GAMA KAMERADA GAMA KAMERADA KALİTE KONTROLKALİTE KONTROL

Fiz.Yük.Müh.Meral DEĞERFiz.Yük.Müh.Meral DEĞER

Marmara Üniversitesi Nükleer Marmara Üniversitesi Nükleer Tıp ADTıp AD

Rutin KK’un amacı gama Rutin KK’un amacı gama kameranın performansındaki kameranın performansındaki değişiklikleri dedekte etmektir.değişiklikleri dedekte etmektir.

Referans nokta akseptans testinde Referans nokta akseptans testinde alınan verilerdir (baseline).alınan verilerdir (baseline).

SPECT kameralar için yapılan KK SPECT kameralar için yapılan KK planar gama kameralara göre planar gama kameralara göre daha hassastır. daha hassastır.

Rutin kalite kontrolünün (KK) Rutin kalite kontrolünün (KK) amacı:amacı:

Rutin KK programı her bir ölçüm Rutin KK programı her bir ölçüm kamera performansındaki kamera performansındaki bozuklukları algılayacak detayı bozuklukları algılayacak detayı kapsamalı.kapsamalı.

Aynı zamanda rutin KK sonuçlarını Aynı zamanda rutin KK sonuçlarını değerlendirmek için kullanılan değerlendirmek için kullanılan kriterler çok katı olmamalıdırkriterler çok katı olmamalıdır. .

Bu tanımlamalar Bu tanımlamalar sonucunda SPECT KK sonucunda SPECT KK programı,programı,

1-1- Çok sıkıcı ve ağır olmamalıdır. Çok sıkıcı ve ağır olmamalıdır.

2-2- Klinik kullanımı yansıtacak gerçeklikte Klinik kullanımı yansıtacak gerçeklikte

olmalıdır.olmalıdır.

3-3- Sistemin kararlılık ölçümlerine önem Sistemin kararlılık ölçümlerine önem

verilmelidir.verilmelidir.

4-4- Klinik kullanım için sistemin durumunu Klinik kullanım için sistemin durumunu

doğrulukla yansıtılmalıdır.doğrulukla yansıtılmalıdır.

Gama Kamera Sistem Gama Kamera Sistem Performansını Bozan Performansını Bozan Nedenler :Nedenler :

Kolimatör Hasarı:Kolimatör Hasarı: Çarpma sonucu Çarpma sonucu septaların çökmesi ve çukurlaşması. septaların çökmesi ve çukurlaşması. Bunun sonucunda bölgesel sayım Bunun sonucunda bölgesel sayım hassasiyetinin azalmasına neden olur.hassasiyetinin azalmasına neden olur.

Sonuç:Sonuç: Planar görüntüler soğuk alanlara,Planar görüntüler soğuk alanlara,SPECT’de ring artefakta neden olur. SPECT’de ring artefakta neden olur.

FÇT’lerFÇT’ler,, özellikle yaşam özellikle yaşam sürelerinin ilk 6sürelerinin ilk 6 ayında kazanç ayında kazanç kaymalarına hassastır.kaymalarına hassastır.

Sonuç:Sonuç:

Bölgesel homojenite değişiklikleri.Bölgesel homojenite değişiklikleri.

Fotoçoğaltıcı tüplerin Fotoçoğaltıcı tüplerin kayması:kayması:

Enerji pikinin kayması:Enerji pikinin kayması:

Elektronik sapmalar ve güç Elektronik sapmalar ve güç kaynağındaki kararsızlık enerji kaynağındaki kararsızlık enerji pikinin kaymasına neden olur.pikinin kaymasına neden olur.

Sonuç :Sonuç : Homojenite de bozulma Homojenite de bozulma olarak görülebilir veya olarak görülebilir veya görülmez. Genel olarak görülmez. Genel olarak hassasiyet değişikliğine neden hassasiyet değişikliğine neden olacaktır.olacaktır.

Elektronik offset Elektronik offset kayması:kayması:

Elektronik kayma offset de Elektronik kayma offset de değişikliğe neden olur.değişikliğe neden olur.

Sonuç:Sonuç:

Elektronik eksende görüntü Elektronik eksende görüntü pozisyonlarının kaymasına neden pozisyonlarının kaymasına neden olur. Bu da sistemin COR’unu olur. Bu da sistemin COR’unu değiştirir. değiştirir.

Mekanik COR Mekanik COR değişikliği:değişikliği:

Dedektörler/dedektör dönerken Dedektörler/dedektör dönerken (tomografi yaparken) dönme (tomografi yaparken) dönme merkezinden veya merkezinden veya merkezlerinden sapmadan merkezlerinden sapmadan hareket etmesi istenir. COR’u hareket etmesi istenir. COR’u belirleyen düzeltmelerin dışına belirleyen düzeltmelerin dışına çıkması COR’u değiştirecektir.çıkması COR’u değiştirecektir.

Dairesel olmayan orbitlerde de Dairesel olmayan orbitlerde de aynı problem oluşur.aynı problem oluşur.

Elektronik gürültü:Elektronik gürültü:

Elektronik parçalardaki Elektronik parçalardaki değişiklikler veya güç değişiklikler veya güç kaynağındaki problemler kaynağındaki problemler gürültüye neden olur.gürültüye neden olur.

Sonuç:Sonuç:

Hem uzaysal hem de enerji Hem uzaysal hem de enerji ayırt etme gücünü bozacaktır.ayırt etme gücünü bozacaktır.

Kristal ve ışık coupling’de Kristal ve ışık coupling’de bozulma:bozulma:

Hem hidrasyondan dolayı kristalin Hem hidrasyondan dolayı kristalin sararması hem de FÇT ile kristal sararması hem de FÇT ile kristal arasındaki bağlantıyı sağlayan arasındaki bağlantıyı sağlayan bileşenin (coupling) bozulması veya bileşenin (coupling) bozulması veya donuklaşması, FÇT’lere ışık geçişini donuklaşması, FÇT’lere ışık geçişini azaltır.azaltır.

Sonuç:Sonuç:Sintilasyon ışığının kaybı bütün Sintilasyon ışığının kaybı bütün sinyallerde istatistiksel belirsizliği sinyallerde istatistiksel belirsizliği arttırır,bu da uzaysal ve enerji ayırt arttırır,bu da uzaysal ve enerji ayırt etme gücünü bozar.Uzaysal değişim etme gücünü bozar.Uzaysal değişim homojeniteyi etkiler. homojeniteyi etkiler.

KontaminasyoKontaminasyon:n:

Yerde, duvarda veya hiç Yerde, duvarda veya hiç umulmayacak bir lokalizasyonda umulmayacak bir lokalizasyonda radyoaktif maddenin varlığı radyoaktif maddenin varlığı artefaktlara neden olur.artefaktlara neden olur.

Kolimatör üzerindeki küçük bir Kolimatör üzerindeki küçük bir damla yeniden işlemlemede damla yeniden işlemlemede (recontruction) önemli sıcak ring (recontruction) önemli sıcak ring artefaktlar oluşturacaktır.artefaktlar oluşturacaktır.

Background Background (BG):(BG):

Kontaminasyona Kontaminasyona benzer.Background radyasyon benzer.Background radyasyon ayrıca göz önüne alınmalı. Çünkü ayrıca göz önüne alınmalı. Çünkü farklı kaynak mekanizmasına farklı kaynak mekanizmasına sahiptir.sahiptir.

Beklenmeyen bir radyoaktif Beklenmeyen bir radyoaktif kaynak görüntüleme sisteminin kaynak görüntüleme sisteminin çevresinde bulunabilir. çevresinde bulunabilir.

Manyetik alan:Manyetik alan:

Manyetik alan FÇT’lerin kazancını Manyetik alan FÇT’lerin kazancını etkiler.Bir çok gama kamerada etkiler.Bir çok gama kamerada dünyanın manyetik alanına karşı dünyanın manyetik alanına karşı zırhlama olmasına rağmen, zırhlama olmasına rağmen, yakındaki büyük güçteki MRI veya yakındaki büyük güçteki MRI veya manyetik alan beklenmeyen manyetik alan beklenmeyen sonuçlara neden olur.sonuçlara neden olur.

Sonuç:Sonuç:

Gama kameranın homojenite ve Gama kameranın homojenite ve ayırt etme gücünü bozulması. ayırt etme gücünü bozulması.

Dönme açısı ile ilgili Dönme açısı ile ilgili değişiklikler:değişiklikler:

Yukarıda tanımlanmış olan Yukarıda tanımlanmış olan problemlerin bazıları (offset, problemlerin bazıları (offset, elektronik gürültü v.s) kablo veya elektronik gürültü v.s) kablo veya slip ring’in değişmesiyle oluşur.Bu slip ring’in değişmesiyle oluşur.Bu değişiklikler dönme açısının bir değişiklikler dönme açısının bir fonksiyonu olarak homojenitedefonksiyonu olarak homojenitede,, hassasiyetde veya ayırma hassasiyetde veya ayırma gücünde önemli değişikliklere gücünde önemli değişikliklere neden olur.neden olur.

Sonuç:Sonuç:Bu değişiklikler ayırt etme gücünü Bu değişiklikler ayırt etme gücünü ve homojeniteyi bozar.ve homojeniteyi bozar.

KALİTE KONTROL TESTLERİKALİTE KONTROL TESTLERİ::

Bu testler sistemin performans Bu testler sistemin performans ölçüm testleri değildir.ölçüm testleri değildir.

Bu testler düzenli yapılırsa Bu testler düzenli yapılırsa sistem performansındaki sistem performansındaki değişiklikler kolaylıkla belirlenir.değişiklikler kolaylıkla belirlenir.

Bundan dolayı testler belirlenen Bundan dolayı testler belirlenen periyotlar içerisinde düzenli periyotlar içerisinde düzenli olarak yapılmalıdır.olarak yapılmalıdır.

Testler üç kategoride Testler üç kategoride

sınıflandırılır:sınıflandırılır:

1- Günlük Testler :1- Günlük Testler :

1.1- Görsel testler : 1.1- Görsel testler : 1.2- Periyodik kalite kontrol testleri1.2- Periyodik kalite kontrol testleri::

Bu testler cihazı kullanan tekniker Bu testler cihazı kullanan tekniker tarafından yapılmalıdır. Teknikerin tarafından yapılmalıdır. Teknikerin deneyimli ve dikkatli olması deneyimli ve dikkatli olması önemlidir.önemlidir.

İyi SPECT kalitesi için çok önemlidir.İyi SPECT kalitesi için çok önemlidir. Kalite kontrolün kalbidir.Kalite kontrolün kalbidir.

2-Haftalık Testler:2-Haftalık Testler:

3-Az Sıklıkta Testler:3-Az Sıklıkta Testler:

Bu testler günlük testler dışında Bu testler günlük testler dışında düzenli olarak yapılan testler. düzenli olarak yapılan testler.

Kameranın Günlük Kameranın Günlük Testleri:Testleri:

Enerji spektrumunun görsel Enerji spektrumunun görsel kontrolü:kontrolü:

Hastayı görüntülemeye almadan Hastayı görüntülemeye almadan önce enerji pikinin pozisyonuna, önce enerji pikinin pozisyonuna, pikin genişliğine ve ortamda pikin genişliğine ve ortamda radyoaktif maddenin var olup radyoaktif maddenin var olup olmadığı kontrol edilmelidir.olmadığı kontrol edilmelidir.

Sonuç:Sonuç:Bu test, pik kaymasını, Bu test, pik kaymasını, enerji ayırt etme kaybını ve enerji ayırt etme kaybını ve background radyasyonu background radyasyonu belirlemeye yardımcı olacaktır. belirlemeye yardımcı olacaktır.

Background Aktivite Background Aktivite Kontrolu:Kontrolu:

Background aktivite kontrolu Background aktivite kontrolu kolimatör çıkarılarak yapılmalıdır.kolimatör çıkarılarak yapılmalıdır.

Diğer kolimatörsüz ölçümler ile Diğer kolimatörsüz ölçümler ile aynı zamanda yapılması en iyisidir.aynı zamanda yapılması en iyisidir.

Kolimatörsüz homojenite Kolimatörsüz homojenite testlerinde az miktardaki BG’ın testlerinde az miktardaki BG’ın varlığı kolayca homojeniteyi bozar.varlığı kolayca homojeniteyi bozar.

Sabit süredeki toplam sayım ve Sabit süredeki toplam sayım ve enerji spektrumu BG aktiviteninenerji spektrumu BG aktivitenin varlığını gösterecektir. varlığını gösterecektir.

Normal background düzeyi < 200 Normal background düzeyi < 200 sayım/ saniye olmalıdır.sayım/ saniye olmalıdır.

Eğer Kontaminasyon Var Eğer Kontaminasyon Var İse:İse:

Dedektörün/dedektörlerin yüzü Dedektörün/dedektörlerin yüzü farklı yöne döndürülerek işlem farklı yöne döndürülerek işlem tekrarlanır.tekrarlanır.

Kolimatör veya kristalde olduğunu Kolimatör veya kristalde olduğunu ayırt etmek için farklı kolimatör ayırt etmek için farklı kolimatör kullanılarak ölçüm tekrarlanır.kullanılarak ölçüm tekrarlanır.

Kontaminasyonun varlığında Kontaminasyonun varlığında enerji spektrumuna bakarak enerji spektrumuna bakarak radyonüklid belirlenir ve radyonüklid belirlenir ve dekontaminasyon işlemi yapılır.dekontaminasyon işlemi yapılır.

Bu işlem BG limitlerine Bu işlem BG limitlerine düşünceye dek tekrarlanır.düşünceye dek tekrarlanır.

Eğer kontaminasyon kalkmaz ise Eğer kontaminasyon kalkmaz ise Medikal Fiz. Veya Rad.Güv.Sor. Medikal Fiz. Veya Rad.Güv.Sor. bildirilir. bildirilir.

SPECT Verilerinin Sine SPECT Verilerinin Sine Olarak Yeniden Gözden Olarak Yeniden Gözden Geçirilmesi:Geçirilmesi:

Hastanın görüntüleme işlemi Hastanın görüntüleme işlemi bittikten sonra görüntüyü yeniden bittikten sonra görüntüyü yeniden işlemlemeden önce ham işlemlemeden önce ham tomografik görüntü sine olarak tomografik görüntü sine olarak izlenir. izlenir.

SineSine,, dönüş ekseni boyunca hasta dönüş ekseni boyunca hasta hareketini, faydalı görüş alanı hareketini, faydalı görüş alanı (FGA) içindeki background (FGA) içindeki background aktiviteyi, dönüş açısıyla kamera aktiviteyi, dönüş açısıyla kamera performansındaki değişiklikleri ve performansındaki değişiklikleri ve COR hatalarını gösterir. COR hatalarını gösterir.

Sinogramla verilerin Sinogramla verilerin yeniden gözden yeniden gözden geçirilmesi:geçirilmesi:

Sinogram kullanıldığında sinedeki Sinogram kullanıldığında sinedeki gibi benzer bilgiler verecektir.gibi benzer bilgiler verecektir.

Sinogram lateral harekette daha Sinogram lateral harekette daha fazla hassastır buna karşılık vertikal fazla hassastır buna karşılık vertikal kaymalarda daha az hassastır. kaymalarda daha az hassastır.

Kolimatörün görsel olarak Kolimatörün görsel olarak kontrolü:kontrolü:

Bu test günlük olarak yapılmalıdır.Bu test günlük olarak yapılmalıdır.

Kolimatörde çukurlaşma,çizilme Kolimatörde çukurlaşma,çizilme veya şüpheli bir alanın kontrolü, veya şüpheli bir alanın kontrolü, hasta görüntülemesi yapılmadan, hasta görüntülemesi yapılmadan, BG kontrol ve kolimatörlü BG kontrol ve kolimatörlü homojenite testinden önce homojenite testinden önce yapılmalıdır.yapılmalıdır.

Günlük Kalite Kontrol Günlük Kalite Kontrol Testleri:Testleri:

Düşük sayımlı kolimatörlü veya Düşük sayımlı kolimatörlü veya kolimatörsüz homojenite:kolimatörsüz homojenite:

Bu test, kamera homojenitesini Bu test, kamera homojenitesini görsel değerlendirmek için bütün görsel değerlendirmek için bütün kameralarda günlük yapılmalıdır.kameralarda günlük yapılmalıdır.

Kolimatörlü homojenite, yeniden Kolimatörlü homojenite, yeniden doldurulabilir flood fantomla yada doldurulabilir flood fantomla yada Co-57 düzlemsel kaynak (tercih Co-57 düzlemsel kaynak (tercih edilen) kullanılarak yapılır. edilen) kullanılarak yapılır.

Kolimatörlü homojenite, kolimatör Kolimatörlü homojenite, kolimatör (hasar,kontaminasyon) veya dedektör (hasar,kontaminasyon) veya dedektör (FÇT kayması) den kaynaklanan (FÇT kayması) den kaynaklanan homojenitedeki bozulmaları gösterir.homojenitedeki bozulmaları gösterir.

Co-57 düzlemsel kaynağın kolimatör Co-57 düzlemsel kaynağın kolimatör üzerine daima aynı yönde konulmasına üzerine daima aynı yönde konulmasına dikkat edilmelidir.dikkat edilmelidir.

Her bir homojenite bilgi toplama Her bir homojenite bilgi toplama işleminde kaynak aktivitesini ve sayım işleminde kaynak aktivitesini ve sayım hızını yazarak hassasiyetteki hızını yazarak hassasiyetteki değişiklikler de elde edilir.değişiklikler de elde edilir.

Eğer kolimatörsüz homojenite yapmayı Eğer kolimatörsüz homojenite yapmayı tercih ediyor iseniz kristale zarar tercih ediyor iseniz kristale zarar vermemeye özen göstermelisiniz.vermemeye özen göstermelisiniz.

Ayrıca düzenli olarak kolmatörleri test Ayrıca düzenli olarak kolmatörleri test etmelisiniz.etmelisiniz.

5 M sayım büyük görüş alanlı 5 M sayım büyük görüş alanlı kameralar, 3 M sayım küçük görüş kameralar, 3 M sayım küçük görüş alanlı sistemler için yeterlidir.alanlı sistemler için yeterlidir.

Eğer kameranızın hazır yazılım Eğer kameranızın hazır yazılım programı var ise onu kullanmanız programı var ise onu kullanmanız yeterlidir.yeterlidir.

Günlük homojenite testi:Günlük homojenite testi:

Kaynak tipi:Kaynak tipi: Kolimatörsüz homojenite için Kolimatörsüz homojenite için

150-200 150-200 Ci Tc-99 m nokta Ci Tc-99 m nokta kaynak kullanılır.kaynak kullanılır.

Nokta kaynağın hacmi 0.5 ml’den Nokta kaynağın hacmi 0.5 ml’den az olmalıdır.az olmalıdır.

Nokta kaynak, dedektörün Nokta kaynak, dedektörün faydalı görüş alanının 5-6 kat faydalı görüş alanının 5-6 kat uzağına konulur. uzağına konulur.

Kolimatörlü Kolimatörlü homojenite için homojenite için 5-10 mCi Co-57 5-10 mCi Co-57 düzlemsel kaynak düzlemsel kaynak veya yeniden veya yeniden doldurulabilir doldurulabilir düzlemsel fantom düzlemsel fantom (en az 10 mCi Tc (en az 10 mCi Tc 99 m) kolimatör 99 m) kolimatör üzerine üzerine yerleştirilir.yerleştirilir.

Akuzisyon Akuzisyon parametreleri:parametreleri:

SPECT’de kullanılacak kolimatör SPECT’de kullanılacak kolimatör takılmalı.takılmalı.

Enerji spektrumunu kontrol et Enerji spektrumunu kontrol et (window %15-20 olmalı).(window %15-20 olmalı).

Sayım hızı 20 kcps geçmemeli.Sayım hızı 20 kcps geçmemeli. 256x256 matris word modda 3-5 256x256 matris word modda 3-5

milyon/dedektör sayım alınır.milyon/dedektör sayım alınır. Bütün düzeltme dosyaları (enerji, Bütün düzeltme dosyaları (enerji,

lineerite, homojenite) devrede lineerite, homojenite) devrede olmalıdır.olmalıdır.

Elde edilen Elde edilen görüntü, referans görüntü, referans görüntü ile görüntü ile karşılaştırılmalı karşılaştırılmalı

Yapılan testten bir Yapılan testten bir önceki görüntü ile önceki görüntü ile karşılaştırılarak karşılaştırılarak herhangi bir herhangi bir değişiklik olup değişiklik olup olmadığı olmadığı araştırılmalıdır.araştırılmalıdır.

SPECT’de oluşan ring artefaktları SPECT’de oluşan ring artefaktları yok etmek için kullanılan düzeltme yok etmek için kullanılan düzeltme testtir.testtir.

Son zamanlarda klinikte kullanılan Son zamanlarda klinikte kullanılan radyonüklide uygun çalışılması radyonüklide uygun çalışılması tercih edilmekle birlikte bazı tercih edilmekle birlikte bazı radyonüklerin pahalı olması işlemi radyonüklerin pahalı olması işlemi uygun kılmamaktadır. uygun kılmamaktadır.

Haftalık Testler:Haftalık Testler: Yüksek Sayım Yüksek Sayım DüzlemDüzlem Fantom Testi Fantom Testi

Haftalık Testler:Haftalık Testler: Yüksek Sayım Yüksek Sayım DüzlemDüzlem Fantom Testi Fantom Testi

SPECT’de kullanılacak kolimatör takılır.SPECT’de kullanılacak kolimatör takılır. 10-20 mCi Tc-99m veya Co-57 (sayım hızı 10-20 mCi Tc-99m veya Co-57 (sayım hızı

20 kcps’i geçmeyecek) düzlem kaynak 20 kcps’i geçmeyecek) düzlem kaynak kolimatör üzerine yerleştirilir.kolimatör üzerine yerleştirilir.

Enerji penceresi %15 veya %20 Enerji penceresi %15 veya %20 genişliğinde, 128x128 matriste küçük genişliğinde, 128x128 matriste küçük görüşlü kamerala için 30 milyongörüşlü kamerala için 30 milyon,, büyük büyük görüşlü kameralar için 90-120 milyon görüşlü kameralar için 90-120 milyon sayım toplanır. sayım toplanır.

Diferansiyel homojenite değeri %1’den Diferansiyel homojenite değeri %1’den büyük olmamalıdır.büyük olmamalıdır.

Kolimatörsüz Uzaysal Ayırt Kolimatörsüz Uzaysal Ayırt Etme Gücü ve Lineerite TestiEtme Gücü ve Lineerite Testi

Kolimatör çıkarılır.Kolimatör çıkarılır.

Quadrant Bar Fantom Quadrant Bar Fantom dedektöre dedektöre yerleştirilir.yerleştirilir.

0.5-1 m0.5-1 mCi Tc-99m Ci Tc-99m nokta kaynak dnokta kaynak detektör etektör görüş alanının 5 katı görüş alanının 5 katı uzaklığa, sayım hızı 20 uzaklığa, sayım hızı 20 kcps’i geçmeyecek kcps’i geçmeyecek şekilde yerleştirilir. şekilde yerleştirilir.

Enerji penceresi %15 Enerji penceresi %15 veya %20veya %20,, 512x512 512x512 matriste 10 milyon matriste 10 milyon sayım alınır.sayım alınır.

Detektörün her Detektörün her bölümünde ki uzaysal bölümünde ki uzaysal ayırt etme gücünün ayırt etme gücünün kontrolü için Fantom kontrolü için Fantom 90 derece 90 derece döndürülerek 4 adet döndürülerek 4 adet görüntü alınır.görüntü alınır.

Elde edilen görüntüler Elde edilen görüntüler görsel olarak görsel olarak değerlendirilir.değerlendirilir.

Rezolüsyon:Rezolüsyon:Barların Barların görünebilirliği (ayırd etme görünebilirliği (ayırd etme gücü).Kristaldeki bozulmalar gücü).Kristaldeki bozulmalar veya elektronik gürültüden veya elektronik gürültüden dolayı bozulur.dolayı bozulur.

Lineerite:Lineerite:Barların düzgünlüğü. Barların düzgünlüğü. FÇT’lerin kayması sonucu FÇT’lerin kayması sonucu lineerite bozulur.lineerite bozulur.

Dönme Merkezi (Center of Dönme Merkezi (Center of rotation (COR)) testi:rotation (COR)) testi:

COR testinin sıklığı SPECT sisteminin COR testinin sıklığı SPECT sisteminin kullanımına ve her bir sistemin kullanımına ve her bir sistemin stabilitesine bağlı olarak belirlenir. stabilitesine bağlı olarak belirlenir. Genel olarak 1-2 haftada bir Genel olarak 1-2 haftada bir yapılmalıdır.yapılmalıdır.

COR testi SPECT sistemi kullanılan COR testi SPECT sistemi kullanılan tüm kolimatörler ile yapılmalıdır.tüm kolimatörler ile yapılmalıdır.

Rutin SPECT akuzisyonu sonucunda Rutin SPECT akuzisyonu sonucunda kullanıcı cine ve sinogram kullanıcı cine ve sinogram görüntülerinden şüphe duyduğu an görüntülerinden şüphe duyduğu an COR testini tekrarlayabilir.COR testini tekrarlayabilir.

COR testi:COR testi:

SPECT görüntü SPECT görüntü masasının sonuna masasının sonuna 1-1.5 mCi Tc99m 1-1.5 mCi Tc99m kaynağı yerleştir.kaynağı yerleştir.

Nokta kaynak Nokta kaynak rotasyon açısı rotasyon açısı boyunca görüş boyunca görüş alanı içinde alanı içinde kalmalı.kalmalı.

Kaynağın çapı Kaynağın çapı 2mm aşmamalı.2mm aşmamalı.

Nokta kaynağı Nokta kaynağı dedektörün görüş alanı dedektörün görüş alanı ile merkez arasında tam ile merkez arasında tam ortaya yerleştirilir.ortaya yerleştirilir.

SPECT görüntüsünde SPECT görüntüsünde kullanılacak kolimatör kullanılacak kolimatör takılır.takılır.

20 cm’lik radyal açıya 20 cm’lik radyal açıya dedektör kafasını dedektör kafasını ayarlayın. ayarlayın.

Dedektör kafasının Dedektör kafasının eğimini su terazisi ile eğimini su terazisi ile kontrol edin.kontrol edin.

Detektör Hareketi

Nokta kaynak

Dönme ekseni

10 cm

-15

-10

-5

0

5

10

15

0 90 180 270 360

Projeksiyon Açısı

Dön

me

Mer

kezi

nden

Ola

n U

zakl

ık (c

m)

Gantry herhangi bir şeye Gantry herhangi bir şeye dokunmaksızın nokta kaynağın dokunmaksızın nokta kaynağın etrafında dönmelidir.etrafında dönmelidir.

Bir çok firmada COR akuzisyon için Bir çok firmada COR akuzisyon için belirlenmiş protokoller vardır.belirlenmiş protokoller vardır.

128x128 matriks word mod.128x128 matriks word mod. 5’er saniyelik 64 görüntü alınmalıdır.5’er saniyelik 64 görüntü alınmalıdır.

Eğer klinik çalışmada noncircular Eğer klinik çalışmada noncircular orbit kullanılıyor ise COR testinde de orbit kullanılıyor ise COR testinde de aynı orbit kullanılmalıdır.aynı orbit kullanılmalıdır.

COR analizi:COR analizi: COR’da 360COR’da 360‘de 0,5 pikselden çok daha ‘de 0,5 pikselden çok daha

fazla değişiklik olmamalı.fazla değişiklik olmamalı. Bu 40 cm’lik görüş alanı için 1-2 mm Bu 40 cm’lik görüş alanı için 1-2 mm

civarına karşılık gelir.civarına karşılık gelir. Y eksenindeki değişim 1 pikselden fazla Y eksenindeki değişim 1 pikselden fazla

olmamalıdır.olmamalıdır. COR’daki verilerde sorun var ise COR’daki verilerde sorun var ise

masanın ve kaynağın yerinin değişip masanın ve kaynağın yerinin değişip değişmediğini kontrol edin.değişmediğini kontrol edin.

Bütün veriler bir tabloda Bütün veriler bir tabloda kaydedilmelidir. kaydedilmelidir.

Aylık Testler:Aylık Testler:Kolimatörsüz Homojenite Testi Kolimatörsüz Homojenite Testi

(NEMA)(NEMA)

Sayım hızı 20 kcps’i Sayım hızı 20 kcps’i geçmeyecek Tc-99m nokta geçmeyecek Tc-99m nokta kaynak,kaynak,

%15 enerji penceresi,%15 enerji penceresi, Piksel boyutu 6,4 mm Piksel boyutu 6,4 mm

((±±30%) (64x64 ya da 30%) (64x64 ya da 128x128 matris)128x128 matris)

Merkezdeki pikselde en az Merkezdeki pikselde en az 10.000 sayım, (30-40 10.000 sayım, (30-40 milyon)milyon)

%5 (MGA)%5 (MGA)%75 MGA%75 MGA

%7 %7 (FGA)(FGA)%95 %95 FGAFGA

Görüntülere 9 nokta smooth filtre uygulanır.Görüntülere 9 nokta smooth filtre uygulanır.

İntegral ve diferansiyel homojenite ölçülür.İntegral ve diferansiyel homojenite ölçülür.

Homojenite Değerlerinin Homojenite Değerlerinin HesaplanmasıHesaplanması

Mak.- Min.İntegral Üniformite (%) = ± 100 x

{——————} Mak.+ Min. Yüksek - Alçak

Diferansiyel Üniformite (%) = ± 100 x {————————}

Yüksek + AlçakMak = Maksimum piksel sayımıMak = Maksimum piksel sayımı

Min = Minimum piksel sayımıMin = Minimum piksel sayımıYüksek = Ardışık 5 pikseldeki maksimum Yüksek = Ardışık 5 pikseldeki maksimum

piksel sayımıpiksel sayımıAlçak = Ardışık 5 pikseldeki minimum piksel Alçak = Ardışık 5 pikseldeki minimum piksel

sayımısayımı

SPECT Ayırt Etme Gücü SPECT Ayırt Etme Gücü ve Homojenite Testi:ve Homojenite Testi:

SPECT’de kullanılacak SPECT’de kullanılacak kolimatör takılır.kolimatör takılır.

128x128 matris de 360128x128 matris de 360ºº rotasyonda 128 görüntü rotasyonda 128 görüntü alınır.alınır.

Görüntü başına en az 1 milyon Görüntü başına en az 1 milyon sayım istatistiği sayım istatistiği kullanılmalıdır.kullanılmalıdır.

Sayım hızı 20 kcpsSayım hızı 20 kcps

Kaynak tipi:Kaynak tipi:

Jaszczak SPECT total performans Jaszczak SPECT total performans fantomu ya da,fantomu ya da,

20 cm çapında 20 cm uzunluğunda 20 cm çapında 20 cm uzunluğunda silindirik fantom (galonluk pet şişe v.s.) silindirik fantom (galonluk pet şişe v.s.) uygundur (homojenite değerlendirilir).uygundur (homojenite değerlendirilir).

Fantomun içinde bulunan radyonüklidin Fantomun içinde bulunan radyonüklidin homojen karıştığından emin olun, hava homojen karıştığından emin olun, hava kabarcığına dikkat edilmelidir.kabarcığına dikkat edilmelidir.

Yeniden işlemleme:Yeniden işlemleme:

SPECT işlemlemede kullanılan filtreyi SPECT işlemlemede kullanılan filtreyi kullanın.kullanın.

Klinikte uygulanan kesit kalınlığını seçin.Klinikte uygulanan kesit kalınlığını seçin.

Homojenite düzeltme faktörünü kullanarak Homojenite düzeltme faktörünü kullanarak ve kullanmayarak işlemleme yapın ve kullanmayarak işlemleme yapın

Tavsiye edilen ya da sistemin attenüasyon Tavsiye edilen ya da sistemin attenüasyon katsayısını kullanın (Genellikle 0.12/ cmkatsayısını kullanın (Genellikle 0.12/ cm-1-1). ).

SPECT Ayırt Etme Gücü ve SPECT Ayırt Etme Gücü ve Üniformite TestiÜniformite Testi

100xCC

CC.Hom.İnt%

minmax

minmax

100xC

SDRMS%

ort

ROIBG

ROImin100x

C

CCKontrast%

BG

minBG

Görüntü Görüntü analizianalizi

Görsel alarak ring artefaktları ve Görsel alarak ring artefaktları ve homojenite düz. ile ne kadar düzelttiği.homojenite düz. ile ne kadar düzelttiği.

Kaç cm kadar lezyonları dedekte ettiği.Kaç cm kadar lezyonları dedekte ettiği.

Atenüasyon düzeltmesinin yeterliliği Atenüasyon düzeltmesinin yeterliliği değerlendirilir.değerlendirilir.

Test sonucu akseptanst testi ile Test sonucu akseptanst testi ile karşılaştırılmalıdır.karşılaştırılmalıdır.

Üç Aylık Testler:Üç Aylık Testler:Nokta Kaynak Kesit Görüntüsünden Nokta Kaynak Kesit Görüntüsünden Ayırma Gücü Testi: Ayırma Gücü Testi:

Dönm

e

merk

ezi

75 mm 75 mm

50

mm

50

mm

50

m

m

Nokta kaynakların çapı 2 mm’ den büyük olmamalı

Üstten bakış

Bilgi Toplama Bilgi Toplama ParametreleriParametreleri

Tc-99m veya Co-57 nokta kaynakların Tc-99m veya Co-57 nokta kaynakların çapları 2 mm’den büyük olmamalıdır. çapları 2 mm’den büyük olmamalıdır.

Sayım hızı 20 kcps geçmemelidir.Sayım hızı 20 kcps geçmemelidir. %15 simetrik pencere kullanılmalıdır.%15 simetrik pencere kullanılmalıdır. Merkezi kaynaklar dönme ekseni üzerinde Merkezi kaynaklar dönme ekseni üzerinde

5 mm tolerans içerisinde ayarlanmalıdır5 mm tolerans içerisinde ayarlanmalıdır Dönme yarı çapı 15 cm’ye ayarlanmalıdır.Dönme yarı çapı 15 cm’ye ayarlanmalıdır. Projeksiyon ve kesit görüntülerinin piksel Projeksiyon ve kesit görüntülerinin piksel

boyutları 2.5 mm’den az olmalıdır.boyutları 2.5 mm’den az olmalıdır. Her projeksiyon 20 kcs sayım içermelidir.Her projeksiyon 20 kcs sayım içermelidir.

İşlemlemeİşlemleme

Elde edilen görüntüye sadece Elde edilen görüntüye sadece yokuş filtre uygulanır.yokuş filtre uygulanır.

Elde edilen kesit görüntüler x ve Elde edilen kesit görüntüler x ve y yönünde YYTG ölçülür y yönünde YYTG ölçülür (transvers(transvers,, sagital sagital,,koronal).koronal).

Ortalamaları alınır ve kaydedilir.Ortalamaları alınır ve kaydedilir. Referans değerle karşılaştırılır.Referans değerle karşılaştırılır.

Bilgi toplama parametreleri Bilgi toplama parametreleri değiştirilmeden işlem planar değiştirilmeden işlem planar olarak tekrarlanır.olarak tekrarlanır.

Planar ile tomografi aarasındaki Planar ile tomografi aarasındaki YYTG fark %10 geçmemelidir.YYTG fark %10 geçmemelidir.

Piksel Boyutu ÖlçümüPiksel Boyutu Ölçümü Dedektör yüzeyine Dedektör yüzeyine

iki nokta kaynak iki nokta kaynak paralel olarak paralel olarak yerleştirilir.yerleştirilir.

Kaynaklar arasındaki Kaynaklar arasındaki aktivite farkı %10 aktivite farkı %10 geçmemelidir.geçmemelidir.

Farklı matrisler de Farklı matrisler de 500 kcs sayımlık 500 kcs sayımlık statik görüntü alınır.statik görüntü alınır.

Bilgisayardaki Bilgisayardaki program kullanılarak program kullanılarak aradaki mesafe ve aradaki mesafe ve piksel sayısı bulunur.piksel sayısı bulunur.

Bu işlem hem x hem de y yönü için Bu işlem hem x hem de y yönü için yapılır.yapılır.

Akseptans testinde yapılan veriler ile Akseptans testinde yapılan veriler ile karşılaştırılır.karşılaştırılır.

Piksel boyutu, SPECT görüntü kalitesini Piksel boyutu, SPECT görüntü kalitesini ve sayısal değerlendirmeleri etkileyen bir ve sayısal değerlendirmeleri etkileyen bir parametredir.parametredir.

Eski tip cihazlarda (1986 yılı öncesi) daha Eski tip cihazlarda (1986 yılı öncesi) daha sık görülür ve daha sık takip edilmelidir.sık görülür ve daha sık takip edilmelidir.

Hassasiyet Testi Hassasiyet Testi (NEMA)(NEMA) Amaç :Amaç : Birim zamanda ve Birim zamanda ve aktivitedeki sayım iktarını aktivitedeki sayım iktarını belirlemek. belirlemek.

İç çapı 150 mm plastik petri İç çapı 150 mm plastik petri kabı kullanılır.kabı kullanılır.

Petri kabına sayım hızı en Petri kabına sayım hızı en fazla 30 kcps olan Tc-99m fazla 30 kcps olan Tc-99m konulur.konulur.

%15 enerji penceresi%15 enerji penceresi

Hassasiyet Testi (NEMA)Hassasiyet Testi (NEMA)

Fantom bütün ölçümlerde FOV’nun Fantom bütün ölçümlerde FOV’nun merkezinin yakınında olmalıdırmerkezinin yakınında olmalıdır

Kolimatörden; 10,20,50,100,150,200, Kolimatörden; 10,20,50,100,150,200, 250,300,350 ve 400mm uzaklıklarda250,300,350 ve 400mm uzaklıklarda

Her uzaklık için en az 4 milyon sayım Her uzaklık için en az 4 milyon sayım alınır.alınır.

Sonuç:Yarılanması düzeltilmiş toplam Sonuç:Yarılanması düzeltilmiş toplam sistem hassasiyeti hesaplanır.sistem hassasiyeti hesaplanır.

Dedektör Kafasının Eğim Dedektör Kafasının Eğim Açısının Test EdilmesiAçısının Test Edilmesi

SPECT’de en iyi sonucu elde SPECT’de en iyi sonucu elde etmek için dedektör dönüş etmek için dedektör dönüş eksenine paralel olmalıdır.eksenine paralel olmalıdır.

X ekseninden belirli bir mesafede X ekseninden belirli bir mesafede nokta kaynak konulur.nokta kaynak konulur.

SPECT yapılır.SPECT yapılır. Tüm projeksiyonlar üst üste Tüm projeksiyonlar üst üste

toplandığı zaman düz bir çizgi toplandığı zaman düz bir çizgi elde edilmelidir.elde edilmelidir.

Altı Aylık TestlerAltı Aylık Testler

İntrinsik Uzaysal Ayırt Etme Gücü İntrinsik Uzaysal Ayırt Etme Gücü (NEMA) (NEMA) NEMA’nın belirlediği NEMA’nın belirlediği

fantom kullanılırfantom kullanılır

15% enerji penceresi15% enerji penceresi

Sayım hızı 20.000 cpsSayım hızı 20.000 cps

Kaynak 5 UFOV Kaynak 5 UFOV uzaklıktauzaklıkta

512x512 matris512x512 matris

Zoom=2Zoom=2

Piksel başına en az Piksel başına en az 1000 sayım1000 sayım

İntrinsik Uzaysal Rezolüsyon İntrinsik Uzaysal Rezolüsyon (NEMA)(NEMA)

Sonuç:Sonuç: Çizgisel Çizgisel dağılım dağılım fonksiyonlarının YYTG fonksiyonlarının YYTG (FWTM full width at (FWTM full width at half maximum) ve half maximum) ve OYTG (FWTM full OYTG (FWTM full width at tenth width at tenth maximum) maximum) genişlikleri milimetre genişlikleri milimetre olarak ifade edilirolarak ifade edilir.

Saçılmasız Ortamda Saçılmasız Ortamda Kolimatörlü Uzaysal Ayırt Kolimatörlü Uzaysal Ayırt Etme Gücü (NEMAEtme Gücü (NEMA İç çapı 1 mm ve 30 mm İç çapı 1 mm ve 30 mm

uzunluğunda kapiller tüpuzunluğunda kapiller tüp Sayım hızı 20.000 cpsSayım hızı 20.000 cps 15% enerji penceresi15% enerji penceresi 512x512 matris 512x512 matris (Piksel (Piksel

Boyutu:‹0.1 YYTG)Boyutu:‹0.1 YYTG) Kolimatör yüzeyinden 10 cm Kolimatör yüzeyinden 10 cm

uzaklıkta X ve Y yönlerinde uzaklıkta X ve Y yönlerinde piksel başına 10.000 sayımpiksel başına 10.000 sayım

Sonuç:Sonuç: X ve Y yönlerlerinde X ve Y yönlerlerinde YYTG ve OYTG değerleriYYTG ve OYTG değerleri hesaplanır.

Saçılmasız ortamda Saçılmasız ortamda Wholebody uzaysal Wholebody uzaysal rezolüsyonu (NEMA)rezolüsyonu (NEMA)

2 adet iç çapı 1 mm ve 20 2 adet iç çapı 1 mm ve 20 cm uzunluğunda kapiller cm uzunluğunda kapiller tüptüp

Sayım hızı 20.000 cpsSayım hızı 20.000 cps 15% enerji penceresi15% enerji penceresi Kaynaklar kolimatörden Kaynaklar kolimatörden

10 cm uzaklıkta10 cm uzaklıkta Tarama hızı: Klinik Tarama hızı: Klinik

incelemelerde kullanılan incelemelerde kullanılan aralıktaaralıkta

Ölçümler dedektör yatak Ölçümler dedektör yatak altında ve üstünde olarak altında ve üstünde olarak yapılmalı ve ortalaması yapılmalı ve ortalaması alınmalıdır.alınmalıdır.

YYTG ve OYTGYYTG ve OYTG

Yıllık TestlerYıllık TestlerSaçıcı Ortamda SPECT Uzaysal Ayırt Saçıcı Ortamda SPECT Uzaysal Ayırt Etme Gücü Etme Gücü

NEMA fantomu su ile doldurulur. NEMA fantomu su ile doldurulur.

Çapı 1 mm olan üç çizgisel kaynak Çapı 1 mm olan üç çizgisel kaynak aksiyel yönde yerleştirilir.aksiyel yönde yerleştirilir.

Sayım hızı 20 000’den fazla Sayım hızı 20 000’den fazla olmamalıdır.olmamalıdır.

%15 pencere kullanılmalıdır.%15 pencere kullanılmalıdır.

Dönme yarıçapı 15 cm’ye Dönme yarıçapı 15 cm’ye ayarlanmalıdır.ayarlanmalıdır.

Projeksiyon ve kesit görüntülerinin Projeksiyon ve kesit görüntülerinin piksel boyutu 2.5 mm’den az piksel boyutu 2.5 mm’den az olmalıdır.olmalıdır.

360360°° de 120 projeksiyon de 120 projeksiyon toplanmalıdır.toplanmalıdır.

Her projeksiyonda 100 000 sayım Her projeksiyonda 100 000 sayım toplanmalıdır.toplanmalıdır.

İşlemlemeİşlemleme

Sadece yokuş filtre Sadece yokuş filtre kullanılmalıdır.kullanılmalıdır.

Merkezdeki kaynağın X ve Merkezdeki kaynağın X ve Y yönünde YYTG Y yönünde YYTG değerlerinin ortalamasıdeğerlerinin ortalaması,,

X ve Y yönlerindeki X ve Y yönlerindeki kaynakların radial ve kaynakların radial ve tangential YYTG tangential YYTG değerlerinin ortalamasıdeğerlerinin ortalaması alınır.alınır.

Rotasyonel HomojeniteRotasyonel Homojenite Rotasyon açısıyla homojenitedeki değişimin Rotasyon açısıyla homojenitedeki değişimin

nedenlerinden bir de foton çoğaltıcı tüpler ile nedenlerinden bir de foton çoğaltıcı tüpler ile kristal arasındaki optik bağlantının kristal arasındaki optik bağlantının zayıflamasıdır. Bu durumda foton çoğaltıcı zayıflamasıdır. Bu durumda foton çoğaltıcı tüplerin belirli açılarda hafifçe ayrılması tüplerin belirli açılarda hafifçe ayrılması homojenitede önemli bir değişime neden homojenitede önemli bir değişime neden olabilir.olabilir.

Ayrıca, foton çoğaltıcı tüpler dünyanın Ayrıca, foton çoğaltıcı tüpler dünyanın manyetik alanına karşı da oldukça duyarlıdır. manyetik alanına karşı da oldukça duyarlıdır. Detektörün her bir rotasyonunda manyetik Detektörün her bir rotasyonunda manyetik alan etkisiyle homojenite etkilenecektir. alan etkisiyle homojenite etkilenecektir.

Bu sorun, zırhlanması yeterli olmayan eski tip Bu sorun, zırhlanması yeterli olmayan eski tip SPECT sistemlerinde daha çok ortaya SPECT sistemlerinde daha çok ortaya çıkmaktadır. çıkmaktadır.

Co-57 düzlem kaynağın detektör Co-57 düzlem kaynağın detektör yüzeyine sıkıca bağlanarak, 360° yüzeyine sıkıca bağlanarak, 360° rotasyonda ve yüksek sayım istatistiği ile rotasyonda ve yüksek sayım istatistiği ile tomografik görüntüleme yapılır.tomografik görüntüleme yapılır.

Yeterli sayım elde etmek için veri Yeterli sayım elde etmek için veri toplama çok zaman alabilir. toplama çok zaman alabilir.

Ham datalar sinematik olarak geriye Ham datalar sinematik olarak geriye oynatılarakoynatılarak

rotasyonel uniformite içindeki değişimler rotasyonel uniformite içindeki değişimler kontrol edilir.kontrol edilir.

Rotasyonel uniformite yılda bir kez ve Rotasyonel uniformite yılda bir kez ve ayrıca önemli tamirler veya önemli ayrıca önemli tamirler veya önemli upgrade işlemlerinden sonra yapılmalıdır.upgrade işlemlerinden sonra yapılmalıdır.

Detektörler Arası Detektörler Arası Hassasiyet DeğişimiHassasiyet Değişimi

Birden fazla dedektöre Birden fazla dedektöre sahip sistemlerde sahip sistemlerde yapılır.yapılır.

Her bir dedektör için Her bir dedektör için 360360°° üzerinden en az 30 üzerinden en az 30 projeksiyon alınmalıdır.projeksiyon alınmalıdır.

Sayım hızı 20.000 cpsSayım hızı 20.000 cps

15% enerji penceresi15% enerji penceresi

200200±±5mm5mm

200

200±±

2

2

mm

mm

İşlemlemeİşlemleme

Analiz ham data görüntülerinden Analiz ham data görüntülerinden yapılır.yapılır.

Her dedektör için elde edilen görüntüler Her dedektör için elde edilen görüntüler toplanır.toplanır.

Toplanmış görüntülerdeki toplam Toplanmış görüntülerdeki toplam sayımdaki max ve min değerler bulunur.sayımdaki max ve min değerler bulunur.

DDS= 100 x (CDDS= 100 x (Cmaxmax-C-Cminmin)/C)/Cmaxmax

Hesaplanır ve hassasiyet değerleri Hesaplanır ve hassasiyet değerleri kaydedilir. kaydedilir.

75 kcps Sayım Hızında 75 kcps Sayım Hızında İntrinsic Uzaysal Ayırt Etme İntrinsic Uzaysal Ayırt Etme GücüGücü

Altı aylık testler de bulunan Altı aylık testler de bulunan ““İntrinsik Uzaysal Ayırt Etme İntrinsik Uzaysal Ayırt Etme Gücü (NEMA)” Gücü (NEMA)” testi sayım hızı 75 testi sayım hızı 75 kcps tekrarlanır. kcps tekrarlanır.

YYTG ve OYTG değerleri ölçülürYYTG ve OYTG değerleri ölçülür,, kaydedilir.kaydedilir.

75 kcps Sayım Hızında 75 kcps Sayım Hızında İntrinsic Üniformiteİntrinsic Üniformite

Aylık testler de bulunan Aylık testler de bulunan “Kolimatörsüz Homojenite Testi “Kolimatörsüz Homojenite Testi (NEMA)” (NEMA)” testi sayım hızı 75 kcps testi sayım hızı 75 kcps tekrarlanır.tekrarlanır.

İntegral ve Diferansiyel İntegral ve Diferansiyel homojenite ölçülür.homojenite ölçülür.