grasping the thoughts and mentalities involved in shaping...

Grasping the Thoughts and Mentalities Involved in Shaping the Details and Ornaments of the Facades of Qajar Houses: Case Study

of Sorkheie House Façade

Somayeh Jalali-e Milani1, Ahad Nejadebrahimi

2*, Hamed Beyti

3, Ali Vandshoari

4

1 Ph.D. Candidate at Islamic Architecture, Faculty of Architecture and urbanism, Islamic Art Unniversity of Tabriz, Iran. 2 Associate Professor in Faculty of Architecture and urbanism, Islamic Art Unniversity of Tabriz, Iran. 3 Assistant Professor in Faculty of Architecture and urbanism, Islamic Art Unniversity of Tabriz, Iran.

4 Associate Professor in Faculty of carpet, Islamic Art Unniversity of Tabriz, Iran. (Received 4 Agu 2019, Accepted 25 Nov 2019)

During the design process of a building facade, differ-ent individuals including client, architect, builder and even – indirectly – general public will either con-sciously or unconsciously impose parts of their atti-tudes, thoughts, beliefs and desires. In studies on the facades of historic buildings, understanding such thoughts and attitudes can lead the researcher to an analysis that transcends mere formal or stylistic inves-tigations, and through studying the processes and fac-tors affecting their designing and construction, provides a more comprehensive understanding of these facades, the quality of their formation and their relation to the context in which they have been built. Therefore, presuming the thoughts, wishes, attitudes and beliefs as a collection of conscious and uncon-scious mental concepts in humans’ minds, in this re-search the terms “thoughts” and “mentalities” have been considered respectively as conscious and uncon-scious mental concepts; and then attempts have been made to grasp the thoughts and mentalities of indi-viduals or groups engaged in the formation of a his-toric house façade, through a case study relying on interpretive-historical research methodology. Thus, a Qajar structure named as Sorkheie House, located in the Sorkhab district of Tabriz and commissioned by Mehdikhan-e Asef-ol-saltaneh, was selected, trying to understand the thoughts and mentalities involved in the formation of a façade of the house which faces toward the outer courtyard. To this end, a brief over-view on the two concepts o thoughts and mentalities was followed by examining the mentioned façade of the Sorkheie House and historical documents relating to the people involved in the design and construction processes of the house. Since of the people involved

in the construction of the house, only the name of the owner (Asef-ol-saltaneh) is cited in the existing docu-ments, at the first step, some historic texts from the Qajar period somehow pertaining to Asef-ol-Saltaneh or his political position were examined using content analysis method. Then at the second step, the façade of the house was read using iconological approach, relying on the information attained from previous step. According to this approach (which involved a methodology for reading the historic works of art and architecture in order to understand their hidden meanings), the details and ornaments of the facade were examined through iconographical analysis and iconological interpretation so as to pin down the thoughts and mentalities that had affected its design and construction. Finally, information attained from both steps were analyzed and discussed. Results of the research indicates that thoughts and mentalities of the people contributing to the designing process of a façade and its details are affected by their historical, economical and socio-cultural status. Moreover, the architect, builder or client, who are involved directly in the designing process, were influenced by general thoughts and mentalities of the society. The results also show that within the mentalities of the people involved in the designing of the facades of the Qajar houses, these facades represented an arena for the emergence of their implicit thoughts, desires and wishes, which was realized through applying patterns, ornaments, and details denoting such thoughts and wishes.

Keywords: Façade reading, Qajar houses, Thoughts and mentalities, Details and ornaments.

————————— *

Corresponding Author. E-mail: [email protected]

۹۹بهار و تابستان -سال پنجم، شماره اول

DOI: 10.29252/ciauj.5.1.165

581-561صفحات

ی

شوه

پژۀ

قالم

های آرایه و جزئیات گیری شکل در دخیل ذهنیات و افکار فهم

(ای سرخه خانۀ نمای موردی بررسی) قاجاری های خانه نمای

4، علی وندشعاری3، حامد بیتی*1یمینژاد ابراه، احد 5سمیه جلالی میلانی دانشجوی دکترای معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. ایران.. 1

دانشیار دانشکدۀ معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز. ایران. .2

استادیار دانشکدۀ معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز. ایران. .3 . دانشیار دانشکدۀ فرش دانشگاه هنر اسلامی تبریز. ایران.4

(50/53/1331: مقاله پذیرش تاریخ ،13/50/1331: مقاله دریافت تاریخ)

چکیده -طور غیرمستتییم به -مردم ۀریزی نمای یک بنا، افراد مختلف اعم از معمار، سازنده، کارفرما و حتی عام به هنگام طرح

کننتد در صورت خودآگاه و یا ناخودآگاه بته آن حممیتم متی هایشان را به ها، باورها و خواست بخشی از افکار، نگرش

حری از این نماهتا و فرآینتدها و حواند به حملیم کامم هایی می مطالعات نمای بناهای حاریخی، فهم چنین افکار و نگرش

عنتوان ماتاهیم نهنتی بته « افکتار » ۀها بیانجامد بر این استا در ایتن وتشوها وا گیری آن شکمعوامم حأثیرگذار بر

ۀمدنظر قرارگرفته و حلاش شده استت حتا از طریتط مطالعت ،عنوان مااهیم نهنی ناخودآگاه به« نهنیات» ۀخودآگاه، و وا

های گیری جزئیات و آرایه دخیم در شکم حاریخی، افکار و نهنیات افراد -موردی و با روش حمییط حاسیری ۀیک نمون

سرخاب حبریز با نام ۀقاجاری در ممل ۀخان موردی، یک ۀعنوان نمون د بر این مبنا بهشو یدههای حاریخی فهم نمای خانه

حتا شتده و ستعی شتده استت انتختاب ،السلطنه، فراشباشیِ مظارالدین میرزا ای متعلط به مهدی خان آصف سرخه ۀخان

برای ایتن منظتور یده شود های نمای رو به حیاط بیرونی آن فهم گیری جزئیات و آرایه فکار دخیم در شکمنهنیات و ا

که روشی برای خوانا آثار هنری و معماری حاریخی برای فهم معانی نهاته در -شناسی( از روش آیکونولو ی )شمایم

هتای متتون حتاریخی در گیری از داده برای بهره برای خوانا نما، و نیز از روش حملیم ممتوای متون -ستا ها وس آن

اجتمتاعی، اقتاتادی و -دهتد، جایگتاه فرهنگتی شده است نتایج وشوها نشتان متی ارحباط با نمای مذکور بهره گرفته

این افکار و نهنیتات در -بخشی از -و دادند ها را شکم می فکار و نهنیات آنگیری نما، ا حاریخی افراد دخیم در شکم

اند یافتههای نما نمود یات و آرایهطرح جزئ

واژگان کلیدی ها جزئیات و آرایه ،افکار و نهنیات ،های قاجاری خانه، خوانا نما

گیری جزئیات و آرایه فهم افکار و نهنیات دخیم در شکم»خانم سمیه جلالی میلانی با عنوان دکتری رساله از مستخرج میاله این * و معماری دانشکده در دکتر احد نشادابراهیمی یراهنمای به «ایبررسی موردی نمای خانه سرخه-قاجاریهای های نمای خانه

باشد می انجام حال در حبریز اسلامی هنر دانشگاه شهرسازی [email protected]: نویسندۀ مسئول مکاحبات: *

http://ciauj-tabriziau.ir/article-1-241-en.html

33 تابستان و بهار -اول شماره پنجم، سال -ی اسلام یشهرساز و یمعمار فرهنگِ │ 111

مقدمه

حتوان بستته بته های حاریخی را هرچنتد متی خانههای نمای

موقعیتشان واجد ساختار کلی مشخاتی دانستت، امتا ایتن

هستتند هایشتان متاتاوت از هتم نماها در جزئیات و آرایته

نمتای رو بته معبتر ایتن باب دردر وشوهشی نمونه عنوان به

حعدادی از ۀبه مطالع اًمشخاکه -ها در بخا ورودی خانه

سته ستبک -های قاجاری حهران ورداختته انههای خ ورودی

استت شتده معرفیسنتی، حلاییی و ارووایی برای این بخا

سبک مثال عنوان بهو ی دارد ساختار کلی مشخا ،که هر یک

نمتا، درگتاه، ، طاقطاق ویامشتمم بر اجزایی چون ،سنتی

Ramezan Jamaat)ت سکو، در، سردر، روزن و غیتره است

and Neyestani 2011) در حالی استت کته جزئیتات ،این

بتر ایتن هستتند متاتاوت ها در هریک از ورودی کاررفته به

معمتار، کته استت این ،و آن شود اسا ورسشی مطرح می

در و یتتا هتتر فتترد دخیتتم دیگتتر خانتته صتتاح ستتازنده،

کرده است و چته آن فکر می ۀگیری نما، چگونه دربار شکم

این افکار و ،که سرانجام هنیاحی در رابطه با آن داشته استن

نهنیات منجتر بته ستاخت نماهتایی بتا شتکم و شتمایم و

این وشوها ،است بر همین اسا شده مشخصمختااحی

یک نمونه نمای خانه مربوط ۀبر آن است که از طریط مطالع

قاجتتار، بتته فهمتتی از افکتتار و نهنیتتات افتتراد و ۀبتته دور

هتای آن نمتا گیری جزئیتات و آرایته هایی که در شکم گروه

د بایتد حوجته داشتت کته طیتف شواند، نزدیک دخیم بوده

گیری ایتن جزئیتات و حوانند در شکم ای از افراد می گسترده

باشند؛ افکار و نظرات معمار، کارفرما و یا حأثیرگذارها آرایه

و -مستتییم طتور بته -هتای مختلتف نمتا ازندگان بختا س

ها، باورها و افکار عمومی اجتماعی که نمتا همچنین نگرش

و معمتار، ستازندگان و استت گرفتته شتکم هتا در بستر آن

-غیرمستتییم طتور بته -اند یافته ورورشکارفرما در بستر آن

قرار دهد بخشی از این حأثیرها را حمت حواند این بخا می

های مشخص کارفرما و ها، همچون خواست ار و دیدگاهافک

یتتا اصتتول طراحتتی نمتتا بتته صتتورحی خودآگتتاه در فراینتتد

ۀیابند که در این وتشوها بتا وا گیری نما دخالت می شکم

برختی دیگتر از ایتن که درحالینامیده خواهند شد؛ « افکار»

حر نهن جای دارند، بته صتورحی های عمیط افکار که در لایه

یابنتد کته در ایتن وتشوها از گاه در نما انعکا میناخودآ

ایتن بتر حکیته بتا شتد خواهتد یاد « نهنیات»ها با عنوان آن

افکتار و مشخاتاً ایتن وتشوها بتر آن استت حتا ،موضوع

های نمتای گیری جزئیات و آرایه بر شکم حأثیرگذارنهنیات

هتای ای کته یکتی از خانته سرخه ۀرو به حیاط بیرونی خان

،حتائز اهمیتت ۀد نکتیده شور حبریز است، فهمقاجاری شه

درگذشتته آن است که فهتم افکتار و نهنیتات مردمتی کته

ای است این اند و اکنون وجود ندارند، امر ویچیده زیسته می

گیری آثار معمتاری کسانی که در شکم ۀدربار ویشه بهمسئله

منتاب در کتم، زیراحر است، وررنگ ،اند در ایران دخیم بوده

ها به افکار و نهنیات این افراد مکتوبی که بتوان از درون آن

کانوی و هستند اندک -داشته باشندهم اگر وجود -وی برد

ند کته بناهتا ختود هستت بتر ایتن نظتر (31 ,2005)ا رونتی

ی حوانند شاهدی از حاریخ خود در نظر گرفته شوند قیوم می

حتاریخ ۀاول مطالعت ۀنیز بناها را یکی از مناب درجت (2009)

فرض، بترای فهتم معماری دانسته است با احکا بر این ویا

ای، عتلاوه سرخه ۀدهنده به نمای خان افکار و نهنیات شکم

گیری از مناب مکتوب حاریخی مرحبط با این موضوع، بر بهره

را مورد خوانا قرار داد و از طریتط فهتم نما خودحوان می

افکار و نهنیات نزدیک شد به این ،معانی نهاته در آن

روش پژوهش. 5حاریخی صورت گرفتته استت -این حمییط به روش حاسیری

گیری از گردآوری اطلاعتات بته روش بر این مبنا ابتدا با بهره

و جایگتاه « افکتار »و « نهنیات»ای، مروری بر مااهیم کتابخانه

استت شتده انجاماین مااهیم در مطالعات حاریخی و معماری

از یتک نمونته عنتوان بهای سرخه ۀانتخاب نمای خان باسپس

(ای سرخه خانۀ نمای موردی بررسی) قاجاری های خانه نمای های آرایه و جزئیات گیری شکل در دخیل ذهنیات و افکار فهم

111 │ 33 تابستان و بهار -اول شماره پنجم، سال -ی اسلام یو شهرساز یفرهنگِ معمار

فهتم افکتار و نهنیتات منظتور بته های حاریخی، نماهای خانه

ابتتدا بتا استتااده از ها و جزئیات این نما، دهنده به آرایه شکم

ۀکننتد حرسیمد نکه بتوانهایی وش حملیم ممتوای متون، دادهر

د، استتتتخراج و نبخشتتتی از ایتتتن افکتتتار و نهنیتتتات باشتتت

گیتتری از روش بتتا بهتتره در نهایتتت، و انتتد شتتده حملیتتم

ها و نیوش که روشی برای خوانا عناصر، فرم 1آیکونولو ی

واجد معنای قراردادی و یا نمتادین در آثتار هنتر و معمتاری

ها برای فهم معنای مستتر در آن ،ها است، این جزئیات و آرایه

اند قرارگرفتهمورد خوانا

پژوهش ۀپیشین. 1بته مشخاتاً ای کته نمونه ،های فارسی با جستجو در وشوها

گیری نما در معمتاری بررسی افکار و نهنیات دخیم در شکم

د کته کتر حاریخی ایران ورداخته باشد، یافت نشد باید اشتاره

بتتر ،درگذشتتتهنهنیتتات و افکتتار مردمتتانی حتتأثیراتفهتتم

در یتک گیری، ماندگاری و یا از میان رفتن یتک ودیتده شکم

حتتتاریخی ختتتاو، موضتتتوع یکتتتی از رویکردهتتتای ۀدور

مطالعات حاریخی است که از آن حمتت ۀدر حوز شده هشناخت

ایتن (Burke 2002, 111)د شتو ها یاد می عنوان حاریخ نهنیت

های اخیر به مطالعات حتاریخ معمتاری ایتران رویکرد در سال

(2017)ی حمستکی و اهتر مثتال عنتوان بته استت یافته راهنیز

بتاب دررا ایرانیتان ۀمتیابم نهنیت عام حأثیرگذاریچگونگی

حجلی کالبتدی و فاتایی ایتن نهتاد در ۀنهاد اجتماعی و شیو

ۀبه مطالعت (2018)ر ف روحیبگلو و اند قره بررسی کرده ،شهر

عامه بر کالبتد مستکن در دوران های نهنیت حأثیرهای حااوت

(2018)ی اند همچنین سلطانی و ندیم گذشته و حال ورداخته

بته نهنیتت ،متون حتاریخی ۀاند حا از طریط مطالع حلاش کرده

بتا از طتر دیگتر معماری دستت یابنتد ۀمعمار سنان دربار

خوانا خود آثار هنر و معماری حاریخی یکی که اینحوجه به

هتای های گردآوری داده برای فهتم افکتار و نهنیتت از روش

هتای است، حعدادی از وتشوها گیری این آثار دخیم در شکم

هتای ختوانا آثتار، همچتون این حوزه از روشحاریخی در

هتای حتاریخ برند در مروری بر وشوها آیکونولو ی بهره می

هرچنتد در ،بتا احکتا بتر ایتن روش ،معماری صورت گرفتته

هتای های فارسی موردی یافت نشد، اما در وتشوها وشوها

نمای یتک بنتا احااقاًحوان به مواردی اشاره کرد که خارجی می

بتا (1955) 2وانوفسکی مثال عنوان بهاند قرار داده موردحوجهرا

دو نمتا از معمتاری بته نتام ۀبه مطالعت ،شرو ازاینگیری بهره

دومنیکو بکافومی ورداخته و حلاش کترده استت حتا از طریتط

ای که ایتن نماهتا ای بر فاای فکری غال دوره چنین مطالعه

دست یابد؛ فاای فکری کته منجتر بته ،اند گرفته شکمدر آن

3در معمتاری شتده استت مزاحستتا گرایتی یوهشظهور سبک

منظتور بته خانه یکنمای ۀش برای مطالعرو ازایننیز (1985)

عنتوان بته فهم افکتار معمتار آن بهتره بترده استت همچنتین

آیکونولو یکی یک نما ۀبامطالع (1989) 4ای دیگر، کرام نمونه

جایگتاه شخاتیتی، اجتمتاعی و حتأثیر حلاش کرده استت حتا

در ارحبتاط بتا چگتونگی را سیاسی کارفرمتا، و افکتار معمتار

بازنمایی چنین جایگاهی بر نما حوضیح دهد

مبانی نظری: ذهنیات و افکار. 3ها مااهیم نهنتی جمعتی و ناخودآگتاهی هستتند کته نهنیت

ستازند های متااوت در جوام از واقعیات بیرونتی متی جم

،خود در زیستگاهشتان ۀ ها در جریان زندگی روزمر جم این

ها و موضوعات مختلف، شتناختی از ایتن با ودیده ۀدر مواجه

و در نهتن ختود نتد آور متی ها و موضوعات به دستت ودیده

سازند این مااهیم در طول زمتان در ها می آن ۀمااهیمی دربار

هتا را شتکم و نهنیتت شتوند متی ت اثر حکرار، حبدیم به عتاد

ها طی یتک نهنیت حرحی این به )Pleßke (44 ,2014دهند می

حوستعه جمعی صورت به، مدت طولانیفرایند اجتماعی شدن

به این صتورت کنند ویدا میفردی بروز صورت بهو یابند می

شوند که افتراد در مواجهته بتا موضتوعات می سب ها که آن

آن ۀمختلتتف، گتترایا بتته داشتتتن نگرشتتی مشتتخص دربتتار

ها و رفتارهایشان در ارحباط با آن موضوع داشته باشند و کنا

و یا چهارچوبی مشتخص ویتدا یردقرارگ حأثیرموضوع، حمت

هتا نهنیتت ،حتر به عبتارحی روشتن (Møller 2004, 134)کند

هتا، ها، گاتمان بینی ها، جهان ای ویچیده از باورها، نگرش شبکه

هتایی حمایلات، خاطرات، خیالات و غیره هستند که امکتان

دکننتت فتتراهم متتی ،بتترای رفتارهتتایی مشتتخصرا ناخودآگتتاه

https://www.google.com/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor:%22Nora+Ple%C3%9Fke%22&source=gbs_metadata_r&cad=7


2014, 48) Pleßke(. حوانتتد بتتدیهی استتت ایتتن رفتارهتتا متتی

معماری نیز باشد بایتد ۀها در حوز حمامی فعالیت ۀدربرگیرند

بترای را هتا هرچنتد ستاختارهایی حوجه داشتت کته نهنیتت

ر را حعیتتین کننتتد، امتتا رفتتتا رفتارهتتایی مشتتخص فتتراهم متتی

هتا نتوعی عاملیتت بتالیوه نهنیتت دیگتر عبتارت بهکنند نمی

زمان، ۀمؤلاسه ۀوسیل بهها هنیتن (Gudehus 2016). هستند

ین معنتا ا هب .)Pleßke (72 ,2014 شوند حعیین می ،فاا و جم

زمانی، هر فاای فیزیکی، اجتمتاعی و نهنتی، و ۀکه هر دور

هتای حوانتد نهنیتت متی ،هر جمعی بتا اشتتراکات مشتخص

مردمتی کته در ،هد بر این اسا متااوحی را در افراد شکم د

اند، نهنیاحی متااوت از مردمان زیسته قاجار، در حبریز میدورۀ

در کته ایتن اند ضمن های حاریخی دیگر داشته ها و دوره مکان

های مشترک متااوت هایی با ویشگی میان خود این افراد، جم

شود کته را باید واجد نهنیات متااوحی دانست چنین گاته می

هتا در نتد انستان کن ها مرزهتای حاکتر را حعریتف متی نهنیت

فراحتر از مرزهتای نهنیتشتان چنانچهای، مواجهه با هر ودیده

حاور و حتی حاکر، غیرقابم قابم غیردرک، غیرقابمباشد، آن را

هتا را بایتد نتوعی نهنیتت حرحیت ایتن بته یابند غیرممکن می

ۀافکتار در ستای کته طتوری بته استانداردسازی حاکر دانستت

.)Pleßke 2014(45 ,د گیرن ها شکم می نهنیت

هتا و باید به این موضوع اشاره کرد کته نهنیتت اینجادر

افکار، موضوع یکی از رویکردهای مطالعتات حتاریخی استت

5«هتا حتاریخ نهنیتت »که در طول قترن اخیتر، حمتت عنتوان

های متردم بر نگرش ،است این رویکرد قرارگرفته موردحوجه

ها بته نهنیت شان حمرکز دارد مورخانِ عادی نسبت به زندگی

هتای عامته علاقته با سنت رفته درهمهای ضمنی فهمرسوم و

هتتای متعتتالی و حوجتته ختتود را از گاتمتتان انتتد نشتتان داده

متردم عتادی ۀشتنودهای عوامانت و گات سوی بهفکران روشن

ها بته دنبتال اند بر این اسا مورخان نهنیت معطو ساخته

هستتتند حعیتتین و حوصتتیف ستتاختارهای عمیتتط فرهنتتگ

هتای هتای جمعتی و فترم نهنتی، ختاطره هتای حاویرسازی

ارچوب قترار هت شناختی که ابعاد جهان نهنی متا را در چ زبان

(Hutton 1999, 800-801)دهند می

رستد کته مطالعات معماری، چنین به نظتر متی ۀدر حوز

هستتند موردحوجته ،موضوع نهنیات و افکار از دو رویکترد

اثر معمتاری گیری جایگاه این مااهیم در فرایند شکمنخست،

هتا در مطالعتات حتاریخ و یا روند طراحتی و دوم جایگتاه آن

در قال رویکرد اول، به سته (33 ,2005) معماری مممودی

استت: کترده اشارهند طراحی معماری اینوع حاکر دخیم در فر

اولین مورد، حاکتر ممتتوایی استت کته بتر استا نهنیتات

ناخودآگتاه در فراینتد طراحتی بته کاربستته طور بهشخص و

حاکتر نیادانته استت کته نتوعی حاکتر ،شود؛ دومین مورد می

اطلاعات است و سومین مورد، وحملیم حجزیهمنطیی همراه با

هتای حاکر خلاقانه است که برای ایجتاد و دستتیابی بته ایتده

حاکتر دوم و حرحیت این بهگیرد قرار می مورداستااده ،طراحی

هرچنتتد در ایتتن بررستتی هستتتند خودآگتتاهفرآینتتدی ستتوم

بتوده موردحوجته حاکرات شخص معمار در فراینتد طراحتی

بندی را به ستایر افتراد حوان این حیسیم می هرحال بهاست، اما

دخیم در فرایند طراحی نیز حعمیم داد در قال رویکرد دوم،

ا مردم ر ۀجایگاه افکار و نهنیات عام (2013)س قیومی و شم

قترار موردحوجته گیری آثار حاریخی معمتاری در فرایند شکم

گیتری از رویکترد حتاریخ هتا امکتان بهتره آن درواق اند داده

انتد های حاریخ معماری بررسی کترده ها را در وشوها نهنیت

مردم در طول حاریخ بناهایی برای ختود، ۀعام ،از دیدگاه آنان

هتا، نگترش رو زایتن اانتد؛ ها ستاخته سایر مردم و یا حکومت

ۀ گیری معمتاری هتر دور ها در شکم های آن افکار و خواست

نهنیتات مطالعتۀ حرحیت این بهاست و شده واق مؤثرحاریخی

را حواند زوایای جدیتدی می ،حاریخی ۀمردم در یک دورۀ عام

گران قرار دهتد ویا روی وشوهشاز حاریخ معماری آن دوره

متردم ۀافکار و نهنیتات عامت باید حوجه داشت که دستیابی به

رو ازایتن ای استت و امر ویچیده ،ای مربوط به گذشته در دوره

کته از منتاب متنتوع حتاریخی دارند نیاز ،مورخان این رویکرد

برند برای فهم این افکار و نهنیات بهره

در این وتشوها نیتز بتا احکتا بته هتر دو ،بر این اسا

یادشده، ضمن در نظر داشتن مااهیم نهنی خودآگتاه رویکرد

حمت عنوان افکار و مااهیم نهنتی ناخودآگتاه حمتت عنتوان

نهنیات، در ادامه حلاش شده است حا افکار و نهنیتات دخیتم

گیتری از ابتتدا بتا بهتره ،ای سترخه ۀگیری نمای خان در شکم






کل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی. ای. )وبگاه اداره ۀ سرخههمکف خان ۀ: جانمایی نمای مورد مطالعه در پلان طبق1 تصویرhttps://eachto.ir/index.php/miras/banaha)

Fig. 1: Location of the Façade as the case study in ground floor Plan of Sorkhehee house. https://eachto.ir/index.php/miras/banaha

و ستپس حملیم ممتوای متون حاریخی مرحبط با این موضتوع

از طریط خوانا آیکونولو یک خود این نما فهمیده شود

ای . معرفی خانۀ سرخه4شده است ای در مملۀ حاریخی سرخاب حبریز واق خانۀ سرخه

و دارای دو بخا اندرونی و بیرونی استت کته نمتای رو بته

حیاط بیرونی در این وشوها مدنظر قرارگرفته است )حااویر

های مختلف آن اطتلاع یا سازندگان بخا( از معمار و 3حا 1

خاصی در دست نیست اما اسناد، گویای آن هستند که خانته

شده است او وسر حاج السلطنه ساخته خان آصف برای مهدی

ختان خان قاجتار دولتو بیگلربیگتی، و وتدر ولتی مممدباقر

بوده است فردی که -شاه داماد مظارالدین -السلطنه آصف

ذربایجان شرقی. آکل میراث فرهنگی استان )وبگاه اداره ای.سرخه ۀنمای رو به حیاط بیرونی خان: 2 تصویر

https://eachto.ir/index.php/miras/banaha ( Fig. 2: The façade of Sorkhehee house facing Birooni Yard of the hose.

https://eachto.ir/index.php/miras/banaha








کل میراث ۀ)آرشیو ادار های نما مشخص است اصالت گچبریآن ای، پیش از آغاز عملیات مرمت، که در سرخه ۀ: نمای رو به حیاط بیرونی خان3 تصویر فرهنگی استان آذربایجان شرقی(.

Fig. 3: A picture of the Façade taken before restoration in which the originality of moldings is obvious. (From archive Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of East Azarbaijan.)

اش در آنربایجان و در دستگاه مظارالدین میرزا بیشتر زندگانی

باشتی قمتری فتراش 1331حتا 1333ولیعهد گذشت؛ از سال

ولیعهد -میرزا باشی مممدعلی فراش 1331ولیعهد و از سال

1311بوده و در سال - شاهمظار الدین وسر بزرگ و ارشدو

السلطنه شده است او در زمان ولیعهدی قمری ملی به آصف

( Bamdad 2008, 303-304میرزا درگذشته است ) مممدعلی

ها گیری آرایه فهم افکار و ذهنیات دخیل در شکل. 1

ای سرخه ۀنمای خانو جزئیات

تون م گیری ازبا بهرهفهم افکار و ذهنیات . 1-5

ها تحلیل محتوای آنتاریخی و ۀدر آن بته خانت مشخاتاً ای که متون حاریخی با حوجه به نبودِ

باشد، در ادامه، ضتمن متروری بتر منتاب شده اشارهای سرخه

هایی در ارحباط بتا افکتار و نهنیتات قاجار، داده ۀمکتوب دور

مستییم یا غیرمستتییم طور بهحوانسته هایی که می افراد و گروه

و متورد شتده استتخراج ستازد، متتأثر ای را هسرخ ۀنمای خان

چنتین ۀحملیم و حاسیر قرار خواهد گرفت بدیهی است دایتر

ای جتام را ها، مطالعته و وراکندگی آن هایی گسترده بوده داده

طلبد که فراحر از حدود این نوشتار است می

حنها اطلاعتات در دستت از افتراد دخیتم در که ازآنجایی

مهتدی آن، ۀگیری این بنا، این استت کته صتاح اولیت شکم

مظارالدین میرزا بوده است و باشی فراشالسلطنه، آصف خان

هیچ اطلاعات دیگری از معمار، ستایر ستازندگان و یتا افتراد

بازیتابی گیری این نما در مناب حتاریخی قابتم دخیم در شکم

منات ۀدرزمینت هتایی ابراین در ایتن وتشوها داده بن نیست،

متورد هتا باشتی فتراش های و خانه گری باشی فراشحکومتی

کته ایتن بتا حوجته بته ،درواقت د گرفتت نت حملیم قرار خواه

اطلاعات چندانی از زندگی شخای و حتی زندگی اجتماعی

حتوان یافتت السلطنه، در مناب حاریخی نمتی آصف خان مهدی

حا بتوان از این طریط به افکار و نهنیات او دستت ویتدا کترد،

مناتت ۀهتتا، افکتتار و نهنیتتات افتتراد دارنتتد نتتاگزیر ویشگتتی

متورد ها آنهای های خانه و ویشگی گری باشی فراشحکومتی

حتر اشتاره وتیا کته چنان چراکهد گرفت نجستجو قرار خواه

دهنده به افکار و نهنیتات افتراد، شکم های مؤلاه، یکی از دش

در مناب ها هستند هایی است که این افراد عاوی از آن جم

قاجار، اشتارات بستیاری بتر منات ۀحاریخی مربوط به دور

، چه در قال فردی مشخص و چه گری باشی فراشحکومتی

طلاعتاحی حوانند ا شود این متون می مشاهده می ،عام صورت به

این قشتر اجتمتاعی، ۀ در ارحباط با اشتراکات زندگی روزمر را

هتا و برختی موضتوعات های عمتومی شخاتیتی آن ویشگی

د، حا بتتوان نها در اختیار قرار ده های آن ویرامون معماری خانه

آن حتأثیر ها به افکار و نهنیات مشترک این قشتر و از میان آن



یافت دستها های آن بر خانه

(101-100 ,2004) با : شهریگری باشی فراشمنصب

را افرادی معرفی کرده استت کته قبتم از باشی فراشفراش و

انتظتامی متأموران هتا و شتبگردهای زمتان مشتروطه و گزمه

وفتط امور و بگیروببند متردم ، انتظامات شهرها و رحطبعدازآن

سی ک عنوان بهها بود مستوفی وس از معرفی فراش آن ۀبه عهد

هتای اعیتان و که مجری حنبیهات بدنی در دولت و یا در خانه

قهتر ستلطنت استتبدادی ۀهتا را نماینتد رجال بوده است، آن

کاری خانگی مانند جاروب کردن و دانسته که گذشته از سیط

رستانی و واشی و چادر زدن، حمام اجرائیات دولتی از نامته آب

انتد بتر ایتن اشتته وصول مالیات گرفته حا اعدام را بر عهتده د

حمت امتر کسی بوده که همه گونه فراش، باشی فراش ،اسا

همچنتین (405 ,2005) مستتوفی انتد و در دستتر او بتوده

،و فراشان را افرادی معرفی کرده است که حاکمان باشی فراش

ختم دعاوی حیوقی و جزایتی افتراد و باب دررا خود ۀوظیا

ها از طریط آن ،امروز شهرداری اصطلاح بهحنظیمات شهری یا

است که نرخ مایمتتاج عمتومی کرده اشارهدادند او انجام می

ۀوستیل بهو فراشان باشی فراشبار را مانند نان و گوشت و حره

( 435 ,2005) کردند جارچی اعلام می

در حوصتتیاات ختتود از (102-101 ,2004) بتتا شتتهری

هتا بتا عنتوان هتا، از آن های اخلاقی و رفتاری فتراش ویشگی

یتاد ریزودرشتتی اختیارهتا و ختدایان ها، صتاح العنان مطلط

کند که مشیت افراد بستتگی بته قاتا و قتدر ایشتان ویتدا می

کترده اشتاره ها نمود او بر خشونت طب و رکاکت کلام آن می

شتان را هتای نمتدی ها کلاه های آن و سپس در حوصیف لبا

قترار داده کته نشتان شتیر و خورشتید و شمشتیر موردحوجه

بتا شتهری بخا آن بتوده استت؛ نشتانی کته از دیتد زینت

حبعیت، درندگی، ستوزندگی و برنتدگی فراشتان را وشتتیبانی

ت مَه استتت او ستتپس بتتر فتترد مشخاتتی در ستِت کتترد متتی

رسیده بتود که از فراشی به این سمت کرده اشاره باشی فراش

هتا، قاجار همچتون ستارنامه ۀبا مروری در مناب حاریخی دور

هتای زیتادی از متتون را هتا و نمونته نامه ها، زندگی گزارش

های خلیی و رفتتاری ویشگی ،حوان یافت که از ممتوای آن می

نیتتز قابتتم استتتنباط استتت هتتا باشتتی فتتراشبتترای یادشتتده

بانتام ختود بته فتردی ۀرنامادوارد براون در ستا ،مثال عنوان به

بتوده باشتی فتراش که گویا داروغه یتا کرده اشارهحاجی قنبر

از ،خود بااینکهاست او حاجی قنبر را فردی معرفی کرده که

ارحکاب منهیات باک نداشته، دیگتران را کته مرحکت اعمتال

Javadi) ه استت کرد حنبیه می سختی به ،شدند خلا شرع می

Yehganeh and zadghannad 2015, 666 ) العابتتدین زیتن

استدبیگ بانتام اش، به فردی در سارنامه(97 ,2006) ای مراغه

وزیتر او فرمان بهوزیر جنگ بوده و باشی فراشکه کرده اشاره

در (234 ,2009)را مورد ضرب و شتم قرار داده استت ویلتز

ای که به هنگام اجتر کرده اشارهای باشی خود به فراش ۀسارنام

حکم اعدام جمعتی از ستارقین و راهزنتان، از یکتی از آنتان

او جتای بته رشوه گرفته، او را رها کرده و یک باربر مظلوم را

قرار داده است باید به این نکته حوجه داشت کته هرچنتد در

باشتتی فتراش بته فترد خاصتتی در ستمت ،غالت ایتن متتتون

ۀن بته همت حتوا نمی لزوماًهای یک فرد را ، و ویشگیشده اشاره

هتتا نستتبت داد، امتتا از حعتتدد و حکتترار چنتتین باشتتی فتتراش

حوان این امر را ممتمم دانستت کته برختی از هایی می ویشگی

و از گتری باشتی فتراش اقتاتای شتیلی ،خلییات و رفتارهتا

بتوده استت باشتی فراشملزومات انتخاب یک فرد به سمت

متون مربوط به ونج منب مکتتوب ۀبر این اسا ضمن مطالع

هتای مربوط به دوران قاجار شتامم کتتاب شده نوشتهحاریخی

متترآت الوقتتای »، (Mostofi 2005)« شتترح زنتتدگانی متتن »

Saidi Sirjan)« وقتتای احااقیتته»، (Sepehr 2008)« مظاتتری

حتتاریخ »و (Afzal-ol-Malek 1982)« التتتواریخ افاتم »، (2005

« 1211حتتا کودحتتای حأستتیسز لرستتتان روزگتتار قاجتتار ا

(Valizadeh Mojezi 2001) ها که به نمتوی هایی از آن بخا

د حتا شت استتخراج هستتند، مرحبط گری باشی فراشبه منا

هتتای حتتری از ویشگتتی هتتا حاتتویر روشتتن بتتتوان از میتتان آن

بندی و آورد از جم دست بهشخایتی صاحبان این منا

لتوگیری از اطنتاب کته بترای ج -حملیم ممتوای ایتن متتون

آیتد برمتی چنین -شده است نظر صر ها از آوردن آن ،سخن

ها به اقتاای شیم ختود، دارای باشی فراشاحتمال زیاد، بهکه

، ابتتراز چیرگتتی بتتر ستتایرین، و دارای جتتویی برحتتری ۀروحیتت

آمیتز رفتارهتای خشتونت ۀآمادگی بترای ابتراز و یتا مشتاهد


وقعیت اجتماعی خود، مطی م ۀواسط بهها همچنین اند آن بوده

از آنتان ،، هرچنتد در متواردی نتد حاکمان و اربابان ختود بود

ای بنتدی کردند در چنین جم خودسرانه رفتار می ونافرمانی

در این متون آمده آنچهدور داشت که ازنظرنباید این نکته را

اجتمتتاعی ایتتن گتتروه از ۀوجهتتۀ دربردارنتتد عمومتتاًاستتت،

مکتانی ،منابان است، این در حالی استت کته خانته صاح

عد شخای زندگی افراد استت و ممکتن استت برای گذران بُ

عد اجتمتاعی عد شخای، بیشتر از بُمعماریِ کالبد آن از این بُ

اجتمتتاعی ۀمتدنظر قترار دادن وجهت حتال بتااین د شتو متتأثر

ناوذیر بتوده زیادی اجتناب ها در این مطالعه حا حد باشی فراش

عتد از زنتدگی و ایتن بُ عمومتاً در منتاب موجتود، زیرااست،

روحیات آنان انعکا یافته است

: از طتر دیگتر، در برختی متتون باشیی فراش نۀخا

هتایی اشتاره باشتی فراش ۀحاریخی به اقتاای موقعیت، به خان

ر هتا د رستد ایتن خانته ها به نظتر متی شده که از ممتوای آن

،انتد در ادامته کارکردی اجتماعی نیز بوده ۀمواردی دربردارند

د:شو به این متون اشاره می

امیترزاده »الاخبار ناصری آمده است کته در کتاب حیایط

بیتگ نتام، کته یکتی از اربتاب از حتاجی زال الدولته مؤید

حجارت هندوستان و ملک صیام است چند دانه چراغ بلتور

احااق از برحس عاریه طلبیده، حاجی مذکور مااییه نمود

ولد مشتارالیه کته در بمبئتی بتود، جستارحی مستموع افتتاد

«ممبتو گشتت باشتی فتراش الامر در منزل حاجی حس

(Khormouji 1905, 291-292) هتتتای در میتتتان گتتتزارش

هتایی انگلیس در ولایات جنوبی ایران نیز نمونته نویسان خایه

آمتده استت کته باشتی فراش ۀاز ممبو کردن افراد در خان

الدوله احتشامسرکار والا : »ندهست قرار این ازها برخی از آن

ختان قشتیایی( قلتی وستر علتی ) خان کهندلچوب زیادی به

نماینتد حتاجی برند در انبار حبس می زنند بعد او را می می

نایرالملک حوسط کرده او را از انبار بیرون آوردند، در منتزل

(Saidi Sirjani 2005, 318) «حتتبس استتت باشتتی فتتراش

باشتی فتراش حکومت میرآخور ایلخانی قشیایی را در منتزل »

انتد حبس کرده او را چتوب زیتادی زده الدوله جلالنواب

میترزا » (Saidi Sirjani 2005, 195). «موت استت به مشر که

حر نوکر مرحوم مشیرالملک بود، ورشکستته آقا سید که ویا

اش فراش فرستتادند از خانته الدوله احتشامنواب والا است

متال اند کته نگاه داشته باشی فراشاو را گرفته، بردند در منزل

استت کته شت یتک مردم را بدهد و برود حال یتک روز و

عبتتداخ ختتان » (Saidi Sirjani 2005, 310)« حتتبس استتت

بیگتی قتدیم قشتیایی( کاغتذی بته استم السلطنه )ایم صولت

اند که در آن خیلی از حکومتت اسعدالسلطنه به حکومت داده

آورنتد در ممتبس فرستند او را می بد نوشته حکومت هم می

شت یتک نمایند بعد از یک روز و حکومتی زنجیر و کند می

آورنتد، در منتزل ن میمشارالیه را از ممبس و زیر زنجیر بیرو

در بترده ازآنجتا نمایند )ستپس( او را حبس می باشی فراش

-Saidi Sirjani 2005, 572) «انتد الملک حبس کرده منزل افخم

شتود چنین برداشت می ،ممتوای این متون ۀاز مجموع ( 573

در مواق لزوم مکانی برای حبس موقتت باشی فراش ۀکه خان

بتتوده استتت کتته ممبتتو مناتت برختتی از افتتراد صتتاح

انتد دانستته های حکومتی جتایز نمتی نمودنشان را در ممبس

منات را دن برخی افتراد صتاح کرحبس ظاهراً ،حال بااین

ها را به و آن نددید نیز چندان صمیح نمی باشی فراش ۀدر خان

کردنتتد برختتی دیگتتر از افتتراد حکتتومتی منتیتتم متتی ۀخانتت

مکتانی باشی فراش ۀچند خانرسد هر به نظر می دیگر عبارت به

، شتده شتناخته منابانِ مجرم برای حبس موقت برخی صاح

-احترامشتان به جهت حاظ شأن و -ن جدای از سایر مجرما

با مجرمان گرفتار در این مکتان نیتز هرحیدیر بهبوده است، اما

شده است گاهی با قهر و غا رفتار می

ته کارکردهای دیگری نیز بترای الب ،متون حاریخیدر میان

ای از ایتن کارکردهتا ده است؛ نمونته شنکر باشی فراش خانۀ

مستتتوفیان و جمعتتی دیگتتر کتته از »استتت: 6نشتتین بستتت

انتتد و ایتتن هتتای ستتابط مواجتت و حخایتتف داشتتته حکومتت

باشتی فتراش اند در منتزل ها را میطوع کرده، رفته حکومت آن

همچنتین ادوارد (Saidi Sirjani 2005, 409)« اند بست نشسته

باشتی میتاورد در ستارنامۀ ختود بته اقامتت در خانتۀ فتراش

کترده اش اشتاره الدولته در دوران ناخوشتی اللهیارخان آصتف

باشی و برادرش در مدت ناخوشتی متن از متن فراش»است:



ها باشی فراش ۀخانو گری باشی فراشمنصب ۀ از تحلیل محتوای متون تاریخی دربار بندی جمع: 1 جدولTable.1: Sum of the data collected from content analysis of historical texts about Farrashbashigari position and the

houses of the people appointed for this governmental position

های عادات و ویژگیبرای ذکرشدهمشترک ها در منابع باشی فراش

تاریخی

، ابراز چیرگی بر سایرین، دارای آمادگی برای ابراز و یا جویی برتریآمیز، مطیع حاکمان و اربابان خود رفتارهای خشونت ۀمشاهد

و ها آنو در مواردی نافرمانی از شان اجتماعیموقعیت ۀواسط به ی خودسرانه ابراز رفتارها

(Mostofi 2005, 16,133,296,389,336)، (Sepehr 2008, 133, 252, 1059)

(Saidi Sirjani 2005, 22, 50, 93, 108, 115, 219, 292)

(Afzal-ol-malek 1982, 38, 123) (Valizadeh Mojezi 2001, 136, 206, 211, 213,

219, 240) ذکرشدهکارکردهای باشی فراش ۀبرای خان

در منابع مکتوب تاریخی غیر از کارکرد سکونت

، شده شناختهمنصبانِ مجرم مکانی برای حبس موقت برخی صاحبمکانی برای اقامت و پذیرایی از مهمانان -نجدای از سایر مجرما

مفصل های میهمانیمکانی برای برگزاری -خارجی منصب صاحب نشینی بستانی برای مک -شده شناختهو منصب صاحببرای افراد

(Saidi Sirjani 2005, 318, 195, 572, 409)

(Mahmoud 1999, 479)

خوب وذیرایی کردند اگر در خانۀ خودم هتم بتودم بهتتر از

آمتد و او همچنتین بته رفتت «کردنتد این به متن حوجته نمتی

هتای میهمتانی باشی، برگتزاری اشخاو متعدد در خانۀ فراش

ماام و جم شدن عدۀ زیتادی از افتراد در آنجتا در متدت

,Mahmoud 1999) کترده استت اقامتا در این خانته اشتاره

رستتد کتته خانتتۀ بتتا چنتتین حوصتتیااحی، بتته نظتتر متتی (479

طتتور مشتتخص خانتتۀ مناتتبان دورۀ قاجتتار و بتته صتتاح

ها دربردارنتدۀ هتر دو بعُتد شخاتی و اجتمتاعی باشی فراش

ای از رو ممتمم است که وتاره ها بوده است و ازاین زندگی آن

ها نیتز های کالبدی آن متأثر از بعُد اجتماعی زندگی آن ویشگی

ای استت ازآنچته از حملیتم بنتدی جمت 1بوده باشد جدول

گری و خانتۀ باشی ممتوای متون حاریخی دربارۀ منا فراش

آمده است دست باشی به فراش

گیری ذهنیات دخیل در شکلفهم افکار و . 1-1

ای با سرخه ۀها و جزئیات نمای خان آرایه

این نما گیری از خوانش آیکونولوژیک بهره

روش خوانا آیکونولو یک، روشی است که به ماتمون یتا

وتردازد و بته جهتت معنای آثار هنری در حیابم با فرم آن متی

ثر و فرهنگ رایج در آن زمان حوجه به زمان و مکان آفرینا ا

روش مناستبی بترای فهتم ،های گذشتگان و مکان و خواست

،دهنده به آثار معماری است این روش افکار و نهنیات شکم

هتا و عناصتری در به حملیم و حاسیر آن دسته از اشکال، فترم

وتس از گتذر از ،رو ازایتن ستت ا وردازد که واجد معنا اثر می

حوصتیف صترفاً کته 7«یکونوگرافیکحوصتیف ویشتاآ » ۀمرحل

حملیتم » ۀهای شکلی و بیانی اثر استت، بته دو مرحلت ویشگی

رستد حملیتم متی 1«حاسیر آیکونولو یک»و 8«آیکونوگرافیک

هایی در اثر است آیکونوگرافیک به دنبال حملیم اشکال و فرم

صتورت بته اثتر ۀو آفریننتد هستندکه واجد معنای قراردادی

آشنایی با قراردادهتای معنتایی موجتود در حأثیرآگاهانه حمت

در اثتر را فرهنگ زمتان و مکتانی کته در آن رشتد یافتته، آن

ۀچنین حملیلتی از طریتط مطالعت ،حرحی این بهگنجانده است

این ۀدهند انعکا که نازمان و مک آنمناب مکتوب مربوط به

از طتر دیگتر استت وتذیر قراردادهای معنایی است، امکان

های حاسیر آیکونولو یک به دنبال حاسیر نیوش، اشکال و فرم

بینتی جهتان حأثیرنمادینی است که هنرمند، ناخودآگاه و حمت

در اثتر ،اش وجود داشتته استت رایجی که در فرهنگ و زمانه

استتت چنتتین حاستتیری البتتته نیازمنتتد مطالعتتاحی کتتاربرده بتته

اسی، مطالعات شن حاریخ اجتماعی، اسطوره ۀحر در حوز گسترده

بر ایتن استا (Panofsky 2016, 35)فرهنگی و غیره است

حوان به افکار، و هایی از اثر، می با حملیم آیکونوگرافیک بخا

حوان بته نهنیتات هایی دیگر، می با حاسیر آیکونولو یک بخا

گیتتری اثتتر، آن و یتتا ستتایر افتتراد دخیتتم در شتتکم ۀآفریننتتد

ۀایتن روش، در بررستی اولیت با احکا بر حیسیمات یافت دست

ها و اشکال واجد معانی قراردادی و ای، فرم نمای خانۀ سرخه

حوان در قالت های این نما را می یا نمادین در جزئیات و آرایه


ای ۀ سرخه: تفکیک عناصر و اشکال واجد معنای قراردادی و یا نمادین نمای خان4 تصویرFig. 4: Differentiating the forms and elements with conventional or symbolic meanings applied in façade

of Sorkhehee house

یک به حملیم یتا حاستیر به حاکیک کرد و سپس یک 1نمودار

ها ورداخت آن

ها و جزئیات تحلیل آیکونوگرافیک آرایه. 1-1-5

ای سرخه ۀخاننمای

حملیم آیکونوگرافیک هر یتک از متوارد یادشتده در منظور به

ها، شواهد و مستتندات در کنار حاویر آن ،، در ادامه1نمودار

گیتری نتیجته ستتون، و دریک یکلازم برای فرایند حملیم هر

است شده ارائهدر ستونی دیگر

سنتوری. 1-1-5-5

: سنتوری بالای نما0 تصویر

Fig. 5: Pediment on top of the façade.

تحلیل آیکونوگرافیک ۀنتیج شواهد و مستندات از منابع تاریخیسنتوری را یکی از عناصر ،(2019)ن منتظر و همکارا

اند که در معماری معماری نئوکلاسیک روسیه دانسته قاجار نمود یافته است. ۀدورخود به صاحب یک ۀدر سفرنام (670 ,1956)ی آلمانکه برای اثبات سفرهایش به کرده اشارهخانه قهوه

لوکوموتیوی را بر دیوار تا کشورهای خارجی، دستور داده خانه نقاشی کنند. قهوهد، این احتمال وجود دارد که شبررسی که چنانبه جهت منصب اجتماعی خود با خارجیان ها باشی فراش

فرم سنتوری، و با ای و آشنایی اولیه اند در ارتباط بوده ند.داشت ،ای که برآمده از آن است فرهنگ و معماری

بالای ۀگوش تیزرسد فرم به نظر می نسبتاًسازی اولیه و شبیه نما،

ای از فرم سنتوری در کارانه محافظهمعماری کلاسیک غرب باشد. محتمل است که این فرم در ذهن معماران

ها ادی از کارفرمایان آنایرانی و تعد ۀنمادی از دنیای جدید، ناآشنا و پرجاذب

و استفاده از آن در است غرب بوده ۀگشاد نسبتاًنمای خانه نشان از روی

دارد.خانه به این دنیای جدید صاحب

ایسرخه نۀعناصر واجد معنای قراردادی نمای خا

سنتوری

نقش شیر و خورشید و شمشیر در طرح گچبری بالای رواق

تابلو، پرچم و شمشیرِ در دست، در طرح نقش گچبری بالای رواق

ها از جنس سنگ مرمرهای دور ارسیقاب

آیکونوگرافیک تحلیلفهم افکار دخیل در

-جزئیات و آرایهگیری شکل های نما

ایسرخه ۀو اشکال نمادین در نمای خان عناصر

نقش پرنده با خرگوشی در چنگ در گچبری بالای رواق

نشسته در گچبری بالای رواق ۀندنقش پر

هایینه کاری بر بالای ارسیآتزئینات گچبری و

تفسیر آیکونولوژیکفهم افکار دخیل در

-جزئیات و آرایهگیری شکل های نما



بالای رواق بری گچشیر و خورشید و شمشیر در طرح نقش. 1-1-5-1

شمشیر در طرح نقش شیر و خورشید و .1 تصویر گچبری رواق

Fig. 6: Lion, dun and Sword image used for molding pattern of the porch

تحلیل آیکونوگرافیک ۀنتیج شواهد و مستندات از منابع تاریخیمظهری از دو رکن عنوان بهاین نقش ،در دوران صفویه

است شده شناختهجامعه یعنی حکومت و مذهب 2005, 69) Najmabadi(.

گر نشان -صفویه ۀدر دور -نقش خورشید را (1965)ا ذکنظام سال و ماه خورشیدی و نقش شیر را اشاره به امام

ت.علی)ع( دانسته اسشیر را نمادی از امام علی)ع( و خورشید را شهبازی شاپور

که شاهان صفوی از ترکیب است نمادی از انوار الهی دانستهشان با اشاره بر مشروعیت حکمرانی منظور بهاین دو نقش

بهره ،توجه به نسبت دادن خود به امام چهارم شیعیان اند. برده ۀقاجار جنب ۀمعتقد است که در دور (69 ,2005) آبادی نجم

مذهبی و شیعی حکومت و شاهان ایران کمرنگ شده و تفسیر مذهبی شیر و خورشید جایش را به تفسیری رو ازایناستعاره از ،گرایانه داده است. او خورشید را در این دوره ملی

شاه قاجار و شمشیر را استعاره از پهلوانان و دلاوران فردوسی دانسته است. برگرفته از شاهنامۀ ای ایرانی رهاسطود، نقش شیر و خورشید و شمشیر شبررسی تر پیش که چنان

قاجار وجود داشته ۀبر روی کلاه رسمی فراشان در دور است.

خانه و شاید حتی معمار، نمای صاحبرو به حیاط بیرونی خانه را، ملزم به

گرایانه نمایاندن تفکرات ملیو نشان مذکور را در اند دانسته می

نمادی قراردادی عنوان بهنمای خانه از جایگاه و منصب سیاسی

خانه در حکومت ایران صاحب اند. قاجاری، آگاهانه به کار بسته

بالای رواق بری گچنقش تابلو، پرچم و شمشیرِ در دست، در طرح . 1-1-5-3

این نقش که در دو سمت هر یک از :1 تصویررواق تکرار شده است، عبارت است از های قوسکه در هر ،با نقش گل در داخلش -یا قابی -تابلو

هایی ادوات نظامی یک از دو سمت آن دست اند. گرفتهرا همچون پرچم و شمشیر

Fig. 7: this image which has repeated on both sides of porch arches, is composed of patterns of flowers inside a frame and two hands holding military equipment such as

flags and swords.

تحلیل آیکونوگرافیک ۀنتیج شواهد و مستندات از منابع تاریخی باهدد ها به انواع اسلحه، ایرانی ۀشمشیر: پولاک به علاق ,Polak 1989) اسدت کدرده اشارهزینت و کارهای خانگی

اسب و شمشیر کنایده از مدرد آزاده ها ایرانیدر نظر .(115 Polak).است و در بیشتر آداب و سنن ایرانی وجود دارندد

بدده اعطددای (167 ,1991) دروویددل (337-338 ,1989بده یدک سدفیر و اعطدای فتحعلدی شداه شمشیر از سوی

شمشیرهایی سداخت انگلدیس از سدوی ژندرال ملکدم بده صدویر ت .(276) تاسد کدرده اشداره -عباس میرزا -ولیعهد

اشداره ،های قشون ایرانی در دوران صفویه شمشیر بر پرچمبه ذوالفقار حضرت علدی)ع( و نمدادی از حکومدت شدیعی

قاجددار ۀدر دور .)hahbazishapur s( تلقددی شددده اسددت شمشیر بیاویزند وظیفه انجامفراشان موظف بودند به هنگام

.(Sepehr 2008, 232) با توجه بده انحندای شمشدیرهایشمشیر در (Rayatizadeh and Fazel 2012)دوره قاجار

های اروپاییان نزدیک است. ، به فرم شمشیربری گچاین بددرای پددرچم در پددرچم: در منددابع تدداریخی چنددد کددارکرد

. کدارکرد 1شدود. ایران یافت می ۀهای تاریخی گذشت دورهپدرچم ملدی ایدران در مناسدبات سیاسدی بدا عندوان بهآن

ۀکنند تداعید این طرح رس به نظر میهدای ارتباطات و مدراودات بدا دولدت

مسددائل نظددامی و ۀخددارجی بددر پایددسیاسی باشد. گدویی تدابلوی نقاشدی

ندوعی واسدطه، ارتبداط دو عندوان بهمسدائل سیاسدی و ۀدرزمیند طر را

کند. نظامی تسهیل میایدددن احتمدددال وجدددود دارد کددده

او، ۀای و معمار خان سرخه ۀخان صاحبنش نقددوش بددرای رواقِ نمددا، در گددزی

طرحی را برگزیدده باشدند کده بدرای مددراجعین احتمددالی بدده ایددن خاندده و

اعدددددم از -مخددددداطبین نمدددددا -منصددبان ایرانددی و خددارجی صدداحب

نمدددادی از جایگددداه اجتمددداعی او و مناسبات وی و حکومت متبوعش بدا

های خارجی باشد. دولت




هددا و . کددارکرد آن در جنددگ 2، 15هددای خددارجی دولددت. 3 11اعدلام هویدت قشدون منظدور بده های نظامی فعالیت

کددارکردش در سددفرهای شدداهی بددرای نمددایش شددکوه و هدای علم عنوان به. کارکردش 4 12جبروت سلطنتی کاروان

.)shapur shahbazi( عزاداری ماه محرماظهار داشته است که یکدی از (295 ,1989)تابلو: پولاک

هدایای اروپاییان به هنگام دیدارشدان بدا مقامدات ایراندی، هستند. نقاشیتابلوهای

در مندابع گدری باشدی فدراش در مطالعات در باب منصدب ۀآمددهای خارجیدان بده خاند و تاریخی به مواردی از رفدت

شد.ها اشاره باشی فراش

مرمرها از جنس سنگ های دور ارسی قاب. 1-1-5-4

ها و تزئینات : سنگ مرمر دور پنجره1 تصویر ها گچبری و آیینه کاری بالای آن

Fig. 8: Marble stone around windows and moldings and mirror works above them

تحلیل آیکونوگرافیک ۀنتیج شواهد و مستندات از منابع تاریخی به یک معدن سنگ مرمر (176-174 ,2014) نادرمیرزا

دوم قرن ۀکه در نیم کرده اشارهدر نزدیکی شهر تبریز قطعات بزرگ سنگ از این معدن استخراج ،ه.ق 13برای را مردم استطاعت خرید آن چراکهکنند، نمی

قطعات کوچکی از صرفاًاستفاده در بناهایشان ندارند و های چاپ ها و کارخانه برای روشنایی گرمابهآن،

شود. او همچنین به نبود استاد حجار در ستخراج میا است. کرده اشارهتبریز برای کار روی این سنگ

ای قاجاری تبریز مشابه چنین استفاده های خانهدر سایر مشاهده نشد. ،از سنگ مرمر

بوده است. منصب صاحبفردی ای سرخه ۀخان صاحب

قاجار ۀرسد که در دور به نظر میهایی گیری از سنگ مرمر در بخش بهره

گر وضعیت اقتصادی از بنا، نشانمطلوب و موقعیت اجتماعی مالک بنا

ۀخان صاحببوده باشد. ممکن است که ای به دلیل جایگاه اجتماعی خود، سرخه

خود از ۀبرای متمایز ساختن نمای خانمعماری معمول در تبریز و نزدیک

،ناهای حکومتیکردن آن به معماری بامر بر استفاده از سنگ مرمر در نما

نموده باشد.

ای سرخه ۀآیکونولوژیک نمای خانتفسیر . 1-1-1حاسیر آیکونولو یک هتر یتک از متوارد یادشتده در منظور به

هتا، شتواهد و مستتندات ، در ادامه در کنار حاویر آن1نمودار

گیتری نتیجته ستون، و دریک یکلازم برای فرایند حاسیر هر

است شده ارائهدر ستونی دیگر

رواقبالای بری گچنقش پرنده با خرگوشی در چنگ در . 1-1-1-5

: نقش پرنده با خرگوشی در چنگ در 3 تصویر

بری رواق گچFig. 9: Pattern of a bird with a rabbit in its

claws, in moldings on top of the porch arch.

تفسیر آیکونولوژیک ۀنتیج شواهد و مستندات از منابع تاریخی مشخص نیست. اما وضوح به بری گچنوع پرنده در این

ای توان مطمئن بود که این پرنده، پرنده هرحال می به شکاری است.

پرندگان شکاری همچون عقاب، باز و یا شاهین در منابع ها ایرانی جزو پرندگان اساطیری دانسته شده و برای آن

,Gholizadeh 2014)ای چون تجلی ایزدان معانی

(Qadamgahi 2004, 108) ، و یا پادشاه پرندگان(163 شود. نسبت داده می

موارد اندکی از شکار در منابع ادبی تاریخی فارسی

رسد انتخاب چنین نقشی به نظر میۀ بالای رواق خان بری گچبرای ارتباط با منصب ای، بی سرخهتواند خانه نباشد. چنین نقشی می صاحبنسبت به زیردستان باشی فراشچیرگی ن به دام افتاده در چنگ او را و مجرما

که آن ویژه بهبه ذهن مخاطبان القا کند. در نظر داشته باشیم احتمال داشته از

بوس مح منظور بهاو در مواقع لزوم ۀخان




در منابع 13توان یافت. شکاری می ۀخرگوش توسط پرند موردی یافت نشد. ،اساطیری

ۀدر اساطیر یونانی عقاب در حال کشتن خرگوش نشانشود یک پیروزی بزرگ بر مغلوبی حقیر دانسته می

(Qadamgahi 2004, 119).

کردن برخی افراد استفاده شود.

بالای رواق بری گچنشسته در ۀنقش پرند. 1-1-1-1

بری بالای نشسته در گچۀ : تصویر پرند15 تصویر رواق

Fig. 10: Pattern of a bird sitting, in moldings on top of the porch

تفسیر آیکونولوژیک ۀنتیج شواهد و مستندات از منابع تاریخی ای که خرگوشی تصویر این پرنده به پرنده که ازآنجایی

ای این مورد نیز پرنده احتمالاًدر چنگال دارد شبیه است، شکاری باشد.

، ایجاد بری گچ ۀاین احتمال وجود دارد که مدنظر سازندای که نقش مرغ وارغن یا همان هما بوده باشد. پرنده

پنداشتند که یدانستند و م قدما آن را موجب سعادت میکند. بیفتد، او را خوشبخت می هرکسیآن بر سر ۀسای

مظهر فر و شکوه دانسته نیز این پرنده در ادبیات فارسی .(Shafaq and Zarei 2012, 60)شود می

ممکن است که منظور از ایجاد چنین طرحی بر بالای دو قوس انتهایی

های ورود به که در زیرشان پله -رواقطلب سعادت و خوشبختی -داردبنا قرار

برای کسانی باشد که از زیر این دو کنند. قوس گذر می

ها بر بالای ارسی کاری آیینهو بری گچتزئینات . 1-1-1-3

بری و آیینه کاری بالای . تزئینات گچ11 تصویر ها ارسی

Fig. 11: Ornaments composed of moldings and mirror works Above Orossi windows

تفسیر آیکونولوژیک ی نتیجه شواهد و مستندات از منابع تاریخی گویی راستآیینه: آیینه نزد ایرانیان نماد پاکی، روشنایی،

و صفا بوده است. انتخاب آیینه برای تزئینات بناها، د از متغیرهای اقتصادی نیز باش متأثرتواند می

.(Aliabadi and Jamalian 2012, 19-20) جقه با : این طرح حاصل ترکیب نقش ایرانی بتهبری گچ

از تزئینات اروپایی ظاهراًسایر نقوش گیاهی است که اند. برداری شده گرته

براثرهای مختلفی چون سروی که برای نقش بته ریشه، آتش، بادام، گلابی، بال، زن آبستن و شده خموزش باد

بدین طریق است و شده دادهی انسانی نسبت نطفه ۀقطرنمادی از مفاهیمی چون کرامت و سرافرازی، خلقت،

زندگی و قدرت ماورای انسانی دانسته شده است. ۀادامبته همچنین نمادی از شکوه و سربلندی شاهان ایرانی

است. این در حالی است که جقه نیز شده گرفتهدر نظر مزین به زیورآلات بوده که بر تاج و مانند پرای زائدهو از طریق آن از ه استشد س شاهان نصب میلبا

Khodaei , Karimi and) ندا هشد دیگران متمایز می

Yarahmadi 2011).

این بخش کاریِ و آیینه بری گچتزئینات ها و بر خواست کننده دلالتتوان را می

ن خانه برای آرزوهای ضمنی ساکنادانست. آن تداوم زندگی سرافرازانه در

رسد به نظر می که اینمضا بر هایی آگاهانه برای انتقال حس تلاش

شکوه سلطنتی به مخاطب از طریق تزئینات یادشده صورت گرفته باشد.


بحث. 6هتتتای آیکونوگرافیتتتک و حاستتتیرهای حملیتتتم ۀاز مجموعتتت

ای چنتد سرخه ۀهای نمای خان آیکونولو یک جزئیات و آرایه

حوان دریافت: نکته را می

کاررفتته در نمتای رو بته های بته جزئیات و آرایه 1 6

این موضوع است کته افتراد ۀدننمایانحیاط بیرونی این خانه،

های نوظهتور گیری آن، ضمن آگاهی از ودیده دخیم در شکم

آشتنایی یتافتن بتا حأثیرحمت عموماً -خود ۀدر معماری زمان

هتا، ملاحظتاحی را گیری از این ودیتده در بهره -معماری ارووا

در این موردمطالعهدر نمای مثال عنوان بهاند نیز در نظر داشته

کارانته از فترم ستنتوری و یتا بته گیری ممافظه وشوها، بهره

کاربستن حلاییی نیوش گیاهی ایرانتی و ارووتایی در حزئینتات

افراد دخیتم در ۀگر رویارویی ممتاطان ند نشانحوا ، میبری گچ

هتر ۀخانه، معمار و یا ستازند اعم از صاح -گیری نما شکم

د شتو های نوظهور حلیتی با این ودیده -های آن یک از بخا

دقیتط افکتاری کته منجتر بته چنتدوچون حوان از هرچند نمی

د، کتر ند، اطمینان حاصتم شو ای می چنین رویارویی ممتاطانه

هتای حوان حاور کرد که در حاکر این افراد، این ودیتده اما می

اند بوده شده واق نوظهور میبول

در حزئینات این نما، نشتانگر ایتن کاررفته بهنیوش 2 6

خانه جایگاه اجتماعی صاح ،که حا چه میزان هستند موضوع

و افکار او و یا سایر افراد، حول این جایگاه، بر انتخاب طترح

است چه در باب نیا شیر و خورشید مؤثرئینات و نیا حز

و شمشیر و چه در باب نیا حابلو، ورچم و شمشیر در دست

حری بتر ایتن استعاری طور بهکه اولی با وضوح بیشتر و دومی

کنتد، حاکتر آگاهانته در انتختاب نیتوش موضوع دلالت متی

حتال بتااین متناس با این جایگتاه اجتمتاعی مشتهود استت

نین ونداشت که حزئینات نمای رو به حیاط بیرونتی، حوان چ می

گیری ایتن نمتا، بته صتورحی در نهنیات افراد دخیم در شکم

ناخودآگتتاه مملتتی بتترای بازنمتتایی موقعیتتت اجتمتتاعی

هتای او ویرامتون ها و فعالیت خانه و بخشی از دیدگاه صاح

این جایگاه است

کاررفتته در نمتا کته علاوه بتر حزئینتات ورکتار بته 3 6

خانته باشتد، حواند حاکی از موقعیت مطلوب مالی صاح می

معمتتول ازآنچتتهقیمتتت و متاتتاوت انتختتاب ماتتالمی گتتران

مانند -ای است سرخه ۀدوره با خان های اعیان هم نماهای خانه

ۀ گویتای افکتار آگاهانت -هایی از نمتا سنگ مرمر برای بخا

گیتری ایتن نمتا، مبنتی بتر بته نمتایا دخیم در شتکم افراد

از طریتط انتختاب خانته صتاح گذاشتن موقعیت اقتاتادی

کته اینست ضمن ا ها ماالح و آرایه کارگیری بهمیزان و نوع

رسد در نهنیتات ایتن افتراد، نمتای رو بته حیتاط به نظر می

بیرونی خانه، به صورحی ناخودآگاه مملتی بترای بته نمتایا

خانته از طریتط اقتاتادی صتاح ۀوقعیت و طبیت گذاشتن م

ایجاد نوعی حمایز بوده است

حأثیرگتذاری ، علاوه بتر موردمطالعهدر نمونه نمای 4 6

-هتای نمتا وارامترهای عام بر روی انتخاب جزئیات و آرایته

همچون آگاهی بر عناصتر معمتاری معمتول زمتان و عناصتر

-عمتومی نستبتاً ای و وارامترهت -نما ۀدرزمینمعماری نوظهور

اجتمتتاعی، سیاستتی و اقتاتتادی ۀهمچتتون جایگتتاه و طبیتت

حتری نیتز مشتهود استت وارامترهای شخاتی حأثیر -کارفرما

قرار موردبررسیحر نیا ورنده با خرگوشی در چنگ که ویا

حتوان این نیا را متی شود ممسوب میگرفت، از این موارد

بتا ستمت و های شخاتیتی مترحبط دلالتی بر یکی از ویشگی

که ممکن است بر اسا حاکری کردخانه حلیی شیم صاح

شتکار ۀمایت باشد، هرچند خود نیتا شده بستهآگاهانه به کار

حتوان خرگوش حوسط ورنده و دلالتت آن بتر چیرگتی را متی

ای ناخودآگاه و مرحبط به نهنیات افراد دانست مسئله

رستد کته در نهنیتات طور به نظر می این ،درنهایت 5 6

، نمتای رو بته موردمطالعته گیری نمتای افراد دخیم در شکم

حیاط بیرونی، به صورحی ناخودآگتاه، مملتی بترای بازنمتایی

بته خانته و نیتز شتوندگان واردطل خیر و ستعادت بترای

هتا و آرزوهتای ضتمنی افتراد بترای حتداوم زنتدگی خواست

ایتن امتر از طریتط بته کتار بستتن سرافرازانه در خانه است

گیترد، های نمتا صتورت متی نمادین در آرایه بامعناینیوشی

هتا، ایتن ایتن آرایته ۀممکن است معمار و ستازند که درحالی

ها و نیوش را به صورحی ناخودآگاه، بدون آگاهی از معنای آن

از الگوهتای رایتج حزئینتات در فرهنتگ معمتاری حأثیرحمت

ته باشد ایران، به کار بس



حتوان چنتین مبنای موارد بمث شده، متی بر حرحی این به

گات که با حوجه به نبود مناب حرسیمی و مناب مکتوب کتافی

ای، امکان سرخه ۀریزی و ساخت نمای خان روند طرح ۀدربار

مشخاتاً آن، جزئیتات هتا و هر یک از آرایته که آنحشخیص

خیتتم در حاصتتم افکتتار یتتا نهنیتتات کتتدام فتترد یتتا گتتروه د

بتا کاربستت حتال بتااین فراهم نیستت ،گیری آن است شکم

روش خوانا آیکونولو یک، امکان حاکیک افکتاری کته بته

اند، از ساخته متأثرهای نما را صورحی آگاهانه جزئیات و آرایه

فراهم ،اند ها را شکم داده نهنیاحی که به صورحی ناخودآگاه آن

شد

گیری نتیجه

گیتری از روش بهتره ۀواستط بته هرچند در ایتن وتشوها

خوانا آیکونولو یک، امکتان حاکیتک افکتار و نهنیتات

ۀخانت یتک ها و جزئیتات نمتای گیری آرایه دخیم در شکم

قاجاری فراهم آمد؛ اما واضح است کته در صتورت نبتود

افکتار حأثیرگذاریمناب مکتوب قابم استنادی که دلالت بر

گیتری نمتا های مشخای بر شتکم و نهنیات افراد یا گروه

که هر بخا کردمشخص روشنی بهحوان داشته باشند، نمی

از جزئیات نما، حاصم افکار یا نهنیات کدام فرد یتا افتراد

ست بر اسا آنچه گاتته شتد، افکتار و نهنیتات افتراد ا

از متتأثر و جزئیتات آن، خانته یتک نمتای ۀمختلف دربتار

ست ا ها جایگاه حاریخی، اجتماعی، اقتاادی و فرهنگی آن

حوجته قابتم حتأثیر در ایتن وتشوها، موردمطالعهدر نمای

ریتزی جزئیتات و بر طترح خانه صاح موقعیت اجتماعی

مشهود است؛ هرچند ممکن است این کاملاً های نما، آرایه

بتا معمتار و یتا خانه صاح فکری حاصم هم ،ریزی طرح

نبایتد از حتال بتااین سایر سازندگان اجزای نما بوده باشد

ناخودآگاه افکار و نهنیات عمومی جامعه بر جزئیات حأثیر

گیری از الگوهتای از د بهرهکرووشی های نما چشم و آرایه

،هتا و یا نوظهور برای ایتن جزئیتات و آرایته ویا موجود

چه آن دیگر عبارت بهدارند ای حأثیرگذاریدلالت بر چنین

هتا و جزئیتات از الگوهتای ریزی آرایته هنگام که در طرح

شود، رایج موجود در فرهنگ معماری بومی بهره گرفته می

از واردشتده و چه آن هنگام که به الگوها و مظاهر جدیتد

شود، معمتار، ستازنده های معماری حوجه می گسایر فرهن

-هستتند ریزی دخیم طرح درروند مستییماًکه -یا کارفرما

ۀنکت قرار دارند افکار و نهنیات عمومی جامعه حأثیرحمت

های قاجاری در نهنیات افراد دخیتم نمای خانه که آنآخر

گیتتری آن، مملتتی بتترای ظهتتور و بتتروز افکتتار، در شتتکم

ستتت؛ ا هتتا هتتا، آمتتال و آرزوهتتای ضتتمنی آن خواستتت

ایتن موضتوع از طریتط بته کاربستتن نیتوش، که طوری به

ن افکار و آرزوهتایی بر چنی کننده دلالتها و جزئیاحی آرایه

شود ممیط می

ها نوشت پی1. Iconology 2. Panofsky 3. Mezzatesta 4. Crum 5. History of mentalities

ها است هرچند به نظر های معین ممترم و غالباً ماون از حعرض است و بست نشستن عمم وناه بردن به این مکان منظور از بست، مکان6

منظور صرفاً وناه بردن به مکانی است که احتمال شنیده شدن اعتراض در آن فراهم باشد می رسد در این متن، 7. Pre-Iconographical description 8. Iconographical Analysis 9. Iconological Interpretation

213مممد مشیری، حهران: روزبهان و (، صدرالتواریخ؛ به حامیح1357) به عنوان مثال ر ک اعتمادالسلطنه، مممدحسن بنی علی13


154(، سار در ایران، حرجمۀ منوچهر اعتماد میدم، حهران: نشر شباویز و 1373 به عنوان مثال ر ک دروویم، گاسپار )11

ر ثالث (، خاطرات سر هارفورد جونز؛ حرجمۀ مانی صالمی علامه، حهران: نش1386 به عنوان مثال ر ک هارفورد جونز، بریجز )12

با جستجو در سایت گنجور فیط این سه بیت یافت شد: سپس دین درون شو ای خرگوش/ که به ورواز بر شده است عیاب ) قایدۀ 13

دیوان اشعار ناصر خسرو( حو چو خرگوش چه مشیول شدستی به گیا/ نه به سر برت عیاب است و به گرد حو کلاب )قایدۀ 17شمارۀ

اصر خسرو( چو آهو و خرگوش یابد عیاب/ نیارد به دراج و حیهو شتاب )گرشاسپ نامۀ اسدی حوسی(؛ ر ک دیوان اشعار ن 23شمارۀ www.ganjoor.net

فارسی منابع وشی حهران: انتشارات امیرکبیر مممدعلی فره حرجمۀاز خراسان حا بختیاری سارنامۀ 1335آلمانی، هانری رنه د

به کوشا سیرو سعدوندیان و مناوره احمادیه حهران: نشر حاریخ ایران التواریخ افام 1361الملک، غلاممسین افام

حهران: نشر زوار هجری 14و 13، 12حال رجال ایران در قرن شرح 1387بامداد، مهدی

ها حهران: انتشارات دانشگاه حهران غلامرضا جمشیدی ۀ حرجماجتماعی یۀحاریخ و نظر 1381برک، ویتر

نتدا اختوان ۀ حرجممعنا در هنرهای حجسمی در "هنر رنسانس ۀشناسی: درآمدی بر مطالع نگاری و شمایم شمایم" 1315وانوفسکی، اروین

حهران: نشر چشمه 73-35اقدم

کیکاوو جهانداری حهران: انتشارات خوارزمی ۀ حرجم«انیانایران و ایر»وولاک ۀسارنام 1368وولاک، یاکوب ادوارد

اسماعیم، حهتران قاجتاری و رفت حعارضتات اجتمتاعی از نهنیت عامه حا حظاهر کالبدی: امامزاده سید1315حمسکی، زین ، و زهرا اهری

13-65(: 2)6 حمیییات حاریخ اجتماعی

شتورای ۀ حهران: وزارت کشور، مرکز اجتماعی فرهنگی، دبیرخانوادشاهی ۀایرانیان در زمان 1314جوادی یگانه، مممدرضا، و سعیده زادقناد

اجتماعی

قاجاری های بر نیا برجسته بررسی اثروذیری و موارد الگوبرداری از ایران ویا از اسلام در عار قاجار با حکیه1384حاجی علیلو، سلماز

51-33(: 8)4 شناسی انسان ۀنام

(: 2)4 حمیییتات فرهنگتی حمول و نمادینگی بتته و جیته نگاهی به سیر1313زمان، و صادق کریمی و مهدی یاراحمدی خدایی، مممد

131-132

الاخبار ناصری حیایط 1284خورموجی، مممدجعار بن مممدعلی

منوچهر اعتمادمیدم حهران: نشر شباویز ۀ حرجم. سار در ایران 1373دروویم، گاسپار

هنتر و متردم "حیییرات و حمولات درفا و علامت دولت ایران از آغاز سده سیزدهم هجری قمری حا امتروز ۀحاریخچ" 1344نکا، یمیی

(38 :)21-21

های دهتم و یتازدهم نتی ایران و عثمانی در سدهشناسی شمشیرهای سلط حطبییی ریخت ۀ مطالع1313آیین فاضم زاده، فاطمه، و سیده رعیتی

71-57(: 2)1 مطالعات حطبییی هنرهجری قمری

(: 44)2 هنرهای زیبتا قاجار ۀهای حهران دور های سنت و حجدد در فاای ورودی خانه جلوه1381رماانی جماعت، مینا، و جواد نیستانی

65-76

به حامیح عبدالمسین نوایی حهران: مرکز وشوهشی میراث مکتوب مظاریالوقای مرآت 1386سپهر، عبدالمسین

حهران: نشر آسیم وقای احااقیه 1383اکبر سعیدی سیرجانی، علی

-6(: 82)28معماری ۀالابنیه، راهی به سوی نهنیت معمار سنان دربار البیان و حذکره های حذکره رساله1317سلطانی، مهدی، و هادی ندیمی

25

72-57(: 1)4 شناسی ادب فارسی متن جستاری ویرامون همای 1311و جمیله زارعی ،شاط، اسماعیم

جلد دوم حهران: نشر معین طهران قدیم 1383با ، جعار شهری



33-17(: 23) 7 نگره کاری در بناهای قاجاری شیراز بازشناسی الگوهای آیینه1311و سمیه جمالیان ،آبادی، مممد علی

126-136(: 2 و 1 )ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد عیاب در اسطوره و ادبیات 1383قدمگاهی، نسرین

83-67(: 1)23 هنرهای زیباثیرگذار بر کیایت مسکن أ حاریخ نهنیت عامه، عاملی ح1317فر و سولماز روحی ،بگلو، مینو قره

حهران: بنگاه حرجمه و نشر کتاب وارسه اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته مۀدانشنا 1311زاده، خسرو قلی

23-5(: 15 )گلستان هنرها جستجو در آنۀ سخنی در مناب مکتوب حاریخ معماری ایران و شیو1313قیومی بیدهندی، مهرداد

25-5(: 2)1 مطالعات معماری ایرانر معماری ایران درآمدی بر حاریخ نهنیت عامه د1311و امید شمس قیومی بیدهندی، مهرداد

36-24(: 2) گلستان هنرحمیدرضا خوئی ۀ حاریخ معماری چیست؟ حرجم1384 راوئن رونیاو ،کانوی، هیزل

جلد دوم حهران: نشر اقبال حاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی 1378مممود، مممود

36-27(: 23) هنرهای زیبا "حاکر در طراحی، معرفی الگوی حعاملی در آموزش طراحی" 1383امیرسعید مممودی،

حهران: نشر آگه ابراهیم بیگ ۀنام سیاحت 1385العابدین ای، زین مراغه

نشر زوار جلد اول حهران: قاجاریه ۀشرح زندگانی من، حاریخ اجتماعی و اداری دور 1384مستوفی، عبداخ

-روستیه بتر معمتاری بناهتای اداری 11و 18 حبیین حأثیر معماری نئوکلاسیک قرن 1318زاده، و بهشاد حسینی، منتظر، بهناز، حسین سلطان

86-73(: 73)16 باغ نظرقاجار و وهلوی اول( ۀدور) خدماحی ایران

مرضا طباطبایی مجد حبریز: انتشارات آیدین به کوشا غلاحبریز نۀحاریخ و جیرافی دارالسلط 1313نادرمیرزا

حهران: نشر حروفیه 1211سیس حا کودحای حأحاریخ لرستان روزگار قاجار: از 1383معجزی، مممدرضا هزاد والی

غلاممسین قراگزلو حهران: نشراقبال ۀ حرجمدکتر ویلز ۀایران در یک قرن ویا: سارنام 1388ویلز، چارلز جیمز

انگلیسیمنابع Afzal-ol-Malek, Gholam Hossein. 1982. Afzal-ol-Tavarikh. Edited by Sirous Sa'dvandian and Mansoureh Ettehadieh. Tehran:

Nashr-e Tarikh-e Iran. [In Persian] Aliabadi, Mohammad, and Somaye Jamalian . 2012. Recognition of Mirror Work Patterns in Qajar Monuments at Shiraz.

Negareh Journal 7 (23): 17-30. [In Persian] Allemagne, Henry Rene d. 1956. From Khorasan to Bakhtiari Travelogue. Translated by Mohammad Ali Farehvashi. Tehran:

Amirkabir Publications. [In Persian] Bamdad, Mehdi. 2008. Biography of Dignitaries of Iran in 18th, 19th and 20th century. Tehran: Nashr-e Zavvar. [In Persian] Burke, Peter. 2002. History and Social Theory. Translated by Gholamreza Jamshidiha. Tehran: University of Tehran Press. [In

Persian]

Conway, Hazel, and Rowan Roanisch. 2005. What is Architectural History?. Golestan-e Honarr (2): 24-36. [In Persian]

Drouville , Gaspard. 1991. Travel in Iran. Translated by Manoochehr Etemad Moqaddam. Tehran: Nashr-e Shabaviz. [In Persian]

Crum, Roger J. 1989. Cosmos, the World of Cosimo”: The Iconography of the Uffizi Façade. The Art Bulletin 71(2): 237-253. Gharehbaglou, minou , and Solmaz Roohifar. 2018. The history of public mentalities as an influential factor on the quality of

housing. Honara-Ye-Ziba Memari-Va-Shahrsazi 23 (1): 67-80. [In Persian] Gholizadeh, Khosro. 2014. The Mythological Encyclopedia of Animals and its Related Terms. Tehran: Publishing House of the

Parseh Book. [In Persian] Gudehus, Christian. 2016. on the significance of the past or present and future action. In Theorizing Social Memories: Concepts

and Contexts, by Gerd Sebald and Jatin Wagle, 84-98. New York: Routledge. Hajialilou, Solmaz. 2005. Investigating the impressionability and Modeling from Pre-Islamic Iran in Qajar Era Relying on Qajar

beliefs. Name-ye Ensanshenasi 4 (8): 30-59. [In Persian] Hutton, Patrick H. 1999. Mentalities, History of. In Encyclopedia of Historians and Historical Writing, by Kelly Boyd. Taylor &

Francis. Javadi Yeganeh, Mohammad reza, and Saeedeh Zadghannad. 2015. Iranians in Kingdom Era. Tehran. Khodaei , Mohammad Zaman , Sadegh Karimi, and Mehdi Yarahmadi. 2011. A Glance at the Evolution of Botteh-Jeghegh

Symbol. Iranian Cultural Research 4 (2): 109-132. [In Persian] Khormouji, Mohammad Jafar ben Mohammad Ali. 1905. Haqayeq-ol-Akhbar-e Naseri. [In Persian] Mahmoud, Mahmoud. 1999. History of Iran and England Political relationship in 19th century. Tehran: Nashr-e Eqbal. [In

Persian] Mahmoudi, Amir Saeid. 2005. Thinking in Design process, Introducing an Interactive Model in Design Education. HONAR-HA-YE

ZIBA (20): 27-36. [In Persian]


Maraqehee, Zein-al-Abedin. 2006. Siyahatnameh-ye Ebrahim Beyg (Ebrahim Beyg's Travelouge). Tehran: Nashr-e Agah. [In Persian]

Mezzatesta, Michel P. 1985, The Façade of Leone Leoni's House in Milan, the Casa degli Omenoni: The Artist and the Public. Journal of the Society of Architectural Historians. 44(3): 233-249.

Montazer , Behnaz , Hossein Soltanzadeh , and Seyed Behshid Hosseini. 2019. The Effect of 18th and 19th Centuries Russian Neoclassical Architecture on the Architecture of Iranian Administrative-Service Buildings (During Qajar and First Pahlavi Eras). BAGH-E NAZAR 16 (70): 73-86. [In Persian]

Møller, Henrik Rye. 2004. Mentality: a neglected field of investigation in intercultural studies. In intercultural alternatives:critical perspectives on intercultural encountersin theory and practice, by Maribel Blasco and Jan Gustafsson, 133-154. Copenhagen: Copenhagen Business School Press DK.

Mostofi, Abdollah. 2005. The Administrative and Social History of the Qajar Period: (The Story of My Life). Tehran: Nashr-e Zavvar. [In Persian]

Nader Mirza. 2014. History and Geography of Dar-ol-Saltaneh-ye Tabriz. Tabriz: Entesharat-e Aydin. [In Persian] Najmabadi, Afsaneh. 2005. Women with Mustaches and Men without Beards: Gender and Sexual Anxieties of Iranian

Modernity. California: University of California Press. Panofsky, Erwin. 1955. "Two Facade Designs by Domenico Beccafumi and the Problem of Mannerism in Architecture". In

Meaning in Visual Arts, By Erwin Panofsky. New York: Doubleday& Company. ---. 2016. "Iconography and Iconology: An Introduction to the study of Renaissance Art. In Meaning in Visual Arts, by Erwin

Panofsky, translated by Neda Akhavan Aghdam, 35-70. Tehran: Nashr-e Cheshmeh. [In Persian] ---. 2018. Studies in Iconology, Humanistic Themes in the Art of the Renaissance. New York: Rutledge. Pleßke, Nora. 2014. The Intelligible Metropolis: Urban Mentality in Contemporary London Novels. Transcript Verlag. Polak, Jakob Eduard. 1989. Polak's Travelogue Iran and Iranians. Translated by Keykavous Jahandari. Tehran: Entesharat-e

Kharazmi. [In Persian] Qadamgahi, Nasrin. 2004. The Eagle in Mythology and Literature. Persian Liturature Quarterly (1&2): 106-126. [In Persian] Qayyoomi Bidhendi , Mehrdad, and Omid Shams. 2013. History of Mentalities in Iranian Architecture: an Introduction. Iranian

Architecture Studies 1 (2): 5-25. [In Persian] Qayyoomi Bidhendi, Mehrdad. 2009. On the Sources of the History of Iranian Architecture and Its Research Principles.

Golestān-e Honar (15): 5-20. [In Persian] Ramezan Jamaat , Mina , and Javad Neyestani. 2011. The Manifestations of Modernity and Tradition in the Entrance Spaces of

Houses in Tehran in Qajar Era. Honar-Ha-Ye-Ziba Memari-Va-Shahrsazi 2 (44): 65-76. [In Persian] Rayati zadeh, Fatemeh, and Ayeen Fazel. 2012. A Comparative Study of Morphology of Persian and Ottoman Royal Swords.

Motaleate-e Tatbighi-e Honar 1 (2): 57-71. [In Persian] Saidi Sirjani, Ali Akbar. 2005. Vaqaye-e Ettefaqiyeh. Tehran: Nashr-e Asim. [In Persian] Sepehr, Abdolhossein. 2008. Mer'at-ol-Vaqaye-e Mozaffari. Tehran: Miras-e Maktoob. [In Persian] Shafagh, Esmaeel, and Jameeleh Zarei. 2012. A Research about Homay. Textual Criticism of Persian Literature 4 (1): 57-72. [In

Persian] Shahribaf, Jafar. 2004. Tehran-e Qadim (Old Tehran). Tehran: Nashr-e Moin. [In Persian] ShapurShahbazi, Alireza. "Flags in Persia. Encyclopedia Iranica, available at www.iranicaonline.org/articles/flags-i (accessed

2020/15/02). Soltani, Mehdi, and Hadi Nadimi. 2018. Tazkara-t’al-Bonian and Tazkara-t’al-Abnieh Epistles: Pathways towards Architect

Sinan’s Mindset about Architecture. Soffeh 28 (82): 6-25. [in Persian] Tamasoki, Zeynab, and Zahra Ahari. 2017. From Public Mentality to Body Representation: Imam Descendant SeyyedIsmaeel,

Qajari Tehran and Settlement of Social Conflicts. Tahqiqat-e Tarix-e Ejtema'i 6 (2): 65-90. [In Persian] Valizadeh Mojezi, Mohammadreza. 2001. History of Lorestan in Qajar Era: from Establishment to coup d'etat of 1299. Tehran:

Nashr-e Horoufiyeh. [in Persian] Wills, Charles James . 2009. In the Land of the Lion and Sun. Translated by Gholamhossein Gharagozlou. Tehran: Nashr-e Eqbal.

[In Persian] Zoka, Yahya. 1965. History of Evolution of the Government of Iran Flag and Logo from 19th centuray so far. Honar va Mardom

(38): 21-29. [In Persian]

http://www.iranicaonline.org/articles/flags-i

grasping the thoughts and mentalities involved in shaping...

Documents