T.C. stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Corafya Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

GELBOLUNUN EHRSEL FONKSYONLARI

Hakan BARBAK 2501971143

Tez Danman Prof. Dr. Nazmiye ZG

stanbul, 2007

ZKrsal alanlarda yer alan yerlemeler eitli fonksiyonlar sonucu ehirsel zellikler kazanmtr. Ana ulam yollar zerinde bulunmas, askeri fonksiyonlarn gelmesi, tarmdaki modernleme, salk, eitim, endstri gibi faktrlerin ortaya kmas bu yerlemelerin nfuslanmalarn ve ehirsel zellikler kazanmalarn salamtr. Gelibolu gibi kentlerimizde yerlemenin oluumunda, tarm ve ulam zellii ana faktr olmutur. Bunu dier faktrler, ticaret ve idari fonksiyonlar desteklemitir. Geliboluda tarmsal kkenli rnlere dayal olarak ekonomik ve sosyal yaam birlikte deimitir.

ABSTRACTSettling down in the rural area, have obtained urban specifications resulting of some functions. The fact of being on the main transportation ways, the existence of military functions, the modernizationin the agriculture, the factors as health, education and industry have provided the increase of population and gaining urban specifications. In our cities as well as Gelibolu the main factors of the localisations are the agriculture and the transportation. The other factors as trade and administration have contribuated to them. The economical and social life in Gelibolu have been changed in accordance to the products of agriculture.

III

NSZ

Tezimde Gelibolu ehrinin ehirsel fonksiyonlar zerinde durmaya altm. Tezin ilk blmnde, Gelibolu ehrinin genel zelliklerinden (konum ve doal zellikler, ) bahsedilirken, ehrin tarihi zelliklerine de deinilmitir. kinci blmde, ehrin nfus yaps ve yerleme zellikleri hakknda bilgi verilmi, gemiten gnmze nfus yapsnda meydana gelen gelimeler anlatlm ve nfusun ehirsel mekndaki dal hakknda bilgi verilmitir. Dier yandan ise yerlemenin tarihsel ve meknsal geliimi ile arazinin fonksiyon sahalarna gre dalndan bahsedilmitir. nc blmde ise ehrin fonksiyonlar zerinde durulmu ve ehirsel fonksiyonlar blmlere ayrlarak anlatlmtr. Sonu ve neriler blmnde ise, Gelibolu da ehirsel geliimin ve fonksiyonlarn genel bir deerlendirilmesi yaplmtr. Gelibolu hakknda son yllarda hazrlanm gzel bir alma olduuna inandm bu tezimin hazrlanmasnda byk emei olan Hocam Sayn Prof. Dr. Nazmiye ZGe teekkr ederim. Ayrca bu tezi hazrlamamda bana yardmc olan, beni ynlendiren Sayn Hocam Do. Dr. Aye Nur TMORa ve Geliboluda yaptm inceleme ve almalar srasnda yardmlarn esirgemeyen belediye ve kamu kurum yetkililerine de teekkrlerimi sunarm.

IV

NDEKLERZ (ABSTRACT) ..III NSZ ...IV NDEKLER........V TABLOLAR........VII GRAFKLER...VII HARTALAR...VII FOTORAFLAR.VIII

GR....1 I. GELBOLUNUN GENEL ZELLKLER........................................................2 A. KONUM VE DOAL ZELLKLER.....2 1. Konum......2 2. Doal zellikler...3 B. KURULU VE TARHSEL GELME...5 II. GELBOLUDA NFUS VE YERLEME7 A. NFUS...7 1. Nfusun Gemiteki Yaps ve zellikleri.7 2. Nfusun Gnmzdeki Yaps..12 3. Nfusun Sosyal ve Kltrel zellikleri15 B. YERLEME..,21 1. Tarihsel ve Mekansal Gelime..21 2. Arazi Kullanm29

V

III. EHRSEL FONKSYONLAR...36 A. YNETM FONKSYONU.... ..36 B. ETM VE KLTR FONKSYONU...42 C. SALIK FONKSYONU..45 D. ULAIM FONKSYONU..46 E. TCARET FONKSYONU....49 F. TURZM FONKSYONU..52 G. SANAY FONKSYONU..57 H. TARIM FONKSYONU....59 SONU VE NERLER.....64 KAYNAKA.68

VI

TABLOLARTablo 1: Geliboluda Nfusun Yllara Gre Dalm 12 Tablo 2: Geliboluda Nfusun Mahallelere Gre Dalm ...14 Tablo 3: Geliboluda Cinsiyete Gre Okuryazarlk Durumu ..15 Tablo 4: Gelibolunun Cinsiyete Gre Eitim Durumu .15 Tablo 5: Gelibolunun nemli merkezlere olan uzaklklar ...................................47 Tablo 6: Geliboluda yerlerinin Faaliyet Kollarna Gre Dalm .51 Tablo 7: Geliboluda Balca Tarmsal Sanayi Kurulular 58 Tablo 8: Geliboluda Balk retimi, Cins ve Miktarlar 62

GRAFKLERGrafik 1: anakkale li ve lelerinin Nfus Art Hz (1990-2000) ..13 Grafik 2: Gelibolunun gc Durumu17 Grafik 3: Geliboluda Faal Nfusun Ekonomik Faaliyet Kollarna Gre Dalm..19

HARTALARHarita 1: Gelibolu ehrinin Lokasyonu ....................................................................2 Harita 2: Gelibolunun Mahalleleri .26 Harita 3: Gelibolunun Mahalle Nfuslar ..27 Harita 4: Gelibolu ehirii Arazi Kullanm ...35 Harita 5: Gelibolu lesi dari Haritas 41 Harita 6: Gelibolu Yarmadas Tarihi Milli Park ...56

VII

FOTORAFLARFoto 1: 19.Yzylda Gelibolu ................................................................................9

Foto 2: Gelibolu Eski Liman .21 Foto 3: Eski Liman Ve Gmrk Binas ..22 Foto 4: Gnmz de Liman ve evresindeki Yap Younluu .23 Foto 5: Gelibolu ehir Merkezi24 Foto 6: Camii Kebir (Byk Cami) ..25 Foto 7: Kayalklar, Fener Alt Ve Hamzakoyu ine Alan Ky Dokusu ..30 Foto 8: ehir pl ..38 Foto 9: Eski Cumhuriyet lkokulu42 Foto 10: Feribot skelesi ..48 Foto 11: Trafiin Youn Olduu ar Caddesi .49 Foto 12: Hamzakoydan Bir Grnm 53 Foto 13: Kk Sanayi Sitesi ..57

VIII

GRehirleme olgusu, lkemizde 1950li yllara kadar, daha nce byk ehirleri kapsarken, bu yllardan sonra nfusu 10.000i geen yerlemeleri de iine almaya balamtr. ehirlemenin sadece byk ehirlerle snrl olmad, nfusu 10.000i geen yerlemelerin de hzl nfuslanma sonucu fonksiyonlarn deitirerek bu kategoriye dahil olduklar grlmektedir. Hzl nfus art gelimekte olan lkelerin kalknmalarna nasl bir engel tekil ediyorsa, hzl ve plansz ehirleme de ayn lde gelimekte olan lkeler iin sorun tekil edecektir. Hzl kentleme sonucu oluan arpk yerlemeler ve plansz geliimlerin meydana getirecei sorunlarn ileride dzeltilmesi, olduka zor ve zaman almaktadr. Bunun en somut rneklerini lkemizin en byk metropolleri olan stanbul, Ankara, zmirde grmekteyiz. Trkiyede ehirlemenin balad 1950lerden gnmze metropolleme srecine giren bu kentler, Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren artan ehirsel fonksiyonlar ile sosyal ve ekonomik deiimlere uram, youn bir g olayna bal olarak hzl bir yaplamayla kar karya kalm, bu netice bugn bu kentleri iinden klmaz bir duruma getirmitir. ehirleme gnmzde hzla artan bir olgudur. lkemizde, ehirlemeyi arttran nedenlerin banda hzl nfus art gelmektedir. Nfusun artmasyla balayan krdan kente g, tm hzyla devam etmektedir ve daha uzun bir srede devam edecek gibidir. Bugn, srekli artan hzl ehirleme olayn iki temel zellik asndan ele alabiliriz. Bunlardan birincisi var olan ehirlerin daha fazla nfuslanarak birer metropoliten zellik kazanmalar; ikincisi ise kk yerlemelerin nfuslanarak nfuslarnn 10.000in zerine kmas ve ehir grubuna katlmalardr (Tmertekin,1973). Bu dnceden hareketle aratrma saham olan Gelibolu, ehirleme olaynn ikinci grne iyi bir rnek tekil etmektedir.

1

I. GELBOLUNUN GENEL ZELLKLER A. KONUM VE DOAL ZELLKLER 1. KonumGelibolu, kendi ad ile anlan yarmada zerinde, Marmara Blgesinin Gney Marmara blmnde kurulmu anakkale line bal bir iledir. Trkiyenin kuzeybatsnda yer alan Gelibolu yarmadasnn kuzeydou kysnda kalan ehir, anakkale boaznn Marmara Denizine ald noktada yer alr.

Harita 1: Gelibolu ehrinin Lokasyonu Kuzeydouda Tekirda linin arky ve Malkara, kuzeybatda Edirne linin Kean ve gneyde Eceabat ileleriyle komu olan Gelibolunun, Marmara

2

Denizinde, anakkale Boaznda ve Ege Denizinin Saros Krfezinde kylar bulunmaktadr. Kylarnda doal limanlar, krfez ve plajlar vardr1. Yzlm 806km2dir. Corafi konumu nedeniyle Gelibolu, tarihsel srete birok milletin, yerlemek, savamak, ticaret yapmak amacyla urak noktas olmu nemli bir merkezdir. Gelibolu bugnk meknsal geliimini; Asya ile Avrupa arasnda bir kpr oluuna, korunakl bir limana sahip olmasna ve boazdan Marmaraya geite nemli bir deniz ss olmasna borludur.

2. Doal zelliklerKuzeybatda Saros krfezi, kuzeydouda anakkale Boaz ile snrlanm olan Gelibolu yarmadas, NE-SW ynnde uzanr. Alak tepe ve platolardan ibaret olan yarmada yap bakmndan farkl iki grne sahiptir. Yarmadann kuzeybats Oligosen ve Miosene ait kalker ve marnlardan, gneydousu ise Neojene ait kum, kil, marn ve gre gibi gevek oluumlardan meydana gelir( Gngrd, 1999: 37 ). Gelibolu ve evresinin jeolojik yaps 1.Zamanda olumu killi ist ve mermerleri; 2. Zamanda olumu mermerlemi kalker, kil, ta ve istleri; 3. Zamanda olumu ta, kum ve marnlar; 4. zamanda olumu alvyonlar ve volkanik ktleleri iermektedir. Yani 1. Zaman oluumlar yerleilebilirlik iin en uygun zellikleri gstermektedir. ( Gelibolu Jeolojik Ett n Raporu; 1999 ). En yksek yeri 725 m ile Gelibolu-Kean arasndaki Korudadadr. Mrefte zerinden uzanan Ganos dalar batda iki kola ayrlr. Bu kollardan biri Saroz krfezi kuzeyini takip ederek Meri nehri azna varr, dieri de Saroz krfezine bakan sahilleri takip ederek Seddlbahire kadar uzanr.

1

Yurt Ans."Gelibolu" maddesi, 3.Cilt, stanbul,1981,s:1887

3

Gelibolu dar bir yarmadann uzantsnda bulunduundan ve hafif engebeli bir araziden olutuu iin nemli ovalara sahip deildir. Kylarnn uzunluu 100 kmnin biraz zerindedir. Yarmaday anakkale Boaz ile Egenin bir uzants olan Saroz krfezini evreler. ehrin deniz kylar Marmara denizinin, ilenin Saros kylar ise Ege denizinin zelliklerini tar. Yarmadann en dar yeri 5 km olup Gelibolu-Bolayr arasndadr. Gerek Saros, gerekse anakkale boaznda birok doal limanlar ve plajlar bulunmaktadr. Marmara Denizi, Deniz Gelibolunun varl doal sahil evresinin en belirgin yerleim

zenginliklerindendir.

zellikle

kesimlerindeki

merkezlerini nemli lde canlandrmakta, bu yrelerin iklimini de etkileyerek, k mevsiminin ky blgelerde yksek kesimlere nazaran daha lk gemesine neden olmaktadr. Geliboluda Akdeniz ve Karadeniz gei iklimi hkm srmektedir. Gelibolu, bu iklimin Trakya ile Ege arasnda bir gei yeridir. Gelibolu yine de kuzey ikliminin sert etkileri arasnda kalmaktadr. Yaz aylar az yamurlu, klar souk hava akmlarnn etkisi altndadr. Yalar genellikle bahar ve k aylarnda olmaktadr. Hava akmlarnn okluundan ilkbahar ksa srmektedir. Kn kuzeyden gelen sert hava iklimini yaayan Gelibolu, yaz ve sonbaharda Akdeniz iklimi zellii tar. Turizm sezonunda iklim mutedil olup, deniz suyu scakl temmuz ve austos aylarnda maksimum seviyeye kmaktadr. Gnlk hava scaklklar ise yaz sezonunda maksimum 35 derece ve minimum 25 derece olup, souk ay ortalamas 6 derecedir. Hkim rzgrlar kuzey rzgrlar olup, gney rzgrlar da zaman zaman etkili olmaktadr. ehir k aylarnda sert esen poyraz rzgrnn tesiri altndadr. Gelibolu yarmadas Trakyada ormanlarn en geni lde tahrip edildii sahalardan biridir. Bunun neticesinde sahay hemen tamamen maki formasyonu kaplam ve ormanlar 200-300 m yksekliindeki tepelere ve ziraate elverisiz eimli yamalara inhisar etmitir( Dnmez, 1990: 198-199 ).

4

Geliboluda bitki rts kzl am, zeytin aalar, mee fundalklar, palamut ve ahlat aalarndan oluur. Yksek kesimlerden balayan kzlam ormanlar kyya kadar iner. Cumal dere ve Kavak alt deresi arasndaki tepelik saha bu ormanlarn grld yerlerden biridir. Bu sahalardan bir dieri Pazarl ky srtlardr. Karainnebeyli kynn dousunda yer alan Eeki dann (305 m.) dou ve gney yznde yaygn olarak kzlam ormanlar grlrken, bu ormanlar dan kuzey ve bat yznde yerlerini meelere brakr. Eceabata doru ise ky boyunca zeytin aalarnn yaygn olduu grlr.

B. KURULU VE TARHSEL GELMEKuruluu M.. 12 yya dayanan Gelibolu, kendi adn verdii yarmada zerinde; anakkale Boaznn Marmaraya alan blmnde kurulmu, ad tarihe malolmu irin bir ehirdir. Gelibolu Asya ile Avrupay birbirine balayan boazn Trakya yakasnda ve bir geit yolu zerinde bulunuu nedeniyle daima tarihi olaylarla karlam, istilalar nedeniyle birok kez el deitirmitir. ehrin kimler tarafndan ve ne zaman kurulduu bilinmemekle birlikte, Truva ehri kadar eski olduu dnlmektedir. Fakat Hitit, Trak ve Frikyallar zamannda da ad hakknda bir bilgiye rastlanmamaktadr. Yunan kolonizasyonu ncesinde Critote adn tayan ehir, kolonizasyon hareketleri srasnda Kallipolis adn almtr. Gelibolu adnn Kallipolis szcnden deil Gallipolis kelimesinden tredii dnlmektedir. Gallipoli ad Gallerin ehri anlamna gelmekte ve Romallarn Galler diye adlandrdklar Fransa, Belika, svire ve Ren kylarn kapsayan Galya blgesinde yerleen sava kavimden tremektedir. Galler halk M.. 281 ylnda Trakya Kral Lysimahosun lmesiyle doan boluktan yararlanarak anakkale ve stanbul Boazna gelir ve bir ksm Geliboluya yerleirken bir ksm da Anadoluya geer. Osmanl dneminde ad Gelibolu olur. Bu adn Yelibol, Glbol ve Geliribol szcklerinden geldii de

5

dnlmektedir. (Gelibolu Kaymakaml,2005 Brifing Dosyas, Gelibolu Planlama Projesi,2003) Bundan sonra Gelibolu, Osmanl tarihinde bir yandan Rumeliye geilerde bir s olmak, dier yandan da Osmanl denizciliinin beii halinde gelimek ynleriyle byk nem kazand. zellikle Yldrm Bayezid buraya olduka nem verdi2 stanbulun fethine kadar nemli bir askeri deniz ss olma zelliini koruyan Gelibolu Fatih Sultan Mehmed dneminde esasl bir ekilde tahkim edildi.3 stanbulun fethedilmesinden sonra Kadrga limannn tersane olarak

kullanlmas ve ardndan Yavuz Sultan Selim zamannda Halite yeni bir tersanenin vcuda getirilmesinin (1515), Gelibolunun gelimesine menfi tesir ettii grlmektedir. Gelibolu tersanesindeki gemi ina faaliyetleri azald gibi ehir donanma ss zelliini de kaybetmitir. Bununla beraber donanmann nemli merkezlerinden biri olma zelliini devam ettirmiti4. Uzun yllar siyasi mahkmlar iin bir srgn yeri olarak da kullanlan Gelibolu, 1854de mttefik olarak, 1918 de ise istilac olarak ngiliz ve Fransz askerlerinin igaline urad5. Asl byk tehlike anakkale muharebeleri srasnda meydana geldi. Mttefik kuvvetlerin karma harekt esnasnda bombaland ve yer yer tahribata urad Bunun ardndan 4 Austos 1920de Yunanllar tarafndan igal edildiyse de 3 Ekim 1922de terk edildi. Cumhuriyet dnemi balarnda vilayet merkezi oldu (1923). Bu durum 1926 ylnda 877 sayl kanunla ile merkezi haline dntrlmesine kadar srd6.

2 3

Osmanl ehirleri Ans. , "Gelibolu" maddesi, Milliyet Yaynlar, stanbul 1985, s:133 Feridun Emecan, T.D.V. slam Ans. , Gelibolu maddesi, 14.Cilt, stanbul, 1988 s:1 4 brahim Sezgin, "XV ve XVI Asrlarda Gelibolu Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi", Doktora Tezi, stanbul 1998, s:11 5 Osmanl ehirleri Ans. , a.g.mad. , Milliyet yaynlar, st. 1985, sf. 134. 6 Feridun Emecan, T.D.V. slam Ans. a.g.mad. , 14.Cilt, stanbul,1988 s: 2

6

II. GELBOLUDA NFUS VE YERLEME A. NFUSGelibolu, corafi konumu nedeniyle tarih boyunca birok medeniyete ev sahiplii yapmtr. Dolaysyla bu tarihsel srete Gelibolu, g hareketlerine, savalara, iktisadi faaliyetlere, kltr etkileimlerine tanklk etmi nemli bir ehirdir. Yeryznde insanlarn ne ekilde daldklar konusu beeri corafyann en temel ve nemli yanlarndan birisini oluturmaktadr. Bir yerden dierine olan nfus farkllklar o yerlerin zellikleri ve iinde yaayan insanlarn hayat tarzlar hakknda ok ey anlatr. Nfus dal hakkndaki bilgiler, ayn zamanda da, dnyann insan tarafndan kullanlyla ilgili ok eitlilii de dile getirirler (Tmertekin zg, 1998). Yukarda da ifade edildii gibi insanlar nfus artna paralel olarak yeryznn eitli yerlerine dalm, medeniyetler kurmu ve bylece insan ve uygarlklar gelitike evrede farkl grmmler kazanmaya balamtr. ehirlerin olumas bunun gnmzde en belirgin rneidir. Nfus zelliklerini inceleyeceimiz Geliboluda bu sreci yaam ehirlerden birisidir.

1. Nfusun Gemiteki Yaps ve zellikleriGelibolunun nfusu hakknda en ayrntl bilgiler, XV ve XVI. Yzyla ait tahrir defterlerinde bulunmaktadr1. 1475te yaklak 6000 civarnda sivil nfus bulunuyordu. Buna askeri hizmetle mkellef olan 1700 kii ve yaklak 113 nefer Gelibolu bahesi glmanlar ilave edilince 7800 rakam elde edilir. Bu durumda, ehirde yaayan askeri zmrenin sivil nfusa oran %25tir2.

1 2

Feridun Emecan, T.D.V. slam Ans., a.g.mad. , 14.Cilt, stanbul,1988 s: 2

brahim Sezgin, "XV ve XVI. Asrlarda Gelibolu Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi", Doktora Tezi, stanbul 1998, s:34

7

Gelibolu ehrinin Mslman nfusu 1475 senesinde 991 hane ve mcerred ile 85 muaftan ibaretti. Gayri mslim nfusu 1475 senesinde 7 hane Ermeni ve Frenkler mahallesindeki 5 haneden ibaretti3. 1519da 7000 sivil ve 1750 askeri hizmetle mkellef olanlarla birlikte toplam 8750 rakamna ulalmaktadr. stanbulda tersanenin inas ve donanma ssnn stanbula nakli ve askeri zmrenin oran %15e dmtr. 1530da yaklak olarak 6700 sivil ve 1000 askeri zmre ile birlikte toplam 7700 kiilik bir nfus tahmin edilmektedir. Bu tarihte nfusun azalmas Halite tersane inas ile Gelibolu tersanesinin ikinci plana dmesinden meydana gelmi olmaldr4. 1530daki Mslman nfus ise 784 hane, 185 mcerred ve 217 hane muaf idi. Bu senedeki Hristiyan nfus ise 281 hane, 42 mcerred, 35 bive 2 muaftan ibaretti. Geliboluda bu tarihte 23 hanede Yahudi nfusu vard5. 1569a gelindiinde nfusta nemli bir deiiklik olmamtr. Bu tarihteki sivil nfusun yaklak 6500 civarndadr. Askeri zmrelerin ilavesiyle bu tarihteki nfus 7500 olarak tahmin edilmektedir. Nfusun yaklak 40 yl gibi bir dnemde hibir art gstermemesinde tersanenin stanbula tanmas yannda tabii afetlerinde rol olmaldr. 1601e gelindiinde sivil nfus 4600 civarna inmitir. Askeri zmrelerin ilavesi ile yaklak 5500 kii ehirde yaamaktadr6.

brahim Sezgin, "1475 1530 Yllarnda Gelibolu Kazas", Yksek Lisans Tezi, stanbul 1991, s:18 4 brahim Sezgin, " XV ve XVI. Asrlarda Gelibolu Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi" Doktora Tezi, stanbul 1998, s:34 5 brahim Sezgin, "1475 1530 Yllarnda Gelibolu Kazas", Yksek Lisans Tezi, stanbul 1991 s:18 6 brahim Sezgin, "XV ve XVI. Asrlarda Gelibolu Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi", Doktora Tezi, stanbul 1998, s:35

3

8

Nitekim 1601 de mahalle says drd Hristiyanlara ait altm iki idi. Fakat mahallelerde nfus ok azalmt. Mslman hane says 659, Hristiyanlar ise 245 haneden ibaretti. Otuz hane de Yahudi mevcuttu7. Gelibolu ehri nfusu XVII. asr ortalarna doru art gstermitir. Hane says yaklak %70 nispetinde artarak 1600 amtr. XVII. asrn ikinci yarsnn ortalarnda muhtemelen Girit harplerinin olumsuz tesirleri ile nfus azalma gstermitir. Bu tarihteki hane says 1150 kadard8. Gelibolunun XVII. yzyln ikinci yarsnda, hayli abartl olarak 20.000 nfuslu bir ehir durumunda olduunu belirten Ch.dArvieux, bu nfusun yardan fazlasn Trklerin, geri kalannn Rum ve Yahudilerin tekil ettiini yazar (Memories, IV, 442-443). XVIII. yzylda nfusun biraz daha artt tahmin edilebilir. Nitekim bu yzyln sonlarnda nciciyan ehrin kalabalklndan bahseder9.

Foto 1: 19.Yzylda Gelibolu (rdesel, 2003).

7 8

Feridun Emecan, T.D.V. slam Ans. , a.g.mad. , 14.Cilt, stanbul,1988 s:3 brahim Sezgin, "XV ve XVI. Asrlarda Gelibolu Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi", Doktora Tezi, stanbul 1998, s:36 9 Feridun Emecen, T.D.V. slam Ans. , a.g.mad. , 14.Cilt, stanbul,1988 s:4

9

XIX. asrn ilk yarsnda Gelibolu ehrinin nfusu 10.792ye ykselmitir10. XIX. Yzyln sonlarnda Kmsl almda nfus 20.000 olarak verilmitir. 1925lere doru, Gelibolunun yetmi mahalleli bir idari blnme iinde iken yeni bir dzenleme yapld, bunlarn drt mahalle (Aa, Yukar, Musevi ve Ermeni mahalleleri ) haline getirildii belirtilir11. Gemiten beri ehirler hem nfus alan hem de nfus veren yerleri oluturmaktadr. Bu hareketlilik g olgusunu ortaya karmtr. "G olgusunu incelemede karlalan en nemli glklerden birisi trlerini ayrt etmektir. Gler, mesafeye, olayn gerekletii yerlere ve srekliliine gre ele alnabilecei gibi, g olayna yol aan nedenlere gre de ayrt edilebilirler. Ayrca, gler arasnda nemli bir ayrm da glerin istee bal ve zoraki gler eklinde meydana gelmesine gre yaplandr" ( Tmertekin-zg, 1998 ). G ile ilgili bu dnceden hareketle Geliboluda yaanan g olgusu, ona yl aan nedenler dorultusunda incelenecektir. Bu nedenler Geliboluya glerin hem doal hemde zoraki olarak gereklemesi eklinde olumutur. Gelibolu ilk Trk yerlemesi olmadan evvel Rum yerlemesi olarak grlmektedir. Trklerin yarmadaya geileriyle birlikte nfus yapsnda da deiiklikler balamtr. Osmanllarn buray yurt tutmak amacyla izledikleri kuvvetli iskn politikas ile fetih salamlatrlrken serbest veya mecburi g hareketleriyle de nfus yaps deitirilmeye allmtr. Yarmadaya Trklerin gelmesiyle beraber srgn ad verilen zorunlu g hareketiyle fethedilen bu topraklara Trk nfusunun ak salanrken, fethi gerekletirilen yre halknn da Anadoluya geirilmesi gerekletirilmitir. Gerek gvenlik sebebiyle gerekse ekonomik ve siyasi sebeplerle Trklerden nce10

brahim Sezgin, "XV ve XVI. Asrlarda Gelibolu Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi", Doktora Tezi, stanbul 1998, s:36 11 Feridun Emecen, T.D.V. slam Ans. , a.g.mad. , 14.Cilt, stanbul,1988, s: 4

10

Geliboluda yaayan halk buradan uzaklatrlm ve Anadoludan Trk oymaklar getirilerek bu topraklardaki ehir ve kasabalara yerletirilmilerdir12. XV. asrn son eyrei ile XVI. asr boyunca baka ehirlerden, blgelerden ve hatta lkelerden gelip Geliboluya yerlemi insanlarn mevcudiyeti, tahrir defterlerindeki erhlerden anlalmaktadr13. Bu ilk Trk yerleiminden sonra yarmadaya Anadoludan gler devam etmi olmakla birlikte u anki nfusunu oluturan ahalinin bir ksm da, Osmanlnn gerileme dneminde Krm Sava (18541855), Trk Rus Sava ( 1877 1878 ), Balkan Sava ( 1912 1913) ve Cumhuriyet dneminde Balkanlar zerinden gelen gruplardr.14 Netice itibariyle Geliboludaki g hareketleri incelendiinde, Trklerin Geliboluyu fethetmesiyle Anadoludan getirilen ve bugn Gelibolunun yerli halk olarak adlandrabileceimiz kitlenin doal glerle yreye yerletiini syleyebiliriz. Dier yandan Balkanlardan zellikle Romanya, Bulgaristan ve Yunanistandan Geliboluya gelen glerin ise zorunlu ve toplu gler eklinde meydana gelmesinde dini ve siyasi sebepler rol oynamaktadr.

Aktan Mge Ercan, "Gelibolu Yarmadasnn Gei Dnemi Adetleri zerine Bir nceleme", Doktora Tezi, anakkale 2002, s:10 13 brahim Sezgin, "XV ve XVI. Asrlarda Gelibolu Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi", Doktora Tezi, stanbul 1998, s:32 14 Aktan Mge Ercan, "Gelibolu Yarmadasnn Gei Dnemi Adetleri zerine Bir nceleme", Doktora Tezi, anakkale 2002, s:11

12

11

2. Nfusun Gnmzdeki YapsGeliboluda ilk nfus saym 1927 ylnda yaplmtr. ehrin 1927den 2000 ylna kadar, nfus geliimine gz attmzda yle bir tablo karmza kmaktadr. 1927 de 5445 olan Gelibolu nfusu 1935de 6637, 1940l yllarda 12.713, 1945te 19.496, 1950 de 9893, 1955 de 12.341, 1960da 12.945, 1965 de 12945, 1970 de 14.716, 1975 de 13.466, 1980de 14.721, 1985de 16.715, 1990da 18.670, 2000de ise 23.127 olmutur (Tablo: 1). Tablo 1: Geliboluda Nfusun Yllara Gre DalmYILLAR 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 NFUS 5445 6637 12713 16496 9893 12341 12945 12945 14716 13466 14721 16715 18670 23127 DEM MKTARI 1192 6076 3777 -6603 2448 604 0 1771 -1250 1255 1994 1955 4457 DEM ORANI (%) 21.9 91 29 -40 24 4.8 0 13 -8 9 13.5 11.6 23.8

1927-2000 yllar arasnda Geliboluda nfus art incelendiinde farkllk gsteren dnem saptanmtr. 1927-1945 dneminde nfus artm, 1945-1950 dneminde ise nfus mutlak anlamda gerilermi, Gelibolu nemli lde nfus kaybetmitir. 1950-2000 dneminde yeniden artmtr. 1955 ylndan sonra nfusun duraan denilebilecek bir yap kazand grlmektedir.1955den sonra bu duraanlk 1980 ylna kadar devam

12

etmitir.1980den sonra ise nfus ehirleme ve g olgusuna bal olarak dzenli bir art yaamaktadr. 2000 yl genel nfus saymna gre Gelibolunun ehir nfusu 23.127dir. Bu nfusuyla Gelibolu, anakkale, an ve Bigadan sonra drdnc sradadr. Yllk nfus art %0,95tir. Grafik 1: anakkale li ve lelerinin Nfus Art Hz (1990-2000)

40 30 20 10 0 -10 -20 Gelibolu Biga Eceabat Lapseki Yenice .kale

Ky ehir Toplam

Kaynak: DE 2000

1990 2000 dneminde Gelibolu ehrinin yllk nfus art hz %2,14dr. Bu dnemde Gelibolunun, Lapseki, anakkale ve Bigadan sonra drdnc olduunu grmekteyiz. 2000 yl genel nfus saymna gre Gelibolunun nfus younluu 56dr. Nfus younluu sralamasnda da yine drdncdr. Geliboluda 12.491 kii erkek nfusu, 10.636 kii ise kadn nfusu oluturmaktadr. Erkek nfus ile kadn nfus arasndaki farkn bu kadar ok olmas doal nfus art dnda, zellikle 2. Kolordu Komutanlnn ve dier askeri birliklerin Geliboluda bulunmasndan dolaydr. Asker saysnn fazla olmas erkek nfusu okluunu oluturan yegne sebeptir.

13

Geliboluda nfusun yaklak %65inin doum yeri anakkaledir. Bunun yan sra yaklak nfusun %4 Dou Anadolu, %6 Karadeniz, %8 Anadolu, %2 Akdeniz, %3 Ege, %76 Marmara, %1 Gneydou Anadolu kkenli kiilerden olumaktadr (Gelibolu le Emniyet Mdrl). 2000 ylnda Gelibolunun ehir ve ky nfuslar incelendiinde birbirine olduka yakn olduu grlr. ehir nfusu 23.127, ky nfusu ise 23.099dur. ehir nfusunun devaml bir art iinde olmasna karn, kr nfusunun duraan kalm olmas tarm ekonomisiyle izah edilebilir. Tarm topraklarnn elverililii ve sulanabilir araziler bunda etkili olan en nemli etmen saylabilir. . Geliboluda mahalleler aras nfus bykl incelendiinde ise en fazla nfusa sahip mahalle olarak Camiikebir mahallesini, en az nfusa sahip mahalle olarak da Hocahamza mahallesini grmekteyiz. Tablo 2:Geliboluda Nfusun Mahallelere Gre dalm Mahalleler Camiikebir Alaeddin Gazisleymanpaa Yazczade Hocahamza Toplam Toplam Nfus 6981 4359 3534 6935 2452 24261 Erkek Nfus 3535 2212 1819 3611 1205 12382 Kadn Nfus 3446 2147 1715 3324 1247 11879

Geliboluda mevsimsel olarak nfus yaps farkllk gsterir. Yaz nfusu, k nfusundan olduka fazladr. Yazn nfusun yaklak %18ini yabanc turist (Avustralyal, Yeni Zelandal, Alman, ngiliz, Yunan, Fransz, talyan) oluturmaktadr. 4000 5000ininide yerli turist oluturmaktadr. Bunda Gelibolunun hem tarihi hem de doal yaps rol oynamaktadr. Hafta sonlar da hafta iine gre daha youndur. Askerin ok olmas, onlar hafta sonu ziyarete gelen aileleri, deniz ve tarihi dokuyu ziyaret edenler bu younluktaki en nemli etkendir.

14

stanbul ve birok merkezi yere yakn olmas, ayrca Kapkule ve psala snr kaplarna olan yaknl, hem yurt ii hem de yurt dndan ziyareti aknna uramasna yol aan dier bir etmendir.

3. Nfusun Sosyal ve Kltrel zellikleriGeliboluda okuma yazma oran %94 civarndadr. 2000 ylnda okuma yazma bilmeyen kii says 1341dir. Bu saynn 905ini kadnlar (%67), 436sn ise erkekler (%33) oluturmaktadr. Okuma yazma bilmeyen ya grubu 40 ve zerindedir. 40 yan zerinde okuma yazma bilmeyen kadnlarn says olduka fazladr. Tablo 3:Geliboluda Cinsiyete Gre Okuryazarlk DurumuOkuryazarlk Durumu Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Okuma yazma durumu bilinmeyen Kaynak: DE 2000 Kadn 905 8747 3 Erkek 436 11035 1 Toplam 1341 19782 4

Gelibolunun eitim durumu tablosuna gre halknn ounluu ilkokul mezunudur (%47), bunun yan sra 838 kii ilkretim, 1856 ortaokul ve ortaokul dengi meslek okulu, 4348 lise ve lise dengi meslek okulu, 1590 ise yksekretim mezunu bulunmaktadr. Tablo 4: Gelibolunun Cinsiyete Gre Eitim DurumuEitim Durumu lkokul lkretim Ortaokul Ortaokul Meslek Okulu Lise Lise Okulu Yksekretim Kaynak: DE 2000 559 1031 1590 Dengi Meslek 1058 539 1443 1308 2501 1847 Dengi Kadn 3901 383 632 18 Erkek 3830 455 1115 91 Toplam 7731 838 1747 109

15

Geliboluda 17 okul mevcuttur. Bu okullardan 7si ilkretim okulu, 8 tanesi lise ve dengi okul, dierleri ise iitme ve grme engelliler zel eitim okullardr. Geliboluda toplam 420 retmen grev yapmakta ve 7001 renci renim grmektedir. Gelibolunun kadn erkek nfusunu incelediimizde 1990 ylnda kadn nfusunun %41lik oranla 7679, erkek nfusunun ise %59luk oranla 10.991 olduunu grmekteyiz. Bu yllarda nfusun 20 24 ya grubu erkek nfusta younlat tespit edilmitir. 2000 ylna gelindiinde ise kadn nfus %46lk oranla 10.636, erkek nfus ise %54lk oranla 12.491dir. Bu ylda da yine 20 24 ya grubu erkek nfusta younluk olduu grlmektedir. Bu younlama Geliboluda bulunan 2. Kolordu Komutanlnn varl ile izah edilebilir. Belli bir mekandaki nfusun miktar yannda, onun eitli ya gruplarna gre durumu ve zellikle alabilir ya da faal nfus olarak adlandrlan 15 65 ya arasndaki nfus miktarlar, i gc kapasitesi, gda ve eitli hizmetlere olan ihtiya, aile tipleri, lm ve doum oranlar ve nihayet gler bakmndan nem tamaktadr ( Tmertekin zg, 1998 ). Geliboluda toplam 7845 kii iktisaden faal durumdadr. Bu nfusun 6788i erkek, 1057si kadn nfustan ibarettir. ktisaden faal olan nfusun ya ortalamas 20 39 ya grubundaki yetikin ya grubudur. Bu gruptaki nfus, toplam i gcndeki nfusun yarsndan fazladr. 20 39 ya grubunda bulunan nfus 5370 kiidir. gc durumunu gsteren nfus grafii incelendiinde(Grafik 2) dikkat eken husus; iktisaden faal olan kesimin neredeyse tamamnn erkek nfus (6788) olmasdr. Erkek nfus toplam igc nfusunun %87sini olutururken, kadn nfusun toplam igcne oran %13tr.

16

Grafik 2: Gelibolunun gc Durumu

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Gcnde Olan Nfus Gcnde Olmayan Nfus

Erkek Kadn Toplam

Kaynak: D..E. 2000

gcnde olmayan 10.453 nfusun; 191 erkek nfus, 140 kadn nfus toplam 331 kii i arayp son ayda i arama kanal kullanmayan nfustur. Bunun haricinde toplam 1974 renci, 5768 ev kadn, 1732 emekli, 97 irad sahibi kii bulunmaktadr. Yerleim yeri ve hane halk byklne gre Gelibolu nfusunu ele aldmzda; Geliboluda toplam 21.497 yerleik nfusun iinde 6688 hane bulunmaktadr. Bunun iinde hane halk byklne gre tek kii yaayanlarn says 558, iki kii yaayanlar 1440, kii yaayanlar 1906, drt kii yaayanlar 1974, be kii yaayanlar 571, alt kii yaayanlar 153, yedi kii yaayanlar 48, sekiz kii yaayanlar 11, on kii ve zerinde yaayanlar 8 kii olarak tespit edilmitir. Hane halk bykl dikkate alndnda en kalabalk ailenin 4 kiiden ibaret olduu ve toplam aile says iinde bu orann %30 olduu grlr. Bundan sonra ise aile saysnn daha ok 3 ve 2 kiiden olutuu, dolaysyla, Geliboluda ekirdek aile modelinin hkim olduu anlalmaktadr. Geliboluda aile bykl deerlerinin dk olmas, birden fazla ailenin bir arada yaamas eiliminin yksek olmadn gstermektedir. Geliboluda ekirdek aile oran yaklak %87dir. Askeri birliklerin fazla oluu ile alanlarn ounluunu

17

memurlarn oluturmas, onlarnda tek balarna ya da ocuklar ve eleri ile geliyor olmas ekirdek aile orann ykselten en nemli etmendir. Geliboluda yaayan 23.127 kiilik nfusun byk ounluu, mstakil ev ve apartman dairesi vb. yerlerde yayor durumdadr. Bunun dnda arpk kentlemenin bir gstergesi sayabileceimiz gecekondu vb. yerlerde yaayan nfus bulunmamaktadr. Bu durum mevcut ehirlemenin, youn nfus basks nedeniyle arpk kentlemeye neden olacak boyutlarda gereklemediinin kantdr. ehrin ekonomik ve ticari ynden gelimekte oluu, krsal kesimden Geliboluya olan nfus hareketini hzlandrmaktadr. Ekonomik ortamn elverililii, ehirlemeyi olumlu etkilemektedir. ehirde dzenli ve hzl yaplama olmasna ramen, asker nfusunun ve memur nfusunun okluundan dolay Geliboluda konut a mevcuttur. 2. Kolordu Komutanl bnyesinde yaklak 6000 8000 er ve erba, 1000 1500 subay ve astsubay Geliboluda yaamaktadr. Konut ana paralel olarak ev kiralar da yksek seyretmektedir. Aileler aras sosyal ilikilerin olumlu olduu Gelibolu halk dini, ahlaki, gelenek ve grenekleri ile genel olarak stanbulun tesiri altndadr. ehirlerde fonksiyonlar bakmndan, temel ve temel olmayan sektrler alnarak, uzmanlamadan sz edilebilmekte ve ehirler buna gre snflandrlabilmektedir. Bunun iinde ya (1) ehrin istihdam yaps ya da (2) ehir ekonomisinden geen para ak analiz edilir. stihdam yapsnn analizinde her faaliyette alanlar gz nne alnarak egemen olanlar, alanlarn en fazla younlat faaliyetler belirlenebilir ve ehir o snf iinde kabul edilir. Para aknda ise girdi kt analizleriyle baz deerlendirmelere gidilir ( Tmertekin zg, 1998 ). Geliboluda ekonomik faaliyete gre istihdam edilen nfus 7845 kiidir. stihdam edilen toplam 7845 kiiden; 365 kii ziraat, avclk, ormanclk ve balklk sektrnde; 13 kii madencilik ve ta ocaklnda; 738 kii imalat sanayinde; 31 kii elektrik, gaz ve su faaliyetinde; 473 kii inaat iinde; 1163 kii toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller sektrnde; 398 kii ulatrma, haberleme ve 18

depolama iinde; 323 kii mali kurumlar, sigorta, tanmaz mallara ait iler ve kurumlar, yardmc i hizmetlerinde; 4277 kii toplum hizmetleri, sosyal ve kiisel hizmetlerde; 64 kii ise iyi tanmlanmam faaliyetlerde almaktadr. Grafik 3:Geliboluda Faal Nfusun Ekonomik Faaliyet Kollarna Gre DalmDier 1% naat 6% Tarm 5% Sanayi 9%

Tarm Sanayi Hizmet naat DierHizmet 79%

Kaynak: DE 2000

Nfusun i kollarnn dal yzdelerine bakldnda byk bir blmnn hizmet sektrnde topland grlmektedir (Grafik 3 ). Hizmet sektrn sanayi sektr takip etmektedir. Daha sonra sray inaat sektr almaktadr. Drdnc srada tarm gelmektedir. Aslnda bu tablo Gelibolunun ekonomik anlamda gelimilik gstergesi olarak yorumlanabilir. Bu dnemde tarm sektrnde istihdam edilenlerin, toplam istihdam iindeki oran srekli azalmaktadr. Gelecekte tarm sektrnde alanlarn orannn daha da azalaca ngrlmektedir. nk gen nfus ekonomik faaliyet seiminde tercihini tarmdan ziyade daha ok sanayi ve hizmet sektrleri lehine kullanmaktadr. Gelibolunun gen bir nfusa sahip olmas; ocuk nfus orannn az, aktif nfusun fazla olmas, igc asndan olanaklar arttrmaktadr. Ancak bu potansiyel

19

ehirsel alanda sanayi sektrnn az gelimi olmas sebebiyle yeterince deerlendirilememektedir. Tarmda fiziki artlarn daralmas, tarm alanlarnn miras yoluyla blnerek daha da klmesi, dolaysyla kii bana den arazi miktarnn, ekonomik geimi temin edebilecek dzeyin altna inmesi, krsal nfusa dhil insanlarn ve zellikle gen nfusun ehre g etmesine yol amaktadr. ehirde sanayi sektrnn az gelimesi bu nfusun hizmet sektrne kaymasna ve bu sektrn younlamasna sebep tekil etmektedir. Ayrca 2. Kolordu Komutanlnn nfus potansiyeli, bunun yan sra ehrin nemli bir tarih ve deniz turizminin varl hizmetler sektrnde younlamann yadsnamaz bir gereidir.

20

B. YERLEME 1. Tarihsel ve Meknsal GelimeGelibolunun tarihsel sre iinde yerleme dzeni corafi yapnn ve konumunun askeri ve sosyo-ekonomik zellikleri etkisiyle belirlenmitir. ehir bugnk snrlarna ularken de ayn belirleyici faktrlerin etkisi altnda kalmtr. Yerleme, insanlar arasnda birbirinden ayrlmas mmkn olmayan bir yaam dzeni olgusunun sonucudur. Gerekten, insan topluluklarnn yeryznde sosyal bir varlk haline gelmesi ancak konutlarn ortaya kmas ile balam ve bu konutlarn yan yana gelmesinden oluan yerleme (iskan) ile mmkn olmutur. Yerleme olgusu, zamanla kltrlerin ve uygarlklarn temelini oluturmutur. Bu nedenle, yerleme konusu ele alnrken gemiten gelen boyutuna stn bir yer vermek gerekir ( Koman, 1997: 3 ). Tarihsel srecinde stratejik nemi nedeniyle Gelibolu, eitli milletlerin gei yeri ve zaman zamanda yerlemesi olmu, birok sava, g ve tarihi olaya tanklk etmitir. Bu nedenle Gelibolunun fiziki yaps incelenirken ilk dikkati eken iki nemli zellik kale ve limandr.

Foto 2: Gelibolu Eski Liman (rdesel, 2003).

21

Gelibolu liman hem askeri hem de ticari maksatla kullanlmaktayd. Buras Yavuz Sultan Selim zamanna kadar Osmanl Devletinin en byk deniz ss durumunda idi. Gelibolu liman Edirne ve Balkanlara giden yolun balangcnda bulunuyordu. Limanda yklenen ve boaltlan mallarn gmr burada alnmaktayd. Hem transit hem ihracat ve hem de ithalat gmr gibi idi.15

Foto 3: Eski Liman Ve Gmrk Binas (rdesel, 2003).

Limanlar ehirlerden ayrmak ve tek bana dnmek mmkn deildir. ehirler hemen daima bir liman etrafnda gelimektedir ve ehir hayat mnhasran liman faaliyetlerine dayanmaktadr. Gnmzde modern limanlar, liman iindeki iskeleleri, doklar ve evresindeki binalar kapsayan bir kompleks durumundadr. Burada ticari boyut rhtmlarda balar, gmrklere, dkknlara ve bankalara kadar uzanmaktadr. Dolays ile bilhassa eski liman ehirlerinde, liman ve ehir birbirinin iine girmitir ( Gney, 1995 ). Gelibolu ok eski bir yerleme olduu iin; Liman tm zamanlarda ehrin merkez noktas olma zelliini korumu, liman ehri olma zellii srekliliini15

brahim Sezgin, "XV ve XVI. Asrlarda Gelibolu Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi", Doktora Tezi, stanbul 1998, s:23

22

devam ettirmitir. Limann bulunmasndan dolay Gelibolu, evresine gre merkezi bir konuma sahiptir. Liman ehri olmasndan dolay Geliboluda yerleme ilk olarak deniz kenarnda balam, bu da merkezde ar bir yap younluuna yol amtr.

Foto 4: Gnmz de Liman ve evresindeki Yap Younluu

Antik alarda yapld sanlan Gelibolu kalesi, Bizans mparatoru I. Lustinianus tarafndan tekrar onarlmtr. Evliya elebinin anlattklarna gre; dik ve kesik kayalar zerinde alt keli bir kale idi. Kalenin 70 kulesi vard. Ayrca kale ierisinde 300 ev bulunuyordu. Gemite bal bana bir yerleim alan olan Kaleden yalnzca bir bur kalnts gnmze gelebilmitir (Kent Haber Kltr Kurulu). Gelibolunun tarihi dokusu iinde yerini alan Gelibolu Kalesi, bugn hala ehrin nemli bir semboldr ve turizme hizmet etmektedir.

23

Foto 5: Gelibolu ehir Merkezi ( Google Earth, 2007 )

Gelibolunun yakn dnemdeki srecine bakldnda ehrin daha ok kuzey yn istikametine doru gelitii grlmektedir. Bu durumun olumasnda eski yerleim merkezinin kyda olmas nemli rol oynamaktadr. Merkezdeki ticaret alanlar liman ve kale civarndaki ky yerleimi, konut alanlar ve tarihi doku yeni yerlemenin ve yaplamann ehrin kuzey ve kuzeydousuna doru kaymasna tekil etmektedir. zellikle turizme bal olarak ikincil konut ihtiyac bu alanda hzl bir yaplama dokusu ortaya karmtr. Geliboluda yerlemenin dou-bat dorultusunda gelime gsterememesinde en nemli rol II. Kolordunun ehirde konulanmas rol oynar. Ky boyunca yer alan askeri blge ehrin dou-bat ynnde gelimesini engellemektedir. Kk sanayi tesisleri ve imalathaneleri ehrin bat ynnde yer almaktadr. evre yolunun kuzeyden geiyor olmas konut alanlarnn kuzey ve kuzey dou ynne kaymasnda etkili olmutur. Ancak son yllarda evre yolunun dousunun ve batsnn da yaplamaya ald gzlenmi, zellikle de buralarda toplu konut alanlarnn olumas dikkat ekmitir.

24

Gelibolu, be mahalleden meydana gelmektedir. Bunlar; Alaeddin Mahallesi, Camii Kebir Mahallesi, Yazczade Mahallesi, Gazi Sleyman Paa Mahallesi ve Hoca Hamza Mahallesidir. Camii Kebir Mahallesi; ehrin dier mahallelerine kyasla ekonomik durumlar pek iyi olmayan mahalle nfusunun yerleimi, 2-3 katl eski apartmanlar, khne yaplar ve mstakil evlerden olumaktadr. Ancak mahalle ehirdeki en yksek i gc potansiyeline sahip olan mahalledir. Camii Kebir Mahallesi yerlemede Camiyi referans alm, konutlar ounlukta olmakla beraber yer yer ticari kullanmn da olduu grlmektedir. Camii Kebir Mahallesinde dier dokulardan farkl olarak snrlar, yollar ile kesin snrlandrlmtr ve yollarn ynlendiricilii kuzeye doru uzanmaktadr. Genellikle mstakil ve 2-3 katl yaplarn bulunduu mahallede konutlarda bahe kullanm ne kmakta ve avlular i ie bulunmaktadr.

Foto 6: Camii Kebir (Byk Cami), (ehrin nemli Mirengi Noktalarndan Biri)

Camii Kebir Mahallesinde yollar camiye ve konutlara gre gelime gstermitir. Yaplarn baheleri nedeniyle daralan yollar dar ve az youn bir yol dokusu ortaya karmtr. Ana yollar asfalt, ara sokaklardaki yollar ise daha ok parke tatr. Ana yollarn darl ara trafiini de olduka olumsuz etkilemektedir. 25

Harita 2: Gelibolunun Mahalleleri 26

Harita 3: Gelibolunun Mahalle Nfuslar 27

Camii Kebir Mahallesi doku olduka eskidir. ounlukla kerpi evler, yma ta ve tuladan yaplm evler hkimdir. Son yllarda yeni yaplarla bulumaya balayan mahallede yeni konutlarla eski yaplar arasndaki estetik uyumsuzluk dikkat ekmektedir. Alaeddin Mahallesi; deniz yoluyla Anadoluya geiin yapld tek iskelenin bu mahallede bulunmas; transit trafii dolaysyla beraberinde gnlk nfus hareketlerini getirmektedir. Gelibolu-Lpseki arasnda yolcu ve ara geiinin yapld bu iskele eski yerleim dokusu iindedir. Alaeddin Mahallesi ehrin en eski yerleim blgesidir. Yazczade Mahallesi; aktif nfusun en youn olduu mahalle olan Yazczade Mahallesi, liman ve merkeze yaknlk nedeniyle ticaretle uraan nfusun fazla olduu bir yerleim alandr. Gazi Sleyman Paa Mahallesi; dk gelirli nfusun yer ald bu mahalle yeni bir yerleim alandr. Geliri dk olan bu nfusun mahalleye yerlemesinde en nemli etken kiralarn ucuz olmasdr. Gazi Sleyman Paa Mahallesi ehrin yeni yerleime alan ve byyen, yeni yaplamalarn genellikle kooperatif eklinde olduu yerlemesidir. Alt yap eksiklikleri tamamen halledilmemi olan mahallede belediyenin almalar devam etmektedir. Hoca Hamza Mahallesi; II. Kolordunun Geliboluda bulunmas nedeniyle asker ailelerinin, ayrca tayin yoluyla gelen memurlarn ve de emeklilerin ikamet ettii yerlemedir. Genelde ekirdek aile yaps ile dikkat eken mahallede yaayan asker, kamu personeli ve emekliler, harcamalaryla ehrin ticari hayatna nemli bir katk salamaktadrlar. Lojmanlarn ve turistik tesislerin youn olduu bir yerleim alandr.

28

2. Arazi KullanmGelibolunun bir liman ehri olma zelliinden dolay ilk yerleim deniz kenarnda balam, tarih boyunca sren bu yerleme merkezde ar bir yap younluuna sebep olmutur. ehirde uanda yksek bir yaplama potansiyeli yoktur. Askeri birliklerin konumu ve deprem riski yaplamay kstlamaktadr. ehir ky boyunca byyememektedir. Ancak 1980li yllardan sonra yaplama askeri alanlar atlayp ikinci konut alanlarn oluturmutur. Buralarda stanbul ve dier evre illerin banliys haline gelmitir. Geliboluda yerleim alanlarna bakldnda, zel mlkiyete ait olan alanlarn, kamuya ayrlm yada hazineye ait olan alanlardan daha fazla yer kaplad grlmektedir. ehirde yaplamaya ayrlan arazi miktar var olan talebe gre olduka fazladr. Yaplamann artmas durumunda da hizmet hususunda skntlarn olaca kanlmazdr. Geliboluda geleneksel doku merkezde yer almaktadr. Burada konutlar ounlukta olmakla birlikte, ilek yollar zerinde yer yer ticari kullanmda grlmektedir. Eski yaplar ounluktadr ki, bunlar byk oranda kendi kaderine terkedilmi olup, yer yer tescilli yaplar da bulunmaktadr. Geleneksel merkezi doku rneinde yaplarn konumlan biimleri, yollarn dzensiz bir ekilde gelimesine neden olmu, bunun sonucu olarak da dokuda birok kk kavaklar meydana gelmitir. Bu kk kavaklar yer yer be sokan kesimesiyle oluabilmektedir. Blgede yaplara giriler genellikle sokaklardan dorudan saland iin yar zel saylabilecek ak alanlar genellikle konutlarn arka cepheleri ynnde mstakil baheler biiminde ortaya kmtr. Yer yer birka konutun bir araya gelmesiyle oluan avlular, yar kamusal meknlar oluturmaktadr. Geleneksel merkez yerleiminde tarihi ve yeni binalarn plansz bir araya gelii dzensiz bir yol grnts oluturmutur. Bu dzensiz ve arpk yol sistemi dokuda

29

ynlendirme eksiklii ortaya karmaktadr. Blge merkezde olmasna ramen asfalt olan yollar bozuk ve bakmszdr. ehrin bat giriinde sahil dokusunda topografyann yerleime daha uygun olmas, kullanmda konutun yan sra imalathanelere de yer verilmesine neden olmutur. Konutlarda bahe kullanmnn ne kt grlmektedir. Bu ky dokusunda iskele blgesinin ehrin merkezi durumunda bulunmas, youn bir ara trafii ortaya karmtr. Ayrca blgenin planl bir yapya sahip olmamas, ara ve yaya trafiinin i ie girmesine neden olmutur. Buna karn iskeleye dou tarafndan yaklaan ky yolu iskeleye ulamadan yn deitirmektedir. Bu durum iskele civarnda ara ve yaya trafiini birbirinden ayrmas bakmndan olumlu bir zelliktir. Limandan, Fenere ve Hamzakoya doru uzanan ky dokusunda ise arazinin yksek derecede eimli olmas kullanmn ounlukla konutlardan olumasna ve topografyadan dolay kullanlmayan ak alanlarn ortaya kmasna neden olmutur. Kyya geiler tam olarak alglanamamaktadr.

Foto 7: Kayalklar, Fener Alt Ve Hamzakoyu ine Alan Ky Dokusu

30

Ky dokusunda yaplama orannn dk olmasndan dolay ak alan oran olduka yksektir. skele blgesi ky dokusunda ounlukla kamusal ve yar kamusal kullanm n planda olup, bu kamusal ve yar kamusal kullanm alanlar genelde ticari yaplarn etrafnda younlamtr. Merkezi dokudan farkl olarak bu dokuda baheler evlerin n cephelerinde yer almakta ve evlere giri buradan yaplmaktadr. Limandan Hamzakoya doru uzanan ky dokusunun dik bir toporafik yapya sahip olmas ak alanlarn kullanmn snrl klmtr. Burada da konutlara giri genellikle yar zel alanlardan salanm olup bu alanlar evlerin n bahelerinde bulunmaktadr. Bu ky dokusundaki yksek derecede eimli topografya, bu dokudaki konutlar etkiledii gibi yol sistemini de belirlemitir. Deniz kenarndan ky boyunca devam eden asfalt yola, ehir merkezinden ulam ounlukla merdiven ve dik ara yollaryla salanmtr. Merkez ticaret doku, kullanmn youn ve ticari amal olduu bir blgedir. Yeil ve ak alanlar yok denecek kadar azdr. Yaplar bitiik nizamda sreklilik yaratmakta ve hareketlilik salamakta ancak bu hareketlilik bir dzen iinde gelimemektedir. Ticaret dokusunda ak alanlarn hemen hemen tamamn kamusal alanlar oluturmaktadr. Arazinin kullanmnn ounlukla ticari amal olmas bunun oluumunda nemli bir etken olmutur. Yerleim olarak kullanlan evlerin says ok azdr. Yaplar ehrin genelinde olduu gibi eskidir. Alt katlar ise ticari amal kullanlmaktadr. Yap malzemesi olarak bir uyumsuzluk grnmemekte olup, yaplarn ounluu betonarmedir. Kat saylar uyumsuzluk gstermekle beraber yaplar arasndaki ykseklik fark rahatszlk vericidir. Doku da meydan olarak deerlendirilebilecek bir ak alana rastlanmamaktadr. Geleneksel dokuda olduu gibi yaplarn konumlanmasndan ortaya kan kk kavaklar burada da grlmektedir.

31

Ticari dokuda ak alanlarn byk bir blmn oluturan yollar binalarla snrlanmtr. Bu zellik yollarn dier dokulara kyasla ynlendiricilik etkisini arttrmtr. zellikle kuzey ve gney ynnde olduka iyi bir ynlendiricilik gzlenmektedir. Bu durumun olumasnda yaplarn bitiik nizamdaki bir araya gelii nemli bir rol oynar. Yollarn tamam asfalttan oluur. Gneyden kuzeye doru bir ilerleme gsteren yollar, kuzeyde ise kk ve dzensiz paralara ayrlarak geleneksel merkezi dokudaki dzensiz yol sistemine benzemeye balamtr. ehrin kuzeyinde yer alan kooperatif alan dokusu planl olarak kurulup gelimitir. Yaplar bitiik nizamdadr. Evlerin hepsi betonarmedir ve kat saylar ayndr. Bu dokuda evler yollarla cephe oluturmutur. Arka tarafta ise baheleri bulunmaktadr. Geiler sokaktan dorudan konuta eklindedir. Arka baheler yaplarla evrelendiinden dokuda kendi iinde kapallk gzlenmektedir. Kooperatif dokusunun dier dokulardan farkl olarak nceden planlanm yapya sahip olmas dokunun ak alanlarnn yeterli miktarda ve uygun kullanmna olanak salamasna neden olmutur. Konutlarn oluturduu blgede evlere giri yar zel alanlardan (n baheler) salanmtr. Dokularda yaplarn bitiik nizamda olmas ve uyumlu bir ekilde bir araya gelii bir yar kamusal alan oluturmu gibi grnse de bu alanlarn kullanm yine yar zel alan niteliinde olmutur. Arazi kullanmnda yar zel ve kamusal alanlar dnda ak alanlara rastlanmamaktadr. Yollarn ekillenmesini de yine bu yar zel alanlar salamtr. Kuzey ehir eperindeki kooperatif dokusunun dier rneklerden farkl olarak planl bir yapya sahip olmas yollarnda dzenli olmasn salamtr. Dokuda yollarn genilii kullanm asndan olduka iyi olup, yollarn tamam asfalttr. Bu yol sistemi geleneksel merkezi yerleimdeki dzensiz yol sistemine kart karakterdedir. Kuzeydou ehir eperi konut dokusu arazi kullanmnda konut yerleiminin en youn olduu blge olmasyla dier dokulardan ayrlr. Blgeye giriin kontroll olduu ve yaplarn planl geliip tek tip olduu bir dokudur. Tamamen konuta 32

ynelik bir kullanm grlmekte ve ortak ak alanlar kullanlmaktadr. Kendi iine kapank bir yerleme gsteren dokuda ak alan kullanm youn olarak yar kamusal niteliktedir. Bunun nedeni olarak yaplarn nceden planlanm bir araya gelileri gsterilebilir. Alt katl apartmanlardan oluan yerleimde mstakil bahe kullanmna rastlanmamaktadr. ehrin kuzeydousunda bulunan lojman dokusunun kontroll bir blge olmas nedeniyle yollarda ara trafii youn deildir. Bu az younluk seyrek bir yol dokusu ortaya karm olup, geleneksel merkezi dokudaki yol sisteminden farkllk gstermektedir. Dokudaki yollarn tamam asfalttr. Geliboluda arazi kullanmna bal olarak arazi fiyatlarnda da deiik blgelerde farkllklar grlmektedir. En deerli arazilerin merkezde ve ky eridinde olduu gzlemlenmektedir. HocaHamza Mahallesinin ky eridinin merkeze yakn ky eridindeki arazilerden daha deerli olduu gze arpmaktadr. Camii Kebir Mahallesindeki Talar Caddesi ve HocaHamza Mahallesindeki Tu Savul Caddesinin arazileri dier caddelere gre daha deerlidir. Limandaki arazi fiyatlarnn ticari merkeze gre daha dk fiyatta olduu grlmektedir. Bunun nedeni olarak bu blgede belediyeye ait alanlar olmas nedeniyle kiralarn dk olmasndan kaynakland sylenebilir. Gelecekte ehrin merkezinde var olan kstl arazi kullanm sorununu hafifletmek iin mevcut olan fonksiyonunu yitirmi veya amacna ulaamayan ve artk ehre yk olmaya balam mlklerin ileriye ynelik olarak yeniden gzden geirilmesi yararl olabilir. ehirde var olan kamu binalarnn yap durumlarnn kt olduu ve ilevlerini tam olarak yerine getiremedii grlmektedir. Onun iin bu yaplarn iyiletirilmesi yada ehirdeki daha ilevsel yaplarla deitirilmesi dnlmelidir. Antsal yaplar ehir dokusunun btn iinde kaybolmakta ve fark edilememektedirler. evrenin antlar daha tanmlayc hale getirmesi gerekmektedir. Antlarn etrafndaki evre dzenlemesi yeterli olmamaktadr. Bakmszlk algda zorlua neden olmaktadr. ehrin kimliini en ok ortaya karan bu yaplarn bakmszlk ve dzensizlik yznden kaybolmasn engellemek iin, eriebilirlie

33

ayrca nem verilmelidir. Mevcut arpk dokunun ksa srede ve tamamen yenilenmesi gerekmektedir. Geliboluda yerlemenin yaps ve zelliklerini anlatmaya altmz bu blmde, sonu olarak unu syleyebiliriz ki; Gelibolunun etki alan daha ziyade belediye snrlar iinde kalmaktadr. Hem faal nfusun dal hem de ehir fonksiyon sahalarnn dal bunu kantlamaktadr.

34

Harita 4: Gelibolu ehirii Arazi Kullanm 35

III. EHRSEL FONKSYONLAR A. YNETM FONKSYONUKr ve ehir ilikilerini gelitiren ehre merkeziyet gc kazandran fonksiyonlarn en nemlilerinden biri hi kukusuz ynetim fonksiyonudur. Gelibolu olduka uzun bir dnemden beri ynetim fonksiyonuna sahip olan yerlemelerden biridir. Tarihi kaytlardan anlaldna gre Gelibolunun 1872 ylnda Mutasarrflk (sancak) olarak kurulduu, 1923 ylnda tm mutasarrflklarn unvan itibariyle kaldrlp, Vilayet saylmas zerine Geliboluda Vilayet olmutur. Gelibolu Vilayet iken Eceabat, Kean, arky, Mrefte, psala ve Enez ilelerinin bu Vilayete bal olduklar anlalmaktadr. Gelibolu 23 Temmuz 1926 ylnda anakkale line bal ile olmutur. Gelibolu, merkezi bir konumda bulunduu ynetim snrlar iinde yeralan belde ve ky yerlemelerinde yaayan 46226 (DE,2000) nfusun ynetim hizmetlerinin yrtld bir ynetim merkezi olarak nemli bir rol oynar. Gelibolu, dari Blm bakmndan Merkez, Evree, Bolayr, Kavak Beldeleri ve 25 Kye blnmtr. Bata Gelibolu olmak zere her belde de belediye tekilat vardr. Kylere bal mezra, oba ve mahalle bulunmaktadr. Geliboluya ve beldelere bal 13 mahalle bulunmaktadr. ehir ile belde ve kylerin genel olarak yerleim durumu iyidir. Dank olmayp toplu halde yerleim sz konusudur. Gelibolu zel dare Mdrl, bir asrdan fazla gemii olan, ok eski ve tarihi deeri olan bir binada hizmet vermekte iken imdi Kaymakamla ait eski lojman binasnda hizmet vermektedir. Grev bir mdr ve bir memur ile yrtlmektedir. l Daimi Encmenince grlp uygun grlen kylere yardm yaplmaktadr. Kylere Hizmet Gtrme Birliince de 25 kye Kylere Yatrm Tevik faslndan yardm yaplmaktadr. Gelibolu Belediyesi 1923 ylnda kurulmu olup, 1580 sayl Belediye Kanununda belirtilen niteliklere kavumutur. Gelibolu Belediyesinde halen 60

36

memur, 155 ii altrlmakta olup, toplam 230 personel grev yapmaktadr. Gelibolu Belediyesinin ara-gere durumu yeterli olup, 30 adet dkkn, 5 adet plaj bfe, 12 adet tarla, 50 adet arsa, 4 adet baheli eme ve 4 adet mezarlktan ibaret gayrimenkul vardr. Taclar caddesi zerindeki binasnda hizmet vermektedir. Gelibolu Belediyesi imar plan 20.02.1980 tarih onayl olup, imar planndaki alan 194,75 hektardr. mar plan Bakanlka tasdik edilmi olup, gecekondulama, gecekondu nleme ve gecekondu uygulama blgesi yoktur. Be mahalle mevcuttur. Geliboluda su datm ehrin gneybatsndan gelen bir tama ana hattnda pompaj yntemiyle yaplmaktadr. Tayfur Barajnn yapmndan sonra Gelibolunun su sorunu byk lde zmlenmi olup yeterli durumdadr. Buna ramen havalarn kurak getii yllarda ehirde su sknts ekilmektedir. Bu nedenle Geliboluda ime suyu ihtiyacnn bir ksmnn karlanmas iin okalca, Sarmakl ve Karayoku derelerinde, Gelibolu Fabrika ve Fabrika ii deresinde, Gelibolu Evree Ayval deresinde ve Kavak aynda iyiletirme almalar yaplmtr. Gelibolunun merkez ve yazlk yerleimlerinin toplam ime-kullanma suyu ihtiyacnn, yarmadada alan kuyulardaki olumsuzluklar nedeniyle yeralt suyundan karlanmas mmkn grnmemektedir. Bu nedenle; gelecee ynelik imekullanma suyu ihtiyacnn okal Barajndan karlanmas iin almalar srdrlmektedir. Geliboluda ime suyu sknts yannda, ehirde ime suyu ebeke borularnn ve kanalizasyon borularnn yan yana geiyor olmas ime suyunun temiz olmamasna ya da iilmesinin riskli olmasna neden olmaktadr. Zaten ehirde eitli firmalara ait 19 ltlik damacana suyu kullanmnn olduka fazla olmas ayn zamanda bu durumun bir kant olarak da gsterilebilir. Geliboluda kanalizasyon ebekesi 1983 ylnda tamamlanmtr. mara yeni alan blgelerde kanalizasyon ebekesi planl bir ekilde Belediye Bakanl tarafndan denmektedir. Mevcut kanalizasyon sistemi ise ksa vadede kentin

37

gereksinimlerini karlayacak dzeydedir. Ancak belediyeden alnan bilgiler nda bu sistemin bir ksmnn yenilenmesine balanmasnda yarar bulunmaktadr. zellikle youn konut dokusunun bulunduu ehir merkezi evresinin kanalizasyon sisteminin eskimi ve yetersiz olmasndan dolay ncelik bu blgeye verilmelidir. Gelibolunun evre yerleimlerinde ise kanalizasyon sorunu foseptik ukurlar ile giderilmektedir. Geliboluda kat atklar gnn hemen her saatinde grevliler tarafndan dnml olarak toplanmakta ve ehir dnda Yeniky civarndaki p depolama alannda ak p toplama yntemiyle depolanmaktadr. Mevcut p depolama alannn, teknolojik alt yapdan yoksun olmas su kirliliine, dolaysyla toprak kirliliine yol amaktadr. Organik maddelerin rmesi sonucu meydana gelen koku topraa sinmekte bylece kokular, ehri olumsuz etkilemektedir.

Foto 8: ehir pl

Geliboluda dnya bankasnn salad krediden yararlanlarak kat atk geri dnm tesisi kurulmas dnlm, fakat gerekli nfus younluu mevcut olmad iin gerekletirilememitir. Nfusun azl geri dnm iin gerekli

38

minimum p miktarnn toplanmasna engel tekil etmektedir (Kaynak: Gelibolu Belediyesi). Geliboluda elektrik hizmeti nce dk gerilimli hatlardan salanmtr. Fakat daha sonra kentin artan nfusu gz nne alnarak daha yksek gerilimli elektrik ana hattna ihtiya duyulmutur. Bunun sonucu olarak da elektrik hatlarnda dzensizlik ortaya kmtr. Kimi yerlerde yksek gerilim hatta ve dk gerilim hatt birbirine paralel gitmitir (TEDA Ar-Ge 2001 statistikleri). Gelibolu Emniyet Mdrl, hizmetlerini 1 Emniyet Mdr, 1 Bakomiser, 2 Komiser Muavini, 35 Polis Memuru, 1 sivil memur ve 2 ar ve mahalle bekisi olmak zere toplam 42 personel ile yrtlmektedir. Gelibolu Jandarma Komutanl, hizmetlerini 1 Subay, 13 Astsubay, 14 Uzman Jandarma avu, Erba ve Er tarafndan yrtmektedir. Komutanla bal bir Merkez Jandarma Karakol Komutanl, iki Bucak Jandarma Karakol Komutanl ile bir Blge Jandarma Karakol Komutanl, bir Mobil Asayi Karakolu ve 1 Trafik Timi mevcuttur. Geliboluda idari fonksiyonu oluturan kamu kurum ve kurulular genellikle Camiikebir ve Yazczade mahallelerinde younluk kazanmakla birlikte zellikle askeri kurulular, bata Hocahamza mahallesinde Tusavul Caddesi zerinde yeralan II. Kolordu Komutanl olmak zere ehrin denize bakan kylar boyunca yeralmaktadr. Bununla birlikte baz askeri idari binalar (askeri lojmanlarda dahil) ehrin eitli mahallelerine dalmtr. Bu durum ehirde askeri alanlarn geni yer kaplamasna neden olmutur. Kukusuz ehrin yerleim alanlar bydke yeni ina edilecek olan kamu kurum ve kurulularna ait binalar da buna paralel bir dal gsterecektir. ehre ynetim fonksiyonu kazandran dier kamu kurum ve kurulular, ehrin eitli yerlerinde ayr ayr iken yeni yaplan Hkmet Kona sayesinde bir araya toplanmtr. Gelibolu-Kean asfalt zerinde yer alan yeni Hkmet Konann ehir merkezine uzak kalmas vatandalar asndan biraz sorun tekil etmektedir.

39

Bunun yannda kamu hizmetlerini yrten bu kurum ve kurulularn toplanm olmas, ynetimle ilgili ilerini zmlemek iin zellikle krsal yerlemelerden Geliboluya gelen kiilerin ilemlerini bir hayli kolaylatrmtr. Geliboluda kamu yatrmlar olarak, ksa ve orta dnemde lkretim Okulu, orta retim renci yurdu, halk eitim merkezi binas, Gelibolu Limannn tamamlanmas, 18 Mart niversitesine bal Su rnleri Fakltesi almas, balk barna yaplmas balca zm bekleyen ve programa alnmas gereken yatrmlar olarak grlmtr.

40

Harita 5: Gelibolu lesi dari Haritas 41

B. ETM VE KLTR FONKSYONUGelibolunun tarihi yapsna baklrsa, ehrin kuruluunun M.. 1500 yl ncesine kadar uzand, eitim ve kltr tarihinin ok eskiye dayand grlmektedir. Osmanl dneminde Gelibolu nfusunun 70.000 in zerinde oluu eitim ve kltr aamalar ynnden salam bir yapya sahip olduunu gstermektedir.

Foto 9: Eski Cumhuriyet lkokulu

ehirde eitim ve kltr fonksiyonu anakkale 18 Mart niversitesine bal Piri Reis Yksek Okulu Mdrl, Milli Eitim Mdrl, Halk Eitim Merkezi Mdrl, Halk Ktphanesi Mdrl, iki src kursu, renci yurdu gibi kamu kurulular tarafndan yrtlmektedir. anakkale 18 Mart niversitesine bal Piri Reis Meslek Yksel Okulunda 24 retim grevlisi ve 520 renci ile retim verilmektedir. Geliboluda, 3 belde ve 25 kyde toplam 30 okul ve kurum bulunmaktadr. Halen bu okul ve kurumlarda toplam 429 personel grev yapmaktadr. 2004-2005 Eitim-retim ylnda; bnyesinde 1-8 snf olan ilkretim okullarnda 4820, orta retimde 2078, raklk Eitim Merkezinde renci says 42

263tr. Ayrca ehirde zel eitim veren 1 adet itme Engelliler lkretim Okulu (renci says 54) , 1 adet Grme Engelliler lkretim Okulu(renci says 49) mevcuttur. Geliboluda eitime ok nem verilmitir. Okullarnn baar oran Trkiye genel ortalamasnn zerindedir. ehirsel fonksiyonlar asndan ilkretim okullarnn Gelibolunun

fonksiyonel etki blgesine ok nemli hizmetler verdii sylenemez. Buna karlk retimin ikinci basaman oluturan liseler (zellikle Endstri Meslek Lisesi, Ticaret Lisesi, raklk Eitim Merkezi ) ehrin tm fonksiyonel etki blgesine hizmet vermektedir. Bu gibi okullar ehrin iktisadi hayatna ve bu arada genel hizmetler fonksiyon alannda kmsenmeyecek oranda katk salamaktadrlar. ehirde zellikle meslek okullarnn bir hayli fazla oluu dikkat ekmektedir. Denizcilik Lisesi, Salk Meslek Lisesi de bu okullardan bazlardr. renciler asndan bu okullar genellikle ksa yoldan hayata atlmak iin tercih edilmektedir. ounlukla krsaldan gelen rencilerin birinci tercihi olan meslek liseleri birazda ailelerin maddi imknlarnn snrl oluu nedeniyle bir anlamda zorunlu tercih edilen okullar olmaktadr. Gelibolu tarihi ve kltr eserleri bakmndan zengin olup, Vakflar Genel Mdrlnn korumasnda trbeler, mezarlar, eski eserler bulunmaktadr. Geliboluda kltrel faaliyetler iersinde mahalli gazetelerin de nemli bir yeri vardr. ehirde Yeni Gelibolu, Byk Zafer ve Ay-Yldz Haber isimli adet, haftada iki gn yaynlanan mahalli gazete kmakta olup, basm ileri yapan 4 adet matbaa vardr. Ayrca Gelibolu FM isimli yerel radyo istasyonu mevcut olup, Gelibolu ve evresine yayn yapmaktadr. Yaygn eitim kuruluu olan Halk Eitim Merkezi Mdrlnde, kadrolu olarak 1 Mdr, 1 Halclk retmeni, 1 kadrolu Usta retici vardr. Kadrolu retmen ve usta reticiler dnda 9 usta retici ders karl kurslarda grev yapmaktadr.

43

Halk Eitim Merkezi Mdrlnce merkezde, beldelerde ve kylerde eitli kurslar alm, bu kurslarn says 17 branta toplam 42 adettir. Bu kurslar; okumayazma, halk oyunlar, model uak yapm, bilgisayar operatrl, el sanatlar, makine nak, giyim, yetkili kalorifer ateilii, st srlarna bakm ve besleme, arclk, tarla bitkileri yetitiricilii, meyvecilik, rt alt sebzecilii, sebzecilik, baclk ve kurban kesimi kurslar olup Gelibolunun eitim ve kltrel alt yapsnn geliimine katkda bulunmaktadr. Kurslardan bazlar Halk Eitim Merkezi Mdrl, 2.Kolordu Komutanl ve Tarm le Mdrl ile ibirliinde alm olup, bu kurumlarn grevlileri usta retici olarak grevlendirilmilerdir. Geliboludaki Halk Ktphanesi Mdrlnde eitli kaynakl 16.542 adet kitap mevcut olup, bu kitaplardan % 70i 1950li yl basm ve ncesini kapsamaktadr. nem arz Bu yzden ktphanedeki kitaplarn gncellenmesi ayrca gnmzde hzla yaylan internet kullanmnn ktphaneye de kazandrlmas byk etmektedir. Ktphanede okuyucularn ounluunu renciler oluturmaktadr. Gnlk tutulan istatistik formlarna gre 2004 ylnda 4727 renci kitaplardan yararlanmtr. ehirde gemite var olan bir adet sinemann yanm olmasndan dolay, sinema yoktur. Ancak bu eksikliin yakn zamanda giderilme yollarnn aranmas ehrin kltrel geliimine yapaca katk asndan son derece nemlidir. Geliboluda spor tesisi olarak 1 adet kapal spor salonu, 2 adet futbol sahas, 8 adet semt futbol sahas, 1 adet tenis kortu, 1 adet okuluk at poligonu, 1 adet minyatr im saha, 1 adet hal saha ve 1 adet karate salonu mevcuttur. Okuluk faaliyeti yapan tek ile Trkiyede Geliboludur ve 20 civarnda sporcu bu dalda almaktadr. Geliboluda genlerin yararlanmas iin mevcut olanaklarn zenginletirilmesi dier yandan zellikle ailelere hitap edecek sosyal ve kltrel alanlarn eksikliinin giderilmesi gelecekte ehrin bu alandaki geliimine nemli katk salayacaktr.

44

C. SALIK FONKSYONUGeliboluda salk hizmetleri, 1 Devlet Hastanesi, 1 Verem Sava Dispanseri, 1 SSK Tabiplii, 6 Salk Oca ve 9 Salk Evi ile yrtlmektedir. Devlet Hastanesi 37 yatakldr. Gelibolunun salk kurumlarnda toplam 10 uzman doktor, 1 di hekimi, 13 pratisyen hekim, 22 ebe, 36 hemire, 2 salk memuru, 2 laboratuar teknisyeni, 3 rntgen teknisyeni, 1 mdr, 1 mdr yardmcs, 1 personel efi, 5 acil tp teknisyeni, 3 memur, 1 teknisyen, 2 hizmetli, 2 ofr, 3 anestezi teknisyeni olmak zere toplam 108 personel ve taeron irketlere ait 20 temizlik iisi almaktadr. Gelibolu Devlet Hastanesi, 10 uzman hekim, 6 pratisyen hekim, 1 di hekimi, 1 hastane mdr, 1 hastane mdr yardmcs, 16 ebe, 31 hemire, 4 acil tp teknisyeni, 2 memur, 1 ambar memuru, 1 hizmetli, 2 anestezi teknisyeni, 1 laboratuar teknisyeni, 1 salk memuru ve taeron irketlerden 20 temizlik iisi ile hizmetini yrtmektedir. Yaplan Hizmetler Yatarak Tedavi Gren Hasta Says Yaptrlan Doumlar Toplam Poliklinik Says Di Poliklinii Says Yaplan Dolgu Says Laboratuar Hizmetleri Rntgen Says : : : : : : : : 695 98 47.356 2.140 14 26.745 5.828

Gelibolu Devlet Hastanesinde 1 adet donanml olmak zere 2 adet Ambulans bulunmaktadr. alan uzman hekim yetersizdir. Yerleim yerinin turizm blgesi olmasndan dolay zellikle yaz dnemlerinde hasta nakil ve ulamda zorluklar yaanmaktadr. Verem Sava Dispanseri, 1967 ylndan beri kendi binas olmadndan geici hizmet binasnda 2 doktor ve 4 hemire ile almalarn srdrmektedir.

45

Gelibolu Semt Poliklinii, ehirde SSK Dispanseri olarak faaliyetini srdren kurum, 19.02.2005 tarihinden itibaren Gelibolu Semt Poliklinii ad ile Salk Grup Bakanlna balanmtr. Kurum artk hibir ayrm yapmadan tm kurumlarn hastalarna bakmaktadr. 1 Doktor, 10 Ebe Hemiresiyle birlikte poliklinik, Laboratuar, enjeksiyon ve pansuman ileri yapmaktadr. Merkez 1 Nolu Salk Oca, 1992 ylnda kurulmu olup Yazczade, Camiikebir, Alaaddin mahallelerinin yarsna ve Gazi Sleyman Paa mahallesinin tamamna toplam 13.683 nfusa hizmet vermektedir. 2 Doktor, 2 Salk Memuru, 5 Ebe, 2 Hemire, 1 Memur, 1 Stma isi, 2 Hizmetli Personel ile almalarn yrtmektedir. Gelibolu 2 Nolu Salk Oca, 1999 ylnda Karayollar binasnda kurulmutur. Ocakl kynde Salk Evi bulunup Fndkl, Yeniky, Kavakltepe kylerine ve Alaaddin , Hocahamza mahallelerinin tamam, Camikebir, Yazczade mahallelerinin yarsna toplam 10.550 nfusa hizmet vermektedir. 2 Doktor, 2 Salk Memuru, 11 Ebe, 2 Hemire, 1 Hizmetli personel ile almalarn yrtmektedir. Geliboluda 2.Kolordu Komutanlna ait bir asker hastanesi ayrca Bayrky, Kavakky, Bolayr ve Evree beldelerinde 1 adet Salk Oca bulunmaktadr. Geliboluda salk fonksiyonunu oluturan salk kurulular, Merkez 22.771, Kyler 14.745 olmak zere toplam 37.516 nfusa hizmet vermektedir.

D. ULAIM FONKSYONUGelibolu kara ve deniz yollar ile komu il ve ilelere balanmtr. ehir stanbul-zmir, Edirne-zmir, stanbul-Bursa yollar zerinde bir merkez tekil etmektedir. Gelibolu stanbula 289, anakkaleye 48 km uzaklktadr. Ayrca Lpseki lesi ile de 3,25 mil uzaklktadr. Gelibolu-Lpseki arasnda arabal vapur (feribot) almaktadr. zel ahslarca Gelibolu-ardak ve Gelibolu-Lpseki arasnda ara tayan motorlar da bulunmaktadr.

46

Gelibolu tm bu yol ilikileri iinde zorunlu aktarma ve gei noktas olmaktadr. ehir mecburi transit noktas olduundan stanbul-anakkale-zmir gibi ulam ilikilerinin dourduu otobs trafiine sahne olmaktadr. Tablo 5: Gelibolunun nemli merkezlere olan uzaklklarGELBOLU Gelibolu Gelibolu Gelibolu Gelibolu Gelibolu Gelibolu Gelibolu Gelibolu Gelibolu MERKEZLER stanbul zmir Bursa Ankara Edirne Tekirda Kean Bolayr Eceabat UZAKLIK (km) 289 370 231 608 178 145 67 17 40

ehir d ulam feribot ve otobslerle salanmaktadr. Bunlarn genellikle sabah ve akam seferleri mevcuttur. Feribot ulamnda zel ve belediyeye ait firmalar hkim iken otobs tamacl zel firmalarla yaplmaktadr. Bu firmalar ise Kamil Ko, Metro Turizm, Radar Turizm ve anakkale Truva Turizmdir. ehirde deniz trafii yk ve yolcu akmlarnda kullanlmaktadr. zmir, stanbul ve Karadeniz limanlarna deniz balants hammadde ve ilenmi sanayi maddeleri ykleyen gemilerle kurulmutur. ehir iinde mevcut iskele, yolcu tamaclnn yan sra mal ykleme ve boaltma ilevini de stlenmektedir. Gelibolu limannda, arabal vapur yanama iskele ve rampas ile, 60-75 m boyunda yk gemilerinin yanaabilecei iskele mevcuttur. Ortalama su derinlii 7 mdir. Denizcilik letmeleri arabal vapuru Gelibolu-Lpseki arasnda kn 12, yazn ise 22 sefer yapmaktadr.

47

Foto 10: Feribot skelesi

u anda kullanlan iskele merkeze ok yakn olduu iin ve Gelibolunun gei noktas olma zellii olduu iin, iskeleyi kullanan tm yk tatlar ehre zarar vermektedir. Ar yk tayan trlar, kamyonlar tarihi zellii olan bu ehrin zelliini kaybetmesine neden olmaktadr. Yeni iskele projesinin bunu nleyecei dnlmektedir. Yaplmas dnlen yeni iskele, kapasite olarak eski iskelelerden daha byk, konum olarak daha kullanl ve Gelibolu iin daha yararl olacak bir projedir. Liman projesi, balk barna, ykleme-boaltma iskelesi ve arabal vapur (feribot) iskelesi olmak zere blmden olumaktadr. Yap, ilet, devret modeli ile yurt d kaynakl (Japon-in) yaplmas planlanmakta ve zerinde almalar devam etmektedir (Kaynak: Gelibolu Belediyesi). Yerlemelerin nfuslarnn oalmasyla kendini belli eden ehirleme olay, eitli ehirsel sorunlar yannda, trafik sorunlar da yaratmaktadr(Tmertekin zg,1997). Nfus art tm ehirlerde olduu gibi Gelibolu ehir ii ulamnda da baz sorunlar oluturmutur. Bu sorunlar balca yle zetlenebilir: Gelibolunun Asya ve Avrupa arasnda gei noktas olma zellii sebebiyle ehir ierisinde zellikle hava muhalefeti(sis,rzgar) olduu zamanlarda kamyonlarn ve dier aralarn yol kenarlarnda bekleme yapmas trafik skklna yol

48

amaktadr. Ayrca liman ve otogarn birbirine olan uzakl yolcularn karya geilerde vakit kaybetmesine sebep olmaktadr. ehir ii ulamda rgtlenme fazla gelimemitir nk ehirde yaya ulam arlkldr. Bunun yannda genellikle minibslerle, yolcu tamacl yaplmaktadr. ehir ii yollar dar ve iyi planlanmamtr. ehir genelinde, zellikle de ar ve civarnda otopark sorunu gzlenmektedir. Geliigzel park edilen aralar, yaya ve ara trafiini olumsuz etkilemektedir. ehir ii yollarda ynlendirme sorunlar, kavak tasarmlarnda problemler, yaya trafiini engelleyici unsurlar (kaldrmlarn dar olmas, gerekli yerlerde kaldrmsz yollar, merkez ve merkeze yakn yerlerde esnafn kaldrmlar yaya trafiini engelleyici dzeyde igal etmesi) bulunmaktadr.

Foto 11:Trafiin Youn Olduu ar Caddesi

E. TCARET FONKSYONUGeliboluda ticaret son on yldr hzl bir gelime gstermitir. ehirde ikincil konut kullanmnn yaygnlamas, dier ynden zellikle turizme bal olarak artan nfus hareketlilii, Geliboluda ticari iyerlerinin saysnn hzla artmasna neden olmutur. Daha ok perakende ticaret kapsamnda faaliyet gsteren bu i yerleri, ehir ii ihtiyalar yannda civar belde ve kylerdeki krsal kesime de nemli oranda hitap etmektedir.

49

Geliboludaki ticari faaliyetlere genellikle kk esnaf iyerleri hakim olup, perakende ticaret ve hizmet iyerleri ounluu oluturmaktadr. Perakende ticaret iyerleri arasnda gnlk ihtiyalara cevap veren dkkanlar (market, frn, kasap, manav vb.) ile periyodik ihtiyalara cevap veren dkkanlar (ayakkab, konfeksiyon, tuhafiye, zcaciye, krtasiye, eczane vb.) saysal fazlalk ynnden bata gelirler. Bu da Geliboluda perakende ticaret faaliyetlerinde, genel olarak gnlk ve periyodik ihtiyalara ynelik ticaret hizmetlerinin hakim durumda olduunu gstermektedir. Ancak bunun yannda hal, mobilya, elektrikli ev aletleri gibi uzun vadeli ihtiyalara cevap veren iyerleri ile hizmetler sektrne ynelik kuafr, berber, pastane, otel, motel says da bir hayli fazladr. Ticaretin gelimesinde nemli bir fonksiyona sahip olan kurululardan biri de bankalardr. ehirde Akbank, Halk Bank, Bankas, Oyakbank, Vakfbank, Ziraat Bankas olmak zere 6 banka ubesi hizmet vermektedir. Ayrca, ubesi olmayan Yap Kredi Bankas iskele meydannda bir ATM ile hizmet vermektedir. Gelibolu liman nemli bir ticaret noktasdr. ehrin ilk ticari geliimi Tusavul Caddesi ile Zbeyde Hanm Caddesinin kesitii yerde balam, yerlemenin gelime yn paralelinde kuzeyden gneye doru olumutur. ehir batda Kaptanlar ve bni Hasanck Sokak, douda efik Ake Caddesi, gneyde ise sahilden balayp Liman Caddesi dorultusunda kuzeye doru gelimektedir. Ticari faaliyetlerin yksek olduu Zbeyde Hanm Caddesi zerindeki ticari birimlerin alt katlar ticaret, st katlar ise konut olarak kullanlmaktadr. Liman Caddesinin kuzeyinde kalan ksmda otellerin arlk kazand gzlenmektedir. Daha kuzeye kldka perakende ticaret birimleri yer almaktadr. ehirde ticaret alan 24.500 m2, kamu alan 3197 m2, konut alan ise 14.833 m2 alan kaplamaktadr. Bu veriler Geliboluda ticarete nem verildiini gstermektedir. Blgenin en byk Pazaryeri Geliboluda olup merkezde Santral Caddesinde kurulmaktadr. Geliboluda Sal ve Cumartesi gnleri, Evree beldesinde Cuma gn, Bolayr beldesinde Perembe gn, Kavakky beldesinde aramba gnleri Pazar kurulmaktadr. lokanta,

50

rn eidinin olduka geni olduu bu pazarlarda halk, yiyecek ihtiyacnn dnda, giyecek ve dier gereksinimlerini de karlamaktadr. Pazarda satlan mallar genellikle evre iller olan stanbul, Tekirda, Edirne ve Bursadan gelmektedir. Pazar satclar ise ounlukla Gelibolu halkndandr. Gelibolu Esnaf ve Sanatkrlar odasna kaytl 1650 ye bulunmaktadr. yelerin byk bir blm gda, iecek ve ttn arlkl perakende ticaret, lokantalar, pastaneler v.b. yerler ile berber, kuafr ve gzellik salonlarnn faaliyetleri gibi faaliyetlerde almaktadrlar. Geliboluda Sanayi ve Ticaret Odasna kaytl 96 firma bulunmaktadr. Buna gre Geliboluda sektrlere gre iyerleri ve adetleri aadaki gibidir. Tablo 6: Geliboluda yerlerinin Faaliyet Kollarna Gre DalmFAALYET KOLUNA GRE YER TP Bankalar, Sarraflar ve Kuyumcular Keresteciler ve Mobilya malatlar Manifatura ve Tuhafiyeciler Dayankl Tketim Malzemeleri Satclar Toptan Bakkal, Kasap ve Besiciler Mteahhitler Kitap, Krtasiye, Matbaa ve Zcaciyeler Eczaclar Nakliye ve Akaryaktlar naat Malzemeleri Satclar Oto Yedek Paraclar Otel ve Pastaneler Zahireci, Frnc ve Un Fabrikalar TOPLAMKaynak: Gelibolu Ticaret ve Sanayi Odas, 2004

ADED 12 2 4 6 20 10 2 1 6 10 4 14 5 96

51

Geliboluda 2. Kolordu Komutanlnn bulunmas ehirde asker nfusun younlamasna neden olmutur. Bu asker nfus ve bu nfusa bal hafta sonu ziyaretileri Gelibolu ticaret hayatn canl tutan en nemli etkenlerden birisidir. Ayrca yazlk konut kullanmna bal olarak evre illerden turizm amal gelen nfusun, dier ynden yarmadadaki tarih turizmine bal olarak gelien nfus potansiyelinin ehrin ticaret hayat zerinde nemli ve olumlu etkileri vardr. 2. Kolorduya bal er erbalar ve onlar ziyarete gelen aileleri ehirdeki pazar canlandrmakta ve srekli hale getirmektedir. Bunun yan sra burada askerliini yapm olup buraya yerleen ve ehir nfus yapsn etkileyen emekliler de Gelibolu ticaret hayatn canlandrmaktadrlar.

F. TURZM FONKSYONUMarmara ve anakkale Boazlarnn gzel yerlerinden birisi olan Gelibolu, temiz ve akntl denizi, yeilin ve mavinin tm tonlarnn birbiri ile kaynat muhteem koylar ile blgenin en ekici ehirlerinden birisidir. Gelibolu, doal ve tarihsel nitelikleriyle anakkalenin en yksek turizm potansiyeline sahip yeridir. Gerek gemi ve gerekse yakn tarihin en nemli olaylarnn yaand topraklar olmas ve bulunduu corafi konum nedeniyle kltrlerin gei noktasnda bulunan Gelibolu, birok tarihi, dini ve turistik deeri de barndrmaktadr. Gelibolu Kalesi, impe Kalesi, Kale Havuzu, Fransz Mezarl, Gazi Sleyman Paa Camii, Paa Hamam, Rumeli Fatihi Gazi Sleyman Paa Trbesi, Vatan airi Namk Kemalin mezar, Mevlevihane, Namazgah, Saruca Paa Trbesi, ilehane, Yazczade Mehmet Efendi Trbesi, Gelibolu Yarmadas Tarihi Milli Park, Sinan Paa Trbesi, Bayrakl Baba Trbesi, Emir Ali Baba Trbesi, Kalafat Mehmet Paa Mezar gezilebilecek tarihi yerlerdir. ehrin turizminde bir nemli etken de, kendi adn verdii yarmada zerinde 1915 ylnda, Trk Ulusunun destanlaan ve devleen milli savunmasnn yaratt ve adna anakkale Savalar dediimiz tarihin izlerini brakt kutsal sava alanlar

52

yerli ve yabanc turistin ilgisini her yl artan dolulukla ekmekte ve ziyaret edilmektedir. Gelibolu Tarihi Milli Park, doal gzellikleri, deniz kylar ve sava tarihi asndan yerli turistlerin ve anakkale Savalarna katlan yabanc lkelerden ncelikle Avustralyal, ngiliz ve Yeni Zelandal turistlerin ilgisini ekmektedir. Bunun dnda Alman, talyan, Yunan, spanyol ve Fransz Turistler de Gelibolu Yarmadas Tarihi Milli Parkn gezen ziyaretiler arasndadr. Gelibolunun tarihsel zenginlii ierisinde yer alan, yakn zamanda restorasyon almalar tamamlanan, grkemli grnts, mimar harikas yapsyla hayranlk uyandran ve dnyann en byk Mevlevihanesi nvanyla dikkat eken Mevlevihane binas ehirdeki turizm akna nemli bir katk yapmaktadr. yle ki zellikle Japon turistler iin mutlaka grlmek istenen tarihi bir yap durumundadr. Gelibolu doal gzellikleri, tarihi ve kltrel varlklarnn yan sra, Saroz Krfezi ve Marmara Denizi sahilleri itibari ile bal bana bir turizm cennetidir.

Foto 12: Hamzakoydan Bir Grnm

Gelibolu ehir merkezinde Hamzakoy, Fener alt, Erita mevkilerinde ok rahat denize girilebilir. Hamzakoy altn sars kumsalyla 3 kmlik bir alan kaplar. 53

Fener alt mevkii ise Gelibolu Tersanesinden balayp Hamzakoye doru uzanr. zellikle Fener alt mevkii kayalklar ve falezleri ile nl olup grsel adan olduu kadar, deniz merakllarnn da urak yeridir. Bunun dnda iskeleden balayp Askeri Fabrikaya kadar uzanan Piri Reis Kordonu bu blgenin en uzun sahil eridi ve yry alanna sahiptir. Bunun yan sra yukarda sralanan Gelibolunun boaza kys olan yerleri dnda, ilenin Saroz Krfezine bakan kylarnda da rahatlkla denize girilebilir. zellikle su sporlar iin bilinen bir adres olmaya balayan Gneyli (Davut skelesi, Gneyli Liman), Koruky Alt, Bolayr Alt (Bakla Burnu), Ocakl Alt, Yeniky Baheler Liman, Fndkl Kmr Liman, Deirmendz, Armutlu, Tayfur Karaaa, Karainebeyli Ece Liman, Burhanl Cennet Ky ad saylr denize girilebilecek, canl akvaryum saylabilecek yerlerdir. Geliboluda turistik belgeli, yldzl Boncuk Otel, zel plaj, yzme havuzu ve 101 yatak kapasiteli, yldzl Gallipoli Otel 226 yatak kapasiteli, ayrca turistik zellikli Bilgi Otel, Trkmen Otel, Oya Otel, Yelkenci Otel, mit Motel, Akmart Motel, Sun-Set Motel, nci Motel, Cennet Motel, Obidi Camping, Belediye Motel Evleri, Dilma Otel, Ylmaz Otel, stanbullu emsi Otel, Hakan Otel ve 45 standart, 6 sit toplam 51 oda ve 102 yatak kapasitesi ile yldz statsnde 18 Mart niversitesine bal vakf bnyesinde ve TESA tarafndan iletilen Hamzakoy Uygulama Oteli ile drt mevsim yerli ve yabanc turistlere hizmet verilmektedir. ehirde 18 Mart niversitesine bal Piri Reis Turizm Otelcilik Meslek Yksek Okulu, turizm sektrne ynelik nitelikli eleman yetitirerek blge turizminin geliiminde nemli rol oynamaktadr. ehirlerde turistleri eken hususlarn banda ehir merkezinde yaratlm ho ortam gelir. Deiik mimarileri olan sokaklar, caddeler, meydanlar, binalar ve yeil alanlar, varsa limanlar, tarihsel zellikler ve benzerleri ehre eitlilik kazandrrlar (zg, 1998 ). Bu anlamda Gelibolu, doal gzellikleri, gemiten gelen tarihsel zenginlii ve denizi ile fazlasyla bu eitlilie sahip bir ehirdir. Ancak tantm eksiklii, 54

ekonomik yetersizlikler, hizmet tesislerinin noksanl ve Askeri alanlar tarafndan bymesini engelleyen konumu nedeniyle bir mola noktas, ya da gnbirlik gezilebilecek bir mekan olmaktan teye geememektedir. Geliboludaki tesislerin herhangi bir tur ya da turizm irketi balantsnn olmamas ehirdeki turizm faaliyetlerinin rgtl biimde yrtlmediini gstermektedir. Yerli ve yabanc turistlerin sadece kendi aratrmalar sonucunda blgeye geldikleri anlalmaktadr. Tesislerin nitelik ve say bakmndan yetersizlii ise buradaki konaklama sresini azaltarak turizmin ekonomiye katkda bulunmasn snrlamaktadr. Konaklama merkezi olarak ounlukla anakkale il merkezi tercih edilmektedir. Bunun sebebi nitelikli tesislerin il merkezinde younlamasdr.

55

56

G. SANAY FONKSYONUehirlemenin gstergelerinden biriside ekonomik dzeydir. Gnmzde ekonomik gelimenin, sanayinin gelimesiyle ilikili olduu bilinmektedir. Geliboluda sanayi lei kktr ve gelimemitir. Sanayi kurulular olarak kk apl konserve fabrikalar, Askeri Ar Bakm Tamir Fabrikas, Gemi Yapm Tersanesi, Kereste Fabrikas, Un Fabrikas, Ya Fabrikas ve mermer, mobilya, tekstil, dorama atlyeleri saylabilir.

Foto 13:Kk Sanayi Sitesi

Geliboluda kk esnaf ve sanatkrlarn daha elverili artlarda almalarn temin etmek ve kk lekli iyerlerinin gelimesini salamak amacyla bir de Kk Sanayi Sitesi mevcuttur. Gelibolu Kk Sanayi Sitesi 1991 ylnda faaliyete gemitir. Toplam sanayi alan 113.000 m2 dir. yeri says 120 dir ve 223 kii almaktadr. Burada otomotiv sektrne ynelik tamirat hizmeti veren iletmelerin yan sra kk apta imalat yapan atlyeler de bulunmaktadr. Sanayi dallar deiik eitlerde kendine her zaman en uygun yerleri seer. Balk Konserveciliinin Geliboluda younlam olmas da bu sebeptendir. Sardalye balnn tuzlu, yal-tuzlu ve buharda piirilerek konservelenmesi zerine alan 5 adet konserve fabrikas faal olup anakkale Boaznda avlanan 57

balklar Geliboluda konserve haline getirerek lkemizin eitli yerlerine pazarlanmaktadrlar. Geliboludaki balca tarmsal sanayi kurulularnn adlar, iletme konular, kapasiteleri ve bulunduu yerler aaya karlmtr. Tablo 7: Geliboluda Balca Tarmsal Sanayi KurulularLETME ADI Asya Gda Paz.th.hr.Tic.San. Yavuz Mildon Den.r.San.Tic. Saroz Un Sanayi stn Peyst Yaki Konserve Erden Konserve Engin Kolektif Tic.San. Zafer iftlik St rnleri LETME KONUSU Ayiek-Kanola Ya Kabuklu-Taze Balk Un St rnleri Konserve Konserve St rnleri St rnleri Merkez / GELBOLU Merkez / GELBOLU Kavak / GELBOLU Koruky /GELBOLU Merkez / GELBOLU Merkez / GELBOLU Merkez / GELBOLU Merkez / GELBOLU 27.000 Ton 350 Ton 11.500 Ton 100 Ton 380 Ton 85 Ton 82 Ton 96 Ton BULUNDUU YER KAPASTE2004 YILI DURUMU

Faal Faal Faal Faal Faal Faal Faal Faal

Kaynak: Gelibolu Tarm le Mdrl, 2004

Tarma dayal sanayi alannda bir un fabrikas bir de ya fabrikas bulunmaktadr.Kuruluun Ad Saroz Un Fabrikas Asya Ayiek Ya Fab. retim Dallar Un Ya ve Ambalaj retim Kapasitesi ve Mevcut 15 ton/gn %10 kapasite ile alyor %50 Kapasite ile alyor stihdam 6 50

Blgede iki tane 5 ton ile 10 ton aras retim yapan st fabrikas bulunmaktadr. Ayrca 7 tane de su rnleri reticisi vardr. Bunlar kapasite asndan birbirine yakn kurululardr.Kuruluun Ad Zaferler St rnleri Engin Tuzlu Balk Aleaddin Konservecilik Yaki Konserve retim Dallar St rnleri Tuzlu balk Balk konservesi Balk konservesi ve hazr yemek retim Kapasitesi ve Mevcut 8 ton/gn %25 kapasite ile alyor %25 Kapasite ile alyor 10.000 kutu %40 kapasite ile alyor %98 Kapasite ile alyor stihdam 9 2 12 19

58

Geliboluda 20ye yakn ahap doramac ve mobilyac, 7-8 mermer atlyesi vardr. letmelerin retim kapasiteleri ve istihdam dzeyleri birbirlerine yakndr.Kuruluun Ad Bar Mobilya Kiraz Mermer Tadelen Mobilya Sng Orman rn. Elmas Ltd.ti. Deniz Kuu Ltd.ti. Yapc Tic. retim Dallar Ahap ii,mobilyalar Mermer ileme Mobilya retim sat Kereste dorama Kum, akl, mcr Kereste ini, parke, tretuar retim Kapasitesi ve Mevcut 10 mutfak takm / ay %25 kapasite ile alyor %30 kapasite ile alyor 4 m3/gn 100 m /gn 30 m3 /ay %50 kapasite ile alyor 50 m2/gn 3-53

stihdam 6 2 4-7 3 7-10 5

Yukardaki gruplardan farkl olarak Geliboluda bir tersane; birka tane alminyum, demir ve PVC dorama atlyesi, iki tane tekstil fabrikas ve bir tane de tekstil atlyesi bulunmaktadr.Kuruluun Ad Gelibolu Tersanesi Balkan Kuyumculuk ve Dorama Atlyesi er Demir Ticaret Kardeler Dorama Gelibolu Konfeksiyon retim Dallar Gemi naat Alminyum,PVC,metal dkm,makine aksam Demir ileme ve sat Alminyum,PVC,Cam Hazr Giyim %15 Kapasite ile alyor %90 Kapasite ile alyor %100 Kapasite ile alyor 200 adet/gn 2 11 128 retim Kapasitesi ve Mevcut %100 3 Gemi Kzakl %15 Kapasite ile alyor stihdam 60-250 8

H. TARIM FONKSYONUKuzeydousunda anakkale Boaz, dier yandan kuzey ve gneybatsnda nispeten geni ve verimli bir ovann kenarnda kurulan Gelibolu ve yakn evresinde tarm, ekonomik faaliyetler arasnda yerini almaktadr. le Tarm Mdrlnden alnan verilere gre, ilede toplam 4131 ha sulu ve 35683 ha kuru olmak zere toplam 39814 ha alanda tarm yaplmaktadr. Bunun 65,8inde tahl (25041 ha), 34,2sinde sanayi bitkileri (13000 ha), 3.32sinde sebze (1321 ha), 0.52sinde

59

meyve (208 ha), 0.35inde ba (140 ha) ve 0.31inde ise zeytin (104 ha) yer almaktadr. Geliboluda tarma elverili topraklarda en ok Buday ve Ayiei yetitirilmektedir. Buday ve Ayieinin dnml olarak ekilebilmesi, buday ekim alanlarnda genilemeye sebep olmutur. reticinin iki rnden hangisini tercih edeceini fiyatlar belirlemektedir. Ayiei Geliboluda yetitirilen en nemli sanayi bitkisidir. Bunun yannda sebzecilik meyvecilik yaplmakta zellikle sebzecilikte domates yetitiricilii ilk sray almaktadr. Ekim alan bakmndan buday, ayiei ve arpadan sonra drdnc sray almaktadr. Domates ekimi son yllarda n plana km bir rndr. Nadasa braklan topraklarda yetitirildii gibi ayn zamanda sulanabilir arazilerde ayn yl iinde bakla ve buday gibi hasad erken yaplan rnlerin ardndan ikincil rn olarak da yetitirilebilmektedir. Bu da ekonomik anlamda ciddi bir gelir yaratmaktadr. Bu durum neden son yllarda n plana kan bir rn olduunun da kantdr. Bunun yan sra baclk ve zeytincilikte Geliboludaki tarmsal faaliyetler arasndadr. Gemite ok yaygn olan baclk ve zeytincilik son yllarda tekrar gelimeye balamtr. Yzyllardan beri Geliboluda baclk ve zeytincilikle uraan Rumlarn g etmesi ve yerlerine gelen Trk gmenlerin genellikle bu faaliyetlere yabanc oluu, Geliboluda nemli yeri olan baclk ve zeytinciliin duraklamasna yol am, bu durum gnmze kadar sregelmitir. Dier ehirsel fonksiyonlarn gelimesiyle Gelibolu ehrinin sosyal ve ekonomik hayatndaki nemi azalmasna ramen tarmsal faaliyetler ehirde bir miktar istihdam alan oluturmaktadr. Bugn ehirde zellikle eski yerleim alanlarnda ikamet eden ailelerin bir ksmnn yakn evrede tarm arazileri bulunmaktadr. Belediye mcavir alannda yerlemenin devam niteliinde olan tarm arazilerinde yetitirilen rnlerin dalna baktmzda byk ounluu buday ve ayiei ekim alanlar kaplamaktadr. Dier tarm rnleri arasnda domates ve zeytin de nem tamaktadr. Domates bata olmak zere dier sebze ve meyveler

60

genellikle anakkale stanbul Karayolu kylar boyunca retilmektedir. ehrin sebze ihtiyacnn nemli bir ksm buralardan salanmaktadr. Tarmsal iletmeler genelde kk iletme niteliinde olup, bunun yan sra kiraclk ve ortaklk eklindeki retimde yaygndr. Tarm arazisini ileyen bu ailelerin gelecekte, gerek topraklarn miras yoluyla paralanmas, gerekse her geen yl artan girdi maliyetleri; buna karlk rn fiyatlarnn dk kalmas, gerekse zellikle gen kuan tarm sektrne ok ilgi gstermemesi bunun yerine sanayi ve hizmetler sektrne kaymas nedeniyle hzla azalaca kanaatindeyim. Gelibolunun yakn evresinde tarmdan sonra hayvanclk da ekonomik faaliyet olarak grlmektedir. Bykba hayvanclktan ok, koyun, kei gibi kkba hayvan yetitiriciliinin yaygn olduu Geliboluda tabii ayr-mera alanlar az olduundan yayla ve mera yetitiricilii yaplmamaktadr. Ahrda kapal hayvan yetitiricilii ve besicilii yaplmakta olup, yurt dndan getirilen kltr rk damzlk hayvanlarla yrede kltr hayvancl yaygnlatrlmaya allmaktadr. Hayvanclk, zerinde nemle durulan bir konu olmasna ramen yeterli dzeyde gelime salanamamtr. ehirde hayvanclk faaliyetleri nemini kaybetmitir. Geliboluda balklk da nemli bir ekonomik faaliyet koludur ve gelenekseldir. Gelibolu Trkiyenin nemli balklk sahalarndan anakkale Boaz ve Saroz Krfezini iermektedir. Bu durum, balklk olanaklaryla ve canl eitlilii ile yreye deer katmaktadr. Yreye ait balk trleri mevsimine gre hemen hemen her zaman rastlanabilen gmen ve yerli trlerdir. Bunlar Karagz, Sargz, sparoz, Mercan, Mrmr, Sarpa, ipura, Sinarit, Zargana, Mren, Uskumru, Kolyoz, Palamut, Lfer, Sardalye, Levrek, stavrit, zmarit, Kefal, Kl, Krlang, skorpit, Hamsi, Orfoz, Melanur, Gm, Barbunya, Dlger, Kupes, Tekir, inakop ve Mezgittir. Ayrca Bcek, stiridye, Midye, Kalamar, Ahtapot, Karides ve Yenge gibi kabuklu ve yumuaka trleri de ekonomik deer tayan rnlerdir. Yerleme tarihinde ve ehrin kltrnde de nemli bir yere sahip olan balklk genelde kk teknelerle ve grgr denilen modern ve byk teknelerle

61

yaplmaktadr. Ky da ise olta balkl hemen hemen btn halk tarafndan yaplmaktadr. ehirde balklk faaliyetleri anakkale Boaz kylarnda yaplmaktadr. anakkale Boaznda balklar mevsimsel bir g yolu izlemektedirler. Bu g 15 Austosta Karadenizden Akdenize doru balar. Balklar, stanbul Boaz, Marmara Denizi ve anakkale Boazndan geerek Aralk sonunda Akdenizde g tamamlarlar. Geri dn ise ters ynde 15 ubatta balar. Bu dnem baln en bol olduu zamandr. Tablo 8: Geliboluda Balk retimi, Cins ve MiktarlarBALIK CNS Sardalye Hamsi Kolyoz stavrit Uskumru inakop Mezgit Palamut Lfer Levrek Kefal Barbun Mrmr TekirKaynak: GeliboluKaymakaml, 2005

RETM MKTARI (TON) 250 80 80 50 50 50 45 35 25 10 5.5 3 0.5 0.5

Gelibolu denince akla ilk gelen balk sardalyedir. Yaz mevsiminde bolca avlanan sardalye bal ekonomik getirisi en ok olan balk eididir. Bu bolluk Temmuz aynn son haftasnda dzenlenen ve gn sren sardalye festivali ile kutlanr. Sardalye Festivali, hem halka bedava balk datm hem de eitli organizasyonlarla bir elence olmas yannda Gelibolunun tantm ve ticari hayat asndan son derece kayda deer bir faaliyettir.

62

Sardalyeden baka hamsi, istavrit, levrek, lfer, inakop, palamut, mezgit, uskumru, kolyoz da ekonomik trlerdir. Avlanan balklarn bir ksm Geliboluda tketilmekte, bir ksm yurt iindeki byk ehirlere gitmekte, bir blm yurt dna gnderilmekte, bir ksm da ehirdeki balk imalathanelerinde ilenerek konserve haline getirilmektedir. Geliboluda 6 adet su rnleri ileyen fabrika bulunmakta olup, konserve, istiridye ve midye yurt dna ihra edilmektedir. Tarm faaliyetleri ve zellikle balklk ehirde nemli bir istihdam olana salamaktadr. 2000 ylna ait istatistik verilere gre, ehirde 365 kii ziraat, avclk, ormanclk ve balklk alannda istihdam edilmektedir. Bu deer alan nfusun % 5ine karlk gelmekte ve ehirde toplumsal hizmetler, sanayi ve inaat sektrnden sonra drdnc sray almaktadr. Ayrca tarmn, ehirde sanayi, ticaret ve ulam bata olmak zere dier ekonomik faaliyetlerin gelimesine ve istihdam alan oluturmasna da nemli katklar olmaktadr. Bu balamda ehirde kurulan sanayi tesislerinin genellikle tarmla ilgili olmas kayda deerdir.

63

SONU VE NERLERGelibolu geirdii tarihsel srete, corafi konumu nedeniyle her zaman stratejik bir neme sahip olmutur. Asya ile Avrupay birbirine balamasyla stratejik nem arz eden ehir birok tarihi olaya, glere ve savalara sahne olmutur. Tarih boyunca birok millete ev sahiplii yapan Gelibolu, buraya gelen her ulusun kendi kltrn getirmesiyle gnmzde ok zengin kltrel bir mirasa kavumutur. Bu kadar nemli kltrel bir mirasa sahip olan Gelibolu bu potansiyelini yeterince kullanamamaktadr. Kale ve Liman, Namazgh, ilehane, Mevlevihane, Bayrakl Baba Trbesi, bunun yannda sayabileceimiz daha birok trbe, tarihi ev, eme hamam, cami gibi yaplar ehrin tantmna katk salayabilecek potansiyel oluturmaktadr. Tarihi yaplar nfus artnn bir sonucu olarak artan ok katl yaplar yznden alglanamamaktadr. Bu yzden ehrin geliim sreci yakndan izlenmeli, tarihi dokunun bulunduu alanlarda zellikle ok katl yaplama kontrol altna alnmaldr. Yksek yaplamada ehrin d, yeni yerleim alanlar olarak tercih edilmelidir. Ayrca tarihi yaplar kendi zgn halleriyle korunmal, restorasyonlar da bu zgnle uygun olarak yaplmaldr. Gelibolu toplam be mahalleden olumaktadr. ehrin byk bir ksm liman ve Camiikebir (Byk Cami) arasnda yer almaktadr. Youn konut ve ticari dokunun yer ald bu alan, ehrin ilk kurulu yerinin burada olmasndan dolaydr. ehir merkezindeki youn yerleme dokusuna karlk kuzey ve bat ynnde yeni konut alanlar gelimektedir. Gelibolunun Tekirda, Edirne, stanbul gibi evre illerle balantsn salayan karayolunun, limann, karya geite transit nokta olmas nedeniyle ehrin iinden gemesi Gelibolunun hem bir yol boyu yerleimi zellii tamasna hem de geliimine nemli katk salad grlmektedir.

64

Gelibolunun tarihten gelen stratejik neminin bugnde geerli olduunu 2. Kolordunun ehirde konumlanm olmasndan anlayabiliyoruz. Bu askeri varlk ehri sosyo-ekonomik ynden desteklerken dier yandan arazi kullanmn ve ehrin meknsal olarak bymesini snrlandrmaktadr. Askeri tesislerin daha ok ehrin ky alanlarnda konumlanm olmas Gelibolunun zorunlu olarak geriye kuzey aksnda genilemesine yol amaktadr. Gelibolunun geleceinde, liman ve camiikebir arasnda yer alan konut ve merkez ticari dokuda nemli deiikliklerin olmayacan, ehrin ihtiyac olan nitelikli turistik tesislerin yaplmasyla kydan daha fazla yararlanlacan ve ehrin kuzey-kuzeydou aksna doru genileyeceini ngrmekteyim. Geliboluda ehir nfusu srekli bir art gstermektedir. Bu nfus art krsal kesimde topran miras yoluyla giderek paralanmas ve elde edilen gelirin azalmasna bal olarak kyden kente g olgusu ile, dier yandan ehre atama yoluyla gelen kamu personeli ve Gelibolunun yazlk sayfiye olma zelliiyle burada yaamay tercih etmi emekli nfusla aklanabilir. Bu durum ehirde ekirdek aile orannn da ok yksek olmasn salamtr. Gelibolu da ekonomik faaliyetler srasyla toplumsal hizmetler, ticaret, sanayi ve dier faaliyetlerdir. ehir sahip olduu gen nfus kitlesiyle ve konumuyla ekonomik gelime iin nemli potansiyellere sahiptir. Tarma dayal ticaretin yeterince gelimedii Geliboluda ehre sebze ve meyve hali kurulabilir ve mevcut d pazar imknlar aratrlabilir. Gelibolu ekonomik byme ve gelime potansiyeline sahip bir ehir olmasna karn sanayi sektrnn yeterince gelimi o