nd v
an d
e b
ehaa
lde
resu
ltate
n en
je s
tud
ieho
udin
g k
rijg
je
een
advi
es o
m w
el o
f ni
et e
en s
tud
ie a
an H
AS
Hog
esch
ool t
e b
egin
nen.
Om
als
nog
aan
de
toel
atin
gse
isen
te
vold
oen,
moe
t je
, afh
anke
lijk
van
de
stud
ie d
ie je
wilt
gaa
n vo
lgen
, het
vak
w
isku
nde
en/o
f sc
heik
und
e m
et m
inim
aal e
en
5,5
afro
nden
.
Mee
r in
fo?
Han
neke
Mas
selin
k: 0
73 -
692
37
37 /
H.M
asse
link@
has.
nl
(aan
wez
ig m
a en
do)
Oud
er d
an 2
1 ja
ar?
Als
je 2
1 ja
ar o
f ou
der
ben
t en
nie
t aa
n d
e to
elat
ing
seis
en
vold
oet,
kun
je c
onta
ct o
pne
men
met
de
stud
iead
vise
ur v
an
de
ople
idin
g. S
amen
bek
ijken
we
dan
je m
ogel
ijkhe
den
.
IV
Agen
da
open
dag
en,
orië
ntat
ied
agen
, b
eurz
en e
n ev
enem
ente
n 20
13-14
Op
en d
agen
201
3-14
(lo
catie
Den
Bos
ch)
Zate
rdag
16
nove
mb
er 2
013
10.0
0 –
14.
00 u
ur
Zate
rdag
15
maa
rt 2
014
10.0
0 –
14.
00 u
ur
Don
der
dag
24
apri
l 201
4 18
.00
– 2
1.30
uur
Ori
ënta
tied
agen
201
3-14
(lo
catie
Den
Bos
ch)
Bed
rijfs
kund
e en
agri
bus
ines
sW
oens
dag
11
dec
emb
er 2
013
Don
der
dag
27
maa
rt 2
014
Die
r- e
n ve
ehou
der
ijW
oens
dag
4 d
ecem
ber
201
3W
oens
dag
26
maa
rt 2
014
Food
Des
ign
& In
nova
tion
Woe
nsd
ag 2
7 no
vem
ber
201
3D
ond
erd
ag 1
6 ja
nuar
i 201
4D
insd
ag 2
5 m
aart
201
4
Geo
Med
ia &
Des
ign
Woe
nsd
ag 4
dec
emb
er 2
013
Woe
nsd
ag 2
6 m
aart
201
4V
rijd
ag 1
3 ju
ni 2
014
Inte
rnat
iona
l Foo
d &
Agr
ibus
ines
sW
oens
dag
27
nove
mb
er 2
013
Din
sdag
25
maa
rt 2
014
Land
scap
e D
esig
nW
oens
dag
27
nove
mb
er 2
013
Din
sdag
25
maa
rt 2
014
Vrij
dag
13
juni
201
4
Mili
euku
nde
Woe
nsd
ag 2
7 no
vem
ber
201
3D
insd
ag 2
5 m
aart
201
4
Sta
d e
n st
reek
ontw
ikke
ling
Woe
nsd
ag 1
1 d
ecem
ber
201
3D
ond
erd
ag 2
7 m
aart
201
4V
rijd
ag 1
3 ju
ni 2
014
Toeg
epas
te B
iolo
gie
Woe
nsd
ag 1
8 d
ecem
ber
201
3D
ond
erd
ag 2
7 m
aart
201
4
Tuin
bou
w e
n ak
kerb
ouw
Hor
ticul
ture
& B
usin
ess
Man
agem
ent
Woe
nsd
ag 4
dec
emb
er 2
013
Din
sdag
25
maa
rt 2
014
Tuin
- en
land
scha
psm
anag
emen
tW
oens
dag
4 d
ecem
ber
201
3W
oens
dag
26
maa
rt 2
014
Vrij
dag
13
juni
201
4
Voe
din
gsm
idd
elen
tech
nolo
gie
Woe
nsd
ag 1
1 d
ecem
ber
201
3D
ond
erd
ag 9
janu
ari 2
014
(MA
S)D
ond
erd
ag 2
7 m
aart
201
4
V
Op
en d
agen
201
3-14
(lo
catie
Ven
lo)
Zate
rdag
23
nove
mb
er 2
013
10.0
0 –
14.
00 u
ur
Zate
rdag
22
maa
rt 2
014
10.0
0 –
14.
00 u
ur
Don
der
dag
5 ju
ni 2
014
18
.00
– 2
1.30
uur
Ori
ënta
tied
agen
201
3-14
(lo
catie
Ven
lo)
Bed
rijfs
kund
e en
agri
bus
ines
sD
insd
ag 3
dec
emb
er 2
013
Din
sdag
1 a
pril
201
4
Fres
hFoo
d &
Inno
vatio
n D
insd
ag 3
dec
emb
er 2
013
Din
sdag
1 a
pril
201
4
Toeg
epas
te B
iolo
gie
Din
sdag
3 d
ecem
ber
201
3D
insd
ag 1
ap
ril 2
014
Beu
rzen
en
even
emen
ten
HB
O-in
trof
estiv
al5
sep
tem
ber
201
3’s
-Her
tog
enb
osch
Hor
se E
vent
13-1
5 se
pte
mb
er 2
013
Deu
rne
Ond
erw
ijsb
eurs
Zui
d-N
eder
land
27-2
8 se
pte
mb
er 2
013
Beu
rsg
ebou
w E
ind
hove
n
Tuin
bou
w C
onta
ctd
agen
2-3
okto
ber
201
3R
ijsw
ijk
Jet-
Net
Car
eer
Day
Zui
d12
-13
nove
mb
er 2
013
TU E
ind
hove
n
Run
dvee
& A
kker
bouw
Vak
dage
n19
-21
nove
mb
er 2
013
Gor
inch
em
Tuin
bou
w R
elat
ied
agen
26-2
8 no
vem
ber
201
3V
enra
y
Stu
die
Exp
erie
nce
12 d
ecem
ber
201
3G
oes
Tuin
bou
w R
elat
ied
agen
11-1
4 fe
bru
ari 2
014
Gor
inch
em
Land
bou
wd
agen
In
tens
ieve
Vee
houd
erij
25-2
7 fe
bru
ari 2
014
Ven
ray
Ani
mal
Eve
nt2-
5 m
ei 2
014
Bee
kse
Ber
gen
Hilv
aren
bee
k
VI
Waa
r m
oet
je
aan
den
ken
Aan
mel
den
, st
udie
finan
cier
ing
, ko
sten
, op
kam
ers
Aan
mel
den
De
insc
hrijv
ing
spro
ced
ure
voor
een
op
leid
ing
aan
HA
S H
oges
choo
l ve
rloop
t vi
a St
udie
link.
Je
vraa
gt
een
Dig
iD c
ode
aan
en d
aarn
a ku
n je
jouw
geg
even
s g
aan
invo
eren
: naa
m, a
dre
s, v
ooro
ple
idin
g
en w
elke
op
leid
ing
je b
ij H
AS
Hog
esch
ool w
ilt g
aan
volg
en.
Jouw
geg
even
s w
ord
en in
het
stu
den
tens
yste
em v
erw
erkt
en
je
ontv
ang
t hi
erov
er b
eric
ht in
je S
tud
ielin
k in
box
.
Je a
anm
eld
ing
voo
r H
AS
Hog
esch
ool
moe
t vó
ór 1
juni
201
4 b
inne
n zi
jn!
Mee
r in
form
atie
: w
ww
.has
hoges
choo
l.nl/a
anm
eld
en
Intr
oduc
tieIn
juni
ont
vang
je in
form
atie
ove
r d
e st
art
van
het
stud
ieja
ar e
n d
e ke
nnis
mak
ing
swee
k m
et d
e st
uden
tenv
eren
igin
g
Gre
mio
Uni
o (d
e w
eek
voor
de
star
t va
n he
t st
udie
jaar
). O
ok o
ntva
ng je
info
rmat
ie o
ver
het
bes
telle
n va
n b
oeke
n en
dic
tate
n.
Je in
schr
ijvin
g w
ord
t d
efin
itief
als
je a
an d
e to
elat
ing
svoo
rwaa
rden
vol
doe
t en
het
col
leg
egel
d b
etaa
ld is
.
VII
Kos
ten
van
de
stud
ieE
lke
jaar
ste
lt d
e ov
erhe
id d
e ho
ogte
van
het
wet
telij
k co
lleg
egel
d v
ast.
Voo
r he
t st
udie
jaar
201
3-14
was
dit
€ 18
35. D
e ja
arlij
kse
kost
en v
oor
boe
ken,
dic
tate
n en
and
ere
leer
mid
del
en b
edra
gen
in t
otaa
l € 5
50 (
afha
nkel
ijk v
an d
e g
ekoz
en s
tud
ie).
Ver
der
zijn
er
nog
bijk
omen
de
kost
en v
oor
o.a.
exc
ursi
es e
n p
rakt
ijksc
hole
n, d
ie o
ok p
er s
tud
ie k
unne
n ve
rsch
illen
. Voo
r st
uden
ten
die
al
een
bac
helo
rop
leid
ing
heb
ben
afg
eron
d o
f w
aarv
an d
e st
udie
om
een
and
ere
red
en n
iet
doo
r d
e ov
erhe
id b
ekos
tigd
wor
dt,
bed
raag
t he
t in
stel
ling
scol
leg
egel
d €
635
0.
Op
kam
ers?
Won
ing
coöp
erat
ie B
rab
ant
Won
en b
ehee
rt t
wee
stu
den
tenf
lats
in ‘s
-Her
tog
enb
osch
. Ze
staa
n aa
n d
e W
etho
uder
Sch
uurm
ansl
aan
(Noo
rd)
en d
e O
nder
wijs
bou
leva
rd (
Wes
t). O
m v
oor
een
kam
er in
aan
mer
king
te
kom
en, m
oet
je in
ges
chre
ven
staa
n b
ij W
oons
ervi
ce. D
e ac
tuel
e w
onin
gad
vert
entie
s ku
n je
via
inte
rnet
bek
ijken
. Je
moe
t ze
lf re
ager
en a
ls e
r ee
n ka
mer
is w
aarv
oor
je b
elan
gst
ellin
g h
ebt.
Dit
kan
via
inte
rnet
, tel
efon
isch
of
schr
iftel
ijk. E
r w
ord
t g
econ
trol
eerd
of
je a
an a
lle v
oorw
aard
en v
old
oet
(bijv
. lee
ftijd
, ink
omen
) en
daa
rna
wor
dt
gek
eken
wie
het
lang
st in
ges
chre
ven
staa
t en
die
krij
gt
als
eers
te d
e ka
mer
aa
ngeb
oden
. Kam
ers
zoek
en k
un je
van
uit
je lu
ie s
toel
doe
n, m
aar
je m
oet
wel
sne
l rea
ger
en!
Mee
r in
form
atie
: w
ww
.woo
nser
vice
den
bos
ch.n
l • w
ww
.kam
erne
t.nl •
ww
w.b
rab
antw
onen
.nl
Ven
lo b
ied
t g
enoe
g s
tud
ente
nkam
ers,
zow
el b
ij p
artic
ulie
ren
als
bij
won
ing
coöp
erat
ies
(Woo
nwen
z en
Ant
ares
). O
p w
ww
.ven
love
rwel
kom
t.nl v
ind
je e
en a
ctue
el o
verz
icht
van
alle
bes
chik
bar
e st
uden
tenw
oonr
uim
te in
Ven
lo.
Voo
r m
eer
info
rmat
ie m
ail n
aar:
stud
eren
@ve
nlov
erw
elko
mt.n
l
VIII
Wie
, wat
, w
aar
Ad
ress
en,
stud
iead
vise
urs
en
over
ige
info
rmat
ie
Bez
oeka
dre
sH
AS
Hog
esch
ool,
loca
tie D
en B
osch
Ond
erw
ijsb
oule
vard
221
, 522
3 D
E ’s
-Her
tog
enb
osch
HA
S H
oges
choo
l, lo
catie
Ven
loO
nder
wijs
bou
leva
rd 2
21, 5
223
DE
’s-H
erto
gen
bos
ch
Cor
resp
ond
entie
adre
sH
AS
Hog
esch
ool
Pos
tbus
901
08, 5
200
MA
‘s-H
erto
gen
bos
ch
Tele
foon
073-
692
36 0
0 Fa
x07
3-39
2 36
99
Col
lege
van
Bes
tuur
Dic
k Pou
wel
s (v
oorz
itter
, lid
Ken
nist
rans
fer)
Fred
erik
e Pra
aste
rink
(li
d K
enni
sont
wik
kelin
g)
Jan
Den
isse
n (li
d O
nder
wijs
)
Col
ofon
Te
kst
Eric
Alin
k, ’s
-Her
tog
enb
osch
Vorm
gev
ing
Kar
in J
onke
rs, Y
ell &
Yon
kers
, Si
nt-M
ichi
elsg
este
lFo
togra
fie M
arg
riet
Hof
fman
s, K
arin
Jon
kers
,Je
an P
hilip
se, V
enlo
Par
tner
s,
Visa
gie
Chr
is J
anss
en, M
irjam
van
Wig
gen
Pro
duc
tie e
n re
dac
tie A
fdel
ing
Com
mun
icat
ie
& In
tern
atio
nalis
erin
g H
AS
Hog
esch
ool
Dru
k P
roos
t N
V, T
urnh
out
Met
dan
k aa
n al
le s
tud
ente
n d
ie h
ebb
en m
eeg
ewer
kt
aan
de
foto
shoo
t.
Cop
yrig
ht H
AS
Hog
esch
ool,
augus
tus
2013
/ HA
Shog
esch
ool
ww
w.h
asho
ges
choo
l.nl
IX
Op
leid
ingsd
irec
teur
Mili
euku
nde/
Toeg
epas
te B
iolo
gie
(lo
catie
Den
Bos
ch)
Pat
rici
a d
e C
ocq
Bed
rijfs
kund
e en
ag
ribus
ines
s (lo
catie
Den
Bos
ch)/D
ier-
en
veeh
oud
erij
Jori
s Fi
ers
Tuin
bou
w e
n ak
kerb
ouw
/Hor
ticul
ture
& B
usin
ess
Man
agem
ent/
To
ine
Hat
tink
Inte
rnat
iona
l Foo
d &
Ag
ribus
ines
s
Ken
nist
rans
fer
en B
edrij
fsop
leid
ing
en
God
frie
d H
ijl
Food
Des
ign
& In
nova
tion/
Voe
din
gsm
idd
elen
tech
nolo
gie
H
ans
Hilb
rand
s
Bed
rijsk
und
e en
ag
ribus
ines
s/To
egep
aste
Bio
log
ie/
Fr
ans
van
Leijd
enFr
eshF
ood
& In
nova
tion
(alle
n lo
catie
Ven
lo)
Stad
en
stre
ekon
twik
kelin
g/T
uin-
en
land
scha
psm
anag
emen
t/
Ir
ma
van
den
Till
aart
-Sch
oute
nLa
ndsc
ape
Des
ign/
Geo
Med
ia &
Des
ign
Stu
die
advi
seur
sB
edrij
fsku
nde
en a
grib
usin
ess
(Den
Bos
ch)
San
dra
Asl
an
S.A
slan
@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
6 75
Bed
rijfs
kund
e en
ag
ribus
ines
s (V
enlo
) Est
her
Venn
eken
s E
.Ven
neke
ns@
has.
nl
Tel
: 06-
53 7
4 40
06
Die
r- e
n ve
ehou
der
ij A
nnem
arie
Ker
khof
A
.Ker
khof
@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
6 59
Food
Des
ign
& In
nova
tion
(Den
Bos
ch)
Car
olin
e K
esse
laer
C
. Kes
sela
er@
has.
nl
Tel
: 073
-692
37
20Fr
eshF
ood
& In
nova
tion
(Ven
lo)
Eva
Art
s E
. Art
s@ha
s.nl
T
el: 0
6-21
58
23 6
6G
eo M
edia
& D
esig
n To
m v
an D
uijn
hove
n T.
vanD
uijn
hove
n@ha
s.nl
T
el: 0
73-7
52 0
2 13
Hor
ticul
ture
& B
usin
ess
Man
agem
ent
Gee
rtje
van
der
Bee
le
G.v
dB
eele
@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
7 89
Inte
rnat
iona
l Foo
d &
Ag
ribus
ines
s Est
her
van
Lies
hout
E
.vLi
esho
ut@
has.
nl
Tel
: 073
-752
03
99La
ndsc
ape
Des
ign
Mon
ique
Hub
erts
M
.Hub
erts
@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
8 22
Mili
euku
nde
Pau
line
Sp
itter
s P
.Sp
itter
s@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
6 30
Stad
en
stre
ekon
twik
kelin
g
Mon
ique
Hub
erts
M
.Hub
erts
@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
8 22
Toeg
epas
te B
iolo
gie
(D
en B
osch
) Pau
line
Sp
itter
s P
.Sp
itter
s@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
6 30
Toeg
epas
te B
iolo
gie
(V
enlo
) C
hant
al V
rijh
of
C.V
rijho
f@ha
s.nl
T
el: 0
6-41
14
95 9
0Tu
inb
ouw
en
akke
rbou
w
Gee
rtje
van
der
Bee
le
G.v
dB
eele
@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
7 89
Tuin
- en
land
scha
psm
anag
emen
t M
oniq
ue H
uber
ts
M.H
uber
ts@
has.
nl
Tel
: 073
-692
38
22V
oed
ing
smid
del
ente
chno
log
ie
Ron
de
Veld
R
.dV
eld
@ha
s.nl
T
el: 0
73-6
92 3
7 11
X