ekpss eĞİtİm bİlİmlerİ 4- ÖĞrenme psİkolojİsİ

8/14/2019 eKPSS ETM BLMLER 4- RENME PSKOLOJS

1/22


2/22

uyarclar denekte meraka ve aratrc davranmalara yol aar. Dier taraftan, alk, susuzluk gibiisel bir gds olan denek de, bu gdnn etkisiyle genel uyarlmlk haline gelerek faaliyetgstermeye ve evreyi aratrmaya ynelir.

Gd nemlidir, nk organizmay, dllendirilmesine olanak salayan belirli ya da genel bazdavranmlar yapmaya yneltir. Diyelim ki bir anne, biraz susam olan kk oluna, kendisine birbardak su gsterildiinde "su demesini retmek istiyor. Bunu gerekletirmenin bir yolu, ocuk

renmeye hazr duruma geldiinde annenin barda gstererek "su" demesidir. ocuk kelimeyitekrarlarsa kendisine dl olarak bir yudum su verilir. Eer ocuk gdlyse birok eyi dener.Barda yakalamaya alabilir, alayabilir, ban sallayabilir, annesine dilini karabilir, ya da "su"kelimesini taklit edebilir ki bu doru davranm olur. Eer ocuk gd-l deilse, yani bu rnektekigibi susamam-sa bu davranlarn yaplma olasl zayflar, yle ki ocuk doru davran yapmaz,dolaysyla da davran renme olanana sahip olmaz.

u halde gd, renme iin son derece nemli bir kouldur; nk denei genel uyarlmlk halinegetirmekte ve evrenin farkna vararak eitli davranmlar yapmasn salamaktadr. Bu durumdauygun bir davranm yaplnca da onu dllendirmek mmkn olmaktadr.renmeyle ilgili dier bir nemli nokta udur: Bir organizmaya ancak genetik donanmnnelverdii davranlar retebiliriz. Dier bir deyile, her organizma tr baz davranlar yapmakzere hazrlanmtr; fakat dier bazdavranlar yapmaya hazrlkl deildir.rnein bir kediye ya da insana umay retemeyiz, nk her ikisi de umak iin gerekli yapya

sahip deildir. empanzeye konuma retemeyiz; nk konuma iin gerekli tre zg hazrlk,yalnzca insanlarn beyninde vardr. Her kpee av kpeklii retilemez, nk bazlarnn yaplarbuna uygun deildir. Buna karlk, av kpei olarak retilmi kpeklere bu davranlar kolaycaretilebilir. Dier ilgin bir rnek de "The Misbehavior of Organisms" adl makalede (Breland veBreland, 1961) sz konusu edilen rnektir.

Breland'lar ticari amala, rnein byk maazalar ya da televizyon reklamlar iin devaml olarakhayvan eitmektedirler. Bir keresinde, yine bir reklam iin, rakun denen bir hayvana, belli biryerden alaca bozuk paralar kk bir kutuya 'banka'ya atmay retmek istemilerdir. Buhayvanlar genellikle beceri kazanmaya ok yatkndrlar; ancak sz konusu durumdaki rakuneiticilerine hayli glk karmtr. Eiticiler her zamanki gibi yine hayvana uygun davran iinyiyecek biiminde dl vermekle ie balamlardr. Beklentilerine uygun olarak hayvann ilk parayalmas ok kolay olmutur. Ancak sra bu paray kutuya atmaya gelince iler birdenbire glemitir.Rakun bozuk paray kk bir yiyecek paras yerine koyarak, tpk yiyecekleri yapt gibi paray da

kutunun kenarna srtp srtp sonra geri ekerek smsk tutmaya ve bu ilemi tekrarlamayabalamtr. Hayvann, sonunda paray kutuya atp dllendirilmesi iin hayli zaman gerekmitir.Ancak, deneyciler duruma ikinci bir para daha ekleyince iler bsbtn karmtr. Ra-kunun imdioynayacak iki nesnesi olmutur ve hayvan bunlar cimrice bir tavrla smsk tutarak birbirinesrtmeye balamtr. Deneycilerin sylediklerine gre bu davran bazen dakikalarca srmtr.

Tabii rakunun bu davran amaca pek uygun olmamtr; nk rekreklamn amac paray bankayakoymann ne kadar kolay olduunu gstermektir. Bylece, ra-kunlar "banka'ya para yatrmak zereyetitirme projesi bir kenara braklmtr; nk tre-zg davran istenilen davrannrenilmesini engellemitir.

KISACA:renme, tekrar ya da yaant sonucu davranta meydana gelen olduka devaml bir deiikliktir.Her ne kadar renmenin yer aldn ancak icraya (performansa) bakarak anlayabilirsek derenmeyle icray birbirinden ayrt etmek ok nemlidir. renmenin yer alabilmesi iin genel

uyarlmlk hali ve gd gereklidir; fakat ok yksek bir genel uyarlmlk hali bazen renmeyigletirir. Her canl tr belli davran gizil-gleriyle donanmldr ve canllara ancak bugizilglerin snrlar iinde olan davranlar retilebilir Birbirinden farkl birok renme durumuvardr; bunlarn her birinin de renmeyi meydana getirme tarz, tarihesi ve terimleri birbirindenfarkldr. Bu renme eitlerinden , klasik koullanma, edimsel koullanma ve biliselrenmedir. Bu renme eidinin dndada renme eitleri vardr: Motor renme, taklityoluyla renme, sosyal renme, kavrayarak renme gibi.
http://www.ekpss.com/


3/22

RENMEY ETKLEYEN FAKTRLERrenmeyi" etkileyen etkenler ok eitli ve karmaktr. Bunlarn her birini,dierlerindenayrarak incelemek pek zordur. Psikologlar, bu alanda saysz deneyler yapmlardr. Burada'gd' bata olmak zere bunlarn nemlilerine gz atacaz.

Gdlerin kayna, bireylerin gereksinimleridir. "Gereksinme" bedende herhangi bir nesneninazalmasna ya da yokluuna dayanr. Gereksinme, kendini,giderilmesi gereken fizyolojik bir "g"

ya da "gerilim "biiminde ortaya koyduu zaman "drt" (drive) oluur. rnein, a ve susuzkalmamak, bireyin bir "gereksinmesi" dir. Alk ve susuzluun organizmada yapt "fizyolojikgerilim" hali bir "drt" dr.

Drtnn organizmada belli bir davrana ynelmesine de "gd" (motive) denir. Bylece, drt,daha ok fizyolojik; gd de, daha ok psikolojik bir terimdir. Gdlerin gereklerle temassonucunda "davran" ortaya kar.Davrann nedeni, deiik tr ve iddetteki gdlerdir. 'Gdleme' halinde birey, daha ok itengelen bir "itki" ya da "dr-tu'nn, kimi zaman da d etkenlerin de etkisiyle, baz etkinlikleriyapmaya alr. Bu bakmdan, renmede'de, gdlemeye, byk nem verilir.Anlalm olaca zere, "drtler" ya da "itkiler", gdlerin bedensel ya da fizyolojik temelinioluturur. Gdler ise, hem fizyolojik hem de toplumsal olabilir.lk filozoflar, kiinin herhangi bir ii yapmas iin istee nem vermilerdi. Byle bir davranbilimde, her hareketin bir nedeni olmas gerektiini belirten "nedensellik" ilkesine aykr der.

renmede gdler ynden nemlidir:1. "Gd", davran oluturan en nemli kouldur. rnein, a olmayan organizmaya yiyecekgsterilsede, salya karmaz.2. "Gd", "pekitirme" iin de gereklidir. Bu nedenle gd, renmenin temel kouludur.rnein, yiyecek a bir organizma iin uygun bir dldr; su da susam bir organizma iin.3. "Gd", davrann deikenliini de denetler. Yani, davrann u ya da bu ynde olmasnsalar. Bylece, organizmann doru tepkide bulunabilme olasl artar.

renme srecinin anlalmas asndan nem tayan bir baka kavram da pekitirmedir.dllendirilen davranlarn daha abuk ve kalc biimde renildii ilkesine dayananpekitirmede pek ok tartmaya yol am bir kavramdr.renme srecinde rol oynayan baka pek ok etken bulunduunu ne sren psikoloji

bilginlerine gre arm kuram evrensel bir geerlilik tamaktadr. rnein,Getalt okulunagre renme yalnzca arm yoluyla deil,evredeki ilikilerin yeniden yaplandrlmasylagerekletirilir. Dil yetisinin psikolojik boyutlarn inceleyen ruh dil bilim uzmanlar dil renimininarm kuramyla aklanamayacak kadar ok szck ve birletirme kuralnn renilmesisonucunda olutuunu ileri srmlerdir.

renmeyi etkileyen etkenler, genel olarak 4 blmde incelenir:1. Fizyolojik etkenler2. Psikolojik etkenler3. Is,k,rutubet ve grlt gibi evresel etkenler4. alma ynteminin yeterli ya da yetersiz oluu

RENMEY ETKLEYEN FZYOLOJK ETKENLERrenmede fizyolojik etkenlere,"fizyolojik gdler" de denir. Bunlar,canl varln bir "denge"

halinde kalabilmesi iin gereklidir. Byle bir denge salanmad srece birey,kendini huzursuzhisseder;bu gereksinmelerini gidermek iin etkinlikte bulunur. Alk ve susuzluk gibi gdlerbyledir.renme iin en temel koul,organizmann en yksek derecede uyarlm olmasdr. Bunarenme iin "duyarlk kazanma" da denir. Uyurken renme olabilirse de bunun ok yzeyselolabilecei kabul edilmektedir. Etkili bir renmenin olabilmesi iin organizmann,evresine karuyank olmas gerekir .Bu da her ey den nce fizyolojik gdlerle salanr. Bireyin temelfizyolojik gereksinmelerine dayanan gdlere hayvansal gdlerde denmektedir. Farelerzerinde yaplan deneylerden anlaldna gre gdler duyurulmad srece,fare huzursuzolmakta ve bedensel etkinliklerini arttrmaktadr.

1. Alk gds: Alk,bireyin en nemli fizyolojik gdsdr. ok duyarl aralarlapsikologlarn,bu konuda yapm olduklar deneyler ackan farenin,yiyecek aramak iin ok saydabeden hareketi yaptn gstermitir. Farenin hareketleri baka bir yere,bir arala kaydedilmitir.

nsanlar zerinde yaplan deneylerde de alk duygusunun,mide kaslmalarnn saysn arttrdgrlmtr. A iken kann kimyasal yapsnda da baz deiiklikler olduu sanlyor.Hayvanlarn yiyeceklere kar gsterdikleri istek,tamamen fizyolojik gd ya da gereksinmelerle


4/22

aklanabilir. nsanlarn itah zerine byle bir genelleme yapmak olana yoktur. nk,insanlarherhangi bir yemee kar eitli etkenlere etkisi altnda itah belirtisi gsterebilirler.

2.Susuzluk gds: Susuzluk gds de davran zerine,alk gds gibi etki yapar. Beyazfarelerin bir gnde itii sureden yzeyi ile doru orantldr. Susadmz zaman azmz veboazmz kurur. Bu, bedende ki su kaybnn bir belirtisidir. Bu halde mideye su verilince,bir sresonra su gereksinmelerinin gittii grlmtr. Bedenlerinden eitli miktarda su karlan

kpeklerindir sre sonra bu suyu yeniden aldklar grlmtr. Bedende ki su miktarnn "hi-pofiz bezi"nin kard bir salg tarafndan ayarland bilinmektedir. Alk ve susuzluk gdlerinecinsellik gds de eklenebilir. nk cinsellikte fizyolojik gddr.

3.Dier fizyolojik gdler: Bireyi etkinlie gtren dier fizyolojik gdler arasna "oksijengereksinmesi" , "yenen besinlerden sindirilmeyen ksmlarn bedenden atlmas" gibi gdlerde katlmaktadr. Buna, "beden ssnkoruma" gds de eklenebilir. Bu gereksinme,beynin altndaki "hipotalamus" blgesitarafndan,kendiliinden salanmaktadr. Bununla birlikte bireyde fazla scakta souk eyleryemek ve imek,soutucu kullanmak suretiyle buna yardm ediyor. Soukta da -bunun tersineyiyecek ve giyeceini artrarak ayarlamay yapyor

4. Etkinlik ya da dinlenmi halde bulunmak gds: Bireyin etkinlik gereksinmesi de birgd biiminde grlmektedir. Etkinlik araclyla kan dolam hzlanr,oksijen bedene daha ok

girer Bu da canlnn ypranmasna engel olur, dinliini arttrr .zellikle oksijen,beyin hcreleriiin ok gereklidir. Buradan "insann renebilmesi" iin "dinlenmi halde bulunmaya yani yorgunolmamaya gerek olduu sonucu ortaya kar. Yorgun olduumuz zamanlarda verimli alamayz.

Fizyolojik gdlerin etki oran :Yukardaki fizyolojik gdler, bireyin yaamna hangi orandaetki yapmaktadr? Bu konuda iki ynteme gre aratrma yaplmtr:

l.Bir gdy baka bir gd ile karlatrarak bireyin hangi gdy setiini anlama yntemi

2.Engel koyma yntemiGdleri, igdlerle kartrmamak gerekir. gd doutan getirdiimiz ve renme ile yanisonradan deitiremediimiz belirli davranlardr. Kularn yuva yapmas rmcein anrmesi,arn bal yapmas,yeni doan ocuun meme emmesi gibi. gdlerin renme ile ilgisiyoktur. Yaplan psikolojik aratrmalar, fareden insanlara doru ykseldike igd saysnn

gittike azaldn gstermitir. nsan gibi yksek dereceli hayvanlarda,bunun yerine "uslamlama"yetenei gelimitir. nsanlar,davranlarn dnerek,uslamlama yaparak(akl yrterek)yaparlar. nsanlarda,bunu merkezi sinir sistemi salamaktadr. Beyin,insanlarda ok karmak birhal almtr Sonuta,renme zihinsel geliimin rndr.nsanlarda,fizyolojik gereksinmelere dayanan davranlarn ou "renilmi" tir. Yani renmeyolu ile kazanlmtr. O artk fizyolojik deerini yitirmi ve toplumsal bir biime brnmtr.

Toplum,bu konularda bir ok kurallar ortaya koymutur. nsanlar,bu gdlerini toplumunkurallarna gre doyurmak zorundadrlar.nsanlarda, igd ve dier gdler, zamanla yerlerini alkanlklara brakrlar. Yani,bir tepkiyinelendike artk o tepki,kendisini ortaya karan "gd" olmaktan karyor ve bir "alkanlk"haline geliyor. Bu nedenle,insanlar kimilerine gre, "alkanlklar ile yaayan bir yaratk" olarakkabul edilmektedir Eitim de, bu anlamda bir alkanlk kazandrma srecidir.

RENMEDE PSKOLOJK VE TOPLUMSAL GDLER

Psikolojik ve toplumsal gdler bireyi,renme davranna ynelten psikolojik ve toplumsaletkenlerdir. Fizyolojik gdlerin doutan var olmalarna karn psikolojik ve toplumsal gdlerrenme ile kazanlr ve kiinin iinde yaad topluma gre biim alr. Bu nedenle bunlartoplumdan topluma,kltrden kltre deiirler. Kimi psikologlar psikolojik ve toplumsalgdlerinde fizyolojik gdlere bal olduunu,bunlardan ktn sylerler. Bunlaragre,herhangi bir toplumun rnein,alk ve cinsellik gdlerini doyurma biimi bakadr.


5/22

1.Toplanma gds:Toplumsal gdlerden biri, toplanma gds dr. Bu insann dierinsanlarla iliki kurmasn,onlarla bir arada bulunmasn salar. Bu,toplulukta yaplan kimietkinliklerden insann holanmas ile kendini gsterir. Bir sinemada,tek bana film seyretmek iletoplu halde film seyretmek arasnda fark vardr.

2. stn olmak gds: Bu gd,herhangi bir grupta "kendini gstermek" biiminde grlr.

Buda toplumdan topluma deimektedir. Bir ok toplumlarda,yaayan her kiide,az ya da okstn olma gds vardr. nsanlarn,bir konu zerinde geceli gndzl almas,mr tketmesibaka trl nasl aklanabilir. Herkesin,bu gdsn doyurmak iin setii etkinlikler birbirinebenzemez. Bu gdy,kimisi labratuarlarda alarak,kimisi radyoda ve meydanlardakonuarak,kimisi yazarak,kimisi deatlyesinde ya da tarlasnda alarak doyurur. nsanlaretkinlie,yaratcla gtren ve yaama balayan belki en kuvvetli gd budur.

3.Bakalarnn vgsn kazanmak gds: stn olmak ile ilgili baka bir gddebakalarn vgsn kazanma gdsdr. Yaptmz her iin bakalar tarafndan beenilmesinive kabul edilmesini isteriz. lerimize ona gre biim veririz. Yaplacak eletirileri ncedendnr ve ona gre davranta bulunuruz. Bu toplum kurallar ile de yakndan ilgilidir.retimde yukardaki iki gdden ok yararlanrz .renci,snftaki arkadalar iinde bir yeredinmeye alr, yapt her hareketi retmeninin beenmesine nem verir. renci bugdlerini doyurduu zaman bundan doygunluk duyar ve sonuca ulamak iin aba harcar.

"Gd" bireyi davrana ynelttii gibi renmenin de hzlanmasn ve srekliliini salar. Bugdsz renme olmaz demektir.

4.Yenilik arama ve deiikliklerden holanma gds: Bu gdler, bireyi d dnyaytanmaya,aratrmalar yapmaya yneltir. nsanlar, gezilere,sinemalara,tiyatroya hatta kitapokumaya ynelten gd budur. Eitim ve retim etkinlikleri, bu gdlerden yararlanmaya okelverilidir.Okulda retmene den nemli bir dev, ocuklarda gd yok ise, bunlar uyandrmak; az isekuvvetlendirmektir. Bu amala zaman zaman yarmalar da yaptrlr; fakat, bunda ok da ilerigitmemek gerektir.

KAYGI VE RENMEDuygusal davranlar ve kayglar da renmenin verimi zerinde etkilidir. renme durumu ileilikili olmayan kiisel sorunlar, dikkati, konu zerinde toplamaya ve etkili renmenin

gerektirdii enerjinin ortaya kmasna engel olur. Belli bir dzeyde ki kayg, gdlemeyiartrarak, renme davrannn gereklemesini kolaylatrr; fakat, notlara fazla nem vererekyaplan bir renme baarszlkla sonulanabilir. ok kaygl renciler, yaln artl renmedurumlarnda az kaygl olanlardan daha baarl olabilirler; fakat, karmak renmelerde dahaaz baarldrlar.ok kaygl, rencilerde ki "daha iyi yapma" basks, onlarn renme durumlarn engelleyebilir.

RENME ZERNDE DUYU ORGANLARININ ETKS

Gz, kulak, deri, burun gibi duyu organlar bedenin darya alan birer pencereleridir. Canl,dardan bilgiyi bu organlar aracl ile alr. Gerek yani salam ve doru olan bilgilerimizinkayna, duyu organlar-mzdr. nk bilginin temeli olan alglar duyumlarn zihnimizdebirlemesi ve bir anlam kazanmas ile oluur. Duyum ise duyu organlar aracl ile alnanizlenimlerdir. Hayvanlar, duyum dzeyinden yukar kamazlar. Duyumlarn zihinde birleerek biranlam kazanmas demek olan alglarn, alglar yardm ile kavram ve akl yrtme gibi zihinilemlerinin olumas insanlara zg birer zihin srecidir.

Yukarda ki neminden dolay duyu organlarna ve onlarn salna nem vermek zorundayz. Birkimsenin duyu organlar ne kadar normal alrsa o kimse o kadar salam bilgi sahibi olabilir.Duyu organlar, ayn nedenlerden dolay zekann gelimesine de etki yapmaktadr.


6/22

Duyu organlarnn hepsi renme zerine ayn derecede etkili deildir. Bunlarn iinde en fazlaetkili olan gz'dr. Gz aracl ile alnan uyaranlar dierlerine gre daha kuvvetlidir. Bunlarnzihinde saklanmas ve gerektiinde anmsanmas daha kolaydr. Bundan sonra, kulak gelir.Zihnimizde oluan kavramlarn byk ksm, bu iki organ tarafndan kazanlmtr.Her insann duyu organlar bakmndan kuvvetli olduu taraf birbirine benzemez. Kimi insanlar,gz yolu ile ald uyaranlar dierlerinden daha fazla sre saklar ve istenildii zaman anmsarlar.Kimileri de, daha ok iittiklerini saklar ve anmsarlar.

Bir Duyu Organ Olarak GzYaplan incelemeler rencilerde %20-30 arasnda eitli gz bozukluklar olduunu ortayakoymutur.Bunlarn balcalari: 1.Miyopluk, 2.Hi-permetropluk, 3.Astigmatlk, 4.alk, 5.Renk krldr.Gz hastalklar, kaltm yolu ile kiiye bir "anklk" halinde geebilir; fakat, sonradan yanlalkanlklarla da ortaya kabilir. rnein, kitab gzlere iyice yaklatrmak ve az kta almak,gz merceinin biimini bozmasna uygun bir ortam hazrlar ve bylece,zamanla miyopluk oluur. Miyoplar yakn grrler, uza gremezler.Astigmatlk gz merceinin esnekliinin yitirilmesinden ve gelen nlar daha ok eitlibiimlerde krmasndan ileri gelir. Bu hastalkta, kiinin grd eyler kark olur. alk gzkaslarnn birey tarafndan denetim altnda tutulmasnn sonucudur. Bu da ameliyatla ve gzlkledzeltilebilir. Renk krlnde birey, kimi renkleri hi gremez ya da baka bir renk olarak grr.Bu gibilerin says toplum iinde pek azdr.

Gz bozukluu olan ocuklar okulda tandktan sonra, doktora gndermek ve saaltmnsalamak, retim iimizi kolaylatraca gibi;ocuu trl sknt ve baarszlklardan dakurtaracaktr. Gz hastalklar, ocuun baarszlna olduu kadar onun uyumsuz ve sinirli birkiilik gelitirmesine de yol aar.

Bir Duyu Organ Olarak KulakAyn titizlii, ar iiten ocuklara kar da gstermek gerekir. Sarlk ok deiik derecelerdeolur. Bunlarn tannmas daha zordur. Bu gibi ocuklar,snf iinde retmenin azna ok dikkatederler. Bylece kulak aracl ile alabilmi olduklar eksik uyaran-lar gz aracl iletamamlamaya alrlar.Bunlarn da gzlerinin evresi ve alnlar genellikle krk olur. Ar iiten ocuklarn oran da %3-%30 kadardr. retmen bu gibi ocuklar doktora gndermeli ve gerekli nlemlerin alnmasndaaileye yardmc olmaldr.

DER BEDENSEL BOZUKLUKLARIN RENMEYE ETKSBunlardan baka renmeyi etkileyen beden, yahut fizyolojik bozukluklar da vardr. renme iinbunlarn da giderilmesi gereklidir. Bu tr rahatszlklarn balcalar, bade-mecik, eklemrahatszlklar, vb. Bu gibi durumlarda da ocuun rahatszlklardan kurtulmas iin onu doktoragnderip tedavisini salamada evrede ki btn olanaklardan yararlanlmaldr.

RENMEY ETKLEYEN BR ETKEN OLARAK YAYa da renmeyi etkileyen fizyolojik etkenlerden saylr. Fakat bunda ok ileri gitmenin yanlolduu psikologlarn, zellikle Thorndike nin yapt aratrmalardan anlalmaktadr.

Ya renme yetenei bakmndan bireyden bireye deien geni bir ayrlk gstermektedir. Kimikimseler, uzun bir sre renme yeteneini srdrebiliyorlar. Bunlar renmeyi daha ok amataararlar ve renme amacmza baldr derler. Bunlara gre insan gereksinme duyduu bir eyiher zaman renebilir. renme, renme konusunun trne baldr. Bu psikologa gre zihinselabay gerektiren kimi konular, ancak 40 yandan sonra renilebilir. Beceriye dayanan

konularn renimi de daha ok genlikte olabilir.

RENMEY ETKLEYEN DI ETKENLER

renmeyi, kiinin dnda ki fiziksel etkenler de etkiler. rnein; hibirimiz soukta fazla bir

renme gc gsteremeyiz. Bunun gibi ok scakta da alamayz. Isnn 20-22 santigratderecesinde olmas iyi bir renme iin normal saylmaktadr. Rutubet orannn %50 civarndaolmas da normaldir.


7/22

Havann kirli ya da temiz oluu renme zerinde etkilidir. Temiz havann bir dakika da , her birinsan iin 1350 cm3 olmas iyi bir lt saylyor.Az ve ok k da renmeyi olumsuz ynde etkiler. Bundan baka k soldan ya da yukardangelmelidir. Bu durumda kii, okuma ve renmeye engel olan glgelerden kurtulmu olur.Grltnn renme zerindeki etkisi de nemlidir. Verimli almann olabilmesi iin,yaplabildii kadar grltden saknmak gerekir. Bununla birlikte, fazla sessizlik salamakolana bulunmadndan, ocuk, evin fazla olmayan grltsnden rahatsz olmayacak kadar bir

alkanlk da kazanmaldr.

renme zerine Dikkatin EtkisiDikkat ederken btn zihinsel yeti ve yeteneklerimiz etkin hale geer. Bu da renme srecininolumasn kolaylatrr. Dikkat, zellikle bilinli olan her renme iin gereklidir.

Dikkat iki biimde olur:1. Kendiliinden dikkat,2. stekli dikkat. Kendiliinden dikkatin ilgi ve gdlerle ilikisi vardr. Herhangi bir konuya karilgi gsteren kimse, o konuyu renirken gerekli olan dikkati de kendi iinde bulur.stenli dikkate, bireyin bir amaca ulamak iin, kendini zorlamas sz konusudur. Bunun iindebireyde, ie kar bir istek bulunmas ve dtan da olsa gdnn kuvvetli olmas gerektir.

renmeyi Etkileyen Etkenler Ve Eitim lkeleri

1. renme gdlere baldr. Bu nedenle, renme de, yaplabildike, ocuun gereksinme, ilgive gdlerinden hareket etmek gerekir.2. Kiinin fizyolojik, psikolojik ya da toplumsal gdleri, renmeyi ynlendiren ve kalclnsalayan bir gce sahiptir.3. Kaygnn renme zerindeki etkisinden eitimde de yararlanlabilir. Fakat bunda pek de argitmemek gerekir.4. renme zerinde gz ve kulak gibi duyu organlarnn etkisi vardr.5. renmede kiinin "ama", ilgisi, dikkati,istei ve istenci nemlidir. Bunlar da uyank tutmakgerekir.

KLASK VE EDMSEL KOULLANMA

KLASK KOULLANMA

Klasik koullanma bu ad, deneysel olarak incelenen ilk koullanma tr olduu iin almtr. Bukoullanma tr, tbta, fizyolojiye ve psikolojiye nemli katklar olan Rus fizyologu lvan P.Pavlov'un nc almalarsayesinde "klasik" olmutur. Pavlov 1904'de sindirimin fizyolojisiyle ilgili almalar iin Nobeldl almtr. Kendisini koullanmayla ilgili deneylere ynelten almalar da bu almalarolmutur

Salya koullanmasYiyecein sindiriminde salyann roln inceleyen Pavlov, ou bilimcilerin bana gelen bir olaylakarlamtr: ini gletiren bir ey vardr. Deney hayvan olarak kulland kpeklerde salyasalglanmas yiyecek aza konmadan nce balamaktadr. Normal tepkisel davran, salglamannyiyecek aza konduktan sonra balamasdr. Oysa Pavlov, kpein standart deney ortamnagetirilmesinin bile salglamann balamasna yettiini grmtr. Bylece, bir tr renmenin yeraldn fark eden aratrmac, bu olay sistematik olarak incelemeye karar vermitir .Pavlov kpekte salya salglanmasn lebilmek iin bir ameliyat teknii ve bir aygt gelitirmitir.Ameliyat, salyann azdan darya akmasn salamaktadr. Bu ilemden sonra, azdan gelensalya damlalar nce bir kapta toplanmakta, sonra da bir tpten aa akmaya balamaktadr.


8/22

Bylece salya tpteki havay itmekte, hava da termometreye benzeyen bir aracn iindeki renklisvy itmektedir. Bu sistem sayesinde Pavlov, her salglamada salya miktarn dakik olarak lmeolana bulmutur.

Deneyin koullanma blm iin Pavlov, kpei, tek ynl saydam pencereli ve ses geirmezkk bir odaca koymu; bylelikle kendisi kpei rahatlkla gzlerken, onun kendisiniseyrederek dikkatinin dalmasn nlemitir. Ayrca aygta, istendii zaman kpein erime alan

iinde olabilen bir kap monte edilmitir. Yiyecek sunmak iin dier bir yol olarak da kpeinazna yiyecek tozu pskrtme yolu kullanlmtr. Bunlara ek olarak, istendii zaman kpee, zil,ngrak ya da metronom seslerinin sunulmasn salayacak bir dzenek de hazrlanmtr.Deneyin yrtl; zil, ngrak ya da metronom seslerinden birinin, araya ksa bir sre konarakyiyecekle eletirilmesi biiminde olmutur, rnein, Pavlov nce ngra alp birka saniyesonra da yiyecei vermitir. Bir yandan bu eletirme tekrarlanrken bir yandan da kpeinngrak sesine kar salglad salya miktar llmtr.

Pavlov'un almasnda davrann kuvvet ls, bir tekrarda salglanan salya miktardr. Bakadeneylerde davran kuvveti, bir kiinin belli bir testteki baarsyla ya da belli bir uyarcyayaplandavran saysyla llebilir.

Klasik koullanma olay anlatlrken rnek olarak salya koullanmasnn seilmesi, bu olayn hergnk hayatta ok nemli bir rol oynamasndan deil, nemli koullanmalarn nasl meydana

geldiine bir rnek olutur-masndandr. Aslnda oumuz bu tr koullanmaya maruz kalmzdr.Gnmzde artk, eski byk Amerikan iftliklerinde olduu gibi, alanlarda masaya koumave az sulanmas davranlarna yol aan byk sirenler ve ziller alnmyor ama, modernhayatta da yiyecein kokusu, yemekten sz edilmesi, hatta yemein dnlmesi bile azmzsulandrmaya yetiyor.

Korku koullanmasDier bir tr koullanma, korku koullanmas , gndelik hayatta daha nemli bir rol oynar.oumuz korku koullanmas trnde deneyimler geirmiizdir; bu deneyim ve korkular evreyeyaptmz uyum (veya uyumsuzluun) temelini oluturmutur, insanlarda korku koullanmasnnpsikolojide ok nl bir rnei, Albert adl 11 aylk bir erkek ocuun vakasdr (VVatson veRayner, 1920).Deneyin balangcnda Albert'in hayvanlardan korkusu yoktur. Kendisine beyaz bir tavansunulduunda sevin gsterilerinde bulunmu ve hayvandan uzaklamak iin hi bir aba

gstermemitir . Ancak daha sonra kendisine bir fare gsterilirken ok iddetli bir grltduymas salanmtr. iddetli grltler genellikle ocuklar iin, hatta hepimiz iin, korkuuyandrc uyarclardr . Ses Albert'in geriye doru ekilmesine neden olmutur. Beyaz fareningsterilip hemen arkasndan iddetli bir grltnn verilmesi ilemi, birok kez tekrar edilmitir.Daha sonra, nceleri korku uyandrmam olan beyaz tavan Albert 'te yeniden gsterilince, bukez tavann sadece grnmnden bile korkan Albert ondan uzaklamaya abalamtr. Hattabu korku dier tyl beyaz nesnelere, rnein bir insann yzndeki beyaz sakala kar dagsterilmeye balamtr. Tavana ve dier tyl beyaz nesnelere bu gei, bir sonraki blmdeele alnacak olan uyarc genellemesi olayn gstermektedir.

u halde, korkuyu koullanmak iin gerekli olan ey ntr bir uyarcy , doal ya da koulsuz birkorku uyarcsyla eletirmek-tir. Korku koullanmasnn nemli bir zellii ok abuk, adeta biranda olumasdr. Salya koullanmasnn gereklemesi iin birok tekrar gerekir, oysa korkukoullanmas birka tekrarda oluur.

Boulma geiren bir insann suya kar ok iddetli bir korku gelitirmesi sk sk grlen birolaydr. "The Locomotive God" (Leonard, 1927) adl kitapta yle bir yaka anlatlmaktadr:Evinden birka sokak uzakta dolarken tren raylarna ok yaklaan bir ocuk, geen bir treninkard buharla halanmtr. Yllar sonra, bir profesr ve ozan olan bu aydn kii evinden ya daevinin yakn evresinden uzaklamas gerektiinde ok iddetli bir korku gstermektedir.

Uyanc GenellemesiPavlov bir kpei ngrak sesi duyunca salya salglamaya koulladnda, hayvann, zil sesi ya dametronom tkrts duyduu zaman da (daha az miktarda da olsa) salya salgladn kefetmitir.

Yani koulludavran asl dier benzer uyarclara genellenmitir. Ayn ekilde, tek ve belirli birnesneye koullanan bebek de btn tyl beyaz nesnelere kar korku tepkisi gstermitir .ok iyi kontrol edilmi laboratuar deneylerinin dnda iki ortam hemen hi bir zaman birbirininayn olmaz. Ama biz yine de bir durumdan dierine devaml genelleme yaparz. Zaten bu trgenellemeler olmasayd, renme pek ie yaramazd. rendiimiz bir ey tpatp benzer birdurum ortaya kmadka uygulanamaz, bizim de ayn eyleri tekrar tekrar renmemizgerekirdi. Neyse ki genelleme, renilmi birdavrann ok eitli durumlarda ie yaramasnsalamaktadr.


9/22

Laboratuarlardaki hayvanlarn renme yaantlan hemen hemen sadece bizim kendileri iinplanladklarmzla snrldr. Bunun dnda, olduka rahat olmasna karn genellikle tatsz birhayat geirirler. Yaadklar kutularda kendilerine yiyecek, iecek, arada srada daoynayabilecekleri ilgin bir ey salanr. Ama insanlar iin durum byle deildir. ocukluktanbalayarak insanlar pek ok renme olana ile karlarlar. Gerek doa gerek dier insanlaronlara her gnn hemen hemen her saatinde bir eyler retirler. Yani insanlar, hayvanlar gibi

bir iki alkanlk renmekle kalmazlar, yzlerce hatta binlercesini renirler. Bu renmedurumlarndan bazlar dierlerine benzer; ite bu gibi durumlarda insann bir durumda rendiidier durumlara aktarlr..

Tutumlann KoullanmasHepsi deilse bile ou tutumlar basit koullanmalarla oluurlar. Naho bir durumda bulunursak,bu durumun uyandrd olumsuz duygular o duruma ilikin uyarclar iin koulludavran halinegelir. Yoksulluun acsn yaam bir kimse, yoksulluk iareti saylabilecek uyarclar iin olumsuzduygulara sahiptir ve bu uyarclardan kanr. Koullanma olumlu tutumlar da doura bilir. Bellibir kiinin yannda iyi vakit geirmi, haz duymusak, o kii bize iyi duygular verecek, ona kartutumumuz olumlu olacaktr. Bir ocuk pembe takml bir sofrada zevkli yemekler yemise pemberenge ho duygular koullanacaktr.

KISACA:

Klasik koullanmada, ntr bir koullanma uyarcs , belli birdavran uyandran bir koulsuzuyarcyla eletirilir. Sz konusu uyarclarn tekrar tekrar eletirilmesinden sonra, koulluuyarc, koulsuzdavrana benzer birdavran uyandrr hale gelir. Bu-davrana koulludavrandenir.Bir uyarcya yaplan tepkiseldavranlarn hemen hemen hepsi koullanmada kullanlabilir.Burada verilen iki rnek salya salglamann ve korkunun koullanmasyd. Bir renme trolarak klasik koullanma, zellikle duygusal ve heyecansal durumlar ile tutumlarnkoullanmasnda nemli rol oynar.Uygun testlerle, uyarc genellemesi denilen bir olayn varl gsterilebilir. Bu olay, daha ncekoulsuz uyarc ile hi eletiril-memi olduklar halde koullu uyarcya benzeyen uyarclara dakoullu davrann gsterilmesi durumudur.

EDMSEL KOULLANMAEdimsel koullanma durumundaki bir organizma bir takmdavranlar ortaya koyar , etraftadolar, koklar, nesnelere bakar, onlar iter; fakat klasik koullanmada olduu gibi belirli biruyandrlm davran gstermez. Sonunda yapt davranlardan biri bir dl alr ya da cezadankanmasn salar. Btn bunlar zetle yle ifade edebiliriz: Edimsel koullanma, dle gtrenya da cezadan kurtaran bir davrann yaplmasn renmektir.Klasik ve Edimsel koullanma Arasndaki FarklarEdimsel koullanmay tanmladktan sonra, bu koullanma tryle klasik koullanma arasndakifarklara biraz daha yakndan bakalm.

Belli bal fark vardr:

1- Uyarcnn tr,2- renilendavrann tr ve3- Davrann pekitirmeyle olan ilikisi.Uyarc: Klasik koullanmada uyarc bir k ya da ses gibi belirli bir olaydr ve ksa bir sre iinsunulur. Edimsel koullanmada ise uyarc belirli bir olay deildir; ok daha uzun sreli ve birokesi olan bir durumdur. Bu elerden sadece biri ya da birka renme ile ilikilidir.

Davran: Klasik koullanmada davran da tpk uyarc gibi belirlidir. Ayrca bu davran,genellikle tepkisel olarak yaplan ve doutan gelme bir davrandr. Edimsel koullanmada isedavranlar, uyarc durumda yaplan rastlantsal davranlardr ve balangta eitlilikgsterirler.

Davran ve pekitirme: En nemli fark, pekitirmenin yaplan davranla ilikisidir. Klasikkoullanmada pekitirme daima, insan ya da hayvann yaptndan bamsz olarak, koulluuyarcnn sunulmasndan hemen sonra yaplr. Pekitirme, yaplan davrantan bamszdr.Edimsel koullanmada ise pekitirme davrana bamldr. Denek doru davran yaparsa

pekitirilir, aksi halde pekitirilmez.Edimsel Bir Davrann renilmesi


10/22

Edimsel koullanmay gstermenin en iyi yolu, nceleri Skinner kutusu diye bilinen fakat artkProfesr Skinner'e sayg gerei edimsel kutu adyla anlan bir kutuda olup bitenleri izlemektir.

Bu aygt eitli gerelerle donatlabilen bir kutudur. Bir, iki ya da daha ok sayda manivelas, birya da birka k kayna, iine yiyecek paralarnn drlebilecei bir yiyecek kab, su sunmaysalayacak bir su kab, elektrik oku uygulanmasna elverili madeni zgara biiminde bir tabanolabilir. Bu kutu bize ok eitli renme durumlarn inceleme olana verir. Bununla beraber, en

basite indirgenmi haliyle edimsel kutu, duvarlarndan birinde kutunun iine doru uzanan birmanivelas, (pedal) onun altnda da hayvan yiyecekle dllendirmeye olanak salayan biryiyecek kab bulunan basit bir kutudan ibaret de olabilir.Elektrik devresiyle manivelaya balanm bir ara da sann manivelaya her basn katzerine kaydeder. Bu araca birikici kayt arac denir; nk ilk davran kalemi bir birim, ikincidavran bir birim daha, nc davran bir birim daha ilerletir. Yani, davran kaytlar birbirineeklenir, birikir. Kayt kad da belli bir hzla hareket ettii iin, kayttaki dik bir izgi sann sk skdavran-da bulunduunu; greli olarak yatk bir izgi ise ok az davran da bulunduunugsteririmdi diyelim ki a bir san, bir kayt aracna balanm olan edimsel kutuya koyduk. Hayvankutuya yabanc olduu iin, yabanc eyler de hayvanlarda genellikle korku uyandrd iin, ncekorku belirtileri gsterecektir. Fakat kutu aina hale geldike bu korku belirtileri kaybolacak vesan aratrc davranlarna balayacaktr.eitli davranlar gsterecek, duvarlar ve aralklarkoklayacak, taban ve duvarlar trmklayacak, arka ayaklar zerine kalkacak, zemin boyunca

koacak, en sonunda da manivelay hareket ettirecektir, Bunu belki stne abanarak, belkibayla vurarak, belki de n ayaklaryla tutarak yapacaktr. Manivela hareket edince de depodanotomatik olarak kan bir yiyecek paras yiyecek kabna decek, ayn anda yiyecekmekanizmasnn tkrts ve den yiyecein kard ses duyulacaktr. Bu, sann ilk dorudavran ve kutudaki ilk dldr. Sann yiyecei grp yemesi iin ise bir dakika kadar birsre daha gerekmitir. San bu ilk yaantdan pek fazla bir ey renmemitir. Fakat hayvan aolduu iin, yedii yiyecek paras onu genel uyarlm haline getirmi ve daha byk bir abaylaetraf aratrmaya balamasna neden olmutur. Rastlant sonucu, san bundan sonra 20 dakikaboyunca manivelay hi hareket ettirmemitir. Bu srenin sonunda, yani deneyin balamasndanitibaren toplam 35 dakika getikten sonra, san ikinci kez uygun davran gstermitir. ncdavran 47., drdnc davran da 71. dakikada yaplmtr. Bu noktada san olup bitenleri"anlamaya" balamtr. Daha teknik bir dille syleyecek olursak, koullanmtr, davranlarsklamtr. Bir noktadan sonra da, artk hayvan manivelaya basp yiyecei yeme davranlarnrenmi olacaktr.

Balangtan aa yukar 80 dakika sonra san manivelaya basarak yiyecek alabileceinianlamtr. O noktada hayvann davran skl yksek ve dzenlidir; yani hayvan koullanmtr.

Bu deney edimsel davrann koullanmasna bir rnektir. Oturumun banda sann edimseldavranlar ok eitliydi: koklama, trmklama, koma, arka ayaklar zerinde durma, seyrekolarak da manivelaya basma. Fakat bu davranlardan ancak biri, manivelaya basmadllendiriliyordu. Bu davranla dln birka kez eletirilmesinden sonra da hayvan szkonusudavran renmiti.Burada dikkat etmemiz gereken nokta sann uygun davrankendiliinden ortaya koymas gereidir; klasik koullanmada olduu gibi uyandrlan tepkisel birdavran yoktur.

Ayrdetmeyi renmeBir uyarcya belli bir davran, dier bir uyarcya baka bir davran yapmay rendiimizzaman, buna ayrdetmeyi renme denir. Bu tr renme hem klasik hem de edimsel olabilir.

Pavlov kpeklerine ngrak sesiyle zil sesini birbirinden ayrt etmeyi retebiliyordu. Bunusalamak iin yapt ey de sadece uyarclardan birini sunduunda pekitirme yapmak, dierinisunduunda ise yapmamakt. Genellikle kullanlan ilem yledir: nce bir kpek ngrak sesinekoullu davran gsterecek ekilde yetitirilir. Daha sonra deneyci arada srada zili alar fakatarkasndan yiyecek vermez. nceleri kpek zil alnca da salglamada bulunur. Bu bir uyarcgenellemesi rneidir, nk ngrakla zilin sesi birbirine benzer. Fakat zille yaplan tekrarlarndlsz kalmas srdke, kpek, ngrak sesine salya salglamaya devam etmesine karn, zilsesine gittike daha az salglamada bulunur. En sonunda da zil sesine hi salya salglamaz,ngrak sesine ise her zaman salglar hale gelir. Hayvan koullu bir ayrdetme renmitir.Edimsel durumlar da ayrt etmeyi retecek ekilde hazrlanabilir. Deneyci edimsel kutudakielektrik sistemini yle ayarlar ki manivelaya basmak, ancak kutu aydnlatlmken yiyecek salar.Bir sre sonra san aydnlkla karanl ayrtdetmeye ve manivelaya ancak kutu aydnlatlmkenbasmaya balar, ya da ayn noktadan ayrlan iki yoldan karanlk olann yiyecee gtrmesi,aydnlk olann ise gtrmemesi salanabilir. Yeterince tekrar yaptrlrsa a bir san aydnlk yolukaranlk yoldan ayrt etmeyi renir.


11/22

Gndelik hayatmzda da renilmi ayrt etmeler pek oktur. Kk ocuk bir fincan st ekmekparasndan, kpei tavandan, anneyi babadan ayrt etmeyi renir. Daha byk ocuklar dakrmz trafik lambasn yeilden, elmay portakaldan, ayy aslandan ayrdetmeyi renirler.Aslnda, yaptmz eyleri dnecek olursak, iinde renilmi ayrt etmenin yer almad birdurum bulmak hayli gtr. Eitimin byk bir blm de kelimeler ya da kavramlar arasnda birtakm ayrt etmelerin renilmesinden oluur. Bu eitlilie karn, btn ayrt etme

renmelerinde yaptmz ey, farkl uyarclara farkl davranlar balamaktan ibarettir.

Premack ilkesi: Byk annenin Kurallar Davran psikolog David Premack tarafndangelitirilen bir ilkedir. Ancak bu ilke aileler tarafndan ok eski zamanlardan beri kullanld iin'bykannenin kural' olarak da bilinmektedir.Bu ilkeye gre ok sk grlen (tercih edilen) davran pekitire olarak kullanlarak, az gsterilen(tercih edilmeyen) davran tip ortaya karlmaya allr (VVoolfolk, 1980). Bu ilke kullanlrkenaz gsterilen davrantan balanlr. rnein, sebze yemeini sevmeyen, ancak tatly ok sevenbir ocua, sebze yedirmek iin "Sebze yemeini bitirdikten sonra, tatl yiyebilirsin" denebilir.Premack ilkesinin kullanlmas kolay olduu iin sk sk uygulanabilir. Okulda retmen, yazyazmada isteksiz olan, ancak oyun oynamaktan zevk alan ocuklara 'Yaz yazarsanz, teneffsekabilirsiniz" diyerek onlarn yaz az yazmalarn salayabilir. Ancak, bu ilke ok sk kullanlrsa,ocuk yapt her tr olumlu davrann karln istemeye balayabilir.Premack ilkesini kullanrken rencinin hangi davranlar ok sk, hangilerini daha az

gsterdiinin belirlenmesi ve daima az grlen davrann ilk nce yaptrlmas gerekir. rneinrenciye "Teneffsten dndkten sonra devini tamamla" dediimiz zaman, renci dlnnceden ald iin davran gstermeyebilir.

Kanma KoullanmasBir kiiden, bir nesneden ya da bir durumdan kanmay renme hem klasik de edimsel birrenmedir. Ancak kanma durumunda bu iki tr renme bir biimde birbirine balanmtr.Kanma koullanmas olabilmesi iin nce korku ve kama koullanmasnn yer alm olmasgerekir.Daha nce grdmz gibi korku koullanmas klasik bir koullar yani ntr bir uyarc doal olarak korku uyandran bir uyarc eletirilir. Pavlov usul bu eletirme ksa sredekoullu bir korku yaratr .Korkuya neden olan uyarc koullu koulsuz da olsa bu kural geerlidir.Ancak nasl kalaca tecrbesiz bir organizma iin her zaman pek ak deildir; genellikleorganizmann bunu renmesi gerekir. abuk renilme hem korku hem de kama

koullanmasnn ortak zelliidir.nsanlardaki kanma da ayn ekilde zmlenebilir. rnein ocuklarn scak nesnelerdenkanmay renebilmeleri iin, birka kez kzgn nesnelere dokunmalar, sonra da tepkisel olarakellerini ekmeleri (kamalar) gerekir. Bu srada ocuklar sobaya, sigaraya ya da aleve kar(dokunduklar nesne hangisiyse) koullu bir korku gelitirmilerdir. Bu korku da kanmaya nedenolur.

Yetikin insanlar da korku duyduklar durumlardan kanrlar nk korku ve kamakoullanmalar yoluyla, kanmaya koullanmlardr.

Sndrme ve Bastrmarenme konusundaki almalar sadece davranlarn renilmesi ve kazanlmas ile deil, dahance renilmi davranlarn zayflamas, ile de ilgilidir. Bu, olduka nemli bir konudur; nkgndelik hayatta, renilmi davranlarn zamanla zayfladklar ok sk grlen bir olay dr.Ayrca, insanlarn kazandklar pek ok alkanlklar da istenecek alkanlklar deildir; dolaysyla

bunlar zayflatmak ya da bunlardan bsbtn kurtulmak istenir. renilmi bir davran naslzayflatlabilir?

Bu ekilde salanr:

1- Unutma: Bunu baarmak iin bir yol, kiinin sz konusu davran unutmasna olanaksalamaktr. Herhangi bir eyi renmi olan denei, rendikten gnler ya da aylar sonra testetabi tutarsak, rendii eyi, renme tekrarlarndan hemen sonraki kadar iyi bilememe olaslyksektir. renilmi bir eyin bu ekilde kaybolmasna unutma ya da hatrda tutamama denir.Bugn psikologlar unutma konusunda bir hayli bilgiye sahiptirler; ne zaman az olacan, nezaman ok olacan kolayca kestirebilirler. Unutma daha ok szel renme durumlarndakendini gsterir. Szel olmayan alkanlklarda ise unutma ok daha azdr. Szel olmayan biralkanln gc, eer bu alkanlk uzun sre kullanlmamsa, bir dereceye kadar zayflar; fakatpekitirilmi birka tekrar, onu genellikle btn gcyle geri getirir.

2- Sndrme: Bir davran zayflatmann ikinci yolu onu sndrmedir. Sndrme bir ilem,snme ise bu ilemin sonucudur. lemin kritik esi, sndrmek istediimiz davran artk


12/22

pekitirmemektir. Bu farkn dnda, snme srasndaki dier btn ilemler renmesrasndakilerin ayndr. Pavlov usul ya da klasik dediimiz koullanmada, deneyci koullanmhayvana ngra alar fakat beraberinde yiyecek vermez. Edimsel koullanmada ise, deneycihayvann manivelaya basmasna olanak verir fakat bu abasn yiyecekle dllendirmez.Sndrlecek renme, kanma renmesi de olsa, motor bir renme de olsa, ayrdetmerenmesi de olsa, ilem ayndr.davran sona erdirmek iin, hangi tr olursa olsun,pekitirmeye son verilir

Sndrmenin sonucu, renilmi davrann zayflamasdr. Pavlov usul salglamakoullanmasnda, ngrak sesi verildiinde salglanan salya damlalarnn says azalr. Manivelayabasma durumunda, baslar gittike seyrekleir. Labirent renmede ise kou hz yavalar, hattahemen hemen sfra iner.Snmeyle ilgili bu ifadeler konusunda baz ek aklamalar yapmak gerekir. Sylenenler olumlupekitirelerle yaplan renmeler iin dorudur; fakat itici uyarclarla yaplan renmeler iinpek doru deildir. rnein korku koullanmas, renilmesinin abukluuna karn kolay kolaysnmez. Aslnda btn heyecansal davranlarn sndrlmesi gtr ve bu durum ar korkularve kayglar olan kiilerin psikoterapisinde dikkate alnmas gereken nemli bir noktadr. Ancakklasik trdeki korku koullanmas ok yava bir biimde de olsa sner.

Kanma koullanmas snmeye son derece direnlidir. Baz hayvanlarda ve durumlarda binlercetekrardan sonra bile snmeyebilir. Bu durum, rnein, zil sesini duyunca bir blmenin zerindenatlamay renen kpeklerde gzlenmitir. Kanma koullanmasnda snmeyi gletiren iki

zellik vardr. Bunlardan birincisi, kanmann korku koullanmasna bal oluudur ki bu trkoullanma kendisi de g sner, ikinci ve daha nemli olan zellik ise, kanma durumundabaarl bir denein pekitirecin kesildiinden haberdar olamaydr. Denek bir uyar iaretinigrd (ya da duyduu) zaman davranda bulunmay renmitir. Dolaysyla cezannkaldrlmas denek iin hi bir ey ifade etmez; ta ki kanma davrann zamannda yapmasn vebuna karn okun gelmediini grsn. Aslnda bu gibi tek tk olaylar da pek etkili olmamaktadr.Deneye yeterince devam edilirse en sonunda bir dereceye kadar snme grlmekte, ama bu hibir zaman tam bir snme olmamaktadr.

3- Bastrma: Bir davran zayflatmann nc yolu bastrmadr. Bu ilem yolunda daha ncerenilmi bir davrann her yaplnda ceza uygulanr. Bastrma aslnda, daha nce koullanmdavran zayflatan bir edilgen kanma renmesidir. rnein bir fare edimsel kutuda yiyecekiin manivelaya basmaya koullanm olsun. Bu davran zayflatmak iin, hem davranyapldnda yiyecekle pekitirmemek suretiyle sndrme uygulanabilir; hem de hayvan,

manivelaya her basnda okla cezalandrlabilir. Genellikle ceza,davran geici olarak bastrrfakat srekli olarak ortadan kaldrmaz. Davran cezayla bastrmann kurallar da oldukakarmak gibi grnmektedir.

Kendiliinden geri gelmeDavranlarn sndrlmesini ve bastrlmasn karmak hale getiren etkenlerden biri dedavranlarn kendiliklerinden geri gelme eilimleridir. Pavlov, kpeklerine bir dizi snme tekraryaptrdktan sonra, aradan bir iki gn geince, salglma davrannn geri geldiini grmtr. Budavran, sndrme srecinin sonundaki duruma kyasla daha kuvvetliydi. Bu geri geliekendiliinden geri gelme adn verdi. Bu olay tersine bir unutma da saylabilir; yani snmeninunutulmasolarak dnlebilir. Bylece unutma ve snmenin yaval ile cezann greli etkisizliinekendiliinden geri gelme faktr de eklenince renilmi davranlarn giderilmesi hayliglemektedir.

Aralkl PekitirmeDavranlarn giderilmesini yavalatan dier bir etken de aralkl pekitirmedir. imdiye kadaranlatlan deneylerde pekitirme devaml olarak yaplyordu. Yani, koullanma ve renmetekrarlarnn hepsinde pekitirme uygulanyor, snme tekrarlarnda ise hi uygulanmyordu.Deneysel durumlarda bu mmkndr, nk psikologlar iste-diklerince tutarl olabilirler.Gndelik hayatta ise olaylar nadiren tutarldr. Atele oynayan bir ocuk her zaman ateeyanacak kadar yaklamaz. Ana-baba-lar da, kendi psikolojik durumlar ve ocuklara dikkatdereceleri deiebilecei iin dl ve ceza vermede her zaman tutarl olmazlar. Dolaysylaocuklar ayndavran iin bazen dllendirilip bazen dllendirilmezler; ya da bazencezalandrlp bazen cezalandrlmazlar. te aralkl pekitirme dedavranla-rn bazen pekitirilipbazen pekitirilmemesi-dir.davranlarn her yapllarnda pekitiril-melerine ise devamlpekitirme denir. Pekitirmenin devaml ya da aralkl olmasnn ne nemi vardr?Bu soruya, aralkl pekitirmenin dzenleni biimine gre eitli cevaplar verilebilir Aralklpekitirmenin dzenleni biimine pekitirme tarifesi denir. Pratikte bu terim aralkl pekitirmeile hemen hemen eanlamda kullanlr. Bir tarife zamana o ekilde balanabilir kidavranlar,rnein 10 dakikalk aralklarla pekitirilir. Bu arada denein kadavran yapt nemli deildir;


13/22

pekitirilmesi iin, belirlenmi sre getikten sonra tek birdavran yapmas yeterlidir. Bu trtarifelere faslal tarife denir. Dier bir tarife trnde, oranl tarifelerde ise, pekitirme bellibirdavran saysndan, rnein lOdavrandan sonra yaplr.Faslal tarifelerde pekitirmeler aras zaman, oranl tarifelerde de pekitirmeler ara-sdavransays eit tutulursa, bu eit tarifelere sabit tarifeler denir. Bu durumlarda psikologlar sabitfaslal) ve sabit oranl tarifelerden sz ederler. Tabii deiken faslal ve deiken oranl) tarifelerde vardr. Bu tr tarifelerde pekitirmeler aras zaman ya dadavra-n says bir seferden dierine

deiir.Pekitirme tarifeleriyle elde edilen sonulardan biri yle ifade edilebilir: Bu tarifelerle alandenekler devaml pekitirme tarifesiy-le alanlara kyasla daha fazla davran gsterirler.zellikle faslalar ya da oranlar bykse,davran says daha da ykselir. Devaml pekitirmetarifesiyle saatte yz dolaylarnda olandavran says bu tarifelerde binlere kar.davransaysndaki bu ykseklik aralkl pekitirme tarifelerinden sonraki snme srasnda kendini dahada belirgin bir ekilde gsterir; nk snme srasnda dl yoktur, dolaysyla da yemek ya daimekle vakit geirilmez. Ayrca, aralkl pekitirmeden sonraki snme devaml pekitirmedensonraki snmeye kyasla ok daha uzun srer.

MOTOR RENME

Basit edimsel renme, belli bir amaca varmak iin ne yaplmas gerektiinin re-nilmesidir.Bazen psikomotor renme de denen motor renmede sz konusu olan ise, bir eyin nasl dahaiyi yaplacadr. Gndelik hayat, motor renme gerektiren faaliyetlerle doludur. Bunlar arasndaatal kakla yemek yemeyi, konumay, yaz yazmay, araba kullanmay, topu hedefe amay, bir

mzik aletini almay sayabiliriz. Btn bu becerilerde, bireyin davranlarn hzl ve doru olarakyapabilmesi iin altrma gereklidir.

Motor renmede de uyarclar, ayrtetmenin renilmesinde olduu kadar nemlidir; fakatburada durum biraz farkldr. rnein, iyi bir golf oyuncusunun, gzel bir vuru yapabilmek iinbelirli bir uyarc durumuna gereksinimi vardr:Bileinde ve bacaklarnda belli bir duygununolmas, baklarnn topun zerinde younlamas, sopasn kaldrrken omuzlarndan vekollarndan d-nt uyarclarnn gelmesi gerekir. Piyanistler ve daktilo yazanlar da "her eyinyolunda olduu" duygusunu veren belli bir pozisyona girmedike ilerini yapamazlar. Dier birdeyile, motor becerilerde, evre, bedensel i uyarclar ve yaplacak i arasnda bir egdm szkonusudur. Ancak, motor renmelerde zerinde daha ok durulan ey,davrann yapl tarzdr.Motor renme genellikledavrann yaplmasndaki hz ve hataszlkla llr. rnein, daktilosnavlarnda hz deerlendirilirken hatalar da hesaba katlr.

BLSEL RENME

nsan renmesinin sz konusu olduu durumlarn hepsinde deilse bile ounda klasik veedimsel koullanmay incelerken ele aldmz trden ilemler yoktur.insanlar baz eyleri sadecebunlara maruz kalarak renirler.rnein dn akam televizyonda haberleri izlemiseniz byk bir olaslkla bir eylerrenmisinizdir; ve bunlar baka birisine anlatabilirsiniz. Burada bilisel renme vardr. imdi

bu kitab okurken de ne klasik koullanmaya, ne edimsel koullanmaya ne de kamakoullanmasna benzeyen bir durumda renme yapmaktasnz. Bu renme durumunun zellii,yeni bilgilerin depolanmas ve eski bilgilerin yeni anlamlar ve balar kazanmasdr.
http://www.ekpss.com/http://www.ekpss.com/


14/22

Pekitirecin ak biimde kullanlmad ve arlk noktasn bilgi depolama ve ilemeninoluturduu renme durumlar iin bir ad bulmak gerekir. "Bilisel" (cognitive) kelimesipsikologlar tarafndan, duyu organlarndan gelen girdilerin ilenmesini ifade etmek iin kullanlanbir kelimedir. "renme" ise daha nce de grdmz gibi, davranlarda yaant sonucumeydana gelen olduka devaml bir deiikliktir. Bu iki terimin tanmn bir araya getirince"bilisel ren-me"nin tanmn elde ederiz:

TAKLT VE RNEK ALMA YOLUYLA RENME

nsan renmesinde yeri olan bir dier bilisel renme tr de baka bireyi taklit etme ya datrn baka bir yesinin davran larn rnek almadr . Bir kii bakasnn bir ey sylediiniduyar ya da yaptn grr ve onu kopya etmeye alr.Neyin taklit edilebilir olduu tre zg yeteneklerle belirlenir. Baz kular, rnein papaan,insanlarn konumasn taklit edebilir. Baz kular da tlerini trlerinin daha yal yelerinidinleyerek gelitirirler. empanzeler ise genellikle birbirlerinin hareket ve jestlerini taklit ederler.ocuklar da kelimeleri sylemeyi, bir lde, ana-babalarn ve baka ocuklar duyarak

renirler.

Uzun yllar psikologlar, taklidi klasik ve edimsel koullanmann bir bileimi olarak aklamayaalmlard. Oysa modern psikologlar taklit ya da rnek almay, baz hayvan trlerinin sahipolduu, doutan gelen bir yetenek olarak grmeye balamlardr. Yeni gre gre sz konusuhayvanlarn, bakalarnn davranlarn alglayarak aynn yapma konusunda doutan gelen biryetenekleri vardr.

KAVRAMA YOLUYLA RENME

Tipik bir kavrama deneyinde bir problem sorulur, grnrde hi bir ilerleme olmadan bir sregeer, sonra zm birdenbire gelir. Kavrama yoluyla renmenin bir erisi izilecek olursa, ncehi bir renme belirtisi grnmez; sonra da birdenbire tam ya da hemen hemen tam renmegrlr. Kavrama yoluyla renmenin bir zellii de benzer durumlara byk ldegenellenmesidir.

Kavrama olay empanzelerle yaplan birok deneyde gsterilmitir. Bu deneylerin en basitleri,hayvann elle ulaamad yiyecei bir sopa kullanarak almasn gerektiren deneylerdir. Aadaki

alnt Nueva adl bir empanzeyle yaplan byle bir deneyi betimlemektedir:Nueva geliinden gn sonra test edilmitir. Henz dier hayvanlar tanmamtr ve bir kafestetek bana kalmaktadr. Kafesine kk bir sopa sokulur. Nueva bu sopayla yerleri kazr, muzkabuklarn iterek bir yn haline getirir, sonra da nemsemez bir tavrla sopay kafesinparmaklklarndan darya, aa yukar 75 santim uzakla atar. On dakika sonra kafesin dnave Nueva'nn ulaamayaca bir uzakla bir meyve konur. Hayvan nce meyvaya uzanmayaalr fakat tabii baaramaz. Bunun zerine empanzelere zg ikayetlere balar dudaklarn,zellikle aa sarktr, gzlemciye yalvaran baklarla bakar, alama sesleri karr ve son olarakda baka durumlarda da gzlenen en ak aresizlik davrann gsterir, kendini srt st yereatar. Bylece k yaknmalarla, yalvarmalarla geen bir sreden sonra 7 dakikadan sonra sopayabakar.Sopay yakalar kafesin dna uzatr, beceriksizce de olsa muzu eliyle ulaabilecei birmesafeye getirir.Bu rnein en nemli noktas hayvann sopaya birdenbire bakmas ve hemen ardndan sopayuygun ekilde kullanmasdr.Yani deneme yanlmalarla uramadan kavramal bir davrangstermesidir ite bu kavrama yoluyla renmeyi iyi bir rnektir.


15/22

SOSYAL RENME

Klasik ve edimsel koullanma kuramlar insan ve hayvan davranlarnn hangi uyarclarlaazald ya da oaldn aklamaktadr. Ancak insanlarn greli olarak karmak davranlar,dorudan pekitirilmeden bir kerede tm zellikleri ile gsterdikleri gzlenmektedir. rneinrenciler parmak kaldrarak sz istemeyi, retmen geldii zaman sessiz durmay genellikledorudan pe-kitire almakszn renirler. Bu tr renmeleri aklayan en nemli kuramlardanbiri, gzlem yoluyla renme kuramdr. Bu kuram deiik kaynaklarda taklit yoluyla, modelalarak ya da sosyal renme olarak da anlmaktadr.Bu renme kuramnn ncleri N. E.Miller, J. Dollard ve A. Bandura'dr. Bu psikologlardan Millerve Dollard'a gre ocuklar evrelerindeki kiilerin davranlarn ve bu davranlarn sonucunu

gzlerler.Gzledikleri davranlardan pekitirilenleri taklit ederken, sonucu olumlu olmayandayanlar taklit etmezler. Bu nedenle bir modeli taklit etme bir tr edimsel koullanmadr. Buaklamaya gre bir davrann renilmesi iin, bireyin bu davrann sonucunu yaayarakrenmesi gerekmez. rnein kpek tarafndan nlan ya da salncaktan den bir ocuugzleyen biri, kpek ve salncaktan korka-bilir. Gnlk yaantmzda gzleyerek rendiimiz pekok davran vardr.Sosyal renmenin nde gelen isimlerinden biri olan A. Bandura'ya gre, gzlem yoluylarenme, pekitirilen bir davrann taklit edilmesi kadar basit bir olgu deildir. Gzlemin bireyibilgilendirme ilevi de vardr. Bandura, insanlarn evrelerindeki kiilerin davranlarngzlediklerini, bu gzlemlerden baz sonular kararak kendileri iin yararl olan durumlardadavran gsterdiklerini ne srmtr. rnein bir ofr nndeki arabann yoldaki bir ukuraya da kasise girerek sallandn gzleyebilir. Bu gzlemi sonucunda arabann getii yerde birukur olduu bilgisini edinir ve arabasna zarar vermemek iin gzledii davran taklit etmez.

Bandura'ya gre model alnan davran saklanabildii ve deiiklie uratlabildiine gre,gzlenen davranlarn bireyin belleine kodlanmas ve gerektii zaman hatrlanmas gerekir. Buzelliklerinden tr gzlem yoluyla renmenin bilisel boyutu da nemlidir.

Sosyal renme SreleriBandura'ya gre, gzlem yoluyla renmede dikkat, hatrlama, yeniden retme ve pekitireolmak zere 4 temel sre vardr.Aada bu sreler ksaca aklanmaktadr.

Dikkat: Model alnan davrann gsterilebilmesi iin ncelikle model alnan davrana dikkatedilmesi gerekir. Yaplan aratrmalar, insanlarn farkl, ilgin ve yksek statl kiilerindavranlarna dikkat ettiklerini gstermektedir.

Hatrlama: Model almak iin modeli taklit etmeye niyetli olmak ve modelin davranlarnbellee kodlamak gerekir. nk gzlenen davran genellikle gzlemden hemen sonra ortayakmayabilir. Birey gzledii davran yeri geldii zaman da kullanabilir.Davran bellee grsel, szel ya da sembolik olarak kodlanabilir.

Yeniden retme: Model alnan davrann gsterilmesi iin bireyin gzlemlerini davranadntrebilmesi gerekir. rnein bir seyirci bir basketbolcunun davranlarn gzleyip,belleine kodlayabilir. Ancak sahip olduu kas sistemi ile gzledii davranlar kendisigsteremeyebilir.

Okulda Gzlem Yoluyla renmenin Yeri Ve nemi1. retmenler, rencilerin dikkatini gerek hayattan, roman ve film kahramanlarndan modelalabilecekleri kiilere ekmelidir.2. ocuklar film ya da masal kahramanlarnn davranlarn da taklit ederler. Aratrmalarocuklarn zellikle saldrgan davranlar daha ok taklit ettiklerini gstermektedir. Bu nedenleocuklarn izledikleri filmler dikkatle seilmeli, ocuklara kt model oluturacak filmler

gsterilmemelidir3. retmen en ok model alnan kiilerden biridir. Bu nedenle retmenin snfta ve snf dndarencilere ok iyi bir model oluturmas gerekir.


16/22

4. rencilerde istendik davranlar oluturmak iin, doru davranan renciler pekitirilerek, burencilerin dier renciler tarafndan model alnmas salanmaldr

KISACA:"Bilisel renme" yaant sonucu bilginin ileniinde meydana gelen deime olarak tanmlanr.Bu olayn varl, yer renme ve bilisel haritalarn olumas konularndaki aratrmalarlagsterilmitir. Bilisel renme yoluyla, baka kiileri model alp onlarn davranlarn taklit

edebiliriz.Kavrama yoluyla renme de bir tr bilisel renmedir ve bireyin, yaantlarn algsal dzeydeyeniden rgtlemesi eklinde tanmlanabilir. Ayrca kavrama yoluyla renme, bir lde, bireyindaha nceki renmelerinden yapt aktarmalarla da aklanabilir; yani bireyin daha ncekiyaantlar srasnda renme kurulumlar gelitirdii, dier bir deyile renmeyi rendii veyeni renme durumunda bunlardan yararland dnlebilir.

GDLEME MOTVASYON

Etkiletii evresi insan,davranlar renmeye zorlar.Zorlama ile hayvanlar da ba-zdavranlarrenirler. Ama hayvanlar davranmaya iten gcn , i gd olduu varsaylmaktadr.nsangelimeye iten g ise drt,gd,gereksinme ve gdlenme kavramlar ile anlatlmaktadr. gd bir canl trnn tm yelerinde ayn biimde grlen, kaltsal olarak rgtlenmirenmeye dayanmayan, davranma eilimidir. gd ile yaplan davranlar kendiliindendoal olarak ortaya karlar. Kimi kez i gd szc yerine itepi szc de kullanlr. Kimipsikologlar, saldrganlk,kskanlk, baar, gibi davranlarn kaynann insann i gdsolduunu savunurlar. Ama insan,teki canllardan farkl olarak, evre etkilerinin dnda iglerinin

zorlamas ile, doay deitirecek,teki canllardan stn gelecek, kendine kltr denilen birortam yaratacak gelimilie ular.nsan,yemek,imek gibi yaamas iin gereken davranlara ynelten ve doutan getirilen iticigce drt denir. Kimi psikologlar , drtleri fizyolojik gd ad altnda gdlerin alt dalnakoyarlar.

Gd (motive) insan bilinli olarak yaamas ve gelimesi iin bir gereksinimini karlamayaynelten bir i gtr. Gdler, renilmemi (kaltsal) ya da doumdan sonra evreningereksinmesini kapsayan genel bir kavramdr. Gdnn aka gzlenen ya da gzlenmeyen birok tr vardr. Psikologlar gdleri teker teker saymaktan daha ok bunlar kmelendirerekadlandrrlar.nsan , baz gdlerinin farknda olmayabilir. Farkna varlan ya da varlmayan gdler,doumdan sonra birbirini etkileyerek ve evre deikenleri ile ekinik ya da baskn nitelikkazanarak insann gdsel rnts-n olutururlar. nsan, belli bir gdnn ynlendirmesinden

ok gdsel rntnn ynlendirmesiyle gereksinimlerini karlar.Gereksinme insann bedensel, toplumsal, ruhsal nitelikte olan bir eyin (nesne,iliki ,duygu, bilgigibi) yoksunluundan, yetmezliinden duyduu isel gerilimdir. Gnlk anlatmda gereksinmekavram gd ,drt kavramna gre daha ok kullanlr. Ayrca, gd ,drt ve gereksinmekavramlar , birbirinin yerine kullanlabilir.

Drt ,gd ya da gereksinmenin insann, bir davran renerek ya da deitirerek gelimeyeitmesi gerekir. Baka bir deyile insan gereksinmesini doyurmaya gdlemelidir.

Gdlenme insann gereksinmesini (drtsn, gdsn) doyurmak iin eyleme geecekdzeyde isteklenmesidir. Gereksinmenin etkisiyle gdlenmeyi ,d etkilerle gdlenmedenayrmak iin ,gerektiinde isel (doal)gdlenme deyimi kullanlr. Dsal (yapay) gdlenmeyeeitimde gdleme denir.Gdleme, insan bir gereksinmesini doyurmaya ya da onda yeni bir gereksinme yaratmayaynelik dtan yaplan etkidir. Kimi kez etkileme ile gdleme e anlamda kullanlr.retmenin


17/22

rencide bir konuyu renmeye istek yaratmas gdlemedir.Eer retmen rencide, onurenme eylemine geirecek dzeyde istek yaratabilmise renci dtan gdlenmitir.

GDLER

nsann amac , yaamn ve soyunu srdrmektir. nsann yaamn ve soyunu srdrmesi degdlerini doyurmaktr.nsann baz gdleri kaltsaldr.Alk susuzluk,cinsellik,merak,oyun,devinme gibi gdler doutan gelir.Bunlara drt,birincil gd,temel gd ya da renilmemigdler de denilmektedir. Bu tr gdlerin ,yekindiinde insan davrana itme gc yksektir.Alk,susuzluk gibi drtlerin doyurulamamas, insann yaamn sona erdirir. (Maslow,1971)nsann baz gdleri ise evre etkenleri ile oluur. Bunlar renilmi gdlerdir. evre etkenleriiinde zellikle toplum,insann yeni gdler renmesini salar. Buna kltrel ya da sosyaletkenler denir. evre etkenleri ile edinilenler ,bir topluma ilikinolma , toplumun onayn kazanma , bakasnn gzne girme ,sorumluluk alma, baarl olma,toplumda bir konum edinme gibi gdlerdir. Bunlara ikincil gdlerde de denir.

nsann renilmemi ve renilmi gdlerinin ne olduu konusunda pek ok aratrma yaplmve ok sayda gd ,drt ve gereksinme ad bulunmutur. Bunlarn kmelere ayrarak

snflandrlmas da yaplmtr.

Bu snflandrmadan biri aadadr:1. Fiziyolojik ihtiyalar: Alk, susuzluk.2. Beden gvenliini salama: Yaama ,dinlenme, tehlikelerden,hastalklardan ve kazalardankorunma, alma gibi gereksinmeler.3. Cinsel doyurulma: Kart cinsin dikkatini ve ilikisini salama, cinsel gerilimden kurtulmagibi gereksinmeler4. Sevilme ve kabul edilme: Sevilme gven iinde olma arkada ve dost edinme , toplumcabeenilme, bir kmeye katlma, bakalarn memnun etme , iyilik yapma , vlme gibigereksinmeler

5 Toplum da yer edinme ve tannma :Mal edinme,edindiklerini koruma , nder olma, nderi izleme , bakalarn ynetme, bakalarn

koruma, bakalarn yknme, saygnlk kazanma, knanmaktan,ayplanmaktan kanma gibigereksinmeler6. Bilisel yaam ve yaratclk: Bakalar ile ayn dncede olma ,kendinianlatabilme,zendirilme, desteklenme, dnme, bilgi ve beceri edinme, bunlar yorumlama,rgtleme , aklama, yollarn arama gibi gereksinmeler7. Kendini bilme ve gelitirme: (z ger-ekletirim) Gelime, kusurlarn ve engelleri yenme,amacna ulama,ve zorlamalara kar koyma, kendini bilme ,tanma ve bulma gibi gereksinmeler

Gereksinmelerin bu genel snflandrlmasnn yan sra , rencilerin asl gereksinmeleri deretmen iin nemlidir.rencilerin gizil glerini ve kiiliklerini gelitirebilmeleri iin, eitimyoluyla doyurmak istedikleri gereksinmeleri be balk altnda toplanabilir:1. z gerekletirim gereksinimi: renci kendini tanmak, kendini kabul etmek,yetenekleriniyeterliliklere dntrmek,amalar ile yeterlikleri arasnda denge kurmak, sorunlarn bilimselbilgilerle aklc yaklamla zmek,davranlarn istenci ile ynlendirerek dnce ve eylem

zgrlne ulamak ister.2. Anlatm ve iletiim gereksinimi : renci duygularn, dncelerini , konuarak,yaayarak, izerek, devinerek, renk ve madde kullanarak deiik yollarla anlatmak; anlatmdadeiik aralar kullanmak,bakalar ile etkili bir iletiim kurmak ister.3. liki, i birlii , birlikte yaama gereksinimi: renci, bakalar ile iliki kurmada ,birlikte almada ve yaamada yeterli olmak bakalar ile iyi ilikiler kurmak ister.4. Salkl yaama gereksinimi: renci,kendini ve evresini temizlemede dengeli beslemede,salk kurallarn uygulamada , kaza ve hastalklardan korunmada yaamn ussal ve zenlidzenlemede yeterli olmak ister.5. retim ve tutumluluk gereksinimi: renci geimini salamak iin bir meslek edinmek,mesleini baarl yrtmek , gelir ve giderleri arasnda denge kurmak, rettiklerini ve elindekikaynaklar tutumlu kullanmaklara gnler iin para biriktirmek,kaynaklarn savurmamak ister.Okul , bu gereksinmelerle gelen renciye gereksinmelerini doyurabilecei ortamhazrlayabilmeli ,bilgi,beceri,ve tutumu (davran) kazandrabilmelidir.


18/22

GDLENME

Bir gd doyumsuzlua dntnde , yeterince doyurulamadnda, erimek istedii hedeftenyoksun brakldnda hedefine ulamada yetersiz kaldnda insan gerilime iter.Bu i gerilim,insann gdsn doyurmak ya da gdnn hedefine ulamak iin gerekli davranlar yapmayazorlar; gereken davranlar ona yaptrr. Eer insan gdsn yeterince doyurmada ya dahedefine eritirmede baarl olursa gerilimden kurtularak rahatlar.nsann bir gdsn karlanmas gereken bir davran yapmasna ve gdsn doyurarakgerilimden kurtarlmasna gdlenme sreci denir .Bylece gdlenme sreci , yekinme ,davranma ve doyurulma olmak zere aamaldr. Bu aama em-bersel bir dn oluturur.nsann gdler , ister renilmemi,ister renilmi olsun, gerektiinde renme yoluyladeimeye uratlabilir. nsan renme yoluyla yeni gdler kazanarak yerlemi gdlerinideitirerek , kendine bir gdsel rnt gelitirir.

nsann gdsel rnts,kiilii eliyle denetlenir. Yekinen bir gdnn, niin,nasl, nerede, nezaman, hangi ncelikle doyurulacam insann gdsel rnts belirler. Ama insangdlenmesinin kendi kiilik zelliklerine uygun olarak olumasn da denetim altna alr .rnein, bir insan alk gdsn doyurmada, kiilik zelliklerine gre, baka insanlardan ayrlr.Alk gdsn doyurduu yer, zaman gibi koullar nemlidir. nsan, evinde alk gdsndoyuruyorsa baka trl davranr. Eer insan aln bakalarnn yannda doyurmaya kalkarsaiinde bulunduu durumun gerektii gibi davranarak, alk gdsn bastrabilir, beenilme,kk dmeme, tok gzl grnme gibi gereksinmeleriyle az yemeyi ya da yememeyiyeleyebilir.nsann gdsel rnts hem yerleiktir hem de deime iindedir.Gdsel rnt ,kiilikzellikleriyle balantl olduu iin, kiilik zellikleri gibi yerleiktir, kolay kolay deimez. teyandan bir durum karsnda egemenliini yitirebilir ve yerini baka gdlere brakabilir.nsannyapt bir davran, bir nceki davranna benzese bile, bu davrannn nedeni olan gdlerdeiik bir rntde olabilir. nk insann gdsel rnts, her dzeydeki btngereksinmelerinin ve kiilik zelliklerinin karmak bir etkileimi ile olumaktadr.

Gdsel rntsnn deime iinde olmas yznden, insann hangi nedenle davrandntanmak g olur. nsann gdsel rntleri birbirinden deiiktir. ki insan ayn davran yapsabile davrannn nedenleri ayr olmaktadr. Szgelimi , snfta birka kez kavga karan birrenci her kavgada doyurmak istedii gdleri deiiktir. Kavgaya karan on renci varsa ,buon rencinin kavga yoluyla doyurmak istedii gdleri de birbirlerinden deiiktir.

nsan gdlerini doyurmas ou kez , evresinden gelen engellerle karlar. nsann gdlerinidoyurup dengeye ulamas iin , bu engelleri yenip sorunu zmesi gerekir. Sorun zme, insannkendi yetenekleri ile evre koullarnn akla uygun biimde birletirerek, ihtiya duyulangdsnn doyurulmasn zorlatran engeli kaldrmakla olur.

Gdsel renmeGdsel renme kuramlar, insann yaamn srdrmek iin rendiini savunurlar.nsannyaamasnn amac, gdlerini doyurmaktr.nsan gdlerini doyurmaya elverili davranlarrenmeden bu amaca ulaamaz. Davranlar insann gdlerini aralardr.Gdsel renmekmesine girebilecek iki renme kuram vardr.Bunlar Psikodinamik ve levsel renme kuramlardr:

PSKODNAMK KURAM

Psikodinamik renme kuramna gre renme insann doal bir gereksinmesi-dir.nsannkiiliini gelitirmek ve gereksinmelerini karlamak iin renmek zorundadr. nsan , doumuylabirlikte gereksinmelerini karlayarak kiiliini kazanmaya balar ve bunu yaam boyu srdrr.

Bu sre iinde insan srekli renir.nsann renme sreci iinde ilk ocukluk evresi, kiiliini gelitirmede temel bir geliimevresidir. Bu evrede ocuk, kiilik zelliklerinin temelini oluturacak yaantlar kazanr, hzl bir


19/22

renme sreci iinde bulunur. Bu yalarda edinilen yaantlar ve kazanlan kiilik zellikleri ,etkilerini insann mr boyunca srdrrler. Bu kurama gre renme, renene haz vermelidir.nk insan elemden kaar,hazza ynelir. renilenlerin pekitirilmesi iin yaplanaltrmalar,insana haz vermedii zaman, renme sakatlanr. Altrmalar insann geriliminioaltmamak, tersine azaltmaldr.

nsann gdleri tm eylemlerinin temeli olduu gibi , renmesinin de temelidir.nsan ,

gdlerinin doyurulmas engellendiinde , yeni doyurulma yollar aramak iin renmeeylemlerine geer.Bylece doyurula-mamann yaratt kayglardan kurtulmaya alr.(Maslovv,1971)

LEVSEL KURAM

renmede ilevselcilik renmenin insana, bir amacn, gerekletirmek iin gerektiinisavunur. levsel renme kuramna gre, insan bir ii yapmaya giritiinde iini iyi yapmak venne kan engelleri ortadan kaldrmak iin bildiklerini kullanr, bilmediklerini de renmeyealr. nsan bir ilevini yerine getirmek iin renir,renme ise insann bir ilevi iindir.

nsann renmeye gdlemesi gereklidir. nsann renmeye gdlenmesi reneceklerininamacn gerekletirmesinde bir ilevi olduunu grmesine baldr. renilecek davranlar,insann amacna ulamasn engelleyen engelleri ortadan kaldryor ise, insan renmeye,gdlenmeye balar, engel ortadan kaldrlncaya dek gdlenmesini srdrr. Bu kurama greilevsel olan bilgi ve beceriler baka alanlara gei yapabilirler.

MOTVASYON VE RENME

Motivasyon (gdlenme), okuldaki renci davranlarnn ynn , iddetini .kararllnbelirleyen en nemli g kaynaklarndan biridir.Okul ve snfta ortaya kan renme glkleriyle disiplin olaylarn nemli bir kaynagdlenme ile ilgilidir. renmek iin her renci retme-renme srecine istekli katlmak,renmenin gerektirdii ilkelere uymak renmesinden sorumluluk tamak ve almakzorundadr. Bu nedenle ,renme iin gerekli gdlenmeyi salamak okulun grevlerindenbiridir.

Gd, belli durumlarda belli amalara ulamak ve gerekli davranlarn yaplabilmesi iinorganizmay harekete geiren, enerji veren, duyusal bir ykselmeye (coku,istek) neden olan vedavranlar ynlendiren bir "itici g" tr. Gdlenme, belli amalara ulamak iin bir gkazanma halidir. Mesela, Ali ortaokul 2. snf rencisidir. Sosyal Bilgiler dersine dzenli olarakgirmez ve snfta dersle ilgilenmez. Derslerde arkadalarnn da dinlemesine engel oluppencereden dary seyreder. Sosyal Bilgiler dersinde verilen devleri yapamad zaman , cevaparamak istemez. retmen derste adapte etmekte zorlanr. Bu durumlar, Ali'nin Sosyal Bilgilerdersinden holanmadn ,bu dersle ilgili faaliyetlere istekle katlmadn ,gdlenmemiolduunu gsterir.Buna karlk, snf arkada Aye Sosyal Bilgiler dersi ile ok ilgilidir . Derslere her zamannceden hazrlanr,srekli alr, devlerini byk bir zevkle yapar. Deiik kaynaklardanbulduu bilgileri snfa getirir. devlerini zamannda yapar ve zemedii her soruyuaratrr.Aye Sosyal Bilgiler dersinde yksek derecede gdlenmitir.

Gdlenmi ile gdlenmemi renci davranlar arasnda nemli farklar vardr. Gdlenmidavranlarn yn bellidir,byk bir enerji ile yaplr. Hareketlerde kararllk, devamllk ve srar


20/22

vardr.

1. lgi duyma ve dikkat etmede sreklilik2. Davrann yaplmas iin aba gstermeye ve gerekli zaman harcamaya isteklilik3. Konu zerinde odaklama . kendini verme ve glklerle karlaldnda istenilen davranyapmaktan vazgeme , sonuca gitmede srarl olmak ve kararllk.nsanlar bir izlenimde bulunurken az ok gdlenmilerdir. rnein, ders dinlemeyen ocuk

dary izlerken veya arkadalar ile konuurken baka yne gdlenmi demektir. retmenler,rencilerin gdlenmemi olduklarn syledikleri zaman , bunu kendi hesaplar asndanyorumlamaktadr.

Gdlenmenin Kurumsal DayanaklarGdlenmenin ieriini aklama konusunda psikologlar genellikle u sorular cevaplamayaalrlar:1. nsan bir harekete balatan nedir?2. nsan belli bir hedefe doru ilerlemesini salayan nedir?3. nsann belli bir hedefe ulamak iin srarla uramasnn nedeni nedir?renme kuramlarnda olduu gibi gdlenmenin ne olduunu aklamaya ynelik kuramlar oksayda ve eitlidir. Bazlarnda doutan birlikte getirdiimiz ynelimlere ,bazlarnda tamamend etmenlere bazlarnda ise insanlarn i durumlarna arlk vermektedir.

htiya yoluyla gdlenme:ki ihtiya kuramndan bahsedilecektir. Bunlar Murray ve Maslow'un yaklamlardr. htiyainsann genel sal ve refah iin karlanmas gerekli , organizmann herhangi bir eksiklikdurumu veya kiinin arzu ettii ve karlanmas gerektiini dnd bir i durumdur.Murray ve Maslovv'un aklamalarna gre insanlarn, ihtiyalarnn tamamen ve mkemmel birekilde karland durumlar pek azdr.nsanlar ihtiyalarnn ortaya kard gerilimdenkurtulmak iin bunlar gidermede etkili olacak hedeflere doru harekete geerler. Bu ynden okuleitimde ihtiya yaratmak ve ihtiyalardan yararlanmak rencileri gdlemede etkili bir roloynar.

HTYA KURAMI

Murray tarafndan ortaya atlm olan ihtiya kuram "evre ile birlikte kendi zelliklerimiz veihtiyalarmz bizim nasl davranacamz biimlendirir" fikri zerinde kurulmutur.

nsanlarn onayn kazanmak isteyen bir kii farkl durumlarda farkl davranr. Bir ortam kabul

grmeyi engelleyebilir, bir bakas ise arttrabilir. Kii ona gre davranr.Murray'a gre ihtiyalar fiziksel ve psikolojik kkenli olmak zere iki grupta toplanr. Fizikselihtiyalarmz,yiyecek, su, uyku gibi bireyin yaamn srdrmesi iin gerekli olanlard.Psikolojikkkenli olanlara ise , baarl olma ,arkadalk kurma , beenilme gibi rnek gsterilebilir.Murray28 deiik psikoloji ihtiya belirlenmitir. Bunlarn en nemlisi "baarma ihtiyac"dr.

htiya Hiyerarisi (Aamal Sralama )htiyalar, hiyerarik bir sra iinde ortaya kar. htiya sralamasnn en alt dzeyinde yaamsrdrme ve gvence ihtiyalar yer alr . Bunlar etki ynnden en nemli ve gl olanlardr. Buihtiyalar kiinin dier ihtiyalarn kontrol eder ve hakim olurlar. Bu ihtiyalarn karlanmas,doyurulmas durumunda bir st dzeydeki sosyal ihtiya lar ortaya kar.Bunlar gruba ait olma,kabul edilme ,sevme ve sevilmedir.Bu ihtiyalarnda karlanmasyla insanlar daha st dzeydekiihtiyalarn stat kazanma ,onurunu koruma , kendini gerekletirme ve meraklarn gidermeyeynelir. Bunlarn iinde en nemlisi "kendini gerekletirme"dir.

lk drt ihtiya giderildiinde bunlarla ilgili gdlerin iddeti azalr. Dier ihtiyalarkarlandnda ise bunlar balatan gdlerin iddeti azalmaz, artarak devam eder.htiya srasnn en stndeki ihtiya grubuna "Gelime htiyalarfda denir.Bunlar hibir zaman


21/22

tam olarak karlanmaz . Bunlar gerekletirme sonu gelmeyen bir hz ve enerji ile tazelenir.htiyalar arasnda ileri-geri gider gelirler. Baz hallerde alrken acktmzn farknda bileolmayz . Birka gn uykusuzda kalsak derslerimize srekli alabiliriz.

Maslovv'un bu ihtiya sralamasnn okul eitiminde nemli yeri ve sonular vardr.1. Okula a, hasta, yorgun ve huzursuz gelen rencileri renmeye yneltmek kolay deildir.2. Snfn korku ve kayg veren bir havas varsa; renci kendini okulda rahat ve gven iinde

hissedemez. Bu nedenle retimden beklenen sonucu almak gleir.3. ocuklarn zellikle ortaokul anda akran gruplar oluturmas ve o gruplara katlma isteidier ihtiyalarn karlamaktan daha ok nem tar.4. retmenin, anne ,babalarn istek ve beklentilerindeki tutarszlklar ocuklarda gvensizlikduygularnn domasna ve yerlemesine neden olur.5. renciler , bakalar nnde yeterli ve baarl olma ,bakalar tarafndan tannma , prestijsahibi olma gibi ihtiyalar karlamak iin byk gayret gsterirler.6. Maslovv'un ihtiya sralamas , retmenin ocuklar daha iyi tanyarak onlarn hangi gdleraltnda olduklarn bilirse onlara daha gereki yardm getirebilir,gdlenmesini salayabilir vegereken rehberlii yapabilir.

RENLM ARESZLK

renilmi aresizlik kavram ilk olarak Pennsylvania niversitesinde hayvanlarla yaplanrenme aratrmalaryla tanmlanmtr (Overmier ve Seligman, 1967; Selig-man ve Maier,1967). Seligman ve Maier (1967) l deney deseni iinde melez kpeklerle yaptklar almada farkl kpek grubunu, birinci grup kama, ikinci grup bal (aresiz) ve nc grup kontrolgrubu olmak zere kpekleri, iki aamadan oluan iki farkl deneysel ileme tabi tutmulardr. lkaamada birinci gruptaki kpeklere bir kutu iinde kaabilecekleri elektrik oku verilmi, kutuiindeki bir pedala bastklarnda elektrik oku kesilmitir. Bu gruptaki kpeklere okun geleceininceden belirten herhangi bir ayrt edici uyarc verilmeksizin ok verilmi ve kpekler bir katekrardan sonra oku durdurmay renmilerdir. Deneye katlan ikinci gruptaki kpeklere ise birinci gruptaki kpeklerle ayn zellik ve saydaok verilmi, ancak, deney ortam bu gruptaki kpeklerin elektrik okunu kese-meyecei biimdedzenlenmitir. Deneye katlan nc grup kpeklere deneyin birinci aamasnda hi bir ilemuygulanmamtr.

Deneyin ikinci aamasnda, gruptan kpekler kama-kanma eitimine tabi tutulmulardr.ki blmeli bir kutuya konulan kpeklere elektrik okundan bir dakika nce ayrdedici uyarcolarak k verilmekte ve kutunun elektrik oku olan blmnden gvenli blmne geen

kpekler oktan kurtulmaktadr.

Kama ve kontrol gruplarnn aksine, aresizlik grubundaki kpeklerin aresizlik davrangelitirdii gzlenmitir. Bu gruptaki kpekler elektrik okundan kamak iin ok az abagstermiler, bu durum gdlen-medeki eksiklik olarak deerlendirilmitir. Ayrca bu gruptakikpekler oku kesmek iin herhangi bir baarl davran gsterememiler (bilisel eksiklik vekutu iinde yatarak okun gelmesini beklemilerdir (duygusal eksiklik).

renilmi aresizlik modeli, aresiz gruptaki kpeklerin kutunun iinde hi bir kama kanmadavran gstermeksizin elektrik oku verilmesini bekler hale gelmelerinin nedeni olarakkpeklerin kendi davranlaryla elektrik okunun verilmesi arasnda hi bir ilikininbulunmadn renmelerine iaret etmektedir. Bir baka deyile, gsterilecek hi bir davrannelektrik okunu kontrol edemeyecei konusundaki renme, davran ve davrann sonucuarasnda bir iliki olmad konusunda gelecee ynelik bir beklenti oluturmakta ve bu beklenti

yaamn eitli ynlerine genellenerek aresizlik davrann ortaya karmaktadr

renilmi aresizlikle ilgili laboratuvar almalar daha sonra kediler, ve fareler, zerinde de


22/22

yaplm ve kpek deneylerinde-ki bulgulara benzer bulgulara ulalmtr. Bylece, renilmiaresizlik olgusunun belli bir tre zg bir davran deil, btn trleri kapsayabilecek genel birzellik olduu anlalmtr.

Hayvanlarla yaplan almalar; renilmi aresizlik aratrmaclarn insan deneklerlelaboratuvar ortamnda almaya yneltmitir

Birinci tr almalarda, laboratuvar ortamnda insan deneklerle temel renilmi aresizlikmodeli aratrlmtr. Bu almalarda elektrik oku yerine zlemeyecek bulmacalar, kontroledilemeyen iddetli grltler ve benzeri problem durumlar oluturulmu ve deneyler buortamlarda yaplmtr.

nsan ve hayvan deneklerle laboratuvar ortamnda yaplan almalarn bir sonucu olarakortaya kan renilmi aresizlikmodeli, eitli davranlarn aklanmasnda nemli bir rol oynamtr. renilmi aresizlikmodeline gre, davran ile sonucu arasnda balant olmadnn renilmesi, gdsel, biliselve duygusal alanlarda bozukluklar ortaya kartmaktadr. Gdsel alandaki bozukluk, istemlidavranlarda azalmayla kendini gstermektedir. Ortaya kan bilisel bozukluk ise, yaplandavrann bir sonu ortaya karabileceini renmede glkle kendini gstermektedir. Birey,davrannn sonucunda ortaya kabilecek olas olumlu ve olumsuz sonular deerlendirmekteglkler yaamakta, sonucu kontrol etme konusundaki olas seeneklerini

deerlendirememekte ve bunun sonucunda da bireyin dnsel srecinde bir tkanklk ortayakmaktadr.rseleyici bir olayla kar karya kalan bir insan eer bu olay davranlaryla kontroledemiyorsa, kontrol etme abalar, yerini belirgin bir knt duygusuna brakmaktadr. Budurumun uzun sre devam etmesinde ise genel bir kknlk durumundan depresyondan szedilmektedir Bu kknlk durumu duygusal bozukluk olarak nitelendirilmektedir.

renilmi aresizlik modeli, davranlarn sonularn kontrol edememe nedeniyle ortaya kanbu kknlk durumuna bir aklama getirmesi nedeniyle bir depresyon modeli olaraknitelendirilmitir. Bu gr aratrma bulgularyla da desteklenmi ve aresizliin depresyonlailikisini inceleyen almalar aresiz davran gsteren bireylerin depresyon seviyesinin deyksek olduunu gstermitir

Orijinal aresizlik modeli olarak adlandrlan bu ilk modele gre, organizmann sadece kontrol

edilemeyecek durumlara maruz braklmas aresizliin ortaya kmas iin yeterli deildir. Bununyerine, aresizliin geliimi iin sonucun kontrol edilemeyeceine bireyin inanmasgerekmektedir. Eer birey belli bir davran gstermenin sonuca hi bir etkisinin olmadnainanrsa o davran gsterme sklnda azalma ortaya kacaktr.

kinci tr almalarda ise, renilmi aresizlik hipotezi insanlarla ilgili eitli durumlaraklamak iin kullanlmtr. Akademik baar ve sosyal baarszlk hastalk gibi.

ekpss eĞİtİm bİlİmlerİ 4- ÖĞrenme psİkolojİsİ

Documents