ምልክeቲ ሰበይትን ተባሃጊ...

- 1 -ብሓልዮት ጕጅለ ደቀባት-ኤርትራ 30 መስከረም 2008 ዓ.ም

ይቕጽል

ምልክEቲ ሰበይትን ተባሃጊ መሬትን ዘለዎ ህዝቢ ከይደቀሰ ይሓድር። 1ይ ክፋል ኣብዚ Eዋን’ዚ ኣብ ኤርትራ ዝርኤ ዘሎ ስቓይን መከራን: ካበይን ስለምንታይ ከምዝነቐለ: በዞም ዝስEቡ ኣርEስታት ተርታ-ብተርታ ተንቲና ከነቕርብ Iና። ጕጅለ ደቀባት ኤርትራ መስከረም 2008 ዓ.ም ውሽጣውያን ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ መንዮም? ስለምንታይከ ንህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ

ይጻብUዎ ኣለው?

ግዳማውያን ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራኸ መንዮም? ስለምንታይከ ክሳብ ሎሚ ብረቂቕን ስዉርን ሜላ ንህዝቢ ኤርትራ ይጐድUዎ ኣለው?

ስለላ-መርበብ ኣብ ትግራይን Iትዮጵያን መዓስን ብየኖት ሰበስልጣናት ኣትዩ?

ቅድሚ ኮለንያል ጣልያን ንኤርትራ ምውራሩ: መንዮም ኣብ ትግራይ Eቶም ቀዳሞት መራሕቲ ብኮሎንያል Eንግሊዝ ንስለላ ዝተሓጽዩ ?

ህዝቢ ኤርትራ ብመሳፍንቲ ትግራይ ዝውረር ዝነበረ: ትግራዎት ንህዝቢ ኤርትራ ስለዝሓለዩሉ ድዮም ወይስ ስለዝቐንUሉ’ዮም?

ታሪኻዊ ትንተናን ዝምድናታትን መሳፍንቲ ትግራይ። ካብ Eዋን ሚካኤል ስሑል ጀሚሩ (1735-1780 ዓ.ም) ክሳብ ዘመን ሸቃ ኣሉላን። ካብ Eዋን ሸቃ ኣሉላን: የውሃንስ 4ይ 1888 ዓ.ም. ጀሚሩ ድማ ክሳብ ቀዳማይ ሚኒስተር መለስ (ለገሰ) ዜናዊን ዝምድናታቶምን።

ኮሎንያል ጣልያን ካብ ሃገር ጣልያን ንኤርትራ ክወርር ክብገስ ከሎ ስለምንታይ ካብ ካልOት ሃገራት ንኤርትራ ክወርር ወሲኑ? መን ስለዝመኸሮ’ዩ? ስለምንታይከ?

ኮሎንያል ጣልያን ብድሕሪ ስEረት ድጕዓሊ: ብሰንኪ መን ንኤርትራ ወሪሩ ክሕዛ በቒU? መነባብሮ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ግዜ መግዛEቲ ኮሎንያል ጣልያ ከመይ ነይሩ?

Eንግሊዝ ንጣልያን ስIሩ ንኤርትራ ክሕዛ ከሎ ዓላምUን ስትራተጅUን ኣንታይ ነይሩ?

ድሕሪ Eንግሊዝ ኣብ ኤርትራ ስለምንታ ኣብ ክንዲ ነጻነት ፈደረሽን ተባሂሉ? ፈደረሽን ኤርትራኸ ድሓር ስለምንታይ ፈሪሱ?

ኤርትራ ኣብ Eዋን መግዛEቲ ሃይለስላሴን መንግስቲ ደርግን?

ዝምድና መራሕቲ ወያኔን Iህ.ግ.ዲ.ፍ.ን

ሰንዓ ፎርም ስለምንታይ ቈሙ?

ትርጕም ኪዳንን ስትራተጅUን?

መጻI Eድል ኤርትራ Eንታዩ ክኸውን’ዩ? መብርሂ: ኣብዚ Eዋን’ዚ ኣብ ኤርትራ ዝርኤ ዘሎ ስቓይን መከራን: ሎሚ ብዘመነ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ዱብ Iሉ ዝመጸ ኣይኮነን። Eንታይድኣ ካብ ጥንቲ ጥቅምቲ ማለት ብሕልፊ’ኳድኣ ካብ 17 ክፍለ ዘመን ጀሚሩ: ብፍላይ ብመሳፍንቲ ትግራይ ብሓፈሻ ድማ ብዝተፈላለዩ ባEዳውያን ወረርቲ ዝነቐለ ጠንቂ Eዩ። Eቲ ቀንዲ መንቀሊ ድማ ጸጋን በረኸትን ስትራተጂን ክሊማን ህዝቢ ኤርትራ ስለዝብሃጉን ዝተተምነዩን: ነቲ ዝተባህጉዎ ዘይናቶም ጸጋ ንኽዘምቱን ክምዝምዙን: መልክOም ኣናቐያየሩ ዝፈጠርዎ ሰበብ’ዩ። Eቲ ካብ ኩሉ ዝገርም ነገር ግን: ህዝቢ ኤርትራ: ብፍላይ ዓበይቲ ዓዱ ይኹኑ ምሁራቱ: ወይ ድማ መራሕቲ ዝብሃሉ: ኣብ ክንዲ በቲ ዝሓለፈን ክሳብ ሕጂ’ውን ዘሎን ሰንሰለታዊን ዝተሓላለኸን ግፍEታት ባEዳውያን ገዛEቲ: ተመኵሮምን ተማሂሮምን ብሓባር


ይቕጽል

ፍታሕ ዝረኽቡ: ክሳብ ሎሚ ስኣን ብውህደትን ብሓድነትን ፍጹም ዓወት ከይረኸቡ ጸኒሖም። ብሕልፊ ሎሚ ኣሞኸኣ: ካብቲ ኩሉ ዘሕዝን ታሪኽ: ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ሕማሙ ኣለልዩ: ዝፍውስን: ጸላIU ፈሊጡ ድማ ኣብ ክንዲ ብሓባር ዝምክት: ብኣንጻሩ ፍቕርን ምትEምማንን ኣጥፊU: ዳርጋ ዘርምዘርሞ ተሪፉ: ግዳይ ጸላEቱ ክኸውን ተገዲዱ ይርኤ ኣሎ። ስለዚ ነዚ ጸገምዚ ከም ወዲ ዓድን ወደባትን ኤርትራ መጠን: ብርUይ Eናተዓዘብካ ትም Iልካ ክትሓልፎ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ Eዩ። ምናልባት ገለ-ገለ ሰባት: “ንዝሓለፈ ታሪኽ ምትንታን ኣንታይ ኣድለየ: ነዚ ሎሚ ብI.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ወሪዱና ዘሎ ጸገም ጥራይ ዘይንፈትሕ“ ዝብል ርEይቶታት ዘቕርቡ ኣይስኣኑን’ዮም። ይኹን Eምበር ጸላEትና ታሪኽናን መበቈልና ኣጽኒOም: ሓቢሮም ከጥቅUና ኣናተዓዘብና: ማለት ከምዚ ናይ ሎሚ ስትራተጂOም ዝርኤ ዘሎ: ንዓና ኣጽኒቶም ርስትናን ባህርያዊ ጸጋናን ብዅሊ መኣዝን ንኽግብቱ: ይጓየዩ ከምዘለው ርUይ ተርEዮ Eዩ። ንሕና ግን ከምOም ወሪርና ንብረቶም ክንዘምት ዘይኮነስ: ንርስትናን ህላዌናን መበቈልናን: ንኽንከላኸል ነቲ ጠንቂ ጸገምና ብመጽናE: ተጠርኒፍና: ክንምክቶም Eዩ ዝግብኣና። Eዚ ከኣ ንፍትሕን ንመሰልናን Eንተሞትና ጸጋ Eዩ። መሬትና Eንዳተዘምተ ወለዶና ኣናጸነተ: ህይወትና Eናሓለፈ: ተፈላሊናን ትም Iልና ክንርI ግን: ናይ ሞት ሞት Eዩ። ከብቲ ወይ ብEራይ’ኳ ዝብI ከጥቅO ከሎ: ክሳብታ ዝመውት Eዩ ብቐርኑ ዝከላኸል። ወዲ ሰብከ ንህይወቱ ንኽይከላኸል ዝዓግቶ Eንታይ Eዩ? Eንታይ Eዩኸ ክተርፎ ካብ ሞት ሓሊፉ? ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ ኣብ ኣስመራ ብዙሓት ኮረኔላት ነቲ መንግስቲ ጸሊOም ህይወቶም የጥፍU ኣለው ይብሃል። ከም’ዚ ክትሰምE ከሎኻ ኣዝዩ ዘሕፍር ወረ’ዩ። ህይወቶም ብኾንቱ ኣብ ክንዲ ዘጥፍU ግን: ነቶም ዝጭቍንዎም ዘለው ተኸላኺሎምን ስIሮምን ክመቱ ከለው ታሪኽን ኵርዓትን ዶኣይኮነን?። Eዞም ህይወቶም ዘጥፍU ዘለው ደቀባት ኤርትራ: ብሓቂ ነቲ ኣብ ውሽጢ ጕጅለ Iህግዲፍ: ዘሎ ረቂቕ ስለላ መርበብ: ብመጽናEቲ ኣየለለዩዎን ጸኒሖም ክብሃል ይክኣል። ብሃንደበት ሎሚ ካብ ሰማይ ዱብ Iሉ ዝመጸ ጥራይ Eዩ ዝመስሎም ዘሎ። ካብ’ዚ ብምብጋስ ከይፈለጥካን ከያጽናEካን ምምካት Eሽነት Eዩ። ሰራዊት ህ.ግ.ሓ.ኤ Eንተኾነ’ውን ዝሓዝካ ሒዝካ ህጀም: ኣናተባህለ ድኣ Eዩ ዝስዋE ነይሩ’ምበር: ብግቡE ውሽጣውያንን ባEዳውያንን ጸላEቲ ኣለልዩ ብንቕሓት ኣይኮነን። Eንተ በቲ ኣንተበቲ ግን ከቢድ መስዋEቲ ከፊሉ: ነቲ ሰራዊት Eትዮጵያ ዋላ ዓበይቲ ግዳማውያን ዓንገልቲ ይንበሩዎ: ጸራሪጉ ጕሒፉ: ንኤርትራ ሃገርና ኣምጺUዋ Eዩ። ብድሕሪU ምምርማርከ ድኣ ነውሪ ድዩ? ካብቲ ሽU ዝነበረ ሓይሊ ደርጊ ዝብርትE ሓይሊ ኣብ ኣስመራ ኣሎድዩ ኮይኑ ? ያE ኣይፋሉን? ጅግንነትን ሓቦን ድኣ ተረሲU ከይከውን? ክቡራት Eከኣሎ ክቡራት ዋርሳይ ኣይፋልኩምን ሕጂ’ውን ምምካት ማይ ኣይሕለፎን። ስለ’ዚ ቅድም ብሕልፊ ውሽጣውያን ጸላEቲ ከምዘለውና ንፍለጥ: ድሓር ንጠርነፍ: ድሓር ንነብስናን ሃገርናን ንከላኸል። ሽU Iና ታሪኽ ክንገብር EንኽEል። ብዝተረፈ ከም ኣባጊE ወኻርያ ተጓይየን: Eንዳሞትካ ትም Iልካ ንመቓብር ሃዲምካ ክትኣቱ ክልተ-ሞት Eዩ። ስለ’ዚ ዝሓለፈ ታሪኽን: ሎሚ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ዘሎ ህሉው ኵነታትን: ስለምንታይ Eዩ ከምU ኮይኑ? ሕጂኸ ስለምንታ Eዩ ከም’ዚ ዝኸውን ዘሎ Iልካ? ፈቲሽካን ኣጽኒEካን: መን ምዃኑ ጸላIኻ ምፍላጥ ክሕግዘና’ዩ። ስለ’ዚ ንሕና ጕጅለ ደቀባት ኤርትራ: ሕሉፍን ህሉውን ታሪኽ ጸላEትና: ብመጽናEቲ ምስንፈልጥ ጥራይ Iና: ንጸላIና መኪትና ፍታሕ ኣብ ኤርትራ ክመጽE ዝኽEል Iልና ስልዝተረዳEና: ብዘይ ፍርሕን ሕፍረትን ነዚ ኣስተምህሮ’ዚ ብኸምዚ ኣገባብ ንኸነዳልዎ መሪጽና።

ርግጽ’ዩ ብሕልፊ ኣብ’ዚ ዘሎናዮ መዋል: ዓለም ብፖለቲካ ዘይኮነስ ብስለላን ብሸፍጥን (ብማኒፑለሽን) ሓሶትን: ጥራይ Eያ ትጕዓዝ ዘላ። ብሕልፊ ድማ ንሕና ኤርትራውያን Eጫና ኮይኑ: ኣውራ ግዳይ ናይ ጕሎባላይዘሽን ኰንና: ኣብ ዝሓሰመ ሃለዋት ከኣ ወዲቕና። ዘይክሓድ ሓቂ’ዩ’ዩ ኣብ’ዚ ሕማቕ Eዋን’ዚ ንሓቂ ንኸተለልያ: ቀሊል ከምዘይኮነ። ብዙሕ መጽናEትን መርምርን ሓበሬታትት ምEካብ ከምዘድሊ ከኣ ርዱE’ዩ። ምEንት’ዚ መሰረታዊ መጽናEቲ ከይገበርካ ድማ: ጠንቅን ሳEቤንን ናይ ሓደ ሽግር ክትርዳE ባህርያዊን መጎታዊን ኣይኮነን። Eምብኣር ግድነት ይኸውን: ነቲ ስኣን ሓቂ ምፍላጥ ተደናጊሩ ዝሳቐ ዘሎ ህዝብና: ኣብ ታሪኽ ተመርኵስና ሓቀኛ መርትO ዘለዎ ሓበሬታ ክንሕብሮ። ነዚ ንምግባር ድማ: ጠንቅን ሳEቤንን ፈቲሽና: ምስነቕርበሉ ጥራይ Eዩ። ህዝቢ ኤርትራ ቅኑE ታሪኽ Eንተድኣ ፈሊጡ: ጭቡጥ ሓበሬታ Eንተድኣ ረኺቡ: ቀንዲ ጸላIUን ፈታዊUን ብቐሊሉ ከለሊ ይኽEል Iልና ስለዝኣመና: ዋላ ገለ-ገለ ሰባት ቅር Eንተበሎም: ንሓቂ ክንብል ግን ከነቕርቦ ክንግደድ Iና። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ግዜ ሰውራ: ኣብ ባህሉን መንነትን ርስቱን ዝተመስረተ ስትራተጂ ሒዙ ኣይኮነን ተቓሊሱ። ህዝቢ ኤርትራ ጸላEቲ ብግቡE ፈሊጡ: ዓዱን መንነትን ርስቱን ንኸድሕን ተጠርኒፉ መኪቱ


ይቕጽል

ኣንተዝኸውን ከምዚ ሎሚ ወሪዱዎ ዘሎ ስቓይ ኣይምወረዶን። ርግጽዩ ኣብ ግዜ ሰውራ Eቶም ተዃሉ መራሕቲ ሰውራ: ንህዝብና ብግርህነቱን ስምIቱን መዝሚዞም: ናቱ ገዲፉ ጌጋ ስትራተጂ ሒዙ ብስነ-ሓሳብ ባEዳውያን ተመሪሑ: ትምህርተ-ማርክስ: ትምህርተ-ለኒንን ወይ ትምህርተ-ማOን ሆጃክን ዝብል ጽውጽዋይ: ብሙዚቃን ብኮቦሮን ዝተሰነየ መዓሸዊ መምርሒ ተቐቢሉ: ሓሸውየ ከምዝብል ገይሮሞ Eዮም: Iልና Iና ንኣምን። ከምU ስለዝኾነ ድማ ሎሚ ህዝቢ ኤርትራ: Eዝዩ መሪር ዝኾነ ሕሰም ወሪዱዎ ይርኤ ኣሎ። Eዚ መከራ’ዚ ብዘይ ውዲታዊ ጠንቂ: ሎሚ ዱብ Iሉ ካብ ሰማይ ዝወረደ ኣይኮነን። ካብ መበገሲU Eዩ። ብገዛE ሕጊ ኣንዳቦኻን ብገዛE ጭዋ ባህልኻን: ብካብ ጓኖት ዝተለቃሕካዮ ዝንቡE ስነሓሳብ መምርሒ ገርካ: ናትካ ክትርስE ከሎኻ: ካብ ኩሉ ዘስደምም’ዩ። ብሰንኪ’ዚ ህዝቢ ኤርትራ ሎሚ: ኣብ ክንዲ ነቲ ዝነበሮ ምEሩግ ባህሉን ሃይማኖቱን ከይገደፈ: EናEማEበሎ ንቕድሚት ዝጕዓዝ: ብኣንጻሩ ግን Eንዳተታለለን Eንዳደንቈረን Eንዳተፋላለየን: Eንዳተጻልኤን ግዳይ ጸላEቱ ኮይኑ ይሳቐ ምህላዉ Eዩ።

ስለዚ ኣንተተረዲU ጥራይ Eዩ: ብሓቂ ነዚ ወሪዱዎ ዘሎ ጸገም ክፈትሖ ዝኽEልን: መኪቱ ድማ ህይወቱ ከድሕን ዝኽEልን Iልና ስለEንኣምን: ነዚ ታሪኻዊ መጽናEቲ ከነቕርብ ንደሊ ዘሎና። Eዚ ሎሚ ነቕርቦ ዘሎና ታሪኻዊ መጽናEቲ: ብርግጽ ህዝቢ ኤርትራ ስኣንፍልጠት ይጠፍE ከምዘሎ ስለተረዳEና Iና። ከም ግቡEስ ገና ኣብ ግዜ ሰውራ Eዩ ግቡE ታሪኹን: ባህሉን ሕገ-EንዳቦኣUን: ቀንዲ ጸላEቱን ፈተውቱን ከለልየሉ ዝኻል ፖለቲካዊ ትምህርቲ ክምሃር ነይሩዎ። ብኣንጻሩ ግን Eቶም መሳርሒ ባEዳውያን ኮይኖም ንጸረ ሰውርU ዝተኸትቡ: ውሽጣውያን ጸላEቱ: ከም ቍርዲድ ኣብ ውሽጡ ተጸፍዮም: ብመደብ ትምህርቲ ምድንጋር ምሂሮም: ኣብ ስምIት ጥራይ ጥሒሉ ዝኣዘዝዎ ክፍጽም Eምበር: ኣርሒቑ ንኸይጥምት ገይሮም ኣደንዚዞሞ’ዮም። ካብዚ ዝሓስም ተግባር ድማ የልቦን። ክሳብ ሎሚ ድማ ነቲ ክፍኣታቶም ብግቡE ኣየለለዮን። ምናልባት Eዚ ኣብ ብዘይ ቀላዓለምን ብሰፊሑን: ብመጽናEትን ነቕርቦ ዘሎና ፖለቲካዊ ትምህርት’ዚ: ገለ-ገለ ሰባት ብሕልፊ Eኳድኣ መራሕቲ ወያኔን: ደቀ-መዛምቶም ኤርትራውያንን:: ኤርትራውያን ከቘጥOም ይኽEል’ዩ። ይኹን Eምበር ዝተፈጸመ ሓቀኛ ታሪኽ ስለዝኾነ: ክሕባE ኣይክEልን’ዩ። ክቐርብ ከሎ ግን: ኣብ ዓሚቝ መስጽናEቲ ዝተመርኮሰ ድኣንበር: ኣብ ስምIትን (ማኑፕለሽሽን): ኣብ ጽልEን ቅርሕንትን ተመስሪቱ ዝቐርብ ዘሎ ኣይኮነን። መኽንያቱ ከኣ ካብ ዝርከብ ዋላ ሓደ መኽሰብ ስለዘየለ። መርትO ዘለዎ ሰነዳዊ ሓበሬታን ተመርኵስካ ክቐርብ ከሎ ግን ብሓፈሻ ንህዝቢ ኤርትራ: ብፍላይ ድማ: ንመንEሰይ ወለዶ ትግራይን ኤርትራን: ዓቢ ትምህርቲ ከምዝኸውን ጥርጥር የብልናን።

ብሓጺሩ ታሪኽ ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ ብግቡE ዳህሲስናን ፈቲሽናን: ንህዝቢ ኤርትራ ከነቕርብ ከሎና: ኣብቲ ህዝቢ ኤርትራ ንጸላIU ንኽምክት ዝገብሮ ቃልሲ: ክሕግዞ ከምዝኽEል ስለዝተገንዘብና ጥራይ Iና’ምበር: ካልE ንረኽቦ ረብሓ የልቦን። መኽንያቱ ብሕልፊ ኣብዚ ግዜ’ዚ: ህዝቢ ኤርትራ: ካብ ግዜን መዋEልን ምንዋሕ ግዲኮይኑ: ዳርጋ ፈተውቱን ጸላEቱን መን ምዃኖም ንምልላይ ዝጸገሞ’ዩ ዝመስል ዘሎ። Eኳድኣ ሎምስ ኤረ ሕሉፍ ሓሊፎም: Eቶም ንህዝቢ ኤርትራ ንሓልየሉ Iና ዝብሉ ተቓወምቲ: ዳርጋ ነቶም ቀንዲ ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ ዝነበሩ: ከም ምሓዙት ቈጺሮሞም: ወጽዓን ስቓይን ህዝቦም ረሲOምም: መሳርፍ ካብOም ኣናተቐበሉ ንህዝቢ ኤርትራ ንኸይቃለስ ይቃለስዎ ኣለው።ስለ’ዚ Eዚ ጸገም’ዚ ሱር ከይሰደደ ከሎ: ብግቡEን ብጭብጣዊ ብመጽናEትን ንህዝቢ ብቐሊሉ ከምዝርድO ገርካ ክቐርብ Eለዎ።

ስለ’ዚ ነዚ ኣብ ግምት ብምEታው: Eዚ ሎሚ ብI.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ዝወርዶ ዘሎ ግፍEን መከራን: ታሪኻዊ መንቀሊ ዘለዎን: ኣብ ታሪኽ ተመርኵሱ ድማ ብስነ-ኣEምራዊ ሜላ ንሓደ ንጹር ዓላማ ንምውቃE: ብመደብ ሰለይ ኣናበለ ዝጕዓዝ ዘሎ ምዃኑ: ንህዝቢ ንምሕባር ብሰፊሑ ብኸምዚ ዝስEብ ከነቕርቦ ክንፍትን Iና።

ውሽጣውያን ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ መንዮም? ስለምንታይከ ንህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ይጻብUዎ ኣለው?

ህዝቢ ኤርትራ ካብ ጥንቲ ጀሚሩ ጭዋ ባህሉን ክቡር ሃይማኖቱን ሓልዩ: ብሕጊ EንዳቦU ተሰሪUን: ዋና ባሕሩን መሬቱን ኮይኑ ክነብር ዝጸንሐ ህዝቢ’ዩ። ህዝቢ ኤርትራ ካብ ዝፍጠር ጀሚሩ ካብ ዶቡን ደረቱን ሓሊፉ: ንማንም ጐረቤት ሃገር ወሪሩን ደፊሩን ከምዘይፈልጥ


ይቕጽል

መጻሓፍቲ ታሪኽን: ኣፈታሪኽ ኣቦታትናን ኣባሓጎታትናን ዝምስክሮ ሓቂ’ዩ። ብኣንጻሩ ግን ህዝቢ ኤርትራ: ተባሃጊ ዝኾነ መሬትን ባሕርን ስትራተጂን ዝወነነ ጥራይ ስለዝኾነ: ብፍላይ ጐረባብቱን ውሽጣውያንን ብተወሳኺ ድማ ግዳማውያንን ጸላEቱ: መልክOም Eናለዋወጡን Eናተባራረዩን: ካብ 17 ክፍለ ዘመን ጀሚሮም: ክሳብ ሎሚ የሳቕዩዎ ከምዘለው ንኹሉ ታሪኽ ኤርትራ ዝከታተል ስዉር ኣይኮነን። Eቲ ቀንዲ ጸገም ህዝቢ ኤርትራ ድኽነት ፍልጠትን: ውህደትን ጥራይ Eዩ። Eታ ኣብ ግዜ ፈደረሽን ዝነበረት ሓድነት’ውን Eንተኾነት: ድሕሪ ፍርቂ ዘመን: ብሕልፊ ሎሚ ካብቲ ኣውራጃታት ኤርትራ ኣብ ዞባታት ምቕያረን: ዝላሕልሔት Eያ ትመስል ዘላ። ህዝቢ ኤርትራ ካብ ጥንቲ ጥቅምቲ ጀሚሩ: ርEሱ ክIሉ ዝነብር ዝነበረ ህዝቢ Eዩ ነይሩ። በብከባቢU ከኣ ንመሳፍንቲ ትግራይን ኣምሓራን: ኣብ Eዋን ጸገሞም: ብሕልፊ ጸላI ክወሮም ከሎ: ብጅግንነት Eንዳሓገዘን ኣንዳስዓረን: ዘዓወቶም ህዝቢ ምዃኑ ታሪኻዊ ሓቂ Eዩ። (ሩፋሎ ፐርኒ-

ትርጕም መረብ ምላሽ: ኣብ ገጽ 207 ርኤ) ብሕልፊ’ኳድኣ መሳፍንቲ ትግራይ: ካብ 1730 ጀሚሮም ብቀጻሊ ሰራዊቶም ንኤርትራ Eናስሎኹ: ነዚ ሕጂ ኤርትራ ዝብሃል ዘሎ ከባቢ ንኸባድሙን: ንሰላሙን ሓድነቱን ክዘርጉን: ክሳብ ኮለንያል ጣልያን ብሰንኮም ንኤርትራ ወሪሩ ዝሕዛ: ፈተናOም ኣየቋረጹን። ክጽግሞም ከሎ ንህዝቢ ኤርትራ ሓግዘና ይብሉዎ: ክጥEሞም ከሎ ድማ: ንህዝቢ ኤርትራ ወሪሮም ጥሪቱን ሃብቱን ይዘምትዎ ከምዝነበሩ: ኩሎም ኣባሓጎታትና ዝፈልጡዎን: ብዙሓት መጻሕፍቲ ታሪኽ ድማ ዝምስክሩዎ ሓቂ Eዩ። ብኣንጻሩ Eኳድኣ ንህዝቢ ኤርትራ ጕድኣት Eንተዘይኮይኑ ዝገበሩሉ ሓገዝ ከቶ ኣይነበረን። ንመረዳEታ ህዝቢ መታሕት ብሰንኪ ወራር ቱርካውያንን ግብጻውያንን: ክርስትና ሃይማኖቱ ተጋሂሱ: ተገዲዱ ኣብ ምስልምና ክልወጥ ከሎ: መሳፍንቲ ትግራይ ግን ክርስታይን ክነሶም: ኣማEድዮም ድኣ ይEዘብዎ ነበሩ’ምበር ኣይሓገዙዎን። የግዳስ ኣዘንጊOም ኣንዳወረሩ ጥሪቱን ሃብቱን ዘዘሚቶም ንዓዶም ይምለሱ ድኣ ነበሩ። ኮሎንያል ጣልያን ንህዝቢ ኤርትራ ከሳቕዮ ኣንከሎ ድማ: “ኣባና ጥራይ ኣይትምጽኣና ኣምበር: ኪኖ መረብስ ድላይካ ግበር“ Iሎም: ንህዝቢ ኤርትራ ረሲEሞ ነይሮም’ዮም። ኤረ ኮለንያል ጣልያን ንኤርትራ ንኽወርር ዘበቕA’ውን ብሰንኪ መሳፍንቲ ትግራይ Eዩ። ብድሕሪ ምEታው ኮለንያል ጣልያን’ውን: ሕሉፍ ሓሊፎም ንመግዛኣቲ ኮለንያል ጣልያን ተቓዊሞም: ኣብ መሬት ትግራይ ተዓቝቦም ክቃለሱ ዝመጹ ዝነበሩ ጀጋኑ ኤርትራውያን: መሳፍንቲ ትግራይ ጕቦ ካብ ጣልያን ኣናበልU: ኣሕሊፎም ንኮለንያል ጣልያን ይህቡዎም ከምዝነበሩ ታሪኽ ዝምስክሮ’ዩ። ኤርትራውነት ውጽIት ወረራትን መኸተን: ብመም. .ስማOን ኣማኑኤል ርኤ…

2ይ ክፋል ብሓልዮት ጕጅለ ደቀባት 14.09.2008 ዓ.ም ታሪኻዊ ትንተናን ዝምድናታትን መሳፍንቲ ትግራይ። ካብ Eዋን ሚካኤል ስሑል ጀሚሩ (1735-1780 ዓ.ም) ክሳብ ዘመን ሸቃ ኣሉላን 1978-1888 ዓ.ም. የውሃንስ 4ይን: ዘመን ቀዳማይ ሚኒስተር መለስ (ለገሰ) ዜናዊን ዝምድናታቶምን። መሳፍንቲ ትግራይ ደጋጊሞን ኣሃሚሎምን ንህዝቢ ኤርትራ ዝወርዎ ዝነበሩ: ስለዝሓለይሉን ንኤርትራ ከኣ ካብ ባEዳውያን ገዛEቲ ንኽካላኸሉላን ድዮም: ወይስ ተልEኾ ስለዝነበሮ’ዮም?

መብርሂ: ነዚ ታሪኻዊ ኣስተዋጽO’ዚ ብፍላይ ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ ክንዝርግሖ ዝመረጽና መኽንያት: ሎሚ ኣብ ኤርትራ ብግልጺ ኣብ Iትዮጵያ ድማ ብረቂቕ ሜላ: ታሪኽ ዝድገም ዘሎ ኮይኑ ስለዝተረድኣና’ዩ። መኽንያቱ ድማ መብዛሕትU ህዝብና ብሰንኪ ዘመን ዘምጽO: ዝተሓላለኸ ፕሮፓጋንዳዊን ስነኣEምራዊን ስለላውን ጽልዋታት: ነቲ ታሪኽን ተልEኾን ጠንቅን ናይቶም ካብ ጥንቲ ጀሚሮም ዝሃስዩዎ ዝነበሩ: ባEዳውያንን ውሽጣውያንን ጸላEቱ: ብመጽናEቲ ተመራሚሩ ክፈልጦም ስለዘይከኣለ’ዩ። ከምU ስለዝኾነ ድማ: ነቲ ዝሓለፈ ሕሱም ግፍEታት ድሮ ረሲU: ነቶም ካብ ጥንቲ ጀሚሮም መልክOምን ሜላOምን ኣናቀያየሩ ክሳብ ሕጂ ዝሃስዩዎ ዘለው: ከም ፈተውቱ ገይሩ ክርEዮም ንEዘብ ኣሎና። ንሕና ብወገንና ግን Eዚ ሕጂ ዝወርዶ ዘሎ ስቓይን መከራን: ካብ ጥንቲ ጀሚሮም ባEዳውያን ጸላEቱ ብረቂቕ ሜላ ንውሽጣውያን ጸላEቱ Eናልኣኹ ዝፈጠሩዎ ምዃኑ ስለEንኣምን: ኣብ ታሪኽ ተመርኵስና በታ ዘላትና ንEሽቶ ዓቕሚ: ንህዝብና: ብሕልፊ ድማ ነቲ ናይ ጽባሕ ሕብረተ-ሰብ ዝኾነ ንEሽቶ ወለዶ: ንኽፈልጦ ብኸምዚ ዝስEብ ታሪኻዊ ትንተና ከነቕርበሉ መሪጽና። ነዚ ትንተና’ዚ ከነቕርብ


ይቕጽል

ዝመረጽና ድማ: ሓደ ህዝቢ ብስምIት ዘይኮነ ብፍልጠት: ቅኑE ታሪኽ Eንተድኣ ፈሊጡ ጥራይ Eዩ: ንመሰሉ ክጣበቕ ዝኽEል Iልና ስለንኣምን Iና።

ኤርትራ ኣብ Eዋን ሚካኤል ስሑል ካብ 1735-ዓ.ም ክሳብ 1780 ዓ.ም.:

Eዚ ዘመንዚ ምሕደራ ብሓረነጋሲ ኣብ ኤርትራ ብወራራት መሳፍንቲ Iትዮጵያን ቱርካውያንን ኣዝዩ ተዳኺምሉ ዝነበረ Eዋን’ዩ። Eቶም ሽU ዝነበሩ ባሕረ-ነገስታት ንንግስነት Iትዮጵያ ዘርEድ ስልጣን Eዩ ነይሩዎም። ሩፊሎ ፐርኒ ትርጉም-መረብ ምላሽ ገጽ

155።ባሕኣብ ከባቢ 1735-1780 ዓ.ም. ሽU Eዋን ኣብ ጸዓዘጋ ራEሲ ዝነበሩ ራEሲ ዓንድሃይማኖት ዝተባህሉ Eዮም። ኣብቲ ዘመን’ቲ ራEሲ ዓንድሃይማኖት ምምሕዳሮም ክሳብ ዓድዋን ከባቢ ወሎን Eዩ ዝነበረ። ንኣብነት ነቲ ሎሚ ዓድዋ ተባሂሉ ዝጽዋE ዘሎ ከተማ: ሽU Eዋን ሰብ ዘይቅመጦ ዱር ስለዝነበር: ኣብ ምምሕዳር ራEሲ ዓንድሃይማኖት Eዩ: ደቂ ሰባት ከምዝነብሩዎ ኮይኑ ዓዲ ወይ ከተማ ኮይኑ ዝተሃንጸ። Eብቲ ዘመን’ቲ ድማ ኤርትራ ህዝቢ ቀሲኑ ዝነብረሉ ዝነበረ Eዋን’ዩ። ንህዝቢ ኤርትራ ግን ካብ ጥንቲ ጀሚሮም: Eቶም ቀንዲ ናይ ቀረባ ጸላEቱን ተጻባEቱን መሳፍንቲ ትግራይ Eዮም ነይሩ። ንኣብነት ካብ ከባቢ 1735 ዓ.ም ጀሚሮም ክሳብ ኮለንያል ጣልያን ንኤርትራ ዝወርር: ማለትዩ። Eቲ Eዋንቲ ድማ: ህዝቢ ኤርትራ በብዓዱን በብወረዳUን: በብኣውራጃUን: ቀሲኑ ዝነብረሉ ዝነበረ Eዩ። ካብU ንድሓር ግን መሳፍንቲ ትግራይ: ሰራዊቶም ብቐጻሊ ንመሬት ኤርትራ ብቓጻ Eናወረሩ: ንሰላምን ንሓድነትን ንቅሳነትን ህዝቢ ኤርትራ: ክዘርጉ ፈተናOም ኣየቋረጹን።

ንመረዳEታ:- ሚካኤል ስሑል ዝተባህለ ቴንቤናይ: ካብ ትግራይ ንኤርትራ ተሰዲዱ: ኣብቲ መሬት ደቀ-ተሽም ሻሙናዮም ሙሳ ዝተባህለ ከባቢ: ብፍላይ ኣብ Eንዳ ሃዘጋን ጸዓዘጋን ብጕስነት ትዓሲቡ ይነብር ነበረ። ተንኮለኛን ጐራሕን ስለዝነበረ ግን: ንራEሲ ዓንደ-ሃይማኖት ብቓጻ ኣዘንጊU ቀቲሉ: ራEሲ ሚካኤል ስሑል ተባሂሉ። ን40 ዓመታት ዝኣክል ድማ ብዓመጽን ግፍEን: ንኣውራጃ ሰራየ ይገዝE ነበረ። ነቶም ጐይቶት ሚካኤል ስሑል ዝነበሩ መኳንንቲ Eንዳ ጸዓዘጋ: ብፍሉጥ ግዝኣቶምን Eዉት ብረቶምን: ክሳብ ፈለግ ተከዜን ክኔውUን ዘምሓድሩ ዝነበሩ: ናይ ቀደም ውርሻታቶም ዘጥፍኣሎም ከይኣክል: ንክልተ ኣሓዋት ጽዓዘጋን ሃዘጋን ደማዊ ግርጭት ኣታኣታትዩሎም። ማለት ንጽዓዘጋ Eትሒቱ: ንሃዘጋ ክብ ስለዘበሎም: ኣብ መንጎ ክልተ ኣሕዋት ደማዊ ኵናት ሕድሕድ ከምዝውላE ጠንቂ ዘEተወ ሕሱም መስፍን -ሚካኤል ስሑል Eዩ። ጂOሜትራ ገብረየሱስ ኣባይ-መሰረት ዓሌት ህዝቢ ኤርትራ…ገጽ 151.. ሚካኤል ስሑል ካብቲ ዘይርሳE ሕሱም ጭካኔU: ካብ ትግራይ ንሰራዬ Eናተመላለሰ: ኣብ ልEሊ ህዝቢ ሰራየ: ባህልን ልምድን ብዘቐይም ስድነት ፈጸመ። ነቲ ካብ ጥንቲ ብዴስነት ዝመሓደር ዝነበረ ርስቲ ኣውራጃ ሰራየ:ጕልቲ ዝብል ስም ኣጠሚቑ: ነንዝፈትዎም ውልቃውያን መሳፍንቲ ዓደሎ። Eቲ Eዋን’ቲ ካብ 1735 ዓ.ም ክሳብ 1780 ዓ.ም ኣቢሉ ነበረ።ብኸምዚ ብEሉግ ውዲት ከኣ ነቲ ጭዋ ኣባታዊ ሕጊ ህዝቢ ሰራየ ኣባEለጎ። ብሰንኪ ሽፍታ ሚካኤል ስሑል ዘምጽO ሰበብ ድማ: ብፍላይ ህዝቢ ኣውራጃ ሰራየ: ብሓፈሻ ድማ ህዝቢ ከበሳ Eረፍትን ቅሳነትን ስIኑ ነበረ። ሩፊሎ ፐርኒ ትርጉም-መረብ ምላሽ ገጽ 80። ኣብ Iትዮጵያ ብፍላይ ድማ ኣብ ትግራይ: ሕጊ-ኣንዳባ ዝብሃል ብሱሩ ኣይነበረን። ወለድOም’ውን ከምዚ ኣብ ኤርትራ ልሙድ ዝኾነ ክሳብ ብዙሕ ወለዶOም ክቘጽሩ ኣይክEሉን Eዮም። Eቶም ብዙሕ Eዋን ዝጽውU ዘርI መሳፍንቲ ቴንቤንን ከም ብዓል ደግያት ውቤ:ገለ ካብ ኣውራጃ ዓጋመ Eንዳ ስብጋድሽ: ከማU’ውን ካብ ኣንደርታ ስድራቤት የውሃንስ 4ይ ወዘተ Eዮም። Eቲ ካልE ሓፋሽ ሓረስታይ ግን ዓሽከርን ተኸታላይ ንጉስን ቤተክህነትን ጥራይ Eዩ።

Eዋን ወልደስላሴ ጨለቖት ዘመድ ዮውሃንስ 4ይ ኣብ ኤርትራ 1780-1816 ዓ.ም


ይቕጽል

ድሕሪ ሞት ሚካኤል ስሑል ድማ: ራEሲ ወልደስላሴ ጨለቖት ዝተባህለ ካብ 1780 ዓ.ም ክሳብ 1816 ዓ.ም ኣብ ሰራየ ይገዝE ነበረ። ነቲ ሽፍታ ሚካኤል ስሑል ዘተኣታተዎ ብEሉግ ባህሊ ድማ ቀጸሎ። ህዝቢ ሰራየ ኣብቲ Eዋን’ቲ: ሓደ ኮንፈደራላዊ ዝመስል ስርዓት ኣቝሙ: ንነዊሕ ዘመናት ከይለወጠ: ብስኒትን ብሰላምን ብፍትሕን: ብስም ሸውዓተ ዓዲ-ሕጊ ተፈልጦም: ፈራዲ ኣካል ብናይ ሓባር ስምምE ዓበይቲ ዓድን ለባማትን ደቀባት Eናሓረዩ: ተማEኪሎም ዝነብሩሉ ዝነበሩ Eዮም። ራEሲ ወልደስላሴ ጨለቖት ግን ከይሓፈረ ብጭዋነት ክጕዓዝ ንመዋEል ክጕዓዝ ዝጸንሔ ባህሊ ህዝቢ ሰራዬ ቀጺሉ ኣበላሸዎ። Eቲ ሰባብ ሚካኤል ሽሑል ካብ ኩሉ ዝኸፍኤ ዝፈጸሞ ረሳሕ ታሪኽ ድማ: ነቲ ካብ ጥንቲ Eሕዋት ኮይኑ ዝጸንሐ ህዝቢ ሰራየ: ብሰንኪ መሬቱ ዘይነበሮ ጽልI ኣተኣታትዩ: ነንሓድሕዱ ከምዝፋለስ ገይሩ Eረፍትን ቅሳነትን ከምዝስEን ምግባሩ’ዩ። ቅድሚ ወራር መሳፍንቲ ትግራይ ንኤርትራ ኩሉ ዋንነት መሬት: ብሕልፊ ኣብ ኣውራጃ ሓማሴንን ኣከለጕዛይን ኣውራጃ ሰራዬን ዴሳ ኮይኑ: ኣብ ሸሸውዓተ ዓመት Eዩ ዝማሳሕ ዝነበረ። መሬት ሰራየ ግን: ብሰንኪ መሳፍንቲ ትግራይ: ክሳብ ሕጂ ኣብ ጕልቲ ክቕየር ከሎ: ኣብ ኣውራጃ ኣከለጕዛይን ሓማሴንን ግን: ክሳብ መግዛEቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ዋንነት መሬት በቶም ሕሱማት መሳፍንቲ ትግራይ ከይተቀየረ ዴሳ ኮይኑ’ዩ ጸኒሑ’ዩ።

Eዋን ደጊያት ሱባጋድስ ኣብ ኤርትራ 1818-1830

ደጊያት ሱባጋድስ ወድ-ሹም ዓጋመ ወልዱ ብ1821-1830 ዓ.ም ሓያል መስፍን ትግራይ ኮነ። ካብ’U ቀጺሉ ብዙሕ Eዋን ንሃብቲ ኣከለጕዛይ: ብቕንI ክብህጎ ድሕሪ ምጽናሕ: ጥሪትን ሃብትን መሬትን ኣከለጕዛይ ክወርር ተበገሰ። ኣውራጃ ኣከለጕዛይ ምንምኳ ግዳይ ወርራትን ራስያን ዝምታን: ናይቶም ቅድሚ ደግያት ውቤ ኣብ ትግራይ ክገዛU ዝጸንሑ መሳፍንቲ: ከም ብዓል ሽፍታ ምካኤል ስሑል: ወልደስላሴ ጨለቖት: ድግያት ኣስባጋድስ ኮይኑ ኣንተጸንሔ: ንEብላሌOምስ ኣሜን Iሉ ዝኣመነሉ Eዋን ኣይነበረን። ደጊያት ሱባጋድስ ንኣከለጕዛይ ክወርር ምስተበገሰ: ብደቀባት ኣከለጕዛይ ብባሕረ-ነጋሲ Eያሱን ባሕረ-ነጋሲ ስብሓትን ከኣ ተሳEረ። ቀጺሉ ድማ ወልደሚካኤል ዝተባህለ ወዲ ደጊያት Eስባጋድስ: ሕነ ኣቦU ክፈዲ Eንደገና ከም ኣመሉ: ብIሮብ ኣቢሉ ንኣከለጕዛይ ክወርር ተበገሰሞ: ብክልተ ኣሕዋት ተኽላይን ወልዳይን ዝብሃሉ ጀጋኑ ደቂ ሰገነይቲ: ንፈረሱ ማሪኾም ስIሮም ንዓዲ ግራት ኣህደምዎ። ብኸም’ዚ Eንዳ ደጊያት ሱባጋድስ ዋላ’ኳ ንከለጕዛይ ክገዝU ብዙሕ Eዋን Eንተፈተኑ: ተሳIሮም ድኣ ተረፉ። ካብU ደጊያት Eስባጋድስ: መኳንንት ደቂ ኣውራጃ ዓጋመ ምስ ጠለምዎ: ንኣውራጃ ዓጋመ “ህዝቢ ዓጋመ ኣኽቢረኪ ሸይመኪ: ኣጸዊAኪ ኣንድየ: ግን ጾመይ ኣሕዲርክኒ: ስምኪ ብውርደት ይጸዋE“ Iሉ ረገማ ይብሃል። ምናልባት ካብቲ መርገም ደጊያት Eስባጋድስ: ዝነቐለ: ክኸውን ይኽEል’ዩ ብዙሕ ግዜ: ትግራዎት ይኹኑ ኤርትራውያን: ንደቂ ኣውራጃ ዓጋመ: “ዓጋመ“ Eናበሉ ዘናኣEስዎም። ( ኤርትራውነት: ውጻIት ወርራትን መኸተን ብመም. ስምOን ኣምኑኤል ኣብ ገጽ68-69 ርኤ) ብድሕሪ’ዚ መሳፍንቲ ትግራይ ኣብ ውሽጢ ትግራይ ኣብ ነንሓድሕዶም ተዋግU። ደግያት Eስባጋድስ: ድማ ምስ ደቁ ኣንጻር ደግያት ውቤን ራEሲ ማርየን ተዋግU: ወዱ ደጊያት Eስባጋድስ: ደግያት ሓጎስ ዝተባህለ: ኣብ ኵናት ክመውት ከሎ: ደግያት Eስባጋድስ: ድማ ብደግያት ውቤ ተሳIሩ ተማሪኹ ተቐትለ። (ታሪኽ Iትዮጵያ ብሃለቃ ፍጽህጽዮን ኣብ ገጽ 50-51: 53;64 ርኤ)

ቀንዲ ፍልልይ ኤርትራን ትግራይን ከምU’ውን Iትዮጵያን:

ብሓፈሻ ኣብ Iትዮጵያ ብፍላይ ድማ ኣብ ትግራይ ከምቲ ኣብ ኤርትራ ዝነበረ ምEሩግ ሕጊንዳባ ኣይነበሮን። ህዝቢ ትግራይ ከምቲ ኣብ ኤርትራ ዝነበረ: ኣብ ዓዓዱ ባEሉ ዘርቀቖ ምEሩግ ሕጊ-Eንዳባን: ከምኒ ሕጊ ኣከለ-ምልጋ (ሕጊ ሰራየ) ሕጊ ኣድገና-ተገልበ (ሕጊ ኣከልጕዛይ) ሕጊ ለጎ-ጭዋ: ሕጊ ዓዲ ቈንጺ (ሕጊ-ሓማሴን) ሕጊ ክልተ-መንሳE: ሕጊ መጋርሕ (ብሌን) ሕጊ-ሸውዓተ-ዓንሰባ ወዘተ….ኣይነበሮምን። ህዝቢ ትግራይ ብራEስታትን


ይቕጽል

መሳፍንትን ይግዛE ስለዝነበረ: ልEልና መሳፍንትን ራEስታትን ሸፋቱን ዝምEዘዝን ዘኽብርን: ክብረ-ነገስትን ፍትሓ-ነገስትን ዝብሃል መምርሒ ጥራይ Eዩ ነይሩዎ። ዝባን ሕጊ Iሎም ዝዳነይሉ ባይቶን ሕጊንዳባን ግን ኣይነበሮምን። ብንጉስን ብመስፍንን ጥራይ Eዮም ዝፍረዱን ዝግዝUን ነይሮም። ህዝቢ ትግራይ ብመስፍናዊ ኣገባብ መግዛEቲ ይግዛE ስለዝነበሩ: መሳፍንቲ ትግራይ: ራEሲታት ወይ “ንጉስ“ ትግራይ: ንኤርትራ ክወሩ ክደልዩ ከሎው: ብቐሊሉ ብEዋጅን ብነጋሪትን: ነቲ ህዝቢ ብሓይሊ ከይፈቶ ከማባጊE ከብኪቦም ጥራይ Eዮም: ንወራር ዘሰልፍዎ ዝነበሩ። ህዝቢ ኤርትራ ግን ኣብ ኣኣውራጃU ብሕጊ ኣንዳባን: ብባይቶ ዓደቦን ምስተዛተየ’ዩ ወከልቱ ልIኹ ንጸላIU ዝከላኽል ዝነበረ። ማለት ሓደ ኮንፈደራላዊ ዝመስል ስርዓት ኣቝሙ’ዩ ይመሓደር ስለዝነበረ: ጸላI ክወሮ ክመጽE ከሎ: መጀመርያ ካብ ሓደ ኣውራጃ ናብ ሓደ-ኣውራጃ ልUኻት ወይ ኳደረ ተሰዲዶም: ካብ ዓዓዱን ወረድUን ኣውራጅUን መምስ መራሒOም (ብዓል-ቈጽሊ) ሰራዊት መሪጾም: ኣብቲ ምEኩል ሓይሊ ካብ ካልOት ኣውራጃታት ዝተዋጽኤ: ክሰዱ ከምዘለዎም ይንገሮም ነበረ። ብድሕሪU በብዓዱ ብምEኩል ኣገባብ ባይቶ ተዛትዩ ምስተሰማምዔ ድማ: ወከልትን መራሕቲ ውግEን ሓርዩ ብሓባር: ንጸላI ይምክት ነበረ። ነዚ ንኽገብር ግን ግዜ ስለዝወስድ: ገና Eተን ኣውራጃታት ናይ ሓባር ሰራዊት ኣዳልየን ከይተቐረባ ከለዋ: Eቲ ብንጉስን መሳፍንትን ኣዋጅ ጥራይ “ዓስብኻን ምሃያኻን ጥሪትን ሃብትን ኤርትራ ወሪሪካ Eዩ“ ተባሂሉ: ተገዲዱን ተማEዚዙን ከም Eኩብ ሽፍታ ንኵናት ዝስለፍ ዝነበረ ሰራዊት መሳፍንቲ ትግራይ: ከኣ: ብቀዳምነት ንረብሓ ንጉሱ ወይ ብካልኣይ ደረጃ ድማ ንኸብዱ ጥራይ ክመልE: ብድንገት ኣዘንጊU ንሓንቲ ኣውራጃ ከም ኣውራጃ ኣከለጕዛይ: ወይ ኣውራጃ ሰራዬ ሓደጋ ይወድቆም ከምዝነበረ: ታሪኽ ዝምስክሮ ሓቂ’ዩ።

ካብ 1750 ክሳብ 1880ዓ.ም. ዝያዳ ግዳይ ወራራራት መሳፍንቲ ትግራይ ዝኾና ዝነበራ: ካብተን ሰለስተ ኣውራጃታት ኤርትራ ከበሳ: ኣጋጣሚ ኮይኑ ድማ ኣብ ዶብ ትግራይ ዝቐርባ ኣውራጃታት: ኣውራጃ ኣከለጕዛይን ኣውራጃ ሰራዬን: ከምU’ውን ህዝቢ ኩናማን ባርያን ናራን ባዛን ነበሩ። ኣብ መወዳEታ ግን ንኣውራጃ ሓማሴን: ንኣውራጃ ሰኒሕትን ንባርካን ክወሩ ጀመሩ። ህዝቢ ኣውራጃ ሰምሃር ግን: ሓንሳብ ብቱርኪ ሓንሳብ ብግብጺ ይግዝU ስለዝነበሩ: ክሳብ ክንድቲ ብመሳፍንቲ ትግራይ ኣይተሃስዩን።

Eቲ ቀንዲ መኽንያት ህዝቢ ኤርትራ: ብመሳፍንቲ ትግራይ ዝጥቃዓሉ ዝነበረ: ከምቲ መስፍናዊ ስርዓት ትግራይ ዝመስል ስርዓት ስለዘይነበሮ’ዩ። ኵለን ኣውራጃታት ኤርትራ በብሕጊ ኣንዳቦኤን: ሓደ ነጻ ኮንፈደራላዊ ዝመስል ስርዓት መሰል ቅርጻ ምምሕዳር Eዩ ነይሩወን። ስለዝኾነ ከኣ ካብ ኩሉ ኣውራጃታት ኤርትራ ዝተዋጽU ሕቡራት ሰራዊት: ብሓደ ራEሲ ወይ ንጉስ ዝEዘዙ ኣይነበሩን። ጸላEቲ ስለዝበዝሑወን ግን ከምዚ ናይ ኤውሮጳ ከማEብልO Eድል ኣይረኸባን። ነዚ ተገንዚቦም ከኣ Eዮም: ሸፋቱ ራEስታት ትግራይ ነተን ሰለስተ ኣውራጃታት ከበሳ: ገና ንኵናት ከይተዳለዋ ከለዋ: ብሃንደበንትን ብቓጻን ዘጥቅUወን ዝነበሩ። ብሓጺሩ ጥራይ ንህዝቢ ኣከለጕዛይ ንበይኑ: ወይ ድማ ንህዝቢ ሰራየ ንበይኑ ኣዘንጊOም’ዮም ከብቶምን ንብረቶምን ዘሚቶም ዝሃድሙ ነይሮም። Eቲ ካብ ኩሉ ዝገርም ግን: ኣሽንኳይዶ ካብ 8 ኣውራጃታት ዝተዋጽU ሰራዊትሲ: ካብተን ሰለስተ Eዋራጃት ከበሳ’ውን ብሓባር ሰሚሮም: ኣንጻር መሳፍንቲ ትግራዎት ከቲቶም ዳርጋ ኣይፈልጡን ዝነበሩ። ከማU ኣንተዝገብሩ ነይሮም ኣሞ ንትግራይ ጥራይ ዘይኮነ ንምልEቲ Iትዮጵያ ምተቈጻጸሩዋ ነይሮም። ስለዚ ኤርትራዊ ሓይሊ ዘይተጠርነፈ ስለዝነበረ Eዩምበር: ሰራዊት መሳፍንቲ ትግራይ ኣብ ልEሊ ሰራዊት ኤርትራ ፈጺሙ ከጥቅE ኣይክEል’Eዩ ነይሩ። በዚ መኽንያት ድማ’ዮም ነቲ ባህርያዊ ጸጋን ሃብቱን ተባሂጎም ሸፋቱ መሳፍንቲ ትግራይ ነቲ ጅግናን ፍትሓቅዊ ህዝቢ ኤርትራ: ኣዘንጊOም ኣናወረሩ ዝዘምትዎን ዝራስዩዎ ዝነበሩ። (ሩፊሎ ፐርኒ ትርጉም-መረብ ምላሽ ገጽ 167)


ይቕጽል

ኣብ ኤርትራ ደግያት ውቤ 1830-1855 ዓ.ም. ደግያት ውቤ ብ1832 ዓ.ም.ሃብቲ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ኣወናወኖ ካብ መሬት ትግራይ ተብጊሱ: ብመሪሕነት ደግያት Eሼቱን ብላታ ኮኼብየን ንኣከለጕዛይ ክዘምት ሰራዊቱ ኣኽቲቱ ወፈረ። ህዝቢ ኣከለጕዛይ ድማ “ሎሚ ዘይከተተ ብደው ዝሞተ“ Iሉ ኣወጀ። ካብU ኩሎም ጀጋኑ ደቂ ኣውራጃ ኣከለጕዛይ: ደቂ ሽመዛና: ደቀ-ኣከለን ጕዛይን: ደቂ ኣገላ-ሓጺንን ተግረርን ሎጎ ሳርዳን ወዘተ..: ኩሎም ጀጋኑ መራሕቲ ኵናት: ምስቲ 30 ሽሕ ዝኸውን ክዘምት ዝመጸ ሰራዊት ሽፍታ ውቤ ብትብዓት ተዋግEዎ።

መተሓሳሰቢ.:.ካብቲ ደግያት ውቤ ዝፈጸሞ ግፍEታትን ተንኮልን: ነቶም ካብ ጥንቲ ጥቅምቲ ኣሕዋት ኮይኖም: ንመዋEል ተኻባቢሮም ዝነብሩ ዝነበሩ ደቂ ክልተ ኣውራጃት ኣከለጕዛይን ሰራየን: ብሕሱም ዘሪፉን ኣEንዩን ከይኣኽሎ: ኣብ ከቢድ ኵናት ሕድ-ሕድ ከምዝጥበሱ ገበሮም። መኳንቲ ውቤ ንሰንሒት ወሪሮም: ነቲ ውሩይ ጅግና ሃኪን ወዲ መዲን ካብ ዓዲ ዘማት ብሌናይ ካብ ዓሌት ተርቀ (ሹመኛ) ወይ ብዓል ቆጽሊ ህዝቢ ብሌን ዝነበረ: ኣብ ጭንድቕ ዝተባህለ ቦታ ጥቓ Iላ-በርEድ ተዋጊU ሰዓሮሞ። ጅግና ሃኪን ወዲ መዲን ትወጊU ኣብ ኵናት ወዲቑ ንምሬቱ በጃ ኮነ። ሽE’ዩ ኣብ ሰንሒት ከም’ዚ. ዝተባህለ:-.

ኣበዮ ጭንድቕ ምድሪ ከንደቕድቕ: ሃኪን ክወድቕ: ኣበዮ ሓልሓል: ጕራደ ክስሓል: ኣዳም ክደሃል ኣበዮ ገተን: ጃዊ ክብተን: ምስ ኣግነተን።

ደጊያት ውቤ ኣብ ልEሊ ደቂ ሰንሒት ዝፈጸሞ ጭካኔን ግፍIታት: Eዚ ጥራይ ኣይነበረን። ንደቂ መንሳE’ውን በዲሉዎም’ዩ። ንምድሪ መንሳE ንገለብ ደይቡ ከብቶም ምስ ዘመተ: ነቶም ጀጋኑ ደቂ መንሳE ድማ ማሪኹ ፍረ ነብሶም ቀንጢቡ ብጭካኔ ኣሳቒዩ ሓዲጉዎም ሃደመ። ብ1850 ዓ.ም. ድማ ደግያት ውቤ ንEሸቴን ካሳን ዝተባህሉ ሕሱማት መራሕቲ ሰራዊቱ ኣኽቲቱ: ንኸብቲ ኣልግዴን ማርያን ኩናማን ገፊፉ: ንህጻናትን ኣንስትን ዘሪፉ ተማሊUዎም ንትግራይ ሰገሩ። Eቲ ደግያት ውቤ ዝብሃል ጨካን ሽፍታ: ጐራሕ ተንኮለኛ ስለዝነበረ: ንኤርትራውያን ስብUት ኣብ ርሱን መቕሎ ብመቐመጭOም ኮፍ ኣቢሉ: ገንዘብ ሃቡ ኣናበለ የሳቕዮም ከምዝነበረ: ክሳብ ሎሚ ብኣፈ-ታሪኽ ዓበይት ዓዲ ይትረኽ’ዩ። ንደቂ ኣንስትዮ ድማ ቈሎ ዓተር ኣብ ኣዝነን ኣናከዓወለን: ጸማማት ኮይነን ብዘይ Eረፍቲ ከምዝጥሕና ይገብረን ነበረ። ብU መኽንያት ድማ Eዩ: “ብዘመን ውቤ ዝጸመመ ውቤ ክብል ሞተ“ ተባሂሉ ክሳብ ሎሚ ዝምሰል። ስለምንታ’ዩ Eዚ ኩሉ ኣንተተባህለ ድማ: መሳፍንቲ ትግራይ ካብ ጥንቲ ጀሚሮም: ሃብትን ጸጋን ስለዝይብሎም: ካብ ስEነት ዝተላEለ: ኣብ ልEሊቶም ኣምላኽ ሃብትን ጸጋን ዝዓደሎም: ደቂ ኤርትራ ብሰንኪ ስነኣEምራዊ ሕማም ዝተፈጥረ ቅንEን ጽልEን ስለዘለዎም ጥራይ Eዩ። መሳፍንቲ ትግራይ ኣምብኣር ከምዚ ዘስካሕክሕ ግፍI’ዮም ኣብ ልEሊ ደቂ ኤርትራ ዝፍጽሙ ዝነበሩ። መዓንጣ ሃልዩዎም ግን ንምድረ ኣምሓራ ደዪቦም ኣብ ልEሊ መሳፍንቲ ኣምሓራ: ደፊሮም ግፍI ፈጺሞም ኣይፈልጡን። ፍቕሪ ሃገርን ህዝብን ሃልዩዎም ድማ ንዓባይ Eትዮጵያ ብባEዳውያን ከይትድፈር Iሎም ሓሲቦም ኣይፈልጡን። ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ ኣብ Iትዮጵያ ዝገዝU ዘለው መራሕቲኸ: ነቲ ኣባሓጎታቶም ዝፈጸሙዎ ሕማቕ ፍጻሜታት ደምሲሶም: ዘላቒ ሰላምን ስኒትን ንህዝብታት ኤርትራን ትግራይን Iትዮጵያን ከምጽU ድዮም: ወይስ ታሪኽ ኣባሓጎታት ደጊሞም ንIትዮጵያ ንባEዳውያን ኣሕሊፎም ክህቡዎም’ዮም????????


ይቕጽል

4ይ ክፋል ብሓልዮት ጕጅለ ደቀባት-ኤርትራ 14 መስከረም 2008 ዓ.ም መግዛEቲ ኣብ ኤርትራ ካብ ሃጸይ ቴድሮስ 1855-1861 ዓ.ም

ክሳብ የውሃንስ 4ይ 1885-1888 ዓ.ም ታሪኻዊ ትንተናን ዝምድናታትን መሳፍንቲ ትግራይን Iትዮጵያን ኣብ ኤርትራ። ኮሎንያል ጣልያን ብድሕሪ ስEረት ድጕዓሊ: ብሰንኪ መን’ዩ ንኤርትራ

ወሪሩ ክሕዛ በቒU? ቅድሚ ኮለንያል ጣልያን ንኤርትራ ምውራሩ: መንዮም ኣብ ትግራይ

Eቶም ቀዳሞት መራሕቲ ብኮሎንያል Eንግሊዝ ንስለላ ዝተሓጽዩ?

መብርሂ: ነዚ ታሪኻዊ ኣስተዋጽO’ዚ ብፍላይ ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ ክንዝርግሖ ዝመረጽና መኽንያት: ሎሚ ኣብ ኤርትራ ታሪኽ ዝድገም ዘሎ ኮይኑ ስለዝተረድኣና’ዩ። መኽንያቱ ድማ መብዛሕትU ህዝብና ብሰንኪ ዘመን ዘምጽO: ዝተሓላለኸ ፕሮፓጋንዳዊን ስነኣEምራዊን ስለላውን ጽልዋታት: ነቲ ታሪኽን ተልEኾን ጠንቅን ናይቶም ካብ ጥንቲ ጀሚሮም ዝሃስዩዎ ዝነበሩ: ባEዳውያንን ውሽጣውያንን ጸላEቱ: ብመጽናEቲ ተመራሚሩ ክፈልጦም ስለዘይከኣለ’ዩ። ከምU ስለዝኾነ ድማ: ነቲ ዝሓለፈ ሕሱም ግፍEታት ድሮ ረሲU: ነቶም ካብ ጥንቲ ጀሚሮም መልክOምን ሜላOምን ኣናቀያየሩ ክሳብ ሕጂ ዝሃስዩዎ ዘለው: ከም ፈተውቱ ገይሩ ክርEዮም ንEዘብ ኣሎና። ንሕና ብወገንና ግን Eዚ ሕጂ ዝወርዶ ዘሎ ስቓይን መከራን: ካብ ጥንቲ ጀሚሮም ባEዳውያን ጸላEቱ ብረቂቕ ሜላ ንውሽጣውያን ጸላEቱ Eናልኣኹ ዝፈጠሩዎ ምዃኑ ስለEንኣምን: ኣብ ታሪኽ ተመርኵስና በታ ዘላትና ንEሽቶ ዓቕሚ: ንህዝብና: ብሕልፊ ድማ ነቲ ናይ ጽባሕ ሕብረተ-ሰብ ዝኾነ ንEሽቶ ወለዶ: ንኽፈልጦ ብኸምዚ ዝስEብ ታሪኻዊ ትንተና ከነቕርበሉ መሪጽና። ነዚ ትንተና’ዚ ከነቕርብ ዝመረጽና ድማ: ሓደ ህዝቢ ብስምIት ዘይኮነ ብፍልጠት: ቅኑE ታሪኽ Eንተድኣ ፈሊጡ ጥራይ Eዩ: ንመሰሉ ክጣበቕ ዝኽEል Iልና ስለንኣምን Iና።

ሃጸይ ቴድሮስ ነቲ ብሚካኤል ስሑል ተሳዊሩ ዝነበረን: ብደግያት ውቤ ድማ ጕሂሩ ዝጸንሔ ሓዊ ኣጥፍO። ሃጸይ ቴድሮስ ኣብ ልEሊ ህዝቢ ኤርትራ ከምቲ መሳፍንቲ ትግራይ ዝፈጸምዎ ግፍI ኣይፈጸመን። መጻሕፍቲ ታሪኽን ኣፈታሪኽን ከምዝምስክሮ: ሃጸይ ቴድሮ ንሰራዊቱ “ኣነ ካብቶም ኣብ ኤርትራ ዝርከቡ ዓሌት ሮቤል ወለዶ ስለዘሎኒ: ምስ ኤርትራውያን ዝምድና ኣሎኒ: ስለዚ ንህዝቢ ኤርትራ ብዘይካ ግብሪ ምኽፋል ግፍI ኣይትፈጽሙ“ ይብል ስለዝነበረ: ከም መሳፍንቲ ትግራይ ኣብ ልEሊ ኤርትራ ብዘይካ ግብሪ ምኽፋል: በደል ፈጺሙ ኣይፈልጥን። ከምU ስለዝኾነ ከኣ ነቲ ግፍዔኛ ደግያት ውቤ: ተዋጊU ስIሩ ማረኾ። ክልተ ኣIንቱ ብመስፈ ኣጥፊU ድማ ቀንጸሎ። ሃጸይ ቴድሮስ ነቲ ኩሉ Eሉል ሓለቓ ሽፍታ ውቤ: ካብ ህዝቢ ኤርትራ ሰሪቑን ዘሪፉን ዝኣከቦ: ወርቅን ብሩርን ገንዘብን ብሓይሉ ሰሊቡን መንዚUን ንመቕደላ ኣከቦ። Eቲ ብመሳፍንቲ ትግራይ: ኣብ ልEሊ Iትዮጵያ ዝተፈጸመ ዘሕፍር ተግባር: Eንተሎ ከኣ: ካብ ኣንግሊዝ መሳርያን ገንዘብን ተቐቢሎም: ንሰራዊት ኣንግሊዝ ንመቕደላ ክሓልፍከሎ ከምዛ ዘይፈለጡ: ከይተንከፉዎ ትም Iሎም ምርኣዮም’ዩ። ክንዲ ንክብሪን ልUላውነትን Iትዮጵያ ዝከላኸሉ ከኣ ንጅግና ሃጸይ ቴድሮስ ንከብዶም ክብሉ ንባEዳዊ ሓይሊ ኣሕሊፎም ሃቡዎ። Eቲ ጅግና ሓደ ነዲU ሃጸይ ቴድሮስ ግን: “ካብ ብባEዳውያን ተማሪኸ ዝመውት: ባEለይ ህይወተይ ከሕልፋ ይሕሸኒ“ Iሉ: ሽጕጡ ሰትዩ ብዅርዓት ተሰውኤ። በኸም’ዚ ድማ ብሰንኪ ክሕደት መሳፍንቲ ትግራይ: ልUላውነት Iትዮጵያ ተደፍረ። መሳፍንቲ ትግራይ ፍቕሪ ገንዘብን ሃብትን ኣንተዘይኮይኑ: ፍቕሪ ሃገር ከቶ ሓዲሩዎም ኣይፈልጥን። ኣብ Eዋን ሃጸይ ቴድሮስ Eትዮጵያ ብዓባያ ክብራ ከምዝድፈርን: ኵርዓት ህዝቢ Iትዮጵያ ድማ ከምዝቕንጠጥን ዝኾነ ከኣ: ብሰንኪ ስስዔ-ስልጣን መሳፍንቲ ትግራይ Eዩ። ሃጸይ ቴድሮስ ነቲ ካብ ውቤ ዝሰለቦ ንብረት ህዝቢ ኤርትራ ከይተጠቕመሉን: ኣንግሊዛውያን ንመሳፍንቲ ትግራይ ከይመቐሉዎምን: መርፍE ከይተረፈ ኩሉ ጓሕጕሖም ንሃገር Eንግሊዝ ተማሊOሞ ከዱ። ክሳብ ሕጂ’ውን Eዚ መግለጽ መንነትን ታሪኽን Iትዮጵያን ኤርትራን ዝነበረ: ክቡር ታሪኻዊ ንብረት: ኣብ ሃገር Eንግሊዝ ብሪቲሽ ሙዘይም ይርከብ ኣሎ። ኣብ ትግራይ ስለላ ዝተኣታተወ: ኣብቲ ሽU Eዋን ኣብ ከረን ብሌነይቲ ተመርEዩ


ይቕጽል

ዝቕመጥ ዝነበረ: ሰላዪ ባሻ ቨርነር ሙንዚንገር ወዲ ባዝል ስዊዘርላንድን: ብኣንግሊዛውያንን ከምዝኾነ ታሪኽ ዝምስክሮ ሓቂ’ዩ። (ሩፊሎ ፐርኒ ትርጉም-መረብ ምላሽ)

መግዛEቲ የውሃንስ 4ይ ኣብ ኤርትራ 1885-1888 ዓ.ም. መሳፍንቲ ትግራይ ገና Eቲ ምውራርን ምዝማትን ኣመሎም ስለዝኾነ: ብድሕሪ ሃጸይ ቴድሮስ’ውን: Eንደገና ከም Eመሎም ንኤርትራ ወሪሮም: ነቲ ብሃጸይ ቴድሮስ ጠፊU ዝነበረ ሓዊ ኣባርEዎ። የውሃንስ 4ይ ሃጸይ ቴድሮስ ምስተሰዋኣሉ: ኣብ ሳልስቱ ብ19 ሚያዝያ 1868 መረብ ሰጊሩ: ንኣውራጃ ሰራየ ክወርር ተበገሰ። ንደግያት ሃይሉ ተወልደመድህን ብዓል ጸዓዘጋ ድማ ፈታዊOም ተመሲሉ: ንሓደ ሰላዪ ደግያት ገብረተኽለ ዝተባህለ ትግራዋይ: ኣብ ጸዓዘጋ ሰፊሩ ንደግያት ሃይሉ ተወልደመድህን ንኽስሊ ልኣኾ። ንሱ ድማ ፈታዊ ተመሲሉ: ኣብ ልEሊ ደግያት ሃይሉ ረቂቕ ስለያታት Eናኣካየደ: ዝተባህለን ዘይተባህለ ሓሶትን Eንዳ-ኣቃመመን ንጐይትU የውሃንስ 4ይ የተሓላልፈሉ ነበረ። የውሃንስ 4ይ ገና ቅድሚ “ንጉስ“ ምባሉ ድማ: ኣብ ኤርትራ ማEለያ ዘይብሉ ወራራትን ግፍEታትን ፈጺሙ’ዩ። ጸኒሑ ድማ መረብ ሰጊሩ ኣብ ኣውራጃ ሰራየ ሰሊኹ: ብሰላሕታ ኣብ ዓዲ ወደል ኣብ ወረዳ መራጕዝ ኣውራጃ ሰራየ ዝርከብ ዓዲ ኣትዩ: ንደግያት ሃይሉ ብቃጻ ሓደጋ ወዲቑ: ኣብ መንጎ ክልተ ኣሕዋት ሓዊ ወልA። ንደግያት ሃይሉ ተወልደመድህን ኣሲሩ ንትግራይ ወሰዶም። ንኣይተ ወልደሚካኤል ሰሎሙን ድማ “መረብ ምላሽ ግዝኣትካ ይኹን“ “ራEሲ“ ዝብል ሽመት ድማ ሂበካ ኣሎኹ“: Iሉ ጠበሮ። Eቲ ኣብ መንጎ ጸዓዘጋን ሃዘጋን ነቲ ብሰንኪ ቀዳሞት መሳፍንቲ ትግራይ ሱር ሰዲዱ ዝነበረ: በቲ የውሃንስ 4ይ ዝመሃዞ ሰበብ ድማ: Eንደገና ከምዝባራE ኮነ። ብኸም’ዚ ድማ ኣብ መንጎ ክልተ ኣሕዋት ጸዓዘጋን ሃዘጋን ጽልI መሊሱ ንትግራዩ ተመልሰ። ንደግያት ሃይሉ ኣብ ቍጽጽሩ ምስ ኣተዎም ድማ: ንደግያት ወልደሚካኤል ( ወዲ ሃዘጋ) ንዓድዋ ምጸኒ በሎም። ደግያት ወልደሚካኤል ንዓድዋ ምስ መጾም ድማ ተቐቢሉ ኣሰሮም። ብከምዚ ክኣ Eቶም ክልተ መዋዳድርት ኣሕዋት (ሃዘጋን ጸዓዘጋን) ኣብ ትሕቲ ዮውሃንስ 4ይ ብተንኮል ኣብ Eምባታት ትግራይ ተኣስሩ። ዓደባOም 7 ደቀ-ተሽም ሻሙናየም ሙሳ ከኣ: መጻወቲ ብEሉጋት መሳፍንቲ ትግራይ ኮነት። ወራር ግብጺ ምስ መጸ ግን: ዮውሃንስ 4ይ ብዘይ ጀጋኑ ኤርትራውያን ከምዘይኰነሉ ስለዝፈለጠ: ንክልተ ኣሕዋት ካብ ቤት ማEሰርቲ ፈቲሑ ንዓዶም ሰደዶም። ኣስተውEል: ኣብዚዩ Eምብኣር ተንኮል መሳፍንቲ ትግራይን: ግርህነት ሓማሴንን ዝፍለጥ። ብድሕሪ’ዚ ወራር ግብጺ ምስ መጸ: ደግያት ወልደሚካኤል ኣብ ጐድኒ የውሃንስ ተሰሊፎም ከኣ ንግብጺ ብዘስተንክር ጅግንነት ሰዓሩዎም። Eኹል መሳርያ ካብ ግብጺ ሰሊቦም ድማ ሓይሎም ኣደልደሉ።ብድሕሪ’ዚ ደግያት ወልደሚካኤል: “ካብ መግዛEቲ ትግራይ መግዛEቲ ግብጺ ይሓይሽ“: Iሎም ምስ ወረርቲ ግብጻውያን መኸሩ። ሽU የውሃንስ 4ይ ግብጻውያን: “ንደግያት ወልደሚካኤል ጥራይ ሃቡኒ ኣምበር: መሬት ሓማሴንስ ንሓላልኩም ውሰዱዎ“ በሎም። በዚ’ዩ Eምብኣር “ልቢ ትግራይ ጥውጥዋይ: መሳፍንቲ ትግራይ ብዘይካ ስልጣን ፍቕሪ ሃገርን ዶብን የብሎምን“ ዝብሃል። Eዚ ውዲት የውሃንስ 4ይ ምስ ግብጺ ኣናተኻየደ ከሎ: የውሃንስ 4ይ ካብቶም Eሙናት መሳፍቱ: ኣመሓዳሪ ዓድዋ ዝነበረ ራEሲ ባይሩ ዝተባህለ: ብግንቦት 20 1878 ዓ.ም ነታ ሽU Eዋን ውርይቲ ዝነበረት ርEሲ ከተማ ኤርትራ ድባርዋ ዘሚቱ: ነስመራ ኣተወ። ሽU ደግያት ወልደሚካኤል ብዓቢ ብልሓትን ጅግንነትን: ኣብ ሓዝ-ሓዝ: ሓዞ ሓዞ Eንዳበሉ ንራEሲ ባይሩ ሓኒቖም ሓዝዎ ሰራዊቱ ከኣ ድራር ኣሞራን ወኻርያን ኮነ። ንሱ ድማ ኣብ Iድ ደግያት ወልደሚካኤል ወደቐ’ሞ ተቐንጸለ ከኣ። ኣብ’ቲ Eዋን’ቲ ንራEሲ ዝቐተለ “ራEሲ“ ተባሂሉ ይሽየም ስለዝነበረ: ደግያት ወልደሚካኤል ዝብሃሉ ዝነበሩ: ብጅግንነቶም ራEሲ ወልደሚካኤል ተባሂሉ። ሸቃ ኣሉላ ራEሲ ዝተባህለ ግን: ንደግያት ወልደሚካኤል ብሓሶት ማሕላ ጠሊሙ ስለዘEሰሮም ጥራይ Eዩ።Eዚ ሎሚ ልEሊ Eዳጋ-ሓሙስ ኣብ ኣስመራ ዝርከብ ከተማ ሓዝ-ሓዝ: ካብ “ሓዞ-ሓዞ“ ዝብል ስም’ዩ ተጸዊU። Eብቲ Eዋንቲ ድማ ማሴታይ ከምዚሉ ማሰየ:- ቀታል ባይሩ ቀታል ኣባ ጋላ ከመይ ገበርካዮም ኣብ ኣስመራ ገበርካዮም Eባ መስሓቕ ወኻርያ ሓሪድካ ሃብካዮም ንኣሞራ።

ወኻርያ ዓዲ-ሰግዶ ጸጊብኪዶ ጸጊበ’ወ ወልዱ ዝሓረዶ ዓዓጽሙ ገዲፈ በብርንዶ ስኣን ኣድጊ ንባሕሪ ተውርዶ።


ይቕጽል

Eቲ ብዘይካ ስልጣን ፍቕሪ ሃገር ዘይነበሮ የውሃንስ 4ይ ከኣ: በዚ ቅያ ራEሲ ወልደ-ሚካኤል ሰለሙን ኣዝዩ ርዓደሞ: ንራEሲ ወልደ-ሚካኤል ብሓይሊ ከምዘይስEሮም ተገንዘበ። ውዲታት ክኣልም ድማ ከይደቀሰ ሓደረ። ብድሕሪU ንኤርትራ ክወርር ክልተ ውዲታት መሂዙ: ንክልቲኤን ውዲዳቱ ከተግብረን ከኣ ጀመረ። Eቲ ቀዳማይ ውዲታዊ-ውEል ምስ ሰበ-ስልጣን ግብጻውያን ፈተነ። ንሱ ከኣ “Eንኮስ ንወልደሚካኤል ሰለሙን ኣረክቡኒ’ምበር ሓማሴን Eገድፈልኩም“ ዝብል ነበረ። ምስራውያን ድማ ስሱዓት ገዛEቲ ስለዝኾኑ: መታን ንሓማሴን ክገዝU ንራEሲ ወልደሚካኤል ጠለምዎም። Eቲ ካልኣይ ስልታዊ ወፍሪ የውሃንስ ድማ: ነቲ ብግብረ-ሽበራ ዝተፈልጠ ሸቃ ኣሉላ: ድሓር ናይ ሓሶት ራEሲ-Eሉላ ዘበለ: ንራEሲ ወልደሚካኤል ብሓይሊ ክገጥሞም ስለዘይከኣለ: ብጥልመትን ብውዲትን ኣዘንጊU ንኽሕዞም ኣዘዞ። ሸቃ ኣሉላ ድማ ተቓዳዲሙ: ንገርሄኛ ራEሲ ወልደሚካኤል: “ሰራዊትካ በትን Eሞ ብሓደ ክንሰርሕ“ Iሉ ጠበሮም። ራEሲ ወልደሚካኤል ድማ: ኣይፋለይን ሰራዊተይስ ኣይብትንን’የ ኣብክንዲ ዝብሉ: ተገሪሆም ድማ ከምዚ Iሎም ንEሉላ መልሲ ሃቡዎ:- “ካብ’ዚ ከዳE ግብጻዊ ንህዝበይ ዘባሳብሰለይ: ምስ የውሃንስ ምEራቕ ይሕሸኒ: ግን ሰራዊትይ ክብትን ኣንተኾይነ: ምድሪ ባሕሪ ነጻ ክግደፈለይ ኣለዎ“: Iሎም ገርሃዊ ስምምE ምስ ሸቃ ኣሉላ ገበሩ። ካብU ኣሉላ ብጕርሑ: ራEሲ ወልደሚካኤል ድማ ብገርሆም ከይተመራመሩሉ: ካብ ሓልሓል ንሃዘጋ Eትዮም ብሰላም ተቐመጡ።

ኣስተውEል: ኣብዚኣ Eያ’ምብኣር Eታ ግርህነት ራEሲ ወልደሚካኤል። “ድሕሪ ሰለፋ Eንታይ ተረፋ“ ክምዝብሃል: ብዘይ ሰራዊት ምድሪ ባሕሪ ነጻ ክኸውን ከምዘይክEል ክፈልጡ ነይሩዎም።

ተንኮለኛ ራEሲ ኣሉላ ግን: ብሓደ ሓደ ንራEሲ ወልደሚካኤል ደቂ ዓዶም: ብሓሶት ኣታሊሉ “ኣንጻር ሃጸይ ክልዓል ይሓስብ ኣሎ“ ዝብል ብሓሶት ከሰስትን መስከርትን ምሂዙ: ንፍርዲ ከም ዝቐርቡ ገበረ። ራEሲ ወልደሚካኤል ድማ: ድሕሪ-ማይ ኣብ ብዓቲ ድኣ ኮይኑምበር: ከምዚ Iሎም ንኣሉላ:- “EንቋE ድኣ ብኵናት ኣይሓዝካኒ’ምበር: Eዚስ ሰበይቲ Eትገብሮ Eዩ“ መለስሉ። ብኸምዚ ውዲት’ዚ ድማ ኣብ Iድ ሸቃ ኣሉላን የውሃንስ ወደቑ። የውሃንስ ድማ Eድመይ ይታሕካ Iሎም ፈረድዎ። Eዚ ማለት ድማ: Eነ ብሂወተይ ክሳብ ዘሎኹ ንኽትEሰር ፈሪደካ ኣሎኹ በሎም። ኣብ ሓደ ዓቢ ገበል ዝነበሮ ብዓቲ ድማ ዳጐንዎም። Eቲ ገበል ክውሕጦም ኣፉ ሃህ ምስ ኣበለ ግን: ተባE ስለዝነበሩ ጋቢOም ጠቕሊሎም ኣብ Eፉ ወቲፎም ቀተልዎ።

ኣስተውEል: ሽU’ዩ “ተንቤናይ ተመናይ“ ዝተባህለሉ። መሳፍንቲ ትግራይ ብጕርሖም ስIሮም። ራEሲ ወልደሚካኤል ድማ ብገርሆም ተሳIሮም። ሽU’ዩ Eቲ ናይ መወዳEታ ስEረት ኤርትራ ዝኾነ።

ብድሕር’ዚ ከኣ’ዩ ሓደ ዋጣ ንራEሲ ወልደሚካኤል ከምዚሉ ዝገጠመሎም:- ሓልሓል ከሎካ ልጉስ መሬት: በጎስ ኣንከሎካ ጽኑE መሬት: ሰምሃርን ሰኒሒትን ከሎካ Eሙን መሬት: ወጨፎ ከሎካ ጽሩይ ብረት: ሰናድር ከሎካ ጽሩይ ብረት: ምስትንፋሱ ዘይትቐብሮ (ንኣሉላ ማለቱ’ዩ) ኣብ መሬት Eንታይ ኣEተወካ ኣብ ሰንሰለት ኣየ ውርደት ኣየ ዓቢ ሕፍረት።

ህዝብኻዶ Iሉካ ኣይምክትን: ሹም ኣሕዋትዶ Iሉካ ኣይምክትን: ሓሚቕካ ነፊEካ ዘይትፍትን ኣብ ምንትምንታይ ንህዝብኻ ኣEቲኻሉ ዝርግ ብትን ሎሚዶ ይሓይሽ ሰፊርካ ኣብ ጸልማትን ኣብ ብዓትን ሎሚዶ ይሓይሽ ሓሳብካ ምስበለ ዝርግ ብትን ስማE ክመኽረካ ኣይተስተንትን ቀደም ሓሊፉ’ዩ ሓበንን ኵርዓትን ህዝብኻ ተበታቲኑ’ዩ ንላEልን ንታሕትን ሃገርካ ተሪፋ’ያ ምስ ቈልዓን ሰበይትን


ይቕጽል

ይገዛUዋ ኣለው ጓኖትን ጸላEትን: ይበልUዋ ኣለው ሓሰውትን ደረፍትን

ኣዋልድ ደጓU (ተጋሩ) ድማ ከምዚለን ደረፋሎም:- ንጉስ ሓማሴን ዝEዋኖ ኣብ Iድካ ከሎዶ ልማኖ።

መሳፍንቲ ተጋሩ ድማ ብወገኖም ከምዚሎም ዋሕለልሎም:- “ንበቕሊ ጥረ ሂብካ ንሃሳስ ሓማሴናይ ድማ: ምሒልካ ጥሒልካ Eዩ ዝተሓዝ“።

ኣስተውEል: ሎሚ ድሕሪ ሓደ ሚEቲ ዓመትከ: ኩነታት ኤርትራ ብዝረቐቐ ሜላ ኣበይ ገጹ ይጕዓዝ ኣሎ? ታሪኽ ዝድገም ዘሎዶ ኣይመስልን?

ኮሎንያል ጣልያን ከመይ ገይሩ ንኤርትራ ክኣቱ ክIሉ?

ኣብቲ Eዋን’ቲ ኮሎንያል Eንግሊዝ ኣብ ሱዳንን ኣብ ኬንያን ይገዝE ነበረ። ሰራዊት መወዳድርቲ ኮሎንያል Eንግሊዝ ዝኾነ ፈረንሳ ድማ: ኣብ ከባቢ ጁቡቲ’ዩ ዝገዝE ዝነበረ። ስለ’ዚ ኮሎንያል Eንግሊዝ ኣብቲ Eዋን’ቲ ንዋሕስነቱ ክብል: ግድነት መዳፍርትን ሓጋዝን ይደሊ ስለዝነበረ: ንጣልያን ብባጽE ኣቢሉ ንኤርትራ ክወርር: ጸኒሑ ድማ ንIትዮጵያ ክቈጻጸር መኸሮ። ኮለንያል ጣልያን ድማ ከም ውEሉ ኣብ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ ወተሃደራቱ ክጓርት ጀመረ። ብፍሑኽ ፍሓኽ ድማ ብኮለኔል ቶማሶ ደ-ክሪስቶፎሮ (Colonel Thomaso De Christophoro) ዝምራሕ ሰራዊት ኣብ ባጽE ተኣከበ። ጸኒሑ ድማ ብ1886 ዓ.ም Eቲ ብColonel Thomaso De Christophoro ተመሪሑ: ካብ ዶጓሊ (ምጽዋE) ነስመራ ክድይብ ዝተበገሰ ሰራዊት: ገና ኣብ ዶጓሊ ከሎ: Eቲ መብዛሕታU ኤርትራዊ-ሰራዊት ብEሉላ ዝምራሕ ዝነበረ ሓደጋ ወደቖሞ: 22 መኮንናትን 400 ወተሃደራትን ንባEሉ ኮለኔል ቶማሶ ደ-ክሪስቶፎሮን ተመንቈሱ።ሽU ኮለንያል Eንግሊዝ ንኮሎንያል ጣልያን ንኸድሕን ብዙሕ ተጓየየ። ብረቂቕ ሜላ ድማ ምስ ንጉስ የውሃንስ ውEል ገበረ። ኣብቲ ውEል ድማ ናይ ውግE መሳርያታት ብሓልዮት ንግስቲ ቪክቶርያ ብ(Reear-Admiral Sir W.Hewett) ብሬር ኣድሚራል ዝምራሕ ሓደ ጕጅለ Eንግሊዛውያን: ነቲ ናይ ዝተዋህበ ሓገዝ ናይ ውግE መሳርያ: 2 መዳፍE ምስ መሳርያU: 12 ማለፊያ 5 ጠመናጁ ሓደ ሽጕጥ ሒዙ ብባጽE ኣቢሉ ንዓድዋ ብምEታው: ንንጉስ የውሃንስ ሃቡዎ። ሽU ነቶም ብንግስቲ ቪክቶርያ ሒዞም ዝመጽዎ ኣጋሽ Eንግሊዛውያን ብንጉስ የውሃንስን ብፍላይ ድማ ብሸቃ ኣሉላ ምዉቕ ኣቀባብላ ተገብረሎም። (ሩዶልፍ ማዚኮኒ 1ይ መጽሓፍ ገጽ 399) ብIድ ንጉስ የውሃንስ ዝተጻሕፈ ብተርጓማይ መሸሻ ወርቁ ድማ ዝተተርጐመ ናይ ምስጋና መልEኽቲ: ንንግስቲ ቪክቶርያ ተላEከ። ካብቲ ውEል ሓደ ድሕሪ ኵናት ዶጓሊ ሰራዊት Eንግሊዝ ንጥልያን ከይትንክፎም ዝብል ነበረ።ብከም’ዚ ሜላ’ዚ ኣቢሉ ድማ መርበብ-ስለላ Eንግሊዝ: ንየውሃንስ ንኣሉላን ብብረት ዓዲጉ ሰለልቲ ንኽኾኑዎ ሓጸዮም። ብድሕሪ’ዚ ኣንግሊዛውያን ንክርስትያናዊ ዝንባሌ የውሃንስ 4ይ: ጽቡቕ ገይሮም ስለዝተረድUዎ: ካብ ሱዳን ሰራዊት ደርቡሽ ንመተማ ንኽኣቱ መኸሩዎም። (ሩዶልፍ ማዚኮኒ 1ይ መጽሓፍ ገጽ 399 ) ኣብቲ Eዋን’ቲ ራEሲ ወልደሚካኤል ኣብ ብዓቲ ጎቦ-ትግራይ ተኣሲሮም ከለው: ከምዚሎም መሰንቍOም Eንዳሃረሙ የስተንትኑ ነበሩ ይብሃል:- ኣነስ ኣለኹ ሓዊ Eስሕን ጠላም ማሕላስ ግዲ ክንደይ ከይድሕን። ኣነስ ኣሎኹ ስገመይ በሊA ማየይ ይግስም ጠላም ማሕላስ ክንደይ ከይቐስን…። ብድሕሪU ግን Eቲ የውሃንስ 4ይ ዝብሃል ዝነበረ ንጉስ ትግራይ: ብሰንኪ’ቲ ኣብ ልEሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፍጽሞ ዝነበረ ግፍEን ጭካኔን: ብሕልፊ ድማ ኣብ ልEሊ ህዝቢ ኩናማን ናራን ኣብ መተማ ምስ ደርቡሽ ዝተገብረ ኵናት: ክሳዱ ተቘሪጹ ሞተ።

ሰራዊት ኮሎንያል ጣልያን ድማ: ጀጋኑ ኤርትራ ብሰንኪ የውሃንስ ኣሉላን ፋሕ ብትን ከምዝኣተዎም ብስለላ-መርበብ Eንግሊዛውያን ምስ ተሓበሮምን: ኤርትራ ከኣ ዝከላኸለላ ዘይብላ ምዃና ምስ ኣረጋገጹን: ካብ ባጽE ሓይሎም ኣደልዲሎም ነስመራ ሓንቲ ጥይት ከይተኮሱ ኣተው።


ይቕጽል

ኣስተውEል: Eዚ ኩሉ መሳፍንቲ ትግራዎት ንኤርትራ ወሪሮም: ንጀጋኑ ኤርትራውያን ንሓባብን ንዓላን ኣንተዘየንፍጹዎም ነይሮም: ኮሎንያል ጣልያን ነስመራ ደፊሩ ከኣቱ ኣይምኸኣለን ነይሩ።

ካብU ራEሲ ወልደሚካኤል ንጉስ ትግራይ ምስ ሞተ: ፍርዶም ስለዝተወድኤ: ካብ ቤት ማEሰርቲ ወጹሞ ምስ ትግራዎት ኣንጻር ኮለንያል ጣልያን ከኣ ኣብ ኵናት ኵዓቲት ብጅግንነት ተሰሊፎም ተዋግU። ንዓዶም ክምለሱ ድማ ነቲ ገዛI ኤርትራ ዝነበረ ፈርዲናንድ ማርቲኒ: ዱማንዳ ኣቕረቡሉ። ፈርዲናንድ ማርቲኒ ግን: ራEሲ ወልደሚካኤል ንኤርትራ Eንተድኣ ተመሊሶም: ሰውራ ከምዘላEሉ ስለተረድኤ ኣይፈቐደሎምን። ካብU ራEሲ ወልደሚካኤል ብ1906 ኣብ መበል 83 EድሜOም ኣብ ትግራይ ከለው ዓረፉ።

ቀዳሞት መሳፍንቲ ትግራይ: ንህዝቢ ከበሳን: ሰኒሒትን: ኩናማን: ባርካን ስሓልን ሳሆን በዲሎሞም’ዮም።

መሳፍንቲ ትግራይ ከም ብዓል ውቤን የውሃንስ ኣሉላን: ክርስትያን Iና Eናበሉ: ካብ ክርስትያን ዘሚትካ ምEታው ከም ጅግንነት Eዮም ዝቘጽሩዎ ነይሮም።

ብዙሓት ደቂ መታሕት ሰቦምን ጥሪቶምን መታን ካብ ሸፋቱ መሳፍንቲ ትግራይ ከድሕኑ: መንግስቲ ግብጺ ዋሕስ Eንተኾኖም Iሎም: ካብ ሃይማኖት ክርስትና: ምስልምና ይሕሸና Iሎም ሃይማኖት ምስልምና ቀየሩ። Eቲ ዋሕስ ይኾነና Iሎም ዝተጸግEዎ መግዛEቲ ግብጺ’ውን ብዝምታን ብከቢድ ግብርን ድኣ ኣሳቐዮም። ከምዚ’ሎም ደቂ መታሕት ብኽልተ ጸላEቲ ይጭቆኑ ነብሩ። ሸቃ ኣሉላ ንህዝቢ ሰኒሒትን: ንህዝቢ ባርካን: ንህዝቢ ስሓልን ጥራይ ኣይኮነን በዲሉ: ኣብ ሓማሴን ሰፊሩ’ውን ብጭካኔ ገዚኣU’ዩ። ነቲ ክብርን ወግEን ባህሊ ሓማሴን ዘፍርስን ዘባEልግን ኣዋጃት’ውን ኣውጁ’ዩ። ነቶም ደጓU ኣሉላ (ዓሳኽር) ተጣይሶም ትግራይ ኣንተድኣ-ተመሊሶም ኣብ ድኽነቶም ስለዝኣትው:: ማEረ መሰል ምስ ደቀባት ኤርትራ ረኺቦም: ክነብሩ ሸቃ ኣሉላ Eድል ከፈተሎም።

ንኣብነት ካብቲ ግEዙይ ኣዋጃት ኣሉላ ሓደ:- 1. “ሓደ ሰብ 40 ዓመታት ኣብ ኤርትራ Eንተድኣ ተቐሚጡ: ወደ-ርብዓ ተባሂሉ: ምሉE መሰል ይውሃቦ“። ድሕሪዚ ኣዋጅ’ዚ’ዩ: ሰብUተን ዝመቱወን ኣንስቲ ጀጋኑ ኤርትራውያን ተመርE’ዮም: ኣብ ሓማሴን መሬት ደቀባት ተዓዲሎም: ማEረ ደቀባት ኤርትራ ኮይኖም ክነብሩ መሰል ዝረኽቡ። ሽU’ዮም ንሸቃ ኣሉላ Eቶም ደቀርብዓ: ከምዚሎም ዝውድሱዎ ዝነበሩ። “Eድመ ከም ማቱሳላ: ጽድቂ ከም ላሊበላ.: ፍትሒ ከም ኣሉላ“። ከምቲ ግEዙይ ታሪኹ ግን: ኣሉላ ፍትሔኛ ኮይኑ ኣይፈልጥን። Eቲ ሓቀኛ ታሪኽ ኣሉላ ግን: ኣብ ልEሊ ደቂ ኩናማን ባዛን ናራን: ኣብ ልEሊ ደቂ ባርካን: ደቂ ሰንሒትን ሳሕልን ደቂ ሳሆን ዝፍጽሞ ዝነበረ ግፍዓዊ ሽፍትነት ህሉው ምስክር’ዩ። ነቲ ብማሕላን ብውዲትን ኣታሊሉ ዝወረሮ ህዝቢ ከበሳ Eንተኾነ’ውን: ክሳብ ኮሎንያል ጣልያን ብሰንኩ ንኤርትራ ዝኣቱ.: ሃብቱን ጥሪቱን Eናመዝመዞን: ካብ ዓቕሙ ንላEሊ ዘይፍትሓዊ ግብሪ ኣንዳኣኽፈሎን ከሳቕዮ ጸኒሑ’ዩ። ብሰንኪ ግፍዓዊ ጭቆና ኣሉላ ድማ: ብዙሓት ጀጋኑ ደቀባት ዓዓዶም ገዲፎም ንሓባብ ክግEዙ ተገዲዶም’ዮም። ከም’ዚ ዝፍጽም ዝነበረ ሽፍታ ግን: ፍትሔኛ-ኣሉላ ክብሃል ኣዝዩ ዘሕፍርዩ።

ካብቲ ግEዙይ ኣዋጃት ኣሉላ ሓደ:- 2. “ዝኾነ ገባር ኣብ ኤርትራ ብገዛE ምዓሩን ንህቡን: ኣብ ዝኽሩን መርEUን ተስካሩን ከይብርዝን ከይምይስን“ ዝብሉ ነበሩ። EስተውEል: የውሃንስ ንኣሉላ ዓስከሩ ኣዚዙ ኣብታ ሽU ግዜ ዋና ከተማ ኤርትራ ዝነበረት ዓዲ-ተኽላይ ሰፊሩ ንጀጋኑ ኤርትራውያን ፋሕ ብትን ኣንተዘየብሎም ነይሩ: ኮለንያል ጣልያን ካብ ባጽE ዓቐብ ወጺU ነስመራ ኣይምኣተወን። ስለ’ዚ ብሰንኪ ስሱዓትን ሕሱማትን መሳፍንቲ ትግራይ: ባEዳዊ ጸላI ንኤርትራ ክኣቱ ክIሉ።ካብ ኤርትራ ቀጺሉ ድማ ንኣዲስ ኣበባ ክቈጻጸር በቒU። Eዚ ኩሉ ድማ ብሰንኪ መሳርሒ ስለላ ጥልያንን Eንግሊዝን ዝነበሩ መሳፍንቲ ትግራይ Eዩ። መተሓሳሰቢ: ኣብዚ ዘለናዮ Eዋን’ውን ታሪኽ ከይድገም’ዩ ዝስግE ዘሎ።ንግዜ ጥራይ ንሃቦ’ምበር ኩነታት ኤርትራን Iትዮጵያን: ብዝተራቐቐ መስርሕ ኣብ Iድ ባEዳውያን ከይወድቕ’ዩ ዘስግE ዘሎ። ስለ’ዚ ነፍሲ-ወከፍ ኤርትራዊ ይኹን Iትዮጵያዊ: ኣብ ክንዲ ብስምIት: ብፍልጠትን ብቕኑE መጽናEትን ንጕዳይ መንነቱ ክብል: ጸላEቱን ፈተውቱን ከለሊ Eዋኑ ይጠልቦ ስለዘሎ። ኣብ ቅኑE ታሪኽ ተመርኵሱ መጽናEትን ምርምርን ከካይድ ሃገራዊ ሓላፍነቱ Eዩ።


ይቕጽል

4ይ ክፋል ብሓልዮት ጕጅለ ደቀባት-ኤርትራ 19 መስከረም 2008 ዓ.ም.

ኤርትራ ኣብ ትሕቲ መግዛEቲ ኮለንያል ጣልያን ክትወድቕ ዝተገደደት ብሰንኪ መሳፍንቲ ትግራይ Eያ። ከም መረጋገጺ-ምስክርነት ክጥቀስ ዝከኣል ድማ: Eቲ ካብ 1901 ክሳብ 1907 ዓ.ም. ስቪል ገዛI ኤርትራ ዝነበረ ፈርዲናንዶ ማርቲኒ: ቃል ብቓሉ ከምዚ’ሉ ዝመስከሮ’ዩ:- ሚካኤ ሓሰማ ራካ-ዛንታ ኤርትራ ገጽ 150 “ድሕሪ ውድቀት ኣኽሱም ክሳብ ንሕና ንኤርትራ ንሕዛ ኣEሚኑ ዘገበራ ሓይሊ ኣይነበረን። ኣብ ዳሕረዋይ ዘመናት ግን ብወራር መሳፍንቲ Iትዮጵያ (ብሕልፊ መሳፍንቲ ትግራዎት) ስለዝደኸመት: ብቐሊሉ ክንሕዛ ክኣልና። ህዝቢ ኤርትራ ድማ ምስቲ ምስ መንግስቲ Iትዮጵያ ዝነበሮ ጽልI መኽንያት: ብሰላም ክቕበለና ተገደደ። ስለዚ Iትዮጵያ ብዝገበረትልና ሓገዝ ንንEዳ“። ፈርዲናንዶ ማርቲኒ:

ዓወት ዓድዋ ብሳላቶም 40% ዝኾኑ ጀጋኑ ኤርትራውያን’ዩ ተረኺቡ። ኣብ ዓውደ-ውግE ዓድዋ: ካብቲ ዝነበረ ሰራዊት Iትዮጵያ 40 ካብ ሚEቲ ኤርትራውያን ጀጋኑ ኣብ ጐድኒ ሰራዊት Iትዮጵያ ተሰሊፎም ነበሩ። Eቶም ብሰንኪ ጠላም-ማሕላ ሸቃ ኣሉላን: ብግፍዔኛ ሰላዪ Eንግሊዝ የውሃንስ 4ይን: ኣብ ብዓቲ ተኣሲሮም ዝነበሩ ጅግና ራEሲ ወልደንሚካኤል ግን: ክሳብ የውሃንስ 4ይ ዝመውት ተፈሪዶም ስለዝነበሩ: ኣጋጣሚ ኮይኑ የውሃንስ ብሰንኪ Eከይ ግብሩ ብዶርቡሽ ክሳዱ ተቐሪጹ ቅድሚ ራEሲ ወልደንሚካኤል ድኣ ሞተ። ከም’ዚሎም ከኣ ራEሲ ወልደንሚካኤል ብሳላ ዶርቡሽ: የውሃንስ 4ይ ብሞት ስለዝቐደሞም ፍርዶም ቀልጢፉ ተወደኣሎም። መሳፍንቲ ትግራይ ግን ኩሉ ግዜ ክሽግሮም ከሎ: ብዘይ ሓገዝ ኤርትራውያን ስለዘይኮነሎም ኣብቲ ኵናት ዓድዋ ምስ ሰራዊት ኣሉላ ክስለፉ ኣዘዝዎም።: ራEሲ ወልደንሚካኤል ድማ ሓደ መበቆልን ባህልን ሃይማኖትን ዘለዎ ህዝቢ: ብባEዳዊ ኮሎንያል ጥልያን ክድፈሩን ክባሳበሱን ትም Iሎም ክርEዩ ሕልንOም ስለዘይገበረሎም: ነቲ ብሸቃ ኣሉላን ዮውሃንስ 4ይን ኣብ ልEሊOም ዝተፈጸመ ክሕደትን ጥልመትን ሸለል Iሎም: ከምቲ ጅግንነት ቀደሞም ተዓጢቖም ድኣ ኣብ ዓውዲ-ውግE ዓድዋ ተሰለፉ። ብዓቢ ቅያን ትብዓትን ከኣ ንኮሎንያል ጣልያን መከቱዎ። ኮሎንያል ጣልያን ድማ ኣብ ውግE ዓድዋ ፈጺሙ ተሳEረ: ብዙሓት ላEሎዎት መኳንንቱን ሰራዊቱን ከኣ ተማረኹ። ብኸምዚ ከኣ ውግE ዓድዋ ብዓወት Eትዮጵያውያንን ኤርትራውያን: ብባሕቲ መጋቢት 1896 ዓ.ም. ተፈጺመ። ኣብ ታሪኽ ዓለም ድማ ተመዝገበ። ብዙሓት ናይ ታሪኽን ፖለቲካን ተመራመርቲ ከምዝምስክሩዎ: “ኣብቲ ዓውደ-ኵናት ዓድዋ: Eቶም ካብ 40% (ኣርብዓ ካብ ሚEቲ) ንላEሊ ዝኾኑ ዝነበሩ ኤርትራውያን ጀጋኑን: ብሕልፊ ድማ Eቲ ብሓይል ራEሲ ወልደንሚካኤል ሰለሞን ዝምራሕ ዝነበረ ሓይልን Eንተዘይነብር: ሰራዊት ጣልያን ብሰራዊት መነሊክን የውሃንስ ኣይምተሳEረን ነይሩ“ ይብሉ። Eንተ ድኣ ብዓሚቝ መጽናEን ምርምርን ተኻታቲልካዮ ድማ Eዚ ርEይቶ’ዚ ስነ-መጎታዊ ሓቂ’ዩ።

ድሕሪ ዓወት ኵናት ዓድዋ:

ብድሕሪ ዓወት ኵናት ዓድዋ: ምነሊክ 2ይ: ኣብ ልEሊ ትግራዎትን ኣምሓራን ስለዝተዓወተ: ብሓገዝ ኮሎንያል Iጣልያ ብ25 መጋቢት 1896 ዓ.ም. ንግስነቱ ኣወጀ። ንጉስ ምንሊክ 2ይ ተባሂሉ ድማ ተጸውዔ። ብ2 ግንቦት 1896 ዓ.ም. ድማ: ውEል ውጫሌ ምስ ኮሎንያል ጣልያን ተፈራረመ። ኣብቲ ምስ ሰበ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ዝተገብረ ውEል ከኣ ነቲ ካብ ጥንቲ መሬት ሓማሴን ወይ ምምሕዳር ባሕረ-ነጋሲ ተባሂሉ ዝጽዋE ዝነበረ ቦታ: ኮሎንያል ጣልያን “ኤርትራ“ Iሉ ዝሰመዮ: ብምልU ግዝኣቱ ንኽኸውን ዝብል ነበረ። ንጉስ ምነሊክ ንኮሎንያል ጣልያን ካብ መረብ ሓሊፍኩም ጥራይ ንIትዮጵያን ኣይትምጽU’ምበር: ንኤርትራ ንኽትገዝU ፈቐደልኩም ኣሎኹ“ በሎም። ስለ’ዚ ካብ ጥንቲ ጀሚሮም መሳፍንቲ Iትዮጵያን ትግራይን: ብዘይካ ንጥቕሞም’ምበር: ንረብሓ ኤርትራን ህዝባን ሓሲቦም ኣይፈልጡን። Eቲ ብቋንቋ ጣልያንን ኣምሓርኛን ዝረቐቐ ውEል ግን: ትሕዝቶ ትርጕም ክልቲU ሓደ ኣይነበረን። ኣብቲ ብቋንቋ ጣልያን ዝረቐቐ ውEል: “Iትዮጵያ ኣብ ትሕቲ ምቍጻርን ምክልኻልን ሓለዋን: ኮሎንያል


ይቕጽል

ጣልያን ክትከውን ኣለዋ“ ዝብል ነብረ። Eዚ ዓንቀጽ’ዚ ግን ኣብቲ ብቋንቋ ኣምሓሪኛ ዝተዳለወ ውEል ኣይነበረን። ድሒሩ ግን ንጉስ ምንሊክ 2ይ ልክE ከምዘይነበረ ተረድO።

ኣስተውEል: ቅድሚ ሕጂ’ውን ዮውሃንስ 4ይ ንሰበ-ስልጣን ግብጺ: “ንራEሲ-ወልደሚካኤልEንተድኣ ኣረኪብኩምኒ: ንመሬት ሓማሴንስ ክገድፈልኩም“: ከምዝበሎም ኣብቲ ኣቐዲሙዝተገልጸ 3ይ ምEራፍ ተገሊጹ’ሎ። መሳፍንቲ ትግራይ ብፍላይ ዮውሃንስ 4ይን ሸቃ ኣሉላን: ንኤርትራ ወሪሮም: ንጀጋኑ ደቃ ፋሕ-ብትን ኣንተዘየብሉዎም ነይሮምን: ወይከኣ መስፍንዮውሃንስ 4ይ ምስ Eንግሊዝ ብምስጢር EንተዘይሰማማE ነይሩን: ወይድማ ድሕሪ ኵናት ደጓሊ: ንኮሎንያል ጣልያን: ምስ ጀጋኑ ኤርትራውያን ብሓባር ኮይኖም: ደጊሞም ካብ ባጽE ሓግሒጎምኣንተዘውጽUዎም ነይሮም: ኮሎንያል ጣልያን Eንደገና ሓይሉ ኣደልዲሉ ንIትዮጵያ ንኽገዝEክሳብ ዓድዋ ኣይምበጽሐን ነይሩ። ብኣንጻሩ ግን ንጀጋኑ ኤርትራ ፋሕ-ብትን ኣቢሎም: ንኤርትራከኣ ተኻላኻሊ ዘይብላ ኣትሪፎም: ኣብ መወዳEታ ግን ብኮሎንያል ጣልያን ከምትውረር ድኣ Eሕሊፎም ሃቡዋ። ጣልያን ነስመራ ምስኣቶ ከኣ: ነቶም “Eምቢ ብኮሎንያል ጣልያን ኣይንግዛEን: ኣብ ጐረባብትናን ኣሕዋትናን ዝኾኑ ትግራዎትን ኣምሓራን ተዓቝብና: ካብU ኣናወፈርና ድማንህዝብና: ካብ ንኮሎንያል ጣልያን ነጻ ከነውጽO Iና“: Iሎም መረብ ዝሰገሩ ጀጋኑኤርትራውያን: ብትEዛዝን ኣዋጅን ሰላዪ ኮሎንያል ጣልያንን ሸያጥ-ሃገርን መስፍን መነሊክን: በቶም መሻርኽቱ ሸፋቱ መሳፍንቲ ትግራይን: ተተሃዲኖም ግዳይ ኮሎንያል ጣልያን ይኾኑነይሮም’ዮም። Eቶም ዝተረፉ ድማ ኣብ ውሽጢ Iትዮጵያ ንስልጣን መስፍን ሚነሊክ: ብOሮሞከይድፈር EናተዋግU ይከላኸልሉ ነይሮም። ሽU’ዩ ከምዚ ዝተባህለ:- ብባጽE Eንተበልና ጣልያን መጸ ብመታሕት Eንተበልና ደርቡሽ (ግብጺ) መጸ ንትግራይ Eንተበልና መስፍን ትግራይ መጸ ኣንታ ኵIትና’ዶ ክንኣቱ ከም ጻጸ ኣምላኽ ሃበና መራግጸ። ሎሚኸ ኣብ ኤርትራ Eንታይ ኵነታት ኣሎ? ኤርትራውያን መንEሰያት ዓዶም ተፊUዎም ኣበይ ከምዝዓልቡ ዝጠፍOም ዘሎ ስለምንታይ Eዩ? Eስከ ብዝተራቐቐ ሚላ ኣብ ኤርትራ ታሪኽይድገም ከይህሉ ነስተብህለሉ።

ንኣብነት ከም ብዓል ራEሲ ኣበራ ወዲ ጸዓዘጋ ካብ Eንዳ ራEሲ ሃይሉ:: ነቲ ጣልያን ሂቦሞ ዝነበረ ስልጣን: ህዝበይ ብኮሎንያል ጣልያን ክጭቈን ኣነ ከኣ ክሽየም: Eምቢ ንኮሎንያል ጣልያን ኣይግዛEን Iሎም ስልጣኖም ደርብየምሎም መረብ ሰጊሮም ንመሬት ትግራይ ኣተው። መሳፍንቲ ትግራይ ግን ኣሲሮም ንኮሎንያል ጣልያን ክህቡዎ ይሓስቡ ከምዝነበሩ ስለዝፈለጡ: ካብ ትግራይ መሊቖም ናብ መስፍን ሚነሊክ ኣተው። ካብU መስፍን ሚነሊክ ምስ ደቂ ደቡብ(Oሮሞ) ጸገም ስለዝነበሮ: ንደግያት ኣበራ መራሕ ሰራዊት ገይሩ ንደቡብ ንኽከላኸልን ከጥቅEን ልኣኾ። ኣብቲ ኣንጻር ደቂ ደቡብ (ኣOሮሞ) ዝተገብረ ኵናት ድማ ራEሲ ኣበራ ዘይርሳE ጅግንነት ፈጸመ። ብሳልU ድማ ስልጣን መስፍን መነሊክ ክድልድል ከኣለ። ሽU ድማ’ዩ “ንጉስ“ ሚነሊክ: በቲ ጅግንነት ደግያት ኣበራ ስለዝተገረመ: “ከሺ ኣማራ ኣንድ ኣበራ“ Iሉ ዘመጎሶ።መሳፍንቲ ትግራይን Iትዮጵያን ፍቕሪ ሃገር Eንተዝህልዎም ነይሩ: ነቶም ንኮሎንያል ጣልያን ተቓዊሞም: ንትግራይ ዛትው ዝነበሩ ተባዓት ኤርትራውያን: Eንተዝተሓባበሩዎም: ኤርትራውያን ተወዲቦም: ኣብ ዶባት ኤርትራ Eናኣተው ንኮሎንያል ጣልያን ድቃስ ምኸልUዎ ነይሮም። ኮሎንያል ጣልያን ድማ ኣይኮነንዶ ንIትዮጵያ ክወርር: ንኤርትራ’ውን ገዲፉዋ ምወጸ ነይሩ።ብሰንኪ ጥልመትን ክሕደትን መሳፍንቲ ትግራይን: መስፍን መነሊክ ቀንዲ ሰላዪ ጣልያንን: ኮሎንያል ጣልያን መግዛEቱ ኣብ ኤርትራ ምስ ኣደልደለ: ንIትዮጵያ ክወርር ዝኽኣለ። ኣዝዩዘገርም’ዩ “ክውEየካ ብማንካ ክዝሕለካ ድማ ብIድካ“ ከምዝብሃል: ካብ ጥንቲ መሳፍንቲትግራይን Iትዮጵያን ክጽግሞም ከሎ ንደቂ ኤርትራ ይደልዩዎም: ክጥEሞም ከሎ ግንይወሩዎም’ዮም ነይሮም። መሳፍንቲ ትግራይን Iትዮጵያን ካብ ጥንቲ ጀሚሮም: ባህጊ ጸጋንሃብትን ኤርትራ’ምበር: ባህጊ ሕውነት ህዝቢ ኤርትራ ከምዘይነበሮም ብዙሕ ጭብጥታትንመርትOታትን ኣሎ። Eቲ ካብ ኩሉ ዘሕዝን ግን: ህዝቢ ኤርትር Eድሎቱ ኮይኑ: Eቲ ቀደም ነቲ


ይቕጽል

ኩሉ Eከይ ተግባርን ድንቍርናን መሳፍንቲ Iትዮጵያን ትግራዎትን ብግቡE ተረዲU: ሓቢሩክምክቶም ኣይበቕAን። መኽንያቱ ከኣ ብግርህነት ከም ኣሓዋቱ ገይሩ ስለዝኣመኖም’ዩ።

ጣልያን ንንጉስ መነሊክ ይኹን ንመሳፍንቲ ትግራይ: ስሱዓት ምዃኖም ስለዝፈለጦም: ብስለላ ኣታሊሉ ብገንዘብ ዓሰቦም:: ኮሎንያል ጣልያን መደቡን ዓላማUን: ንምልEቲ Iትዮጵያ ንኽቈጻጸር ስለዝነበረ: ብዘይካ ኤርትራውያን ካልE ብትብዓት ክምክቶ ዝኽEል ሓይሊ ከምዘይነበረ ግን ኣጻርዩ ይፈልጥ ነበረ። ካብU በቲ ኣብ ዶጓሊ ዝወረዶ ስEረት ተመኵሩ ድማ: Eንደገና ሓይሉ ኣደልዲሉ ንIትዮጵያ ክወርር ክሳብ ዓድዋ በጽሔ። ይኹን’ምበር ኣብ ዓድዋ’ውን ብሳላ ጀጋኑ ኤርትራውያን: ሰራዊት ኮሎንያል ጣልያን ተሳEረ። ውግE ዓድዋ ከኣ ብዓወት Iትዮጵያውያን ከም ተደምደመ ተኣወጀ። ኣብ ውግE ዓድዋ ብዙሓት ጀጋኑ ኤርትራውያን ምስ ሰራዊት Iትዮጵያ ተሰሊፎም ከምዝዓወቱዎም ግን ታሪኽ ዝምስክሮ ሓቂ’ዩ። ብዙሓት ኤርትራውያን’ውን: ከካብ ቍሸቶምን ዓዶምን ተገዲዶም: ምስ ሰራዊት Iጣልያ ኣንጻር Iትዮጵያውያን ኣሕዋቶም ከምዝተሰለፉ ዘይክሓድ ሓቂ’ዩ። Eቲ ብመሳፍንቲ ትግራዎት ኣብ ልEሊ ኤርትራውያን ዝተፈጸመ ኣዝዩ ዘፈንፍን ገበን ግን: ንምሩኻት ሰራዊት ጣልያን ብዘይ ጸገም ነስመራ ከፋንዉዎም ከለው: ነቶም ምስ ሰራዊት ጣልያን ኮይኖም ኣንጻር ሰራዊት Eትዮጵያ ተገዲዶም ዝተሰለፉ ምሩኻት ኤርትራውያን ግን: ራEሲ መንገሻ ኣብ ንጉስ መነሊክ 2ይ ቀሪቡ: “Eዞም ኤርትራውያን ምስ ሰራዊት ጣልያን ተሰሊፎም ስለዝተዋግUና: ሓደ Eግሮምን ሓደ Iዶምን ክቝረጹ ኣለዎም Iልኩም ፍረዱዎም“: Iሉ ጥርዓን ኣቕረበ።ንጉስ መነሊክ 2ይ ግን “ከምቶም Iጣልያውያን ምሩኻት ንዓዶም ይሰጐጉ’ምበር ኣይገፍU“ በሎ። ራEሲ መንገሻ ግን “ኣዚ ፍርዲ’ዚ ኣንተዘይፈሪድኩም: ህዝቢ ትግራይ Eሺ-Iሉ ኣይክግዛEልኩምን’ዩ“: Iሉ ጥርዓኑ ቀጸለ። ድሕር’ዚ ንጉስ መነሊክ መንገሻ ንኽሓጕስ Iሉ: “ዝበልካዮ ይኹን“ Iሉ ንኽቍረጹ ፈረዶም። ካብU ንድሓር ካብቶም 1000 ዝኾኑ ምሩኻት ኣባሓጎታትና: 400 ዝቝጽሮም ሓደ Eግሮምን: ሓደ Iዶምን ብትግራዎት ተቘርጹ። ከም’ዚ ግፍI’ዚ ኣናተፈጸመ ራEሲ ወልደንሚካኤል: ነቲ ዝተቘርጸ ኣEጋርን ኣEዳውን ኤርትራውያን ኩምራ ኾይኑ ምስረኣ’ዩ: ኣዝዮም ሓዘኑሞ: “በጃኻትኩም ነዚ ጭካኔ ተግባር’ዚ ጠጠው ኣብሉዎ Iሎም“ ምስ ጠርU: Eቲ ምቕራጽ ጠጠው ኣበሉዎ። Eዚ ጠባይ’ዚ ድማ ቅንEን ፍርሕን ዘምጽO’ዩ። ቅንEን ፍርሕን ከኣ ስነ-ኣEምራዊ ሕማም’ዮም። ምሉE ናይ ኣEምሮ ጥEና ዘለዎ ሰብ ግን: ከምዚ ራEሲ መንገሻን መነሊክን ዝፈጸምዎ ኣስካሕካሒ ተግባር ኣይፍጽምን’ዩ። ኣስተውEል: ብሓቂ መሳፍንቲ ትግራይ ፍቕሪ ሃገር Eንተዝህሉዎም ነይሩ: ስለምንታይ ነቶም ዓሳኽር Iጣልያውያን ምስቶም ኤርትራውያን ዘይቈረጹዎም። ሎሚ’ውን ገና ብIትዮጵያ ኣቢሉድሕነት ዝርከብ ዝመስሎም ብዙሓት ደቀ-ኣርብዓን ኤርትራውያንን ኣለው። ንጥቕመይ ጥቕምኻ: ሓግዘኒ ክሕግዘካ ኣብ ዝብል ዲፕሎኣምስያዊ መንፈስ ዝተመርኮሰ ኣገባብ ኣንተድኣ ኮይኑ: ምስ Iትዮጵያውያንን ትግራዎትን ቅኑE ዝምድና ምግባር ነውሪ ኣይኮነን: ከምዚ ኣብዚ ዘሎናዮ Eዋን ዝርኤ ዘሎ ግን: መሳርፍ Eንዳተሰረፍካ ንኸይትቃለስ Eናተቓለስካ: ብኣፍካ ግን ህዝቢ ኤርትራ ድኣ ሓሚቑምበር ተጋሩስ ይሕግዙና ኣለው ምባል ምጽዳቕ ጥራይ Eዩ። ኣይግድን Eስከ ታሪኽ ደጊምና ነጽናዓዮ’ሞ: ነዚ ብዝተራቐቐ ስለላዊን ስነኣEምራውን ተዓብሊሉ ዘሎ Eዋን: ብUምቀት EናጽናEና: ምስቲ ዝሓለፈ ታሪኽ ኣወዳዲርና: ንሓዋሩ ኣንታይ ይሕሰበልና ከምዘሎ ክንፈልጥ ንበገስ። “ኣምነት ጽቡቕዩ: ምቍጽጻር ግን ዝበለጸዩ”: ከምዝብሃል ግርህነት ይኣኽለና ነቦሓጎታትና Eኳ ኣይጠቐመን።

መሳፍንቲ ትግራያ: ኩሉ ግዜ ብዘይ ሓገዝ ጀጋኑ ኤርትራውያን ኣይሰልጦምን ነበረ።

ኩሉ ግዜ ብዘይ ሓገዝ ጀጋኑ ኤርትራውያን ዘይሰልጦም መሳፍንቲ ትግራያ: ኣብቲ ኣንጻር ግብጻዋይን ዝተገብረ ኵናት-ጕንደት’ውን Eንተኾነ: Eቲ ብራEሲ ወልደንሚካኤል ዝምራሕ ዝነበረ ኤርትራዊ ሓይሊዩ: ንወራር ግብጻውያን ሓዞ-ሓዞ Eናበለ ኣርከብኪቡ ዝስዓሮም። ብሕፍረት ድማ ንዓዶም ኣህደሞም። ኵናት ዶጐዓሊ Eንተኾነ’ውን: ነቲ ብጀነራል ካርሎ ጄኒ ዝምራሕ ዝነበረ ሰራዊት ኮሎንያል ጣልያን: ብሳላ ጀጋኑ ኤርትራውያን Eዩ ተደምሲሱ። ሓያሎ ድረስትን ጽሓፍቲ ታሪኽ ዝብሃሉ ግን: ብተደጋጋሚ: ጅግና ኣሉላ ኣባ-ነጋ ኣናበሉ ክትንትኑ ይስምU። ንኣብነት: ብዛEባ ጅግንነት ራEሲ ኣሉላ ብተደጋጋሚ ኣብ መርበብ ሓበሬታ ደቂ ኣሉላ ብፍላይ ብዶ/ር ገላውደዎስ ኣርኣያ ዝተደርሰ ጽሑፋት: ደጋጊምና ኣንቢብና። ከምU’ውን በቲ


ይቕጽል

ይሁዳዊ ተመራማሪ ታርኽ ማEከላይ ምምራቕን ቀርኒ ኣፍሪቃን: ፕሮፈሶር. ሃጋይ ኤርሊክ (Haggai Erlich, Ethiopia and Eritrea, Ras Alula, 1875 – 1897) ንጅግንነት ኣሉላ ዘድንቕ መጽሓፍ ኣንቢብናዮ። EዚOም ግን መሰሎም’ዩ በቲ ናቶም መነጽር ርEዮም ክጽሕፉ። “ዘረባ ክልተ ከይሰማEካ ኣይትፍረድ“ ከምዝብሃል: ሓቀኛ ታሪኽ ክጽሓፍ ከሎን: ብሓደ ሸነኹ ጥራይ ዘይኮነ: ብኽልተ ሸነኹ ርIኻ: ክቐርብ ከሎ’ዩ ሓቅነቱ ዝረጋገጽ። ሎሚ’ኳ ዝኾነ ገንዘብ ዓቕምን ዘለዎ ውልቀ-ሰብ ወይ ናይ ንግዲማሕበር: ነቲ ክበጽሖ ዝደሊ ሸቶ ንምEዋት ብስም ምጥፋEን(defamation):ዝንባሌ ወዲ-ሰብ መዝሚዝካ ምትላልን (Manipulation): ዝብሃላ ክልተ ናይ ምድንጋር ፍልስፍና: ድፋE ገይሩ ዝEንድረሉ ዘሎ Eዋን ኮይኑ ስለዘሎ: ብዙሕ ምትንታን ኣየድልዩ። Eቲ ሓቂ ግን ከምቲ ንሳቶም ዝብሉዎ ከቶ ኣይኮነን ንብል። ከም ኤርትራውያን መጠን ግን: ነቲ ከምዝመሰሎም ፍጥር ኣቢሎም: ንሽፍትነት ከም ጅግንነት ገይሮም ደጋጊሞም ከቕርቡ ክርንI ከሎና ግን: ”በትሪ ሓቂ ትቐጥን ኣምበር ኣይትስበርን“ ከምዝብሃል: ካብ ብዙሓት መጻሕፍቲ ታሪኽን: ኣፈ-ታሪኽን ኣኻኺብና: ዘይዘንብዔን ማኑፕሌት ዘይኮነን: ምርትO ዘለዎ ታሪኽ: ብቋንቋ ባEዲ ዘይኮነ ብቋንቋና ንኽንዝርግሕ ተገዲድና። ኣብ ኵናት ዘይውዓለ ሃጥር ከምዝብሃል: ኵናት ዶጓሊ ኣሉላ ጥራይ ዝምስገነሉ ዓውደ-ውግE ዘይኮነስ: Eቶም ጀጋኑ ኤርትራውያን ንመሬቶም ክብሉ ብብዝሒ ዝተሰውU ብዝያዳ ክዝከሩ ይግብOም ንብል። ኵናት ዶጓሊ Eምብኣር: ብሳላ ጀጋኑ ኤርትራውያን Eዩ ብዓወት ተደምዲሙ። ኣዚዩ Eቲ ሓቂ። ኣሉላ ንኤርትራ ክዘምት Iሉ ኣንተዘይወርር ድማ: ባEሎም ኤርትራውያን ንኮሎንያል ጥላይን ምኻኣሉዎ ነይሮም ከኣ ንብል። ብሰንኪ ኣሉላን የውሃንስ ጀጋኑ ኤርትራውያን ፋሕ ብትን Eንተዘይብሉ ነይሮምን: ብሕልፊ ራEሲ ወልደሚካኤል በቲ ጠላም ኣሉላ ተታሊሉ ኣንተዘይማራኽ ነይሩን: ጣልያን ካብ ዶጓሊ’ውን ኣይምሓለፉን ነይሩ። ጀጋኑ ኤርትራውያን ጥራይ ምኽኣሉዎም ነይሮም። ከምቲ ሰራዊት ግብጺ ዝሃደሞ ድማ: ሃዲሞም ንዓዲ-ጣልያን ምተመልሱ ነይሮም። ብሰንኪቶም ፍቕሪ ሃገር ዘይብሎም: ዮውሃንስ 4ይን ሸቃ ኣሉላን ግን: ጣልያን ብመጽናEትን ብስልትን: ብሓፈሻ ሓበሬታ ካብ ስለላ መርበብ Eንግሊዝ ኣኻኺቡ: ብፍላይ ድማ በታ ኮሎንያል Eንግሊዝዝን መስፍን የውሃንስ 4ይን: ዝገበሩዋ ምስጢራዊት ውEልን ተሓጊዙ: ብራEሲ በራኺ ትግራዋይ ተመሪሑ ካብ ዶጓሊ ንኣስመራ: ካብ ኣስመራ ድማ ንዓድዋ ክበጽሕ Eድል ረኺቡ። Eዚዩ Eምብኣር Eቲ ሓቂ።

Eዚዅሉ ተረሲU ግን ጨካን ሽፍታ መንገሻ: ወዲ ግፍዔኛ የውሃንስ: ንባEዳውያን Iጣልያውያን ብሰላም ነስመራ ንኽምለሱ ኣፋንዩዎም። ንኣባሓጎታትና ግን ንንጉስ ለሚኑ: ሓደ Eግሮምንን ሓደ Iዶምን ከምዝቝረጹ ገይሩ። ሽፍታ መንገሻ ክሳብ ክንደይ ባርባራዊ ከምዝነበረ በቲ ዝፈጸሞ ገበን ይበርሃልካ። ነቶም ሓደ Iዶምን ሓደ Eግሮምን ብግፍI ዝተቘርጹ ኤርትራውያን: ብዘይ ሕክምና ምስ ቍስሎም ኣናሓንከሱ ንኤርትራ ሰጕጉዎም’ዩ። ሎሚ ከም ኤርትራዊ መጠን ክትሰምO ከሎኻ: ንEዝንኻ ዝሕምም ኮይኑ: ብቓላት ክትገልጾ ዘይትኽEል ኣረሜናዊ ጭካኔ’ዩ። ንመሳፍንቲ ትግራይ ግን Eዚ Eቲ ኩሉ ካብ ጥንቲ ጀሚሮም: ኣብ ልEሊ ኣቦሓጐታትና ዝፈጽምዎ ዝነበሩ ኣረሜናዊ ግፍEን: Eዚ ኣብ ልEሊ ኣባሓጎታትና ዝፈጸምዎ: ባርባራዊ ተግባርን: ከም ጅግንነት’ዮም ዝቘጽሩዎ ከም ኣብነት ክጥቀስ ዝከኣል: ካብ 1730 ክሳብ 1889 መሳፍንቲ ትግራይ: ኣብ ልEሊ ህዝቢ ኩናማን ህዝቢ ሳሆን: ህዝቢ ሰኒሕትን ባርካን ሳሕልን: ክርሳE ዘይግብO ባርባራዊን ጃምላዊን ግፍEታት ፈጺሞም’ዮም። ስለዚ ኣብ ትግራይ ቅትለትን ሽፍትነትን ምዝማትን: ካብ ጥንቲ ጀሚሩ ከም ልሙድ’ዩ ዝውሰድ ጸኒሑ። ነዚኸ ብዓል ዶ/ር ገላውደዎስ ኣርኣያ ብኸመይ የቐርቡዎ ይኾኑ? ኣስተውEል:መብዛሕታOም Eቶም ብትEዛዝ ግፍዔኛ ሽፍታ መንገሻ ወዲ ዮውሃንስ: ሓደ Iዶምን ሓደ Eግሮምን ዝተቘርጹ ኤርትራውያን ኣባሓጐታትና ግን: “ህዝብናዶ ቀደም ብጽቡቓትና ርEዩና: ሎሚ ቈራጻት ኮይንና ክንEቀና: ካብ’ዚስ ሞት ይሕሸና“ Iሎም: ኣብ ቀላይ ጥሒሎም ሂወቶም ቀቢጾማ’ዮም። መኻር ክፉE ራEሲ መንገሻ ወዲ የውሃንስ ግን: Eታ Eከይ ግብሩ ረኺባቶ ኣይጸንሔን: ብሃጸይ ንጉስ መነሊክ 2ይ ድኣ: ኣብ ሽዋ ኣብ ኣንኮበር ዝተባህለ ቦታ ተኣስረ። ሽU’ዩ “መንገሻ ወዲ የውሃንስ: ኣብ ኣንኮበርዶ ምEሳር ይሓይሽ“ ተባሂሉ ዝተደርፈሉ።

መወዳEታ መሳፍንቲ ትግራይ መሳፍንቲ ትግራይ ክርህዎም ከሎ ንኤርትራ ሸፋቱ ኮይኖም ይወሩን ይዘምቱን: ክኸፍOም ከሎ


ይቕጽል

ድማ: ማለት ብፍላይ ጸላI ክወሮም ከሎን ግን: ንጀጋኑ ኤርትራውያን መሳርሒ ምግባር ቀንዲ ኣመሎም’ዩ ነይሩ። ኣብ መወዳEታ ግን “Iድ ጸናሒት ሸናሒት“ ከምዝብሃል: Eታ ግብሮም ስለ ትረኽቦም ብኽፉE ይጠፍU። ደግያት Eስባጋድሽ ብሽፍታ ውብየ ተቐትለ። Eቲ Eሉል ሽፍታ ውቤ ድማ: Eቲ ኩሉ ኣብ ልEሊ ኤርትራውያን ዝፍጽሞ ዝነበረ ግፍEታት: ተመሊሱ ኣብ ነብሱ በጺሑዎ: ብሃጸይ ቴድሮስ ተማሪኹን ተቐንጺሉን ዓረበ። ግፍዔኛ ንጉስ ትግራይ የውሃንስ 4ይ ድማ: ኣብ መተማ ብደርቡሽ ክሳዱ ተቘሪጹ ሞተ። ባርባራዊ መንገሻ ወዲ የውሃንስ ድማ: ኣብ ኣንኮበር ብIድ ንጉስ መነሊክ 2ይ ተኣስረ። ሸቃ ኣሉላ’ውን ምስቲ ራEሲ ሓጎስ ዝተባህለ ቴምሜናይ ተዋጊU ቈሰለሞ: ብ1897 ድማ ዓረፈ። ከም’ዚላ ከኣ ንግስነት ትግራይ: ብግፍI ጀሚራ ከይቀነየት ደቂ ሽዋ መንዚOም ወሰድዋ።

ኣስተውEል: ኤርትራ ኣብ ትሕቲ መግዛEቲ ኮለንያል ጣልያን ክትወድቕ ብሰንኪ መሳፍንቲ ትግራይ Eያ። ከም መረጋገጺ-ምስክርነት ክጥቀስ ዝከኣል ድማ: Eቲ ካብ 1901 ክሳብ 1907 ስቪል ገዛI ኤርትራ ዝነበረ ፈርዲናንዶ ማርቲኒ: ቃልብቓሉ ከምዚ’ሉ ዝመስከሮ’ዩ:-ሚካኤ ሓሰማ ራካ-ዛንታ ኤርትራ ገጽ 150 “ድሕሪ ውድቀት ኣኽሱም ክሳብ ንሕና ንኤርትራ ንሕዛ ኣEሚኑ ዘገበራ ሓይሊ ኣይነበረን። ኣብ ዳሕረዋይ ዘመናት ግን ብወራር መሳፍንቲ Iትዮጵያ (ብሕልፊ መሳፍንቲ ትግራዎት) ስለዝደኸመት: ብቐሊል ክንሕዛ ክኣልና። ህዝቢ ኤርትራ ምስቲ ምስ መንግስቲ Iትዮጵያ ዝነበሮ ጽልI መኽንያት: ብሰላም ክቕበለና ተገደደ። ስለዚ Iትዮጵያ ብዝገበረትልና ሓገዝ ንንEዳ“። ፈርዲናንዶ ማርቲኒ:

ጣልያን ንኤርትራ ተቛጻጺሩ ክገዝኣ ከሎ: ሓደ ኣጸቢቑ ኣጽኒU ዘረጋገጾ ምስጢር ነይሩ። ንሱ ድማ ጀጋኑ ኤርትራውያን ነቲ ብጣልያን ዘወርዶም ዝነበረ መሪሪ ዓሌታዊ ጭቈና ተቓዊሞም: ሓደ መዓልቲ ተጠርኒፎም ከምዝምክትዋO ይርዳE ነይሩ። Eቶም ጀጋኑ ኤርትራውያን ከጥቅUዎ ዝኽEሉ ድማ: ኣብ ጐረቤት ሃገራት ትግራይን Iትዮጵያን ሰፊሮም ጥራይ ከምዝኾነ ኣጸቢቑ ኣጽንU። ካብ’ዚ ተበጊሶም ሰበ-ስልጣናት ኮሎንያል ጣልያን: ነቶም Eምቢ ኣይንግዛEን Iሎም: ኣብ ጐረቤት ሃገር ትግራይን Iትዮጵያን ተዓቝቦም ንኮሎንያል ጣልያን ንኽምክቱ መረብ ዝሰገሩ ኤርትራውያን: መሳፍንቲ ትግራይ ይኹን መሳፍንቲ Iትዮጵያ ሓሓኒቖም ንሰበ-ስልጣን ከረክቡዎም ብምስጢር ውEል ኣተውሎም። ንሱ ድማ ንሓደ ዝልዓለ ስልጣን ዘለዎ Iትዮጵያዊ ወይ ትግራዋይ መሳርፍን ብስውር ካብ 28 ማርያ ተሬዛ ንላEሊ ደሞዝ: ይኸፍሎም ነበረ።

ካብቶም ብስለላ መርበብ Iጣልያ ዝስረፉ ዝነበሩ ሰበስልጣናት Iትዮጵያ’ውያን ሓደ: ንባEሉ ንጕስ መነሊክ ነበረ። መነሊክ ካብቶም መሳፍንቲ ትግራይን Iትዮጵያን: ዝያዳ ደሞዝን (ባጢራ ማርያ ተሬዛን): ክቡር ህያባትን ይስረፍ ነይሩ። ካልOት መሳፍንቲ ኣምሓራ ከም ብዓል ራስ Eምሩን ብጾቱን: ዝEመሰሉን: ሓያሎ መሳፍንት ትግራይን ነፍሲ-ወከፎም 28 ማርያ ተሬዛ ምሃያ ብመንግስቲ ኮሎንያል ጣልያን ይስረፉ ከምዝነበሩ ይፍለጥ። ዋጋ ሓደ ማርያ ተሬዛ ኣብቲ Eዋን’ቲ ሓደ ብEራይ ወይ ሓንቲ ላም ዝግዝኣሉ ዝነበረ ክቡር ገንዘብ ነበረ። ብፍላይ መሳፍንቲ ትግራይ: ብሓፈሻ ድማ መሳፍንቲ Iትዮጵያ ብኮሎንያል ጣልያን ተዓሲቦም መሳርፍ ይወስዱ ስለዝነበሩ: ብዘይ ንሕስያ ነቶም “Eምቢ ብኮሎንያል ጣልያን ኣይንግዛEን: ንህዝብና ኣብ ጐረባብትናን ኣሕዋትናን ዝኾኑ ትግራዎትን ኣምሓራን ዓሪድና: ካብ ንኮሎንያል ጣልያን ነጻ ከነውጽO Iና“: Iሎም መረብ ዝሰገሩ ጀጋኑ ኤርትራውያን ሃሃዲኖም: ኣብ ሰበ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ኣሕሊፎም ይህቡዎም ከምዝነበሩ: መጻሕፍቲ ታሪኽ ዝምስክሮ ሓቂ’ዩ።

መሳፍንቲ ትግራይን Eትዮጵያን ዝፈጸሙዎ ፍጻሜታት ሪIናዮ። ኣብ መበል 18ን 19ን ክፍለዘመን ስለላ ኣብ መሳፍንቲ ትግራይን Eትዮጵያን ከመይ’ሉ ከምዝኣተወን: ከመይ ከምዝነበረን ከኣ ተገንዚብና። ብሰንኪ ስለላ-መርበብ Eንግሊዝን ጣልያንን ድማ: ኣብቲ Eዋንቲ ኮሎንያል ጣልያን ንIትዮጵያ ክወሩ ከምዝበቕU ተገንዚብና። ኣብ’ዚ ዘሎናዮ መበል 21 ክፍለዘመን ድማ: ዓለም ብፖለቲካ ዘይኮነስ ብኣዝዩ ዝረቐቐ ስለላ ተቐይዳ ትጕዓዝ ከምዘላ ንከታተሎ ኣሎና። ኤርትራን Iትዮጵያንከ ሎሚ ካብ’ዚ ረቂቕ ስለላ-መርበብ ነጻ ድየን? መራሕቲ ወያኔ በቲ ዝሓለፈ ግፍዓዊ ፍጻሜታት ኣባሓጐታቶም ተማሂሮም: ዝሓለፈ ቅርሕንትን ጽልEን ደምሲሶም: ኣብ መንጎ ህዝብታት Iትዮጵያን ኤርትራን: ፍቕርን ሰላምን ኣንጊሶም ክሓልፉ ድዮም ዝደልዩ ዘለው? ወይስ ታሪኽ ክደግሙዮም? ወይድማ ነቲ ካብ ወሎን በጌምድርን ዝመንጠልዎን ካብ ኤርትራ ክግብትዎ ዝሓልሙ ዘሎው መሬትን ለቓቒቦም: ካብ ዓባይ Iትዮጵያ ተፈንጪሎም: “ዓባይ


ይቕጽል

ትግራይ“ ክገዝU’ዮም ዝሓልሙ ዘለው?: ወይስ ከምታ ነቶም ዝሓለፉ ኣባሓጐታቶም ዝበጽሓቶም Eጫ በጺሓቶም: ንIትዮጵያ ነምሓሩ ከረክቡያ’ዮም? ኣብ ኤርትራ ዘሎ መንግስትን ሰራዊትንከ: በቲ ቅድሚ 100 ዓመት ዝነበረ: ማለት ኩለን ኣውራጃታት ኤርትራ ስኣን ሓደ ሓባራዊ ወተሃደርዝህልወን: ጸላEቲ ከምኒ መሳፍንቲ ትግራይ ዘጥቅEወን ዝነበሩ: ንሱ ትምህርቲ ኮይኑዎም ብሓቀኛ ውህደት ሓቢሮም ድዮም: ንብሕጂ ዝመጾም ባEዳዊ ጸላI ክምክቱ? ወይስ ንሶም’ውን ግዳይ ናይ ስለላ-መርበብ ኮይኖም ክሓልፉ’ዮም? ነዚ ግን “መዓልትን ከልብን ከይጸዋEካዮም ይመጹ“ ከምዝብሃል: Eንተድኣ ኣምላኽ Eድመ ሂቡናስ: ንኹሉ ከነርክበሉ Iና።

5ይ ክፋል

ኮሎንያል ጣልያን ንIትዮጵያ ምስ ተቛጻጸረ’ውን: Eቶም ዘርEድዎ ዝነበሩ: ጀጋኑ ኤርትራውያን’ዮም ነይሮም። መሳፍንቲ Iትዮጵያ ግን ብኣንጻሩ: ኣብ ክንዲ ብትብዓት ምስ ኤርትራውያን ተኣማሚኖም ንሃገሮም ዝከላኸሉ: ካብ ሰብ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ብስዉር ምሃያ ኣናወሰዱ: ንጀጋኑ ኤርትራውያን ንሰበ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ኣሕሊፎም ይህቡዎም ነበሩ። ውራር ኮሎንያል ጣልያን ኣብ Iትዮጵያ ብጀነራል ሮዶልፎ ግራስያኒ (General Rodolfo Graziani) ዝምራሕ ሰራዊት: ኮሎንያል ጣልያን ንIትዮጵያ ምስተቖጻጸራ: ብ19 የካቲት 1937 ዓ.ም ኣብ ማኣከል ከተማ ኣዲስ ኣበባ: ብሸውዓተ ጀጋኑ ቅትለት ኣብ ልEሊ ጀነራል ሮዶልፎ ግራስያኒ ተፈተነ። ካብቶም ሸውዓተ ተቓወምቲ Eቶም 2 ቀንዲ ጀጋኑ ንጀነራል ሮዶልፎ ግራስያኒ ኣብ ማኣከል ከተማ ኣዲስ ኣበባ: ሰራዊትን ህዝብን ኣኪቡ ክምድር ከሎ: ቦምባ-Iድ ደርብዮም ዘቝሰሉዎ: ጅግና ኣብርሃ ደቦጭን መጎስ ኣስገዶምን ዝተባህሉ ኤርትራውያን ነበሩ።ኣብቲ ንጀነራል ሮዶልፎ ግራስያኒ ዝተገበረ ናይ ቅትለት ፈተነ: 50 Iጣልያውያን ሽU ንሽU ሞቱ። ሰራዊት ጀነራል ሮዶልፎ ግራስያኒ ድማ ሕኔ ንኽፈዲ ካብ ሓደ ሽሕ ዘይውሕዱ ሰላማውያን ሓፋሽ Eትዮጵያውያን ቀንጸለ። Eቶም ክልተ ጀጋኑ ኤርትራውያን ኣብርሃ ደቦጭን መጎስ ኣስገዶምን ግን: ጥይት ከይተንከፎም ብትብዓት ነብሶም ኣውጺOም: ምስ Iትዮጵያውያን ተቓወምቲ ተጸንቢሮም ንኽጋደሉ ንበረኻ ወፈሩ።ኣብU ግን ሰለይቲ Iትዮጵያውያን ኣሲሮም ናብ ኣብ Iድ ግራስያኒ ኣረከቡዎም። ጀነራል ሮዶልፎ ግራስያኒ ግን ሓነቖም። ኣብቲ በኒቶ መሶሊኒ ንIትዮጵያ ዝተቘጻጸረሉ Eዋን: መመረቕታ ናይ ዓወት ብዓል ኣብ ሮማ ኣዳልዩ: ንዓበይት ዓዲ ደቂ ሶማልን ደቂ Iትዮጵያን ኣኪቡ: ንባንዴራ Iትዮጵያ ብንስሪ (ሊላ) Eናትኮቡ ከካፍUዋን ክረግጹዋን ምስ ርኣየ: ጅግና ዘርኣይ ደረስ ብዓል ሃዘጋ ሕልናU ስለዘይገብረሉ: ብጕራደ ንብዙሓት መኳንንቲ ጣልያን ዓጸዶም። ካብU ድማ ኣሳቒዮም ቀተልዎ።

ሽU’ዩ ዘርኣይ ክንዲንበሳ ዝተባህለሉ። ሞዅሲ ወዲ ድግሳ መጹኻ ጓሳ ወዲ ጓሳ ምንቍስ ወዓልካዮም ከም ዳጕሳ

ብድሕሪU ግን ሓዎም ንዝርኣይ ደረስ: ግራዝማች ተስፋጽዮን ደረስ ቤተሰቡ ኣስከሬን ወድና ጅግና ዘርኣይ ደረስ: ካብ ሃገር ጣልያን ከንምጽO ሓግዙና Eንተበሉዎ: ሃይለስላሴ ጸማም Eዝኒ ሃቦም። ግራዝማች ተስፋጽዮን ግን: ባEሎም ገንዘቦም ከፊሎም ንኣስከሬን ጅግና ሓዎም: ነስመራ ኣምጽEዎሞ ኣብ ሃዘጋ ዓደ-ብU ብወI ዳግመ ስነስርዓት ቀብሪ ገበሩሉ። ካብ ጥንቲ ጀሚሮም ብዙሓት ጀጋኑ ኤርትራውያን: ካብ Iትዮጵያውያን ንላEሊ: መዘና ዘይብሉ ጅግንነት Eናፈጸሙ: ኣንጻር ወረርቲ ደሞም ኣፍሲሶም’ዮም። ጀጋኑ ኤርትራውያን: ንIትዮጵያ ከድሕኑዋን ክስውUላን ከለው: መሳፍንቲ ትግራይ ይኹኑ መሳፍንቲ Iትዮጵያውያን ግን: ብፍላይ ተጋሩ ምስ ጣልያን ኮይኖም ንኤርትራውያን


ይቕጽል

ይወግUዎም ከምዝነበሩ: ኣብ ብዙሓት መጻሕፍትን: ካብቶም ገና ብህይወቶም ዘለው ዓበይቲ ዓድን: ሊቃውንትን ደረስቲ ታሪኽን: ካህናትን ዝምስክሩዎ ዘይሕከኽ ታሪኽ Eዩ። ንኮሎንያል ጣልያን ብስዉር የገልግሉ ስለዝነበሩ ግን: ብሰበ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን: ዓስቢ ይረኽቡ ነይሮም’ዮም። ንመረዳEታ ነቲ Eሉል ሽፍታ: ፊተውራሪ ተዅሉ ዝተባህለ ወዲ ዓድዋ: ምስ ጣልያን ተሰማሚU ንኤርትራውያን ጀጋኑ ኣናሃደነ ንሰብ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ዘረክቦም ዝነበረ: ሰበ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ኣብ ኣስመራ Eዳጋ ሓሙስ ገዛ ተኻርየምሉ ብምቾት ይነብር ከምዝነበረ ይፍለጥ. (ኤርትራውነት ውጻIት ውራራትን መኸተን ብመም. ስምOን ኣማኗኤል በርናባስ ኣብ ገጽ 145) ሓርበኛታት ኤርትራውያን ምስ ብዙሓት Iትዮጵያውያን: ኣብ ውሽጢ ሃገሮም ኣብ ጎቦታት Iትዮጵያ ኮይኖም ጸረ ኮሎንያል ጣልያን ክቃለሱ ከለው: ሃይለስላሴ ግን ንስደት ኣምሪሑ። ንህይወቱ ብምነት ከድሕኑዎ ዝኽEሉ ኤርትራውያን ከምዝኾኑ ስለዝኣምን ግን: ብክቡር ብላንታን ጌታን ሎረንሶ ታEዛዝ ኤርትራዊ ተሰኒዩ: መሊቑ ንሃገር ዓባይ ብሪጣንያ ተሰደ።

ሽE’ዩ ከምዚ ዝተባህለ: ንጉስ ሽዋ ዝሓሳዊ ሃዲሙ ከደ ንሃገር መሊሱላ ሓዊ።

(ኣብዚ’ውን ሃይለስላሴ ብላንታን ጌታን ሎረንሶ ታEዛዝ ኤርትራዊ ዜጋ: Eንተ ዘይትሓባበሮ ነይሩ ካብ Iትዮጵያ ክወጽE ኣይምኽኣለን። ብላንታን ጌታን ሎረንሶ ካብቶም ቀዳሞት ሙሁራት ኤርትራውያን: ንኮሎንያል ጣልያን ተቓዊሞም ካብ ኤርትራ ንIትዮጵያ ዝተሰዱ ሊቅ’ዮም።ምስ ብዓል ለፖልድ ሰዳር ሴንጎር (Léopold Sédar Senghor) ሊቅ ወዲ ሰነጋል ኣብ ፓሪስ ብሊቅነት ዝተመረቑ Eዮም። ሎረንሶ ታEዛዝ ነቲ ፓን ኣፍሪቃኒዝም ዝብል ኣብ ስሳታት ጀሚሩ ዝነበረ: ኣፍሪቃ ንኣፍሪቃውያን ዝብል ምንቅስቓስ ዝሓንጸጹን ዝፈጠሩን ምሁር ኤርትራዊ ዝነበሩ’ዮም። ጸኒሑ ግን ቀናE ሃይለስላሴ ብነብሱ ስለ ዘይትኣመመንን: ብኤርትራውያን ጀጋኑን ምሁራትን ድማ ስለዝርEድን ዝቐንEን: ካብ ቀዳማይ ሚንስተር ስልጣኖም ረፊቱ: Eታ ስልጣኑ ንኣክሊሉ ሃብተወልድ ሂቡ: ንክቡር ሎሬንሶ ታዛዝ ግን ብስሚ ከምዝሞቱ ገይሩዎም። Eቲ ካብ ኩሉ ዝገርም ግን: ኤርትራውያን ጀጋኑ ንኤርትራን Iትዮጵያን ክከላኸሉ ደሞም ክፍስሱ ከለው: ስሱዓት መሳፍንቲ Eትዮጵያ ግን: ሃገር ንምሻጥን ንጀጋኑ ኤርትራውያን ሃሃዲኖም: ንኮለንያል ጣልያን ኣሕሊፎም ንኽህቡን: ካብ ሰበስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ዓስቢ መሳርፍ ይወስዱ ነይሮም። ኣስማት Eቶም ተዓሲቦም ዝወስዱ ዝነበሩ Eዞም ዝስEቡ ራEስታት’ዮም። The table below shows who received salaries from the Italian Colonial Government. (See Alberto Sbacchi, "Ethiopia Under Mussolini," page 137) similar tables of payments to all kind of Ethiopian Nobles can also be found in the same book, pages 153 and 154. ስም ወርሓዊ ድሞዝ ብሊረ ራEሲ Eምሩ Ras Imru 1,000 ራEሲ ሃይሉ Ras Hailu 40,874 ራEሲ ስዩም(ትግራዋይ) Ras Seyum 22,900 ራEሲ ጕግሳ Ras Gugsa 25,000 ራስ ገታቸው Ras Getachow 7,000 ደግያት ታየ Dejach Taye 1,000 ደግያት ኣየለው ብሩ Dejach Ayalow Burru

16,000

ሱልጣን ሞሓመድ ጃጃ Sultan of Aussa Mohammed Jaja

15,000

ስልጣን ዓብዱላ ኣባ ጅፋር Sultan Abdullah Abba Jifar

8,000

ሱልጣን ኣባ ጃቢር ዓብደላ 8,000


ይቕጽል

Sultan Abba Jobir Abdullah ደግያት ሓሳና ጅዮት Dejach Hossanna Jiotte

15,000

ድግያት ዮሃነስ ጅዮት Dejach Yohannes Jiotte

15,000

ሸኽ ኣል ሆግወሊ Sheik El Hogwli 25,000 ኣብዚ ዘሎናዮም መዋEልከ: መራሕቲ Iትዮጵያ መሳርፍ ካብ ስለላ መርበባት ይረኽቡዶ ኣሎው? ሎሚ ምናልባት ብረቂቕ ስለላዊ ስልቲ ክፍለጥ EንተዘይተኻEለ: ጽባሕ ንግሆ ግን ክግለጽ’ዩ። ስEረት ኮሎንያል ጣልያን ብዓባይ ብሪጣንያን: ሽጣራ ሰበስልጣን ኣንግሊዝን። Eቲ ሰራዊት ኮሎንያል ጣልያን: ብጀነራል ሮዶልፎ ግራስያኒ (General Rodolfo Graziani) ተመሪሑ ንIትዮጵያ ዝተቛጻጸረ: ብወርሒ የካቲትን መጋቢትን 1941 ሰራዊት ዓባይ ብሪጣንያ ብከተማ ከረን (ኤሪትራ) ኣቢሉ: ነቲ ብኮሎንያል ጣልያን ዝግዛE ዝነበረት Eትዮጵያንን: ብሪቲሽ ሶማሊላንድን ተቘጻጸረ። Eቲ ክርሳE ዘይብሉ ሓደ ጀነራል ካኒንግሃም ዝተባህለ (General Cunningham) Eንግሊዛዊ ድሕሪ 4 ወርሒ ዝወሰደ ውግE ኸረን ተወዲU: ንኸረን ድሕሪ ምቍጽጻሩ: ነስመራ ወይ ንኸበሳ ክምርሽ ከሎ: ኣዴታት ኤርትራውያን ኣብ መንገዲ ጸኒሔን: E-ል-ል E-ል-ል ኣንቋ ብድሓን ኣቶኻ! Iለን ሓጎሰን ብስምIት ክገልጻሉ ከለዋ: “ስቕበላ ኔጋሩ (ባራዩ): ኣነ ናዓኹም ኣይኮንኩን ዝገብሮ ዘሎኹ: ነዚ ጕዳይ’ዚ Iሉ ኣስተናIቑወን ቀጸለ። “I didn’t do it for you:! You Niger“ (How the world betrayed a small countr(Eritrea) african Nation.

By michela Wrong’..Eቲ ብጀነራል ካኒንግሃም (General Cunningham) ዝምራሕ ዝነበረ: ካብ 5 ሃገራት ዝተዋጽኤ ሰራዊት: ድሕሪ ከተማ ከረን ምትሓዙ: ንIትዮጵያ ብዙሕ ጻEርን መስዋEትን ከይከፈለ ብቀሊሉ’ዩ ተቛጻጺሩዋ።mainland British forces were busy fighting Hitler in North Africa and elsewhere in Europe, the liberation of the Italian colonies were left to the British colonial forces; South Africans, Australians, Nigerians and Indians. For example, the biggest battle between British forces and the Italians that took four months to complete was done at the town of Keren, Western Eritrea, and mainly by Indian Forces and the Gurkehas out of Nepal. After the fall of Keren, the Italian forces didn't put up much fighting in the rest of Eritrea and Ethiopia. In fact the British forces of General Cunningham that started from Kenya didn't see a hard fight thus General Cunningham entry to Addis Ababa can almost be called a walk over. ስለዚ ሰራዊት ዓባይ ብሪጣንያ ንኤርትራ ንIትዮጵያን ካብ ኮሎንያል ጣልያን ነጻ ከውጽE ክመጽE ከሎ: ንረብሓUን ንስትራተጃUን ድኣ’ምበር: ንህዝቢ ኤርትራን Iትዮጵያን ደንጊጹሎም ኣይኮነን። ብሓጺሩ ነቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ዓባይ ብሪጣንያ ሎርድ ሳሊስቡርይ ብ1898 ዓ.ም.ዝበሎ: ኣብ ግብሪ ንኸውEል ጥራይ Eዩ። ሎርድ ሳሊስቡርይ ይብል: “ንሃገራት ዓለም ኣብ ዝሞታን ዝህልዋን ገርካ ኣብ ክልተ ክኽፈላ’የን።Eተን ሕማቓት Eናሓመቓ ክኸዳ’የን: Eተን ሓያልት ድማ ኣንዳሓየላ ክኸዳየን።Eተን ህሉዋት ሃገራት ሽU: ደፋE Iለን ነቲ ዶባት ሕማቓት ሃገራት ክቈጻጸርO’የን“። You may roughly the nations of the world as the living and dying. The weak states are becoming weaker and the strog states are becoming stronger…..The living Nations will gradually encourage on the territory of the dying. -British Prim Minister Lord Salisbury 1898 ካብU ቀጺሎም ሰበ-ስልጣን ዓባይ ብሪጣንያ: ነቲ ኩሉ ጣልያን ኣብ ኤሪትራ ሰሪቱዎ ዝነበረ ንብረት: ጓሕጕሖም ወሰዶ። ንፓኪስታንን ንሱዳንን ንኬንያን: ከምE’ውን ንሃገራት ኣEራብ ሓረጅዎ። ሽU Eዩ ህዝቢ ኤርትራ ከምዚ’ሉ ዘማርር ዝነበረ: ኣያ Eንግሊዝ ወይ’ዚ ነዃል ሰልዱ ካብ ድኻን ሃብታምን ዝበልE ኣዋሊዱ


ይቕጽል

ጓሕጕሒና ከደ ንሎንድራ ዓዱ። ቀጺሉ ድማ ምስ መንግስቲ ሃይለስላሴ ብስዉር ተሰማሚU: ትግሪኛ ዝዛረቡ ሸፋቱ ትግራዎት ንኤርትራ Eንዳሰለዀ: ንህዝብና ትንፋሱ የምልቖ ነበረ። ኣብ መንጎ’ቲ ንመዋEል ተሳንዩ ዝነብር ዝነበረ ህዝቢ ኣስላምን ክርስትያንን ኤርትራ ድማ: ንኸፈላልዮ ብዙሕ ውዲታት ፈጸመ። Eዚ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ መታን ተሳንዩ ብሰላም ኣብ ሃገሩ: ጐይታ መሬቱን ባሕሩን ኮይኑ ንኸይነብር: ኮነ Iሉ ብመደብ ዝፍጽሞ ዝነበረ ናይ ርሑቕ ሸቶ ዝነብሮ ውዲትን ተንኮልን’ዩ። ሃይለስላሴ ድማ ብEንግሊዛውያን ተሓጊዙ: ብግንቦት 1941 ኣብቲ ጀጋኑ ዝተቓለስሉ ሃገር Iትዮጵያ: ንኣዲስ ኣበባ ኣተወ። ክሳብ ጥሪ 1942 ግን ሰራዊት ጣልያን ገና ጨሪሱ Iዱ ንሰራዊት ዓባይ ብሪጣንያ ዘይሃበ ስለዝነበረ: ንግስነት ሃይለስላሴ ገና ብወግI ኣይተኣወጀን ነበረ። ድሕሪU ግን ዓባይ ብሪጣንያ ንIትዮጵያ ኣብ ትሕቲ ቍጽጽሩ ምስ ኣEተዋ: ካብ ሃይለስላሴ ዝበለጹ ጀጋኑ Iትዮጵያውያን ከለው: ድልየት ሰበ-ስልጣን ዓባይ ብሪጣንያ ስለዝኾነ: ነቲ ኣብ ሎንዶን ብስለላ ኣሰልጢኖም ቀሪቦም ዘምጽUዎ ሰላዪ ሃይለስላሴ: ዘውዲ ደፊU ንጉስ Iትዮጵያ ኣበለ።

ንጉስ ሃይለስላሴ ንሰበ-ስልጣን ዓባይ ብሪጣንያ ኣሽኪU: ምስ መንግስቲ ኣሜሪካ ሓዲሽ ሽርክነት ጀመረ።

ሰራዊት ዓባይ ብሪጣንያ ካብ Iትዮጵያ ምስወጸ: መንግስቲ ኣሜሪካን Eስራኤልን ኣብቲ Eዋንቲ ኣገደስቲ ስትራተጂ ቦታታት ይድልዩ ስለዝነበሩ: ብህጹጽ ዝምድና ምስ ንጉስ ሃይለስላሴ ክፈጥሩ ተጓየዩ። ጸኒሑ ንሃይለስላሴ: መልEኽቲ ካብ መንግስቲ ኣሜሪካ ተላEኮሞ: ንሰበስልጣን ዓባይ ብሪጣንያ ኣሽኪU: ብኻልE ኣገላልጻ ምስ Eንግሊዝ ዝነበሮ ዝምድና ገዲፉ: ምስ መንግስቲ ኣሜሪካ ሓዲሽ ሽርክነት ጀመረ። መንግስቲ ዓባይ ብሪጣንያ ግን ናይ ኣሜሪካ ረብሓ: ናይ Eንግሊዝ ረብሓ ስለዝኾነ: ቀዳማይ ሚንስተር ዊንስተን ቸርችልን: ፕረሲደንት ሩዝቨልት ስለዝተረዳድUሉ: ብዘይ Eንቅፋት ዓባይ ብሪጣንያ: ሃይለስላሴ ምስ ፕረሲደንት ሩዝቨልት: ኣብ ካይሮ ስዉር ስትራተጂ ውEል ተፈራረመ።

Eተን ሃይለስላሴን ፕረሲደንት ሩዝቨልት ዝተሰማምUለን 5 ስዉራት ውEላት Eዚኤን ነበራ:- 1) ኣብ ማEከል ሓማሴን ቤት ምኻ: ቃኘው-ስተሽን ዝተባህለ መዓስከር ክፍቀደሎም 2) ኣዬር ሓይሊ ኣብ ኣስመራ ክትከል: ሓይሊ ባሕሪ ድማ ኣብ ትሕቲ ቍጽጽር ኣሜሪካ

ክኸውን 3) ራዳር ኣብ ሓማሴን ኣብ ከባቢ ኣስመራን ኣብ ጕራEን ንመሳለጢ ስለላ መርበብ ክትከል. (ብሕልፊ ኣብ Eዋን ቬትናም ቃኘው-ስተሽን ኣገዳሲ ግደ ተጻዊታ’ያ። )

4) ሰራዊት Iትዮጵያ ካብ 6 ሽሕ ዝነበረ ሽU Eዋን: ኣብ 40 ሽሕ ክብ ከብል።

5) ወተሃደራዊ ታEሊምን ምኽርን ዝህቡ: ክIላታትን ፈላጣትን (Military advisers )

6) ኣሜሪካውያን ንIትዮጵያ መጺኣOም መኮንናት ከሰልጥኑ….ወዘተ…..

ብወገን መንግስቲ ኣሜሪካ ድማ: ንኤርትራ ዝምልከት ጕዳይ ብሓላፍነት ኣሜሪካ ክEየ: ሃይለስላሴ ግን ብዘይ ጸገም ኣብ ምስፍናዊ መግዛEቱ ጥራይ ከድህብ ዝብል ነበረ። Eዚ ኩሉ ኣብ ላEሊ ዝተገብረ ውEል ግን: ተጠቕሊሉ ክንድቲ ኣሜሪካ ካብ ኤርትራ Eትረኽቦ ዝነበረት ረብሓ ኣይከውንን’ዩ። Eቲ መንግስቲ ኣሜሪካ ካብ ኤርትራ Eትረኽቦ ረብሓ: ንኣብነት ብዓቢU ንቀይሕ ባሕሪ ምቍጽጻር ክኸውን ከሎ: Eቲ ካልኣይ ድማ ስትራተጂካዊ ረብሓ’ዩ። ንኣብነት Eቲ ብምልU ናይ ቬትናም ውግE: ካብ ቃኘው ስተሽን Eዩ ትEዛዛት ዝተሓላለፍ ነይሩ። Eቲ ብ1964 ዓ.ም. ኣብ መንጎ Eስራኤልን ኣEራብን ዝተባርA ኵናት’ውን: Eቲ ኵሉ ሜላታት ኣቕራብ ብዓረብኛ ቋንቋ ካብ ቃኘው-ስቴሽን’ዩ ዝጥለፍ ነይሩ። ኣብ ቃኘው ስቴሽን ዘገልግሉ ዝነበሩ ኣባላት ፒንታጎን ወስ ASA ክሳብ 7 ቋንቋታት ክዛረቡ ዝኽEሉ Eሉማት ክIላታት ከምዝነበሩ ይፍለጥ። How the world betrayed a small countr(Eritrea) african Nation. By michela Wrong’

ስለዚ ምልክEቲ ሰበይትን ተባሃጊ መሬትን ዘለዎ ህዝቢ ከይደቀሰ ይሓድር ከምዝብሃል: Eተን ብኮሎንያል ዝግዛኣ ዝነበራ ሃገራት: ከም ብዓል ሶማልን ሊብያን ነጻ ክብሃላ ከለዋ: ህዝቢ ኤርትራ Eዚ ሎሚ ዝረኽቦ ዘሎ ስቓይ ንኽረክብ ተፈርደ። Eቲ ኩሉ ብሃይለስላሴን ብፕረሲደንት ሩዝቨልት ዝተገብረ ውEላት ግን: ብዋጋ ኤርትራ ጥራይ Eዩ ተፈጺሙ። ንህዝቢ ኤርትራ ድማ EጭU ኮይኑ ጻማ መሬቱን ባሕሩን ክረክብ ኣይተዓደለን። Eቲ ዘሕዝን ነገር ድማ: ብኣንጻሩ ህዝቢ ኤርትራ


ይቕጽል

ካብU ጀሚሩ: ግዳይ ባEዳውያን ገዛEቲ ኮይኑ ገና ይጸንት ምህላው’ዩ። ብገዛE መሬቱን ባሕሩን ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ዝረብሓሉ: ዝጸንተሉ ኮይኑ። ንሱ ድማ ብዓቢU መኽሰብ ንወለዶ ኣሜሪካን Eስራኤልን: ገለ ቍሩብ መዓገሲ ከኣ ንወለዶ Eትዮጵያ ክኸውን ተመሪጹ።

ኣብ’ዚ ዘሎናዮ ግዜኸ ጕዳይ ኤርትራን Iትዮጵያን: ኣበይ ገጹ ዝጕዓዝ ዘሎ ይመስል? ታሪኽ ዝድገም ዘሎ’ዶ ኣይመስልን? ነዚ ግን ነፍሲ-ወከፍ ኤርትራዊን Iትዮጵያዊን ብንቕሓት ክመራመረሉ ይግብO።

ብሓጺሩ ንሕና ኤርትራውያን Eንዳርኣናን EንዳሰማEናን: ሃይለስላሴ ኣማኸርቲ ስለዝረኸበ ንርብሓOም ክብሉ: ብኾፍና ከሎና ብገዛE መሬትናን ባሕርናን: ካብቲ ኣብ ቤት ምኻ ዝርከብ መሬትና (ቃኘው-ስቴሽን) ካብ 10-ክሳብ 18 ሚልዮን US$ ንኣሜሪካ ኣካርዩ ዝተረኽቦ ዋጋ-ክራይ: ኣብ ክንዲ ነቲ ዲሞክራሲ ከይረኸበ: ብመስፍናዊ መግዛEቲ ደንዚዙ ዝነበረ ህዝቢ Iትዮጵያ: ድሞክራሲ ዓዲጉ ዘማEብሎ: ንህዝቢ ኤርትራ ንምጽናት: ወተሃደራዊ ኣማኸርትን ኣሰልጠንትን: ስንቅን Eጥቅን-ወተሃደራት Iትዮጵያን: መሳርያ ውግEን ሸሚቱ: ንህዝቢ ኤርትራ ብገዛE ንብረቱ የጥፍO ነሩ። ሃይለስላሴ ብቕዓት ስለዘይነበሮ: ክንደይ ሊቃውንቲ Eትዮጵያን ከለው: ካብታ ስልጣን ዝሓዘላ Eዋን ጀሚሩ ክሳብ ዝመውት 1973 ዓ.ም.: ኣማኻሪU ኣሜሪካዊ ፕሮፈሶር ጆን ስፐንሰር Eዩ ዝነበረ። Eዚ’ዩ Eቲ ሓቂ Eምባኣር። ሕጂኸ ህዝቢ ኤርትራ ይኹን ተቓወምቲ ውድባት ኤርትራ: ወይ ሙህራት ወይከኣ መንግስትን ሰራዊትን ኤርትራ: ነዚ ምስጢር’ዚ ተረዲOም: ሓቢሮም ንድሕነት ኤርትራዶ ይምክቱ ይኾኑ። ኵነታ ኤርትራ ካብ ዝኸፍኤ ኣብ ኣዝዩ ዝሓሰመ ገጹ ይኸይድ ስለዘሎ። ብሕጂ’ውን ብሓባር ምስራሕ ይከኣል’ዩ Eንተድኣ ተደል’ዩ።

ፖሊሲ መንግስቲ ኣሜሪካ: ብዛEባ ጕዳይ ኤርትራ Eንታይ ይብል?

Eቲ ኣውራ መኽንያት ስለምንታይ ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ኣብ ስቓይ ዝነብር ዘሎ ድማ:ሰክረታሪ Oፍ ስቴት ፕረሲደንት ኣይዘን-ሃወር: ጆን ፎስተር ዱላስ ዝተባህለ: ውኪል መንግስታትኣሜሪካ: ኣብ ውድብ ሕቡራት መንግስታት ብዛEባ መርገጽ መንግስቲ ኣሜሪካ: ኣብ ጕዳይኤርትራ ብወርሒ ታሕሳስ 1950 ዓ.ም. ከምዚ Iሉ መርገጽ ኣሜሪካ ኣነጸረ:- “ብፍትሓዊኣረኣEያ ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ግምት ምኣተወ ነይሩ። Eንተኾነ ግን ብመኽንያት ናይኣሜሪካ ስትራተጂካዊ ኣገዳስነት ኣብ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ: ኤርትራ ምስ ምሓዛና IትያOጵያክትጽንበር ኣለዋ” በለ። From the Point of view of Justice, the Opinions of the Eritrean People must receive Considerations, He acknowledged.. neversless the strategic Interest of the united States in the Red-Sea Basin and considerations of Security and World peace make it necessary that the country has to be linked to our ally Ethiopia.John Foster Dulles President Eisenhower’s Secretary of State 1950. ፖሊሲ ኣሜሪካ .ከም’ዚ ስለዝኾነ Eዩ’ምብኣርጕዳይ : ፈደረሽን ኤርትራ’ውን ዝፈረሰ። ጕዳይ ኤርትራ ከም’ዚ ሕጂ ንርEዮ ዘሎና ዝኸውን ዘለሎ’ውን: ንፖሊሲ ኣሜሪካ ዝጻረር ስለዝኾነ’ዩ። ፖሊሲ ኣሜሪካ ድማ ክሳብ ሕጂ ኣይተቐየረን።ንኣብነት ሀርማን ኮሀን ምስ መለስን Iሰያስን ኣብ ለንደን ብ1991 ዓ.ም.ተራኺቡ: ነቲ ዝነበረ ፖሊሲ ኣሜሪካ ከምዝቕጽል ገይሩዎ’ዩ። Eቲ ሽU ዝተገብረ ግን ከም ምስጢር ተታሒዙ: ክሳብ ሕጂ ብወግI ንህዝቢ ኤርትራ ይኹን Iትዮጵያ ኣይተሓበሮን። ብወግI ግን ህዝቢ ኤርትራ ብመንገዲ ረፈረንዱም ኣቢሉ: “ነጻነት ረኺብካ Iኻ“ ተባሂሉ ብሕቡራት መንግስታት ተመስኪሩሉ’ዩ። ኮይኑ ግን ብዓይኒ ሓቂ: ህዝቢ ኤርትራ ነጻነት ኣለዎ ድዩ? ንዝብል ሕቶ: Eዚ ሕጂ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ሃለዋት ጥራይ ምግንዛብ Eኹል’ዩ። ብሕጂ’ውን Eንተኾነ ጕዳይ ህዝቢ ኤርትራ: ኣብ ፖሊሲ ኣሜሪካ ዝተመርኮሰ ስለዝኾነ: ኣብ ክንዲ ተፈላሊኻን ብተዛዋAሪ ድማ ኣንጻር ረብሓኻ: መሳርሒ ባEዳውያን ምኻን: ሓቢርካን ተዋሃሒድካን: ብግሉጽ ዘተ ምስ መንግስቲ ኣሜሪካ ምዝታይ Eዋናዊ’ዩ። 6ይ ክፋል 30 መስከረም 2008 ዓ.ም-

ኣብቶም ዝሓለፉ 5 ምEራፋት ከም ዝተኻታተልናዮ: ግዳማውያን ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ መንዮም? ስለምንታይከ ክሳብ ሎሚ ብረቂቕን ስዉርን ሜላ ንህዝቢ ኤርትራ ይጐድUዎ ኣለው? ዝብሉ ሕቶታት ብመጠኑ መሊስናዮም Iና። ነቶም ውሽጣውያን ጸላEቲ ህዝቢ


ይቕጽል

ኤርትራ መንዮም? ስለምንታይከ ንህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ይጻብUዎ ኣለው? ዝምድና መራሕቲ ወያኔን Iህ.ግ.ዲ.ፍ.ን ቀደም ከመይ ነይሩ? ሎሚኸ ከመይ ኣሎ? ንዝመጽE ግዜኸ ከመይ ክኸውን’ዩ? ዝብሉ ሕቶታት ግን ኣብ ዝቕጽል 7ይ ምEራፍ ብሰፊሑ ክንትንትኖም Iና። ሎሚ ግን ብፍላይ ካብቲ ዝሓለፈ 5 ምEራፋት ዝተጸምቈ ኣገዳሲ ኮይኑ ዝረኸብናዮ: ሓጺር መግለጺ ከነቕርብ መሪጽና’ሞ ክቡራት ተኻታተልቲ ንቐደም በሉ። ኣብ ዝሓለፉ ምEራፋት ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ መን ከምዝነበሩ ብመጠኑ ተገሊጹ። ንኣብነት ብፍላይ መሳፍንቲ ትግራይ ብሓፈሻ ከኣ መሳፍንቲ Iትዮጵያ: ጸረግቲ ጽርግያ ኮሎንያል ጥልያን ከምዝነበሩ ተሓቢሩ። ኮሎንያል ጣልያን ከኣ: ብሓበሬታን ሜላን ኮሎንያል ዓባይ ብሪጣንያ ተሓጊዙ: ንኤርትራ ክቈጻጸር ከምዝኽኣለ’ውን ተተንቲኑ። ኮሎንያል ጣልያን’ውን ድሕሪ ንIትዮጵያ ምቍጽጻሩ: ብዓባይ ብሪጣንያ ተሳIሩ ካብ Iትዮጵያ ተቐሲቡ ምስወጸ ድማ: ሃይለስላሴ ብሓገዝ ሰበ-ስልጣን ዓባይ ብሪጣንያ ንጉስ Iትዮጵያ ኮይኑ: ድሑር መስፍናዊ መግዛEቱ ከምዝጨበጠ ተገሊጹ። ሰበ-ስልጣን ዓባይ ብሪጣንያ ግን ንIትዮጵያ ነጻ ገዲፎም: ንኤርትራ ን10 ዓመታት ውክልና ስልጣን ወሲዶም ይገዝUዋ ከምዝነበሩ በሪሁ። ድሕሪ ኮሎንያል ዓባይ ብሪጣንያ ካብ ኤርትራ ምውጻE ድማ: መንግስቲ ሕቡራት ኣሜሪካ ብረቂቕ ሜላ: ምስ ንጉስ ሃይለስላሴን ዝምድና ከምዝገበረ ተሓቢሩ። ብድሕሪ ሕዲሽ ዝምድና መንግስቲ ኣሜሪካን ንጉስ ሃይለስላሴን ከኣ: ኣብ ክንዲ ንመሰል ህዝቢ ኤርትራ: ንፖሊሲ መንግስቲ ኣሜሪካ ቀዳምነት ስለዝተዋህበ: ራEዪን ባህግን ህዝቢ ኤርትራ ተጐስዩ: ኤርትራ ከኣ ከምተን ብኮሎንያል ጣልያን ዝግዝኣ ዝነበራ: ሃገር ሶማልን ሊብያን ዝረኸብO መሰልስ ይትረፍ: Eቲ ብሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ዝተፈጥረ “ፈደረሽ ምስ Iትዮጵያ“ ዝብል’ውን: “ንፖሊሲ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ይጻረርዩ“: ስለዝተባህለ ተጣሒሱ። ኤርትራ ከኣ መበል 14 ክፍለ-ሃገር Iትዮጵያ ክትከውን ከምዝተገደድት ተንቲና። ካብ’ዚ ጀሚሩ ድማ ህዝቢ ኤርትራ ንመሰሉ ንኽከላኸል ክብል: ብረታዊ ቃልሲ ጀሚሩ። ስለ’ዚ ኣብ’ዚ ዝሓለፈ ምEራፋት ብመጠኑ Eቶም ቀንዲ ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ: ጠንቂ ናይ ምልዓል ቃልሲ ኤርትራ ምዃኖም ተለልዮም ማለት’ዩ። ስለ’ዚ Eቲ ኣቐዲሙ ዝተገልጸ: ታሪኻዊ ትንተና ብዛEባ ኩሎም ጸላEቲ ኤርትራ: ሎሚ’ውን ኣብ ኤርትራ ብዝተራቐቐ ሜላ ይድገም ከምዘሎ በሪሁልና። Eምብኣር Eዚ ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ ኣብ ኤርትራ ዝርኤ ዘሎ ስቓይን መከራን: ብሰንኪ’ቶም ናይ ጥንቲ ይኹኑ ናይ ሎሚ ጸላEቲ ኤርትራ ምዃኑ ብሪሁልና። ጸላEቲ ኤርትራ ካብ ጥንቲ ጀሚሮም ክሳብ ሎሚ: ሜላOም ድኣዮም ቀይሮም’ምበር: ትሕዝቶOምን ዓላማOምን ግን ኣይቀየሩን። Eኳድኣ ጸላEቲ ኤርትራ ንህዝቢ ኤርትራ: ብዝተራቐቐ ስልቲ ተመሪሖም: ብመደብ ፈላልዮም የጥፍUዎ ከምዘለው ተነጺሩ። ምስቲ ውዲት ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ ጐንጐን ክኸይድ ዝጸንሔን ሎሚ’ውን ዘሎን ድማ: ግርህነትን ዘይምውህሃድን ህዝቢ ኤርትራ ምዃኑ’ውን ፈሊጥና። Eምብኣር ሽግር ኤርትራ ካብ ጥንቲ ጀሚሩ ክሳብ ሕጂ: መEለቢ ክረክብ ዘይከኣለ: ብዝያዳ ብሰንኪ ወረርቲ ጸላEቱን: ተወሳኺ ድማ ብሰንኪ ግርህነቱ ዘይምሕባሩን’ዩ። ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ ግን ኩሉ ግዜ ብነብሶም ስለዘይተኣማመኑ: ህዝቢ ኤርትራ ኣንተተወሃሂዱ: Eቲ ውዲታቶም ክፈሽል ከምዝኽል ኣጸቢቖም ስለዝፈልጡ: ህዝቢ ኤርትራ ተፈላልዩ ኣንጻር ጠቕሙ መታን ክቃለስ ዓቢ ሜላ ምሂዞምሉ። ንሱ ድማ “ገረብ ብሓኽላ“ ከምዝብሃል: ንስምIትን ግርህነትን ህዝብና መዝሚዞም: ብስዉር ስልቲ ነቶም ካብ ኤርትራን ትግራይን ዝተወልዱ 2ይ ወለዶ ዓሲቦም: ኣንጻር ረብሓ ህዝቢ ኤርትራ ኣዋፊሮም: ንህዝቢ ኤርትራ ብስለላዊ ውዲት ኣደንቍሮም: ደፋE Eንዳበሉ ከምዝጸንት ይገብሩዎ ኣለው። Eቲ ቀንዲ ኣብ’ዚ ክበርህ ዘለዎ ኣገዳሲ ጕዳይ ግን: “ወደን ከይሓምያስ ሰይቲ ወደን“ ከምዝብሃል: ዋላ’ኳ ብልሓትን ጕርሕን ጸላEትና ምስ ግርህነትና ክወዳደር ከሎ: ኣዝዩ ጸብለልትነት Eንተለዎ: ኩሉ ጸገምና ግን ንግዳማውያን ጸላEትና ጥራይ ከነሸክሞ የብልናን። ርግጽ’ዩ Eዚ ወሪዱና ዘሎ ከቢድ ጸገም ካብ ዝጅምር: ድሮ ካብ ፍርቂ ዘመን ንላEሊ ሓሊፉ: Eቲ ቀንዲ መኽንያት ድማ “ምልክEቲ ሰበይትን ተባሃጊ መሬትን ዘለዎ ህዝቢ ከይደቀሰ


ይቕጽል

ይሓድር“ ከምዝብሃል: Eቶም ተባሃግቲ መሬትና ተዘራርዮም ይሃስዩና ስለዘለው’ዩ። ንሕና ኤርትራውያን ግን ክሳብ ሎሚ: ነቲ ዘይሕብረና ዘሎ ሕማም ኣለሊናን ፈውስናን: ሓቢርና ነቶም ንባህልናን ሃይማኖትናን ኣጥፊOም: ንመሬትናን ባሕርናን ንክግብቱ: መልክOምን ሜላOምን Eናቀያየሩ: ላሕ ዘብሉና ዘለው ጸላEቲና: ብንቕሓት ክንምክቶም ኣይበቓEናን። Eዚ’ውን Eቲ ቀንዲ ድኽመትና’ዩ። ስለ’ዚ ህዝቢ ኤርትራ ብሰንኪ ዘይምውህሃዱ: ክሳብ ሎሚ Eቶም ጸላEቱ ዋናታት ሽግሩ ኮይኖም: ንግርህነቱን ምፍልላዩን መዝሚዞም: ከምድላዮም ኣንጻር ጥቕሙ በቲ ንሶም ዝደልዩዎ መንኮርኮር ይዝውሩዎ ከምዘለው ክርድኣና ይግባE። ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ ንጸገሙ ፈታሕቲ ኣንዳተመሰሉ: ብኣንጻሩ ግን Eቲ ቀንዲ ሽግሩ መሰረታዊ ፍታሕ ንኸይረክብ: ቀንዲ Eንቅፋት ኮይኖም Eንክሊል የብሉዎ ከምዘለው’ውን ብግቡE ክስቈረና ኣለዎ። ስለ’ዚ ህዝቢ ኤርትራ ንጸላEቱ ሓደ ብሓደ ብዝርዝር ኣለልዩ: ነቲ ስዉር ሜላታቶም ከኣ ብግቡE ፈሊጡ: ኣብ ነንሓድሕዱ ድማ ፍቕርን ስኒትን ውህደትን: ምስዝገብር ጥራይ Eዩ ካብ’ዚ ወሪዱዎ ዘሎ: ጻEረ-ሞት ክገላገል ዝኽEል። ነዚ ንኽገብር ድማ Eዋኑ ብህጹጽ ይጠልቦ ኣሎ። ሽገር ኤርትራ መEለቢ ክርከቦ ኣንተ-ድኣኮይኑ’ምብኣር: Eቲ ቀዳማይ Eማም ባEሉ ህዝቢ ኤርትራ: ነቲ ዘየዋሃህዶ ዘሎ ቀንዲ ጠንቂ ክፈልጦ ኣለዎ። Eቲ ካልኣይ Eማም ድማ: Eቶም ንራEዩን ንመንነቱን ጨውዮም: ከጥፍUዎ ገልዳሕ ዝብሉ ዘለው ጸላEቱ: ብግቡE ኣለልዩ ብሓባር ክምክቶም ኣለዎ። ፍታሕ ጕዳይ ህዝቢ ኤርትራ Eምብኣር ክርከብ ዝኽEል ፈሊጥካን ሓቢርካን ጥራይ Eዩ። ተፋላሊኻ ግን Eድመ ጸላEትኻ ንምንዋሕ Eንተዘይኮይኑ: ከቶ ዓወት ኣየምጽEን’ዩ። ኤውሮጳውያን Eቲ ቅድሚ 100 ዓመታት ዝነበርም ሽግር ትምህርቲ ኮይኑዎም: ሎሚ ብኤውሮጳዊ ሕብረት ተጣራኒፎም ንህቢ ኤውሮጳ ጸጊቡ ከምዝሓድር ይገብሩ ኣለው። ነዚ ኩሉ መስርሕ ሓድነት ከካይዱ ከለው ግን: ኣቐዲሞም ህዝብታት ናይ ነፍሲ ወከፍ ሃገር: ሓቢሮም ናይ ባEሎም ሕጋዊን ቅዋማዊን መንግስቲ ምስ መስረቱ’ዮም። ንኣብነት ህዝቢ ጀርመን ይኹን ህዝቢ ፈረንሳ: ኣቐዲሞም ልUልውነት ሃገሮምን ህዝቦምን ምስ ኣረጋገጹ’ዮም: ሕብረት Iውሮጳ መስሪቶም። ንሕና ኤርትራውያን ድማ: ቅድም ኵልና ሕድገታት ገርና ክንፋቐርን ክንውሃሃድን ኣሎና። ናይ ውሽጥና ሕብረት ምስ ኣረጋገጽናን: ሕጋዊን ቅዋማዊን መንግስቲ ምስ ኣረጋገጽና ድማ: Eንተደለና ምስ ሱዳን ኣንተደለና’ውን ምስ Iትዮጵያ- ውያን ከም’ዚ ናይ ኤውሮጳ ሕብረት ብወግዓዊ ውEል: ኣብ ጥቕመይ ጥቕምኻን ኣብ Eንካን ሃባን ዝተመስረተ ኮንፈደረሽን ክንገብር መንገዲ ክፉት’ዩ። ኣብ ነንሓድሕድና ከይ- ተሳኔናን ከይተወሃሃድናን ግን: ምስ ዝኾነ ጐረቤት ሃገር ሕብረት ይኹን ልፍንቲ ክንገብር: ጕድኣት Eንተዘይኮይኑ ጥቕሚ የብሉን። Eዚ ከኣ መጎታዊን ባህርያዊን ድማ ኣይኮነን። መኽንያቱ ቅድም ኣንቋቝሖ ምስ ተወልደ Eዩ: ደርሆ ዝኸውን ኣምበር: ቅድሚ ኣንቋቝሖ ደርሆ ኣይከውንን Eዩ።ስለ’ዚ Eቲ ቀንድን ንህዝቢ ኤርትራ ድማ ንመጻI ዋሕስነቱ ከረጋግጸሉ ዝኽEል መንገዲ: ውሽጣዊ ሓድነቱ ጥራይ Eዩ። ብውሽጡ ከይሓበረ ምስ ዝኾነት ትኹን ሃገር ክሓብር ኣይክEልን’ዩ። ብሕልፊ ከም’ዚ ሎሚ ዘለዎ ሃለዋት: ማለት ተፈላልዩን ባህሉ ጋEዝዩን: መንነቱ ከኣ ተዛናቢሉን ከሎ: Eንተድኣ ምስ ጐረባብቲ ሃገራት ክጽንበር ኮይኑ: ባርያን ግዝUን ጓኖት ኮይኑ ጥራይ Eዩ ክነብር ዝኽEል። Eዚ ከኣ ናይ ሞት ሞት Eዩ።

7ይ ክፋል -ብሓልዮት ጕጅለ ደቀባት-ኤርትራ 16 ጥቅምቲ 2008 ዓ.ም-

ሓበሬታ: ጕዳይ ኤርትራ መፍትሒ ከይተረኽቦ ካብ ዝኸፍኤ ኣብ ዝገደደ ይኸይድ ከምዘሎ: ብፍላይ ነቶም ብኤርትራን ብህዝቢ ኤርትራን ዝግደሱ ደቂ ሃገር: Eናበርሀ ዝኸይድ ዘሎ ሓቂ’ዩ። ኵላትና ደቂ ሃገር ንሽግር ኤርትራ ክንፈትሖ Eንተድኣ ኰንና ግን: ኣብ ክንዲ ብዛEባ ሳEቤን ጥራይ ወግሔ ጸብሔ ምዝራብ: ነቶም ቀንዲ ጠንቅታት መርሚርና ምስ ኣነጽንOምን: ኣጽኒEና ድማ ብየናይ ሜላን ስትራተጂን ክንፈትሖም ከምንኽEል ምፍላጥን: ፈሊጥና ድማ ብትብዓት ተቓሊስና መፍትሒ ክንረኽበሎም ሃገራዊ ሓላፍነትና Eዩ። ካብዚ ብምብጋስ ጕጅለ ደቀባት: ታሪኽ መሰረት ብምግባር: ነቶም ቀንዲ ነዚ ሕጂ ንርEዮ ዘሎና ሳEቤናት: ጠንቂ ዝኾኑ ሕቡኣት ነገራት: ፈቲሽና ብኸምዚ ዝስEብ ክንትንትን መሪጽና’ሎናሞ: Eስከ ንቐደም በሉ።

ኤርትራ ዓዲ ጀጋኑን ዓዲ ሕግን ዓዲ ክቡር ባህልን’ያ።


ይቕጽል

ኤርትራ ካብ ወሰን ናብ ወሰን ብብዙሕ ዓሌታት ተሓናፊጹ ዝተፋላለየ ውርዙይ ባህልታትን ልምድታትን ኣውሃሂዱ: ኣብ ታሕጓስን ሓዘንን: ኣብ ራህዋን ጸገምን ብወፈራዊ ኣገባብ Eናተሓባበረ ጸኒU ዝነብረላ ህዝቢ ዘለዋ ሃገር’ያ። ህዝቢ ኤርትራ ከም ፍረ ዘለላ ወይኒ ብዙሓት ዝሓቘፈት: ጠርናፊተን ግን ሓንቲ ገረብ ወይኒ ዝኾነት ክምሰል ይከኣል። ህዝቢ ኤርትራ ሓደ ዓሌት ዘይኮኑ ህዝብታት ክንሶም: ኣብ ዓዓዶም ተኻባቢሮም: ንመዋEል ክነብሩ ዝጸንሑ ህዝቢ ዘለዋን: መኣዛ ዘለዎ ኣየርን ሰፊሕ ባሕርን ዘለዋ ጸጋ ዝመልኣ ንEሽቶ ሃገር’ያ። ብኻልE ኣዘራርባ ኤርትራ: ዓዲ ጀጋኑን ዓዲ ሕግን ዓዲ ክቡር ባህልን: ከማU’ውን ተባሃጊ መሬትን ባሕርን ዘለዋ ሃገር’ያ። በዚ መኽንያት’ዚ Eምብኣር’ዮም: Eቶም ዘይናቶም ዝብህጉን: ቀናኣትን ስሱዓትን ባEዳውያን ገዛEቲ: ካብ ጥንቲ ጀሚሮም ክሳብ ሎሚ ንህዝባ ድቃስ ዝኸልUዎ ዘለው።

ጆግራፍያዊ ኣገዳስነት ኤርትራ

Eስከ ነቲ ኣገዳስነት ኤርትራ ብመጠኑ ክንርEዮ። ኤርትራ ማለት ስም ብሕሪ ማለት’ዩ። ስፍሓት ቀይሕ ባሕሪ ኤርትራ ካብ ፖርት ስIድ ጀሚሩ ክሳብ ባሕሪ ህንዲ: ካብ ወደብ ስዮስ ጀሚሩ ከኣ ክሳብ ባብ-ኣልመንደብ ዘሎ ባሕሪ’ዩ። Eቲ ንኤርትራ ብባEዳውያን ሃገራት ተባሃጊት ዝገብራ ቀንዲ መኽንያት: ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ብዘለዋ ጆግራፊካዊ ኣቐማምጣ: ካብተን ኣብ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝርከባ ሃገራት ብፍላይ ብምቹE ኣህጉራዊ ማያዊ መተሓላለፊኣን: መኣዛዊ ኣየራን’ዩ። ብኻልE ኣዘራርባ ኤርትራ ፖሎቲካውን ቁጠባውን ዓቢይ ኣገዳስነት ዘለዋ ሃገር’ያ። ኤርትራ ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ልEሊ 1000 ኪ.ሜ ዝርጋሔ ዘለዎ ገማግም ባሕሪ ትውንን። ኣብ ውሽጢ ክሊ ባሕሪ ኤርትራ ቡዙሓት ደሴታት ዘለዋ ሃገር’ያ። ካብተን ብዙሓት ደሴታት Eተን ዝዓበያ ድማ: ደሴታት ዳህላክን፣ ሓሌብን ፋጥማ Eየን። ቀይሕ ባሕሪ ዋና ናይ ኣህጉራዊ ማያዊ መተሓላለፊ’ዩ። ኣንሆ ድማ ዳርጋ ሓደ ሚኣቲ ዓመት ሓሊፉ: ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ባሕሩ: ክሳብ ሎሚ ብግቡE ከይተጠቕመሉ ይነብር ኣሎ። ብኣንጻሩ ግን Eቶም ባEዳውያን: ነቲ መንገዲ ባሕሩን ሃብቲ ዓሳUን: ግቡE ቀረጽ ከይከፈሉ ከምናቶም ገይሮም ይጥቀምሉ ኣለው። ህዝቢ ኤርትራ ግን ውሑድ ህዝቢ ክነሱ: ንሃብቲ ዓሳን ጨውን: ሓይሊ ባሕሩን ከይረብሓሉ: ከይተጠቕመሉ ባEዳውያን ከምናቶም ገይሮም ይጥቀሙሉ ኣለው። Eቲ ቀንዲ መኽንያት ባEዳውያን ገዛEቲ: ንኤርትራ ብፖሎቲካውን ቁጠባውን ዓብይ ጠመተ ስለዘሕደሩላ: ብኻልE ኣዘራርባ ስለዝብሃጕዋ: ካብ ግዝኣት ቱርኪ ጀሚራ ብቐጻሊ: መደበር መግዛEታውያን ሓይልታት ክትከውን ተገዲዳ። ጽሓፍቲ ታሪኽ ብዛEባ ኤርትራን ህዝባን ክምስክሩ ከለው

ን“ምድረ-ባሕረ-ነጋሲ (ኤርትራ) ካብ ጥንቲ መናበሪ ቅውም ሕጊ ዝነበራን: ብጀጋኑ ባሕረ-ነገስታት ድማ ትመሓደር ከምዝነበረትን: ጸኒሓ ግን ብውሽጢ ብሰንኪ መሳፍንቲ ትግራይን ሽዋን: ብግዳም ድማ ቱርካውያን ንምጽዋE ምስሓዙዋን: ምድኻም ባሕረ-ነጋስታት ከምዘስዓበን: ብዙሓት ጽሓፍቲ ታርኽ ይምስክሩዎ። ሩፊሎ ፐርኒ: ኣብቲ ትርጕም መረብ-ምላሽ ገጽ 41 ከምዚ’ሉ ይምስክር:- Iትዮጵያውያን ጸብለልነቶም: ብሳላቶም ካብ ስሜን (ኤርትራውያን) ዝመጹ ባEታታት: ከም ዘረጋገጹ ክንግንዘብ ንኽEል“ ይብል። ኮንቲ ሮሲኒ ድማ ምድረ-ባሕረ-ነጋሲ (ኤርትራ) ብፈደራላዊ ረፑብሊክ ኣመሓዳድራ Eናተመሓደረት ክሳብ 55 ዝኾኑ ባሕረ-ነገስታት ዝነበሩዋ ሃገርያ“ ክብል ይምስክር። ጀምስ ብሩስ ድማ “ምድረ-ባሕረ-ነጋሲ (ኤርትራ) ናይ ብሕቲ መናበሪ ቅውም ሕጊ ዝነበራ ሃገርያ“: ክብል ይጠቅስ። Iድ ምትEትታው ባEዳውያን ሓይልታት

ኣብ ዝሓለፉ ምEራፋት ብፍላይ መሳፍንቲ ትግራይ: ብሓፈሻ ከኣ መሳፍንቲ Iትዮጵያ ንኮሎንያል ጣልያን ከምዝዓደሙዎም ተገንዚብና። ቀጺሉ ድማ Eቲ መስርሕ ሓዲሽ ዝምድና መንግስቲ ኣሜሪካን መስፍናዊ መንግስቲ ሃይለስላሴን ምስ ደልደለ: ራEዪን ባህግን ህዝቢ ኤርትራ ተሓልዩ: ልUላውነትን ነጻነትን ኤርትራ ክረጋገጽ ከምዘይተደልየ ተገሊጹ። ስለዚ ኤርትራ ከኣ ከምተን ብኮሎንያል ጣልያን ዝግዝኣ ዝነበራ: ሃገር ሶማልን ሊብያን ዝረኸብO መሰልስ ይትረፍ: Eቲ ብሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ዝተፈጥረ “ፈደረሽ ምስ Iትዮጵያ“ ዝብል’ውን: “ንፖሊሲ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን: ንረብሓ ኣሜሪካን ይጻባEዩ“: ተባሂሉ ከምዝተጣሕሰ ተረዲEና። ኤርትራ ከኣ ብዘይ ድልየት ህዝቢ ኤርትራ ብውዲታዊ ምኽሪ መንግስቲ ኣሜሪካ: መበል 14 ክፍለ-ሃገር Iትዮጵያ ክትከውን ከምዝተፈርደት ተገንዚብና። ብኸም’ዚ ከኣ ጕዳይ ኤርትራ ንመዋEል ሸንኮለል ንኽብል: ብኣሜሪካ ከምዝተበየነ ተማሂርና። ስለ’ዚ ኣብ’ዚ ዝሓለፈ ምEራፋት: Eቶም ቀንዲ ጠንቂ ናይ ምልዓል ቃልሲ ኤርትራ ዝኾኑ: ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ: ብመጠኑ ብዓል-መን ምዃኖም ከነለልዮም ክIልና።

ሜላታት ኮሎንያል ሃገራት ኤውሮጳን ኣሜሪካን


ይቕጽል

Eቲ ኣብ ግዜ ኮሎንያል መግዛEቲ ዝነበረ: ሜላ ኮሎንያል ሃገራት ኤውሮጳ: ካብ ኣፍሪቃ ኣንሳሒቦም ነናብ ሃገሮም ክምለሱ ከለው: ብዘይ መደብ ኣይነበረን። ንጹር መደብን ፕሮጀክትን ስለዝሓንጸጹ ጥራይ Eዮም ኣንሳሒቦም።Eቲ ቀንዲ መኽንያት መንሳሓቢOም ድማ: Eቲ ህዝቢ ኣፍሪቃ ሽU Eዋን ኣብ ስሳታት ማለት’ዩ: ነቲ Iውሮጳውያን ዝፍጽምዎ ዝነበሩ ግፍI ክጻወሮ ኣይከኣለን። ተቓውሞU ብትብዓት ስለዘርኣየ ከኣ: በቲ ቀጥታዊ ኮሎንያልም ምትEታው ተጠቒሞም: ብቕልጡፍ ሸቶOም ክወቕU ስለዘይከኣሉ: ሰብኣዊ ክሳራ ከይከሰሩ: ዓላማOም ግን ከይቀየሩ ሜላ ግን ክቕይሩ ተገዲዶም። ካብተን ቀንዲ ሜላታቶም ድማ Eዘን ዝስEባ Eየን:-

1) ብመደብ ንረብሓ ኮሎንያል ሃገራት ዝጣበቑን ተዓሲቦም ዝሽቅሉን: ኣድሓርሓርቲ መራሕቲ ኣፍሪቃውያን መልሚሎም: ኣብ ስልጣን ከምዝድይቡ ምግባር።

2) ነቶም ገስገስቲ ሃገራውያንን ሓርባኛታት ኣፍሪቃውያን ድማ: በቶም ዝመልመልዎም ኣድሓርሓርቲ Eሱባት ኣሕዋቶም ተቐንጺሎም ቃልሶም ከምዝፈሽል ምግባር።

3) “ንዘይማEበላ ሃገራት ኣፍሪቃ“: “መታን ክምEብላ“ ካብ ዓቕመን ንላEሊ ለቓሕ Eናሃባ: ህዝበን ብድኽነት Eናተሳቐየ: መኽፈል Eድኤን ተባሂሉ: ባህርያዊ ሃብተን Eንዳገሓጥካ: ብረቂቕ ሜላ ኣብ Eዳን Eንዲዳን ከምዝሽከላ ምግባር።

4) ነቶም ንውክልና ዝተመልመሉ ኣድሓርሓርቲ መራሕቲ ኣፍሪቃውያን: ካብ ዓቕሞም ንላEሊ ኣጽዋር ውግE ምEጣቕ። በቲ ኣጽዋር’ቲ ተጠቒሞም ድማ ንህዝቦም ኣብ ትርጕም ዘይብሉ ኵናት ሕድሕድን: ቀደም ዝተረሰዔ ዶባዊ ግርጭትን: ምሂዝካ ወለዶU ምጥፋE።

5) ነቲ ዝፍጠር ሰውራታት ብውግE ምጥፋEን: (Counter Revolution) ኣንተዘይተዓወትሉ ድማ: ሰለይቲ Eሱባት ተቓለስቲ መሰል ደቂ ሃገር ብፍላይ ድቓላታት: መራሕቲ ሰውራ ከቲቦም: ንህዝቢ Eናመሰሉን: ብራEዪ ህዝቢ ኣናሸቀጡን: ዘይፍጸም መብጽዓታት EናተመባጽUን: ብግዝያዊ ዓወታት ንሰራዊትን ህዝብን Eንዳስከሩን: ኣብ መወዳEታ ግን ነቲ ሰውራ ጨውዩዎ ኣብ ረብሓ ጐይተቶም ከምዝውEል ንምግባር።

6) ቍጠባን ማEከናት ዜናን (ሚድዬን) ወኒንካ: ንሓሶት ኣብ ሓቂ ከምዝልወጥ Eናገበርካ: ብኻልE ኣዘራርባ: ካብ ሚEቲ Eቶት ሚEቲ ሓሶት Eንዳነዛሕካ: ነቲ ቅኑE ሕልናን ስምIትን ሓፋሽ መዝሚዝካ ተቛጻጺርካን: ብረቂቕ ስነኣምራዊ ፋሺዝም ከምትገዝO ምግባር።

ድሕሪ ምውጻE ኮሎንያል ጣልያን ካብ Iትዮጵያ: ሃይለስላሴ ኣብ ስልጣን መጺU።

ድሕሪ ምውጻE ኮሎንያል ጣልያን ብ1942 ዓ.ም: ኣብ Iትዮጵያ ክንደይ ሓርበኛታት Iትዮጵያውያን ከለው: መስፍን ሃይለስላሴ ካብ ስደት ሃገር Eንግሊዝ ድሕሪ 5 ዓመታት: ብመንግስቲ ዓባይ ብሪጣንያ ተወኪሉ: ዘውዲ ደፊU ንጉስ Eትዮጵያ ኮይኑ ተሸመ። ሃይለስላሴ ሰላሊ ኣንግሊዝ Eሜሪካን ክነሱ: ንህዝቢ Iትዮጵያ ኣብ ክንዲ ብዲሞክራስያዊ ምምሕዳር ዘመሓድሮ: ንመሰል ህዝቢ ኤርትራ ግሂሱ: ዋርድያ ዓሰብን ምጽዋEን መሲሉ: ብድሑር መስፍናዊ መግዝኣቲ ይገዝO ነበረ። ብ30 መጋቢት 1961 ዓ.ም.ግን: ሓደ ተባE ብሪገዴር-ጀነራል ክብርዘበኛ መንጊስቱ ነዋይ ዝተባህለ Iትዮጵያዊ: ገና ሃይለስላሴ ኣብ መገሻU ከሎ: ክግልብጦ ምስ ፈተነ: Eቲ ፈተነ-ምግልባጥ መንግስቲ ድማ: ብሓገዝ ቃኘው ስተሽንን ስለላ-መርበብ Eስራኤልን ፈሸለ: ብሪገዴር-ጀነራል መንጊስቱ ነዋይ ድማ ተቐንጸለ። ብድሕሪ’ዚ ሃጸይ ሃይለ ስላሴ: ሞኣ ኣንበሳ ዘEምነገደ ይሁዳ ኣቢሉ: ንግስነቱ ቀጸለ።

ሓደ Eዋን ቃልሲ ኤርትራ ተባሪU ከምዘይEገት ኮይኑ ምስ ረኣዮ: ኣብ ኣፍደገ ቤተ-መንግስት ኣራት-ኪሎ ኮይኑ:- “Iትዮጵያ ብጸጥታን ብቍጠባን: ብሰንኪ ኤርትራውያን ሽግር ኣጋጢሙዋ ኣሎ።ኤርትራ መሬታ’ምበር ህዝባ ኣየድልየናን’ዩ“ ክብል ተበድዔ። ሃይለስላሴ ንቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንኸበርEንን: ንህዝቢ ኤርትራ ኣብ ነንሓድሕዱ ንኸናቝትን: ምስ መንግስቲ Eስራኤል ተመሳጢሩ ኮማንዶስ ዝብሃሉ ኤርትራውያን ሰራዊት ኣሰልጢኑ: ኣብ ልEሊ ህዝቢ ኤርትራ ዓቢ ክሳራታት ኣስIቡ’ዩ። ክሳብ ወዲ 84 ዓመት ኮይኑ ቀልቡ ዘጥፍE ከኣ: ብሳላ ኣማኸርቱ ስለላ-መርበ ኣሜሪካን Eንግሊዝን: ኣብ ስልጣን ክጸንሕ ከኣለ። Iድ ጸናሒት ሸናሒት ከምዝብሃል ከኣ: Iዱ ረኺባቶ ብኤርትራዊ ጀነራል ኣማን ዓንዶም ክብሩን ሽመቱን ተቐንጠጠ። ብኮሎኔል መንግስቱ ሃይለማርያም ድማ: ብዘሕፍር ኣገባብ ተኣሲሩ: ንነጻነት ኤርትራ ከይረኣያ ብኾንቱ ሞተ። ብድሕሪ ሞት ሃይለስላሴ’ውን: መርገጽ መንግስቲ Iትዮጵያ: ካብ’ቲ ናይ ሃይለስላሴ ዝፍለ ኣይኮነን። ብሕልፊ ሎሚ Eዋን Eሞ ከኣ: ህዝቢ ኤርትራ ከመይ ገይሩ ከምዝጸንት: ብኣዝዩ ዝተራቐቐ ስለላዊን ውዲታዊን ወፍሪ’ዩ ዝካየድ ዘሎ። Eቲ ረብሓ ግን ንህዝቢ Iትዮጵያ ዘይኮነ: ነቶም ካብ ነዊሕ Eዋን ጀሚሮም: ሜላOም Eናቀያየሩ: ብስዉር ሜላ ክቃለሱና ዝጸንሑ: ባEድውያን ገዛEቲ Eዩ። መስኪን ህዝቢ ኤርትራን: ህዝቢ Iትዮጵያን ግን: Eንተተፋቐረን ተሰማምዔን ጥራይ Eዩ Eቲ መኽሰቡ ነይሩ። Eቲ ፍቕርን ስኒትን ግን: ንረብሓ ኣሜሪካን Eስራኤልን ኤውሮጳውያንን ስለዝኾነ: ግድነት ከይፈቶ ክጻላEን ክፈላለን ተገዲዱ’ሎ።

ድሕሪ ምውጻE ኮሎንያል ሃገራት ኤውሮጳ ካብ ኣፍሪቃ:


ይቕጽል

ድሕሪ ምውጻE ኮሎንያል ሃገራት ኤውሮጳ ካብ ኣፍሪቃ: Eቲ ኣብ ስሳታት “ኣፍሪቃ ንኣፍሪቃውያን“ ዝብል ቃልሲ ክባራE ምስጀመረ: መን ከምዘፍሸሎ ነዚ ዝስEብ ሓጺር ሓበሬታ ክንEዘብ ንኽEል Iና። ምንምኳ ብፍላይ ኤርትራ ብሰንኪ ብሉጽን ብህጉን ጆግራፊካዊ ኣቀማምጠኣ: ክሳብ ሕጂ ብሓዲሽን ረቂቕን ኮሎንያልዝም ትሳቐ Eንተሃለወት: ካብ ቅድም ግን ዓላማ ኮሎንያል ሃገራት ኤውሮጳ: ንምሉE ኣፍሪቃ ተቋጻጺርካ: ቍጠባዊ ረብሓኻ ንምድላብ ጥራይ Eዩ ነይሩ። ንኣብነት ንክዋመ ነክሩማህ (Kwame Nkrumah) ብሰለስተ ዓይነት ሞያታት: ብትዮሎጂን ፍልስፍናን ከምUውን ማስተር Oፍ ሳይንስ ዶክተር ዘበለ: ብሉጽ መራሒ ሃገር ጋና ኮይኑ: ካብ 1957 ዓ.ም ንጋና ክመርሕ በቕዔ። ምስቲ ብሰለስተ ዓይነት ሞያታት: ብቍጠባን ብፍልስፍናን ብሕግን ዶክተር ዘበለ: ብላታን ጌታን ሎረንሶ ታEዛዝ ኤርትራዊን: ከምU’ውን ምስቲ ብስነጽሑፍ (Philologie= study of language and literature) ዶክተር ዝነበረ: ሌውፖልድ ሴዳር ሴንጎር መራሒ ሰኔጋልን: ካላOት በላሕቲ ኣፍሪቃውያን ተማህሮ ዝነበሩን ኮይኖም: Pan-Africanism = United all Africa ዝብል ምንቅስቓስ ዝመሃዝዎ ተኽቲሉ: ንሓድነት ኣፍሪቃ ክቃለስ ምስ ተላEለ: ብ27. ሚያዝያ 1972 ዓ.ም. ብስዉር Iድ ስለላ መርበብ Iውሮጳውያን ተቐንጺሉ። ብድሕሪU’ውን: ኣብ ብዙሓት ኣፍሪቃ ሃገራት: ኣፍሪቃ ንኣፍሪቃውያን ዝብል ምንቅስቓስ ምስተባርዔ ድማ Iውሮጳውያን ኣሜሪካውያንን ዓሌታውያን ደቡብ ኣፍሪቃን: ኮነ Iሎም ተላፊኖም: ነቶም መራሕቱ ብምቕንጻል ኣበርIኖሞ። ንመረዳEታ ካብ 1966 ዓ.ም. ክሳብ 1971 ዓ.ም መራሒ Uጋንዳ ዝነበረ ሚልቶን Oቦተ ገልቢጦም: በቲ ኣራዊት Iዲ-ኣሚን ተኪOሞ። ንጅግና መራሕ ሰውራ ኮንጎ: ፓትሪክ ሉሙምባ ድማ ብልፍንቲ መንግስቲ በልጁምን: ስለላ መርበብ ኣሜሪካን ቀንጺሎም: ብዲክታቶር ሞቡቲ ሰ-ሰ-ሰኮ ተኪOሞ።

ንሓበሬታ ዝኣክል: ኮንጎ Eታ ብማEድን ካብ ምሉE ዓለም ዝሃብተመት ኣብ ሕምብርቲ ኣፍሪቃ Eትርከብ ሃገር’ያ። ብዘይካቲ ክቡር ማEድን ዲያመንድ ዝብሃል: Eቲ ኣዝዩ ክቡር ዝኾነ ሊስዩም ዝተባህለ ማEድን: ብፍላይ ንሞባይልን ላብቶብን ፕለይ-ስተሽንን ዘገልግል: ማለት ብዘይካ’ዚ ማEድን’ዚ: ዝኾነት ትኹን ሞባይል ወይ ላብቶብ ወይ ድማ ፐለይስቴሽንን ክሰርሓ ፈጺመን ኣይክEላን’የን። Eዚ ክቡር ማEድን’ዚ ድማ ብዘይካ ኣብ ሃገር ኮንጎ: ኣብ ካልOት ሃገራት ዓለም ፈጺሙ ኣይርከብን’ዩ። ብሰንኪ’ዚ ድማ’ዩ ኣብ ሃገር ኮንጎ: ካብ 1996 ዓ.ም. ጀሚሩ: ካብ 4 ሚሊዮን ህዝቢ ንላEሊ ሃሊቑ ዘሎን: ክሳብ ሕጂ ድማ ገና ዝጸንት ዘሎን። Eቲ ቀንዲ ኣብ ኣፍሪቃ ዝካየድ ዘሎ ናEቢ’ምባኣር ባEዳውያን ባህርያI ምንጪ ቅጠባ: ንምውናን ኣንተዘይኮይኑ: ንህዝቢ ኣፍሪቃ ረብሓ ከቶ ኣይኮነን።

ኣብ ሴንትራል ኣፍሪቃ ረፓብሊክ’ውን: ነቲ በላE-ሰብ ጃን-በደል ቦካሳ: ብሓልዮት መንግስቲ ፈረንሳ ብኣረሜንነት ክገዝE Eድል ተዋሂቡ። ኣብ ኬንያ’ውን ድሕሪ ጅግና ጆመ ኬንያታ: ብሓገዝ መንግስቲ ዓባይ ብሪጣንያ: ኣራብ ሞይ ተኪUዎ። ህዝቢ ከንያ ከኣ ምስቲ ኩሉ ሃብቱን ጸግUን: ብሓዲሽ Iደ-ኣዙር መግዛEቲ: ክሳብ ሎሚ ይሳቐ ኣሎ። ብኸም’ዚ ሜላ’ዚ ከኣ: ምEራባውያን ሃገራት ነዞም ኣብ ክንዲ ብሓንጎሎም ብኸብዶም ዝሓስቡ: ፋሺስታውያንን ኣፍሪቃውያን መራሕቲ: መሳርሒ ገይሮም ንህዝቢ ኣፍሪቃ ገና የጨፍጭፉዎ ኣለው። ብሰበብ ምEራባውያን ሃገራት Eምባኣር: ህዝቢ ኣፍሪቃ Eድሉ ኮይኑ: ብገዛE ሃብቱን ጸግUን: ባEሉ ከይተጠቕመሉ: ብዓጸባን Eርቃንን ኵናትን: ከይ ሓለፈሉ ገና ይሳቐ’ሎ። ብፍላይ ድማ ህዝቢ ኩለን ሃገራት ኣፍሪቃ: ብሰንኪቶም መሳርሒ ኤውሮጳን ኣሜሪካን ዝኾኑ ፋሺስታውያን መራሕቲ ደቂ-ኣፍሪቃ: ግዳይ መከራን ስቓይን ኮይኑ ኣሎ። ንዝመጽE ግዜ ብIውሮጳውያንን ኣሚሪካውያንን: ንህዝቢ ኣፍሪቃ ዝሕሰበሉን ዝውጠነሉ ዘሎ ረቂቕ ወፍሪ ድማ ይሰውረና ጥራይ Eዩ ዘብል። ብፍላይ ንጕዳይ ኤርትራን Iትዮጵያን: ብሓፈሻ ድማ ንጕዳይ መላE ኣፍሪቃ ንኸይፍታሕ: ሸንኮለል ዘብሎ ዘሎ ቀንዲ ውዲት: Eቲ ፕርጀክት ዓመጽን ምግባት ባህርያዊ ሃብቲ ኣፍሪቃን: ዝብሃል ራEዪ ባEዳውያን’ዩ።

ሰውራታት ሃገራት ኣፍሪቃ ስለምንታይ ፈሺሉ?

ነቲ ኣብ ብዙሓት ሃገራት ኣፍሪቃ ዝተላEለ ሰውራታት: ንኣብነት ከም ብዓል ሰውራ ሞዛምቢክ: ሰውራ ጊኒ-ቢሳው: ሰውራ ኣንጎላ: ስውራ ኤርትራ: ሰውራ ኮንጎን: ስለላ መርበብ Iውሮጳን ኣሚሪካን Eስራኤልን: ደቡብ ኣፍሪቃን ከም ቍርዲድ ኣብ ውሽጠን ለጊቡOም: ኣልሚሶመን’ዮም። ንኣብነት መራሒ ጊኒ-ቢሳው ኣሚልካር ካብራል: ኣብ ሊዛቦን ሃገር ፖርቱጋል: ብናይ ሕርሻ ሞያ ዝተመረቐ: “ጊኒ-ቢሳው ንደቂ ጊኒ-ቢሳው!!“ Iሉ ስለዝተቓለስን: ብትብዓት ድማ ንልUላውነትን ነጻነትን ሃገሩ ስለዝተጣበቐን: ብ20. ጥሪ ብ1973 ዓ.ም. ተቐንጺሉ። ጊኒ-ቢሳው ብጋዝን ዘይትን ካልE ክቡራት ማEድናት ዝሃብተመት ሃገር’ያ። ክሳብ ሎሚ ግን ህዝባ ከይ ሓለፈሉ: ኣብ ብዓል ጋምብያን ሰነጋልን Eናተሰደ ሕሱም ናብራ የሕልፍ ኣሎ።

ሰውራ ኤርትራ


ይቕጽል

ሰውራ ኤርትራ ብ1961 ዓ.ም. ተጀሚሩ። ኣብ ጕEዝU ድማ: Eቶም “ንነጻነት ንቃለስ ኣሎና“ ዝብሉ ዝነበሩ መራሕቲ ሰውራ ኤርትራ: ገና ነጻነት ከይተረኸበ ከሎ: “ዓማን“ (ጀብሃን) “መዳዳን“ ሻEብያን Eንዳተባሃሃሉ: ንሰውራ ኤርትራ ንብዙሕ ዓመታት: መሪር ኵናት ሓድሕድ ወሊOም ንድሕሪት መሊሶሞ። ብኸም’ዚ ብባEዳውያን ዝተኣል ኣከይ ውዲት’ዚ ድማ: ሰውራ ኤርትራ ብEዋኑ ክEወት ዝግብO ዝነበረ: ንኸንቱ ወለዶ ህዝቢ ኤርትራ ኣጽኒቱ ክናዋሕ ተቐሲቡ። ንኣብነት ኣብ 1977 ዓ.ም. 95% መሬት ኤርትራን: ከተማታት ኤርትራን ነጻ ወጺU ከብቅE: ሰራዊት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራን ህዝባዊ ግንባርን: ኣብ ክንዲ ተዋሃሂዶም ንምሉE ኤርትራ ሓራ ዘውጽUዎ: ስለዘይተቓደዉ ብሰራዊት Iትዮጵያ ተደፊOም: ከም ሽንቲ ገመል ንድሕሪት ኣብ ጐቦታት ሳሕል ባርካን ተመሊሶም። ብድሕሪ ምንስሓቦም ድማ ሰሚሮም ኣንደገና ንመንግስቲ Iትዮጵያ ዝምክቱ: Eንደገና ኵናት ሓድሕድ ወሊEም። ሓዲOም ክስዓር: ሓዲOም ድማ ክስEር ስለዘይከኣለ ድማ: ሰውራ ትግራይ ምስ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራ ተላፊኖም: ማለት ህ.ግ.ሓ.ኤ. ወያኔ ትግራይን ክልቲOም ተዘራርዮም: ንተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ወቕOማ። ሰራዊት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ድማ ተደፍU: ንዶብ ሱዳን ሰጊሩ። ብኸምዚ ድማ ሰውራ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ኣብቂU። Eዚ ኩሉስ ስለምንታይ?

ሰውራ ትግራይን ህ.ግ.ሓ.ኤ.ን: ጭርሖ ማሕበራውያን ወይ ኮሚኒስትን ኣናጨርሑ’ዮም: ንቃለስ ኣሎና Eናበሉ’ዮም ክቃለሱ ጸኒሖም። ወተሃደራዊ መንግስቲ Iትዮጵያ ድማ ብወገኑ: ማሕበራዊ ወይ ኮሚኒስት ዝብል ስነሓሳብ ሒዙ Eዩ ዝገዝE ነይሩ። ሰውራ ትግራይን ህ.ግ.ሓ.ኤ.ን: ወተሃደራዊ መንግስቲ Iትዮጵያን: ሓደ ዓይነት ማሕበራዊ ወይ ኮሚኒስት ዝብል ስነሓሳብ Eንተድኣ ዝኽተሉ ነይሮም: ስለምንታይ ንረብሓ ህዝቦም ክብሉ ክቀራረቡ ዘይከኣሉ? ኣብ ውሽጢ ወተሃደራዊ መንግስቲ Iትዮጵያን: ኣብ ውሽጢ ሰውራ ትግራይን: ወይ ድማ ኣብ ውሽጢ ሰውራ ኤርትራ: ወይ ኣብ ውሽጢ ህ.ግ.ሓ.ኤ.ን: Iድ ምትEትታው ኤውሮጳውያንን ኣሜሪካውያንን ነይሩዎምዶ? ወይስ ኣይነበሮምን? ስለምንታይ ብዓል ፓትሪስ ሉምምባ ወዲ ኮንጎ: ኩዋማ ነክሩማ ወዲ ጋና: ኣሚልካር ካብራል ወዲ ጊኒ-ቢሳው ተቐንጺሎም? ትማሊ’ውን መራሒ ደቡብ ሱዳን ጄን-ጋራን: ን20 ዓመታት ዝኣክል ተቓሊሱ ከብቅE: ድሕሪ 20 መዓልቲ ስልጣን ምስ ሓዘ ግን: ስለምንታይ ተቐንጺሉ? ስለምንታይ ግን ብዓል መሶቢኒ መራሒ Uጋንዳ: ፓውል ካጋመ መራሒ ሩዋንዳን: ከምU’ውን Uመር በሺር መራሒ ሱዳንን: መዓመር ጋዳፊ መራሒ ሊብያን: ከይተተንከፉ ዝገዝU ዘለው? ንህዝቦም ስለዝሓለዩ ድዮም ወይስ ብረቂቕ ተልEኾ ስለዘለዎም Eዮም?

ቀዳማይ ሚንስተር መለስ ዜናዊ መራሕ መንግስቲ Iትዮጵያን: ፕረሲደንት Iሰያስ ኣፍወርቅ መራሒ ኤርትራንከ: ክሳብ ሎሚ በቶም ሓይላት ባEዳውያን መንግስታት ከይተተንከፉ ዝገዝU ዘለው: ንህዝቦም ስለዝሓለዩ ድ’ዮም ወይስ ትEዛዝ ጐይተቶም ስለዘኽበሩ? ሰውራ ትግራይ ወይ መንግስቲ ወያኔን ህ.ግ.ሓ.ኤ.ን ሎሚ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ: ብፍላይ ንረብሓ ጭቍን ህዝቢ ኤርትራን Iትዮጵያን: ብሓፈሻ ድማ ንረብሓ ጭቍን ህዝቢ ቀርኒ ኣፍሪቃን: ህዝቢ ኣፍሪቃን ስለዝጣበቑ ድዮም? ወይስ ንረብሓ ባEዳውያን ሃገራት ዝተላEኩ’ዮም? ሰውራ ትግራይ ብማለሊት Eናተመርሔ ኣዲስ ኣበባ ኣትዩ። ህ.ግ.ሓ.ኤ. ድማ ሻEብያ ኣንዳተባህለ ነስመራ ኣትዩ። ክልቲOም ህ.ግ.ሓ.ኤ. ናይ ሎሚ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን: መንግስቲ ወያኔ ናይ ሎሚ I.ህ.ኣ.ዲ.ግ.ንከ ብሓቂድ’ዮም ማሕበራውያን ወይ ኮሚንስት? ዝምድናታትከ ኣለዎምድ’ዩ ወይስ የብሎምን? ህዝቢ ኤርትራ ምስ መንግስቲ Eትዮጵያ Eንተተዋግኤዶ ይኸስብ ወይስ Eንተ ተፋቐረ? ወያኔን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን ኣብ ሜዳ ከለው: ብልፍንቲ ክሰርሑ ጸኒሖም: መንግስታት ምስ ኣኸሉ ግን: ብዶብ ኣሳቢቦም ኵናት ሕድሕ ወሊOም: ስለምንታይ? 8ይ ክፋል ብሓልዮት ጕጅለ ደቀባት-ኤርትራ 30 ጥቅምቲ 2008 ዓ.ም

ኣብተን ዝሓለፋ ምEራፋት ከምዝተኸታተልናዮ: ኮሎንያል ጣልያን ንIትዮጵያ ምስ ተቛጻጸረ’ውን: Eቶም ዘርEድዎ ዝነበሩ: ጀጋኑ ኤርትራውያን’ዮም ነይሮም። መሳፍንቲ Iትዮጵያ ግን ብኣንጻሩ: ኣብ ክንዲ ብነብሶም ተኣማሚኖም: ምስ ኤርትራውያን ብውህደት ብትብዓትን ተሳኒዮም ንሃገሮም ዝከላኸሉ: ካብ ሰብ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ብስዉር ምሃያ ኣናወሰዱ: ንጀጋኑ ኤርትራውያን ንሰበ-ስልጣን ኮሎንያል ጣልያን ኣሕሊፎም ይህቡዎም ከምዝነበሩ ተገንዚብና። መራሕቲ ወያነኸ ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ ዝኽተልዎ ዘለው ስትራተጂ: ምስቶም ቀዳሞት መሳፍንቲ ኣቦታቶምን: ኣቦሓጐታቶምን ዝኽተልዎ ዝነበሩ ይዛመድዶ? Eስከ ነዚ ዝስEብ ሓጺር ትንተና ንከታተል። ሰናይ ንባብ።

Eንታይነት ወያነን ዓላምUን

ከምቲ ኣብተን ዝሓለፋ ምEራፋት ብሓጺሩ ተገሊጹ ዘሎ: መሳፍንቲ ትግራይ ርEሶም ኣብ ዘልዓልሉ Eዋን: ንመሬት ኤርትራን ህዝባን ኣብ ትሕቲOም ኣEትዮም ንምምብርካኽ ከምዝብህጉን: ክጽግሞምን ወረርቲ ክወርዎም ከለውን ድማ: ብዘይ ጀጋኑ ኤርትራውያን ከምዘይኮነሎም ኣጸቢቖም ስለዝፈልጡ: ሃየ ርድUና


ይቕጽል

ምባል ኣመሎም ከምዝነበረ ተገንዚብና። Eቲ ኣዝዩ ዝኸፍኤ ግን: “ሕማቕ ገላጋሊ መጻልI“ ከምዝብሃል: ነዚ ኣብ መንጎ ትግራዎትን ኤርትራውያንን: ዝነብረ ግርጭት: ስለላ መርበብ ዓባይ ብሪጣንያ ጣልያንን ብብልሓት ብጥቕምን መዝሚዞም: ንኤርትራውያን ብጅግንነቶምን ፍትሓውነቶምን: ከምዘይጽዓዱሎም ከጽንUዎም ከለው: ንትግራዎት ግን ብጠቕሚ ከምዝታለሉን: ብጕርሖም ድማ ምስጢር ክEቅቡ ከምዝኽEሉ ስለዘለለዩዎም: መሳርሒ ክጥቀምሎም ከምዝመረጹን: ንሱ ከኣ ነቲ ስትራተጂOም ከምዝሓገዞም ተኻታቲልና። ካብ18 ክፍለ-ዘመን ማለት ካብ ዘመን ዮውሃንስ 4ይ ጀሚሮም: ንትግራዎት መሳርሒ ብምግባር: ኣብ ስለላ መርበብ ኣEትዮም: ብስዉር ኣንጻር ኤርትራውያን ኣሕዋቶም ከዋፍሩዎም ከምዝኸኣሉ’ውን ተረዲEና። ታሪኽ ከምዝምስክሮ ድማ ንኤርትራ መሬታን ባሕራን ስለዝብሃጉ: ካብ ሽU ጀሚሮም ዓላምOም ከይቀየሩ: መልክOምን ሜላOምን ግን ብረቂቕ ኣናለውወጡ: ክሳብ ሎሚ ንህዝቢ ኤርትራ ድቃስ ይኸልUዎ ከምዘለው ተዓዚብና።

Eምብኣር ታሪኻዊ ፍጻሜታት መሳፍንቲ ትግራዎትን: ቅድሚ ሚEቲ-ዓመታት Eንታይ ከምዝነበረን: ርክባቶም ምስ ስለላ መርበብ ዓባይ ብሪጣንያን ጣልያንን ድማ ከመይ ከምዝነበረ ካብ ተገንዘብና: Eስከ ብዛEባ ዝምድና መሳፍንቲ ትግራይን: Eዞም ሎሚ ድሕሪ ሓደ ዘመን: ንIትዮጵያ ዝገዝUዋ ዘለው መራሕቲ ወያነን: ኣወዳዲርና ክንድህስሶ ንፈትን። ንድህሰሳና ክሕግዘና ግን: ንብልሓት መራሕቲ ወያነን: ቀዳሞት መሳፍንቲ ኣቦታትቶምን ኣባሓጎታቶምን: ምትEስሳር ምስ ዘመናዊ ስለላ-መርበብ ባEዳውያንን ምፍታሽ ከድልየና’ዩ። ነዚ ንኽንገብር ድማ ብስምIትን ብቕርሕንትን ዘይኮነ: ከተኣማምን ዝኽEልን: ኣብ ታሪኽን ስነ-መጐትን ዝተመርኮሰ ምርምር ምክያድ ከድልየና’ዩ። ብኸምU ኣገባብ ምስንፍትሽ ጥራይ Iና: መራሕቲ ወያኔ ብሓቂ ፈተውቲ ህዝቢ ኤርትራ ድዮም: ወይስ “ራዛ ናየብU ሓዛ“ ዝብል ውርሻ ወሪሶም: ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ’ዮም: ኣብ ዝብል መደምደምታ ክንበጽሕ EንኽEል። ስለ’ዚ ብወያኔን ትርጕሙን: ታሪኻዊ ተልEኾUን ክንጅምር’ና።

ወ ያ ነ ን ትርጕሙን ታሪኻዊ ተልEኾUን

ትርጕምን ታሪኻዊ ተልEኾን ወ ያ ነ ካብ ብ1941 ዓ.ም. Eዩ ዝጅምር። ሓደ Eንግሊዛዊ ንንጉስ ሃይለስላሴ ብ1941 ዓ.ም. ከም’ዚ ዝስEብ ሰባብ ምኽሪ መኸሮ ይብሃል። “ንIትዮጵያ ኣብ ሰለስተ ዞባታት ከፋፊልካ ጥራይ Iኻ: ብቐሊሉ ክትገዝኣ EትኽEል። ብኸም’ዚ ዘላቶ ግን ክጽግመካን ክገፍሓካን’ዩ። ኣብ 3 ዞባታት ከፋፊልካ ግን: ንስኻ ሽU ማEከላይ መንግስቲ ሒዝካ: ብቕሊሉ ክትገዝE ትኽEል Iኻ“ በሎ። Eተን ሰለስተ ዞባታት ድማ ከም’ዚ ዝስEባ ነበራ:-

1.) ካብ ፈለግ ጊቤ ንኔው 2.) ካብ ፈለግ ግቤ ክሳብ ፈለግ ተከዘ 3.) ካብ ፈለግ ተከዘ ድማ ክሳብ ቀይሕ ባሕሪ

ኣዚ ኣከፋፍላ ግዝኣት ሲስተም’ዚ: ምስቲ ክሳብ ሎሚ ዘሎ ኣብ ሃገር Eንግሊዝ: ዝስርሓሉ ዘሎ ከፋፊልካ ግዛE ዝመሳሰል’ዩ። ካብ’ዚ ነቒሎም ትግራዎት 1942 ዓ.ም: ከም ብዓል ሃይለማርያም በዛብህን ቀኛዝማች ገብረየሱስ ወደንገዘ: ካብ ዳሞ ገሊላ ዓድዋ ወዘተ..ዝኣመሰሉ: ኣንጻር መግዛEቲ ኣምሓራ “ኣለ ውሃ ምላሽ“ ዝብል ህዉኽ ወፍሪ ጀመሩ። ኣርምOም ድማ ኣብ ኣፍ ልቦም መስቀል ስIሎም: “መስቀላውያን Iና“ ዝብል ቀዳማይ “ወያኔ“ ከምዝጀመሩ ይንገር። ብድሕሪ’ዚ ንጉስ ሃይለስላሴ ብሓገዝ መንግስቲ ዓባይ-ብሪጣንያ: ኣጋር ሰራዊት ብካብ ካብ የመን ዝተበገሳ ነፈርትን ኣሰንዩ ደምሰሶም። ሽU ድማ ዝመውትን ዝሃድምን ዝEሰርን፣ውሑዳት ካብቶም መራሕቲ ዝነበሩ ከኣ: ንኤርትራ ሰጊሮም ምስቲ ሽU Eዋን ማሕበር “ፍቕሪ ሃገር ኤርትራ“ ዝብል ዝነበረ ምንቅስቓስ ተጸንቢሮም: ኣብ ዋEላ ቤት-ገርጊሽ ተኻፊሎም ከኣ: “ኣለ-ውሃ ምላሽ“ ዝብል ዓላማ ዘለዎ ዛEባ ኣቕረቡ። ክሰልጦም ስለዘይከኣለ ግን ተባታተኑ። ከም ኣብነት ደግያት ሃይለማርያም: ኣብ ንጉስ ሃይለስላሴ ሰሊሙ: “ቢትወደድ“ ተባሂሉ ገዛI ኣውራጃ ዓጋመ ተሾመ። ከምዚ’ሎም መሳፍንቲ ትግራይ: ኣብ Eዋን ቀዳማይ ወያነ ኣንጻር ንጉስ ሃይለስላሴ: ኣብ ዝገበሩዎ ምንቅስቓስ: “ኣለ-ውሃ ምላሽ“ ዝብል ስትራተጂ ዝኽተል ሒዞም’ዮም ዝተላEሉ። ብዘይ መደብ Eዮ ስለዝጀመሩዎ ግን ቀልጢፎም ተሳEሩ። ኣብቲ ብደስታ ተክለወልድ ኣዲስ የኣማሪኛ መዝገብ ገጽ 191ን431ን የኣማሪኛ መዝገበ ቃላት: ን“ወ የ ነ“ ዝብል ቃል ብቋንቋ ግEዝ: ካብ “ወ የ ነ“ ዝወጸ ቃል ኮይኑ: ወይኒ ሰትዩ ሰኺሩ ዝተበራበረ: ወይ ዝነቕሔ የስምE“ ይብል። ወይ ከኣ “ወ ያ ነ“ ማለት ሃዳኒ: ከም ውሕጅ ሩባ ብፍኑው Eናኸደ ዝዋጋE ሽፍታ“ Iሎም ይትርጕምዎ። ኣብቲ ብተፈራ ወርቅ ኣርምዴ የኣማሪኛ መዝገብ ቃላት’ውን: “ወያኔነት ሓለቓ ዘይብሉ Eኽብካብ ጭፍራ“ ብድልየቱ ነንሓድሕዱ ዝቃተል ወይ ዝዋጋE“ Iሉ ይትርጕሞ።

ሰውራ ትግራይ 1975 ዓ.ም. ብ1975 ዓ.ም. መንEሰያት ትግራዎት ኣብቲ ፈለማ Eዋን: ካብ ኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ተበጊሶም: ነቲ ቀዳማይ “ወያነ“ Eላማ መቐጸልታ ዳግማይ “ወያነ“ “ተ.ወ.ሓ.ት.“ ዝብል ስም ውድብ መስሪቶም ንጐቦ ዓሲምባ ወፈሩ። ክብገሱ ከለው ድማ ኣብ ተ.ሓ.ኤ.ን ህ.ግ.ሓ.ኤን Eዮም ተጸጊOም። ተ.ሓ.ኤ.ን ህ.ግ.ሓ.ኤን ዓሊመንን ምሂረንን ታተ ሰንበተ ኣቢነ Eግሪ ኣትኪለንOም። ካብU ቀጺሎም ድማ ነቶም ተጋድሎ ሓርነት


ይቕጽል

ትግራይ ዝኽተሉ ዝነበሩ ሓርበኛታት ትግራዎትን: ነቶም “የIትዮጵያ ህዝባዊ ኣብዮታዊ ፓርቲ“ (I.ሕ.A.ፓ.) Ethiopian People's Revolutionary Party (EPRP) ዝጽውU ሓርበኛታትን: ከምUውን ብብዓል ልUል ራስ መንገሻ ስዩም ዝምራሕ ዝነበረ: ብዲሞክራስያዊ ሕብረት Iትዮጵያ ዝፍለጥ EDU Ethiopian Democratic Union ዝተባህለ ውድብ: Eሕቂቖም: ብማለሊት ፓርቲ ዝምራሕ ሓዲሽ ስም ህ.ግ.ሓ.ት. ዝብል ብ1977 ዓ.ም መስረቱ። “ንትግራይ ሓራ ንምውጻE“ ዝብል ቀንዲ ዓላማOም ገይሮም ከኣ ቃልሶም ቀጸሉ። ምስ ህ.ግ.ሓ.ኤ ተላፊኖም ድማ ንተ.ሓ.ኤ.: ካብ መሬት ኤርትራ ንዶብ ሱዳን ከምትሰግር ስለዝገበሩ: ኣብ ውሽጣዊ ጕዳይ ህዝቢ ኤርትራ ነውሪ ዝኾነ Iድ ምትEትታው ፈጸሙ። ብ1987 ዓ.ም. ድማ ኣብ ውድባዊ ጕባኤOም ገምጋም ቃልሲ ገበሩ። ንሱ ድማ ንግዝያዊ ውዲታዊ ረብሓ ዝሰንEወንን: ኣብ ፖለቲካዊ ታሪኽ Iትዮጳያ ተፈላጥነት ዘይነበረንን: ሳታላይት ውድባት ተዓጂቦም: ነቲ ህ.ግ.ሓ.ት. ዝብል ስሞም ደምሲሶም: ሓዲሽ I.ህ.ኣ.ደ.ግ. ዝብል ስም ኣጠመቕዎ። ነቲ ንትግራይ ነጻ ምውጻE ዝብል ዓላማ ገዲፎም ከኣ: “ንዓባይ Iትዮጵያ ሓራ ከነውጽE Iና“ ዝብል ሓዲሽ ዓላማ ሓንጸጹ። ብወትሃደራዊ ስለያዊ ሓበሬታ መንግስቲ ኣሜሪካን: ብልፍንታዊ ሓገዝ ሰራዊት ህ.ግ.ሓ.ኤ.ን ከኣ: መተካEታ ደርጊ ኮይኖም ንIትዮጵያ ተቛጻጸሩ።

ዝምድና መሳፍንቲ ትግራይን ወያነን

Eዞም ሎሚ ዘለው ካልኣይን 3ይን ወለዶ መራሕቲ ወያኔ: ኣብ ልEሊ ኤርትራን ኤርትራውያንን ፍትሓዊ ኣረኣEያ ኣለዎምዶ? Eስከ’ምብኣር ብስምIትን ዘይኮነስስ: ብክውንነታዊን: መጎታዊን (Plausibility) ወይ ከኣ ኣብ ታሪኻዊ ንጹርነትን (Transparency) ተመርኵስና: ዝምድና መራሕቲ ወያኔን: ቀዳሞት መሳፍንቲ ኣቦታቶምን ኣቦሓጎታቶምን ከነቕርብ ክንፍትን Iና። ርግጽ’ዩ ኩሉ ብዝርዝር ምትንታን ግዜን ቦታን ስለዘይኣኽለና: ብኸም’ዚ ከነቕርቦ ክንፍትን Iና።

1) መብዛሕትOም መራሕቲ ወያኔ ደቂ መሳፍንቲ ትግራዎት Eዮም።

2) ታሪኽን ኣፈታሪኽ ኣቦሓጎታትና ከምዘረጋግጾ: መሳፍንቲ ኣቦታቶም ክጽግሞም ከሎ: ንህዝቢ Iርትራ ርድUና ይብሉዎ ነይሮም። ህዝቢ ኤርትራ ድማ ኣብ ጐንOም ተሰሊፉ ይረድOም ነይሩ። ንመረዳEታ ካብቲ ኤርትራውያን ንመሳፍንቲ ትግራይ: ዝልግስዎ ዝነበሩ ብዙሕ ሓገዛት ብውሑዱ: ነዘን ዝስEባ መረዳEታታት ክንጠቅስ Iና:- ሀ) Eቲ ንኸተማታት Iትዮጵያን ትግራይን ዝደምሰሰ: ኣረሜን መሓመድ ግራኝ ብሳላ ኤርትራውያን ተደምሲሱ: ለ) ኣብ ኵናት መተማ ኣንጻር ዶርቡሽ ዝተኻየደ: ብዮውሃንስ 4ይ ዝምራሕ ውግE’ውን: ብሳላ ኣሉላ ኣኪቡዎም ዝኸደ ጀጋኑ ኤርትራውያን ደርቡሽ ተሳIሩ። ሐ) ኣብ ኵናት ዓድዋ: ካብ ምሉE ሰራዊት Iትዮጵያ 60% ዝኾኑ ጀጋኑ ኤርትራውያን: ተኻፊሎም ተዓዊቶምን’ዮምን።

3) መራሕቲ ወያኔ ድማ: ንተ.ሓ.ኤ.ን ህ.ግ.ሓ.ኤን ገና ክምስረቱ ከለዉ: ጸጊሙና ሓግዙና ስለዝበሉዎም: ሰውራ ኤርትራ ብሕልፊ ህ.ግ.ሓ.ኤ: ፍጥር ክብሉ ከለው ጀሚሩ ዓሊሙን ምሂሩን ኣታቲዩዎም’ዩ።

4) መራሕቲ ወያኔ ንኣዲስ ኣበባ ክኣትዉ ከለው: ሰራዊት ህ.ግ.ሓ.ኤ. ኣብ ጐንOም ተሰሊፉ: ስልጣኖም ክሳብ ዝድልድል ከም ዘብAኛ ኮይኑ ሓጊዙዎም’ዩ። ኣቦታቶም መሳፍንቲ ትግራዎት ክጥEሞም ከሎ: ንህዝቢ Iርትራ የወርዎ ከምዝነበሩ ተገንዚብና። ኣብ ልEሊ ኤርትራን ኤርትራውያንን ዘይፍትሓዊ ተግባራት ይፍጽሙ ከምዝነበሩ’ውን ተኸታቲልና። ሎሚኸ’ዞም መራሕቲ-ወያኔ ወይ ደቂ መሳፍንቲ ትግራዎት: ኣብ ልEሊ ኤርትራን ህዝቢ ኤርትራን: ካብ ኣባሓጎታቶም ዝወረስዎ መደብ-Eዮ ፈጺሞምዶ? ወይስ ነቲ ቀደም ዝነበረ ድሑር ኣተሓሳስባ ብሓዲስ ኣተሓሳስባ (ብማርክሰ-ለሊንነት) ድሮ ኣብ ሜዳ ከለው ደምሲሶሞ’ዮም? ወይስ ንህዝቢ ኤርትራ ካብ ሻEብያ ጀብሃን ንላEሊ’ዮም ዝሓስብሉ? Eቲ ሓደ ሓደ መራሕቲ ወያኔ: ከም ብዓል ኣቶ ስብሓት ነጋ: “ሰውራ ኤርትራ ብዘይካ ነጻነት Eትብል ቃል: ንሓርነታዊ ቃልሲ ኣይተዳለወን ነይሩ“…ሕጂ’ውን ንኤርትራ ዝወርር ጸላI Eንተድኣ መጺU: ትም Iልና ኣይንርEን“ ዝበልዎ: ኣብ ግብሪዶ ኣርEዮሞ’ዮም? ወይስ ብሕጂ ንህዝቢ ኤርትራ ከድሕንዎ’ዮም? ወይስ መልሓሶም ንኸጥEሙ ዝዛረቡዎ ሜላ’ዩ? ነዚ’ውን ክይተገራህና ምፍታሹ ከድልየና’ዩ።

5) Eቲ ካብ1998 ጀሚሩ ክሳብ 2000 ዓ.ም ዝወሰደ ኣEናዊን ትርጕም ዘይብሉን መሪር ኵናት: ኣሻሓት ሂወት ደቂ ክልቲኤን ሃገራት ንኸንቱ ኣህሊቑ’ዩ። ጠንቁ ግን “ብሰበብ ዶባዊ ግርጭት ዝተበገሰ’ዩ“ ተባሂሉ። ነቲ ኣብ ካብ 1987 ዓ.ም. ኣትሒዙ ዝነበረ ቃል ኪዳናዊ ሽርክነት: መራሕቲ ወያነን መራሕቲ Iህ.ግ.ዲ.ፍ.ን ኣብ ግምት Eንተድኣ ኣEቲና ግን: ከም’ዚ ዓይነት ጌጋ ክፍጸም ኣይነብሮን። ግን ከኣ ሓደ ብነብሱ ዘይተኣማመን ውልቀ-ሰብ ይኹን ጕጅለ: ወይ ውድብ ጽግEተኛ: ወይ Eሱብ ናይ ጓኖት ምስዝኸውን: ከምU ኽፍጽም ባህርያዊ’ዩ። Eቲ ካብ ኩሉ ዘሕዝን ግን: ብደም ወገንካ ንረብሓ ጓኖት ምኽዳም’ዩ። ክልቲOም መራሕቲ: (ወያነን Iህ.ግ.ዲ.ፍ.ን) ምስቲ ዝነበሮም ሰውራዊ ተመክሮ: ብፍላይ ካብ ኵናት ዝኸስቡ: Eቶም መሳርያ ውግE ዝሰርሑን ዝሸጡን ባEዳውያን ሓይልታት ምዃኖም: ኣጸቢቖም ይፈልጡ’ዮም። ካብ ኵናት ረብሓ ከምዘየለ EናተረድUን: ወለዶ ህዝቢ Iትዮጵያን


ይቕጽል

ኤርትራን ትግራይን ከምዘጽንት Eናፈለጡን ግን: ነቲ ገርሀኛ ስምIት ሕልናን ህዝቢ ብራድዮን ተለቪዥንን መዝሚዞም ነቲ ኵናት ኣጐሃሂሮሞ’ዮም።

6) “መራሕቲ ህ.ወ.ሓ.ት. መንግስቲ ምስ ሓዙ: ብነጻነትን ኤርትራ ኣሚኖም’ዮም“: ንዝብል ገርሄኛ

ኣዘራርባ ይስማE’ዩ። ነቲ ወያነ ብግብሪ ጸረ ህዝቢ ኤርትራን: ልUላውነት ኤርትራን ዝፈጸምዎ: ክትከታተል ከሎኻ ግን: ብEንጻሩ ጥራይ Iኻ ክትርድO ትኽEል። ንኣብነት ንልUላውነት ኤርትራ ባዶ ንምግባር ተልEኾ ኣለዎም’ውን የብለካ። ንመረዳEታ ብሕልፊ መራሕቲ ወያነ መንግስቲ ምስ ሓዙ: ነቲ ኣመል መሳፍንቲ ኣቦታቶም ከም ውርሻ ወሲዶም: ምኽሪ ስለላ መርበብ ብምስማE: ንህዝቢ ኤርትራ ኣበሳቢሶም መነባብርU ኣዘናቢሎም: ንልUላውነት ኤርትራ ኣብ ሓዲ-መዲግ ኣEቲዮሞ Eዮም።ንመረዳEታ በቲ ብዶብ ኣሳቢቦም: ንመንግስቲ ኤርትራ ቍሳቝሶም (ፕሮቮክ): ካብ 1ይን ወራር ጀሚሩ ኣብ 2ይን 3ይን ወራራት ከምዝልሕም ምግባሮም: ጸኒሖም ድማ ነቲ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ካልOት ከተማታት Iትዮጵያን: ወያኔ ከይተፈጥሩ ጀሚሩ: ንመዋEል ዝነብር ዝነበረ: ሓደ ክፋል ህዝቢ ኤርትራ: ብመሳፍንቲ Iትዮጵያ ክድፈር ዘይከኣለ: “ንነጻነት ኤርትራ ኣድሚጽካ Iኻ“ Iሎም: ሰብኣዊ መሰሉ ገፊፎም ጕሒፎሞ’ዮም። ከም’ዚ ዝገብር መንግስቲ ብልUላውነት ኤርትራ ዝኣምንን: ፈታው ህዝቢ ኤርትራን ክብሃል ከቶ ኣይኽEልን። ፈታው ህዝቢ ኤርትራን ዝኾነ መንግስቲ ድማ: ከም’ዚ ነውሪ ዝኾነ ዓመጽ’ዚ ኣይፍጽምን’ዩ። “ኣምላኽ ምስ ዝጸልE ምኽሪ ይኸልE“ ከምዝብሃል: Eዝግሄር ጸሊUሎም’ምበር: ብፍላይ ህዝቢ ኤርትራን ትግራይን: ብሓፈሻ ድማ ህዝቢ Iትዮጵያን: ብዝምድና ዘይርሓሓቑን: ሓባራዊን ክቡር ባህልን: ቅዱስ ሃይማኖትን: ብባህርያዊ ዝተዓደሎም ጸጋን ዘለዎም ህዝብታ’ዮም ነይሮም። ብሰንኪ Eሱባት መራሕቲ ግን: EጫOም ኮይኑ ኣብ ነንሓድሕዶም ክፋለሱ Eንሆ መውEል ኮይኑ። ርግጽ’ዩ መሳፍንቲ Iትዮጵያ: ካብ ምነሊክ 2ይ ጀሚሮም: ከም ቀዳማይ ስትራተጅOም ንዲሞክራስን ምEባሌን: ንብልጽናን ሰላምን: ህዝቦምን ሃገሮምን ሓሲቦም ኣይፈልጡን’ዮም። የግዳስ Eቲ ረብሓ ብስዉር ንባEዳውያን ክነሱ: ንሳቶም ግን ዋርድያታት ወደብ ዓሰብን ምጽዋEን ኮይኖም: ንህዝቦም ንመዋEል ኣታሊሎሞ’ዮም። ደርግን መራሕቲ ወያኔን ድማ: “Eታ ብርኵታ ከምታ ሓብታ“ ክምዝብሃል: ኣብ ክንዲ ካብ ታሪኽ ተማሂሮም: ነቲ ኣሕዋት ዝኾነ ህዝብታት ዘቀራርብዎ: ውርሻ ኣቦሓጐታቶም ወሪሶም: ዋላ ትንፈር በጊE’ያ ክብሉ መሪጾም። “ኣናፍራ ቈቛሕ ዘይፈለጠስ ኣይሃዳናይን“ ከምዝብሃል: መሲሉዎም ደኣ’ምበር ኣብ መወዳEታስ: በዚ ተዋስO’ዚ መን ከምዝረብሕ: ከይደንጐና Eቲ Eዋን ባEሉ ከርክበልና’ዩ። Eምብኣር Eቲ ኣብ ልEሊ ህዝቢ ኤርትራ መራሕቲ ወያነ ዝፍጽምዎ ዘለው ብልሓታዊ ወፍሪ: Eንተድኣ ብዓሚቝ መጽናEቲ ተኻታቲልናዮ: መልክU ይቀያየር’ምበር: ትሕዝቶUስ “ራዛ ናየብU ሓዛ“ Eዩ። ብሓጺሩ ከይተገራህናን ብግዝያዊ ትኳቦት ወይ ጠቕሚ ከይተታለልናን: ነቲ ወያኔ ካብ ሜዳ ኤርትራ ጀሚሮም ኣብ ልEሊ ህዝቢ ኤርትራ ክኸድዎ ዝጸንሑን: ካብ 1998-2000 ዓ.ም. ክሳብ ሕጂ ድማ ብዝተራቐቐን ዝተመሳጠረን ስነኣEምራዊ መስርሕ ዝጕዓዝዎ ዘለውን: ብደቂቕ Eንተድኣ ክንከታተሎ ክIልና: ካብቲ መሳፍንቲ ትግራዎትን ኣምሓራን ኣባ-ሓጐታቶም ዝፍጽምዎን ዝሓልምዎን ዝነበሩ: ዝገደደን ዝኸፍኤን’ዩ። Eኳድኣ ብረቂቕ ባEዳዊ ስለላ መርበብ ዝተሰነየ ኮይኑ: ንህዝቢ ኤርትራ ጸላIU ፈሊጡ ሓቢሩ ንከይቃለስ: ኣብ ክንዲ Eቱብ ምትሕብባር ዝገብሩ: ብኣንጻሩ ግን Eቲ ክበጽሑዎ ዝደልዩ ሕልሚ: ህዝቢ ኤርትራ ንዳግማይ ግዜ ከይተረፈ’ውን: ፈጺሙ ክቃለስ ከምዘይክEል ገርካ: Eቲ ጐርቢ ጥጥቖ ከይኑ ዝተረፈ ተረፍ-መረፍ ድማ: ኣላሽ Iሉ ኣብ “ዓባይ Iትዮጵያ“ ማርያም ተሃብኩም Eናበለ: ብወያኔ ክግዛE’ዩ። ስለ’ዚ ከኣ Iና Eቲ ዝፈጸምዎን: ክፍጽምዎ ዝሓልሙ ዘለውን: ካብ’ቲ ብኣቦታትቶምን ኣባሓጎታቶምን ዝፈጸምዎ ዓመጽ ዝገደደ’ዩ ዘብለና ዘሎ። ኮታ Eቲ ስዉር ውEላቶም ምስ Iሰያስ ከዊሎም: ንኸምስሉ ጌጋታት Iሰያስ Eንዳጸባጸቡ: ንጕዳይ ኤርትራ ሓኒቖም: ህዝቢ ኤርትራ ንሓዋሩ ከምዘይትንስE ዝሓልሙ ጕጅለ’ዮም: ኣንተተባህለ ጌጋ ኣየስምEን’ዩ። Eቲ ካብ ኩሉ ዘሕዝን ድማ: ኣብ መበል 21 ክፍለ-ዘመን: ህዝቢ ዓለም ማEቢሉሉ ዘሎ Eዋን: መራሕቲ ወያኔ ግን ኣሞኽኣ ድሕሪ ረፈረንዱም ኤርትራ: ብዶብ ኣመሳሚሶም መሳርሒ ባEዳውያን ክኾኑ: ክትርI ከሎኻ: ኣዝዩ ዘተዓዛዝብ’ዩ። ኮይኑ ግን Eንተኮይኑልክን ጽባሕ ንርኤክን Iልና: ንኹሉ ውዲታቶም ንግዜ ክንገድፎ Iና።

7) ከም’ታ ኣብ ግዜ ኮሎንያል ጣልያን ዝነበረት ውዲት: ሕጂ’ውን ታሪኽ ብረቂቕ ይድገም ከምዘሎ ምስትውዓል ከድልየና’ዩ። ብርግጽ ድማ ልUላውነት ኤርትራ ብህዝቢ ኤርትራ’ምበር ብትግራዎት ከምዘይEቀብ ታሪኻዊ ሓቂ’ዩ። ንኣብነት ምስ ወያነ ተጸጊOም ዘለው: ተቓወምቲ ኤርትራውያን: ብብረት ኣንጻር’ቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.: ተንከስ Iሎም ከምዘይውቕU: ወያኔ ብስዉር ኣብ ውሽጣዊ መደብ-EዮOም ከም ዘስፈርዎ: ነቲ ብዙሕ ገርሄኛ ህዝቢ’ኳ ኣንተተኸወሎ: ነቶም ተመራመርትስ ኣይክወሎምን’ዩ። መልሓሶም ከጥEሙን ሓለይቲ ውጹE ህዝቢ ኤርትራ ንኽመስሉን ግን: ብስቓይን ብመከራን ህዝቢ ኤርትራ ክውሕልሉ ይርኣዩ ኣለው። “ዘይወግሕ መሲሉዋስ ኣብ ቦዅራ ትጽሕጽሕ“: መሲሉዎም ድኣ’ምበር: Eዛ ንነብረላ ዘሎና ዓለም ብዝተረጋገጸ መንገዲ: ካብ መጋረጃኣ Eናተቐልዔት: ትጕዓዝ ከምዘላስ ምግንዛብ መድለ’ዮም ነይሩ። ማለት Eቶም ግሎባል ኤሊትስን ግሎባል ፕለየርስን: ድሕሪ ብሮጀክት “ነጻነት ንምEቃብ“ (Iንዱሪንግ ፍሪዶም)ኣብ


ይቕጽል

ኣፍጋኒስታንን: “ነጻነት ንኸይድፈር ምክልኻል“ (ፕረቨንሽን ፍሪዶም) ኣብ Iራቕ: ዝብል ሽፋን: ወይድማ Eቲ ብረቂቕ ማEረ-ማEረU ዝኸይድ ዘሎ ብፍላይ ኵነታት ቀርኒ ኣፍሪቃ: ብሓፈሻ ድማ ጕዳይ ኩለም ሃገራት ኣፍሪቃ: Eንተዝግንዘቡ ነይሮም ህዝቦምን ንባEሎምን መድሓኑ ነይሮም። ታሪኽ ድማ መመዝገቡ ነይሮም።

8) ኤርትራ ደኺማ: ህዝባ ኣላሽ ምስበለ: ብቐስብ ምስ Iትዮጵያ ከይተጸንበረት ወያነ ከምዘይ ድቅሱ: ብዙሓት ተዓዘብቲ ዝግምግምዎ ዘለው ገምጋም’ዩ። ንኣብነት ኪዳን ከምተቓዋሚ ሓይሊ መጠን: ሓባራዊ ወተሃደራዊ ጽላል መስርሪቱ: ንህዝቢ ኤርትራ ካብ ሽግሩ መታን ከየገላግሎ: ስዉር Iድ መራሕቲ ወያነ ከምዘለዎ’ውን: ነቶም ኣርሒቖም ዝጥምቱ ድሮ Eናበርሃሎም ከይዱ’ዩ።

9) ሓያሎይ ተመራመርቲ ሰውራ Iትዮጵያን ኤርትራን: ርEይቶOም ክገልጹ ከለው: “ወያኔ ኣዚ ሕጂ ዝርEዩዎ ዘለው ኣመል: ሎሚ ዱብ Iሉ ዝመጸ ወይ ድማ ኣብ ሜዳ ምስ ወፈሩ ዝመሃዙዎ ሓዲሽ ምህዞ ኣይኮነን። ገና ክፍጠሩ ከለዉ ሒዞሞ ዝወፈሩ ሕቡE ኣጀንዳን ስትራተጂን’ዩ“ ይብሉ። ቀጺሎም ክትንትኑ ከለው Eቶም ተመራመርቲ:- “ኣብ ስሳታት ኣብ ኣዲስ ኣበባ: ብፍላይ ብድሕሪ’ቲ ብጀነራል መንግስቱ ነዋዩ: ንንጉስ ሃይለስላሴ ንምግልባጥ: ተፈቲኑ ዝፈሸለ መፈንቅለ መንግስቲ: ኣብ ውሽጢ ቀጽሪ ዩኒቨርሲቲ ኣዲስ ኣበባ: ተመሃሮ ዩኒቨርሲቲ ኣንጻር መስፍናዊ መግዛEቲ ንጉስ ሃይለስላሴ: ተባE ዝኾነ ምንቅስቓሳት የካይዱ ነይሮም’ዮም። ንኣብነት ከም ብዓል ዋልልኝን ጥላሁንን ዝተባህሉ: ሓርበኛታት መራሕቲ ተመሃሮ-ዩኒቨርስቲ ዝነበሩ: ከምUውን ብዙሓት ኣስማቶም ዘይተጠቕሰ ገስገስቲ ተማሃሮ ተቐንጺሎም’ዮም። ኣብቲ ውሽጢ ዩኒቨርሲቲ ስለላ መርበ መንግስቲ Iትዮጵያ: ምስ ስለላ መርበብ መንግስቲ ኣሜሪካ ተላፊኖም: ነቲ ብተማሃሮ ዝከይድ ዝነበረ ሰውራ: ንኸበርEንዎ ብዙሕ ጻEሪ ኣካይዶም’ዮም: ብEU ጥራይ ግን ኣየEረፉን። ኣብ በረኻ ሰውራ Eንተድኣ ተጀሚሩ: በላሕቲ ተመሃሮ ዩኒቨርሲቲ: ክሕወስዎን ክመርሑዎን ስለዝኽEሉ: ንዳሕራ’ዩ ንምEጋቱ ከጸግም ስለዝኽEል: ኣቐዲሞም ካብ ማEከል ዩኒቨርሲቲ ብሉጻት ተመሃሮ መልሚልሎም: ንሜዳ ተቓለስቲ መሲሎም ክዋፍሩ ረቂቕ መደብ ሓንጺጾም። “ብኸምዚ መጽናEቲ’ዚ ድማ መንEሰያት ትግራዎት ተማሃሮ ዩኒቨርሲቲ መራሕቲ ሰውራ ተመሲሎም ጸረ-ሰውራ ከገልግሉ: ብስዉር ተመዚዞም ንሜዳ ወጺOም። “Eቲ ናይ ስለላ ነገር ስዉር ስለዝኾነ ግን: ብሰነድ መልክE መረጋገጺ ክትሓዝ ኣጸጋሚ’ዩ“ ይብሉ። ቀጺሎም ክሕብሩ ከለው Eቶም ተመራመርት: “Eቶም ዝልኣኹ ዝነበሩ መብዛሕትOም ብሉጻት ተመሃሮ ኮይኖም: ምስጢር ክEቅቡ ዝኽEሉን: ብፍላይ ድማ ትግራዎት ክኾኑ ከምዘለዎም’ዩ ብክIላታት ተሃንዲሱ“ ይብሉ። ኣብ ዩኒቨርሲቲ: ንኣብነት ከም ኩሎም ተማሃሮ ዩኒቨርሲቲ ኣዲስ ኣበባ: ኣብቲ Eዋን’ቲ ዝፈልጡዎ: ለገሰ ዜናዊ ካብ ቤት ትምህርቲ ዊንጌት (Elit school) ጀሚሩ: ካብቶም ብሉጻት ተመሃሮ ዝነበረ’ዩ። ኣብ ዩኒቨርሲቲ ድማ ኣብ ላEለዋይ ትምህርቲ ሕክምና (Faculty of Medicine) Eዩ ዘጽንE ነይሩ። ካብU ኣቋሪጹ ግን ንሜዳ ክወፍር ተገዲዱ። ስለምንታይ? ነዚ ረቂቕ መስርሕ’ዚ ተራ ሓፋሽ ብቐሊሉ ክፈልጦ ኣጸጋሚ’ዩምበር: ንስራሕና Iሎም ብልቦም ዝመራመሩን ዝድህስሱን ክIላታትን’ሲ Eቲ ጕዳይ ብሩህ’ዩ። ዝኾነ ኮይኑ ንዓሻን ደርጕሓሉ: ንለባም ከኣ ኣምተሉ ከምዝብሃል: ከምU ስለዝኾነ ድማ: ድሮ Eቶም ኣብ Iትዮጵያን ኣብ ኤርትራን ዘለው: መራሕቲ:ነቲ ዘካይድዎ ዘለው ስርሓት: ብግቡE ኣንተድኣ ተኻታቲልናዮ: “Eታ ብርኵታ Eምኒ’ላታ“ ጥራይ Eዩ ዘብል። ኮይኑ ግን Eስከ ጽሓይ ይብረቕ ማይ-ይዛሪ: ሓርበኛን ሰላዪን ከነለሊ: ጥራሕ ምባል ከድልየና’ዩ።ዝኾነ ኮይኑ ግን ግዜ Eናብርሆ ይመጽE ስለ ዘሎ: ጽባሕ ንግሆ ሓፋሽ ከይተረፈ’ውን ክፈልጦ’ዩ። ሃይልስላሴ’ውን ሰላይ ምንባሩ ድሕሪ 40 ዓመታት ምግዝU’ዩ ተፈሊጡ።

,

10) መንግስቱ ሃይለማርያም ብወገኑ ብዛEባ ወያኔ ተሓቲቱ ክምልስ ከሎ: “ናይ ስለያ ትካልና ነዞም ጭፍራ ወያኔ: ካልEስ ይትረፍ ኣስማቶም’ውን ኣብ መዝገብ ኣየስፈሮን። ኣበይ ከምዝነበሩ ዘይንፈልጦም ውሒጅ ገፊU ዘምጽOም’ዮም“ ይብል። Eዚ ግን የዋህነት’ዩ። ስለላ ኣዝዩ ረቂቕን ስዉርን ስለዝኾነ: ኣቕሊልካ ዝርኤ ነገር ኣይኮነን። ርግጽ’ዩ ወያኔ ብፍላይ ብቓልስን ከቢድ መስዋEትን ህዝቢ ትግራይ: ብሓፈሻ ድማ ብውሕጅ ቃልሲ ህዝብታት ኤርትራን Iትዮጵያን ተገፊOም: ኣሽሓት ትግራዎት መንEሰይ ዝበልA: “ትግራይ ንትግራዎት“ ዝብል ሕመሬት Eላማን ራEዪን ጠንጢኖም: ብዋጋ ህዝቢ ትግራይ መንጠሊና Iትዮጵያዊ ሃገራውነት ለቢሶም: ነቲ መንግስቱ ሃይለማርያም ራሕሪሑዎ ዝሃደመ: ባዶነት መንበረ ስልጣን ኣራት ኪሎ ተኪOሞ’ዮም። ቀጺሎም ግን ምኽሪ ህዝቦም ፈንፊኖም: ምኽሪ ባEዳውያን ስለዝመረጹ: ምስቲ ንቡር ባህልን ክፍለ-ሃገራዊ ትሕተ-ቅርጻን ህዝቢ Iትዮጵያ ይኹን: ህዝቢ ትግራይ ዘይከይድ: ዘይተጸንዔ ናይ ተብተብ ክልላዊ ፈላሊኻ ግዛE ፖለቲካዊ ፕሮግራም: ከም መምርሒOም ሓንጺጾም። ንመልክE ጥራይ ትሕዝቶ ዘይብሉ Iትዮጵያዊ ምስሊ ዘለዎ መንግስቲ ንኽምስርቱ: ነቲ ማንም ከይወከሎም ባEሎም ዘርቀቕዎ: ጸቢብ Eላማታቶም ዝሓዘ “ሃገራዊ ቅዋም“ ኣጽዲቖም። ብዓንቀጽ §39 “መሰል ርEሰ-ውሳኔ ብሔራት ክሳብ ምንጻል ፍቑድ’ዩ ዝብል ፈላሊኻ ግዛE ስትራተጂ መምሪሒOም ገይሮም። ከማU’ውን ምንጻል ዝደለየ ወገን: ካብ ዝተጠርየ ሃብቲ ሃገር (መሬትን ጸጋታቱን ገዲፍካ): Eጃሙ ኣልIሉ ክንጸል ዝብል ውሳኔ ወሲኖም።

ወያነ ሓርነት ትግራይ ኣብ ቃልሲ ከሎ: ዋላኳ ብማለሊት ፓርቲ ይመራሕ ኣምበር: ምስ ስለላ መርበብ መንግስቲ ኣሜሪካ ስዉር ዝምድና ነይሩዎ’ዩ።


ይቕጽል

I) ኣብ ግዜ ቃልሲ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ፡ ሓገዝ ካብ ስለያ-መርበ ኣሜሪካ ረኺቡ’ዩ። ከም ኣብነት ክጥቀስ ዝኽEል: ነቲ ኣብ Eንዳባ-ጉና (ትግራይ) ብዝተራቐቐ መሳርሒ መራኸቢ ስለያ: ዓጢቑ ንዝነበረ ሰራዊት ደርግን ሕብረት ሶቭየትን: ብሓገዝ ስለያ-መርበ ኣሜሪካ ከምዘጥቅO ሓበሬታ’ሎ። ብ19 ጥሪ1989 ዓ.ም.፡ ንመሪሕነት ህ.ግ.ሓ.ኤ.ን፡ መሪሕነት ህ.ወ.ሓ ት.ን፡ ብሽምግልነት ሪቻርድ ፎን ዳላስ ዝተባህለ ኣባል ሲ.ኣይ.ኤ (ስለያ መርበብ ኣመሪካ): ላEለዋይ ሓላፊ ጕዳይ ቀርኒ ኣፍሪቃን: ምስ ወከልቲ ክልቲU ውድባት ሽU ዋና ጸሓፊ ህ.ግ.ሓ.ኤ. ዝነበረ Iሰያስ ኣፈወርቅን፡ ዋና ጸሓፊ ህ.ወ.ሓ ት.ዝነበረ፡ ተጋዳላይ መለስ ዜናዊን: ሓባራዊ ወትሃደራዊ ሕንጻጽ ንኸካይዱ፡ በዅሪ ኣኼባOም: ኣብ ሆተል ሜሪድያን ካርቱም ሱዳን ከምዘካየዱ መረጋገጽ’ሎ። ቀንዲ ትሕዝቶ ናይ’ቲ ዝትዛራረብሉ ኣጀንዳ ድማ: ሓባራዊ ወትሃደራዊ ሕንጻጽ ንኸካይዱን፡ ንኽEወቱ ድማ ብምምሕዳር መንግስቲ ኣመሪካ: ንወትሃደራዊ ስሪሒታቶም ዘገልግሎም: መሳለጢ ሓበሬታ ከተስንቖም ምዃና ምትስፋው: ንዳግማይ ርክብ ቆጺራ ከምዘፋነዎም ይፍለጥ።

II) ድሕሪ’ቲ ህ. ግ.ሓ.ኤ.፡ ህ. ወ. ሓ. ት.ን. ንት.ሓ.ኤ. ብልፍንቲ ተዘራርዮም ካብ ሜዳ ኤርትራ ምስ ሰጐጕዋ፣ ዝምድና ክልቲኤን ወድባት (ህ.ግ.ሓ.ኤ.፡ ህ.ወ.ሓ.ት.ን) ብ1984 ዓ.ም. ተበቲኹ’ዩ ነይሩ። ብሓልዮትን ሽምግልነትን ኣሜሪካ ከምተፈወሰ ድማ መርትOታት ኣሎ።

III) መንግስቲ ኣሜሪካ ኣብ ክፍላ ነሃስ 1987ዓ.ም፡ ወትሃደራዊ ስለያዊ ሓበሬታ ንህ.ግ.ሓ.ኤ.ን፡ ህ.ወ.ሓ.ት.ን ለጊሱሎም'ዩ። Eቲ ሓገዝ’ቲ ድማ ንክልቲOም ውድባት: በርቃዊ ዝኾነ ወተሃደራዊ መጥቃEቲ ኣብልEሊ ደርጊ ንኽፍጽሙ ኣብቂUዎም’ዩ።

IV) ነዚ ኩሉ ትንተናታት Eንተድኣ ተረዲEና ኰንና: ህ.ወ.ሓ.ት. ብመደብ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ፡ ዘራይን ብድሕሪት ሓለዋ ህ.ግ.ሓ.ኤ ኰይኑ ንኸገልግል’ዩ ከምተመዘዘ ክንግንዘብ ንኽEል።

V) ፕረዚደንት ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ነበር ጂሚ ካርተር: ካብ 16 ሚያዝያ 1989 ዓ.ም ኣትሒዙ: ምስ መራሕቲ ህ.ግ.ሓ.ኤን፡ መራሕቲ ህ.ወ.ሓ.ት.ን ጹUቕ ሌላ ከምዝመስረተ መረጋገጺ ሰነዳት ኣሎ።

VI) ጂሚ ካርተር ንጉዳይ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ: ኣብ ኣትላንታን ከንያን፡ ዓባይ-ብሪጣንያን ክረA መደባት ከትሓዞ Eንከሎ፡ ንጉዳይ ቃልሲ ህዝቢ ትግራይ ድማ፡ ኣብ ዓዲ ጥልያንን: ዓባይ-ብሪጣንያን ከም ዝተሓዝ መደብ ከምዘውጽኣሎም’ውን ሓበሬታ’ሎ።

VII) ኣባል ሰናቶር ማEከላይ ስለያ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ሲ.ኣይ.ኤ.ዝነበረ ሄርሞን ኮሄንን: ምስ ተጋዳላይ Iሰያስ ኣፈውርቅን: ተጋዳላይ መለስ ዜናውን: ኣብ ከተማ ለንደን ክልተ ግዜ ሕቡኣት ኣኼባታት ከምዘካየደ ርጕጽ ሓበሬታ’ሎ። ቀዳምይ ኣኼባ ካብ 12 ክሳብ17 ግንቦት 1991 ዓ.ም. ከምዝተኻየደ’ውን ብዙሕ ሰብ ዝፈልጦ ሓቂ’ዩ። Eቲ ካልኣይ ኣኼባ ድማ ካብ 11 ሰነ ክሳብ16 ሰነ 1991 ዓ.ም ከምዝተኻየደ ተፈሊጡ’ዩ። ትሕዝቶ ናይቲ Eኼባ ድማ 11 ነጥብታት ዝሓዘ ከምዝነበረን: Iሰያስ ኣፈውርቅን መለስ ዜናዊን በተን 11 ነጥብታት ተሰማሚOም ከምዝወጹ ድማ ተፈሊጡ’ዩ። ትሕዝቶ ናይተን ክልቲOም መራሕቲ ውድባትን ዝተሰማምUለን 11 ነጥብታት ኣብ ዝቕጽል ክንዝርግሔን ክንፍትን Iና።

9ይ ክፋል ብሓልዮት ጕጅለ ደቀባት ኤርትራ 20.11.2008 ዓ.ም.

ኣብ ዝሓለፉ ምEራፋት ዝምድና ህ.ወ.ሓ.ት.ን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን ከምዝተኻታተልናዮ ዝዝከር’ዩ። ሎሚ ድማ ቀጺልና Eንታይነት ተቓወምቲ-ውድባትን: ምስ ህ.ወ.ሓ.ት.ን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን ዘለዎም ዝምድናታትን ኣብ’ዚ 9ይ ምEራፍ ብሓጺሩ ክንገልጾ Iና።

ዝምድና መራሕቲ ወያኔን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን “ነባሪ ምሕዝነት ወይ ነባሪ ጽልI የለን“ ዝብሃል ልምዳዊ ኣዘራርባ ኣሎ። Eቲ ሓቂ ግን ነባሪ ምሕዝነት ብመሰረቱ ጠቓሚ ክኸውን ከሎ: ነባሪ ጽልI ግን ጸረ ሞEባሌን ብልጽግናን ስለዝኾነ ጐዳI’ዩ። ስለዚ Eቶም ኣርሒቆም ዝሓስቡ ለባማት መራሕቲ: ካብ ጽልI ዝርከብ ጕድኣት ከምዝኾነ ኣጸቢቖም ስለዝፈልጡ: ምEንቲ መጐጎ ትሕለፍ ኣንጭዋ Eናበሉ: ወትሩ ግዜ ነታ ምሕዝነት ይሕልዉዋን ጽልI ከይመጽE ከኣ ይከላኸሉ። ብኸም’ዚ ከኣ ህላዌ ነብሶምን ሕብረተሶቦን ይEቅቡ። ቅድሚ ነጻነት ኤርትራ ህ.ወ.ሓ.ት. I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን: ብቐሊሉ ዘይብተኽ ቃልኪዳን ዝመስል ኣሲሮም: ንስርዓት መንግሱቱ ኣሳናቢቶሞ’ዮም። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ Eንተኾነ’ውን: ኣብ ሕድ-ሕዳዊ ረብሓ ዝተመርኮሰ ዝምድናታት ከርEዩ ጀሚሮም’ዮም። ፖሎቲካዊን ስትራተጅያዊን ኪዳን Iትዮጵያን ኤርትራን’ውን: ካብ 1991 ክሳብ 1996 ዓ.ም. ንቝሩብ ጊዜ ድኣ ይኹን’ምበር ተቐላቒሉ ነይሩ’ዩ። ህዝብታት ክልቲኤን ሃገራት ድማ EንቋE ኣርከብናሉ ክብል ጀሚሩ ነይሩ’ዩ። Eቲ ንሓጺር Eዋን ዝጸንሔ ዝምድና’ቲ: ንኣሰራት ኩናት ክልቲኤን ሃገራት ዘልገሰን: ኣብ ሓባራዊ ምትሕግጋዛት ዝተሞርኮሰን’ዩ ዝመስል ነይሩ። ዳርጋ ብዙሕ ህዝቢ ዓለም ድማ: ነቲ ሽU


ይቕጽል

ተጀሚሩ ዝነበረ ዝምድታት ክልቲኤን ሃገራት: “ኣብ ተሞክሮ ኣፍሪቃ ሓዲሽን ፍሉይን መድረኽ“: Iሉ ክሰምዮ ጀሚሩ ነይሩ’ዩ። ብድኽመታት መራሕቲ ክልቲኤን ሃገራት ግን: Iድ ባEዳውያን ስለዝሰሎኾ: ብግስ ከይበለ ክብርEን ተገዲዱ። “ዶባዊ ኵናት“ ዘሳበቦ ሰበብ“ ተባሂሉ ከኣ: ትርጕም ዘይብሉ ኣEናዊ ኩናት: ካብ 1998-2000 ዓ.ም. ኣብ ሞንጎ ክልቲU ጭቍን ህዝብታት ተባሪU። ኣሽሓት ህይወት ደቂ ክልቲU ሃገር ንኾንቱ መንቍሱ። ካብ ፍርቂ ሚልዮን ንላEሊ ስድራቤታት ኤርትራ ከኣ: ካብ መንባብሮOም ኣዘናቢሉ ገደ ስደትን መከራን ከምዝኾኑ ገይሩ’ዩ። ድሕሪ’ዚ ክሳራ’ምበር መኽሰብ ዘይነበሮ ኵናት’ዚ ከኣ: ክልቲOም መንግስታት Iትዮጵያን ኤርትራን: “ድሕሪ ማይ ኣብ ብዓቲ“ ከምዝብሃል: ብዘይ ይግባይ ኣብ ከተማ ኣልጀርስ: ኵናት ጠጠው ከብሉ ፈሪሞም ተሰማሚOም። ብድሕሪU ከኣ Eቲ ዶባዊ ኵናት ጠጠው Iሉ ተባሂሉ። ኮይኑ ግን ብፍላይ ህዝቢ ኤርትራ ን30 ዓመታት: ህዝቢ ትግራይን Iትዮጵያን ድማ ን17 ዓመታት ክቃለስ ከሎ: Eቲ ራEዪን ዓላማን ቃልሶም: ጸረ ውሽጣውያንን ባEዳውያንን ጭቈና’ዩ ነይሩ። ብሰንኪ ዘይብቑዓት መራሕቲ ክልቲU ሃገራት ግን: ብድሕሪ “ዶባዊ ኵናት“: ብሑቡራት መንግስታት ዝተመዘዙ“ ባEዳውያን ወተሃደራት: ብስም “ዓቀብቲ-ሰላም“ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ 25 ኪ.ሜ. ዝግፍሓቱ መሬት: መዓስከሮም ንኸጣጥሑ መንግስቲ ኤርትራ ተቐቢሉዎ’ዩ። በቲ ውEል መሰረት ከኣ: Eቶም ብሑቡራት መንግስታት ዝተመዘዙ: “ዓቀብቲ ሰላም“ ዝብሃሉ ወተሃደራት: ከም መንጐኛታት ኮይኖም: “ነቲ ሰላም ንኽEቅቡዎ“: ካብ 5 ዓመታት ንላEሊ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ሰፊሮም። ህዝቢ ድማ Eዚ ዶብ ዝብሃል ዘሎ Eንተ-ተሓንጺጹስ: “ኣብ መንጎ ክልቲU ህዝብታት ነባሪ ምሕዝነትን ሰላምን ክሰፍን’ዩ Iሉ ተስፋ ገይሩ ነይሩ’ዩ። መንግስቲ Iትዮጵያ ግን Eቲ መስርሕ ብግስ ከይበለ: “ቅድሚ ዶብ ምሕንጻጽ: መራሕቲ Iትዮጵያን ኤርትራን ኣብ ጠረጴዛ-ዘተ ኮፍ ክንብል ኣሎና“ ብማለት: ነቲ ኣቐዲመን ክልቲኤን ሃገራት: ብዘይ ይግባይ ንኽትግበር ዝተሰማማዓሉ ውEል ተሓሲማቶ። መንግስቲ ኤርትራ ድማ ብወገኑ: ብመሰረት Eግባይ ዘይብሉ ውEል ኣልጀርስ: ቅድም ዶብ ክሕንጸጽ ኣለዎ“ ድሕሪU ከኣ ኣብ ዘተ ክEቶ ይከኣል’ዩ“ ክብል: ነቲ ብመንግስቲ Iትዮጵያ ዝቐረበ ኣማመ ተቓቃዊሙዎ። ካብU ቀጺሉ ድማ ኣብ ከተማ ዴንሃግ ዝርከብ ዓለም-ለኽ ቤት ፍርዲ The International Court of Justice: ዝብሃል: Eቲ ዘከራኽር ዘሎ ዶብ “ንስሙ ብዘይ ዘይወግዓዊ (ብቪርቷል) ተሓንጺጹ’ዩ“ Iሉ ፈሪዱዎ። ብድሕሪ’ዚ ውሳኔ’ዚ ድማ Eቶም “ዓቀብቲ-ሰላም“: ካብ’ቲ ዝነበሩዎ መዓስከር (complitly pooled out) ጨሪሶም ወጺOም ተባሂሉ። ወተሃደራት Iትዮጵያ ግን ኣብ ውሽጢ ዶብ ኤርትራ: ክሳብ ሎሚ ዓሪዶም ኣለው ይብሃል። Eዚ ኹሉ ግን ስለምንታይ ኮይኑ? ንዝብል ሕቶ’ምብኣር: Eታ ብርኵታስ ኣምኒ’ላታ ጥራይ Eዩ መልሱ። ከም’ዚ’ሉ ከኣ ዝምድና ክልቲኤን ሃገራት: ክሳብ ሎሚ ኣብ ንቡር ክምለስ ኣይተኻEለን። ገና ድማ ኣብ መንጎ ክልቲኤን ሃገራት: ኣይውግE ኣይኵናት ሃዋህው ተኸሲቱ: ነባሪ ምሕዝነት ከይተጠርዬ ይቕጽል ኣሎ። Eኳ’ደኣ Eዚ ጠንቂ’ዚ ብኸም’ዚ Eንተድኣ ቀጺሉ: ሓደ Eዋን: ናብ ዳግማይ ኩናት ከየምርሕ ዘስግE’ዩ ዝመስል።

Eዚ ጥራይ ከይኣክል ከኣ: “ኣብ ርEሲ ሓናትስ ጽግE“ ከምዝብሃል: ውሽጣዊ ጸገማት ክልቲኤን ሃገራት ገና መEለቢ ከይተገብረሉ ከሎ: መራሕቲ ክልቲኤን ሃገራት Iትዮጵያን ኤርትራን: ውሽጣዊ ጕዳዮም ረሲOም: ኣብ ጕዳይ ሶማል ጣልቃ ክኣትዉ ተራEዮም። Eቲ ካብ ኵሉ ዝገርም ከኣ: ጕዳይ ሶማል ብፍላይ ደቂ ሶማል ባEሎምን: ብሓፈሻ ከኣ Eቶም ሓያላት ሃገራት ወይ ናቶ (NATO= North Atlantic Treaty Organization) Eኳ ክፈትሑዎ ዘይከኣሉ: መንግስቲ Iትዮጵያ “Eስላማዊ መጋበEያታት ሶማል: ንሃገራዊ ጸጥታ ሃገረይ የስግE’ዩ“: ብዝብል ጕልባብ ተጠቒሙ ብሙሉE ሓይሉ: ኣብ መሬት ሶማል ከኣቱ ከሎ: መንግስቲ ኤርትራ ድማ: ምስ መርገጻት Iስላማዊ መጋበEያታት ሶማል ኣወጊኑ: ብተዘዋዋሪን ብቐጥታን ጣልቃ ከምዝኣቶ ይስማE። ከምዝ’ሉ ድማ Eቲ ኣብ መንጎ ክልቲኤን ሃገራት: “ብሰበብ ዶባዊ-ምስሕሓብ“ ተባሪU: ዝብሃል ዝነበረ ኣEናዊ ኵናት: ብዞባውን ኣህጉራውን Eርቃዊ ተብግሶ ተወሲዱ ከብቅE: ገና መሰረታዊ ፍታሕ ከይተረኽቦ ከሎ: ብProblem-Reaction-Solution ሜላ: ክልቲኤን መንግስታት: ኣብ ጕዳይ ሶማል ብምEታው: ንዝምድናኤን ኣብ ሕማቕ መኣዝን ገጹ ኣምሪሑዎ። ብዙሓት ተመራመርቲ ድቂ ሃገር: ነዚ ብመራሕቲ ወያኔን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን ዝግበር ዘሎ ገርሀኛ ውዲት: ርEይትOም ክህቡሉ ከለው:- “ብመሰረቱ ኣብዚ ዘሎናዮ ምEቡል ዘመን: ሕቶ ዶብ ከም ቀዳማይ ግርጭት ወሲድካ: ኣብ ኵናት ምEታው: ንረብሓ ክልቲU ሃገራት ኣይኮነን“ ይብሉ። ቀጺሎም Eቶም ተዓዘብቲ ርEይቶኣOም ክህቡ ከለው:- “ካብU ሓሊፉ ውሽጣዊ ግርጭታትካ ከይኣሌኻ: ኣብ ጕዳይ ስግር ዶብ ጣልቃ ምEታው: ንህዝቢ ኤርትራን Iትዮጵያን: ሶማልን ኣገራጪዩ: ሰብኣዊን ቍጠባዊን Eንወት ጥራይ Eዩ ትርፉ። ብኣንጻሩ ድማ Eቲ ረብሓ ንባEዳውያን ጥራይ Eዩ ዝውEል“ ይብሉ። Eቲ ካብ ኩሉ ዝገርም ድማ: ብፍላይ መብዛሕትኤን ውድባት: ነቲ ምስጢር ዶባዊ ኵናት ኣንዳፈለጥO ክነሰን: ኣብ ክንዲ ንክልቲOም መንግስታት ብትብዓት ዝቃወሙOም: ፍርቀን ምስ መንግስቲ Iትዮጵያ: ፍርቀን ድማ ምስ መንግስቲ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ምውጋነን’ዩ። Eተን ተቓወምቲ ዝብሃሉ ሓይልታት: ነቲ ልቸንሳ ቃልሲ ስለዝብሓትO: ህዝቢ ኤርትራ ይኹን ህዝቢ Iትዮጵያ: “Eምቢ ንኵናት Iሉ ብትብዓት ተላIሉ: ንኽልቲOም መንግስታት ዓገብ ከይብል: መኽልኣያ ኮይነን ዓጊተንO ኣለዋ።

ተቓውሞ ሓይልታት ኤርትራ: ወይከኣ “ኪዳን“: Eንታ’ዩ ትርጕሙ?


ይቕጽል

ምቅዋው:- ንሓደ ፍትሒ ዘጕደለ መንግስቲ: መሰረታዊ ለውጢ ንምምጽE Eተካይዶ ቃልሲ’ዩ። ወይድማ ነቲ ጸረ ፍትሕን መስልን ነጻነትን ዝኾነ መንግስቲ: መጀመርያ ብሰላማዊ ሰልፊ ይኹን ብዘተ ኣቢልካ: ኣይፋልካን ትጋገ ኣሎኻ: መንገዲ ፍትሕን ሰላምን ሓዝ: Iልካ ዓገብ ምባል ማለት’ዩ። በቲ ሰላማዊ መንገዲ ምስ ዘይሰምዓካ ግን: በቲ ካልኣይ ኣገባብ ብጐነጻዊ መንገዲ ክትምክቶ ባህርያዊን መጐታዊን ሕጊ’ዩ። ብኻልE ኣዘራርባ: ተቓውሞ ማለት መስትያት ናይቲ ዝገዝE ዘሎ መንግስቲ’ዩ። Eንተድኣ ሓደ መንግስቲ ንሓደ ህዝቢ ብፍትሕን ብሰላምን ብራህዋን ብምEብልናን ዘማሓድር ኣልዩ ግን: ትተሓባበሮን ትድግፎን ኣምበር ክትቃወሞ ባህርያዊ ኣይኮነን።

መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ካብ 1991 ዓ.ም. ጀሚሩ: ኣብ ኤርትራ: ብግዝያዊ መንግስቲ ጥራይ: ሓደ ሰብ ስልጣን ካብ ዝብሕት ድሮ 18 ዓመታት ኮይኑ። ድሕሪ ስልጣን ምብሓቱ: ድማ ተቐዳዲሙ ኵሉ ቍጠባን ንግድን ባንክን: ሕክምናን ሓይሊ ፖሊስን ወተሃደራዊ ሓይልን: ብሕልፊ ከኣ ዜና-ማEከናትን: ስለላ-መርበብን ወኒኑ። ብፍላይ ዜና-ማEከናት ስለዝተቓጻጸረ ድማ: ንህዝቢ ስምIቱ መዝሚዙ ዓቢ ስነ-ኣEምራዊ ጽልዋ ከሕድረሉ ክIሉ። Eቲ ካብ ኩሉ ዝኸፍኤ ከኣ: ካብ 1994 ዓ.ም. ጀሚሩ ብስለላን ግብረ-ሽበራን ንህዝቢ ኣርIዱ: ብዘይ ሕጊ ንህዝቢ ኤርትራ ሰጥ-ለበጥ ኣቢሉ ይገዝO’ሎ። ንመንEሰያት ደቂ ሃገር ከኣ: ብዘይ ፍትሒ ብሃንደበት Eናገፈፈ: ኣብ ኣብያተ ማEሰርትን መዓስከር ሳዋን ክሳብ ሎሚ ይጓርቶም ኣሎ። ነቲ ህዝቢ ድማ ኣደዳ ጥሜትን ሕሰምን ገይሩዎ ኣሎ።ነዚ ዝፍጽሞ ዘሎ ተግባር ግን: ብዘይካ’ቲ ውሑድን ገርሄኛን ክፋል ህዝቢ ኤርትራ: ዳርጋ ሎምስ ብዙሕ ህዝቢ ፈሊጡዎ’ዩ። ኣብዘን 18 ዓመታት መግዛEቲ መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ከኣ: ውላዱ ዘይተኣስረን ዘይሞቶን ኤርትራዊ ወላዲ ዳርጋ የልቦን። Eቲ ካብ ኩሉ ዘገርም ድማ: ህዝቢ ኤርትራ ብሰንኪ ረቂቕ ስለላዊ መርበብ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ተዳሂሉ ስለዝርዓደ: ዘይኣመሉ ሓርበኝነቱ ተመንዚU: ነቲ ምቍዋም ዝብሃል መስርሕ ለውጢ ከይተረፈ ክርስO ምግዳዱ’ዩ። ብሓልፊ ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ኮነ Iሉ: ዝፍጽሞ ዘሎ ርUይ ስነ-ኣEምራዊ ውዲት: ህዝቢ ኤርትራ በቲ ንፍርቂ ዘመን ዝተቓለሶ: መዘና ዘይብሉ ቃልሲ: “ዋይ ኣነሼ ነዚዶ’የ ተቓሊሰ!“ Iሉ ከምዝጥዓስ ገርካ: ኣብ መወዳEታ ንዝኾነ ባኒ ሒዙ ዝመጾ ባEዳዊ መንግስቲ: ኣላሽ Iሉ ሰጊዱ ከምዝምEዘዞ ምግባርዩ። Eቶም ኣብ ወጻI ዝነብሩ “ተቓወምቲ ሓይልታትን ምሁራትን“ Eንተኾኑ’ውን: ነዚ ብመንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ዝፍጸም ዘሎ ጃምላዊ ወጽዓን: ስነ-ኣEምራዊ ፋሽስትነትን (ሳይኮሎጂካል ፋሺዝም) ኣንዳርኣዩ: ብውህደት ክምክትዎ ኣይበቕUን። Eቶም ንመንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. “ንቃወም Iና“ Iሎም ዝተበገሱ: ኣባላት መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ዝነበሩ ጕጅለ Eንተኾኑ’ውን: ከምቲ መብጽEOም ኣብ ውሽጢ’ቲ ኣብ ወጻI ዝርከብ ሓፋሽ ውድባት ህ.ግ.ሓ.ኤ ኣትዮም: ነቲ ርUይ ጕድለታት መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.: ብግህዶ ኣረዲOምን ኣላIሎምን ክንዲ ዝቃወሙ: ንሓፋሽ ውድብ ገዲፎም: ነቶም ጀብሃዋያን ተቓወምቲ ንኽብትኑዎም: ብረቂቕ ሜላ ሰሊኾም ተጸንቢሮሞም። ነዚ’ውን መብዛሕትU ኤርትራዊ ክሳብ ሎሚ ስለላዊ ውዲት ምዃኑ ከየቕለበሉ ጸኒሑ’ዩ። ኣብU ምስ ተጸንበሩ ድማ: ንሃገራዊ ድሕነት ኣቐዲሞም: ብሓድንትን Eንኮ ስትራተጂካዊ ቅድን ተመሪሖም: ንህዝቦም ኣቃሊሶም ንመንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.: ክሳብ ሎሚ ክምክትዎ ኣይበቕUን። ስለዚ Eቲ ቀንዲ ሜላOምን ተልEኾOምን ንተቓወምቲ ውድባት በታቲንካ: I.ህ.ግ.ዲ.ፍ ኣብ ስልጣን ንኽቕኒ ጥራይ ምዃኑ Eንዳተጋህደ ይመጽE ኣሎ። ብኻልE ኣዘራርባ ተቓሊሶም ኣብ ክንዲ ንህዝቢ ዘቃልሱ: ሕሉፍ ሓሊፎም ዋርድያታት I.ህ.ግ.ዲ.ፍ ብምዃን: ንህዝቢ ኤርትራ ንኸይቃለስ ንምEጋት ጥራይ Eዩ ተልEኾOም። Eዚ Eውን ኣብዚ ኣዋን’ዚ ንብዙሓት ብኤርትራ ዝግደሱ ሃገራውያን: Eንዳተነጸረሎም ይኸይድ ኣሎ። ብፍላይ ከኣ ብዛEባ’ቲ ቀንዲ ጠንቂታት ኣልIሎም ከይቃለሱ: ነቲ ብI.ህ.ግ.ዲ.ፍ ዝፍጸም ዘሎ ሳEቤናት ጥራይ Eናጸባጸቡን: ንቃለስ ኣሎና Eንዳበሉን: ንህዝቢ ምትላሎም’ዩ። Eታ ሓንቲ ንህዝቢ መደዓዓሲትን ዘይፍጸም ተስፋ ዝሓዘትን ዝፍንውዋ ዘለው ፕሮፓጋንዳ ድማ: “ዲክታቶር Iሰያስ“ ክንቅይሮ Iና“ Eትብል’ያ። Eዚኣ ግን ብዘይ ግብሪ ከንቱ’ያ። ብወገን ካልOት ጀብሃውያን “ተቓወምቲ ውድባት“ Eንተኾነ’ውን: ኣብ ክንዲ ነቲ ኣውራ ራEዪ ህዝቢ ከተግብር ዝኽEል: ቅኑE ዲሞክራስን ንጹር ስትራተጅን ሒዞም: ነቲ ብጃምላ ንኹሉ ወዲ ሃገር ዝጭቍን ዘሎ መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.: ኩሉ ገዲፎም ብሓባር ዝቃለሱዎ: ጸቢብ ብሔራዊን ሃይማኖታዊን ዝምባሌታት ንቕድሚት ሰሪOም: Eድመ Iሰያስ የናውሑ ምህላዎም’ዩ። Eቲ ኤርትራዊ ዜጋ ከስተብህለሉ ዘለዎ ኣውራ ኣገዳሲ ጕዳይ ድማ: Eዞም “ኪዳን“ ወይ ከኣ “ተቓወምቲ Iና“ ብሃልቲ: ኣብ ልEሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘስርጽዎ ዘለው ሃሳዪ ስነ-ኣEምራዊ ወፍሪ’ዩ። ንሱ ድማ ነቲ ሰውራዊ ኒሕን ሓቦን ህዝቢ ኤርት: ክሳብ ዝጽንቀቕ: ብሜላ ሸንኮለል ከምዝብል ምግባሮም’ዩ። ንኣብነት ሓባራዊ ስትራተጅካዊን ወተሃደራዊን ቤት ጽሕፈት ዘይብሎም ክነሶም: ገሊOም ንወያኔ ንምምሳል ብሔራዊ ሕቶ ኣልIሎም: ንስልጣን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ክንቅይሮ Iና ክብሉ ከለው: Eቶም ሓደ ክፋል ድማ: ንሱዳን ወይ ንገለ-ገለ ሃገራት ኣEራብ ክመስሉ: ኣብ ኤርትራ ኣስላማዊ መንግስቲ ክንተክል Iና Eናበሉ: ተፈላልዮም ኣብ ማEከል ኣዲስ ኣበባ ብሑጻ ዝተሰርሔ ድፋE ምግባሮም’ዩ። ሓቂ ክንዛረብ Eንተድኣ ኰንና ግን: ህዝቢ ኤርትራ ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ: ጸገም ብሔርን ሃይማኖትን ዘይኮነ: ጃምላዊ ሰብኣዊ መሰሉ ተገፊፉ. መንነቱ ኣብ ዘጠራጥር ወዲቑ’ዩ ዝርከብ ዘሎ። ነዚ


ይቕጽል

EንዳረEዩ ግን: ንህዝቢ ንምዝንጋE: ቤት ጽሕፈት ወጻI ጕዳያትን: ክፍሊ ዜናን ሓበሬታን: ቤት ጽሕፈት ምጣኔ-ሃብትን ቍጠባን: ኣቝምና ኣሎና Eንዳበሉ: ነቲ ንኸይቃለሱ ዝስረፎም ማሃያ Eናወሰዱ: ብመገሻ ጥራይ ነቲ ብIሰያስ ዝምራሕ ጭፍራ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.: ንቃለሶ ኣሎና ይብሉ ኣለው። ስለ’ዚ EዚOም ንስቓይ ህዝቢ ኤርትራ Eንዳናውሑ: ንነብሶምን ንህዝቦን ምድንጋር ጥራይ Eዩ’ምበር: ክሳብ ሎሚ ዘምጽUዎ ፍረ የልቦን። Eቲ ኩሉ ክሳብ ሎሚ ዝኸድዎ ዘለው መስርሕ: ብዓሚቝ መጽናEቲ Eንተድኣ-ተኻታቲልናዮ: ንሳቶም Eንተኾኑ’ውን ብቐጥታ ይኹን ብተዘዋዋሪ: ዘብዔኛታት Iሰያስ’ዮም። ዋርድያታት Iሰያስ ካብ ኮኑ ድማ: ጸረ ህዝቢ ኤርትራ’ዮም ማለት’ዩ። ንዝመጽE ግዜ’ውን ብቕኑEን ሓባራዊ ራEዪ ተመሪሖም: ንህዝቢ ወዲቦምን ጠርኒፎምን: ህዝባዊ ባይቶ ከይመስረቱ መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ብሓይሊ ዓበይቲ መንግስታት Eንተዘይኮይኑ: ወይድማ ሕጂስ ኣሪገ’የ Iሉ ስልጣን ኣንተዘየረኪቡ: ስልጣን ለቐቐን: ኤርትራ ድማ ሓለፈላ ማለትን ዘበት’ዩ። Eቶም ቅድሚ ሕጂ ካብ ስልጣኖም ዝተሳናበቱ: ቀዳሞት ኣፍሪቃውያን ዲክታቶራት: ንኣብነት:- ከም ብዓል መንግስቱ ሃይለማርያምን: መቡቱ ሰ-ሰ-ሰኮን: Iዲ-ኣሚን: ብሕልሚ ዘይኮነስ ብብረታዊ ሓይሊ ጥራይ Eዮም። Iሰያስ ድማ ብEጡቕ ኤርትራዊ ሓይሊ Eንተዘይኣልጊሱ: ብፍቶት ባEሉ ከልግስ ከምዘይክEል: Eዞም ተቓወምቲ Iና ብሃልቲ ኤርትራውያን ክስቈሮም ኣለዎ።

Eኳድኣ Eዞም ብስም ኪዳን ንኣዲስ ኣበባ Eንዳተመላለሱ: “ብዛEባ ልUላውነት ኤርትራ ንጣበቕ ኣሎና ዝብሉ ዘለው ውድባት Eዚኣቶም: ክሳብ ሎሚ ነቲ ዝኸድዎ ዝጸንሑን ዘለውን መስርሕ ዘይገምጊሞም: ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ ዝምልስ ስርሒትን: ንህዝቢ ኤርትራ ካብ’ዚ ወሪዱዎ ዘሎ ስቓይ ዘጋላግልን: ሓባራዊ ኣንፈት-ቃልሲ ክሳብ ዘየርEዩን: ምትEኽኻቦም ንዀንቱ ምዃኑ ክርድU ይግባE። ብኣንጻሩ ግን ሓደ ወተሃደራዊን ፖለቲካዊን ስሙር ሃይሊ ኣብ ክንዲ ዝሃንጹ. ክፍንጥሑን ክዝረውን ጥራይ ይርኣዩ’ለው። ንኣብነት ሰውራዊ ባይቶ ሓደ ውድብ ዝነበረ: “ሃገራዊ ድሕነትን“ ሰውራዊ ባይቶን ተባሂሎም: ኣብ ክልተ ተገሚዓም። Eቶም ንመንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. “ንቃወም Iና“ Iሎም ዝተበገሱ ኣባላት መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.: መስፍን ሓጎስን: ኣድሓኖም ገብረማርያምን: ዓብደላ ኣደምን ከኣ: ብሓደ ጀሚሮም ከብቅU ተፈላልዮም። መስፍን ሓጐስ “ሰልፊ ዲሞክራስያ“ ክብል ከሎ: ኣድሓኖም ገብረማርያም ከኣ: “ህዝባዊ ምንቅስቓስ“ ዝብል ስም ኣጠሚቑ ተፈልዩ። ዓብደላ ኣደም ድማ ምስ “ሃገራዊ ድሕነት“ ወጊኑ። ካብU ቀጺሎም ድማ “ሰልፊ ዲሞክራስያ“ ኣብ ክልተ ተገሚOም። ብወገን “ሃገራዊ ድሕነት“ ድማ ፍርቁ መሪሕነት ድምሓኤ ብሃንጀማ ዝፍለጥ: ዝሓዘ ሒዙ ተፈንጪሉ ይስማE ኣሎ። ካብU ቀጺሉ ዝኸይድ ዘሎ መስርሕ ድማ. ሰውራዊ ባይቶ ስሙ ቀይሩ: “ህዝባዊ ሰልፊ“ ክብል ኣዊጁ። ምስ ሰልፊ ዲሞክራሲ ንኽትሓናፈጽ ድማ መስርሕ ይኸይድ ኣሎ ይብሃል። ኣድሓኖም ገብረማርያምን ከኣ: ኣብቲ መኣዲ “ሰልፊ ዲሞክራስያን“: “ህዝባዊ ሰልፍን“ ክጽንበር’ዩ ዝብል ወረ ይጭኖ’ሎ። ዓብደላ ኣደም’ውን ተልEኾU ምስፈጸመ: ውIሉ ሓዲሩ ምስቶም ብጾቱ ከምዝጽንበር ጥርጥር የልቦን። Eዚ ኹሉ ምግልባጥስ ስለምንታይ Eዩ? ብኸም’ዚ ዓይነት ቃልሲ ገርካ ንመንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ክትክO’የ ምባልሲ ተዋስO’ዶ ኣይኮነን? ነዚ ተዋስO’ዚ ካብ ምውሳE ግን: I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ኣሪጉን ባEሉ ሓሲቡን ክሳብ ዝቕየረሎም: ኮፍ Iሎም ምጽባይ ምሓሾም ነይሩ። Eቲ ዝሓሸ ኣማራጺ ግን: Eዞም ናይ ሓባር ስትራተጅን ራEዪን ዘይብሎም: ቍጽሮም ካብ 18 ንላEሊ ዝኾኑ “ተቓወምቲ Iና“ ብሃልቲ: ንህዝቢ ኤርትራ ኣስላሙን ክርስትያኑን ነጻ Eንተዝገድፉዎ: ባEሉ ሓሲቡ ሽግሩ ክፈትሕ ምኸኣለ ነይሩ። Eቲ ቀንዲ ሽግር ኮይኑ ዘሎ ግን: ህዝቢ ኤርትራ ብሓባር ህዝባዊ ዋEላ መስሪቱ: ንI.ህ.ግ.ዲ.ፍ. መታን ከይምክቶ: ዓቢ Eንቅፋት ኮይኖም ዘለው: Eዞም ወልፊ ስልጣን ዘለዎም “ተቓወምቲ Iና“ ብሃልቲ’ዮም። ተፍርዮ ነገር Eንተዘየልዩካ: Iድካን Eግርኻን ኣኪብካ: ትም-ምባል ብርግጽ ሓጥያት ኣይኮነን። Eኳድኣ ካብ ሕማቕ ታሪኽ ትድሕን። ነቶም ክቃለሱ ዝደልዩ ሓርበኛታት ደቂ-ሃገር ከኣ ዓቢ ሓገዝ’ዩ ነይሩ። ካብU ሓሊፉ ግን “ተጽግበኒ ቅጫስ ኣብ መቝልኣ ከላ Eፈልጣ ከምዝብሃል: ሕጂ ንህዝቢ ኤርትራ ንጹር ተስፋ ዘይቀረብሉ: ጽባሕ ማና ከውርዱሉ ከቶ ኣይክEሉን’ዮም። ከም’ዚ ዓይነት ዝንባሌ ተሸኪምካ: ነቲ ብጃምላ ንምሉE ህዝቢ ኤርትራ ዝጭቍን ዘሎ መንግስቲ: ከልግሶ’የ ምባል ግን ዓቢ ክሕደት’ዩ። Eዞም ብሓባር ተሳኒዮም ኣብ ክንዲ ዝሰርሑ: ክፍንጥሑን ክዝረውን ዝርኣዩ ዘለው ተቓውሞ ዝብሃሉ 13 ውድባት: መስርሖምን ስትራተጅOምን Eንተዘይቀይሮም: ህዝብና ብትብዓት ኣለልዩ: ሓደ Eዋን “ሕጂስ ይኣክል ንስኹም ጋንታ ጥልመት Iኹም: ተልEኾኹም ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ሓቢሩ መታን ከይቃለስ: ንምEጋትን ነታ ሃገር ኣሕሊፍካ ንጓኖት ምሃብን ምዃኑ ኣለሊናዮ ኣሎና“: ክብሎም’ዩ። ሓንቲ ክስሕቱዋ ዘይብሎም መስርሕ ቃልሲ ግን: ውIላ ሓዲራ ክትመጽEያ። ንሳ ድማ ሰራዊትን ህዝብን ኤርትራ ክውሕድ’ዩምበር: ከምዘይጸንት ክፈልጡ ኣለዎም። ሓዸ Eዋን ደም ምስጠዓሞ ንዓታቶም ረሲU: ብሓዲሽ መንፈስን ሓዲሽ ሃገራዊ ጥርናፈን መስሪቱ: ምስቶም ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ዘለው ሰራዊትን: ኣብ ወጻI ዘለው ቅኑዓት ሃገራውያን ደቂ-ሃገርን ተላፊኑ: ህላዌU ንኸረግግጽን: መንነቱ ክEቅብን: ሃገሩ ከድሕን Eዩ። በዚ መስርሕ’ዚ ብሓደ ስትራተጂን ራEዪን ተወሃሂዱ: ንጕዳዩ ባEሉ ክጣበቕ ከምዝልዓል ክግንዘቡ ኣለዎም። Eዚ ድማ ባህርያዊን መጐታዊን መስርሕ ሰውራ’ዩ። ብኻልE ኣዘራርባ ነጻነት ኤርትራ: ካብ ኣዲስ ኣበባ ለሚንካ ትመጽE Eንተትኸውን ነይራስ: ጀጋኑ ኤርትራውያን ንሳሕልን ዓላን ባርካን ጋሽን ወፊሮም: ንጸላI ብብረቱ ስIሮም: ነታ ነጻነት መንዚOም ኣይመምጻUዋን ነይሮም። ሎሚ ድኣ Eቲ ባህርያዊን ስነ-መጐታዊን መስርሕ ቃልሲ: ስለዝተቐየረ ድዩ ነዚ ሜላ’ዚ ወሲዶም። ኣይግድን ኣናፍራ ቈቛሕ ዘይፈለጠስ ኣይሃዳናይን።


ይቕጽል

ኣዞም ካብትን ካብትን ተኣኻኺቦም ሓንሳብ “ብምሕዝነት“: ሓንሳብ “ብኪዳን“: ሓንሳብ “ብብሎክ“ EንዳተጸውU: ብዘይካ ንድሕሪት ንቕድሚት ዘይስጕሙ: “ንቃወም ኣሎና“ ብሃልቲ: ብርግጽ ትርጕም ተቓውሞ ዝስሓቱ: መናውሕቲ ስልጣን ናይቲ ዝገዝE ዘሎ መንግስቲ’ዮም። ብኻልE ኣዘራርባ ተቓውሞ ማለት: ሓደን ንጹርን ዓላማ ሒዙ: ነቲ ዝገዝE ዘሎ መንግስቲ ብልመና ዘይኮነ መስዋEቲ ከፊሉ ዝምክት’ዩ። ነዚ መጐት’ዚ ረሲU Eቃወም ኣሎኹ ዝብል ውድብ ወይ ማሕበር ግን: ጸረ ራEዪ ህዝቢ ኤርትራን: ተሓባባሪ ጸላI ህዝቢ ኤርትራን ጥራይ Eዩ ክኸውን ዝኽEል። ኣብ ዝሓለፈ ምEራፋት ደጋጊምና ከምዝገለጽናዮ: ህ.ወ.ሓ.ት.ን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን ክልተ ገጽ ናይ ሓደ ቅርሺ ምዃኖም’ዩ። ተቓዋማይ Eየ ኣናበለ ምስ ክልቲOም መንግስታት ዝዛመድ ከኣ: ካብOም ኣይፍለን’ዩ። Eዚ ኣባሃህላ’ዚ ድማ መጐታዊ’ዩ። ንኣብነት:- I.ህ.ግ.ዲ.ፍ ምስ ህ.ወ.ሓ.ት ዝምድና Eንተድኣ ኣለዎ ኮይኑ: ህ.ወ.ሓ.ት ከኣ ማስ ተቓወምቲ ዝምድና ኣለዎም ማለት’ዩ። ስለዚ ተቓወምቲ ድማ ምስ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ ዝምድና ኣሎዎም ማለት’ዩ። Eዚ መርትO ዘለዎ ስነ-መጐት’ዩ። If A = B and B = C therefore A=C Eዚ መሰረተ-ሓሳብ ናይ ዝኾነ ይኹን መጐታዊ ምርምርዩ።ከምU ምዃኖም ድማ Eንሆ ውጽIቱ ብግብሪ ይርኤ’ሎ። Eዞም ዝኾነ ይኹን ፖለቲካዊ ካርታ ዘይብሎም: ብሓፈሻ ተስፍOምን ጸግOምን ካብ ሰንዓ-ፎርም: ብፍላይ ድማ ካብ መንግስቲ ወያኔን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን ዝኾነ “ጋንታ ኪዳን“ EዚOም: ህዝቢ ኤርትራ Eንዳጸነተ ከሎ: መታን ተቓሊሶም ከይቃለሱ ተባሂሉ ብልኣኽቶም ዝምጽውትሎም መሳርፍ Eናተሰረፉ: ሽዋን ሱዳንን ኤውሮጳን ኣሜሪካን ኣናተዘዋወሩ: ብሰላማዊ መንገዲ ክንቃለስ Iና ክብሉ ከለው: Eቲ ብኤርትራ ዝግደስ ቅኑE ሃገራዊ ክሰምO ከሎ: ኣዝዩ ዘጸይፍ ነውሪ’ዩ። ንህዝብና ድማ ክሕደት’ዩ።

ብኻልE ኣዘራርባ: “ኪዳን“: ኣብ ክንዲ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ዝማኸሩ: ምስ ወያኔ ኣንዳተማኸሩ: ብስም ተቓለስቲ ዝሽቅጡ: መንኮርኮር ዘይብሉ ዓረብያ ኮይኖም: ቀንዲ መናውሕቲ ስልጣን መራሕቲ ህ.ወ.ሓ.ት.ን I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን’ዮም። ተፋላልዮም EንዳተጓEዙን: ሓጥያት Iሰያስ Eንዳጸባጸቡን: ዘይፍጸም መብጽዓታት ንህዝቢ ኣናተማባጽUን: ብዘይካ ምፍንጫል ለውጢ ከየርኣዩ: መንጠሊና ቃልሲ ለቢሶም ንቃለስ ኣሎና ዝብሉ ታሪኽ ዝሓደጎም ጋንታ’ዮም። Eቲ ካብ ኩሉ ዘስደምም ውዲቶም ድማ: ካብ 1983 ዓ.ም. ጀሚሮም ክሳብ ሎሚ: ነቲ ኤርትራዊ ተዘሪUሉ ዘሎ ዓዲ ስደት: ብሓባራዊ ስትራተጂ ቀሪቦም ክጥርንፉዎ ኣይበቕUን። “ኣቦይን ኣደይን በበይኑ ጸሎቶም“ ከምዝብሃል: በበይኖም ተፋላልዮም ከኣ ገና ይጕዓዙ ኣለው። ዓመት ዓመት ኣብታ ህዝቢ ኤርትራ: ከም ቀዳመይቲ ጸላIቱ ወሲዱ: ን40 ዓመታት ዝተዋግኣ Iትዮጵያ Eናተመላለሱ ጥራይ: ተኣኪብናን ተፈንጢሕናን Eናበሉ: ንነብሶም ከም ተቓውሞ Eናወሰዱ: ክሳብ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ባEሉ ኣሪገ’የሞ ኣብርዩኒ ዝብሎም: በቲ ሓደ ወገን “ብሃይማኖት“: በቲ ሓደ ኵርናE ድማ: “ብሔራዊ Eስትራተጂ“ ሒዞም ንስልጣን ጭንን ክብሉ ጽሓይ ይዓርቦም ኣሎ። ከምቲ መንግስቲ ወያኔን መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ.ን: ጋንታ ኪዳንን ዝሓልምዎ ግን: ህዝቢ ኤርትራ ይውሕድ’ምበር ከቶ ኣይጸንትን’ዩ። Eዚ ኩሉ ላEልን ታሕትን ግን. ብዘይካ: ንኤርትራ ሶማላይዝድ ንምግባር Eንተዘይኮይኑ: ካልE ተልEኾ የብሎምን። Eዚ ኩሉ ዝሓልምዎ ዘለው ሕልምታት ድማ: ኣብቲ ዓንቀጽ §36 ክልላዊ ፕሮግራም ወያኔ ዝተመርኮሰ’ዩ። Eዚ ንIትዮጵያ ንኽትመስል ብሔር ዝብል ጽውጽዋይ ምልዓል: ንሱዳን ንኽትመስል ድማ ኣስላማዊ መንግስቲ ንኽትተክል ምሕላም: ካብ ጥቕሙ ጕድኣቱ ዝበዝሕ ኮይኑ ዝበለየ ውዲት’ውን’ዩ። ነቲ ዝመራመር ሃገራዊ ግን: Eዚ ወፍሪ’ዚ ንራEዪ ህዝቢ ኤርትራ: ንምጥላም ዝግበር ቅሉE ውዲት ጥራይ ምዃኑ ብሩህ’ዩ። Eቲ ሓቂ ድማ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ተቓውሞ የሎን። Eቲ “ኪዳን“ ዝብሃል’ውን: ምስ መንግስቲ Iትዮጵያ ወይድማ ምስ መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ኣንተዘይኮይኑ: ምስ ህዝቢ ኤርትራ ከምዘሎ ዘረጋግጽ ምልክት የብሉን። Eቲ መራሕቲ ኪዳን “ዲሞክራስያዊ ፕሮግራም“ Eናበሉ ከም መጽረይ-ኣፎም ዝጭርሑዎ ፍልስፍና ድማ: ካብ ብዓል ሳዳምን መዓመር ቃዛፊን ወዘተ.. ዝተቐድሐ: ግጉይን ዝንቡEን ፍልስፍና’ዩ። ኣዚ “ነናይ ባEልና ፕሮግራም ኣሎና“ ኣናበሉ ኩሉ ግዜ ዘመኽንዩዎ: ንምድንጋር ጥራይ Eዩ’ምበር: ብዓይኒ ሓቂ ኣንተዳኣ ተራEዩስ: ብሕልፊ ኣብ’ዚ Eዋን’ዚ: ንህዝቢ ኤርትራ ሓደ ስትራተጂን ሓደ ራEዪን ኣንተዘይኮይኑ: ዝተፈላለያ ውድባትን: ዘትፋላለየ ፕሮግራምን ስትራተጂን ከቶ ንረብሓU ኣይኮነን።

መሲሉዎም ድኣምበር: ዋላኳ ከም ሓደ ጽኑE Eርዲ ኮይኖም: ንህዝቢ ንኸይቃለስ ኣንተዓገቱዎ: ህዝቢ ኤርትራ Eንተድኣ ተልEኾOም ኣለልዩዎን: ነቶም ብድሕሪ መጋረጃ ኮይኖም ዘዋፍሩዎም ዘለው Eንተድኣ ፈሊጡዎምን: ሓደ Eዋን ሓቢሩ ንመሰሉ ንኽጣበቕ ከምዝልዓል ኣየጠራጥርን’ዩ። ፍልስፍናን ራEዪን ህዝቢ ኤርትራ: መተካEታ ዘይብሉ ኣብ ዓድን ኣብ ርስትን ክቡር ባህልን ናይ ባEሉ ስርዓተ-ሕግን ዝተሰረተ’ዩ። ንሱ ድማ ኣብ ሃገሩ ብልUላውነትን ብሰላምን ብቕሳነትን: መታን ክነብር ብፍላይ ንውሽጣውያን ጸላEቱ ብሓፈሻ ድማ ንግዳማውያን ጸላቱ Eንተድኣ ኣለሊዩ: መስዋEቲ ከፊሉ ንመሬቱን ባሕሩን ክEቅብ’ዩ። Eዚ ኣገባብ ቃልሲ ድማ: ምስ ዝኾነት ትኹን ጐረቤት ሃገር ተሳኒዩ ንኽነብር: ዝሕግዞ’ምበር ዝዓግቶ ኣይኮነን። ዓቢ መረዳEታ ክኾነና ዝኽEል: Eቲ ሑቡራት ሃገራት ኤውሮጳ ዝገብርO ዘለዋ: ሓባራዊ ምEባሌ ምEዛብ Eኹል ኣብነት’ዩ። ንህዝቢ ኤርትራን Iትዮጵያን ድማ: ልEላውነቱ ዓቂቡ: ከምዚ ሞዴል ኤውሮጳ-ሕብረት ጥራይ Eዩ ኣብ መወዳEታ ዘዋጽO። ብቐደሙ’ውን Eቲ ህዝቢ ብግቡE ከም’ዚሉ ከይሓስብን ከይነቅሕን: ኮነ’ሎም ኣደናጊሮሞም ኣደንቍሮሞን ጸኒሖም’ዮም። ክኸንቡ ደልዮም Eምበር: ባEሎም Eቶም “ተቓወምቲ“ ዝብሃሉ: ካብ ቅድም ፍታሕ ሽግር ህዝቢ ኤርትራ: ከመይ ከምዝመስል ኣጸቢቖም ይፈልቱዎ ነይሮም’ዮም። ንስልጣኖም ክብሉ ግን ሸንኮለል ከብሉዎ መሪጾም።ብሰንኮም ከኣ ህዝቢ ኤርትራ: ከይፈለጠ ብራEድን


ይቕጽል

ብፍርሕን ከምዝነብር ኮይኑ’ሎ። ጽባሕ ንግሆ ግን: Eቶም ባEዳውያን: ነቲ ብሰንኮምን ብሰንኪ Eሱባቶም ደቂ ሃገርን: Eቲ ህዝቢ ምስ ጸጋU ክነሱ: ቅጫ ስIኑ ተጸባያይ ንኽከውን ተቐሲቡ ዘሎ: ተሰልቢጦም ባኒ ሒዞም ክመጽዎ’ዮም። ሽU Eቲ ህዝቢ ንተቓወምቲ ከምዘይዝክሮም ክፈልጡ ይግብOም።

ብሓጺሩ Eዚ ብተቓወምቲ ዝግበር ዘሎ ኮለል: ብሃንደበት ዝመጸ ከምዘይኮነ ህዝብና ክስሕቶ የብሉን። ብረቂቕ ስልቲ ባEዳውያን ዝተማህዘን: ገና ድማ ብባEዳውያን ረቂቕ ሜላ ዝቃነ ዘሎን’ዩ። ድሮ’ኳ ሎምስ Eቲ ምስጢር Eናተኸሽሔ ይመጽE ኣሎ። ነዚ ረቂቕ ውዲት’ዚ ድማ: ህዝቢ ኤርትራ ተመራሚሩ ክግንዘቦ ይግባE። Eዚ ብባEዳውያን ዝተኣልመ ማኣለማ’ዚ ከኣ: ቀንዲ ዓላማU ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ብሓባር ንመሰሉ ተላIሉ ልEላውነቱ ዓቂቡ Eፎይ Iሉ: ከም ካልOት ህዝብታት ዓለም ነጻ ኮይኑ ዝነብር: ተፋላልዩ ኣንጻር ጥቕሙ ንኽቃለስሞ: ፈጺሙ ምስ ደኸመን ኣላሽ ምስበለን: ሽU ባEዳውያን ሓለይቲ ተመሲሎም: “ካብ Eርቃንካ ከነገላግለካ ካብ ጥሜትካ ክንEንግለካ: ካብ ድንቍርና ሓራ ከነውጽኣካ“ Iሎም: መሲሃን ኮይኖም ክመጽዎ’ዮም። Eቶም ተቓወምቲ ዝብሃሉ ኵነታት ኤርትራ ከም’ዚ ከምዝኸውን Eናርኣዩ ግን: ኣብ ውሽጢ ጸላEቲ ኤርትራ ዝኾና ሃገራት ዓሪዶምን: ብክIላታት ጸላEቲ ኤርትራ ተማIዶምን: “ንኤርትራ ካብ መንግስቲ I.ህ.ግ.ዲ.ፍ. ከነገላግላ Iና“ ክብሉ ከለው: ብሓፈሻ ብቃልሲ ኤርትራን ብህዝቢ ኤርትራን: ብፍላይ ድማ ብመንነቶምን ይጣልU ከምዘለው’ዩ ዝሕብር። EዚOም ጸረ መንነቶም ተዓሲቦም ዝንቀሳቐሱ ዘለው: ንህዝቢ ኤርትራ ዘይውክሉ: ብግዝያዊ ጥቕሚ ዝሰኸሩ: ጠላማት Eኽብካብ’ዮም። ኤርትራ ክሓልፈላ Eንተድኣ ኮይኑ: ብህዝቢ ኤርትራን ብልUላውነት ኤርትራ ዝሓስቡ ደቃ ተጣራኒፎም: ውድባዊ ዝንባሌን ጸግEን ዘይኮነስ: ሃገራዊ Eምነት ሒዞም ጥራይ ብንጹር ስትራተጂ: Eሞኽኣ ካብ ታሕቲ ናብ ላEሊ Eናተጠርነፉ: ኣብ መድረኽ ወጺOም ብህዝባዊ ዋEላ መስርሕ ክምክቱ ምስዝበቕU ጥራይ Eዩ። Eዚ መስርሕ’ዚ’ዩ Eቲ ሓቀኛን ዘየወላውልን: ሃገራዊ ተቓውሞ ክምስረት ዝኽEል። “ኪዳን ይኹኑ ምሕዝነት“ ግን: ነቲ ረቛሒ ዝኾነ ሃገራዊ ሓድነት: ካብ ቅድም ፈጺሞም ስለ ዝተሓሰምዎ: ብሓደ ስትራተጂ ዝኣምን ሃገራዊ ዋEላ መስሪትካ: ሞግዚታዊ መንግስቲ ምEዋጅ: ደርፊ ኣንተዘይኮይኑ: ኣብ ግብሪ ከተግብሩዎ ከቶ ኣይሓልሙን’ዮም። ነዚ ክንብል ከሎና: ነቲ ኣብ ልEሊ’ቲ ዘራይ ዘይብሉ ህዝቢ ኤርትራ: ዝወርድ ዘሎ ሕሰምን መከራን: ብተስፋ ዘለዎ ስትራተጂ ተመሪሖም ክሳብ ሎሚ ክፈትሑዎ ስለዘይረኣና Iናምበር: ኣብ ዝኾነት ትኹን ውድብ ውልቃዊ ጽልEን ቅርሕንትን: ከምዘይብልና ከነረጋግጽ ንፈቱ። ነዚ ክርድUልና ድማ ሓደራ ንብሎም።

መዘክር ህዝቢ ኤርትራ ክድሕን ኣንተድኣ ኮይኑ: ካብ ታሕቲ ንላEሊ ተጠርኒፉ ሃጋራዊ ባይቶ ክምስርት Eዋኑ ኣኺሉ’ዩ። Eዚ ማለት ድማ ነፍሲ-ወከፍ ኤርትራዊ: ካብ ዓዲ ናብ ወረዳ: ካብ ወረዳ ናብ ኣውራጃ: ብወከልቱ ተዋጺU: ብሓደ ስትራተጂ ተመሪሑ: በቲ ክጥEም ዝኽEል ግዜን ማEከላይ ቦታን መሪጹ: ሓደ ግዝያዊ ሃገራዊ ባይቶ ክምስርት Eቲ ግዜ በሲሉ’ዩ። ነዚ መስርሕ’ዚ ከኣ ብህጹጽ ከሳልጦ ኣለዎ።ብድሕሪ’ዚ መስርሕ’ዚ ምስቲ ናይ ዳላይ ላማ ወኪል ሃገር ቲቤት: ዝመሳሰል መጕዚታዊ መንግስቲ: ኣብ ወጻI ብሕጊ ክEውጅ ዝኽልክሎ የብሉን።ሽU ብሕቡራት መንግስታትን: ሕቡራት ኤውሮጳን ካልOት ዓለም- ለኽ ማሕበራትን: ተሰማEነት ክረክብ ይኽEል’ዩ። ካብU ሓሊፉ በዚ ዝኸዶ ዘሎ መንገዲ: ማለት ካብ 18 ዝበዝሑ ውድባት ኣሞ ዝተፋላለየ ስትርራተጂ ዘለዎም ጥራይ ለውጢ ክመጽE’ዩ Iልካ ምሕላም: ዋላ ትንፈር ጠል’ያ ምባል ጥራይ Eዩ ዘስምE። ወይ ድማ “ገመል Eገበይካ“ Eዩ ዘብል።

ህዝቢ ኤርትራ ዋላ’ኳ Eቶም ንቃለሰልካ ኣሎና: ዝበሉዎ ተቓወምቲ ኣንተዘረዩዎ ክEወት’ዩ!!! ይ ቕ ጽ ል

ምልክeቲ ሰበይትን ተባሃጊ...

Documents