M . Ü.İ.İ.B.F. Dergisi . Prof.Dr.Keı:ıan ERKURAL'a Armağan Yıl: ı .998, Cilt xrv,. Sayı:2, s.3 ı-46.

ENFLASYONUN MALOLUŞ UNSURLARI ÜZERİNDl!:Kİ ETKİSİNİN GENEL FİYAT DÜZEYİ MUHASEBESİ YÖNTEMİNE

GÖRE DÜZELTİLMESİ

S. Burak ARZOV A"

t.GİRİŞ

29 Numaralı Uluslararası Muhasebe Standardı'na göre eğer;

· a. Nüfusun geneli , servetlerini parasal olmayan varlıklarda veya istikrarlı yabancı , parada tutm,ayı tercih eder ve tutulan yerel paralar, alım gücünü korumak için hemen yatırıma dönüştürülürse,

b. Eğer kilmülatif olarak 3 yıl üst üste bir ülkede enflasyon yüzde yüzü aşarşa

O ülkede hiperenflasyonun varlığmdan söz edilmekte ve enflasyon muhasebesi uygulamasına geçilmektedir.

Oysa ülkemiz uzun yıllardan beri sürekli olarak enflasyonun etkisirİdedir 1 • Enflasyondan en. çok etkilenen ise ekonominin lokomotifi olan sanayi sektörü olmaktadır. Bu nedenle maloluŞ unsurlarının enflasyondan arındırılması daha da önem kazanan bir olgu olarak karşımıza çıkm~tadır. Aşağıda hu türden bir arındırmanın nasıl yapılacağı konusunda kapsamlı bir anlatım verilmeye çalı_şılmıştır.

2.GENEL FİYAT DÜZEYİ MUHASEBESİ

2.1.TANIM ve AÇIKLAMALAR

Klasik muhasebe sisteminin enflasyonist ortamda yanlış bilgi vermesi ihtimali karşısında, ABD Muhasebe İlkeleri Kurulu (Accounting Principles Board), genel fiyat düzeyindeki hareketleri muhasebe kayıtlarına yansıtan Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi (GFDM) U,ygulamasını teklif etmiştir. (APB,cilt 2, 1973:9008-9055). APB, tar.ihi maliyet sistemine göre hazırlanmış finansal tabloların genel fiyat düzeyine göre düzeltilmesi

, ' Arş . Gör. M.Ü. Sosyal Bilimler M.Y.O. . 1 Daha Fazla Bilgi için : ARZOV A, S.BURAK., "Türkiye'deki Enflasyonun Tarihsel Açıdan incele.nmesi" , Maımara Üniversitesi İstatistik ve Ekonometri Araştırma ve Uygulama Merkezi Derg isi, Yıl : 1996, s.179- 189.

32 S.Burak ARZOV A

işleminden sonra, yeni tabloların eski tablolarla birlikte kullanılmasının uygun olacağı

görüşündedir. (APB,cilt:2, 1973:9010)2

Bu yöntem, genel fiyat değişmelerinin finansal tablolar üzerinde oluşturduğu etkileri gidermek ve fiyat hareketlerinin · işletmenin ekonomik durumunda · yarattığı değişmeyi belirtmek anıacı ile finansal raporların genel fiyat endeksleri ile ayarlanmasını öngören bir yöntemdir. Yani diğer bir ifade ile, finansal raporların bugünün para değerine göre belirtilmesini esas alan bir yöntemdir3.

Bu muhasebe yönteminde, geleneksel muhasebenin ilkeleri korunmakta, fark paranın nominal ve satın alma gücü değerinde ortaya çıkmaktadrr. Fiy'atlar genel seviyesindeki artışlar . paranın satın alma gUcünü artırmaktadır. Genel fiyat düzeyi muhasebesinde, dönem sonlarında finansal tablolardaki bilgilerin paranın satın alma g~cü cinsinden ifade edilmek üzere düzeltilmesi gerekmektedir. Genel fiyat düzeyi muhasebesinde düzeltmeler endeks (düzeltme katsayısı) yardımıyla olur. . Kullanılan endeks ise ekonomideki tüm · fiyat değişmelerini içeren güvenilir ve özellikli endeks olmalıdır4 •

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminde nisbi fiyat hareketleri, geleneksel muhasebede dikkate alındığı ölçüde hesaba katılır. Diğer bir değişle eğer fiyatlar endeksle düzeltilmiş maliyet değerinden daha yüksek ise, bu durumda dikkate alınmazlar.

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminin an:ıacı; paranın satın alma gücü değiştiği gerçeğinden hareket edilerek, homojenliğini yitiren mali tabloların aynı para birimi ile ifade edilmesi, hasılat ve maloluşun paramn haiz olduğu değerle ifade edilmesi sonucu gerçek işletme sonuçlarına ulaşmak ve nakdi değerleri elde bulundurmaktan 4olayı i şletmenin uğradığı elde bulundurma kazancı ya da kaybını ortaya koymaktır. Ancak esas amacı; farklı dönemlerdeki Lira'yı dönem sonundaki Lira'nın satı? alma gücüne inqirgemektir.

Bunu şöyle örneklendirebiliriz:

1997 yılında 5.000.000.000-TL.'sına bir sabit kıymet aldığımızı varsayalım. 1997 ve " 1998 yılları için endekslerde sırasıyla 190 ve 228 olsun. Söz konusu bu sabit kıymetin 1998 yılındaki para birimi ile ifadesi şöyledir:

2 AKGÜL, A.AZİZ., "Enflasyonun İşletmeler . Üzerindeki Etkileri ve Enflasyon Muhasebesi", ODTÜ Gelişme Dergisi, 8 (2),1987, s.195. , 3 AKDOÔAN, NALAN., "Enflasyon Muhasebesi''; Ankara · İ.T.İ.A Mali Bilimler ve Muhasebe Yilksekokulu Yayınları, No: 1, Kalite Matbaası, Ankara, 1980, 's.89. • PEKER, ALPARSLAN., "Modeı:n Yönetim. Muhasebesi", i.Ü.l.F. Muhasebe Enstitüsü

Yayın lan, İstanbul 1988, s.312.

.. ~

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Annağan 33

Sabit Kıyme~in Satın Alma Değeri X (Cari Yıl Endeksi I Satın Alma Yılı Endeksi)

Buna göre;

5.000.000.000-TL. X ( 228 / 190) = 6.000.000.000-TL.

Burada 6_ milyar TL'sının neyi ifade ettiğini karıştırmamak gerekir. Söz konusu tutar,

genel fiyat düzeyindeki değişmeleri yansıtmakta olup 1997 yılında 5 milyar TL'sına alınan

sabit kıymetin 1998 yılında 6 milyar TL'sına eş değerde olduğunu belirlemektedir. Yoksa

bu değer sabit kıymetin 1998 yılındaki yenilenme maloluşunu yansıtmamaktadır. Sabi~

kıymetin yerine aynı koşullarda yenisfain alınması halinde harcanacak tutar olan yenileme

maloluşu ancak cari değerlerin esas alınması ya da özel fiyat endekslerinin kullanılması

durumunda saptanabilir. Gefiel Fiyat endekslerine göre y~pılan düzeltmeler yalnızca tari.hi

maloluşlarm genel fiyat düzeyine göre duzeltilmiş tutarlarını bulmaya yardım etmektedir. .

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi, geleneksel mu)fasebenin düzeT)lemiş olduğu mali

tablolara dayanmakta ve. hareket noktasını burası oluşturmaktadır. Bu nedenle söz konusu

bu muhasebenin uygulanabilmesi için:

a) Tarihi maloluş ile ifade edilmiş son Uç yıla ait mali tablolara,

, b) Fiyat endekslerine ve bu endeks sayılarından elde edilen düzeltme katsayılarıi)a

ihtiyaç vardır. AyrıcaJ mali tablolarda yer alan bazı veriler hakkında (özellikle sabit

kıymetler, amortismanlar ve sennaye değişiklikleri gibi) ayrıntılı bilgiler gerekmektedir6•

Bu yöntemde, öncelikle gelir ve giderleri satın alma gücü eşit para birimiyle

değerlendirmek gerekir. Böylece faaliyetten sağlanan kar ya . da zarar parasal kar ya da I zarardan arınmış _olur. Sonra borçlu ya da alacaklı olmanın karı ya da zararı saptanmalıdır.

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminde varlıklar v~ borçlar parasal ve parasal

olmayan olarak ayrılır. Fiyatlarda meydana· gelen değişmeler sonucunda parasal değerler

parasal kazanç ya da parasal kayıp ortaya çıkartırken, parasal olmayan ·değerlerin parasal

kaZianç ya da parasal kayıp ortaya çıkarma durumu söz konusu değildir.

' 5

. AKDOÔAN, NALAN; TENKER, NEJAT., ''Finansal Tablolar- ve Mali Analiz

Teknikleri", Ankara 1992, s.426-427. 6 U~AN, NURi., ~'Enflasyon İşletme Karlılığı ve Ölçülmesi", Enflasyon Muhasebesi:

ı Enflasyon Ortamında İşletme Politikal~rı, Vergilendirme ve Enflasyon Muhasebesi",

İstanbul Mülkiyeliler Vakfı, Eylül. 1990, s. 1'30. -·•

34 S.Burak ARZOV A

' . Fiyatların arttığı dönemde elinde nakit ve 'parasal aktif bulunduran işletmeler zarar

görürken, aynı dönemde borçlu olarak çalışan iş l etmeler ise kazançlı çıkarlar7 •

3. GFDM YÖNTEMİNE GÖRE İLK MADDE ve MALZEME (GEREÇ), YARI MAMUL (YARI ÜRETİK) ve MAMUL (ÜRl!:TİK) ÜZERİNDEKİ ETKİLERİN GİDERİLMESİ

Yarı mamul ve mamuller üretime sevk edildiklerinde, bunların üzerinde direkt işçilik (Üretim Ayrık İşçiliği) ve Genel Üretim Giderlerinin (Üretim Ortak Maloluşu) de payı vardır. Dolayısıyla ·her ikisi de stokta kaldıkları süre ·içind,e meydana gelen fiyat artışlarını . üretim sürecine taşırlar. Enflasyonun yarı mamu l ve mamul üzerindeki etkisinin giderilmesi çalışması yapılırken adım adım gitmek gerekmektedir. Bu adım lar aşağıdaki gibidir:

1. ADIM: Geleneksel Muhasebe Yöntemine göre düzenlenmiş yılbaşı ve yılsonu bilançolarında gözüken stok kalemleri içindeki ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamullerin tutar olarak değerinin bulunması.

x (1.000.000) TL

STOKLAR 31 : 12. 1996 (YILBAŞI) 31. 12. 1997(YILSONU) iLK MADDE ve 8.100 12.500

MALZEME YARI MAMULLER 9.500 10.300

\ MAMULLER 12.700 18.000

2. ADIM: Yılbaşı Bilançosu rakamlarının tashihi için, dönem başında yer alan stok kalemlerinin hangi tarihlerde işletmeye girdiklerinin belirlenerek yaşlandırma işleminin yapılması.

Bu işlemin yapılabilmesi için stokların yıllık için stokların yıllık dönüş hızının bulunması gerekmektedir. Bu sayede ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamullerin stokta kalış süresi belirlenir. BulÜnan bu stokta kalış sureleri yard ımıyla SÖZ konusu bu stok kalemler-inin üretim aşamasına DİMM(Gereç Ayrık Maloluş), Direkt İşçilik(Üretim Ayrık İşçilik) ve Genel Üretim Giderlerini (Üretim Ortak Maloluş) kaçar aylık zamanla taşıdıklarının tespiti yapılarak, ilgili dönüştürme faktörleriyle çarpmak suretiyle döneme taşınması işlemi tamamlanır. Bilindiği üzere stoklar üretime sevk edilmeden önce stokta kaldıkları süre boyunca enflasyondan etkilenirler. Fiyatlarda meydana gelen artışların mamullerin maloluşuna doğru aktarılması için, bun ların stokta ne kadar süre kaldığının

7 HAClRÜSTEMOÔl'..U, RÜSTEM., "Maliyet Muhasebesi", Ders Kitapları A.Ş , İstanbul 1995, s.53.

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 35 .

. bilinmesi gerekir. Bu hesaplamalarda ancak stok devir hızının bulunması ile mUmkilndür. Buna göre:

1) İlk Madde ve Malzemenin Dönüş Hızı= Dönem içi alışlar/ Ortalama Stok

2) Yarı mamul ve Mamul Dönüş Hızı= Üretim Maloluşu /Ortalama Mamul ve

Yarı mamul Stok

3) Ortalama Stok= (Dönembaşı Bilanço Değeri+ DS Bilanço Değeri)/ 2

4) Üretim Maloluşu = DİMM+DİG+GÜG+Amortismanlar .

5) Stokta- Kalış Süresi= 12 /Yıllık Dönüş Hızı

A.STOKT A KALIŞ SÜRELERİNİN BELİRLENMESİ

x (l.000.000 TL) Dönem İçi Alışlar 35.329 TL ı

Üretim Maloluşu 95.300 TL Yıllık Dönüş Yaklaşık Stokta kalış Yaklaşık

Hızı Değer Süresi Değer

İlk Madde ve 35.329/I0.30Q 3,43 3,00 12/3,43 3,50 4,00 Malzeme

Yarı Mamul 95.300/25.250 3,77 4,00. 12/3,77 3,18 . 3,00 Mamul 95.300/25.250 . 3,77 4,00 12/3,77 3, 18 3,00

Tutarlar Ortalama !MM Stok 8. 100+ 12.500/2 10.300 TL '

Ortalama Y .Mamul (9.500+12.500) 25.150 TL ve Mamul Stok + (10.300 +

' 18.000)/2

B.YAŞLA'NDIRMA

Yaşlandırma işlemi yapılırken _üretime sevk edilen stokun, stokta kalış süresinin hangi ayında meydana geldiği tam olarak bilinemeyeceği varsayımından hareketle, ortalama değer almak en doğru adım olacaktır. Buna göre;

Ortalama Stok~a Kalış Süresi: Stokta Kalış Süresi/ 2

36 S.Burak ARZOV A

·Formülü ile hesaplanır. · Bilindiği üzere ilk madde ve -malzemeler üretime sevk edilirken Direkt ~şçi\ik ve

GÜG'den pay alamazlar. Bundan dolayı DİMM için yaşlandırma işlemi yapılırken ,

ortalama DİMM Stokta Kalış Süresi hesaplanır. Buna göre yapılan DİMM Yaşlandırması i şlemi Aşağıdaki gibidir:

Bl) DiMM Yaşlandırması: DiMM Stokta Kalış Süresi/ 2 Yarı mamuller · ise ~ belli bir üretim aşamasından geçmiş ama henüz üzerlerindeki

i şlemler bitmemiş olan maddelerdir. Yan mamul aynı üretim' sürecinin tiir sonraki safhas~

için DİMM olabileceği gibi , bir işletmeye satılmak için de ayrılmış olabilir. Her i\zı durumda da aynı mamul üzerinde hem DİMM ve hem de Dİ ve GÜG için yapıp, toplam

stokta kalış sürelerin belirlemek gerekecektir. Yukarıdan elde veriler ışığında yaşlandırma

aşağıdaki gibidir:

B2) Yarı mamul için Yaşlandırma:·

-

. a) DIMM

-Ay

-

1 .D\MM'nin Stokta Kalış Süresi

4

2.DlMM'nin Yarı Mamul Bünyesinde Stokta Kalış Süresi 3/2 1,5_

TOPLAM SURE

5,5

YAKLAŞIK SÜRE

1 5 ay -

b) DİREKT İŞÇİLİK

-

(İ lk defa yarı mamul oluşumunda ortaya çıktığı için ortalama değer alınır)

. ' ' .

-

1 .Ortalama Stokta Kalış Süresi ı,

3/2 \,~

c) GENEL URETİM GİDERLER\ (İlk defa yarı mamul olu şumunda ortaya çıktığı için ortalama değer alınır) ·

. 1 .Ortalama Stokta Kalış Süresi .

1 1 3/2 1 l ,5 J

göre: Mam~ller için de yaşlandırma işlem i ayn.ı yan mamullerde olduğu gib\dir. Buna

,,

ProfDr.Kenan ERKURAL'a Armaoan "'

37

83) Mamul İçin Yaşlandırma:

a) DİMM •·

' Ay '

•'

l. D i MM'ııiıı Stokta Kalış Süresi ' ' 4 (Stokta Ka lı ş

Sürelerinin Beli rlenmesi 1 Tal;ı l osundan A l ınan Değer)

-2.Yaı· ı Mam ul Bünyesinde Stokta Kalı ş Süı:es i

.., (Stokta Ka lı ş .)

Sürelerinin Belirlenmesi \

~

Tablosundan A l ınan Değer)

3. Mam ul Bünyesinde Ortalama Stokta Ka lı ş . 312 1,5

Süres i · . . -

}OPLAM SÜRE 8,5

. Y AKLA_ŞIK SURE 8 ay

'ı

_b) D İ REKT İŞÇİLİK

~

1 .Yarı Mamu l Bünyesinde Stokta Kalı ş Süresi 3 (Stokta Kal ış

' Sürelerin in Belirl enmesi Tab losı,ından A l ınan Değer)

2.Mamu l Bünyesinde Ortalama Stokta Kal ış . 312 1,5

Süres i . · '

TOPLAM SURE 4,5

YAKLAŞIK SURE 4 ay "

c) GENEL URETİM GİDERLERİ .

~

!. Ya rı Mam ul Bünyesinde Stokta Kal ı ş Süresi ..,

(Stokta Kalı ş .)

Süre lerill'i n Belirlenmesi . Tablosundan A l ınan Değer)

2.Mamul Bünyes inde Ortalama Stokta Ka l ış Süresi ·

3 / '2: 1,5

tOPLAM SURE 4,5

YAKLAŞIK SURE ' 4 ay

S.Burak ARZOV A

38

1 1 01 Yüzdelerindell

3. ADIM: Yarı mamullerin ve Mamullerin Ma o uş uşum Hareketle Ağırhkh Dönüştürme Formüllerinin Hesaplanması A.Bilindiği uzere mamullerin ı~aloluşumu denince, mamul~n maloluşunu <;>luşturan aitler kalemlerinin (DİMMG ;DİG ; GÜG) toplam içindeki payları anlaşılmaktadır.

:::>

Yan mamuller henüz mamul hale gelmediklerinden, bunların ağırlıklı mal~\~~ d \ · d ı ı yuzdelerını

oluşumunun bulunması için tamamlanma erece en oranın a mamu o uşum .

yenid~n hesaplanması gerekmektedir.

,

1

{

A.MAMULLERİN MALOLUŞ OLUŞUMU 1 G\DER TÜRLERl 1 MALOLUŞ OLUŞUMlJ \ DlMM

%43 Dl % \7 GUG

' %40 \ TOPLAM ' 1 % 100

1

B.Y ARI MAMlJLLERİN MALOLUŞ OLUŞUMU TAMAMLANMA \ MAMULLERİN 1 A(HRUKU 1 Y ARl MAMUL

GİDER DERECESİ MALOLUŞ MALOLUŞ. \ÇiN TÜ RÜ ORANLAR\ OLUŞUMU OLUŞUMU MALOLUŞ

OLUŞUM YÜZDESİ

DIMM % 100 43 43xl =43 43/87x l 00= 49

Dl % 70 17 l7x0.7= l2 l2/87x\OO= \4

GÜG % 80 40 40x0.8= 32 32/87xl00= 37

TOPLAM

87 \00

Ağırlıklı Maloluş Oluşumu - Mamullerin Malo\uş Oluşumu x

2. Yukarıda hesaplanan maloluş oluşum yüzdeleri ve aylık endeksler yardım•Y 1a

bulunacak aylrk dönüştürme faktörleri sayesinde Dönembaşı Bilançosunda yer alan stol<

kalem lerinin düzeltilmesinde kullanılacak ağırlıklı dönüştürme faktörleri hesııplanır.

1

Prof.Dr.Kenan ERKURAL 'a Armağan 39

31.12.1996 Yılına ·Getirmek için Kullanılacak ·Endeksler

-Aylar Endeksler

L

Ocak 3.807 ~

Şubat 3.619 '---

Mart 3.454 ~

Nisan > 3.366 '---

Mayıs 3.272 ~

Haziran 3.197 -

Temmuz 3.053 '----

Ağustos 2.942 ~

Eylül 2.829 '---

Ekim · 2.731 ~

Kasım 2.568 ~

Aralık . 2.496

c

Yıllık Ortalama 3.060 L

~. . , /

A.MAMULLER ~

...Qider Kalemleri Yaş (Ay) Dönüştürme Faktörü

DIMMG 8 (12-8= 4.Ay Esas Nisan I Aralık

.____ Alınacak) 3.366 / 2.496 = 1.349

DIG 4 ( 12-4= 8.Ay Esas Ağustos / Aralık

'----Alınacak)

2.942 / 2.496 = 1 .178

GUG 4 ( 12~4= 8.Ay Esas Ağustos I Aralık

--. Alınacak)

2.942 / 2.496 = 1.178

S.Burak ARZOV A

40

' ;Ti1

I MALOLUŞ OLUŞUM YUZDESl AGlRLlKLl DONUŞTÜRME FAKTOR~

1

%43 (\.349 x 0.43) 0.580

~

% 17 (l.178x0.17) 0.20 ---

%40 ( \ .178x0.40)' 0.471

~

TOPLAM% \00 \TOPLAM 1.251 B. Y ARl MAMULLER

--ı

Gider Kalemleri Yaş (Ay) Dönüştürme Faktörü ---

D\MMG 5 ( 12-5= 7 .Ay Esas Temmuz I Aralık Alınacak) 3.053 / 2.496 = 1 .223 ·-

D\G \ ( 12- \ = \\.Ay Esas

Kasım I Aralık 1

Alınacak) 2.568 / 2.496 = 1 .029 _;_.

GUG 1 (12-1 - 1\.Ay Esas

Kas ım I Aralık · Alınacak)

2.568 ! 2.496 = 1 .029

;1'i\

MALOLUŞ OLUŞUM YUZDES\ ' AG\RLlKLl DÖNÜŞTÜRME FAKTOR~

1

% 49 ( 1 .223 x 0.49) = 0.599 ---

% 14 ( 1 .029 x O.14) = O. 144 -

%37 ( 1.029x0.37) = 0.38 1

----TOPLAM% 100

ı TOPLAM \.124 l

~

4. Adım: Tarihse\ Ma\o\uş Tutarlarına Göre Düzenlenmiş Stok Ka\em\erinitıi_

Bulunan Dönüştürme Faktörleriyle Çarpılması Suretiyle Genel Fiyat ouzeyı

Muhasebesi Yöntemine Göre Düzeltimin Yapılması.

---ı

1

DÖNEMBAŞ\ 1

GFOGORE

STOK BİLANÇOSUNDA YER DÖNÜŞTÜRME DÜZEL TiLMiŞ

KALEMLERİ ALAN TUT ARLAR FAKTÖRÜ TUTARLAR (31.12.1996)

~

DIMM 8.1 00

(12-2=10. ~Y Esas 1 Alınacak) 2.73 1/ 8.861 2.496= 1 .094

----

YARI MAMUL 9.500 1.124

10.678 -MAMUL

12.700 1 .255

15.959 ~

TOPLAM 1 30.30 o,

35.418

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 41

5. Adım: Dönemsonu Bilançosunda Yer alan Stok Kalemleri İçin Aynı

Yaşlandırmalar Esas Alınarak, Ağırlıklı Dönüştürme Faktörlerinin Hesaplanması ve

Dönemsonunda Yer alan Tutarların Düzeltilerek Yeniden İfade Edilmesi. '

31.12.1997 Yılına Getirmek için Kullanılacak

Endeksler

Aylar Endeks

Ocak 2.370

Şubat 2.154

Mart 1.985

Nisan 1.494

Mayıs 1.371

Haziran 1.346

Temmuz 1.3~4

Ağustos 1.299

Eylül 1.232

Ekim 1.153

Kasım 1.083

Aralık 1.000

Yıllık Ortalama 1.387

A. MAMULLER

Gider Kalemleri Yaş (Ay) Dönüştürme Faktörü

DIMMG 8 ( 12-8= 4.Ay Esas Alınacak) N isan

1.494

DIG 4 ( 12-4- 8.Ay Esas Alınacak ) Ağustos

1.299

GVG 4 ( 12-4- 8.Ay Esas Alınacak ) Ağustos

' 1.299

MALOLUŞ OLUŞUM YUZDESI AGIRLIKLI DÖNUŞTÜRME FAKTORU

%43 ( 1.494 x 0.43) - 0.642

% 17 ( I.299 'x O. 17) 0.220

%40 (1 .299 x 0.40) - 0.519

TOPLAM% 100 TOPLAM 1.381

42 S.Burak ARZOV A

B. YARI MAMULLER

Gider Kalemleri Yaş (Ay) . Dönüştürme Faktörü DIMMG 5 ( 12-5= 7.Ay Esas Alınacak) Temmuz

1.334 DIG 1 ( 12-1 = 11.Ay Esas Alınacak ) Kasım

1.083 GUG 1 (12-1=1 l.Ay Esas Alınacak) Kasım

1.083

MALOLUŞ OLUŞUM Yt'.JZDESI AGIRLIKLI DONUŞTURME FAKTORÜ %49 ( 1 .334 x 0.49) = 0.653 % 14 ( 1.083 x 0.1 4) = 0.151 %37 ( 1 .083 x 0.37) = 0.400

TOPLAM% 100 TOPLAM 1.204

DONEMSONU GFDGÖRE STOK BİLANÇOSUNDA DÖNÜŞTÜRME DÜZELTİLMİŞ

KALEMLERİ YER ALAN FAKTÖRÜ TUTARLAR TUTARLAR (31.12.1997) '

DIMM 12.500 (12-2=10. Ay 14.413 EsasA lınacak) = 1.153

YARf MAMUL 10.300 1.204 12.401 MAMUL 18.000 1.381 24 .858

TOPLAM 40.800 51.672

6. Adım: Son Yılın Bilançosunda Yer alan (Örnekte 1997 Yılı) İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin, Endeksler Yardımıyla Düzeltilerek Satılan Malın Maliyeti Tablosunun Oluşturulmasına Esas Teşkil Edecek, Dönemim İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Bulunması.

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 43

TARİHSEL DÖNÜŞTÜRME FAKTÖRÜ DÜZELTİLMİŞ TUTAR TUTAR

(+) DÖNEMBAŞI 8.86 1 x 2.496 (4.Ad ımdan DIMM STOK Gelen Tutar x Aralık 1996/

(3 l.12. l 996'dan + 8.100 Aralık 1997) + 22. 117 Ge len Tutar:)

(+)DÖNEM İÇİ ALIMLAR

KASIM 1996 6.000 Kas ım 96 / Aralık 97 = 2.568 15.408 OCAK 1997 5.000 2.370 (Bakınız: 5 .Adım) 11.850 NİSAN 1997 10.600 1.494 (Bakın ız 5.Adım) 15.836

HAZİRAN 1997 6.000 1 .346 (Bakın ız 5.Adım) 8.076 EKiM 1·997 5.000 1.153 (Bakın ız 5.Ad ım) 5.765

KASIM 1997 7.0 16 1.083 (Bakınız 5 .Adım) · 7.598 ARALIK 1997 6.000 1 .000 (Bakınız 5.Ad ım) 6:000

TOPLAM 45 .616 70.533

(-)DÖNEM SONU DIMM

STOK - 12.500 5. Adım'dan Gelen Tutar - 14.413 (31.12. l997'den

Gelen Tutar)

DÖNEMİN 41.216 78 237 DİMMGİDERİ

7. Adım: Enerji Giderleri, Endirekt İşçilik ve Bakım Onarım Giderleri gibi anında nakit çıkışı yapılan Genel Üretim Giderleri (Üretim Ortak Maloluşu) dışında kalanların Düzeltilmesi. · '

' .·

44 S.Burak ARZOV A

Dönem içinde yap ıl d ı ğı anda ödenen Genel Üretim Giderlerinin Satı lan Malın

Ma lo l uşu Tablosuna yan s ıtılm asında düzeltme yapmak için en son y ılın , yı llı k ortalama

endeksi esas alınır.

7.A. Adım: Sigorta ve Kira Giderleri Üzerindeki Etkilerin Giderilmesi

Sigorta ve kira giderleri gelecek ay lara ve ge lecek y ıll ara ait giderler grubunda yer

alırlar. Bu türden giderler için dönem başında peşin olarak ödeme yapı l dığından,

enflasyondan en çok etki lenen giderler aras ındad ırl a r . GFDM Yöntem ine göre enflasyonun

etkisinden arındırı l abi lme l eri için peşin olarak ödenen tutarların , düzeltim ini yaptığımız

yı ldan önceki yılın endeksi ile düzeltimini yapt ığ ımı z y ıl endeks inin birbirine bölünmesiy le

elde edi lecek birimle çarp ılm as ı ve ilgili y ıla getiri lmesi gerekmektedi r. O yı l içinde

g ider l eşen kısım da aynı yöntem le ilgi li yı l a getirildikten sonra peş in ödenen tutardan

düşü l meli ve net gider bu lunma lıdır . Bu tutarın üstüne ilgili y ıl ödemesinin yapıldığı andan,

ilgili y ıl sonuna getirilmesiyle elde edi lecek tutar eklenmeli ve yı l sonu bakiyesi

bulunmalı dır. Elde ed ilen bu bakiye GFDM yöntem ine göre düzeltilmiş tutarları gösterir. I

Dönüşlilnııe 1997 Dönllştl\ rıııe

l lcsap Ödeme Tarihi Tarihsel f'aktörli 3 1.1 2. 199 Y ılı nda f'aktörll 3 1.12.1997

TllrO Tutar (31. 12.96) 6 Tutarı Ödenen (31. 12. 1997) Tutarı

Tutar

Peşin Aral ık 19951 Aral ık 1996 /

Ödenen 3.700 Ara lı k 1996 4.740 Aralı k 1997 11.83 1

Sigorta l 997'dc

G iderleşe n (3700) 1.602 (4.740) 2.496 ( 1 l .8J IJ

1997 Haziran 1997 I

Öde rıı esi o 1.07. 1997 11.600 Ara lık 1997 15.6 14

1997'clc Gideri eşen (5.800) 1.346 (7 807)

31.12.1997 Bakiyesi 5.800 7.807

Peşin Aral ı k 1995 / Ara lı k 1996 /

Ödenen 4.500 Aralık 1996 7.209 Ara l ık 1997 17.994

Kira l 997'de

Gideri eşen (1 .500) 1.602 (2.403) 2.496 (5.997)

31. 12.97 3.000 1.602 4.806 2.496 11.997

1997 Aral ı k 1997 I

Ödemesi 3.800 Ara lı k 1997 3.800

1997'dc G iderleşcıı

31.12.1997 Hak iyesi 3.000 3.800 15.797

1

1

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 45

TARiHSEL TUTARLAR GFDM GORE TUTARLAR

SiGORTA GiDERLERi (3.700)+(5.800) = 9.500 (11.83 1)+(7.807) = 19.638 KIRA GiDERLERi ( 1.500) = 1.500 (5.997) ==- 5.997

8. Adım: Tarihsel Malohış Bilgilerine Göre Düzenlenen Satılan Malın Maloluşu Tablosunun Dönemsonu Bilançosu Tarihine Göre Düzenlenmesi (Örnekte 31.12.1996)

Tarihsel Dönüştürme Faktörü GFD göre SMM Düzelti im i ş

Tablosu SMM Tablosu

1 .Dönemin DİMM 41.2 19 78 .237

A lımla rı

2. Direkt İşçilik 16.520 1.397 ( 1997 Y ılı Ortalama Endeksi) 22.913

Giderleri 3. Genel Üretim '

Gider leri a. Eneıj i Giderleri 7.600 1.397 10.541

b. End irekt İşçilik 6.350 1 .397 8.807

c. Amortismanlar 7.806 Önceden Hesap lanm ış 13.387 4.808 1.397 6.669

e. Sigorta Giderleri 9.500 Adım 7 / A 'dan Gelen Tutar 19.638

f. Ki ra Gider leri 1.500 Adım 7 i A'dan Gelen Tutar 5.997

ÜRETİM 95.300 166.189 MALOLUŞU 1

+ Dönembaşı YM 9.500 4.Adım 'dan Gelen Tutar x (Ara lı k 26.652 Stok 1993 /Aralık 1994)

- Dönemsonu YM 10.300 5.Ad ım 'dan Gelen Tutar 12.401 Stok

+ Dönenıbaşı Mamul 12.700 4.Adım 'dan Gelen Tutar x (Aralık 39.784 Stok 1993 / Aralık 1994)

- Dönemsonu Mamul 18.000 24.858 Stok

/

46 S.Burak ARZOY A

SONUÇ

Ülkemiz uzun yıllardan beri yüksek enflasyonun etkisindedir. · Ekonominin tüm bireylerini enflasyondan çeşitli şekillerde etkilenmektedirler. Ekonominin oyunsµları kendilerini enflasyona göre doğru, dürüst ve tutarlı olarak ayarladıkları sürece hayatta kalabilmektedirler. Ekonomide faaliyet gösteren en önemli bireylerde işletmelerdir. İşletmeler varolduk l arı sürece ekonomik hayat dinamik olma özelliğini gösterir. Fakat ülkemizdeki işletmeler kendi lerini her ne kadar bu düzene adapte edebilseler de, bu i ş letm elerle do l aylı ya da dolaysız şekilde ilişki iç inde olanların i_şletme hakkında bilgi alabi lecekleri temel ve ek mali tablolar, enflasyondan arındırılıp hazırlanamadığı için kişilerin anayasal hakkı olan haber alma özgürlüğü kısıtlanmış olmaktadır. İşletmelerin mali tablolarında enflasyonun .meydana getirdiği etki kısmi ve geçici yöntemlerle beıtaraf edilmeye çalışılsa bile, tamamen bir arındırma o l madığı sürece hem işletmeler gerçekte kazanmadık l arı gel irleri üzerinden vergi vermekte hem de üçüncü kişiler ilgilendikleri ya da ili ş ki içinde o lduk l arı işletme ile ilgili sağlıklı kararlar verememektedirler. Aslında ülkemiz yasalarınca imkan tanınmayan bu olgu herşeyden önce bireylerin doğru, dürüst ve tutarlı haber almasını kısıtlayıcı bir durum olmasından hareketle anayasanın 22. Maddesi · ' H aberleşme Hürriyeti" ne ve Basın Hürriyeti ile ilgili 28.Madde'de geçen "Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlay ı cı tedbirleri alır" cümlesine aykırı bir durum oluşturmaktadır . Ülkemizde vergi ge lirlerinin artırılması konusunda da acilen enflasyon muhasebesine geçilmesi gerekmektedir. Enflasyonun etkisi ve İdarenin yüksek vergi oranları mükellefleri vergi kaçırmaya teşvik etmektedir. Çünkü kimse kazanmadığı ya da kazandığından fazlas ı bir tutar üzerinden vergi vermek istemez. ·

Ülkemizde gerek kamunun ve özel sektörün verimliliği, gerek . İdare ile mükelleflerin barışması açısından ve gerekse anayasadan doğan temel hak ve hürriyetlerin geliştiri lmesi açısından enflasyon muhasebesine hemen geçmek zorunludur.