eskİ tÜrk yazitlari / hÜseyİn namik orkun-5

8/2/2019 ESK TRK YAZITLARI / HSEYN NAMIK ORKUN-5

1/16

130

9YAZlTIN SAG TARAFI

k ' m ' : . ! ; b'l~a t"gciim kon"ld'm '~'m; siisi k'ili; k'r's'n y'gd'm b'g;k'~dl . . . . g o 'rli; L'bg'~ bud-n . . . . . . IOkldl'my'gd'm, b-sd-m, yayd'm , . . . ' . bozku~a.k'Fr 'rt'miz 'kin -ra t'g yogi holm's l'gIJ1'~im'n L'yin sak'nd'mL'nri bi!~e k'g'nka sak'nu i~ig- kii,.ig b'ls'g'm bar 'Imi~ '~I!'gd"kin tiv"n . , . . [y']gd'm =bke l'gd"k'm u r"~ k'I'p.l.gipi'nime ogl'ma 'n~a otl' dim k 'lyu, 'p 'It' r; k'g'n ka "'; d'r' im'duk~ ~Y'n'lm'd~ L'nri bilge kgn..:!-a od'r'lm'I'm 'zm'I'm t'y'n '!"p6tl~f'I'r~ : tAf'I,O: >)tI"I': . frDYti : . ff 'n~: f 't '' lh: 7}Otl l{:1JI>4>>}BXf'h:n:o.:HY(9)., ,:,flAr-r:rflBxf'h)'r 1;}'r4J:.ftlWrJ: rt'hY:14}OJtI :;'~,xYhr-r:n: .f7}JY>:-f7}rl~f':1f:h)~J*y,: 7}J7}J411:..rOYrl:.fnn:f't''ih: t{h}J-tD: ill;} JYB:nH>J:i)YH :.rf'V:o.:r-n4J:.f;}Y4J:t't', :l}xYhlll:..n: rP 9 h

:t'h'r:o.:fAfII1E'r:..rN''rflHf'I:tH'lJ. , .:.rM )'{rl1J:nAf'lB:O~f'h9:.rtlJt9:tr-rY:)tl: l''r'lh: .flhf'l)}O'lLflrD'lY'l}J: "nD: *,A'': ..ron: 'h-lHl.fJ: >J'W: th'r:t'flln~:J..., ., , , Xf'ol:''r-lht'9J(}10

Yan yazltln iistiinde ufki yazlt. rn : o . : .ftlJ I' D S())rWEx:t'EYf'lB 6

ttlYfllA~ 7 H '':;}O 'ttll s('lY').i-:..rEYl'~ 4

Mezardan ba~hyan ta slra larmda birinci ta 'l lDii"tiindeki yazlt

tJJJJ: )rPH4JI. Ya,D yazlbg ulilt:ii.ndeki lifki YU%'ltTaearna yazit ta~l 5 Yihnda. BilgeYaptrm, Abide 6 Me~hllr er (vel iyi ha(n)Hakamm Tacarn 7 Tacarn oldii,B ilge Tacam ejde rha

T:!I B.. "I"rulIn blrinclslndekl lb"r ..


2/16

NOTLAR(1 )[3] yoluk sozii icin Kagariye de bakimz: Ill, 10.( 2) [ 4 ] Ka.'jgari; I II , < 16 .(3 ) (5] Ten ri ken sozi in ii Kii~gari ~6yje izah ediyor:

III, 288. .-,...ell.:.w. ..oI.-lll tlJ1 - ,: ,'6'';: ': ';(4)[11) otle . . l ii linin kokil olan iit soziiniin ogiit 'i in muhallefi oldugunu

On sene evel Ka~gariye istinaden bulmustum , Daha sonra Uygur rnetin-lerine dayanarak ayru nokta i nazarrn serdedildigini KCsA. cia g6rdiim.

iR E HO~OTO YAZITI


3/16

tHE HO~OTU YAZITlOrta Mogolistanda the Hii~otii denilen yerde Kotwicz tarafin

bulunan bu ya'1'll1 Samoilovitch fransizcaya ~evirmi~t ir . Her ik i b ilginhusustaki arashrrnalarim 1928 de Rocznik Orjentalistyczny rnecrnuasm'lkarml~tJr.Bu yazit KiiJ i cur adh bir Turk beyinin adma dik ilm istir, A ynKlil cur, Kiil.ug o;:urbicirnlerinde kaydedildiginden Sarnoilovitch 71lannda Tarduslann basmda bu lunan K iil curun bu yazum sahibiKillio;:uroldugunu kestirrnektedir. Maamafih yazitta E'teris hakarun age,mesinden de "5hl: rhatde bu yii z yrlda yazt lmis oldugunuan hyabiliriz

Yazitin garp tarafmda 12, sark taralmda 13, ~imal tarahndasatrn vardrr, .mektedirler. Binaenaleyh bi:/: de ayni usulii takip eder ek bu lolognesrile iklila etrnekteyiz.


4/16

BATI TARAFI1

8 .. r l r :

2 - - - - t d"kda : yog[il,m'~: l~b'ra eli"n kiili .;;ur b olm s .. k ill i cur tony~~ _

- - - ['It'r'~] kg'n: "linte : k"np: 'dg" 'b;ni: korti : ul"~hili cur: s=k'z on: y'~'p: y':; bo l[h ) __- - - ozl"k i: boz 't: < rti : k'd'm b _ _ 'IP I ',d'mi:'nda: kiikdi (?): turk budvnea. . __- - _ . g r eulugn : Y'glt"~a: [I.:iili] cur g s'~'P:olurip: oghn : kisisin : bol=n kl __ - - . bu. z Pg: tutdi : yCr: z. = rti : k iili cur:

k isi : .9 . 'rti: siinu~ bols=r : 'rig: iter "rti : 'b

3

4

56

7 - __ [b]'lge '~in liciin: 'Ipm 'rd'min

r mlee): t'g =rti,10 S'5d1 k"c'nde: tiimt : siik e : sii,,"~di: hil

opl-yu t'gip: susin,_ It. . b' b'l~da: lort SiiTl8~ s[jnu~d

kli li ';;lIr opl-yu t'g'p: bulg=yu.___ .. _ [t'b ]g'C .ka : b urica siiT l"~ ;p: = Ipm : -r d -m in

kii bunca tutdr,

_ n: k _ ... _

BATI TARAFI12

- - - _ - Cikan Tonyukuk adim vermis - - - - .__- - - - Isbara Crkan Kiili yu.r olm us - - - (1 ) K iili CUTTonyukuk - - -Elteris hakan ulkesinde kocayub iyi gun gordu. (2) Ulu Kiil i curseksen [ya~l yasayub yok oldu - -6, an boz at icli. Giyim (= zirh ) - secati, fazileti orada-Turk milletine - - (3)- - - dilsrnan oldukta Kiili cur - - -- rmzraklayub 61diiriipoglunu, kar.sim esir (7) - - - (4)- - - iilkeyi tutdu. yer - - - idi. Kiili yur Tiirk milleti,begler - - -- - - - - bilge e~i i,>in,,~ecaati, faziletini -. - - - -

11

1 2

DOGU TARAFI13 __. . : oglm :

diiki: Y'r ' _nuL-!.______ [b'l]ge, kiili cur: t=rdus : bud=n'g : it

3

4

561

in: ud'zt-e

1 4 olsrti _89

- - - - - - _ - lsbara bilge Kiili yur kansi- - - - - - idi. Sava~ olsa ordu sevk ve idare edeav avlasa - gibi idi.- - - - - rm zraklad i, Kecinde biitiin ordu (ile) (7)etti, Kii li cur hiiciirn edip ordusunu- - - ald, - - - Besbahkda dort sava~ savasdrkdacur hi icum edib kansdigmdan- - - - - - Cine [ka'I] bunca harp edip sccaati,l inden doiayi ~ohretini boylece tutdu (=muhafaza e tl i ]

10

11

12

DOGU TARAFI1314

oglunu - - - - - - - - - - - -bilge Kiili cur Tardus milletini idare (ve orhiikrnederdi


5/16

13815 , ktm

'r'g: S";_sdl:biri'p _,

g : 6z1~i: bin'p o[pl'Yu t'~']p ii~[sii]n"~d~de: kiili cur : 6zl"ki: y'gr'n 'I

ii _ ,

- [k']rl"~: y'gr'n: 'r'mJig: 'Ikasm: siyu : urh k'rlukntum, - , g 'it'b'r: c j z i k'i l i '~i 'ri 'rkin: ogh . yit'n cur- - , , , sii, de: siin"~"p: siisin : s'no;:d,: 'lin ' Ill :kisisin . bu _ k'g'n'rla: ,~b'ra: b;lge: kiili cur :

2 3

2 4

" .. - - - riike: t... bu ..'ri~: y'glka y'hnus: opl-yu t'g'p:k'rg'k bolti.- - - n ': k'g'[nJ: in'si cur leg-in k"]ip: ul-yu tok'lip: r sb = ra . bilge: killi .;urUg: yugj'll; b


6/16

14U27

28bltig: bitid 'rn .

29

_ in: i io ;:i in bU' ja : budvn : kub. r'p : yugl'd"

. m. bun .... t ... - - -27

yapd:28

yazdim.29

- - icin bunca millet toplanup (7 ) c en az e m er asi rn in i

- - b llm ez -; bild igirn , anlad igrrn (gibi) burica yazlll

NOTLAR(J) [2] Metinde goriildiigii gibi burada bir Y6gliirmi$ sozii

k i Sam otlovirch terciim e ederken bu sozii birakrnishr . Kelimeyiise bir istifham ile e/ever diye terci ime etrnektedir . IMezkl ir es er,(2) 13 ] Edgii ebini korti i ibares ini Samoilovitch soyle tercim ek ted ir : II uecut heureusement. Bunun gibi bir ibare Orhun yda gecmekte oldugundan ora ile mukayese ederek ben burayi bgun gormek sazii ile terciimeyi yerinde buldum. [ B akuuz : ThTurcica, 5 62]~~(3) [4 J Kedim soziinii Samollovitch s eb eb in i a nh yr na dr gr mkilde yani ornemenl d iye t er ci ime etmis ti r. Ayn i soz Orhun yazrt lanngeo;:mektedir. II ~ 33] Thomsen bu sozii her iki te rc iimesi ndedezannetmis i se de nen Kei!memn giyim sozunun ayni oldugunu save ata konu lan elb ise, zrrh diye te rc um e e tr ne kte yi m .

('I) [5] Buradaki kisi soziinii Samoriovitch adam diyeetmis ise de zevce, karl rnanasma gelmektedir.

(5) [16] Tezik sozunii de Sa rncrlovitch hakli olarak miislurnalar manasmda kul lamldig rm kaydetmekt ed ir , [Bu husus ta evve la BRadloff, Inschr , Zwe.ite Folge S. 12. Not 1 de iz ahat vermektedir

(6 ) [17J Bu ke sozi in ii ben y ig it d iye tercurne ettim. Sarnorlcvicok dog u olarak athlete diye terciime etmistir,

(7) [ l"9J San9a ,d,p a/ opulu onti; !lana agd,p i b ar es in i S a rn oLe checal (?) eiant enueloppe (?) sort it du combat (?). ayan Irnouveau (?) diye terciime etrnek ted ir . B urad ak i opulu soziinunride oldugunu soyliyen Samoi"lovitch (I, 151) i gostermekte isedeI , 1 67 de boyle bir scz b ulu nm ak tad rr . Fak at bu yerdeki kelimemoi lovi tch' in verdigi rnanada degildi r.

(8) [21] Karluk yegren erimlig alkastn sly" uri, ibaresini Svitch hernen hie terciime ed em ernistir. Bu rad a yegfenin rnanasudigimiz gibi alkarun da renk a di o ld ug un u gormekteyiz. Slyugelince: Bu SOZ Orhunda da gel;mektedir [I ~ 36].

(9) [23] Bu hususta Mahmud Kasgarl'ye istinaden izahatMalov'un 1929 da Bulletin de l'Academie des science de I'URSYUlsma bakinrz,


7/16

[ho hu~ot;; YUIll

B II Co


8/16

III B - l.

II !U 8 5 3

IV !l -2

10


9/16

146

v B-3

"

VI D-l.

. .

o


10/16

148

D - Jvir VIII- 2


11/16

150

IX D - 4

. .

x


12/16

suet YAZITIBu yazin il k dafa 1913 y ihnda Jou rnal de la soci ete F inne- ougr len

XXXuncu cildinde nes reden C. J. Ramstedt bunu 1900 de UrgH an du -W an g m an astm na g-iderken bulunrnustur .

1909 da Saka ri P als ! ile birlikte yaziti t ek rar t etk ik etmege muvclan Ramstedt Sine- usu yazm ile beraber mezkiir mecmuada cikarm

Simalt Mogolistanda Ar-Ashatu dagl, Dolon Huduk civaSucin-dava'da bulunan bu yazit 11 satirdan ibarettir. Yazitm iizeresrninde ga riildiigii gibi a~a&1dan yukan olrnak iizere dokuz satrrdir. On ve onbjriilci satrrlar ise a~aglda duz olrniyan satibdabir su. ette buluhmaktadir. Yazitm en usninde yani basda damga~arpmaktadlr .


13/16

klZ 'm 'n k"l'ns'z b irt'rn , rn-r -m a yuz "r tUrlJg b['r]t;mY'g'o'm'n "t'm'o k or t'm , " m il 6 1 Ii lT I'" "'_ "" "'= ~ ,= - I ~ " ' i ! # " " i h , , t : :'~-nC"Y-i'~~-->?:>9liTr i:..r > 9 1}: ,j' >9 ,[k.. 9--e-g4-~=t_O':"j'_de__~J111 ~a uUI-;--K"nkaT"p. k.i1 l l lgl i1n.ulug ogul'rn s[uk ?Je b 'rdl

suet YAZITI234

Uygur yir'nte y'gl'k'r k'n 'ta k'J[t'mjk"k'z oglJ m-n, boyJa kutJ"g y'rg'nrn-n , kutlug b'ga l'rk'n uge buyr~1 men,kiim surugm kiln l og"s~a b '( 's~at0.,[" n >9', ') u > ~ : _ ;:I' h T : 'h l'JI' :> 9 1 ~ I'D: l>: >9 J ' ,' : -9 h T : Y J : ~ J . I'x

i :it'>9n'>:>9xY~:l'hT:J..~:>9'hI '":J,_I ' >9~) : l ' h~~:~n>9 h1 I1 l ~ :'I)~ 1}:T'hr ~:J"'; ' ~ >9 , > 9 h T t * " : ' 1 . y,..[ rU' >9 'h

: H '1 ' 1} Ii :10, J rl ) M; ~)J: J 19 ~ > 9% x T' >9 ) JI' ~ n J 'r 'f :'; '' '[ ) ' ,' ) , ' r' )

. .j)', '}:>9. ~:';'x~TIkucuk k ardesirn yed i, erkek e v ladrm u~, k izun ii" id ., oglum uevlendird im.km rm cihazsiz verdi rn, Ustad una (2 ) y iiz er (ve bir) meskenverdim,ye~enim i torunum u )tiird iim . Sim di 6 Jd iim ...O gu llan m erd e ii sta drr n gibi 01 , hana tap, kahlBiiyuk oglum orduya vard iGormedim .... ogul,


14/16

';0'.~. NOTLAR(1) Oge sozii di~er Uyg-ur metinlerinde de ge~mektedir. Ka~garj

bu so)


15/16

~tNE- USU YAZITIBu yazr ] sirnall M ogolisto.nd a M og oitu lrm ngl, S ine- lISU goli

Org6tu d ag-l navalisinde Fin liler in b ir seler heyeti taralind an buiunmtur. Bu heyet 1909 senesinde Ramstedt ve Sakari Palsi yerlilerin ada n kacirdiklan b ir sozd en buralarda b ir yazitm m evcu dlyetiniyarak aram aga b asla rm slar ve n ihayet yu k arda soylegig im iz mev)'a7Jt bu lunm uslu r Sonra Ramstedt bu yazm J8l81e JSFOU'niXX X uncu c i ld i n de n e sr e tr n is ti r ,

Yazitta narmna dikilen zatin ismi "Tenride bolrrus il iuuisK agan" d rr . Buiiu nla ya;n l sab ib in in k im old uguru : an lam ak irnkise de d iger bi r yerde b ab am "K iil B ilge" H an sozu ge


16/16

$tMAL TARAFI

t'nri[de bjolr ri 's i l 'tm'l bilge kg'n b'[n] - - - - - - -- - - - - - tal's - - - - - - - - - - - -

~ '2 al[,?]n - ... I'gr's! 'Ii kinlji o[hm~] sub, s 'j' ne 'rmi~, .~.'Ii - - - - - - - - - [ ' r ]m '> ; brm~ - - - - --$ 3 su[b?] ... n_:!a k'lm'~' budvn on uygur 1~"Z og"z uze yill

y 'l o lv ru p s . . . . - - - - - - - - - - a orku"lig"z 0 .... - - - - - - - - - - - - - - - -

$ 4 tar... b (f k 'I ig YII olrm'~ tiirk Wne .~ ot~z. y'!j'ma ,d(?J~[k?] u[I}. g - - - - - - - - - - - - - - -- - - - bii ti (7), '~a buyr[uk'?]- - - - - - --

S 5 y=na (tii~d?]i, tokuz og"z bud-nm'n tirii kobr't.1 '~'m, k'n'mkiil [bil]g-[e k'g'n ? J - - - - - - - - - . - - - - -

~ 6 sli yondi, az"m'n anre blna b'l' Ih, k'yr'de 6nd'n y~(f.da koyl'g 10k .... - - - - - - - - - - - -

~tMAL TARAFI$ 1 Ben Tenride bolrms il itmi'J bilge Hakan (=akt e vi icut bulmus ,

i il ke t anzirn et rn is B il ge Hakan ) . .. .. .. Tolls . ..S 2 Kendisinin - .., k endi oturmus oldugu iilkesinin ihata ettigi suyuSelenge [suyu] imis. orada iilkesi ... .. serbest yasarms ... (1)S 3 Su ... orada kalrnis (alan) balk On Uygur, Dokuz Ogul.lar Gurine yilz Y ll (hi ikim) olup ... . Or kun Ifmagl ..

$iMAL TARAFI

iYt'h - - --

o:Ii9T .t.,YI:~il>'rk>'1 . >l'hrf~1:['nIT~h .. .t' . ~Ji- - - - - - - - : > 9 ~ o :: ;~ ;~ - - - - . . nt-Y:.t----------~-------f'9:J'ht'~~)t'>'j,..\..a:~I'():)1l)o:[,I>9~rl:,J'r;,... ) '1 '

____ - _ - - - - - - - - - i:'f:;i1 {::-jll['()'h- - - - - - - - - . >:'j,~t"l>J.Y):J' - - - - - ->9YD'I,a):rM:,J'~nETt'h:I>9Y~>:~[,Dn:rUJ... Tt'h_ - - - - - - - - - - - - - . ' I ' . . '> .J c II:;r:,J- - - - - - - - li,:>J:,J'o:N(i'r'x - - - - - - -~n:>9M:~Mil>rlt'Tt''':}>9)lj>il'j,)I()'hn>6:1'... :-r}P- - - - - - - - - - - - - i'l'N' t;''(x IIYt'~:>9

:J'xH':IxT'n:~a[':t-'fo:,J'~M:J'T~t':.I'>9'-hfl:rll[,Y>Dt'1- - - - - - - - - - - _ .. ri> ;;'~)!',n)t{ :.:!t . II),oD

. . .. e ll i sene (h ak im ) olrn us. Turk ulkesine yirrn i a lu ya~,rnriaIduk kut (7) ..... verdi; orada buyrugu ..Yine dii~tii . Dokuz Og~lz kavmimin hepsini topladirn, Babam KiBilge Han . .. . (2 )Ordu yurudii, Kendimi one binbasr [onderdi. Keyrede onden(~arktan) ...da kayunlu.

eskİ tÜrk yazitlari / hÜseyİn namik orkun-5

Documents