gjithcka per qelizat

8/16/2019 Gjithcka Per Qelizat

1/13

Qeliza

Qelizat

Qeliza është njësia thelbësore, funksionale dhe strukturale e të gjitha organizmave të

gjalla ; është njësia më e vogël mbartëse e jetës. Ky përkufizim u formulua nga Robert

Hooke, shkenëtar anglez, i ili ishte edhe i pari !ë vëzhgoi ekzistenën e !elizës në vitin

"##$. %etë fjala !elizë vjen nga latinishtja, ellula, !ë do të thotë &dhomë e vogël'.

(rganizmat ndahen në një !elizore, si psh bakteret, !ë përbëhen nga një !elizë e vetme, dhe shumë!elizore, si, psh, njerëzit,

ku shumë !eliza bashkëveprojnë si një njësi funksionale. )rupi i njeriut përbëhet prej rreth **$ lloje të ndryshme !elizash dhe

indesh.

+adhësia e !elizave zakonisht varion nga " deri në - mikrometër. or ka edhe raste të ve/anta si, psh, veza e struit,

madhësia e së ilës shkon deri në 0 entimetra. Qeliza më e madhe e njeriut është, gjithashtu, veza 1 madhësia e së ilës shkon

nga ""- në "2- mikrometra dhe e ila mund të vëzhgohet edhe me sy të lirë. 3i rregull, !elizat shtazore janë më të vogla se sa

ato bimore. esha e një !elize llogaritet rreth " nanogram.

Qeliza përbëhet nga membrana itoplazmike dhe itoplazma, në të ilën gjenden organelet !elizore, të ilat përmbushin

funksione të ndryshme jetësore. Qelizat janë të formave të ndryshme. )ek !elizat shtazore gjejmë !eliza në formë drejtkëndëshi,

pllakore dhe ilindrike 4!elizat epiteliale5, zgjatore 4!elizat muskulore5, yjore 4!elizat e kokave5, të degëzuara 4!elizat nervore5.

Qelizat në organizëm ndahen në Qeliza rokariote 4pa1organele !elizore5 dhe Qeliza 6ukariote 4me oraganele5.

Qelizat rokariote 7 8anë !eliza !ë gjinden në forma te ve/anta. Kane membrane !elizore, mirëpo organelet mungojnë. 9dër me

te !elizat prokariote me te shpeshta janë :akteret.

Qelizat 6ukariote 7 8anë !eliza !ë përmbajnë strukture komplete mbrenda membranës !elizore, për dallim nga rokariotet,

!elizat eukariote përmbajnë membranën !elizore !ë mban me vete materialin gjenetik. (rganelet !elizore me te shpeshta !ë

gjinden mrenda membranës janë 7 +itokondriet, Kloroplastet dhe parati i do !elizë ka veti të ndryshme, disa nga këto veti janë 7

1 Riprodhimi 1 me anë të ndarjes binare, mitozës ose mejozës

1 +etabolizmi 11 Reagimi ndaj ngamimeve të jashtme, si ndryshimi i temperaturës apo pH1së.

3truktura e !elizës

http://sq.wikipedia.org/wiki/PHhttp://sq.wikipedia.org/wiki/PHhttp://sq.wikipedia.org/wiki/PH


2/13

Qeliza e një kafshë tipike, ku tregohen përbërësit nën!elizorë.

(rganelet 7

(1) bërthamëza (2) bërthama (3) ribozomet (4)

fshikëza (5) retikuli endoplazmatik (ER) (6)

aparati i ol!hit (") #itoskeleti ($) ER (%)

mitokondria (1&) 'akuola (11) itoplazma (12)

lisozomet (13) entriolat

Qelizat prokariota 7 Qelizat prokariota nuk

kanë bërthamë të krijuar, edhe pse ekziston materiali bërthamor i shpërndarë në itoplazmë. 9ë këtë grup

bëjnë pjesë bakteret dhe algat blu të gjelbra.

Qelizat eukariota 7 Qelizat eukariota kanë bërthamë e ila përkufizohet me mbështjellësin e saj nga pjesa

tjetër e itoplazmës. Ky tip i !elizave ndërton organizmat e tjerë, përve/ baktereve dhe algave blu të gjelbra.

:ërthama e !elizës 7 jesa !endrore e !elizës !ë përmban informaion gjenetik në formën e ?91së dhe

udhëhe! proesin e sintezës së proteinave. :ërthama është organela kryesore e !elizës dhe kontrollon

proeset e të gjitha organeleve të tjera !elizore. jo ka materialin trashëguar në strukturat fijezore të saj, !ë

!uhen kromozome. 3eilin kromozom e ndërton molekula e ?9, segmentet e së ilës janë gjenet. 9ë gjene

gjenden të shkruara informatat e trashëguara nga prindërit.

@itoplazma 7 3ubstanë e lëngshme !ë formon pjesën e brendshme të !elizës !ë rrethon bërthamën dhe në

të ilën notojnë organelet e !elizës. @itoplazma është tretësirë ujore e ila #-1A-B ka ujë, ndërsa gjendet në

hapësirën ndërmjet membranës !elizore dhe bërthamës. Këtu zhvillohen të gjitha proeset, të ilat !elizës i

sigurojnë funksionim normale të jetës.

parati i


3/13

Ribozomi 7 (rganele e lirë e lidhur pas retikulit endoplazmatik. rodhon proteinat e domosdoshme për krijimin

dhe funksionimin e trupit të njeriut. Ribosomet janë organele !elizore në të ilat krijohen proteinat, të

domosdoshme për funksionimin dhe rritjen e !elizës. Dnformatat për sintezën e proteinave janë të shkruara në

kromozome. randaj, këto organele ndryshe !uhen edhe uzina të sintezës së proteinave.

+ikrotubula 7 3trukturë ilindrike ku mbështetet !eliza dhe lejon organelet dhe substanat !ë gjenden në

!elizë të lëvizin brenda saj.

seudopodi 7 Egjatim i itoplazmës së disa !elizave !ë shërben kryesisht për zhvendosjen e !elizës.

+ikrofilamenti 7 3trukturë në formën e shufrës ku mbështetet !eliza për të marrë formën !ë ka.

Kloroplastet 7 Kloroplastet gjenden vetëm në !elizet biomore, kanë klorofil dhe në to kryhet proesi i

fotosintezës1i krijimit të materieve organike prej materieve inorganike me ndihmën e energjisë së diellit.

embrana e *elizës

3truktura e membranës !elizore

+embrana e !elizës është shtresë dyshe prej molekulash lipide !ë formon sipërfa!en e jashtme të !elizës. ërbërësit kryesorë

të membranës së !elizës janë 7

+ipidet 7 +olekula !ë përmbajnë aide yndyrore nga të ilat krijohet membrana !elizore.

=ipidet 4Fndyrat5 përmbajnë karbon, hidrogjen dhe oksigjen. =ipidet para!esin grupin mjaft

heterogjen te komponimeve organike, të ilat nuk treten në ujë, por treten në tretës organikë.

>do molekule lipidike përbëhet nga një molekulë alkool glierinë dhe tri molekula aide

yndyrore. 9ë këto bashkëdyzime organike bëjnë pjesë yndyrat e thjeshta dhe ato të përbëra.

Fndyrat e thjeshta përmbajnë vetëm aide yndyrore dhe glierinë. Fndyrat e përbëra, përve/

aideve yndyrore dhe glierinës, përmbajnë edhe atome te fosforit e të azotit. 9dër lipidet e

përbëra, më të përhapura janë lipoproteinat, fosolipidet, karotenoidet, steroidet etj. Gosfolipidet marrin pjesë në ndërtimin e

membranave !elizore. =ipidet, në radhë të parë shërbejnë si burim i rëndësishëm energjetik 4nga djegia e një grami yndyrë

lirohen ,$ kilokalori, pra dy herë m shumë se nga djegia e një grami karbohidrate5 për !elizën dhe për organizmin.

,roteina 7 ërbërës organik prej aminoaidesh. 9ë membranën e !elizës, proteinat krijojnë kanale !ë bëjnë të mundur

shkëmbimin e lëndëve me mjedisin e jashtëm.

-ërthama e *elizës

?iagramë bërthamës !elizore

-ërthama e *elizës 1 jesa !endrore e !elizës !ë përmban informaion gjenetik në formën e ?91së dhe

udhëhe! proesin e sintezës së proteinave.

jesët kryesore të bërthamës !elizore janë 7

:ërthamëza 7 )rup sferik brenda bërthamës !ë luan rol në sintezën e ribozomeve.

Kromatina 7 3ubstanë !ë përbëhet nga proteinat dhe ?91ja e !elizës.


4/13

9ukleoplazma 7 3ubstanë e lëngshme !ë krijon pjesën e brendshme të bërthamës së një !elize në të ilën

lëvizin kromatina dhe bërthamëzat.

+bështjellja e bërthamës 7 +embrana !ë rrethon bërthamën.

:ërthama është më e dendur se itoplazma, e ve/uar me mbështjellës bërthamor me pore. Krahas asaj merr

pjesë në proeset jetësore, në bërthamë gjenden kromozomet, të ilat bartinn informatën gjenetike 4trashëgiminë5.

3hembuj !elizash

)rupi i njeriut ka rreth *-- tipe !elizash të ilat kanë karakteristika dhe forma të ndryshme në varësi të funksioneve

!ë kryejnë në organizëm.

.eza 1 Qelizë femërore riprodhuese e pjekur !ë prodhohet nga vezoret. as farëzimit nga spermatozoidi, i jep mundësi

embrionit të zhvillohet

/permatozoidi 1 Qelizë e pjekur riprodhuese mashkullore !ë prodhohet nga testet dhe është e lëvizshme.

3permatozoidi, përbërës kryesor i spermës, ka për !ëllim të farëzojë vezën.

0ibra muskulore 1 Qelizë e kontraktueshme dhe element përbërës i muskujve.


5/13

steoiti 1 Qelizë e maturuar dhe element përbërës i indit kokor.

ondroiti 1 !eliza !ë përbën kërin.

Qeliza ndrore 1 Qeliza !ë përbën komponentin kryesor të indit adipozë dhe !ë bën të mundur sintezën, depozitimin

dhe /lirimin e lipdeve.

0otoreeptori 1 Qelizë !ë gjendet në retinë dhe !ë është e aftë të kapë rrezet e dritës e tIi përkthejë ato në sinjale

nervore.

euroni 1 Qelizë e sistemit nervor !ë i jep mundësi informaionit të transmetohet në formën e sinjaleve elektrike dhe

kimike.


6/13

Qelizat e akut7Qelizat e bardha të akut 1 Qeliza e gjakut !ë bën pjesë në sistemin imunitar dhe !ë luan rol kryesor

në mbrojtjen e trupit. ; Qelizat e ku*e të akut 1 Qelizë e gjakut !ë /on oksigjenin nga mushkëritë në inde dhe

dioksidin e karbonit nga indet tek mushkëritë.

8eta e !elizave

>do !enie njerëzore përmban më shumë se $- trilionë !eliza. >do minutë vdesin !indra milionë syresh dhe po a! lindin përmes

proesit të ndarjes së !elizës. ?isa prej tyre, si !elizat e bardha të gjakut, vdesin pas disa orësh jetë, ndërsa disa të tjera, si

neuronet, mund të jetojnë sa vetë njeriu.

(rganelet e !elizësmembrana *elizore

>do !elizë mbështillet nga një shtresë e jashtme !ë !uhet membranë !elizore. jo përbëhet nga dy shtresa fosfo1lipidesh dhe

është përgjegjëse për formën e !elizës. 6 ve/antë e saj është se mes dy shtresave të lartpërmendura nuk ka lidhje kimike. o

atëherë si arrin kjo membranë të sigurojë formën e !elizës J

Kjo ka të bëjë me natyrën e molekulave të fosfo1lipideve dhe me mjedisin brenda!elizor dhe ndër!elizor. +olekula e fosfo1

lipideve ka një natyrë dualiste. Koka e tyre ka natyrë hidrofile, por bishti i tyre ka natyrë hidrofobe. +jedisi brenda dhe

ndër!elizor është kryesisht i përbërë nga uji, prandaj kokat drejtohen nga brenda !elizës dhe nga jashtë saj pra drej mjedisit

jashtë!elizor, ndërsa bishtat drejtohen për nga brenda njëri tjetrit.

Kokat e fosfolipideve

:ishtat e fosfolipideve

roteinat e ndërfutura

Kjo i siguron mbështetje molekulave njëra me tjetrën duke bërë këtë membranë të aftë ti japë formë !elizës. +embrana !elizore

ka përshkrueshmëri përzgjedhëse /ka do të thotë e ajo lejon disa lëndë të hyjnë e disa të tjera jo.


7/13

*.+ikrofije aktive

.Gibra të ndërmjetme

=ënda kryesore ndërtuese e itoskeletit janë proteinat. Kompleksiteti në ndërtimin e itoskeletit !ëndron në masën e madhe të

fibrës aktive G me ngjyrë të gjelbër. Qëllimi i tij kryesor është të sigurojë lëvizjen e !elizës. i siguron jo vetëm lëvizjen e

organeleve brenda !elizës, por edhe lëvizjen e vetë !elizës. i është shumë i dallueshëm dhe shumë i zhvilluar në !elizat

muskulore ku siguron kontraktimin dhe lëshimin e tyre.

-ërthama

Mshtë organeli 4nëse do ta !uanim kështu5 më i rëndësishëm i !elizës eukariote. Eakonisht e gjejmë në !endër të !elizave.

ërbëhet nga tre njësi kryesore7

". +embrana bërthamore

*. :ërthamëza

. Kromantina

+ëmbrana bërthamore përbëhet nga * shtresa proteinash e për pasojë ajo ka një formë sferike të mirëpëraktuar. Komunikimin

me mjedisin e jashtëm ajo e realizon me anë të poreve bërthamore 4të /ara !ë gjenden në membranën bërthamore5.

+ë pas vjen kromantina e ndërtuar nga tre përbërës kryesorë 7

". ?9

*. R9

. proteina

?9 ka të kodifikuar kimikisht gjithë informaionin e nevojshëm !ë i shërben !elizës për të kryer gjithë funksionet e saj jetësore.

+e anë të segmetësve të R91së !ë ajo prodhon i jep organeleve !elizorë instruksionet e kodifikuar, të kuptueshme prej tyre.

roteina shërben si mbështetëse ku mbështillet gjithë ?91ja. Kjo bëhet sepse !eliza ka një ?9 me përmasa gjigante për

njësinë ku ajo përmbahet. ër të kuptuar këtë mjaft të mendojmë se nëse do të shtrinim ?91në e !elizës ajo do të arrinte një

gjatësi prej * metrash. ërve/ këtyre funksioneve bërthama është përgjegjëse për tiparet !ë ka !eliza. Qelizat e një gjallese

shumë!elizore kanë një ?9 të njëjtë, por në !elizat kanë forma të ndryshme dhe luajnë role të ndryshme. 3i është e mundur

kjo J Qelizat si/ e dimë speializohen dhe diferenohen.


8/13

(rganele !ë gjenden vetëm në !elizat bimore përgjegjëse për fotosintezën. Klorofili !ë gjendet në kloroplste, nga të gjitha

rrezatimet e dritës diellore thith vetëm ato !ë i përgjigjen të ku!es dhe blusë, ndërsa reflekton të gjelbërtat. randaj klorofili

është i gjelbër. Kloroplastet, ashtu si mitokondritë kanë një sasi të vogël të ?91së !ë u lejon atyre dyfishimin. to kanë formën

e thjerrëzave të vogla, të gjelbërta dhe janë të dukshme në +(. Kloroplastet përbëhen nga një mbështjellje e dyfishtë brenda së

ilës membrana të tjera të palosura fort formojnë disa shtresa të vendosura njëra mbi tjetrën !ë !uhen tilakoide. ty ndodh

reaksioni i fotosintezës. 9ë kloroplaste formohen she!ernat !ë transferohen në pjesët jo fotosintetike të bimës dhe

grumbullohen në formën e amidonit në fara dhe zhardhokë. Reaksioni i fotosintezës është 7

#@(* L #H*- L 696R


9/13

7nafaza 1 Gaza e tretë e mitozës gjatë së ilës kromozomet ndahen në kromatide dhe lëvizin drejt seilit prej poleve të

!elizës.

8elofaza 1 Gaza e katërt e mitozës gjatë së ilës shfa!et mbështjellësja e re e !elizës e ila bën shkëputjen e dy

bërthamëzave.

#itokineza 1 Gazë e mitozës gjatë së ilës itoplazma ndahet më dysh7 !eliza fillestare 4ose !eliza mëmë5zëvendësohet me dy !eliza bijëza identike me njëra tjetrën.

dërfaza 1 eriudha midis dy ndarjeve të njëpasnjëshme të !elizës gjatë së ilës ndodh rritja e !elizës.

3hpjegim i konepteve

#entriola 1 3truktura !elizore !ë dyfishohen gjatë ndër fazës.

-oshti mitotik 1 3trukturë !elizore jetëshkurtër !ë bashkon të dy palët e entriolave gjatë mitozës.

romozomet 1 6lementë të bërthamës së një !elize, të përbërë nga ?91ja dhe nga proteina. +bartin informaionin

gjenetik dhe mund të shihen vetëm gjatë ndarjes së !elizës.

romatidi 1 9jëri nga të dy fijet e !elizës.

#itoplazma 1 3ubstanë në formën e Chelatinës !ë formon pjesën e

brendshme të !elizës përreth bërthamës !elizore.

=imfa+imfa sajohet nga lëngu indor dhe !arkullon nëpër sistemin e posa/ëm të

kanaleve 1 sistemi limfatik. Ky në të vertetë është sistem drenazh i ili e

pranon atë pjesë të lëngut indor !ë nuk ka kaluar në kapilaret venoze.

ërfitohet nga filtrimi i gjakut nëpër paretet e kapilarëve të gjakut. Ky lëng

ndodhet në hapësirat ndër!elizore. =imfa luan rolin e këmbimit të materieve

ndërmjet gjakut dhe indeve tjera. =imfa nga !elizat e gjakut përmban vetëm

leukoite. 9ëpërmjet enëve të ve/anta !ë derdhen në enët e gjakut limfa kthehet në gjak. =imfa është

lëng pangjyrë, ka përbërje të ngjashme me plazmën e gjakut, kurse nga elementet e formuara të gjakut përmbanë rruza të

bardha të gjakut. =imfa sajohet prej lëndur indor, madje prej asaj pjese të lëngut, i ili nuk ka kaluar në kapilaret venoze.

Nyjet limfatike

8anë krijesa të posa/me anatomike, të ilat gjenden në grupe, e !ë janë të vendosura në rrugët e enëve limfatike.

3truktura e nje bakteri, organizem prokariot

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=L%C3%ABngu_indor&action=edit&redlink=1http://sq.wikipedia.org/wiki/Sistemi_limfatikhttp://sq.wikipedia.org/wiki/Sistemi_limfatikhttp://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=L%C3%ABngu_indor&action=edit&redlink=1http://sq.wikipedia.org/wiki/Sistemi_limfatik


10/13

,rokariotet janë një grup organizmash të ilat nuk kanë bërthamë !elizore 4karioni5, si dhe nuk kanë organe !elizore të

mbështjellë nga membrana. 8anë të ndryshme nga eukariotet, të ilat kanë bërthamë !elizore. 3humia e prokarioteve

janë një!elizore, por ka dhe të tilla !ë gjatë fazave të tyre të jetës kanë periudha shumë!elizore, si psh myksobakteret.

Gjala prokariot vjen nga gre!ishtja OP1 4pro15 përpara L STPUV 4karion5 berthama.

rokariotet ndahen në dy grupe7 bakteret dhe arkeat. rkeat janë njohur si grup jetësor në "-. Këta organizma fillimisht

mendoheshin se ishin në gjendje të jetonin vetëm në kushte ekstreme, si temperatura të larta, nivele të larta pH dhe

nivele të larta radiaioni. or kohët e fundit janë gjetur në të tera llojet e ambienteve.

,R7R98:8 ;


11/13

ato sekretojnë ekzoenzime dhe bëjnë digjestimin jashtë!elizor. ?igjestimi është i nevojshëm, pasi !ë molekulat e mëdha

nuk mund të kalojnë rregullisht nëpër membranën e jashtme 4nëse është prezente5 ose nëpër membranën !elizore.

Glagjela ?isa lloje bakteresh janë të lëvizshme dhe kanë organele të lëvizjes Y flagjela 4figura 25. to janë të afta ta

shijojnë mjedisin e tyre jetësor dhe të përgjigjen ndaj substanave kimike ush!yese ose materieve helmuese duke lëvizur

drejt tyre apo larg nga to 4kemotaksa5. Glagjelat janë të fiksuara në membranën !elizore, zgjaten nëpër mbështjellës

!elizor dhe shtrihen si varg i gjatë. Glagjela përbëhet nga një numër proteinash, përfshirë edhe flagjelinën. to e lëvizin

!elizën përmes rrotaionit me lëvizje sikur helikë. Gilamentet aksiale te spiroketat kanë funksion të ngjashëm sikurse

flagjelet. roteinat lidhëse në hapësirën periplazmike ose membranën !elizore i lidhin burimet e ush!imit 4si/ janëshe!ernat dhe aminoaidet5 duke shkaktuar metilimin e proteinave të tjera të membranës !elizore të ilat ndikojnë në

lëvizjen e !elizës me flagjela. ermeazat janë proteina !ë pastaj i transportojnë këto ush!ime nëpër membranën !elizore.

6nergjia dhe burimet e karbonit mund të deponohen sipas nevojës në 'granulat deponueseW të itoplazmës !ë përmbajnë

glikogjen, polihidroksibutirat ose polifosfate.

6ndosporet 4sporet5 8anë forma të fjetura të !elizës bakterore !ë prodhohen nga disa lloje bakteresh gjatë kushteve të

pavolitshme jetësore 4figura 05; forma aktive e rritur e !elizës !uhet formë vegjetative. 3poret janë rezistente ndaj shumë

kushteve të pavolitshme 4përfshirë temperaturat e larta dhe tretësit organikë5. @itoplazma e sporeve është e dehidruar

dhe përmban kalium dipikolinat 4aidi dipikolinik1 figura A5, !ë është përgjegjës për rezistenën e spores ndaj nCehtësisë.

3poret më së shpeshti hasen te gjinitë :aillus dhe @lostridium.

9dryshimet ndermjet !elizave bimore dhe shtazoreMshtë sepse !elizat bimore kanë murin !elizor gjë !ë nuk e hasim tek ato shtazore karakteristik tjetër është se !elizan kanë

edhe disa organele !elizore të ilat !uhen plastide ato mund të jen me ngjyrë dhe pa ngjyrë plastidi më i rëndësishëm është

kloroplasti ku krijohet hidrati i karbonit, ndryshim tjetër është edhe entrozomi te ilin nuk e hasim tek !elizat bimore. +adhësia

dhe forma e !elizës ndryshon në faza të ndryshme të jetës. Gorma me te shpeshta te !elizës janë 7

topthre,

ilindrike,

prizamtike,

boshtore,

!elizat ne forme të parregullt 4!elizat nervore5,

!elizat ne forme të përkohshme 4ameboidale5,

etj.

?isa !eliza mund të shihen vetëm me ane te mikroskopit e disa të tjera mund të shihen edhe me sy pa mikroskop si për

shembull kemi !elizat e portokallit, limonit, pastaj te alga aetabularia!e është një !elizore e ila ka madhsin $1"$ m !eliza

tjera janë edhe ato nervore te ilat ne disa raste arrin deri ne ",$ m pastaj !eliza te mëdha janë vezët e shpendëve si psh. tek

pula ve za arrin madhësinë deri ne # m edhe tek makushi veza është e madhe deri ne "0 m peshon rreth "0 kg. Rritja e trupit

varet nga numri i !elizave e jo nga madhësia e !elizës si psh tek ujtoksoret disa !eliza janë më të mëdha se të gjitarët. )ek

organizmat shumë !elizore !elizat kanë funksione te ndryshme ndërsa tek ato një!elizore një !elizë i kryen te gjitha funksionet.

http://sq.wikipedia.org/wiki/Qelizahttp://sq.wikipedia.org/wiki/Qelizahttp://sq.wikipedia.org/wiki/Qeliza


12/13

Qeliza bimore

3truktura e !elizës bimore

Qeliza eukariote te këto !eliza bërthama rrethohet me dy membrana, po ashtu shume organele të !elizës rrethohen me

membrana. +uri !elizor 1 shumia e !elizave bimore dhe kërpudhave janë të rrethuara nga muri !elizor, gjë !ë i dallon nga

!elizat shtazore. rotoplasti është pjesa relativisht e gjallë e !elizës eukariote, përbehet nga membrana !elizore, e ila rrethon

itoplazmën.

@itoplazma është mjedis ujor ku ndodhen 7

• rrjeti endoplazmatik, aparati i golgjit, mikrotrupthat, sferozomet 4oleozomet5, itoskeleti, ribozomet, mitokondritë,

plastidet ;

• bërthama dhe

• vakuola.

Qeliza prokariote është karakteristike për bakteret dhe ianobakteret, gjallesa këto me moshë evolutive tre miliard vjet.

+aterialin gjenetik e kanë të vendosur në !endër të !elizës !ë !uhet nukleoid, dhe nuk është i rrethuar nga membrana. Qelizat

prokariote rrethohen nga muri !elizor !ë nuk përmban elulozë.

roesi i metabolizmit

etabolizmi është term i përbashkët për reaksionet kimike, të ilat janë

bazë e rritjes, ngamueshmërisë, lëvizjes, ndarjes dhe e riprodhimit të

!elizës. to mund të ndahen në dy grupe reaksionesh, të ilat !uhen

anabolizëm dhe katabolizëm.

Katabolizmi

+e katabolizëm nënkuptojmë të gjitha reaksionet kimike në !elizë,të ilat

shpërbëjnë materiet e përbëra në ato të thjeshta dhe lirohet energjia4reaksionet e shpërbërjes5.


13/13

3hpejtësia e metabolizmit

)e njeriu ndryshon shumë prej individit në individ, ndërsa në të njëjtin individ ndryshon varësisht prej kushteve të mjedisit.

3hpejtësia e metabolizmit rritet gjatë stresit, kur temperatura e ajrit rritet gjatë stresit, kur temperatura e trupit rritet si dhe gjatë

kohës së ushtrimeve. randaj koha më e përshtatshme e matjes së shpejtësisë të metabolizmit është kur individi pushon dhe

kur ka temperaturë trupore normale. Kjo !uhet shpejtësia bazale e metabolizmit dhe shprehet në kalori ose kiloChula 4kj5 për

metër katror të sipërfa!es trupore në orë. 9jerëzit !ë kanë shpejtësi të madhe bazale të metabolizmit mund të hanë sasi tëmadhe të ush!imit dhe të mos e shtojnë peshën, sepse katabolizmi i materieve ush!yese 4në !eliza5 të tyre ndodh a! shpejt sa

sasia e tepët e yndyrës nuk grumbullohet si rezervë. 9jerëzit !ë kanë shpejtësi të ulët bazale të metabolizmit lehtë e shtojnë

peshën. 9ë shpejtësinë e metabolizmit ndikojnë disa lloje hormonesh, ve/mas trioksina, adrenalina dhe noradrenalina.

gjithcka per qelizat

Documents