afetzede psİkolojİsİ

AFETZEDE PSİKOLOJİSİAFETZEDE PSİKOLOJİSİ

Orta Doğu Teknik ÜniversitesiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiPsikoloji BölümüPsikoloji Bölümü

Prof.Dr. A. Nuray KarancıProf.Dr. A. Nuray Karancı

ERZİNCAN’DAN ÇANKIRI’YAERZİNCAN’DAN ÇANKIRI’YABİREYDEN TOPLUMABİREYDEN TOPLUMA

Erzincan, 1993Erzincan, 1993Dinar, 1995Dinar, 1995Bursa, 1998: Toplum Bursa, 1998: Toplum KatılımıKatılımıMarmara-Bolu, 1999: Marmara-Bolu, 1999: DestekDestekMarmara, 2000: Marmara, 2000: Halk eğitimiHalk eğitimiÇankırı, 2001-2002: Çankırı, 2001-2002: Afet halk eğitimiAfet halk eğitimi

AFET NEDİR ?AFET NEDİR ?

Belirli bir coğrafi bölgedeBelirli bir coğrafi bölgedenispeten nispeten anidenaniden ortaya çıkan,ortaya çıkan,kolektif streskolektif stres yaratan, yaratan, önemli ölçüdeönemli ölçüde kayıp kayıp yaratan veyaratan vetoplumuntoplumun yaşantısını yaşantısını sekteye uğratansekteye uğratanolaylardır. olaylardır. (Tierney, K)(Tierney, K)

AFETLERE AFETLERE SOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMISOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMI

FİZİKSEL OLAYFİZİKSEL OLAY ÇEVREÇEVRE

Doğal ve yapılandırılmış Doğal ve yapılandırılmış

SOSYAL YAPISOSYAL YAPI

AFETAFET

ANORMALLİK YANLILIĞIANORMALLİK YANLILIĞI

Afetlerin tüm sonuçları olumsuz değildirAfetlerin tüm sonuçları olumsuz değildir

Bireysel ve toplumsal gelişim/güçlenme Bireysel ve toplumsal gelişim/güçlenme olabilirolabilir

Afetler sonrası topluluklarda kenetlenme, Afetler sonrası topluluklarda kenetlenme, sosyal yardımlaşma ve destek artarsosyal yardımlaşma ve destek artar

Marmara-Düzce depremi sonrası Marmara-Düzce depremi sonrası örnekler ? örnekler ?

PSİKOLOJİK TEPKİLER: PSİKOLOJİK TEPKİLER: AKUT DÖNEMAKUT DÖNEM

Fizyolojik uyarılmaFizyolojik uyarılma

Mantıklı düşünememeMantıklı düşünememe

Her şey gerçek dışıHer şey gerçek dışı

Duygularda karmaşa Duygularda karmaşa (kaygı, korku, öfke, (kaygı, korku, öfke, sinirlilik, çaresizlik, sinirlilik, çaresizlik, üzüntü)üzüntü)

ŞokŞok

Suçluluk; kaygı, Suçluluk; kaygı, güvensizlikgüvensizlik

Davranışsal: Yerinde Davranışsal: Yerinde duramama; uyku duramama; uyku bozukluğu; iştahta bozukluğu; iştahta değişim; içki/sigaradeğişim; içki/sigaraBilişsel: bellek ve Bilişsel: bellek ve dikkat sorunlarıdikkat sorunlarıAfet ile ilgili yinelenen Afet ile ilgili yinelenen düşünce ve hayallerdüşünce ve hayaller

PSİKOLOJİK TEPKİLER: PSİKOLOJİK TEPKİLER: AKUT DÖNEMAKUT DÖNEM

TEPKİ DÖNEMİTEPKİ DÖNEMİ

Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan kaçınmakaçınma

Gerginlik, korkuGerginlik, korku

Huzursuzluk-depresyonHuzursuzluk-depresyon

Kendini kopuk ve yalnız hissetmeKendini kopuk ve yalnız hissetme

Korkutucu rüya ve kabuslarKorkutucu rüya ve kabuslar

Suçluluk duygularıSuçluluk duyguları

İYİLEŞMEİYİLEŞME

Tepkilerin şiddeti Tepkilerin şiddeti azalırazalır

Günlük yaşama ilgiGünlük yaşama ilgi

Gelecekle ilgili planlarGelecekle ilgili planlar

Duygusal açıdan Duygusal açıdan toparlanmatoparlanma

PSİKOLOJİK TEPKİLER: PSİKOLOJİK TEPKİLER: ERZİNCAN 1993ERZİNCAN 1993

% 95 duygusal % 95 duygusal olarak etkilendimolarak etkilendim

Korku/Kaygı; Korku/Kaygı; Bedensel Bedensel yakınmalar; yakınmalar; Saldırganlık/sinirlilikSaldırganlık/sinirlilik

Kimlerde ?Kimlerde ?

KadınlarKadınlar

Evini güvensiz bulanlarEvini güvensiz bulanlar

PSİKOLOJİK SORUNLAR: PSİKOLOJİK SORUNLAR: DİNAR, 1995 DİNAR, 1995

Kimlerde ? Kadınlarda daha çokKimlerde ? Kadınlarda daha çok

İlişkili olabilecek değişkenler İlişkili olabilecek değişkenler (demografik;deprem ile ilgili; başa çıkma; (demografik;deprem ile ilgili; başa çıkma; sosyal destek; olumsuz yaşam olayları; sosyal destek; olumsuz yaşam olayları; kontrol algısı)kontrol algısı)

Kadınlar Kadınlar : Tehdit algısı; Çaresiz başa çıkma; : Tehdit algısı; Çaresiz başa çıkma; - kontrol algısı - kontrol algısı

ErkeklerErkekler : Çaresiz başa çıkma: olumsuz : Çaresiz başa çıkma: olumsuz yaşam olayları; - Problem od. başa çıkmayaşam olayları; - Problem od. başa çıkma

OLAY ETKİ ÖLÇEĞİ:OLAY ETKİ ÖLÇEĞİ:MARMARA, 1999MARMARA, 1999

KADINLARKADINLAR: (>Erkekler): (>Erkekler)

Depremde algılanan tehdit (+)Depremde algılanan tehdit (+)

Çaresiz ve kaderci başa çıkma (+)Çaresiz ve kaderci başa çıkma (+)

ERKEKLERERKEKLER

Depremde algılanan tehdit (+)Depremde algılanan tehdit (+)

Çaresiz başa çıkma (+)Çaresiz başa çıkma (+)

Problem Odaklı/İyimser (-)Problem Odaklı/İyimser (-)

TRAVMAYA BAĞLI GELİŞİM TRAVMAYA BAĞLI GELİŞİM

KADINLAR ve ERKEKLERDEKADINLAR ve ERKEKLERDE

Problem odaklı/İyimser Problem odaklı/İyimser

başa çıkmabaşa çıkma

RİSK FAKTÖRLERİRİSK FAKTÖRLERİ

Yoğun kayıp yaşamakYoğun kayıp yaşamakKadın olmakKadın olmakSosyal destek eksikliğiSosyal destek eksikliğiYakın geçmişte kayıp yaşamış olmakYakın geçmişte kayıp yaşamış olmakPsiko-sosyal sorunları olmakPsiko-sosyal sorunları olmakAile problemleriAile problemleriBaşa çıkma yollarıBaşa çıkma yollarıKişilik özellikleri (iyimserlik; yeterlilik; Kontrol; Öz Kişilik özellikleri (iyimserlik; yeterlilik; Kontrol; Öz saygı gibi)saygı gibi)

TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU (TSSB)(TSSB)

Travmatik bir olayla karşılaşmak: Ölüm/Travmatik bir olayla karşılaşmak: Ölüm/ ölüm tehdidi yaşamak ve aşırı korku-çaresizlikölüm tehdidi yaşamak ve aşırı korku-çaresizlik

Olayı çeşitli şekillerde yeniden yaşamakOlayı çeşitli şekillerde yeniden yaşamakOlay ile ilgili durumlardan kaçınma; Olay ile ilgili durumlardan kaçınma;

tepkisizlik; içe dönmetepkisizlik; içe dönmeAşırı uyarılmışlık belirtileriAşırı uyarılmışlık belirtileri

(öfke/gerginlik; uyku ve dikkat sorunları)(öfke/gerginlik; uyku ve dikkat sorunları)Belirtilerin bir aydan uzun süre görünmesi;Belirtilerin bir aydan uzun süre görünmesi;

% 10-15% 10-15

PSİKOLOJİK DESTEKPSİKOLOJİK DESTEK

NormalleştirmeNormalleştirme

PaylaşımPaylaşım

Normal yaşama dönüşNormal yaşama dönüş

Afet sonrası olumsuz Afet sonrası olumsuz olayların azaltılmasıolayların azaltılması

BilgilendirmeBilgilendirme

Katılım-kontrolKatılım-kontrol

Profesyonel yardımProfesyonel yardım

Afet çalışanlarıAfet çalışanları

AFET YÖNETİMİNDE AŞAMALARAFET YÖNETİMİNDE AŞAMALAR

Arama – KurtarmaArama – Kurtarma

Geçici iskanGeçici iskan

İyileştirmeİyileştirme

Zarar azaltmaZarar azaltma

HazırlıkHazırlık

BAŞA ÇIKMAKBAŞA ÇIKMAK

Birincil DeğerlendirmeBirincil Değerlendirme

Tehlike var mı ?Tehlike var mı ?

İkincil Değerlendirmeİkincil Değerlendirme

Tehlike ile başa çıkmak içinTehlike ile başa çıkmak için

kaynaklarım yeterli mi ?kaynaklarım yeterli mi ? NelerNeler ??

(Başa çıkma becerileri; sosyal destek; (Başa çıkma becerileri; sosyal destek; kontrol inancı; öz yeterlilik vb.)kontrol inancı; öz yeterlilik vb.)

TEHLİKE VAR MI?TEHLİKE VAR MI?

Büyük çoğunluk EVETBüyük çoğunluk EVET

(Erzincan ve Dinar örneklemelerinde)(Erzincan ve Dinar örneklemelerinde)

ZARAR AZALTMAK İÇİN ZARAR AZALTMAK İÇİN BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ?BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ?

Önlem alınabilir ( Yordayan: Eğitim)Önlem alınabilir ( Yordayan: Eğitim)

Erzincan : % 82Erzincan : % 82

Dinar: % 71Dinar: % 71

Siz bir şeyler yapabilir misiniz ?Siz bir şeyler yapabilir misiniz ?

Erzincan: % 47Erzincan: % 47

Dinar: % 47 Dinar: % 47

ZARAR AZALTMAK İÇİN ZARAR AZALTMAK İÇİN ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?

Erzincan,1996Erzincan,1996

( % ) ( % )

Dinar, 1996Dinar, 1996

( % )( % )

DevletDevlet 4949 4646

BelediyeBelediye 3131 3939

VatandaşVatandaş 3333 2626

ValilikValilik 2323 77

MüteahhitMüteahhit 1414 66

HAZIRLIK YAPTINIZ MI ?HAZIRLIK YAPTINIZ MI ?

Erzincan, 1993 : % 30Erzincan, 1993 : % 30Dinar, 1996: % 13Dinar, 1996: % 13

Çadır; ev taşıma, ev sağlamlaştırma, Çadır; ev taşıma, ev sağlamlaştırma, araba, yiyecek-giysi, sigortaaraba, yiyecek-giysi, sigortaHazırlıklı olma ile ilişkili değişkenler:Hazırlıklı olma ile ilişkili değişkenler:

(Erzincan, 93)(Erzincan, 93) Korku/kaygıKorku/kaygı Kontrol algısıKontrol algısı

ETKİN AFET YÖNETİMİETKİN AFET YÖNETİMİ

Çok sektörlü-disiplinliÇok sektörlü-disiplinli

SürdürülebilirSürdürülebilir

Katılımlı (Yerel-Merkezi)Katılımlı (Yerel-Merkezi)

KurumsallaşmışKurumsallaşmış

Halk katılımı afet sonrası psikolojik Halk katılımı afet sonrası psikolojik sıkıntıları azaltacaktırsıkıntıları azaltacaktır

MARMARA DEPREMİ SONRASIMARMARA DEPREMİ SONRASI

Zarar azaltmaZarar azaltma ve ve hazırlıklı olmahazırlıklı olma bilincini vermekbilincini vermek

Yerel kapasitenin güçlendirilmesiYerel kapasitenin güçlendirilmesi

Bilinçlenme-hazırlık-eylemBilinçlenme-hazırlık-eylem

GENEL AMAÇGENEL AMAÇ

DERSLERDERSLER

GönüllülükGönüllülükZamanlamaZamanlamaSürdürülebilirlik-KurumsallaşmaSürdürülebilirlik-KurumsallaşmaYaygınlık : Yetişkin –İlk Öğretim/LiseYaygınlık : Yetişkin –İlk Öğretim/LiseEğitimden örgütlenmeye ? SüreçlerEğitimden örgütlenmeye ? Süreçler

Afetler sonrası bilinçlenme Afetler sonrası bilinçlenme Zarar Azaltma: EğitimZarar Azaltma: Eğitim

Hazırlıklı Olma:Hazırlıklı Olma:

Korku/Kaygı-Kontrol AlgısıKorku/Kaygı-Kontrol Algısı

FIRSAT PENCERESİFIRSAT PENCERESİ

ÖNERİLERÖNERİLER

Yerel sahiplenme, liderlik ve Yerel sahiplenme, liderlik ve

çok sektörlü katılımçok sektörlü katılımZarar azaltma ve hazırlıklı olmaZarar azaltma ve hazırlıklı olma

kültürü ve planları kültürü ve planları Tüm risklere yaygınlaştırılmasıTüm risklere yaygınlaştırılmasıKurumsallaştırmaKurumsallaştırma

ÇANKIRI: ÇANKIRI: AFETLERE HAZIR OLMAAFETLERE HAZIR OLMA

ÇANKIRI DERSLERİÇANKIRI DERSLERİ

Yerel sahiplenmeYerel sahiplenme

GÖNÜLLÜ GÖREVLERİGÖNÜLLÜ GÖREVLERİ

Yerel katılımcıların ilgisiYerel katılımcıların ilgisi

MOTİVASYONMOTİVASYON

Plaket ve sertifika töreniPlaket ve sertifika töreni

ÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARINÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARIN İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Eğitim alanlarda 400 ve Eğitim alanlarda 400 ve

kontrol grubu olarak 400 yetişkinkontrol grubu olarak 400 yetişkin

Eğitim Programından bir yıl sonraEğitim Programından bir yıl sonra

Değerlendirme amaçlı 800 kişiyeDeğerlendirme amaçlı 800 kişiye

anket uygulanmasıanket uygulanması

ÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİ

Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olma Riski Ne Kadardır?

Ortalama T değeri p

Eğitim almayanlar (N=395)

2,30 -3,57* ,000

Eğitim alanlar (N=397)

2,45

* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olma riski 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir. 1) Afet riski hiç yok, 2) Afet riski biraz var, 3) Afet olma riski çok yüksek

ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN DUYULAN ENDİŞEDUYULAN ENDİŞE

Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olmasından Ne Kadar Endişe Ediyorsunuz?



2,18 -3,80* ,000


2,34

* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olmasından duyulan endişe 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç endişe etmiyorum, 2) Biraz endişe ediyorum, 3) Çok endişe ediyorum

ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI BEKLENTİSİBEKLENTİSİ

Çankırı’da Afet Olması Durumunda Ne Kayıp Bekliyorsunuz?



2,19 -2,82* ,005


2,32

* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Kayıp beklentileri 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç kaybımız olmaz, 2) Biraz kaybımız olur, 3) Çok kaybımız olur

AFET ZARARLARINI AZALTABİLME VE AFET ZARARLARINI AZALTABİLME VE ÖNLEM ALMAÖNLEM ALMA

Afet Zararlarını Azaltabilmek ve Önlem Alabilmek Mümkün müdür?



2,18 -1,86 ,063


2,27

Önlem alabilme olasılığı 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1)Hiç bir önlem alınamaz, 2) Bazı önlemler alınabilir, 3) Kesinlikle önlem alınabilir

AFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEKAFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEK

Afetlere Hazırlıklı Olmak İçin Bir Şeyler Yapılabilir mi?



2,08 -3,03** ,003


2,21

** p<0.01 düzeyinde anlamlıdır. Afetlere hazırlıklı olmak için yapılabilecekler 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç bir şey yapılamaz, 2) Bazı hazırlıklar yapılabilir, 3) Kesinlikle hazırlık yapılabilir

OLABİLECEK AFETLERE KARŞI OLABİLECEK AFETLERE KARŞI HAZIRLIK HAZIRLIK

İleride Olabilecek Afetlere Karşı Hazırlık Yaptınız mı?

Eğitim Alanlar Eğitim Almayanlar

Frekans ( % ) Frekans ( % )

Evet 102 25.5 53 13.3

Hayır 298 74.5 347 86.8

Toplam 400 100 400 100

AFETLERE KARŞI YAPILAN HAZIRLIKLARAFETLERE KARŞI YAPILAN HAZIRLIKLAR

Yapılan HazırlıklarYapılan Hazırlıklar Eğitim AlanlarEğitim Alanlar (%) (%) Eğitim AlmayanlarEğitim Almayanlar (%) (%)

Deprem çantasıDeprem çantası 3030 2222

Eşyaların sabitlenmesiEşyaların sabitlenmesi 2525 2222

EğitimEğitim 1515 3030

Erzak depolamaErzak depolama 1212 88

Binamı sağlamlaBinamı sağlamlaşştırdımtırdım 44 88

Eşyaların düzenlenmesiEşyaların düzenlenmesi 44 22

Buluşma noktasıBuluşma noktası 33 --

Deprem sigortasıDeprem sigortası 22 66

Hayat üçgeniHayat üçgeni 22 22

DüdükDüdük 22 --

Su bulundurmaSu bulundurma 11 --

ToplamToplam 100100 100100

İleride olabilecek afetlere hazırlıklı olmak için İleride olabilecek afetlere hazırlıklı olmak için neler yaptınız? neler yaptınız?

EĞİTİME KATILANLAR EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADIÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADI

FrekansFrekans ( % )( % )

Bazılarını uygulamaya koydumBazılarını uygulamaya koydum 204204 5151

Hiçbirini uygulamaya koymadımHiçbirini uygulamaya koymadım 178178 4545

Hepsini uygulamaya koydumHepsini uygulamaya koydum 1616 44


EĞİTİME KATILANLAR EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADIÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADI

FrekansFrekans ( % )( % )Ev içi hazırlık (düdük, el feneri, vs, Ev içi hazırlık (düdük, el feneri, vs, aileiçi eğitim)aileiçi eğitim)

186186 8989

Evde ve/veya işyerinde tatbikat Evde ve/veya işyerinde tatbikat yapıldıyapıldı

1010 55

Binamı sağlamlaştırdımBinamı sağlamlaştırdım 44 22

Yeni eve taşındımYeni eve taşındım 55 22

Deprem sigortasıDeprem sigortası 33 11

Sığınak yaptırdımSığınak yaptırdım 11 11


ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA NEDENLERİNEDENLERİ

FrekansFrekans ( % )( % )

Önemsemiyorum, ihmalsizlikÖnemsemiyorum, ihmalsizlik 5757 3636

Zamanım yok, işlerim yoğunZamanım yok, işlerim yoğun 4242 2626

Ekonomik durumum yeterli değilEkonomik durumum yeterli değil 2121 1313

Eğitim yetersiz olduğundan uygulamaya Eğitim yetersiz olduğundan uygulamaya koyamadımkoyamadım

1818 1212

Ev benim değil, değişiklik yapamıyorumEv benim değil, değişiklik yapamıyorum 77 55

Gerek duymadım çünkü evim uygunGerek duymadım çünkü evim uygun 77 55

Bu uygulamaların faydası olmazBu uygulamaların faydası olmaz 44 2,52,5

Ekonomik kriz her şeyi unutturduEkonomik kriz her şeyi unutturdu 11 0,50,5


SONUÇLARSONUÇLAR

Eğitim endişeyi , kayıp Eğitim endişeyi , kayıp beklentisini, hazırlıklı beklentisini, hazırlıklı olma tutumunu ve risk olma tutumunu ve risk algısını etkiliyoralgısını etkiliyor

Ancak, davranış Ancak, davranış değişikliği daha güç elde değişikliği daha güç elde ediliyorediliyor

Eğitim yöntemleri, Eğitim yöntemleri, malzemesi ve sürekliliğimalzemesi ve sürekliliği

İzleme ve değerlendirmeİzleme ve değerlendirme

AFETLERLE BAŞA ÇIKMAKAFETLERLE BAŞA ÇIKMAK

Bireysel ve toplumsal değişim ve Bireysel ve toplumsal değişim ve afet aşamalarıafet aşamaları

Risk belirleme –zarar azaltma Risk belirleme –zarar azaltma kültürükültürü

Örgütlenme : Bireyden-yerel Örgütlenme : Bireyden-yerel toplum-merkezi idaretoplum-merkezi idare

SüreklilikSüreklilik

afetzede psİkolojİsİ

Documents