"FAZiLET ECZANESi"NDE <;ATl~:MALAR

ExtendedEssaypresented in

TURKISHA

Inpartialfulfillment of requirements of the

INTERNATIONAL BACCALAUREATE DIPLOMA

May,2015

1

i<;iNDEKiLER

()Z ........................................................•......................................•.......•

(;llil~ ................................................................................................... .

1. GELENEK<;iLiK ve MODERNiZM <;ATISMASI. .................................. .

1.1. Gelenek~i Karakterler ve <;izimleri ............................................... .

1.2. Gelenek~ilign Uzant1s1 Alayh ile Mektepli <;at1~mas1 ......................... .

1.3. Modernist Karakterler ve <;izimleri ............................................ .

1.4. <;at1~malar Aras1nda Kimlik Bunal1m1 ........................................ .

2. KU~AK <;ATI~MASI .................................................................... .

S()l'JlJ<; ........................................................................................... .

KA\'NAK<;A .................................................................................... .

2

oz Kelime Say1s1:336

insanda ve toplumda yer alan kutuplarm birbirleriyle olan mi.icadeleleri "9at1~ma"

denilen olguyu dogurur. Se9im yapmak zorunda kalan insan bir tarafm galip gelememesi

yilziinden 9eki~me ya~ar. Toplum i9erisinde gortilen zengin-fakir, gelenek9i-modemist, alayh­

mektepli gibi 9at1~malar, bir9ok yazar tarafmdan eserlerinde i~lenmi~tir. Haldun Taner'in

"Fazilet Eczanesi" adh tiyatro eserinde, toplumda varolangelenek9ilik-modemizm, zengin­

fakir, alayh-mektepli9at1~malar1 ve ku~ak 9at1~mas1, bir eczanenin mii~terileri ve eczac1hk

anlay1~1 iizerinden i~lenerek okuyucuya sunulur. Bu 9ah~mada "Bir eczane iizerinden

toplumdaki 9at1~malar nas1l sergilenmi~tir?" sorusuyla yola 91karak eserdeki toplumsal

9at1~malar1 ve bu 9at1~malarm nas1l ele almd1gm1 inceledim. ~

Eser ve yazar iizerine yap1lm1~ 9ah~malar1 inceledim. Teorik eserleir okudum.

<;ah~mama ilk olarak mekan se9imini ve toplumdaki 9at1~malarm bir eczane iizerinden nasil

verildigini degerlendirdim. Mekan arac1hg1yla i~lenen 9ati~malar1 gosterirken yazar,

diyaloglardan, simgelerden, k1yafetlerden ve dekordan yararlanm1~tir. Diyaloglarda zit

karakterlerin, aym konu iizerinde farkh gorti~ler belirtmesine neden olan etkenin belirlenmesi

ise 9atl~manm niteligini ve karakterlerin hangi tarafm temsilcisi oldugunu belirlememde

yard1mc1 oldu. Farkhla~maya neden olan etken ya~ unsuru ise 9ati~manm ku~ak 9at1~mas1,

gelir durumu ise zengin-fakir 9at1~mas1, zihniyet ise bunun gelenek9ilik-modemizm 9atl~mas1

oldugu sonucuna vard1m. Her bir 9at1~may1 bir b~hk olarak aktard1m. /

"Fazilet Eczanesi "ndeki 9at1~malar1 gosterme maksath yapt1g1m bu 9ah~mada eserde

i~lenen 9at1~malarm, toplumun genelinin i9inde bulundugu 9at1~malar1 yans1tt1g1 sonucuna

3

ula~t1m. Y azar bu r;;ati~malan gostermek ir;;in tarafs1z bir mekan olarak eczane metaforunu

kullanm1~ ve topluma ayna tutmu~tur.

4

BOLUMI

1.GELENEK<;::iLiK ve MODERNiZM (:ATI~MASI

Eserde resmedilen en biiyiik 9at1~ma gelenek<;ilik-modernizm 9at1~mas1 ve bunun

getirdigi ku~ak 9at1~mas1dir. Eserde tum diinyada ve Tiirkiye'de ba~layan ve siirmekte olan

modernle~me hareketleri ve modernizmin getirileri, toplumdavarolan gelenek<;i anlay1~a bagh

ya~am tarz1 ile farkh seyirdedir. Gelenek<;i anlay1~m diizeni, al1~kanhklar1 ve dtisturlar1 ile

modernite arasmdaki bu farkhhk, bu iki anlay1~ arasmda bir 9at1~ma yaratmaktadir ve bu

9at1~ma bireyler arasmdaki ili~kilere yans1maktadir. Bu biiyiik 9at1~ma, gelenek<;i anlay1~ ile

dogup biiyiiyen bir ku~ak ile modernizmriizgarlarmm i<;ine dogmu~ bir ku~ak arasmda hayata

baki~ anlammda farkhhk yaratt1g1 i<;in ku~ak <;atl~masma neden olmaktadir.

1.1. Gelenek~i Karakterler ve <;::izimleri

Eserin ba~karakteri Sadettikertsavar, geleneksel yontemlere gore iirettigi ila9lar1

satan bir eczac1dir ve eserdeki gel~ek<;i baki~ a91sm1 temsil eden ki~idir. Yazar, dti~ilnce

yap1s1yla, insan ili~kileriyle, eczanesi ve eczac1hk anlay1~1yla her anlamda bir gelenek<;i

karakteri, Sadettin iizerinden <;izmi~ ve okuyucuya gostermi~tir. Eserin sahne betimlesine

ili~kin didaskalik metinde klasik bir eczane goriintiisii resmedilmi~tir.

'' Solda sagda dipte klasik ecza dolaplarz. Ostlerinde paketler, ~i~eler. Orta yerde kasa .

~~; ve sipari~ masasz. Hesap makinesi. Yanda 'Veresiye muamelemiz yoktur 'yazzsz. "(Taner, 21) ~

Veresiye usulii ah~veri~tebulunan sat1c1 ve mil~teri arasmda kar~1hkh bir gilven ve

ili~ki olmasma baghdir ve bu anlamda veresiye al1~veri~teki gelenek<;iligin sembolildilr.

Dekorda yer alan "veresiye muamelemiz yoktur" yaz1s1 ah~veri~te insani ili~kilerin ge<;erli

6

olmad1gm1 gosterir niteliktedir ve bu yaz1 insan ili~kilerinin samimi oldugu gelenekc;i anlay1~a

aykmdir. Bu anlamda yaz1, eczane ic;erisindeki ve ah~veri~teki modernist anlay1~m sembolil

niteligindedir. Nitekim gelenekc;i anlay1~1 temsil eden Sadettin de bu yazmm gerektirdigi

~ekilde davranmamaktadir:

"Pehlivan: Ne kadar ucreti?

Sadettin: Lafi mi olur? Almam

Pehlivan: Yo yeminli idik hani! (iki bw:;uk lira uzatir)

Sadettin: Seksen kuru~ istersin uste. (Raftan bir ilar:; ahr) Dur Purjol Sadettin vereyim onun

yerine.

Pehlivan: Kalsm yahu alacagim olsun. '\[Taner, 47)

Sadettin, eski usullere gore ilac; ilreten bir eczac1 olarak sahneye ilk c;1kt1g1 andan itibaren bu

anlamdaki gelenekc;i anlay1~m1 okuyucuya gosterir:

Sadettin:(Leman 'a) f}u havam goruyor musun Leman Hamm ~u havam. (onu kolundan tutar,

laboratuvarm ar:;ik kapismdan gorunen teraziyi gostererek) Bir de ~u teraziyi. Eczacihgm

anasi evladi, olmu~u olacagi, namusu haysiyeti budur i~te. Yoksa selefon ambalajh cicili

bicili kutularla vitrin avcihgi degil. Degil mi oyle Recai Bey. Degil mi Tapucu?

Recai: Ona ne ~iiphe

Sadettin: (Havam ezerek) Ne anladim ben dozaj makinesi ile yapilan ilar:;tan! Sade toz ezmez

bu havan. El ayasmm sicakhgi ile insan sevgisi de kari~zr ilacm terkibine.

Recai: (:ok dogru.

Sadettin: Her nabza ayri ~erbet. Her bunyeye ayri ilar:;. Boyle feyz aldik biz Mehmet Refl Bey

hocamizdan. (Taner, 30)

7

A vrupa usulu diizenlenmi~, makine imalat1 ila9lar satan modem eczaneler ile eski usul klasik

eczaneler rekabet etmektedir. Makinelerde uretilen ila9lan suslu ambalajlara koyup satan

modem eczaneler ile Sadettin'in geleneksel yontemlerle urettigi ila9larla ayakta duran

eczanelerin rekabeti modemizm ile gelenek9ilik 9at1~masmm eczac1hk ve ila9 uretimi

anlammda kendini gosterdigi noktadir. Sadettin' e gore modem eczac1hk insanlan d1~

gorunu~un cazibesiyle kendine 9ekerek aldatmacadan ibarettir ve buradan 91kan ila9lar da

etkili ila9lar degildir. "Eczac1hgm olmu~u olacag1 budur" ifadesinden Sadettin'in i9erisinde

bulundugu gelenek9i du~Uncedeki sabit fikirlilik anla~1lmaktadir. Bu gelenek9i dil~iince

i9erisinde, bir insam iyile~tirmek maksad1ylahaz1rlanan ilac1 elle uretirken i9ine sevgi de

kar1~1r ve yine ancak bu yolla hiinyeye uygun tedavi sistemi uygulanabilir. Avrupai ila9lar

makine yoluyla uretilen ara9lar oldugu i9in i9lerinde bu sevgiyi barmdirmamaktad1rlar ve

hepsi aym oldugu i9in insan bilnyesinin ki~iden ki~iye farkhl~tigm1 gozetmemektedirler.

Buradan bak1ld1gmda, Sadettin'in urettigi ila9lar ile dozaj makinesi ile uretilen ila9lann tedavi

noktasmdaki etkililigi arasmdaki 9at1~ma, adeta gelenek9ilik-modemizm 9atl~masmm bir

uzantls1dir. Yine burada gelenek9i du~ilnce i9erisindeki ge9mi~ten geleni devam ettirme,

eserdeki tabirle "feyz alma" anlay1~1 Sadettin uzerinde etkilidir ve Sadettin bu anlay1~ ile ila9

ilretimini devam ettirmektedir. ila9 uretiminin yamsira tedavi metotlan konusunda da Sadettin

gelenek9i tutumunu surdurmektedir:

"Melda:(Kulagmda su kald1g1 i9in s19ramaktad1r.) Su kaldi galiba kulagimda. Ne yapmali

acaba?

-Onal: Gliserin

Melda: Kayaktan du~tiigiim zaman oldu herhalde.

Sadettin: Daha iyisi kabakag1tt1r.

Melda: Nasil kabakagit?

8

Sadettin: Leblebici kulahz gibi. Sokarszn ucunu kulagzna, obur ucundan yakarszn. Szcak hava

r;eker suyu

Melda: Ayapamam, korkarzm.

Sadun: Kazalz §ey. Alaturka usu!. " (Taner, 35)

Tedavi konusunda modem ve geleneksel metotlar arasmdaki farkhhk gozler onilne serilmi~tir.

Eserde Melda ve Sadun modemizmin temsilcisi olan karakterlerdir ve sorunlarma ila9 bulma

beklentisi ile eczaneye gelmi~lerdir; ancak Sadettin Dertsavarm geleneksel eczanesi onlarm

bildikleri veya a1I~tiklar1 ila9lara ya da tedavi metotlarma sahip degildir. Bu ytizden

Sadettin'in usulleri Sadun ve Melda tarafmdan riskli ve demode gortilmi.i~, bunu belirtmek

ilzere de "alaturka usul"sozil kullamlm1~t1r. Burada "alaturka" sozctigii gelenekselligi

simgelemektedir ve bu sahnede basit bir tibbi sorun i9in uygulanan tedavi metotlar1 Uzerinden

gelenek9ilik ve modemizm 9atl~mas1 resmedilmi~tir. Bu noktada dikkat 9eken bir diger husus,

Sadettin'in oglu olan Dnal'm kulaga su ka9ma sorununa kar~1 onerdigi 9ozilmiln gliserin

olmas1d1r. Gliserin modem ila9 sektoriiniin Urettigi bir ila9tlr ve Sadettin bu kulaga su ka9ma

sorununa kar~1 kabakag1t formultinden bahsetmi~tir. Modem ila9 sektoriiniin bir ilriinil olan

gliserini oneren bir ogul ile gelenek9i anlay1~m tedavi metodu olan kabakag1d1 oneren bir

baba arasmda hem modemizm-gelenek9ilik 9atl~masmdan hem de bildirdikleri gorii~lerin

farklI olmasmdan otfui.i ku~ak 9ati~masmdan bahsedilebilir:

Sadun: ... (Sadettin 'e) Sizde pririn ya da oftoklorin bulunur mu?

Sadettin: Nit;in evladzm?

Sadun: Gozlerim kanlanzyor denizden sonra.

Sadettin: Be§ dakikanzz varsa asma yapragzndan sana bir pomat yapayzm. Hammaddesi

§Urada hazzr. (Eczanenin uzerindeki asmayz gosterir)

Sadun: Mersi. Ben hazir Avrupa ilaci istiyordum. (Melda ya) Sayle dim size burada bulunmaz

diye.

Sadettin: Burasi klinik eczanedir, hakiki eczane Sadun Bey oglum, ilar; deposu degil.

Hepsinin ozu sulfat da yine bunun. .. Yerlisi de Avrupasi da. Gerisi r;e~me suyu. Kendime

yapflgimdan kalmi~ biraz. Dene bir nene lazim.(Taner, 41)

Melda'nm ~ikayetine benzer ~ekilde, Sadun'un da kiiryiik bir saghk sorunu iizerine

uygulanacak tedavi usulii konusunda Sadettin ile uyu~mamaktad1r. Sadettin'in asma yaprag1m

ilacm hammaddesi olarak kullanmas1 kendisinin gelenekryi yontemlere bagh oldugunu ve

tedavi iryin gereken hammaddelerini yakmmda tuttugunu karutlar. Burada dikkat 9eken

Sadun'un arad1g1 ilac1 Bogaziryi Eczanesi'nde bulamayacagm1 tahmin etmi~ olmas1dir. Bu

durum, mekansal baglamda Bogaziryi Eczanesi'nin d1~ardan bak1ld1gmda geleneksel bir

I goriintii 9izdigini veya modem bir eczane goriintiisii vermedigini gosterir niteliktedir.

~ Dolay1s1yla modem eczaneler ve Bogaziryi Eczanesi arasmda mekansal anlamda da bir

) rl. I modemizm-gelenekyilik yal!~masmm varhgmdan bahsedilebilir. Sadettinin ilacm

~ \ \ hammaddesi konusunda Saduna soylediklerinden, modem eczac1hk ile geleneksel eczac1hgm

kesi~im noktasmm ilarylarm hammaddeleri oldugu anl~1hr. Her iki taraf da ila9 iiretebilmek

iryin siilfat maddesine ihtiya9 duymaktadir ve bu durum gelenekryi ve modem anlay1~m ila9

hammaddesi paydasmda bulu~tugunu ve bu noktada 9at1~manm ortadan kalktig1ru gosterir.

Gelenek9ilik ile modemizm 9ati~mas1ru goz oniine serme amac1yla eczaneye yolu

dil~en bireylerden her birinin bu 9at1~ma iryerisinde temsil ettigi bir taraf vard1r. Sadettin

eserde gelenekryilik kanadm1 temsil eden karakterdir ve Sadettin 'in 9at1~ma halinde

bulunmad1g1 insanlarda kendi dii~iincesi ile uyu~an insanlard1r. Emekli karantina doktoru

Recai Bey, Tapucu Refet, Kaz1m Bey ve Pehlivan karakterleri ile Sadettin arasmdaki samimi

ve s1cak insan ili~kileri tizerinden gelenek9i dU~tincedeki insan ili~kileri portresi 9izilmi~tir.

10

Bu anlay1§ etrafinda toplanan bireylerin her biri bir olaya yakla§imlarmda hemen hemen aym

tepkileri gostermektedirler. Gelenek9i bak.1§ a91sma sahip insanlar birbirleri ile s1cak ve

samimidir, bireysellige ili§kilerinde yer vermezler ve ili§kilerine hayat i9erisindeki her

mecrada yer verirler. "Gelenek" ve "ge9mif' kavramlar1 arasmdaki s1k1 ili§kiden otilrii bu

bireyler ge9mi§teki ya§antllarma, tecrilbelerine, gordiiklerine baghdir, bunlardan yararlanir ve

bunlan yok edecek her §eye kar§1d1rlar.

"Sadettin: Buyur ilaczm Miralay Bey. Aman kuzum dikkat et kendine.

Kaz1m: Eyvallah eyvallah (Paraszm verecek olur)

Sadettin: Acelesi mi var! Gelecek sefere verirsiniz. Yusuf gotursun mu sizi?"(Taner, 39)

Bu diyalog gelenek9i insanlar arasmdaki ili§kinin her mecrada oldugu gibi ah§veri§tede . ge9erli oldugunun gostergesidir. Gelenek9i anlayi§ta insanlar arasmdaki samimiyet ve

birbirine olan gilven duygusu, ah§veri§lerine yans1m1§t1T ve bu onlar arasmda veresiye

usulilnil do gurmu§tur.

1.2.Gelenek~iligin Uzant1s1 Alayh ile Mektepli Cat1§mas1

Hayat i9erisindeki ili§kilerini ah§veri§e yans1tmayan ya da para ugruna ili§kileri gormezden

gelen bir dii§iince ile gelenek9ilik anlay1§1 taban tabana z1ttir. Bundan otiiril konu

"kazanmak" oldugu zaman ili§kileri gormezden gelen bireyler ile gelenek9i dil§ilnceye sahip

bireyler arasmda 9at1§ma ya§anmaktadir.

"Recai: Yazzklar olsun Ercument Bey 'e. Kzrk yzllzk hukuku 9igneyip elin yabanczlarzna

avukatlzk ediyor.

Fiisun: i$ i$tir, ahbaplzk ba$ka. "(Taner, 39)

11

diyalogu bu 9at1~may1 gozler onilne sermektedir. Geleneksel dil~ilnceyi temsil eden

karakterlerden biri olan Recai'ye gore, ki~iler arasmdaki iyi ili~kinin varhg1, onlann

birbirlerinin aleyhine bir konuda 91kar ili~kisine girmelerini engellemelidir. Ancak Ercilment,

Sadettinin eczanesini almak i9in ugra~an milteahhit Tahsinin avukathgm1 ilstlenmi~tir.

Recainin boyle dil~ilnmesine ragmen modem dil~ilnce anlay1~mm temsilcisi Filsuna gore,

insan ili~ileri ve i~ ayn mecralardir ve birbirlerine kan~tmlmamahdir. Bundan otilril, insani

ili~kilerinin ask1ya almacag1 mecra konusunda da gelenek9i anlay1~ ile modem anlay1~ bir

9at1~ma halindedir. Bu alandaki 9at1~ma Sadettin'in avukatmm Tapucu Refet olmas1 ile alayh­

mektepli 9at1~masm1 dogurmu~tur. Gelenek9i dil~ilncenin uzant1s1 olan alayhhk yani

9ekirdekten yeti~erek bir alanda uzmanla~ma ile modem dil~ilnce anlay1~mm getirisi olan

mekteplilik 9at1~mas1 Refet ve Ercilment karakterleri ilzerinden okuyucuya aksettirilmi~tir.

"Refet: Onun iiniversite profesoriinden avukafl varsa senin hukuk mii~avirin de Tapucu

Refet. Bakahm kim kimi mat ediyormu~!"(Taner, 38)

ifadesi, alayh ve gelenek9i killtilriin temsilcisi olan Tapucu Refet ile mektepli ve modem

anlay1~m temsilcisi olan Ercilment arasmdaki 9at1~may1 kamtlar niteliktedir. "Bakahm kim

kimi mat ediyormuf' ibaresi ise gelenek9i anlay1~m modem anlay1~tan ilstiln gorilldilgilniln

ve a91k9a bu ikisi arasmda meydana gelecek bir 9at1~manm gostergesidir.

1.3. Modernist Karakterler ve c;izimleri

Gelenek9i karakterlerde oldugu gibi modemizmin temsilcisi olan karakterlerde de belli

ortak ozellikler bulunmaktadir ve bu ozellikleri ile gelenek9ilerde bulunan ozelliklerin

z1thgmdan otilril gelenek9ilik-modemizm 9at1~mas1 dogmaktadir. Tahsin, Sadun, Melda ve

12

Filsun modern anlay1~1 simgeleyen karakterlerdir. Modernizmin temsilcisi olan karakterlerde

ise insan ili~kileri, gelenekr;i karakterlerde oldugu kadar samimi degildir. ili~kiler belirli

smirlar 9er9evesinde silrdilrultir ve belirli mecralarda ask1ya ahmr yahut gozden gelinir ki

bunlardan en onemlisi i~ ili~kisidir. Bundan dolay1 modernizm anlay1~1 ir;erisinde bireysellik

on plandad1r. Bu du~unce ir;erisinde r;ozume ula~mak esastir ve r;ozilme ula~ma yolunda one

91kan engeller her ne olursa olsun onemsenmez. Bat1 hayranhg1 ve ya~am tarzm1 gilnluk

konu~ma dilinden giyim ku~ama kadar her alanda gosterirler. Eserde Sadun ve Meldamn ilk

geldigi anda verilen didaskalik metinden bu karakterlerin modern anlay1~a sahip bireyler

oldugu kan1sma vanhr.

" ... (Bu szrada Sadun ve Melda girerlerler. Sadun boynunda fular, kotra kzlzgmda bir

hariciyeci. Melda bikini tarzmda dopiyes ve pantolon giymi,J, 22 ya§larmda c;ok gilzel bir

kzzdzr.)"(Taner, 41)

Y azarm verdigi bu didaskalik metinde ilk dikkat r;eken ~ey Sadun ve Meldanm k1yafet

tarzland1r. Sadun ve Meldanm k1yafetleri bulunduklan zamana ve mekana gore oldukr;a

modern k1yafetlerdir. Y azar bu karakterlerin hangi dii~ilnceyi temsil ettigini okuyucuya

gostermek ir;in k1yafet simgesini kullanm1~tir ve k1yafetler ilzerinden Sadun ve Meldanm

modemizmin temsilcisi olan bireyler oldugu anla~ilmaktad1r.

"Unal: (Du,Junceli)Affan kimdi?

Melda: Some one. Diyecegim, insan istemesini bilmeli. Milton ne der: When there is will,

there is way. Nerdeki irade vardzr, orada bir yol bulunur. "(Taner, 49)

diyalogunda, Meldamn soyledigi Miltona ait olan soz modern dti~ilncenin ozeti

niteligindedir. Modern anlay1~ ir;erisinde, bireylerin kendi oz istekleri, bir 1~m

gerr;ekle~tirilmesi 19m tek ba~ma yeterlidir. Eserde verilen Miltonun sozilnden hareketle,

13

"bulunan yol "un kotii etkileri "iradeyi ger9ekle;;tirmek" adma gozard1 edilir. Aym dil;;ilnce

yap1sm1 gozler onilne seren bir gosterge olarak

"Melda: Ondan sonraya ne kan§zr? Fortintleri ne demi§, 'Benden sonra tufan'

demi§. "(Taner, 50)

sozii eserde verilmi;;tir. Bu durum gelenek9i anlay1;;m sahip oldugu 'degerleri ve msan1

ili;;kileri koruma' du;;ilncesi ile 9eli;;tigi i9in modern dil;;ilnce ile gelenek9i dil;;iince i;; gorme

usulil yonilyle birbirlerinden ayn;;makta ve hatta 9at1;;maktadir. Modern insarun sahip oldugu

i;;i ger9ekle;;tirme adma biitiln engelleri gozard1 etme anlay1;;1 eser i9erisinde Tahsin ve

Sadettinin eczane ile ilgili tarti;;malannda kendini daha belirgin gostermektedir. Tahsin

Sadettin'in eczanesini ahp kendine modern bir bina yapmak isteyen bir milteahhittir. Binay1

dikebilmek i9in eczaneyi y1kmas1 ve dolay1s1yla dilkkarun kirac1s1 olan Sadettinin 91kmas1

gerekmektedir ancak Sadettin buna yana;;maz.

"Sadettin: (Tahsin 'e) Dinamitten korkmu§ zavalh Goriiyorsun Bey, senin topundan,

tankmdan yalmz deli/er korkuyor.

Erciiment: (Tahsin 'e) Hitler boylelerini idam ederdi.

Sadettin: Bakzyorum her§eyi itlaf merakzndaszmz. Deliyi itlaf, inciri itlaf, eczaneyi itlaf ..

Tahsin: Yolumun iizerine engeller c;zkardzlar mz sinirlenirim. "(Taner, 55)

diyalogu modern anlay1;;m oniine 91kan engeli tarumamasmm en biiyiik kan1t1 niteligindedir.

Sadettinin Tahsinin elinde bulunan kuvveti "top-tank" ile ifade etmesi modern anlay1;;m,

gelenek9i anlay1;; kar;;1smda fiziki olarak gii9lil durdugunun ve bu gilcun zararh bir gil9

oldugunun ifadesidir. Modernite zihniyeti onilne gelen engelleri bertaraf etmek i9in bu

engelleri yok etme yoluna gitmektedir. Delileri toplumun geli;;mesine engel gruplardan biri

14

olarak goriip, onlan itlaf yoluna giden Hitler ornegini veren Erciiment' e kar~1 Sadettin, bu

ornegi kendisine cevap olarak kullarum~ ve engel olam yok etme metodunu uygulayan

modern bireyleri, Hitlerden farks1z gormii~tilr. Diyalogun devammda bu 9at1~ma, konu~malar

ilzerinden yeni bir 9at1~ma olarak zengin-fakir 9at1~masm1 dogurmu~tur.

"Sadettin: Nerden geliyor boyle sinirlenme hakkzmz? Zengin olu~unuzdan mz?

Tahsin: Hayat yarz~znda geri kalanlarzn tipik refah dii~manlzgz.

Sadettin: Ne refah du~manlzgz, hangi hayat yarz~z? Oyle bir yarz~ mz var samyorsun

beyim? Yarz~a bir hizadan ba~lamr. 0 dediginiz hayat yarz~zna zenginin oglu onden, miiflisin

oglu hareket hattznzn hayli gerisinden ba~lar.

Tahsin: (Gururla) Ben szfirdan ba~ladzm.

Sadettin: Szfirdan ba~ladzmz ama acaba nizami mi yarz~tznzz?"(Taner, 56)

konu~masmda verilen zengin-fakir 9at1~masma sebebiyet veren 9at1~ma gelenekr;ilik­

modernizm 9at1~mas1dir. Zenginlere gore zenginlige eri~emeyen fakirler, para kazanan ve

rafah ir;inde ya~ayan inanlara kar~1 dil~manlik ir;indedirler. Ote yandan fakirlere gore ise

zenginler, hayata 'zengin' dogduklan ir;in refah ir;inde y~amaktad1rlar; bundan otilrii emek

ve 9aba gosterme kavramlarma uzaktirlar. Ancak burada bu denkleme aykm olarak hayata

"s1f1rdan" ba~lam1~ bir birey olarak Tahsin yer almaktadir. Dolay1s1yla s1radan bir zengin­

fakir 9at1~masmm d1~mda burada bir de gelenekr;ilik ve modernizm 9at1~mas1 barmmaktadir.

<;ilnkil, fakir-gelenekr;i bir adam olan Sadettin ve zengin-modern Tahsin arasmdaki fark,

hayata bak1~ noktalarmdan kaynak1Id1r. Tahsin, Sadettinle beraber "s1f1rdan" ba~lad1g1

hayatta ondan farklI olarak, onilne 91kan engelleri her ne pahasma olursa olsun a~ma ~ianru

kendine dilstur edinmi~tir ve bu ~ekilde zengin olmu~tur. Bunu yaparken de insani ili~kileri,

kendisinin d1~mdakilerin r;ekecegi s1kmt1lan ve toplum geleneklerini gozard1 etmi~tir yani

15

Sadettinin tabiriyle nizami yan~mam1~tir. Bu durum ise gelenek9i du~uncenin sahip oldugu

prensiplere aykmdir. Dolay1S1yla burada Sadettin ve Tahsin arasmdaki zengin-fakir

9at1~masmm ustunde bir 9atl~ma olarak gelenek-modernite 9atl~masmdan bahsedilebilir.

1.4.<;ati~malar Arasmda Kimlik Bunahm1

Eser i9erisinde tek tarafm temsilcisi olan karakterlerin yan1sira, gelenek9ilik ve modernizm

arasmda kalm1~,herhangi birinin temsilcisi olarak gosterilemeyecek karakterler

bulunmaktadir. Sadettinin oglu Dnal ve e~i Naciye gelenek ve modernite arasmda s1ki~1p

kalm1~ karakterlerdendir. Bu karakterlerin ortak ozellikleri, gelenek9i bir 9evreye sahip

olmalarma ragmen bulunduklan 9evderen memnun olmay1~lan ve modern ya~am tarzma

heves etmeleridir. Ancak bu karakterler belirli mecburiyetlerden oturu i9lerinde bulunduklan

ya~am tarzma katlanmak zorunda kalarak ya~amlarma devam etmektedirler. Bu bireylerin

bulunduklan 9evreden memnuniyetsizlikleri, Naciye ile Sadettin arasmdaki ~u diyalogtan

anla~ilabilir.

"Naciye: ilaczyla, ter;hizatzyla 70 bin lira vermezler mi eczaneye? Durnev Hanzmlar, bak

faizle ger;iniyorlar. Piyasada para olmadzgz ir;in borr; verene yuzde otuz faiz veriyorlarmz§.

Helak olmaktan da kurtulursun.

Sadettin: Yani tefecilik. Yahu sen beni ne sandzn hanzm! Benim helak oldugum filan yok. Szk

di$ini biraz, feraha r;zkacagzz. Gun dogmadan me§imei §ebden neler do gar." (Taner, 52)

]) /)

16

Naciye zorunluluktan otiirii Sadettin ile evlenmi~tir ve Sadettinin gelenek9i anlay1~ma taraftar

degildir. Sadettine ekonomik s1kmt1dan kurtulmak i9in onerdigi faiz formulti, gelenek9i

anlay1~taki "alm teri ile kazanma" anlay1~ma uymad1g1 i9in Sadettin bunu reddetmi~tir.

Dolay1s1yla Sadettin ile kans1 tizerinden de yer yer modemizm-gelenek9ilik 9at1~malanna

eserde yer verilmi~tir. Ancak Naciye tam anlam1yla bir modem karakter degildir. Mahalleye

gelen oyuncu Sefa ile aralarmdaki diyalogtan bu 91kar1m1 yapmak mfunktindtir.

"Naciye: Teyzemi rahat bzrak. Olmii§ kadzn.

Sefa: Ne kaderi, onun bunun oyuncagzyzz §U dunyada. Hepsi bu.

Naciye: Sen evlenmedin mi?

Sefa: Hayzr hay huy ir;inde yuvarlanzyorum. j§fe. !jehirden §ehire ger;mek. Ate§li ba§zn

yastzk degi§tirmesi gibi.

Naciye: (Dalgzn) Yine §iir yazzyor musun?

Sefa: Ne gezer? Bu soyledigim son te§bih bile benim degil. Bir piyesten. (jr; r;eker.) Arkama

bakznca §U yarzm aszrlzk omur ir;inde ya§adzm diyebilecegim bir altz ay var.

Naciye: Bzrakalzm bunlarz. "(Taner, 44-45)

Sefa ve Naciye arasmda ge9mi~ten gelen a~ka ragmen, Naciye Sefanm kendine olan

donti~lerine olumlu yamt vermemektedir. i9inde bulundugu ve memnun olmad1g1

gelenek9iya~amdan kurtulu~ Umidi olarak gorebilecegi bir ftrsat1 reddeden Naciye bunu

sadakat duygusunu aykm davranmamak i9in yapmaktadir. Eserde bir ba~ka arada kalm1~hk

omegi olarak ise Dnal kar~1m1za 91kmaktadir. Dnal da babasmm kendisine yapt1g1 baskidan

memnun degildir ancak gelenek9i bir ktilttirde yeti~tigi i9in hala bu ktilttirtin izlerini

t~1maktadir. Melda ile Dnal arasmda ge9en diyalogta Amerika'ya gitme konusunda Dnal'm

soyledigi soz incelenecek olursa bu durumun farkma varllabilir.

"Unal: Amerikaya gitmenize aileniz razz mz?

17

Melda: Ailemi kim din/er kuzum! Siz beni tanzmzyorsunuz galiba. Ben iki kere mektepten

kovuldum. (Taner, 48)

Bu diyalogta alt! 9izilmesi gereken iki kavram "Amerika'ya gitmek" ve "aile nzas1"d1r.

"Amerikaya gitmek" uzakla~may1, koklerden kopu~u ve aynhg1 temsil ederken, "aile

nzas1'' kavram1 baghhg1 ve ili~kiyi simgelemektedir. Baglanmak gelenek9ilige, uzakla~ma ise

modemizme bagh bir kavram olarak ele almd1gmda, baglanmanm ve kopmanm aym cumle

i9inde tek bir karakter tarafmdan verilmesi bu karakterin her iki kavram1 da bunyesinde

banndird1gma i~arettir. Bu durumda boyle bir birey salt gelenek9i ya da salt modem birey

olarak adlandmlamaz. Nitekim bu cumleye modem bireyi temsil eden Meldanm tepkisi

Amerikaya giderken izin istemenin yersiz oldugu yolundadir. Yine Dnal karakterinin arada

kalm1~hgm1 sembolize eden bir ba~ka diyalog da Melda ve Dnal arasmda ge9en Allah'a

inanma sorusu i.izerinden anla~tlabilir.

"Melda: $imdi bununla hic;bir ilgisi yok ama birden nedense aklzma geldi. Sen Allah'a

inanzr mzszn?

Unal: (Bo~ bulunup) Elhamdu ... Yoo ~ey ... Neden soruyorsun?

Melda: Bizim bir stager hocamzz vardz da Mister Kirby. ''iyi bir sanatc;z dinsiz olur ''

derdi. Onun ic;in sordum. "(Taner, 50)

Bu diyalogta gelenek9i du~unce ve modemizm arasmdaki inan9 9at1~mas1 gozler onune

serilmi~tir. Modernist du~unce bir Tann inancm1 reddederken, gelenek9i du~uncede tann

inanc1 vardir ve kutsald1r. Gelenek9i du~unce ile yeti~en Dnal, gelenek9i kulturden ald1g1

inan1~1 korumaktadir; ancak modemizme dogru donmeye 9ah~ma noktasmda inan9 ile fikirleri

arasmda bocalamaktad1r. Bu bocalay1~ kendisine inanc1yla ilgili soru soruldugu ilk ba~ta

zaman agzmdan ka9an "Elhamdu ... " sozcugu ile sonrasmda gelen "yoo" reddiyle birlikte

daha bariz bi9imde kendisini gostermektedir. Modem du~uncenin temsilcisi olan

18

karakterlerden Meldanm Tannya inanma konusuqdaki goril~leri, modemitenin Tann fikrine

bak1~ a91sm1 ortaya koymaktadir.

2. KUSAK <;ATl$MASI

Eserdeki en buyilk ikinci 9at1~ma ku~ak 9at1~mas1dir. Eserde varolan ku~ak

9at1~masmm kaynag1 gelenek-modemite 9ati~mas1 olsa da, eserdeki gelenek9i insanlann ya~h

olmas1 ve modemizm taraftarlarmm ekseriyetinin gene;; ku~aktan olmas1 beraberinde ku~ak

9at1~mas1m getirmektedir. Ku~ak 9at1~masma zaman i9erisinde degi~en hayat bi9imine,

duzene, toplum alg1sma daha ya~h olan bireylerin adapte olamay1~1 ve gene;; olanlarm kolay

adaptasyonu sonucunda, bu iki ku~ak arasmda dogan anl~mazhk neden olmaktadir. Dogup

buyudilkleri ya~am duzeninin devam etmesini arzu eden ya~h bireyler ile geli~ime kolayca

ayak uydurabilen gene;; bireyler arasmdaki bu 9at1~ma esasen bir yabancila~ma kompleksidir.

Zamana ve bulundugu zaman i9erisinde ya~ayan insanlarm du~unce yap1sma yabancila~an

ya~hlar ile ya~hlar1 yabanc1 olarak goren gen9ler arasmdaki ku~ak 9at1~mas1 eserdeki en

buyilk ikinci 9at1~madir ve bu 9ati~ma eser i9erisinde Sadettin ve oglu Onal arasmdaki

diyaloglardan ve zihniyet farkhhgmdan okuyucuya resmedilmi~tir. Sadettin kendi dunyas1 ve

du~unce yap1s1 ile belirli bir ya~a gelmi~ bir babadir ve kar~1smda kendi yeti~tigi dunyadan

9ok farkh bir dunyada yeti~en ve kendisinden farkh du~unen oglu bulunmaktadir. Farkh iki

ku~aga mensup bu bireyler hemen her konuda farkh fikir ve hareket tarzlan ile bir 9at1~ma

meydana getirmektedir. Eserde baba ile ogul arasmdaki 9at1~ma ilk olarak egitim konusunda

kar~1m1za 91kar.

"Sadettin: Hani ders yapacakhk?

Unal: Bo$ ver yahu baba. Biliyorum bun/an ben. (heykelini duzeltir. Sadettin k1z1p, elinden

alir yere afar.)

Sadettin: Biliyorsun da ondan mz kalzyorsun iki y1ld1r? Sayle bakayzm, ham1z1 halin

formulu ne?

Unal: Vasfi nedir, naszl muamele nedir biliyorum daformule ger;iremiyorum.

Sadettin: Aszl o lazzm yahu mektepte.

Unal: Eczanede de bu lazzm

Sadettin: Miifredat programzm degi,$tirmeye mi kalktm ku-$ kafanla? Kalacaksm yine bu

eylul, artzk hatzr da dinlemez arkada,$lar. "(Taner, 40)

diyalogundan Sadettin ve -Onalm eczac1hga bak1~ noktasmdaki ku~ak yat1~mas1 gozler ontine

serilmi~tir. -Onal babasmm zoruyla eczac1hk okuyan bir genytir. Babas1yla arasmdaki yat1~ma,

hayatmm en onemli yerinde tahsil gorecegi alanda kendini gostermi~tir. Sadettin dersler

konusunda ya~h bir insana ozgii tecrUbe ve temkinlilik ile derslere yakla~irken, -Onal ise geny

bir insan gibi daha rahat tav1rlar ve yersiz bir ozgiiven sergilemektedir. Metinden anl~1lacag1

iizere -Onalm yersiz bu ozgiiveni kendisini kurtarmaya yetmemektedir ve bundan otiiri.i

kendini kurtarmak iyin yat1~ma iyinde oldugu babasmm yard1mma ihtiyay duymaktad1r.

Eczac1hk konusunda -Onal ve Sadettinin tart1~mas1 metnin daha bir yOk yerinde kendini

gostermektedir.

"Unal: Millet dozaj makineleriyle fabrikalarzyla preparat imal ediyor. Sen hala

giillar;larmm ir;ine elinle hirer hirer toz koyup on/aria ba,$edecegini samyorsun. Bak Purjol

Sadettin 'in hammaddesi de gelmeyecekmi-$ ,$imdi.

Sadettin: Bugiin gelmez yarm gelir. Biri tutmaz, obiirii ragbet goriir. Eczaczlzk bu. Benim

yapamad1g1m1 sen tamamlayacaksm. j/eri gotiirecekrsin. Sende tamadi edecek bu gayretler.

Hevese gelesin diye bak r;ocuk mamaszmn adzm Ona! Mamasz koydum mahsus.

Unal: jyi ettin. Matrak konusu oldu okuldaki arkada,$lara.

Sadettin: Hadi inkar et, jzmir fuarmda o mamadan dolayz madalya ald1g1m1. Sen de o

mama ile biiyiidiln be. "(Taner, 77)

20

diyalogunda Unal'm, babasmm ila9 uretme yontemleri ile modem yontemler ile mucadele

edemeyecegine olan inanc1 verilmi~tir. Unal, dogup buyudugu 9ag i9erisinde modem

yontemlerin kolayhgm1 ve kazancm1 gormu~ bir gen9 olarak, babasmm ah~kanhktan oturii

surdUrdugu yontemlerini tasvip etmemektedir. Bu anlamda Unal 'm ku~agmm eczac1hk

anlay1~1 ile Sadettinin ku~agmm eczac1hk anlay1~1 arasmdaki z1thk baba-ogulun ila9 uretimi

noktasmda 9at1~masma sebep olmaktad1r. Ancak Sadettin bir baba olarak oglunun kendisinin

hayrul halefi olmasm1 istemektedir. Bu durum

"Sadettin:Kendi cammdan kammdan yogurdugum oz evladim, oglum hayrul halefim,

budalaca bir fikri sabit yuzunden. .. gucume gidiyor Ona!. <;ok guceniyorum.

Unal: (Ona yakla~arak) Guce gidecek bir ~ey yak babacigim. Hep kendi ar;mdan

goruyorsun. Seninkinden ba~ka turlu ar;ilar da olabilecegini du~unemiyorsun. (Kolunu

omzuna afar.) Varsa eczane, yoksa eczane. Sence Ona! 'm hayattaki biricik vazifesi bu

eczaneyi devam ettirmesi.

Sadettin: 0 eczane benim de senin de velinimetimiz.

Unal: Birak ~u basmakallp lakirdilan baba. Senin gibi eczaci yarafllmami~im belki.

Sanatkarzm benyahu. "(Taner, 75)

diyalogunda kendini gostermektedir. Ku~ak 9atl~mas1 i9erisinde bulunan bireylerdeki en

belirgin ozellik ya~h bireyin gen9 bireyin isteklerine, gen9 bireyin de ya~h bireyin isteklerine

anlam yukleyemeyi~idir. Burada yazarm okuyucuya gosterdigi ~ey kendisinden sonra adm1

devam ettirecek hayirh bir evlat birakmak isteyen baba ile kendi istekleri olan ogulun

9atl~mas1d1r. Sadettine gore eczane kendisinin ekmek kapis1d1r ve oglunun da buradan ekmek

yiyecegine inanmaktadir. Oysa Unal bir gen9 olarak kendi isteklerine sahiptir ve bunlan

ger9ekle~tirebilecek ya~tad1r. Bireylerin mensubu oldugu ku~ak ve bunun getirisi olan

ozellikleri, birbirleri ile ilgili isteklerinin ger9ekle~mesine mani olmaktadir. Dolay1s1yla yazar

21

gem; bireyin ozgiirliik istegi kar~1sma, kendisi ic;in planlar kurmu~ bir baba figiiriinii koyarak

ku~ak 9at1~masm1 okuyucuya resmetmi~tir.

/

22

SONU<;

Haldun Taner, Fazilet Eczanesi adh tiyatro eserinde bir eczanenin mil~terileri ve

ba~ karakterin eczac1hk anlay1~1 ilzerinden toplumda varolan sosyolojik 9atl~malan

okuyucuya aktarm1~tir.

Yazar bu 9at1~malan bireyler ilzerinden verirken, 9at1~madaki taraflar1 temsil eden karakterler

9izmi~tir. Kar~1t taraflar1 temsil eden karakterlerin diyaloga girmesi ile 9at1~ma eser i9erisinde

daha belirgin halegelmektedir. ~at1~ma konusunun 91k1~ noktas1, 9atl~manm niteligini

belirlemektedir. Ozellikle gelenek9ilik-modemizm 9at1~mas1 verilirken yazar, bulundugu

donemin ozelliklerini goz onilnde bulundurmu~tur. Gelenek9ilik-modemizm 9at1~mas1

resmedilirken, her bir tarafm temsilcisi olarak verilen karakterlerin yanmda, bu 9at1~manm

arasmda kalm1~, kimlik bunahm1 ya~ayan bireyler de mevcuttur. Yine bu 9atl~madan kaynakh

alt 9at1~malar olarak, zengin-fakir 9at1~mas1 ve alayh-mektepli 9at1~masma da eserde yer

verilmi~tir. Bunun yanmda eserin ba~karakteri Sadettin ile oglu Dnal arasmdaki ili~ki

ilzerinden ku~ak 9at1~mas1 okuyucuya sunulmu~tur. Eserdeki 9at1~malar verilirken yazar

taraflara belli ortak ozellikler yiiklemi~ ve bu ozellikleri ba~ar1h bir ~ekilde karakterler

ilzerinden aktarm1~t1r. Mekansal baglamda da eski bir eczaneyi kullanan yazar, 9at1~malar1

gostermede mekan1 da kullanm1~t1r. Toplumsal 9at1~malar1 sergileme maksad1yla eserde

i9eriksel ve teknik anlamda bir 9ok etmenleri kullanan yazar, bu 9at1~malar1 okuyucuya

ba~anh bir ~ekilde yans1tm1~tir.

23

KAYNAK<;A

1. TANER, Haldun, Fazilet Eczanesi, Bilgi Yaymlan, istanbul-2013

2. TEKiN, Mehmet, Roman Sanatl, Otiiken Yaymevi, Ankara-2011

3. ~ENER, Sevda Ulusal Ve <;agdaI Turk Tiyatrosu Uzerine,http://www.birikimdergisi.com/sites/default/files/70/12/ulusal ve cagdas tur k tiyatrosu uzerine sevda sener.pdf, (22.12.2014, 20.25)

4. TEKiNER, Halil, Ha/dun Taner ve Bir Donemin Eczac1hgma IItk Tutan Tiyatro Eseri Fazilet Eczanesi, http://www.google.eom.tr/url?sa=t&rct=j&g=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=OCC EOFjAB&url=http%3A%2F%2Fwww.joumals.istanbul.edu.tr%2Fiuoba%2Farticle% 2Fdownload%2F1023009044%2F1023008395&ei=4gn7VOOiDcWsUeaLgggl&usg= AFOjCNGbxHDzSF6WLwHLd9D qP5b-blS2w&sig2=Rxw4h5yZ-c2s STLHtDGmw, (24.12.2014, 22.13)

5. <;EViK, Adnan, Sahnedeki Kiiltiirel Travma:Oyunlarla Yaiayanlar, bttp://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/192/151 O.pdf, (16.01.2015, 10.38)

6. http://tr.wikipedia.org/wiki/Modemite (16.01.2015, 10:50)

7. MILLER, Arthur, Sattcmm 0/iimii,<;eviren:Aytugiz'at-Y. Emre iz'at, Mitos Boyut Yaymlan, 2011-istanbul

8. http://tr.wikipedia.org/wiki/Gliserin (15.02.2015, 23.55)

24

Kelime Say1s1:3673

GiRi~

Haldun Taner'in Fazilet Eczanesi adh tiyatro eserinde bir eczane ve eczanenin mU~terileri

uzerinden toplumda varolan 9at1~malar gozler onune serilmi~tir. <;at1~malarm ge9tigi mekan

olarak eczane se9ilmesini yazar, esere yazd1g1 'Bir Eczane' ba~hkh giri~ yaz1smda "Eczane

bir bakzma sade bir ilar laboratuvarz degil, bir insan laboratuvarzdzr. Oraya iki ayaklz ne

konular gelir gider. Eczane bir mikrokozmostur.' (Taner, 15) diyerek belirtmi~tir. Bu anlamda

son iki yilzylldir ge9irdigimiz degi~im ve onun sanc1 an eserin ana meselesidir. Toplumun

genel 9at1~malarm1 vermek i9in yazar, her fikirden ve kesimden insanlan bir araya

getirmi~,kii9uk bir diinya olu~turmu~tur. Bu dunya i9erisindeki her insan, 9e~itli vas1talarla

toplumumuzdaki 9at1~malar1 esere aktarma arac1 olarak kullamlm1~t1r. Eserdeki 9at1~malar

temel olarak gelenek9ilik-modemizm9at1~mas1, ku~ak 9at1~mas1, zengin-fakir 9at1~mas1,

aydm-halk 9at1~mas1 olarak s1ralanabilir. Bu 9at1~malar karakter 9izimi, diyaloglar, simgeler

ve karakterler ilzerinden verilmi~tir. Bu 9ah~mada Fazilet Ezcanesi'ndetoplumda yer alan

9at1~malar nasll ele almm1~t1r, sorusu cevaplanacaktir. Bu 9ah~ma toplumumuzun bat1hla~ma

silrecinde ge9irdigi degi~lerin ve ya~ad1g1 bunahmlarm edebi 9er9evede gorUlmesi

bak1mmdan onemlidir. Aynca tiyatro teknikleriyle bu temamn nasll yans1tlld1gmm

incelenmesi Haldun Taner'in tiyatroculugunun degerlendirilmesine katkI saglayacaktir.

5