EĞİTİM BİLİMLERİKPSSezberbozan

KONU ANLATIMLI

gelişim psikolojisi

öğrenme psikolojisi

rehberlik ve özel eğitim

program geliştirmeöğretim teknolojileri ve

materyal tasarımı

sınıf yönetimi

öğretim ilke ve yöntemleri

ölçme ve değerlendirme

ezberletmezöğretir!

KPSS2015

Soruları yakalayankomisyon tarafından

hazırlanmıştır.

Editörler: Ercüment Yerlikaya - Mehmet Karakuş

EZBER BOZAN KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ

ISBN-978-605-364-943-4

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

6. Baskı: Kasım 2014, Ankara

Proje-Yayın Yönetmeni: Demet Tamer

Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A

Yenimahalle/ANKARA

(0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749

Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

________________________

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet:www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

KPSS için hazırlanan bu kitabın temel amacı, siz öğretmen adaylarına açık ve anlaşılır bilgiler ve örnek-lerle, sınav kapsamında yer alan eğitim bilimleri konularını bir arada sunmak ve anlamlı bir şekilde öğrenmenizi sağlamaktır. Kitapta yalın bir dil kullanmaya özen gösterilmiştir. Kitap akademik kaynaklar referans alınarak ala-nında uzman ve deneyimli bir kadro tarafından yazılmıştır. Öğrencilerin hangi konularda, nerelerde takılacağı göz önüne alınarak ona yönelik, tatmin edici açıklamalar verilmeye çalışılmıştır.

On yıldır gerçekleştirilen bu sınav kapsamında sorulan sorular farklılaştıkça sınava hazırlanan adaylar için hazırlanan kitaplar da çeşitlilik göstermeye başlamıştır. Özellikle 2008 yılından bu yana sınavda yer almaya başlayan farklı kavramlar, sınav hazırlığı yapan öğretmen adaylarına yardımcı olmak için hazırlanan kitapların kapsamının da önemli ölçüde genişlemesine yol açmıştır. KPSS kitaplarında öğrencilerin en çok karşılaştıkları sorun kapsamla ilgilidir. Her kitap farklı bir kapsam genişliğinde olduğundan öğretmen adaylarının kafasını karıştırmakta, öğrenmesini zorlaştırmaktadır. Bu kitapta kapsam oluşturulurken KPSS’de son 10 yılda sorulan sorular dikkate alınarak, genellik ve sınırlılık ilkesine göre hareket edilmiştir.

ÖSYM tarafından son on yıldır hazırlanan KPSS Eğitim Bilimleri testleri incelendiğinde soruların bilgiden kavramaya, hatta kavramadan da uygulamaya doğru bir seyir izlediği görülmektedir. Bu durum sadece bilmenin KPSS’de başarılı olmak için yetmeyeceği anlamına gelir. Yayınlanan bütün KPSS’ye hazırlık kitaplarını ezbere bildiği halde sınavda başarısız olan birçok öğrenci vardır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi bilgiyi olduğu gibi ezberlemektir. KPSS’de nadiren ezber gerektiren sorular sorulmaktadır, ezber adaylara çok büyük bir katkı getirmemektedir. KPSS’de kavramak ve yorumlamak ön plandadır. Kitap, minimum kavrama düzeyi dikkate alınarak yazılmıştır. Kavramların tanımları sadece verilerek geçilmemiş, somut olarak örneklerle açıklanarak ve farklı şekillerde ifade ederek ezberin önüne geçilmeye çalışılmıştır.

Adaylar sınava hazırlanırken, sınavda sorulması olası çok sayıda konuyu değil de yalnızca sınav kap-samında bugüne kadar sorulmuş olan konuları kapsamlı bir şekilde ele alan ve bu konuların tam ve eksiksiz olarak öğrenilmesine yardımcı olacak, anlatım açısından değil ama kapsam açısından sınırlandırılmış bir ha-zırlık kitabına ihtiyaç duymaktadır. Elinizdeki kitap böyle bir ihtiyacı karşılamak üzere hazırlanmıştır. Kitapta ele alınan konular KPSS Eğitim Bilimleri testinde bugüne kadar yer alan konularla sınırlandırılmış ancak bu konular ayrıntılı olarak ele alınarak okuyucunun bu kapsamda ayrıntılı ve net bilgilere sahip olması hedeflenmiştir. Bu nedenle elinizdeki bu kitap bir özet kitap olmaktan ziyade yalnızca kapsam açısından sınırlandırılmış fakat gerekli olan tüm konuları detaylı olarak ele alan, eğitim bilimleri alanındaki tüm dersleri tek bir ciltte bir arada sunan bir kaynaktır. Kitapta gelişim, öğrenme, rehberlik, program geliştirme, öğretim yöntem ve teknikleri ve ölçme değerlendirme konuları bir arada verilmiştir. Buradaki amaç dersler arasında bütünlüğü sağlamak ve kitabın kullanımını kolaylaştırmaktır. Son yapılan KPSS’lerde sorulan bazı sorular, farklı derslere ait bilgi biriki-mini aynı anda kullanmayı gerektirmektedir. Kitapta bütün derslerin bir arada verilmesinin dersler arasında bağ-lantı kurmayı ve bilgileri sentezlemeyi kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Bununla birlikte herhangi bir modüler seti kullanırken eğitim bilimleri alanındaki önemli konuları tekrar etmek, sınav kapsamında yer alan konuların hepsini tek bir kitabı kullanarak gözden geçirmek için de bu kitaptan faydalanabilirsiniz. Tüm dersleri tek bir ciltte sunarak aylar süren sınav hazırlığı döneminde kolaylıkla yanınızda taşıyabileceğiniz ve her an başvura-bileceğiniz temel bir kaynak olarak hazırlanan bu kitabın hedefinize ulaşmanızda size katkı sağlamasını dileriz.

Bu kitaptan üst düzeyde bir katkı sağlayabilmek için yukarıda da açıklandığı gibi öncelikle konunun kav-ranması önemlidir. Konuyu kavrayabilmek için de kavramlar arasındaki ilişkileri görmek, benzerlik ve farklı-lıklarını ortaya koymak ve onları farklı durumlara taşımak gerekir. Kitap bu konuda zengin bir içeriğe sahiptir. Sonrasında çalışılan konuyla ilgili, çok sayıda soru çözmek faydalı olacaktır. Kitapta her kavramdan sonra verilen örnek açıklama ve uyarılar birer soru çözümü stratejisi niteliğindedir. Soru çözümünde bu uyarıların dikkate alınması önemlidir.

KPSS’ye girecek bütün öğretmenlere başarılar diler, kitapta emeği geçen herkese çok teşekkür ederiz.

Pegem Akademi Yayıncılık

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimleri

vv

içindekiler

Önsöz .................................................................................................................. iii

İçindekiler ........................................................................................................... v

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

1. BÖLÜM

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞGelişim Psikolojisinde Temel Kavramlar ................................................. 3

1. Büyüme .................................................................................................. 32. Olgunlaşma .......................................................................................... 33. Hazırbulunuşluk .................................................................................. 44. Öğrenme ............................................................................................... 45. Gelişme .................................................................................................. 46. Gelişim .................................................................................................... 47. Değişim ................................................................................................. 48. Değişme ................................................................................................ 59. Yaş ........................................................................................................... 510. Deneyim ............................................................................................. 5

Gelişimin İlkeleri .............................................................................................. 5Gelişimi Etkileyen Faktörler ........................................................................ 8

Kalıtım ......................................................................................................... 8Çevre..........................................................................................................10Zaman (Tarihsel Zaman) .....................................................................11

Gelişim Dönemleri ve Havighurst’un Gelişim Görevleri .................11Gelişim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Desenleri .....................12

Kesitsel Araştırmalar ............................................................................12Boylamsal Araştırmalar .......................................................................12Sırasal Araştırma Deseni (Ardışık Desen) ......................................12Deneysel Desen .....................................................................................13

2. BÖLÜM

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GELİŞİM ALANLARI

Fiziksel Gelişim ...............................................................................................15

Bedensel Gelişim ...........................................................................................15

Doğum Öncesi Dönemde Bedensel Gelişim ...............................15

Bebeklik Döneminde Bedensel Gelişim ........................................15

İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Bedensel Gelişim ...............16

Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Bedensel Gelişim ........16

Ergenlik Döneminde (12-18 Yaş) Bedensel Gelişim .................16

Psiko-Motor Gelişim ............................................................................17

Devinsel Gelişim Alanındaki Bazı Yeterlilikler .............................17

Bebeklik Döneminde Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ............18

İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19

Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19

Ergenlik Döneminde(12-18 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19

Bilişsel Gelişim ...............................................................................................21

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ............................................................21

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramındaki Temel Kavramlar ......21

1. Zekâ .......................................................................................................21

2. Şema .....................................................................................................21

3. Dengeleme .........................................................................................21

4. Adaptasyon (Uyum).........................................................................22

5. Örgütleme (Organizasyon) ..........................................................23

6. Bilişsel Yapılar .....................................................................................23

Piaget’ye Göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen Etmenler ..................23

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemlerinin Özellikleri ................24

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri ............................................25

1. Duyusal-Motor Dönem (Duyu Devinim, Duyu-Hareket, Sensori Motor) (0-2 Yaş) ......................................................................25

2. İşlem Öncesi Dönem (3- 6 yaş) ...................................................26

3. Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) ............................................31

4. Soyut İşlemler Dönemi (12-18 Yaş) ...........................................33

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramıyla İlgili Bazı Kavramlar ......35

Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı ..............................................................35

Bruner’in Bilişsel Gelişim Dönemleri ..............................................36

Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Bilişsel Gelişim Kuramı .......................36

Dil Gelişimi .......................................................................................................38

Dil Gelişimiyle İlgili Bazı Özellikler ..................................................38

Dil Edinim Kuramları .....................................................................................38

1. Davranışçı Kuram ............................................................................38

2. Sosyal Öğrenme Kuramı ...............................................................38

3. Bilişsel Kuram ....................................................................................38

4. Biyolojik (Psiko-Linguistik) Kuram ..............................................39

Dil Gelişimi Dönemleri .................................................................................39

1. Agulama Evresi (0-12 Ay) ..............................................................40

2.Tek Kelime Evresi (12-18 Ay) ..........................................................40

3. Telgrafik Konuşma (18-24 Ay) (Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi) ...................................................................40

4. İlk Gramer Süreci (2 Yaş- 5 Yaş) ....................................................41

Piaget ve Vygotsky’nın Dil Gelişimi Kuramlarının Karşılaştırılması .....................................................................................41

Kişilik ve Kimlik Gelişimi ..............................................................................43

Kişilik Nedir? ............................................................................................43

Sigmund Freud: Psikanalitik Kuram ...............................................43

Psikoseksüel Gelişim Dönemleri ......................................................46

Erik H. Erikson: Psikososyal Gelişim Kuramı .................................47

James Marcia’nın Kimlik Gelişimi Kuramı .....................................50

Hümanistik (İnsancıl) Kuramlar ........................................................51

Ahlak Gelişimi .................................................................................................53

Piaget’nin Ahlak Gelişimi Kuramı ....................................................53

Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı .................................................54

Duygusal Gelişim ...........................................................................................57

Bağlanma Kuramı..................................................................................57

Bowlby’nin Bağlanma Kuramı .........................................................57

Ainsworth’un Bağlanma Kuramı ....................................................58

Hazan ve Shaver’in Yetişkinlikte Bağlanma Kuramı .................58

Bartholomew ve Arkadaşlarının Yetişkinlikte Dörtlü Bağlanma Kuramı ..................................................................59

Toplumsal Gelişim ........................................................................................60

Cinsiyet Rolü (Toplumsal Cinsiyet Rolü) Gelişimi ......................60

Ana-Baba Tutumları .............................................................................61

Kaynakça...........................................................................................................63

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ

1. BÖLÜM

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞÖğrenme Psikolojisi ......................................................................................67

Öğrenme Nedir? ....................................................................................67

Öğrenmenin Özellikleri.......................................................................68

Davranış Türleri .....................................................................................68

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimlerieğitim bilimleri

vivi

içindekiler

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler .................................................................71

Öğrenenle İlgili Faktörler....................................................................71

Öğrenme Yöntemi İle İlgili Faktörler ..............................................74

Öğrenme Malzemesi İle İlgili Faktörler ..........................................76

Öğrenme Kuramları ......................................................................................77

Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım ArasındakiTemel Farklar ..........................................................................................77

2. BÖLÜM

KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA

Koşullu Tepkileri Ortadan Kaldırma Yöntemleri..................................89

3. BÖLÜM

BAĞLAŞIMCILIK KURAMI (DENEME YANILMA YOLUYLA ÖĞRENME)

Temel Kavramlar ............................................................................................91

Thorndike’in Öğrenme İle İlgili Üç Temel Yasası ........................92

4. BÖLÜM

BİTİŞİKLİK KURAMLARI (UYARICI-TEPKİ BİTİŞİKLİĞİ)

Watson (En son ve En sık ilkesi) ...............................................................95

Guthrie (Tek denemede öğrenme) .........................................................97

5. BÖLÜM

EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMATemel Kavramlar ......................................................................................... 105

Pekiştirme tarifeleri .................................................................................... 111

Eğitimde Cezanın Kullanılması ...................................................... 119

6. BÖLÜM

GESTALT KURAMI

Gestalt Yaklaşımın Temel İlkeleri ........................................................... 125

Algı Yasaları .......................................................................................... 125

Problem Çözme Türleri .................................................................... 127

Yaratıcı Düşünme ............................................................................... 127

Alan Kuramı (Kurt Lewin) ................................................................ 128

7. BÖLÜM

BİLGİ İŞLEME KURAMI

Bilişsel Süreçler ............................................................................................ 134

Bilginin Duyusal Kayıttan Ksb’ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler............................................................................... 134

Bilginin Ksb’de Saklanmasına Yardımcı Olan Süreçler .......... 134

Bilginin Ksb’den Usb’ye Aktarılması............................................. 135

Bilginin Usb’den Ksb’ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler .... 137

8. BÖLÜM

İŞARET-GESTALT KURAMITemel Kavramlar ......................................................................................... 142

9. BÖLÜM

SOSYAL ÖĞRENME (GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME)

Dolaylı Öğrenmeyi Sağlayan Dolaylı Yaşantılar ............................... 148

Model Alma Yoluyla Neler Öğrenilebilir? ................................... 149

Modelin Özelliklerinin Gözlemci Üzerindeki Etkisi ................ 150

Sosyal Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri .................................................. 152

Kaynakça........................................................................................................ 154

REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM

1. BÖLÜM

ÇAĞDAŞ EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ

Rehberliğin Tanımı ve Amacı .................................................................. 158

Maslow’a Göre Kendini Gerçekleştiren İnsanın Özellikleri .. 159

Rehberliğin İlkeleri ............................................................................ 161

Rehberliğin Ortaya Çıkmasını ve Gelişmesini Etkileyen Faktörler ............................................................................. 164

Rehberlik Uygulamalarında Farklı Yaklaşımlar ........................ 165

Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programları ............................. 166

2. BÖLÜM

REHBERLİĞİN TÜRLERİ

Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik Türleri .......................................... 169

Kişi Sayısına Göre Rehberlik Türleri ...................................................... 169

Problem Alanlarına Göre Rehberlik Türleri ........................................ 169

Kişisel Rehberlik .................................................................................. 169

Eğitsel Rehberlik ................................................................................. 171

Mesleki Rehberlik ............................................................................... 176

Meslek Seçim Kuramları .................................................................. 178

Eğitim Kademesine Göre Rehberlik Türleri ....................................... 181

Okul Öncesi Eğitimde Rehberlik Hizmetleri ............................. 181

İlköğretimde Rehberlik Hizmetleri .............................................. 182

Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri .......................................... 183

Yükseköğretimde Rehberlik Hizmetleri ..................................... 184

Temel İşlevlerine Göre Rehberlik Türleri ............................................. 185

3. BÖLÜM

REHBERLİK HİZMETLERİ

Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Planının Hazırlanması ..... 187

Oryantasyon (Duruma Alıştırma) Hizmetleri .................................... 187

Bireyi Tanıma Hizmetleri .......................................................................... 188

Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri ...................................................... 188

Psikolojik Danışma Hizmetleri ............................................................... 188

Grup Rehberliği .......................................................................................... 188

Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri..................................................... 189

Sevk Hizmetleri .......................................................................................... 189

İzleme Hizmetleri........................................................................................ 190

Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri .................................................. 190

Çevre ve Veli ile İlişkiler............................................................................. 191

Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri ........................................... 191

4. BÖLÜM

BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİBireyi Tanımanın Amacı ............................................................................ 193

Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri .............................................................. 193

Öğrencinin Tanınması Gereken Yönleri ...................................... 194

Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sını* andırılması .................................... 194

Standart Testler (Test Teknikleri) ........................................................... 194

1. Yetenek Testleri ............................................................................... 194

2. İlgi Testleri ........................................................................................ 195

3. Başarı Testleri ................................................................................. 195

4. Tutum Testleri ............................................................................... 196

5. Kişilik Testleri ................................................................................... 196

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimleri

viivii

içindekiler

Test Dışı Teknikler ....................................................................................... 196

Gözleme Dayalı Teknikler ........................................................................ 196

Gözlem ................................................................................................... 196

Gözlem Listesi ..................................................................................... 197

Olay Kaydı (Vaka Kaydı, Anekdot) ................................................ 197

Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hatalar ........................... 197

Özellik Kayıt Çizelgesi ....................................................................... 198

Kendini Anlatmaya Dayalı Teknikler .................................................... 199

Görüşme ................................................................................................ 199

Otobiyografi ....................................................................................... 199

Kime Göre Ben Neyim? .................................................................... 199

Arzu (İstek) Listesi ............................................................................. 200

Zaman Çizelgesi ................................................................................ 200

Problem Tarama Listesi .................................................................... 200

Anket ...................................................................................................... 200

Öğrenci Tanıma Fişi (Formu) .......................................................... 200

Başkalarının Kanılarına Dayalı Teknikler ............................................. 200

Sosyometri .......................................................................................... 200

Kimdir Bu? Tekniği ............................................................................ 202

Sosyal Uzaklık Ölçeği ........................................................................ 202

Etkileşime Dayalı Teknikler ...................................................................... 202

Ev Ziyaretleri ........................................................................................ 202

Oyun Terapisi ....................................................................................... 202

Psikodrama .......................................................................................... 203

Sosyodrama ......................................................................................... 203

Rol Oynama Tekniği ......................................................................... 203

Diğer Teknikler............................................................................................. 203

Vaka İncelemesi .................................................................................. 203

Vaka Konferansı .................................................................................. 203

Toplu Dosya ......................................................................................... 203

5. BÖLÜM

PSİKOLOJİK DANIŞMA YAKLAŞIMLARI

Psikanalitik Yaklaşım (Sigmund Freud) ............................................... 205

Davranışçı Yaklaşım (Watson, Skinner, Thorndike) ......................... 205

İnsancıl (Hümanistik) Yaklaşım (Carl Rogers, Maslow) .................. 205

Varoluşçu Yaklaşım (Rollo May, Victor Frankl, İrvin Yalom) .......... 205

Gestalt Yaklaşımı (Frederick Perls) ........................................................ 206

Akılcı-Duygusal-Davranışçı Yaklaşım (Albert Ellis) .......................... 206

Bilişsel Terapi (Aaron T. Beck) .................................................................. 206

Gerçeklik Yaklaşımı (William Glasser) .................................................. 206

Transaksiyonel Analiz (Eric Berne) ........................................................ 206

Eklektik Yaklaşım ........................................................................................ 207

6. BÖLÜM

İLETİŞİM VE DANIŞMANLIK BECERİLERİ

Empati ............................................................................................................ 209

Saydamlık (Bağdaşım, Tutarlılık) .......................................................... 209

Koşulsuz Kabul (Koşulsuz Saygı) .......................................................... 210

Genel İletişim Becerileri............................................................................ 210

Etkin Dinleme ...................................................................................... 210

Edilgen Dinleme ................................................................................. 210

Ben Dili .................................................................................................. 211

Öz Saygı Geliştirici Dil ....................................................................... 211

Açık Uçlu Soru Sorma ....................................................................... 211

Asgari Düzeyde Teşvik ...................................................................... 212

İletişim Engelleri ......................................................................................... 212

Emir Vermek, Yönlendirmek ........................................................... 212

Uyarmak, Gözdağı Vermek ............................................................. 212

Ahlak Dersi Vermek ........................................................................... 212

Öğüt Vermek, Çözüm Önermek.................................................... 212

Öğretmek, Nutuk Çekmek, Mantıklı Düşünceler Üretmek . 213

Yargılamak, Eleştirmek, Suçlamak ................................................ 213

Ad Takmak, Alay Etmek .................................................................... 213

Yorumlamak, Analiz Etmek ............................................................. 213

Övmek, Aynı Düşüncede Olmak, Olumlu Değerlendirmeler Yapmak.............................................................. 213

Güven Vermek, Desteklemek, Avutmak .................................... 213

Soru Sormak, Sınamak, Sorguya Çekmek ................................. 213

Sözünden Dönmek, Oyalamak, Şakacı Davranmak, Konuyu Saptırmak ............................................................................. 214

Danışmanlık Becerileri .............................................................................. 214

Açıklama ................................................................................................ 214

Onaylama .............................................................................................. 214

Duyguları Yansıtma ........................................................................... 214

Yüzleştirme .......................................................................................... 214

Yorumlama ........................................................................................... 214

Destekleme .......................................................................................... 214

Cesaret Verme ..................................................................................... 214

Kendini Açma ...................................................................................... 214

Soru Sorma ........................................................................................... 214

Bilgi Verme ........................................................................................... 214

Tavsiye Etme ........................................................................................ 214

7. BÖLÜM

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖRGÜT VE PERSONEL

Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme .......................................................... 215

İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetleri Örgütü ................................ 215

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonu .............................................................................. 215

Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM) ............................................... 215

Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri ................. 216

Kaynakça........................................................................................................ 220

PROGRAM GELİŞTİRME

1. BÖLÜM

EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim Kavramı ............................................................................................ 223

Formal ve İnformal Eğitim ....................................................................... 223

Örgün ve Yaygın Eğitim ............................................................................ 224

Eğitim ve Kültür İlişkisi .............................................................................. 224

Sistem Yaklaşımı .......................................................................................... 224

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimlerieğitim bilimleri

viiiviii

içindekiler

Eğitim Sistemi .............................................................................................. 225

Eğitimin ve Eğitim Kurumlarının (Okulun) İşlevleri ........................ 225

Eğitim Sisteminde Öğretmenin Rolü ................................................... 225

Türk Millî Eğitimin Temel İlkeleri ........................................................... 226

2. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim Programı .......................................................................................... 229

Eğitim Programının Ögeleri ........................................................... 229

Öğretim Programı ...................................................................................... 229

Ders Programı ............................................................................................. 230

Müfredat Program ...................................................................................... 230

Posner’a Göre Program Türleri ............................................................... 230

Program Geliştirme .................................................................................... 231

İyi Bir Programın Özellikleri ..................................................................... 232

3. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMELLERİPsikolojik Temel ........................................................................................... 235

Bireysel Temel .............................................................................................. 235

Konu Alanı Temeli ....................................................................................... 235

Tarihsel Temel .............................................................................................. 235

a. Dünyada Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 235

b. Türkiyede Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 235

Ekonomik Temel .......................................................................................... 236

Toplumsal (Sosyolojik) Temel ................................................................. 236

Felsefi Temel ................................................................................................. 236

a) Felsefenin Alanları ......................................................................... 236

b) Eğitim ve Felsefe İlişkisi .............................................................. 236

c) Eğitime Temel Oluşturan Başlıca Felsefi Akımlar ............... 237

d) Eğitim Felsefeleri ........................................................................... 237

Eğitim Programı Tasarımı Yaklaşımları ................................................ 238

a) Program Tasarım Yaklaşımları ................................................... 239

b) Program Geliştirme Yaklaşımları .............................................. 241

Eğitimde Program Geliştirme Modelleri............................................. 242

a) Tyler Modeli ..................................................................................... 242

b) Taba Modeli ..................................................................................... 242

c) Taba - Tyler Modeli ........................................................................ 242

d) Rasyonel Planlama Modeli (Teknokratik Model) ............... 243

e) Yenilikçi-Durumsal Model .......................................................... 243

f ) Süreç Yaklaşımı Modeli ................................................................ 243

2005 Yılında Hazırlanarak Uygulamaya Konulan Meb Program Geliştirme Modeli ..................................................................... 243

Program Geliştirme Sürecinin Planlanması ....................................... 244

Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması...... 244

Çalışma Planı Türleri .......................................................................... 244

4. BÖLÜM

İHTİYAÇ ANALİZİİhtiyaç Belirleme Yaklaşımları ................................................................. 247

İhtiyaç Belirleme Teknikleri ..................................................................... 247

İhtiyaç Değerlendirme Süreci ................................................................ 248

5. BÖLÜM

EĞİTİMDE HEDEFLERHede$ erin Özellikleri ................................................................................. 251

Hede$ erin Dikey ve Yatay Boyutları ..................................................... 252

Hede$ erin Aşamalı Olarak Sını$ aması ................................................ 253

Hedef ve Davranış Yazmada Farklı Yaklaşımlar ................................ 256

a) Aşamalı Hedef Yazma Yaklaşımı ............................................... 256

b) Yeterliğe (Ölçüte) Dayalı Amaç Yazma Yaklaşımı ............... 257

c) Modüler Amaç Yazma Yaklaşımı ............................................... 257

6. BÖLÜM

İÇERİK (Tema, Kapsam, Muhteva)

İçerik Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ............................................. 259

İçerik Düzenleme Yaklaşımları ............................................................... 259

a) Doğrusal (Dikey) Programlama Yaklaşımı ........................... 259

b) Sarmal Programlama Yaklaşımı (Spiral, Helezonik) ........... 259

c) Modüler Programlama Yaklaşımı ............................................. 260

d) Piramitsel Program Yaklaşımı ................................................... 260

e) Çekirdek (Bütünleştirilmiş) Program Yaklaşımı ................... 260

f ) Konu Ağı-Proje Merkezli Yaklaşım ........................................... 260

g) Sorgulama Merkezli Yaklaşım .................................................. 260

7. BÖLÜM

BELİRTKE TABLOSUBelirtke Tablosu ........................................................................................... 261

8. BÖLÜM

EĞİTİM DURUMLARI

Eğitim Durumlarının Temel İlkeleri....................................................... 263

Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler .............................................. 263

Eğitim Durumlarının Temel Boyutları .................................................. 263

9. BÖLÜM

ÖĞRETİMDE MATERYAL VE ARAÇ-GEREÇ KULLANIMI

Öğretimde Materyal ve Araç-Gereç Belirleme İlkeleri ................... 265

Öğretimde Araç-Gereç ve Materyal Kullanmanın Yararları.......... 265

Ders Kitaplarının Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ...................... 265

a) İçerik .................................................................................................. 265

b) Dil, Anlatım ve Üslup ................................................................... 266

c) Öğrenme, Öğretme ve Ölçme-Değerlendirme .................. 266

d) Teknik, Tasarım ve Düzenleme ................................................. 266

10. BÖLÜM

EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE PLANLAMA

Planlı Çalışmanın Yararları ....................................................................... 267Plan Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler ............................... 267Plan Türleri .................................................................................................... 267

A) Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ......................................................... 267B) Ders Planı ........................................................................................ 267

11. BÖLÜM

SINAMA DURUMLARI (Değerlendirme)

Sınama Durumlarını Düzenleme İlkeleri ............................................ 269

Amacına Göre Değerlendirme Türleri ................................................. 269

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimleri

ixix

içindekiler

Programın Denenmesi ve Değerlendirilmesi ................................... 269

Program Değerlendirme Yaklaşımları ................................................. 270

Hedefe Dayalı Değerlendirme Yaklaşımı ................................... 270

Programa Süreklilik Kazandırılması...................................................... 271

Program Geliştirme Sürecini Engelleyen Etmenler ve Çözüm Önerileri .......................................................................................... 272

A) Yönetici tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .............. 272

B) Öğretmen tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .......... 272

C) Program geliştirme sürecinin okul ve ulusal düzeyde çalışmalarına öneriler ....................................................................... 272

Kaynakça........................................................................................................ 273

ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE

MATERYAL TASARIMI

1. BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR HEDEFLERİN AŞAMALISINIFLANDIRILMASI – İLETİŞİM SÜRECİ VE YAŞANTI KONİSİ

Temel Kavramlar ......................................................................................... 277

Hede& erin Aşamalı Sını& andırılması .................................................... 277

Öğretim Teknolojisi ve İletişim .............................................................. 278

İletişim Süreci ve Yaşantı Alanı ............................................................... 278

Yaşantı Konisi (Edgar Dale) ...................................................................... 278

2. BÖLÜM

ARAÇ GEREÇLERİN EĞİTİMDEKİ YERİ VE MATERYAL TASARIMI

Eğitim Araç Gereçlerinin Sını& andırılması ......................................... 281

Öğretim Materyallerinin Tasarlanması ve Önemi .......................... 281

Materyal Tasarlama Süreci ....................................................................... 282

Görsel Tasarım ............................................................................................. 284

Tasarım İlkeleri ............................................................................................. 286

Materyal Tasarımında Diğer İlkeler .............................................. 288

Eğitimde Kullanılan Araç Gereçler ........................................................ 289

İki Boyutlu Görsel Araçlar ............................................................... 289

Gerçek Eşyalar ve Modeller ........................................................... 289

Sunum Materyallerinin Hazırlanması .................................................. 292

Saydamlar (Yansılar) .......................................................................... 292

Saydamların Hazırlanmasında Tercih Edilecek Araç Gereçler ....................................................................................... 292

Saydamların Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar ..... 292

Saydamlar ve Basılı Metinler .......................................................... 293

Slaytlar (Dialar) .................................................................................... 293

Film Şeritleri ......................................................................................... 294

Televizyon ............................................................................................. 294

Gösteri Tahtaları .......................................................................................... 295

Kara Tahta ve Beyaz Tahta ............................................................... 295

Manyetik Tahtalar ............................................................................... 295

Bülten Tahtaları (Kumas Kaplı Tahtalar) ...................................... 296

Döner Levhalar ................................................................................... 296

Yazılı Materyaller ................................................................................ 296

Ders Kitapları ....................................................................................... 297

Grafikler ................................................................................................. 298

Şemalar .................................................................................................. 300

Çoklu Ortam Setleri ................................................................................... 300

Konferanslar ......................................................................................... 300

Telemetin .............................................................................................. 300

Videometin ........................................................................................... 300

Etkileşimli Video ................................................................................. 300

Teknoloji Destekli Öğretim Modelleri ................................................. 300

Bilgisayar Destekli Öğretim ............................................................ 300

İnternet Tabanlı Öğretim ................................................................. 302

Harmanlanmış (Karma) Öğretim .................................................. 303

Uzaktan Eğitim .................................................................................... 303

3. BÖLÜM

ÖĞRETİM MATERYALLERİNİ DEĞERLENDİRME

Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi...................................... 305

Öğretim Materyallerinin Değerinin Belirlenmesi ................... 305

Materyal Tasarımında Süreç ve Ürün Değerlendirmenin Karşılaştırılması ................................................................................... 306

Materyalleri Değerlendirmede Kullanılabilecek Formlar .... 306

Kaynakça........................................................................................................ 307

SINIF YÖNETİMİ

SINIF YÖNETİMİ

Sınıf Yönetimini Etkileyen Unsurlar ...................................................... 311

Öğretmenlerin Özellikleri ........................................................................ 311

a. Kişisel Özellikler .............................................................................. 311

b. Mesleki Özellikler .......................................................................... 311

Sınıf Yönetimi Modelleri ........................................................................... 314

Geleneksel Sınıf Yönetimi ........................................................................ 314

Çağdaş Sınıf Yönetimi ............................................................................... 314

Sınıf Yönetiminin Boyutları ...................................................................... 315

Sınıf Yönetimi ve İletişim .......................................................................... 317

Sınıf Kurallarının Belirlenmesi ................................................................ 318

Sınıfta İstenmeyen Davranışlar ve Önlenmesi ................................. 319

Kaynakça........................................................................................................ 323

ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

1. BÖLÜM

ÖĞRETİM İLKELERİ VE TEMEL KAVRAMLARÖğretim İlkeleri ........................................................................................... 327

Öğretme-Öğrenme Sürecinde Temel Kavramlar ............................ 329

2. BÖLÜM

ÖĞRETME ÖĞRENME YAKLAŞIM KURAM VE MODELLERİOkulda Öğrenme Modeli (Carrol) ......................................................... 331

Tam Öğrenme Modeli (Bloom) .............................................................. 331

Öğrenci Nitelikleri (Hazırbulunuşluk) ......................................... 331

Öğretim Hizmetinin Niteliği ........................................................... 332

Öğrenme Ürünleri ...................................................................................... 332

Öğretim Durumları (Etkinlikleri) Modeli (Gagne) ........................... 334

Gagne’nin Öğretim Durumları Modelinin Basamakları ........ 334

Temel Öğretme Modeli (Glasser) .......................................................... 335

Etkili Öğretim Modeli (Slavin) ................................................................ 335

Çoklu Zekâ Kuramı (Howard Gardner) ................................................ 336

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimlerieğitim bilimleri

xx

içindekiler

Yapılandırmacılık - Yapısalcılık - Yeniden Kurmacılık - Oluşturmacılık (Piaget, J. Dewey, Vygotsky, Bruner ve Gestalt) . 337

Yapılandırmacı Öğretimin Özellikleri .......................................... 338

5 E Modeli ...................................................................................................... 338

Beyin Temelli Öğrenme (Caine & Caine) ............................................. 339Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri ............................................... 339

Probleme Dayalı Öğrenme (John Dewey) ......................................... 340Probleme Dayalı Öğrenmenin Aşamaları .................................. 340Probleme Dayalı Öğrenmenin Yararları ..................................... 340Sınırlılıkları ............................................................................................ 340

İş Birlikli Öğrenme ...................................................................................... 341İş Birlikli Öğrenmede Kullanılan Teknikler ................................. 341

Proje Temelli Öğrenme (John Dewey, Kilpatrick ve Bruner) ..... 342Proje Temelli Öğrenmenin Sınırlılıkları ....................................... 343

Aktif (Etkin) Öğrenme ............................................................................... 344

Yaşam Boyu Öğrenme .............................................................................. 345

İnternet Tabanlı Öğrenme ....................................................................... 345Sınırlılıkları ............................................................................................ 345

Basamaklı Öğretim (Nunley)................................................................... 346

Uzaktan Eğitim ............................................................................................ 346Yararları .................................................................................................. 346Sınırlılıkları ............................................................................................ 346

Kuantum Öğrenme .................................................................................... 347

Öğrenme Stratejileri .................................................................................. 347

3. BÖLÜM

ÖĞRETİM STRATEJİLERİ, YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Öğretim Stratejileri .................................................................................... 349

Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Ausubel) .............................. 349

Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Bruner) .................................. 350

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (John Dewey) ...................................................................................... 352

Öğretim Sürecinde Yöntem ve Teknik Seçimini Etkileyen Faktörler ............................................................................. 353

Öğretim Teknikleri ...................................................................................... 375

Grupla Öğretim Teknikleri ....................................................................... 375

Drama ve Rol Oynama Teknikleri .......................................................... 375

Özellikleri .............................................................................................. 375

Benzetim (Simülasyon) Tekniği ............................................................. 376

Özellikleri .............................................................................................. 377

Mikro Öğretim Tekniği .............................................................................. 377

Uygulama Aşamaları ......................................................................... 377

Özellikleri .............................................................................................. 377

Soru Cevap Tekniği .................................................................................... 377

Soru Sorarken Dikkat Edilecek Hususlar .................................... 378

Özellikleri .............................................................................................. 378

Gösteri (Demonstrasyon) Tekniği ......................................................... 378

Özellikleri .............................................................................................. 378

İstasyon Tekniği ........................................................................................... 379

Özellikleri .............................................................................................. 379

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği ................................................................ 380

Özellikleri .............................................................................................. 380

Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği............................................................ 381

Argümantasyon (Dayanaklandırma) ................................................... 381

Tahmin Gözlem Açıklama ........................................................................ 381

Ekiple Öğretim ............................................................................................. 381

Köşelenme .................................................................................................... 381

Bireysel Öğretim Teknikleri ..................................................................... 382

Bireyselleştirilmiş Öğretim (Keller Planı) ............................................ 382

Özellikleri .............................................................................................. 382

Programlı Öğretim (Skinner) .................................................................. 383

Özellikleri .............................................................................................. 383

Bilgisayar Destekli Öğretim..................................................................... 384

Özellikleri .............................................................................................. 384

Bilişsel Çıraklık ............................................................................................. 384

Tutor Destekli Öğretim ............................................................................. 385

Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri.................................................................... 385

Gezi .................................................................................................................. 385

Gözlem ........................................................................................................... 386

Görüşme ........................................................................................................ 386

Ödev ................................................................................................................ 386

Sergi ................................................................................................................ 386

Diğer Teknikler............................................................................................. 386

4. BÖLÜM

DÜŞÜNME BİÇİMLERİ VE ÖĞRENME STİLLERİ

Üst Düzey Düşünme Becerileri .............................................................. 391

Öğrenme Stilleri .......................................................................................... 393Kolb’un Yaşantı Temelli Öğrenme Stili ........................................ 393Gregorc’un Öğrenme Stilleri Modeli ........................................... 393

5. BÖLÜM

KAVRAM ÖĞRETİMİ

Kavram Haritaları ........................................................................................ 395

Özellikleri .............................................................................................. 395

Kavram Haritası Türleri ..................................................................... 395

Zihin Haritaları ............................................................................................. 396

Bilgi Haritaları............................................................................................... 396

Kavram Karikatürleri .................................................................................. 396

Kavram Kargaşası Yaratma Tekniği ....................................................... 397

Kavram Ağı .................................................................................................... 397

Anlam Çözümleme Tablosu .................................................................... 398

Yapılandırılmış Grid.................................................................................... 398

Kavramsal Değişim Metinleri ................................................................. 398

Düzeltici Metin Stratejisi .......................................................................... 398

İki Aşamalı Teşhis Testleri ......................................................................... 398

Kaynakça........................................................................................................ 399

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

1. BÖLÜM

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri .............................. 403

1. Değişken ........................................................................................... 403

2. Ölçme ................................................................................................ 404

3. Ölçüm ................................................................................................ 404

4. Ölçme Kuralı .................................................................................... 404

5. Ölçmede Birim ................................................................................ 404

6. Ölçmede Sıfır ................................................................................... 405

7. Ölçme Türleri ................................................................................... 405

8. Ölçüt ................................................................................................... 407

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimleri

xixi

içindekiler

9. Değerlendirme ............................................................................... 408

10. Ölçek ................................................................................................ 411

11. Ölçme Hatası ................................................................................ 413

12. Ölçmenin Standart Hatası ........................................................ 413

13. Korelasyon ..................................................................................... 414

2. BÖLÜM

BİR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN TEMEL

ÖZELLİKLER

Geçerlik .......................................................................................................... 417Geçerlik Türleri .................................................................................... 417

Güvenirlik ...................................................................................................... 421Güvenirlik Katsayısı ........................................................................... 422Güvenirliği Etkileyen Faktörler ...................................................... 423

Kullanışlılık .................................................................................................... 424Testler ............................................................................................................. 425

3. BÖLÜM

İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER

Evren ve Örneklem..................................................................................... 427

Ölçme Sonuçları Üzerinde Yapılan Bazı İstatistiksel Teknikler .... 427

A) Merkezi Eğilim Ölçüleri ............................................................... 427

B) Merkezi Yayılma (Dağılım) Ölçüleri ......................................... 429

Grup Puanlarının Dağılımının Yorumlanması ................................... 430

A) Bağıl Değişkenlik Katsayısı ........................................................ 430

B) Çarpıklık (Kayışıklık) Katsayısı ................................................... 430

Ham Puanların Standart Puanlara Çevirilmesi ................................. 433

Test ve Madde Analizi ............................................................................... 435

1. Testin Ortalama Güçlüğü (TOG) ............................................... 435

2. Madde Güçlük İndeksi (Derecesi) (Pjx) .................................. 435

3. Madde Varyansı (Mv) .................................................................... 436

4. Madde Ayırt Edicilik İndeksi (Derecesi) (rjx) ......................... 436

5. Madde Güvenirlik Katsayısı ........................................................ 436

4. BÖLÜM

TESTLER

Testlerin Sını' andırması ........................................................................... 439

Test Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Özellikler ............. 440

Test Geliştirme Aşamaları ................................................................ 441

Eğitimde Kullanılan Testler ...................................................................... 441

Sözlü Testler .................................................................................................. 441

Yazılı Testler................................................................................................... 442

Kısa Cevaplı Testler (Boşluk Doldurmalı ya da Tamamlamalı Testler) ................................................................................ 443

Doğru/Yanlış Testleri.................................................................................. 444

Eşleştirmeli Testler ...................................................................................... 445

Çoktan Seçmeli Testler .............................................................................. 445

Portfolyo (Bireysel Gelişim Dosyası, Öğrenci Dosyası, Ürün-Seçki Dosyası) ................................................................................... 448

Performans Değerlendirme (Performansa Dayalı Durum Belirleme) .......................................................................... 450

Çeteleme Aracı ............................................................................................ 452

Kontrol Listesi .............................................................................................. 452

Dereceleme Ölçekleri ................................................................................ 453

Rubrik (Dereceli Puanlama Anahtarı/Yönergesi) ............................. 453

İş ve Performans Testleri .......................................................................... 454

Öz Değerlendirme ve Akran Değerlendirme .................................. 455

Grup Değerlendirme ................................................................................ 455

Gözlem Tekniği ............................................................................................ 455

Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) ............................................................ 455

Yapılandırılmış Grid (YG) .......................................................................... 455

Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT) ....................................................... 456

V-Diyagramı .................................................................................................. 457

Kaynakça........................................................................................................ 458

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

gelişim psikolojisiGELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

1.

Bölüm

1.1 GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR

1. Büyüme

Büyüme, kişinin bedeninde görülen boy ve kilo artışı, organ ve organ sistemlerinin hacimlerinde meydana gelen değişikliklerdir. Diğer bir ifadeyle bireyin fiziki yapısında kalıtıma ve zamana bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişikliklerdir.

Örnek

Doğum öncesi dönemde embriyodaki hücre sayısının artma-sı, aydan aya bebeğin kilo alması, ergenlikte boyun uzaması ve vücut ağırlığının artması.

Büyümenin Özellikleri

1. Niceliksel artış söz konusudur. 2. Kalıtım ve çevreden etkilenir. 3. Büyümede organlar tek başlarına ve farklı hızlarda büyüye-

bilirler. Yani büyüme, vücudun değişik organlarında değişik hızlarda gerçekleşir. Örneğin; ergenlikte elleri ayaklar, ayak-ları kollar, kolları bacaklar, bacakları gövde takip eder.

4. Büyümenin en hızlı olduğu dönemler sırasıyla doğum ön-cesi dönem, bebeklik ve ergenlik dönemidir.

5. Olgunlaşmanın ön koşuludur.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Fatma Hanım seneye okula başlayacak olan yeğeni Bertuğ’a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir mağazadan Bertuğ’un yaşını söyleyerek bir pantolon satın alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüş-memelerine karşın, satın aldığı pantolonun yeğeninin be-denine tam olduğunu görür, çok sevinir.

Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavram-lardan hangisine vurgu yapılmaktadır?

A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Öğrenme

D) Hazırbulunuşluk E) Kritik dönem

Yanıt A

2. Olgunlaşma

Büyüyen organizmanın kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek fizyolojik güce erişmesidir. Olgunlaşma öğrenme-den bağımsız olarak ve kalıtımın etkisiyle meydana gelen bi-yolojik bir değişmedir.

Örnek

Bir bebeğin yürüyebilmesi, 6 aylık bebeğin desteksiz otura-bilmesi, 6 yaşındaki bir çocuğun kalemi düzgün tutabilecek duruma gelmesi, 1,5 yaşındaki çocuğun idrarını tutabilmesi, ergenlikte ilk adet görme, ilk meni akıtma, erkeklerde sesin kalınlaşması, 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri, sayıları birbi-rinden ayırt edebilecek zihinsel yeterliliğe ulaşması gibi.

Olgunlaşmanın özellikleri:

1. Niteliksel değişimler söz konusudur.

2. Kalıtımın etkisiyle ortaya çıktığından kendiliğinden ve zaman-la meydana gelir. Öğrenmeden bağımsızdır yani olgunlaşma-nın olması için öğrenmeye gereksinim yoktur.

Çevrenin etkisi normal koşullarda olgunlaşmayı etkilememekte-dir. Olgunlaşma dışarıdan müdahale ile hızlandırılamaz. Ancak

olumsuz çevre şartları, kötü beslenme ve hastalıklar ol-

gunlaşmayı geciktirebilir. Olumsuz şartlar düzeldiğinde gecik-me telafi edilir, yani olgunlaşma hedefini yakalar. Örneğin uyarıcı yoksunluğunun yoğun olmadığı durumlarda çocuklar normal ola-rak yürümeyi öğrenir. İnsanın biyolojik donanımı yürüme davra-nışı için programlanmıştır. Ancak çocuğun tam yürümeye baş-layacağı sırada eşlik eden ateşli bir hastalık yürümenin sekteye uğramasına neden olabilir. Olumsuz koşulların olgunlaşmaya etkisi nadiren kalıcı sonuçlar bırakır. Örneğin kabakulak hastalı-ğının erkeklerde üreme özelliğini ortadan kaldırması gibi.

3. Fiziksel olgunlaşma örnekleri olduğu gibi zihinsel olgunlaş-ma örnekleri de vardır. Buna göre 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri birbirinden ayırtedebilecek gerekli zihinsel yeterliğe erişmesi zihinsel olgunlaşmaya örnektir.

4. Öğrenmenin ön koşulu olgunlaşmadır.

5. Olgunlaşma, büyük ölçüde fiziksel gelişime eşlik eder. Diğer bir deyişle olgunlaşma büyümeyle birlikte oluşur. Birçok psi-ko-motor davranışın yapılabilmesi olgunlaşmaya bağlıdır.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Büyük bir hevesle ilköğretime başlayan Hakan, ikinci dö-nemde okuma ve yazmayı öğrenir. Ancak yıl sonunda an-nesinin istediği gibi, çizgiyi taşırmadan düzgün bir şekilde yazmayı başaramaz.

Hakan’ın düzgün yazamamasının sebebi aşağıdakiler-den hangisiyle en iyi açıklanabilir?

A) Okuldan bıkması

B) Annesinin düzgün yazması için baskı yapması

C) Küçük kas gelişiminin yeterince tamamlanmaması

D) Öğretmeninin yeterince ilgi göstermemesi

E) Ellerini, kollarını etkili kullanamaması

Yanıt C

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimlerieğitim bilimleri

444

gelişim psikolojisi

KPSS ÇIKMIŞ SORU

İlköğretim okuluna yeni başlayan Mehmet önlüğünü kendi-si giyebilmekte, ancak annesi defalarca göstermesine kar-şın, önlüğünün yakasını bir türlü ilikleyememektedir.

Mehmet’in önlük yakasını bir türlü ilikleyememesi, aşağıdaki ifadelerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Yaka kullanmaya yeni başladığı için Mehmet deney-im eksikliği yaşamaktadır.

B) Annesinin aşırı koruyucu tutumu nedeniyle Mehmet iliklemeyi öğrenememiştir.

C) Mehmet yakasının düğmelerini ilikleyebileceği kritik döneme henüz ulaşmamıştır.

D) Mehmet’in el kasları yakasını ilikleyebilecek olgunluğa erişmemiştir.

E) Mehmet’in parmakları yakasını ilikleyebilecek kadar büyümemiştir.

Yanıt D

3. Hazırbulunuşluk

Hazırbulunuşluk, yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. Buna göre bireyin yaşı, gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu, yetenekleri, önceki bilgileri ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında etkili olan unsurlardır.

Özetle hazırbulunuşluk kavramı; olgunlaşma düzeyiyle birlikte, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da içermektedir.

Hazırbulunuşluk Kavramında Yer Alan Öğeler:

Örnek

- Bölme ve çarpma işlemlerini öğrenecek olan bir çocuğun zihinsel olgunluğa ulaşmasının yanı sıra çarpma ve bölme için gerekli olan sayma, toplama ve çıkarma ile ilgili ön bil-gilere sahip olması.

- Bisiklet kullanmak için yeterli hazırbulunuşluk düzeyinde olan bir çocuk, bisiklet kullanmaya isteklidir; bisikleti kul-lanmak için gerekli olan kaslar ve diğer organları yeterli olgunluğa erişmiştir, bisikletin nasıl kullanılacağı ile ilgili ön koşul öğrenmelere sahiptir, genel sağlık durumu bisiklete binmesine uygundur.

4. Öğrenme

Organizmanın davranışlarında yaşantı kazanma sonucunda meydana gelen, nispeten kalıcı ve sürekli değişikliklerdir.

Örnek

Çocuğun sayı sayması, okuma-yazmayı öğrenmesi, renklerin isimlerini söylemesi, bisiklete binmeyi öğrenmesi.

5. Gelişme

Gelişme, organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etki-leşimi sonucu sürekli ilerleme kaydeden değişmesidir. Diğer bir deyişle gelişme, büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etkileşimleri-nin bir “ürünüdür”.

UyarıGELİŞME = BÜYÜME + OLGUNLAŞMA + ÖĞRENME

Örnek

İp atlama, sek sek oynama, toplama çıkarma yapabilme, duy-gularını ifade edebilme.

6. Gelişim

Gelişim, organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zi-hinsel, sosyal ve duygusal yönden, sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.

Gelişme ve gelişim kavramları arasındaki farklılığa bakıldığında; gelişim bir süreç iken bu sürecin ürünü ise gelişmedir.

Örnek

Bir çocuğun soyut düşünmesi “bilişsel gelişim” alanında yaşa-nan bir değişimdir. Bir çocuğun sek sek oynayabilmesi “fizik-sel gelişim” alanına ait bir değişimdir.

7. Değişim

Değişim, bir durumdan farklı bir duruma geçme yani “farklılaşma”dır. Her gelişim aynı zamanda bir değişimi de bera-berinde getirir ancak her değişim, gelişim olarak kabul edilemez.

Örnek

Daha önce bisiklete binemeyen bir çocuğun şimdi binebiliyor olması, daha önce sigara içmeyen birinin sigara içmesi gibi.

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimleri

555

gelişim psikolojisi8. Değişme

Bir süreç olan değişimin sonunda gelinen noktadır.

Örnek

Ali’nin bisiklete biniyor olması, Zeliha’nın yalan söylemeye başlaması gibi.

9. Yaş

Yaş kavramı basit anlamda bireyin doğumundan itibaren dünya-nın güneş çevresindeki dönüşlerinin sayısıdır. Yaş, zaman ile eş anlamlı bir kavramdır ve kendi başına hiçbir şeyin nedeni değil-dir. Yaş kavramının yarattığı karışıklıklar nedeniyle, bazı gelişim psikologları evre (stage) kavramını kullanmayı yeğlerler. Yaş sadece biyolojik, kronolojik bir kavram değildir; aynı zamanda psikolojik, toplumsal bir gerçekliktir.

UyarıÖSYM yaş ve deneyim kavramlarıyla ilgili olarak korelasyon kavramına ilişkin bilgi gerektiren sorular sorabilmektedir. Korelasyonel araştır-malara ilişkin açıklamalar gelişim psikolojisinde kullanılan araştırma desenleri başlığı altında verilmiştir.

Örnek

Bireyin kendini kaç yaşında hissetiğine ilişkin yaşantılar çok bilindik bir durumdur. Buna göre bir genç 16 yaşında olmasına rağmen kendini bir yetişkin gibi hissediyor olabilir.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Bir araştırmada ilköğretim öğrencilerine bir yıl arayla iki kez ilgi envanterinin uygulanmasından 0,62; üniversite öğren-cilerine uygulanmasından 0,80 korelasyon kat sayısı elde edilmiştir. Aynı çalışmada ilköğretim öğrencilerine ölçme aracının üç yıl arayla iki kez uygulanmasından 0,31; üni-versite öğrencilerine aynı zaman aralığında iki kez uygu-lanmasından 0,63 korelasyon kat sayısı hesaplanmıştır. Ayrıca üniversiteden sonra yaşamın sonuna kadar ilgi pu-anlarındaki kararlığın 0,70 civarında olduğu gözlenmiştir.

Bu araştırmaya göre, ilgi puanlarındaki kararlığın artı-şı, gelişim psikolojisine özgü aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir?

A) Büyüme B) Öğrenme C) Hazırbulunuşluk

D) Kritik dönem E) Yaş

Yanıt E

10. Deneyim

Yaşantı olarak da adlandırılabilir. Deneyim sürecinde bireyler duyu organları yoluyla çevresiyle belli bir etkileşimde bulunarak sahip oldukları şemaları genişletirler.

Örnek

Görme duyusunun temelindeki sinir bağlarının varlığını sür-dürmesi için deneyim gereklidir. Yani genetik programın iş-lemesi için görsel deneyime ihtiyaç duyulur. Dahası belirli deneyimlerin zamanlaması da önemlidir. Örneğin bir görsel deneyimin doğumda yaşanması ile daha ileriki dönemlerde yaşanmasının yaratacağı etki arasında epeyce farklılık olması çok doğaldır.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Doğuştan görme engelli Ahmet, yetişkinlik döneminde ger-çekleştirilen bir ameliyatla görme yetisini kazanır. Ancak bu yetiyi kullanma düzeyi, görme problemi olmayan bireylerle aynı seviyeye ulaşamaz.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklana-

bilir?

A) Uyum sağlama B) Bireysel farklılıklar

C) Dengeleme D) Olgunlaşma

E) Yaşantı

Yanıt E

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yapılan boylamsal bir çalışmada, ikiz erkek kardeşlerin 5 yaşındaki ilgi alanları arasında .80; aynı çocukların 18 ya-şındaki ilgi alanları arasında ise .60 korelasyon katsayısı saptanmıştır.

Buna göre, ilgi alanları arasındaki korelasyon katsayısı farklılığını, aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?

A) Olgunlaşma B) Kritik dönem C) Yaşantı

D) Cinsiyet E) Büyüme

Yanıt C

1.2. GELİŞİMİN İLKELERİ

1. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşimin bir ürünüdür.

Kalıtım yoluyla anne-babadan alınan özellikler çevreyle etkileşe-rek bireyin gelişiminin yönünü belirler.

Örnek

Kalıtım yoluyla getirilen zekâ kapasitesinin tam olarak kulla-nılabilmesi için, bireyin bilişsel gelişimini besleyen bir çevre içinde etkileşimde bulunması, zengin yaşantılar kazanması gerekmektedir.

Çevrenin etkisi bireyin kalıtsal özellikleriyle sınırlıdır. Bu duruma ilişkin bir örnek zihinsel yetersizliği olan bir çocuğa en iyi çev-resel koşullar sunulsa da zekâsını normal düzeye yükseltmek mümkün değildir.

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimlerieğitim bilimleri

666

gelişim psikolojisi2. Gelişim süreklidir, ileriye doğrudur ve belli aşamalarda

gerçekleşir.

Gelişim ileriye doğrudur ve birikimli bir süreçtir. Gelişimde her aşama, kendinden öncekine dayalı, kendinden sonraki aşamaya ise hazırlayıcıdır. Ancak bu gelişim aşamaları birbirinden keskin çizgilerle ayrılmış değildir, birbiriyle iç içe geçmiştir.

Örnek

Ergenlik döneminde aile ve evlilik hayatına hazırlanmak bir

gelişim görevidir. Bunun için ergenin karşı cinsle olgun ilişkiler

geliştirmesi ve duygusal bağımsızlığını kazanması gerekmek-

tedir. Eğer ergen bu görevi başarıyla yerine getirirse sonraki

dönem olan genç yetişkinlikte eş seçme ve aile kurma görev-

lerini de başarıyla yerine getirebilir.

İnsan gelişimi, döllenmeden başlayıp bireyin ölümüne kadar sürer; doğum öncesi ve doğum sonrası olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Doğum öncesi dönemde yumurta (dölüt), embriyo ve fetüs evreleri bulunmaktadır. Doğumdan sonra dönemde ise sırasıyla bebeklik, ilk çocukluk, son çocukluk, ergenlik, genç ye-tişkinlik, orta yetişkinlik, yaşlılık evreleri bulunmaktadır.

3. Gelişimde genel bir eğilim (yordanabilir bir sıra) vardır.

Gelişim baştan ayağa, içten dışa ve genelden özele doğru ger-çekleşir: Bu ilkeye “gelişimin sırası” ilkesi de denilmektedir. Bu ilkeye göre bedensel ve motor gelişim sırasında yapısal ve işlev-sel özellikler belli bir sırayla ortaya çıkarlar.

Örnek

Çocuklar önce emeklerler ardından yürürler ve koşarlar.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Gelişimle ilgili yapılan araştırmalar, akranlarına göre konuş-mayı geç öğrenen çocukların okumayı da geç öğrendiklerini göstermektedir.Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.

B) Gelişim yordanabilir bir sıra izler.

C) Gelişim genelden özele doğrudur.

D) Gelişim nöbetleşe devam eder.

E) Gelişim hızı her dönemde aynı değildir.

Yanıt B

- Gelişim baştan ayağa doğru gerçekleşir: Önce, başın hareketi kontrol edilir. Daha sonra göğüs, karın, bacaklar ve ayağın kontrolü sağlanır. Döllenmeden itibaren bedenin baş bölgesi öncelikle gelişip büyür. Bedenin öteki bölümleri başa yakınlığına göre sırasıyla büyüyüp gelişirler.

Bu ilkeye bağlı olarak, bebekler önce başlarını dik tutmayı başarırlar. Bunun ardından sırasıyla destekli oturma, emekl-eme, ayağa kalkma, ayakta durma, desteksiz yürüme gelir.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yeni doğum yapan Hatice, bebeğinin başının diğer organ-larına göre büyük olduğunu fark eder ve kaygılanarak be-beğini bir doktora götürür. Doktor korkulacak bir şey olma-dığını belirtir.

Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-

den hangisidir?

A) Gelişim baştan ayağa doğru olur.

B) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.

C) Gelişim içten dışa doğru gerçekleşir.

D) Gelişimde kritik dönemler vardır.

E) Gelişim genelden özele doğrudur.

Yanıt A- Gelişim, içten dışa doğru gerçekleşir: Önce iç organlar

daha sonra dış organlar büyüyüp gelişir. Örneğin iç organ olan kalp, dördüncü haftada oluşup atmaya başlarken, bebeğin cinsel organı on altıncı haftada ultrason yardımıyla görülebilir hâle gelmektedir.

- Gelişim, genelden özele doğru gerçekleşir: Gelişimde önce genel gelişim daha sonraları ise özelleşmeler yani ayrıntılar ortaya çıkar. Örneğin doğum öncesi dönemde döl-lenmeden sonra insanın genel görünümü ortaya çıkar; sonra alt sistemler, daha sonra da alt sistemlerin ayrıntıları gelişir. Doğum sonrası aşamada ise çocuklar önce tüm vücuduyla hareket eder ve bütün kaslarını kullanırlar. Örneğin; çocuk top oynarken önce bütün vücuduyla topu tutar. Daha sonra küçük kasları geliştikçe sadece elleriyle hatta parmaklarıyla topu tutabilir hâle gelir.

4. Gelişim bir bütündür.

Gelişim psikolojisi, her ne kadar bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal gibi farklı alanlara ayrılsa da gelişim alanları birbirleriyle etkileşim içindedir. Buna göre bir gelişim alanındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da aynı yönde etkiler.

Örnek

Fiziksel bakımdan güzel bir çocuk, başkalarının yoğun ilgisini çeker, sevilir. Sevilen çocuğun duygusal gelişimi olumludur. Kendine güven duyar. Başkalarını sevebilir ve olumlu ilişkiler kurabilir. Bu nedenle, sosyal gelişimi de olumlu bir şekilde etkile-nir. Sosyal bir çocuk, çevresiyle daha çok etkileşimde bulunaca-ğından bilişsel gelişimi olumlu yönde etkilenebilir. Sonuç olarak, tüm gelişim alanları birbirleriyle iç içedir ve etkileşim içindedir.

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimleri

777

gelişim psikolojisi5. Gelişimde nöbetleşe ilkesi vardır.

Çeşitli dönemlerde gelişim alanları nöbetleşerek ön plana ge-çebilir. Bir gelişim alanının çok hızlandığı dönemlerde, diğerleri duraklama gösterebilir.

Örnek

Yürümenin ön plana çıktığı dönemde, konuşma duraklama gösterebilir. Örneğin 0-1 yaş arası dönemde bedensel gelişim çok hızlı iken, 1 yaşından sonra bedensel gelişim başlangıçta-ki hızını kaybetmeye, devinsel gelişim ve dil gelişimi ise daha hızlı gerçekleşmeye başlar.

6. Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur.

Her bireyin kalıtımsal ve çevresel özellikleri farklı olduğu için bi-reysel farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle aynı anne-ba-badan doğan kardeşler arasında da farklılıklar söz konusudur.

Tek yumurta ikizlerinin ise genetik potansiyelleri birbirlerine denktir. Buna bağlı olarak da gelişim özellikleri açısından birbir-lerine benzeme olasılıkları yüksektir. Ancak tek yumurta ikizleri-nin tümüyle aynı yaşantıları geçirmeleri mümkün olmadığı için gelişim özellikleri bakımından birbirlerinin tıpatıp aynı olmaları beklenemez. Bu ilke doğrultusunda her birey tektir. Buna göre gelişim boyunca ilk önce emeklemek, yürümek, koşmak; önce sesler çıkarmak- birkaç anlamlı sözcük kullanmak-cümle kur-mak gibi aynı sırayı izleyen benzer süreçlerden geçilse de ta-şınan farklı kalıtsal yapılar ve çevresel koşullar nedeniyle hiçbir birey tam anlamıyla diğerine benzemez.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yağız ve Mert, 5 yaşlarında iki çocuktur. Yağız, kendini sözel olarak çok iyi ifade etmekte ve başkalarıyla rahat iletişim kurmaktadır. Mert ise henüz kendini sözel olarak iyi ifade edememekte ve başkalarıyla iletişimde çekingen durmaktadır.Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-den hangisidir?A) Gelişim bir bütündür.B) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.C) Gelişim, nöbetleşe devam eder.D) Gelişimde kritik dönemler vardır.E) Gelişim, genelden özele doğrudur.

Yanıt B

7. Gelişimde kritik dönemler (zamanlama) vardır.

Gelişim sürecinde, bazı gelişimsel özelliklerin kazanılması açı-sından belirli zaman aralıkları o gelişimsel özellikle ilgili dene-yimlere en açık olunan dönemlerdir. Bu dönemlere “kritik dö-nem” denilmektedir.

Kritik dönemi, “Demir tavında dövülür.” ve “Ağaç yaşken eğilir.” atasözleri çok iyi ifade etmektedir. Kritik dönemde çevrenin etkisi destekleyici olabileceği gibi engelleyici nitelikte de olabilir.

Örnek

Gebeliğin ilk 3 ayı, 0-1,5 yaş arası temel güven duygusunu

kazanma, 6 yaş okuma-yazma öğrenme, okul öncesi dönem

kavram gelişimi, 6-11 yaş ikinci dilin kazanılması.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yirminci yüzyılın başında Hindistan’da bir ormanda bulunan ve 8 yaşına kadar bir kurt sürüsü ile yaşamış olan bir çocuk, ormanın kitabı öyküsüne esin kaynağı olmuştur. Bu çocuğa 9 yaşında dil öğretmek için özel bir eğitim verilmiş fakat çocuk konuşulanları anlamasına rağmen tam olarak konuşmayı öğrenememiştir. Ay-rıca çocuk kurt uluması ve kurtların kavga ederken çıkardığı pek çok sesi rahatlıkla çıkarabilmiş ancak İngilizce’deki çoğu sesi çıkaramamıştır. Bu çocuğun konuşmayı öğrenememesi gelişim psikolojisi-ne özgü kavramlardan hangisi ile daha çok ilişkilidir?

A) Olgunlaşma

B) Kritik Dönem

C) Büyüme

D) Öğrenme

E) Bireysel faklılıkYanıt B

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Bir araştırmada; kedi yavruları, hayatlarının üçüncü hafta-sından on beşinci haftasına kadar süren dönem boyunca sadece dikey çizgiler görebildikleri bir ortamda büyütül-müşlerdir. Daha sonra hem yatay hem de dikey çizgilerin bulunduğu bir ortamda teste tabi tutulan kediler yalnızca dikey çizgileri görebilmişler ancak daha önce hiç karşılaş-madıkları yatay çizgileri görememişlerdir.Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Olgunlaşma B) Kritik dönem

C) Hazırbulunuşluk D) Büyüme

E) Transfer

Yanıt B

eğitim bilimleripegem akademi

eğitim bilimlerieğitim bilimleri

888

gelişim psikolojisi

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yaşamın ilk iki yılında, bebeğin deneyimlerine bağlı olarak duyusal alanında kapsamlı bir gelişme olur. İç kulaktaki vestibular sistem, hareket ve denge duyularını yönetir ve diğer duyu sistemlerini etkiler. Bazı bulgular, bebeklerde ve yeni yürümeye başlayan çocuklarda vestibular sistemin yeterince uyarılmamasının daha sonra öğrenme zorlukla-rına neden olabildiğini göstermektedir. Bu sistemin, yaşamın ilk yıllarında yeterince uyarıl-maması sonucunda ortaya çıkan öğrenme zorluklarını aşağıda verilen gelişim kavramlarından hangisi en iyi açıklar?

A) Olgunlaşma B) Kritik dönem C) İlerleme

D) Büyüme E) Dengeleme

Yanıt B

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Kritik dönem kavramı çevresel etkenlerin gelişimi nasıl etkile-diğini anlamada çok önemlidir. Gelişim süreci incelendiğinde insana ait her organ ya da davranışın, belirli yönlerinin sabit zamanlarda geliştiği görülmektedir. Bu sabit zamanlara kritik dönem denmektedir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi gelişim sürecinde kritik dönemlerinin bulunduğu görüşünü doğrulayan bir örnek olabilir?

A) Ters doğan Ayşe, doğum sırasında beynine bir süre oksijen taşınmaması sonucu ileriki yıllarda normalin altında zekâya sahip olmuştur.

B) Gebeliğin ilk üç ayında X ilacı kullanan Fatma, kolsuz bir bebek dünyaya getirmiştir.

C) Prematüre doğan İlker, iyi beslenerek birkaç ay içinde normal doğan çocukların kilosuna erişmiştir.

D) Başından geçen olumsuz bir olay sonrasında kekele-meye başlayan Sabri, tüm çabalara rağmen kekeme kalmıştır.

E) Doğuştan hipermetrop olan Zehra’nın bu görme bozukluğu yaşla birlikte giderek artmıştır.

Yanıt B

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Gözlerinde kataraktla doğan ve 7 yaşına kadar tedavi ola-mayan çocuklar, daha sonra tedavi olsalar bile görme so-runlarıyla karşı karşıya kalabilirler.

Bu durumda, yaşamın ilk 7 yılı görme duyusu açısın-dan aşağıdakilerin hangisiyle nitelendirilebilir?

A) Duyusal-motor dönem

B) Olgunlaşma düzeyi

C) Hiyerarşik düzey

D) Kritik dönem

E) Gelişme dönemi

Yanıt D

1.3. GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

(Kalıtım-Çevre- Tarihsel Zaman)

Gelişim sürecinin kalıtımdan mı yoksa çevresel koşullardan mı etkilendiği konusu uzunca bir süre tartışılmıştır. İlk başlarda ge-lişim sürecinin tamamen kalıtımdan etkilendiği düşünülürken 20.yy’de gelişim üzerine yapılan araştırmaların çoğu öğrenme yaşantıları ve çevre etkisi üzerine yoğunlaşmaktaydı. Günümüz-de ise gelişim sürecinin hem kalıtımdan hem de çevresel koşul-lardan etkilendiği kabul edilmektedir.

Kalıtım

Bireye anne ve babadan genetik yolla geçen bazı özelliklerdir. Bunlar; cinsiyet, fiziksel özellikler (ten rengi, göz rengi, saç rengi ve biçimi, saçın kalınlığı, boy uzunluğu vb), kromozom dizilimin-den kaynaklı anomali durumları, bazı fiziksel, ruhsal hastalıklar, zekâ kapasitesi, yaratıcılık, problem çözme becerisi ve düşünme kapasitesi, kişiliğin mizaç denen yönüdür. Kalıtım, gelişimi etkileyen önemli bir faktördür ve kalıtımın kap-samını annenin yumurta ve babanın sperm hücrelerinde bulu-nan 23’er adet kromozom belirlemektedir. Döllenme sırasında, yumurta ve spermdeki 23’er adet kromozom birleşerek zigotun çekirdeğindeki 46 adet kromozomu ya da 23 çift kromozomu meydana getirir. Kromozomlar her hücrenin çekirdeğinde bulu-nan yapı taşlarıdır ve kalıtsal olarak anne babaya ait özelliklerin yeni bireye geçmesini sağlarlar. İnsanda 23 çift kromozom var-dır. Her kromozomun içinde 20-100 bin arasında gen bulunmak-tadır. Kromozomlar içindeki genler, DNA’dan yapılmışlardır.

Genler, deoksiribonükleik asit (DNA) adı verilen amino asitten meydana gelir. Çoğu zaman DNA’ya “yaşamın özü” adı veril-mektedir. DNA canlının tüm özellikleri ile ilgili bilgiyi içerir. Yani, organların oluşumu, diğer genlerin düzenlenmesi, organizma için yaşamsal öneme sahip olan enzimlerin salgılanması vb. DNA tarafından yönlendirilir.

Genler, baskın (dominant) ve çekinik (resesif) olmak üzere iki çeşittir. Baskın genler kendi özelliklerini dölüte geçirme ko-nusunda baskın, çekinik genler ise zayıf özellik gösterenlerdir. Kahverengi göz, esmer ten, kıvırcık saç, çekik göz, kısa boy baskın gen özelliklerini; renkli göz, beyaz ten, düz saç, normal göz, uzun boy ise çekinik gen özelliklerini taşımaktadır.

Kromozomlar da kendi aralarında otozom ve gonozom olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Vücut hücresinde bulunan 23 çift kro-mozomun 22 çifti vücut yapısının özelliklerini belirler ve bu çift-lere “otozom” kromozom çiftleri denilirken, cinsiyeti belirleyen genleri taşıyan kromozom olan 23. kromozom çiftine “gonozom” denilmektedir. Cinsiyet kromozomları X ve Y olmak üzere iki-ye ayrılır. X dişiliği, Y ise erkekliği temsil eder. Dişilerde cinsiyet kromozom çifti XX, erkeklerde ise XY şeklindedir. Döllenmenin sonunda; dölütün kız ya da erkek olma olasılığı % 50 olup, be-beğin cinsiyeti, hangi cinsiyetteki spermin, yumurtayı döllediği-ne bağlıdır. Dölütün erkek olmasında ya da olmamasında dişi hücresinin hiçbir fonksiyonu yoktur. Belirleyicilik tamamen erkek hücresine bağlıdır.