dhbt-1 · 16. hazırlamış olduğumuz dhbt konu anlatımı, soru bankası, deneme testi ve...

DHBT-1

1. BÖLÜMİSLAM İNANÇ ESASLARI ..................................................................................................................................................... 9TESTLER ................................................................................................................................................. 35

2. BÖLÜMİSLAM İBADET ESASLARI ..................................................................................................................................................49TESTLER ............................................................................................................................................. 113

3.BÖLÜMKUR’AN-I KERİM ..............................................................................................................................................................125TESTLER ............................................................................................................................................. 165

4.BÖLÜMSİYER ............................................................................................................................................... 177TESTLER ............................................................................................................................................... 229

5.BÖLÜMİSLAM AHLAKI ...................................................................................................................................... 243TESTLER ............................................................................................................................................... 253

İÇİNDEKİLER

DHBT-2

1.BÖLÜMAKAİD ............................................................................................................................................................265

2.BÖLÜMKELAM ........................................................................................................................................................... 293

TESTLER ........................................................................................................................................................... 301

3.BÖLÜMTEFSİR ........................................................................................................................................................... 313

TESTLER ........................................................................................................................................................... 327

4.BÖLÜMHADİS ........................................................................................................................................................... 335

TESTLER ........................................................................................................................................................... 351

5.BÖLÜMFIKIH ........................................................................................................................................................... 363

TESTLER ........................................................................................................................................................... 393

6. BÖLÜMDİNİ HİTABET ........................................................................................................................405TESTLER ................................................................................................................................413

7. BÖLÜMİSLAM TARİHİ ........................................................................................................................417TESTLER .............................................................................................................................. 431

8.BÖLÜMYAŞAYAN DÜNYA DİNLERİ .....................................................................................................435TESTLER ................................................................................................................................449

BU KİTABI NİÇİN HAZIRLADIK?Bu kitabı hazırlamamızın birinci ve ilk gayesi bir nebze olsun Din-i Mübin-i İslâm’a hizmet etmektir. Eğer bu eserimizle fayda ve yarar sağlıyorsak bizleri ziyadesiyle memnun ve mesrur edecektir.

Bir diğer gayemiz ise, yaklaşık on yıldır Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde olan sınavlara yönelik çalışmalar sürdürmekte-yiz. Yeterlik, Dhbt, Mbsts ve buna benzer eserleri hazırlayarak siz değerli dostların istifadesine sunduk. Bunun neticesinde aldığımız çok güzel haberler oldu ve fayda sağladığımızın kanaatine vardığımızdan dolayı bu alanda çalışmalarımızı hem hız-landırdık hem de güncelledik. Hemen hemen her sınav sonrası kitaplarımızı baştan sona kadar kelime kelime, satır satır ve cümle cümle inceleyerek güncelliyor ve eklenmesi gereken yerlere ekleme, çıkarılması gereken yerleri de çıkarıyoruz. Yani kısacası sınavda başarılı olmanız için elimizden gelen tüm gayret ve çabaları sarf ediyoruz.

BU KİTABIN HAZIRLANIŞ ŞEKLİ NASILDIR?Bu alana (Yeterlik, Dhbt, Mbsts) yıllarını veren ve bu alanda tecrübe ve birikim sahibi olan Mustafa UYAN, her sınav sonrası çıkan soruların analizini yaparak ve okuyucularından almış olduğu telefon ve/veya görüştüğü kişilerden tavsiye, eleştiri, ten-kit, tecrübe, bilgi, birikim gibi durumları göz önüne alarak ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın tercih ve tavsiye ettiği eserlerden istifade ederek, Ösym’nin sınav stillerini de göz önüne alarak konuların özeti ve oluşturduğu sorularla en kısa yoldan hedefe varma imkânını hazırlamıştır. Konular hazırlanırken titiz bir çalışma ile o konu en kısa bir şekilde ve en güzel akılda kalıcı özelliği nasıl ise fazla cümle ve kelimelere boğmadan hazırlanmıştır.

Her konu arasına kutucuk konularak püf noktalar ve/veya çıkma ihtimalli sorular baz alınarak Teferruat adıyla kısa ve öz bilgi verilmiştir.

TEFERRUAT:Bir şeyin en ufak bölümleri, incelikleri, ayrıntıları, açıklamalarını kısa ve öz cümle ve/veya kelimelerle ifade etmek demektir.

Örnek 1: Teferruat: İslâm’ın inanç, ahlâk ve toplum düzeniyle ilgili hükümleri fıtrat ve tabiatla tam bir uyum halindedir. İslâm inançları çok sağlam esaslar ihtiva eder. İslâm’da hurafe ve zanna asla yer yoktur.

Örnek 2: Teferruat: Peygamber Efendimiz, peygamberlikle ilgili üç temel görevi; kendisine indirilen vahyi insanlara iletmek (tebliğ), vahyi açıklamak (tebyin) ve kanun ve hüküm koymaktır (teşri). Bu nedenle Kur’an’ın tefsiri Peygamber Efendimiz ile başlamıştır.

Örnek 3: Teferruat: Fıkıh ilmi, temel İslâm bilimlerinin yanı sıra matematik, tıp, coğrafya, sosyoloji gibi pozitif ve sosyal ilim-lerden de faydalanır. Örneğin namaz vakitlerinin tayiniyle oruç ve hac aylarının hesaplanmasında, namazda kıble yönünün tespitiyle mirasın taksiminde matematik ve coğrafyadan faydalanır.

Kitabımızda konuların hepsine yer verilmiş ve akabinde konuyla alakalı testler ilave edilerek, çalışırken konudan hemen sonra kendinizi denemeniz ve seviyenizi ölçmek ve/veya belirlemek için sizlere yol gösterilmiştir.

TEFERRUAT KİTAPLARIMIZ HAKKINDATüm adaylar için ortak kitap şeklinde hazırladığımız ve Dhbt 1 ve Dhbt 2’nin tüm konu ve bölümlerini bir arada barındırarak ve siz değerli okuyucuların maddi imkânlarını da göz önünde bulundurarak, iki kitabı ve tüm öğrenim düzeylerine de uyarla-yarak, büyük boy olarak ve göze rahat ve hoş gelmesi için de renkli yaparak istifadenize sunduk. Daha verimli ve pratik olması için bir çok maddeyi kısa kelime ve cümlelerle ifade ettik. Akıcı bir üslup alması için elimizden gelen tüm gayreti sunduk. Bütün bölümlerin analizlerini yaparak, İslâm İbadet Esasları, Akaid ve Kelâm konularında itikadi mezheplerden Maturidi ve Eş’ari başta olmak üzere diğer görüşlerede yer vererek ve aradaki farlılıkları da izah etmeye çalıştık. İslâm İbadet Esasları ile Fıkıh bölümünde Hanefi ve Şafii mezhepleri başta olmak üzere Maliki ve Hanbeli görüşlerine de yer vererek aradaki farklı-lıkları da izah etmeye çalıştık.

Genel itibariyle kitaplarımızda gereksiz bilgilere yer vermemeye ve sınavda çıkan ve/veya çıkma aşamasında ya da çıkma ih-timali olan konu ve sorulara öncelik verdik. Bugüne kadar yapılan Yeterlik, Dhbt ve Mbsts sınavlarının hepsinde bir çok soru tutturmayı başardık. Tüm konu ve sorularımız %100 ÖSYM müfredatına uygun olarak hazırlanmıştır.

Teferruat Serisi diye size sunduğumuz eserlerimiz için iddia ediyoruz ki hepsini elde ederek ve sizlere sunduğumuz çalışma stillerini de baz alarak iddialı bir çalışma sergilerseniz Allah’u Teala’nın izni ve inayetiyle başaracaksınız.

DHBT SINAVINA NASIL ÇALIŞMALISINIZ?Diyanet İşleri Başkanlığı ile Ösym kendi aralarında protokol yaparak 2014 yılından itibaren Ösym aracılığıyla Dhbt sınavı yapılmaktadır. İki yılda bir yapılan bu sınav için yaklaşık 250.000 veya 300.000 kişi civarında bir müracaat olmaktadır. Bu sayı çok ciddi bir rakam olmakla beraber her sınav döneminde rakiplere karşı çıtayı biraz daha yükseltmek gerekir. Çünkü verilen rakamlara göre alıma bakıldığında her sınav döneminde bu rakamların en fazla %10’u göreve girmekte ve %90’ı ise dışarıda kalmaktadır. Bundan dolayı çok ciddi bir çalışma söz konusu olmalı ve yüksek puanlar alınmalıdır.

Çalışmanızı aşağıdaki maddelere göre plan ve program dahilinde yapınız!

1. Evvela bu işin hakkınızda hayırlı olup olmadığını istihare ve istişare sonucuna bakarak ve eğer hakkınızda hayırlı de-ğilse, hayırlı olmasını Yüce Allah’tan temenni ederek duada bulunun ve her çalıştığınızda mümkün mertebe abdestli olmaya özen gösterin

2. İçinizde büyük bir istek, aşk, şevk ve illa kazanacağım hırsı olmalıdır.3. Karamsar olup ve acaba kazanabilir miyim? kazanamaz mıyım? ikileminde asla olmayın4. Daha önce sınava giren arkadaş, dost ve/veya yakınlarınızdan, mümkünse mahallenizin veya köyünüzün Din Görev-

lisinden sınav hakkında tecrübe ve bilgilerinden istifade edin, sınav taktiklerini öğrenin5. Zaman zaman ilinizde veya ilçenizde bulunan Müftülüklere uğrayın, bilgi ve birikimlerinden istifade edin6. Hasta, halsiz, moralsiz ve bitkin durumlarda çalışmayın ve kendinizi çok iyi hissedince çalışmaya başlayabilirsiniz7. Çalışacağınız ortam sessiz ve sakin olmalı, imkânınız varsa özel çalışma yeri edinerek çalışınız 8. Aralıklarla değil her gün mutlaka çalışacak şekilde sınav için bir zaman ayırın ama genellikle sabahın erken saatlerini

seçerseniz daha faydalı olur.9. Seçeceğiniz zaman dilimi aşağı yukarı her gün aynı saatlerde olursa daha verimli olur.10. Bir gün on iki saat çalışıp da bir iki gün asla ara vermeyin, az da olsa her gün çalışarak bilginizi akılda tutma gayretin-

de olun11. Ezberleme yöntemini asla denemeyin, ezber bir süre sonra unutulur. Mutlaka iyice okuyun ve okuduktan sonra

aklınızda kalanları hafızanızda yoklayın12. Sabır, vakar, sukünet içerisinde sınava en az bir yıl kadar bir zaman dilimi kalınca başlayınız13. Mutlaka namazlarınızı vaktinde kılmaya özen gösterin ve devamında bol bol dua ederek, böyle hayırlı bir yolun yol-

cusu olma gayretinde olun14. Strese götürecek, motivasyonu bozacak ortamlardan uzak durun15. Hafızayı güçlendirecek şeylerle meşgul olun16. Hazırlamış olduğumuz DHBT konu anlatımı, soru bankası, deneme testi ve mülâkat kitabı olmak üzere mümkünse

dört kitabımızı da bir seferde elde ederek çalışmaya başlayınız17. Evvela konu anlatımlı Dhbt kitabımızdan başlayarak, aklınızda kalabilecek ve/veya size rahat gelecek konulara önce-

lik verin ve aklınıza yatıncaya veya aklınızda kalıncaya kadar konuyu okuyun, devamındaki testleri çözerek seviyenizi ölçünüz

18. Kitabımızda bulunan püf noktalara odaklanın ve onlara hafızanızda yer edinin19. Konu anlatımlı kitabımızı bitirdikten ve kendinizi konulara vakıf olarak gördükten sonra soru bankası ile deneme

testimizdeki soruları bol bol çözün ve çözerken mutlaka soruyu anlamaya çalışın, soruyu anlamak %50’sini çözmek demektir.

20. Anlamadığınız soru olduğunda bir diğer soruya geçin ve testteki diğer soruları çözdükten sonra es geçtiğiniz soruya odaklanın ve anlamaya çalışıp çözün

21. Konu anlatımı, soru bankası ve deneme testi şeklinde hazırladığımız sorular 20’şer adet olup Ösym’ye uyumlu oldu-ğundan kendinize bir süre belirleyin ve ona göre hareket edip, kaç dakikada çözebileceğinizi sınayın

22. Hangi konularda eksiğiniz varsa o konuyu birkaç defa daha fazla okuyun23. Soruları çözerken takıldığınız veya çözemediğiniz sorular için tekrar konuyu okuyun 24. Dhbt kitaplarını baş ucunuzdan ayırmayın, kendinize arkadaş edinin25. Seyahata çıktığınızda bile kitaplar sizinle beraber olsun, arada konu tekrarı yapın26. Zamanınızı boş yere harcamayın ve genelde soru çözerek değerlendirin27. Kendinizi sınava tam hazır hissedinceye ve sınava en az birkaç gün kalıncaya kadar çalışarak ara vermeyin28. Dhbt konu anlatımlı kitabımızı, soru bankamızı ve deneme testimizi bitirdikten sonra mülâkat kitabımıza da arada bir

göz atın29. Artık Dhbt sınavına %100 hazırım diyorsanız ve zamanınız varsa mülâkat kitabımızı da baştan sona okuyarak sözlü

sınav için de hazırlıklı olun30. Mülâkat kitabımıza da aynı şekilde ezber yöntemi ile değil, bol bol okuyarak hafızada kalıcılığına odaklanın

Şimdiden başarılar dileriz……

TEFERRUAT SERİSİ

DHBT-1KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

9

TEST1

BÖLÜM

1

TEFERRUAT SERİSİDHBT-1

DHBT KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

DDY

YAYI

NLAR

I

İSLÂM İNANÇ ESASLARI

İSLÂM DİNİNİN DAYANDIĞI TEMEL ESASLAR

İnsanoğlu öyle zamanlar yaşamıştır ki, o zamanlar din

namına inandığı ve tanıdığı sistem, hiç bir zaman akıl ve

mantıkla bağdaşamayacak birtakım safsatalardan iba-

retti. Bu sistemlerde insan, yaratılışına karşı direnmiş,

kendi öz nefsine azap çektirmiş, akıl ve sağduyusuna

karşı inatta ısrar etmiş ve din diye bunları telkin eden din

adamlarına da boyun eğmişti. Tüm bu çileleri dolduran

insanoğlu, dünyada selameti, ahirette saadeti elde ede-

ceğine inanıyordu.

En sonunda yüce Allah, son elçisi olan Peygamber Efen-

dimiz (s.a.v)’i, insanlığı kurtarmak üzere Peygamber ola-

rak gönderdi. O, biricik gaye-ufuk insan, yüce Allah’ın,

her yana ışık saçan ve iman hakikatine ulaştıran kurtarıcı

Ayetlerini; insanlara okudu. Onlara kitap ve hikmeti öğret-

ti, insanları düştükleri sapıklık bataklığından çıkarıp, ışığa

kavuşturdu.

Yüce Allah’ın son ve en mükemmel dini olan İslâm’ın ilim,

fikir, akıl, vicdan (Hürriyet), eşitlik, adalet ve istiklal dini

olduğunu, insanın ruhu, aklı ve vicdanı üzerinde hiç bir

kişinin saltanat kuramayacağını herkesin insan olmak ba-

kımından eşit bulunduğunu, Peygamberlerin görevlerinin

bile yalnız tebliğ ve yol göstericilik olduğunu, hiç bir kuş-

kuya yer bırakmayacak şekilde açıkça beyan etti.

İslâm dininin dayandığı temel esaslar, Allah ve Rasulü

(s.a.v)’in emirleri ve yasakları doğrultusunda hareket

etmektir.

Teferruat

FITRAT

Fıtrat kelimesi yaratılış, yapı, karakter, tabiat, mizaç an-

lamlarına gelir. Bir şeyi başlangıcında yarmak, kazmak

anlamına gelen ve “fatr” kökünden türeyen fıtrat kelimesi,

ayrıca “ilk yaratılış” anlamında ve mutlak yokluğun yarıla-

rak, içinden varlığın çıkması yani bu yarılma sonucu orta-

ya çıkan ilk varlık hali demektir.

Fıtrat, ilk yaratmak demek olup yaratılışın ilk tarz ve şekli-

ni ifade eder. Bütün insanların insan olmaları bakımından

yaratılışlarında esas olan, hepsinde ortak bulunan genel

yaratılış yasalarıdır. Fıtrat yani yaratılıştır. Her bir canlının

kendisine özgü bir yaratılış özelliği ve yasası vardır. Canlı-

lar bu yaratılış yasasına uygun hareket ederler.

“Yüzünü doğru bir din olarak İslâm’a, insanların fıtratına

uygun olan dine çevir.” (Rum Suresi Ayet 45)

“(Rabbimiz) Her şeye yaratılışını (varlığını ve biçimini) ve-

rip sonra ona yol gösterendir.” (Taha Suresi Ayet 50)

İbn-i Manzur fıtratı, “Allah’u Teala’nın mahlukatını kendi-

sini bilip tanıyacak ve idrak edecek bir hal, bir kabiliyet

üzere yaratması” olarak tanımlar.

İbn-i Arabi “fıtrat” sözcüğüne “bir şey üzerine yaratılmak”

anlamı verir.

Bediüzzaman da Sözler’de konuyu, “Sani-i Hakim her

şey için o şeye münasip bir kemal (Mükemmellik) nok-

tası ve feyz alabileceği ona layık bir varlık derecesi tayin

etmiştir. Her varlığa kendisi için takdir edilen kemal nok-

tasına çalışıp gitmesi için de bir istidat (Potansiyel kabili-

yetler, eğilimler) vermiş ve varlıkları o kemal noktalarına

doğru sevk etmektedir.” ifadesiyle açıklar. (30. Söz, Zerre

Bahsi 3. Nokta)

Kur’an ve hadislerde, insanın, din ve esaslarını anlamaya

ve kabul etmeye uygun fıtratta yaratıldığı çeşitli şekillerde

ifade edilir. Henüz kâinat oluşmadan, hiç bir insan dün-

yaya sunulmadan önce ruhlar aleminde, bütün insanların

ruhu Allah’ın “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” sorusu-

nu,”Evet, Sen bizim Rabbimiz sin” diyerek cevaplar, söz

verirler. İnsanlar, bu şuurla dünyaya gelirler.

İbn-i Manzur fıtratı, “Allah’u Teala’nın mahlukatını ken-

disini bilip tanıyacak ve idrak edecek bir hal, bir kabiliyet

üzere yaratması” olarak tanımlar. İbn-i Arabi “fıtrat” söz-

cüğüne “bir şey üzerine yaratılmak” anlamı verir.

Teferruat

1 1TEFERRUAT SERİSİ BÖLÜM1.

DDY

YAYI

NLAR

I


10 DHBT KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

HİLKAT

Hilkat kelimesi doğuştan gelen özellik ve yaratılış an-

lamlarına gelir. Hilkat ve fıtrat, anlamları birbirine yakın

kelimelerdir. Ancak hilkat kelimesi fıtrat kelimesine oranla

daha genel ve kapsamlıdır. Fıtrat daha çok insanları, hil-

kat ise bütün yaratılmışları içine alan genel bir kavramdır.

Örneğin “göklerin ve yerin fıtratı” yerine “hilkati” ifadesi

daha uygundur.

Kur’an’ın, “Öyleyse sen yüzünü Allah’ı birleyen (bir ha-

nif) olarak dine, Allah’ın o fıtratına çevir ki insanları bunun

üzerine yaratmıştır. Allah’ın yaratışı için hiçbir değiştirme

yoktur. İşte dimdik ayakta duran din (Budur). Ancak in-

sanların çoğu bilmezler.” (Rum Suresi Ayet 30) Ayetindeki

“Allah’ın o fıtratı” ve “insanları bunun üzerine yaratmıştır”

ifadelerinde geçen kelimelerin orijinali “fıtrat’tır.” “Allah’ın

yaratışı” ifadesinde ise “hilkat” kelimesi kullanılmıştır.

“Herkes kendi yaratılışına (Fıtrat tarzınA) göre davranır.

Şu halde kimin daha doğru yolda olduğunu Rabbin daha

iyi bilir.” (İsra Suresi Ayet 84) Ayetiyle, insanların görü-

nümleri gibi fıtratlarının da değişik renklerde olduğu bil-

dirilir.

İnanan insan, Allah’ın yarattığı fıtrat üzerine, kendisini

geliştirmeye, olumlu özelliklerini artırmaya, olumsuz

olanları Allah’ın hoşnutluğu doğrultusunda değiştirme-

ye ve kişiliğini Kur’an ahlâkına uygun hale getirmeye

çalışır.

Teferruat

İMAN

Peygamber Efendimiz (s.a.v)’in vahiy yoluyla getirdiği

tüm hususlarda tereddütsüz tasdik etmek ve getirdikleri-

ne inanmak demektir.

İmam-ı Maturidi, İmam-ı Eş’ari, Bakıllani, Cüveyri, İmam-ı

Gazali ve Ebul Mün’en Nesefi, imanın kalbin tasdikinden

ibaret olduğunu savunmuşlardır.

Mürcie ve Kerramiyye mezheplerinin iman tanımı: İnanıl-

ması gereken inanç esaslarını kalbin tasdiki olmaksızın

dil ile ikrar etmek yeterlidir.

Cehmiyye ve Neccariyye mezheplerine göre kişinin iman

esaslarını sadece bilmesi Mü’min olması için yeterlidir.

Maturidi ve Mu’tezili alimler ise bunun yeterli olmadığını

ve eğer bu yeterli olsaydı her alimin Mü’min olması ge-

rektiğini söyleyerek onları eleştirmiştir.

İmanın bilgiden ibaret olması halinde her cahilin kâfir her

bilgininde Mü’min olması gerekir diye diğer alimlerden iti-

raz gelmiştir.

İman-amel ilişkisini savunan görüş: Hariciyye, Mu’tezile,

Şia, Zeydiyye ve Selef alimleridir.

İman ve İslâm, İmam-ı Maturidiye göre Kur’an ve Sün-

nette ayrı ayrı zikredilse de İman ve İslâm aynıdır. İman

ve İslâm konusunda İmam-ı Eş’ari İslâmın imandan daha

geniş olduğunu ve İslâmın İmanı kuşattığını söyler.

İMAN BİLGİ İLİŞKİSİ

İmanın, içtenlikle tasdike bağlı olması, onun bilgiyle ala-

kalı olduğunu gösterir. Çünkü bir haber veya bilgi varsa

onu onaylamak veya reddetmek söz konusu olabilir. İnsa-

na sonsuz gibi görünen bu kâinat çok hassas ve muhte-

şem bir denge üzerine kurulmuştur. Bütün varlıkların ya-

ratılması ve varlığını dengeli şekilde sürdürmesi kâinatın

tek hakimi ve sahibince yapılmaktadır. Evrendeki bütün

varlıklar, kendisine yüklenen görevi mükemmel yapmakta

ve insana hizmet etmektedir. Allah bu bilgilerle bir taraf-

tan insanın evrenle ilgili merak ve sorularını cevaplarken,

diğer taraftan onu âlem üzerinden kendisiyle iletişim kur-

maya sevk etmektedir.

Böylece bilimin gözlem alanına yönlendirilen akıl, gerçeği

düşünmeye ve sonrasında inanmaya yol bulabilecektir.

Kur’an-ı Kerim’de eş anlamlılarıyla birlikte beş yüzden faz-

la ayet insanları incelemeye ve düşünmeye çağırmakta-

dır. Bunun amacı akıl sahibi insanları imana ulaştırmaktır.

Gerçeği düşünebilmek ve görebilmek için ilimle geliştiril-

miş ve ön yargıdan arındırılmış salim bir akla ihtiyaç var-

dır. Akıl, fizik ötesiyle ilgili konularda vahye dayandığında

daha da güçlenmiş ve kalbi huzurlu kılmış olur. Böylece

akıl din ile doğruyu bulmuş, din de onun yardımıyla anla-

şılarak yaşanabilir hale gelmiştir.

Taassuptan arınmış akli bilgi, nakli bilginin karşıtı değil,

birbirini destekleyen iki unsurdur. Her ikisi de güvenilirdir,

bilinçli bir fikri faaliyet olan iman için sağlam ve yeterli de-

lillerdir. Kalpteki bilginin imana dönüşebilmesi için istekli

bir boyun eğiş ve teslimiyet taşıması gerekir.

Delile dayalı doğru bilgi ve kalpten bağlılıkla oluşan (tah-

kiki) iman asıldır. Bu iki özellikten yoksun olan taklidi

iman ise eksiktir. Bu sebeple her Mü’min, imanını bilgi,

duygu ve delille besleyerek kökleştirmekle yükümlüdür.

Nitekim İmam-ı Gazali iman hayatının; taklit, ilim ve zevk/

1TEFERRUAT SERİSİ BÖLÜM1.

DDY

YAYI

NLAR

I


11DHBT KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

hoşnutluk aşamalarında geliştiğini, ilim safhasında aki-

deyi destekleyen delillerin sağlanması gerektiğini söyle-

mektedir. Her ne kadar iman gaybi ise de inandığımız en

yüce varlığı anlatan kâinatın/ilmin sesine de kulak vermek

gereklidir.

Her Mü’min, imanını bilgi, duygu ve delille besleyerek

kökleştirmekle yükümlüdür.

Teferruat

TAHKİKİ İMAN

Delillere, bilgiye, araştırma ve kavramaya dayalı imana

denir. Deliller ile kuvvetlendirilen İmana Tahkiki (İstidlali)

İman denir. İslâm, inanç esaslarını araştırıp delil akıl tefek-

kür ve düşünceye dayanarak iman etmesine önem ver-

miştir. Bu imana sahip kişiyede Muhakkik adı verilmiştir.

TAFSİLİ İMAN

Ayrıntılı bir şekilde tek tek iman esaslarına açık ve geniş

bir şekilde inanmaya yani Amentüde geçen İmanın altı

esasına;

1. Allah’a İman

2. Meleklerine İman

3. Kitaplarına İman

4. Peygamberlerine İman

5. Ahiret Gününe İman

6. Kaza ve Kadere İman

Şeklinde olup, hepsine ayrı ayrı iman edip, dil ile ikrar

ederek kalp ile de tasdik etmektir.

TAKLİDİ İMAN

Delillere dayalı olmaksızın sadece çevrenin telkini ile

meydana gelen ve adeta kişinin İslâm toplumunda do-

ğup büyümüş olmasının tabii sonucu olarak gözüken

imana denir. Böyle bir kişiyede Mukallid adı verilir. Yani

anne babadan, hocadan ya da çevreden görerek ve

öğrenerek iman etmeye denir. Cumhura göre bu çeşit

bir iman caizdir. Ancak kişi imanını akli ve nakli deliller-

le kuvvetlendirme yönüne gitmediği için sorumlu kabul

edilmiştir. Halkın çoğunluğunun imanı bu şekildedir. Tak-

lidi İman, inkârcı ve sapık fikirli kişilerin ileri sürecekleri

şüphelerle sarsıntıya uğrayabilir. Bunun içindir ki imanı,

dini ve akli delillerle kuvvetlendirmek gerekir.

Ebu Hanife ve İmam-ı Maturidi mukallidin imanının geçer-

li olduğuna hükmetmiştir. Eş’ari’ye mezhebinde onların

bu görüşüne katılmaktadır. Ancak bu iki mezhebe göre

de mukallid araştırmayı terk etmesinden dolayı sorumlu

görülmektedir.

Mutezile mukallidin imanını geçerli görmemiştir. İmanda

istisna, alimler inançla ilgili konularda kuşku olmak dü-

şüncesini benimsemişlerdir.

Eş’ariler imanın hakikati ile ilgili değil ama olgunluk hali

ve neticesiyle ilgili olarak imanda istisnayı mümkün gör-

müştür.

İman dil ile ikrar, kalp ile tasdikten ibarettir.

Teferruat

İLMİN DERECELERİ

1. İlmel Yakin: Akıl ve naklin yani nazar ve haberin ifade

ettiği ilme denir.

2. Aynel Yakin: Selim (Sağlam) duyu organlarının, göz-

lem veya deneyin bildirdiği bilgilere denir. Selim yani

sağlam duyu organları beş tanedir. (Duyma, görme,

koklama, tatma, dokunma).

3. Hakkal Yakin: Kalp ile sezilip bizzat duyulan, basi-

retle müşahede olunan, bizzat yaşayarak elde edilen

bilgiye denir.

İMAN VE AMEL İLİŞKİSİ

1. Hariciler: Büyük günah işleyen küfre girer. Hatta ba-zılarına göre küçük günah işleyenler de küfre girer. İblisi’n Allah’a inandığını ve ibadet etmekte olduğunu, acak Allah’u Teala’nın Hz. Adem (a.s’)a secde etme-sini emretmesi üzerine Hz. Adem (a.s)’a secde etme-yerek Allah’u Teala’nın emrinden çıktığını ve böylece Allah’u Teala tarafından lanetlendiğini ve cehennem-de sürekli kalmayı hak ettiğini bidirerek, bunu, büyük günah işleyenin kâfir olduğuna delil getirmektedirler. Delil olarak; “Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyenler, kâ-firlerdir.” (Maide Suresi Ayet 44)

2. Mu’tezile: Ameli yani dini emirlerin yapılması ve ya-saklardan kaçınılması İmanın bir rüknü olarak sayan Mu’tezile’ye göre, büyük günah işleyen yani Ayetlerle

1 1TEFERRUAT SERİSİ BÖLÜM1.

DDY

YAYI

NLAR

I


12 DHBT KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

ve Mütevatir Hadislerle sabit olan dini emirleri yap-

mayanlar ve dini yasakları çiğneyenler İmandan çıkar

ama küfre girmez. İmanla küfür arasında bir yerde bu-

lunur. Tövbe etmeden ölürlerse cehenneme girerler

ve orada devamlı kalırlar. Delil olarak; “Kim de Allah’a

ve Peygamberine isyan eder (Allah’ın) sınırlarını (Çiğ-

neyip) geçerse onu da içinde devamlı kalıcı olarak,

ateşe koyar. Onun için hor ve hakir edici bir azap var-

dır.” (Nisa Suresi Ayet 14) “Hayır, bir kötülük (Günah)

kazanır da suçu kendisini çepeçevre kuşatırsa onlar,

cehennemliktirler. Onlar orada bir daha çıkmamak

üzere kalıcıdırlar.” (Bakara Suresi Ayet 81) “Kim bir

Mü’mini kasden öldürürse cezası, içinde ebedi kalı-

cı olmak üzere cehennemdir. Allah ona gazab etmiş,

onu lanetlemiş ve onun için büyük bir azap hazırla-

mıştır.” (Nisa Suresi Ayet 93)

3. Ehli Sünnet: Amel, İmanın bir parçası ve rüknü olma-

dığından büyük de olsa günah işlemek kişiyi İmandan

çıkarmaz, küfre götürmez. Günah işlemenin küfür sa-

yılması şu Ayetlere göre mümkün değildir. “Şüphesiz

ki Allah, kendisine ortak koşulmasını bağışlamaz;

bundan başkasını dilediği kimse için bağışlar.” (Nisa

Suresi Ayet 48, 116) “De ki: “Ey kendi nefisleri aley-

hine haddi aşan kullarım! Allah’ın rahmetinden ümit

kesmeyin! Çünkü Allah bütün günahları bağışlar.”

(Zümer Suresi Ayet 53)

İMANDA ARTMA VE EKSİLME

İman, kemiyeten artmaz ve eksilmez; keyfiyeten ise artar

ve eksilir. İmanın kemiyeten artmaması ve eksilmemesi

şudur:

İman edilecek hususlar olan; Allah’ın varlığı ve birliği,

meleklerin varlığı, peygamberlerin varlığı, ahiretin hak ol-

ması gibi meseleler bellidir. Bunlarda artma veya eksilme

söz konusu değildir. İman edilecek bu hususlara inanma

bakımından, bir peygamber ile herhangi bir Mü’min ara-

sında fark yoktur. İkisi de aynı şeylere iman eder. Zaten

iman edilecek hususlardan birisi inkâr edildiğinde, iman

dairesinden çıkılmakta ve küfre girilmektedir. Demek

iman, kemiyeten artmamakta; birisi daha fazla şeye iman

ederken, diğeri daha az şeye iman etmemektedir. Kemi-

yeten hepimizin imanı müsavidir.

İmanın keyfiyeten artıp eksilmesinin manası ise şudur:

İman, kalite ve kemal bakımından artar ve eksilir. Mese-

la Tahkiki İman, Taklidi İmandan yüksektir. Ayne-l yakin

mertebesi ilme-l yakin mertebesinden, hakka-l yakin

mertebesi de ayne-l yakin mertebesinden üsttedir. Bu tıp-

kı, Kâbe’yi görmeden bilen bir kimsenin, sonradan onu

gördüğünde yakininin ziyadeleşmesine benzer. İman da

kişinin delilleri okuması ve görmesi nisbetinde ziyadeleşir

ve artar.

Peygamber Efendimiz (s.a.v) imanın keyfiyet cihetiyle ar-

tıp eksilmesine şu hadis ile işaret etmiştir: “Eğer Hz. Ebu

Bekir (r.a)’ın imanı ile bütün Mü’minlerin imanı tartılmış

olsaydı, Hz. Ebu Bekir (r.a)’ın imanı ağır gelirdi.” İşte bu

ağırlık, imanın kemal ve keyfiyet mertebesinde olan bir

ağırlıktır. Bu cihette, ümmetin tamamının imanı Hz. Ebu

Bekir (r.a)’ın imanına yetişememektedir.

İman, delillerin öğrenilmesi ve tefekkür edilmesi ile ziya-

deleşmektedir.

İHSAN

Lugatta; “güzel olmak” manasına gelen hüsn kökünden

türetilmiş bir masdar olup genel olarak “başkasına iyilik

etmek” ve “yaptığı işi güzel yapmak” şeklinde kısmen

farklı iki anlamda kullanılmaktadır. İhsanda bulunan ki-

şiye muhsin denir. Bir insanın gerçekleştirdiği işin ihsan

seviyesine ulaşabilmesi için hem neyi nasıl yapması icap

ettiğini iyi bilmesi hem de bu bilgisini en güzel biçimde

eyleme dönüştürmesi gerekir.

Hz. Ali (r.A) “İnsanlar işlerini ihsanla yapmalarına göre

değer kazanır.” derken bunu kastetmiştir.

“Allah’ın yarattığı her şeyi ihsanla yarattığını bildiren ayet-

te de (Secde Suresi Ayet 7) ihsan kavramı bu anlamdadır.

Ahlâk literatüründe ihsan genellikle, “İyiliklerde, farz olan

asgari ölçünün ötesine geçip, isteyerek ve severek daha

fazlasını yapmak” manasında kullanılır. Ragıb el-İsfaha-

ni’nin diğer İslâm alimlerince de paylaşılan düşüncesine

göre, ihsan adaletin üstünde bir derecedir; adalet borcu-

nu vermek, alacağını almak, ihsan ise üstüne düşenden

daha fazlasını vermek, alması gerekenden daha azını al-

maktır.

Kur’an-ı Kerim’de ihsan kavramı hem Allah’a hem de in-

sanlara nisbet edilerek yetmişi aşkın ayette masdar, fiil ve

isim şeklinde geçmekte, bu ayetlerin bir kısmında “baş-

kasına iyilik etmek”, bir kısmında “yaptığı işi güzel yap-

mak” manasında, çoğunda ise herhangi bir belirlemeye

gidilmeden mutlak anlamda kullanılmıştır.

1TEFERRUAT SERİSİ BÖLÜM1.

DDY

YAYI

NLAR

I


13DHBT KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

Peygamber Efendimiz (s.a.v) şöyle buyuruyor:

“İhsan, Allah’ı görür gibi ibadet etmendir; çünkü sen

O’nu görmesen de O seni görmektedir.” (Buhari, İman 1)

Teferruat

KÜFÜR (İNKÂR) VE ÇEŞİTLERİ

Peygamber Efendimiz (s.a.v)’in Allah’u Teala’dan getirdi-

ği kesinlikle sabit olan şeylerde yalanlayıp, tevatüren bize

ulaşmış bulunan esaslardan birini ya da bir kaçını inkâr

etmek demektir.

KÜFRÜN ÇEŞİTLERİ

Küfri İnkâri: Allah’ı, Peygamber (s.a.v)’i ve O’nun Al-

lah’tan getirmiş olduğu esasları kişinin kalbiyle kabul-

lenmemesi, diliyle de inkâr etmesidir.

Küfri Cühud: Kişinin, kalbiyle Allah’ın ilah olduğunu

bilmesine rağmen bilerek ve hür iradeyle inanç esas-

larını kabullenmeye yanaşmamasıdır.

Küfri İnadi: Kişinin kalpten Allah’ı ve gerçeği bilip, dil

ile de zaman zaman bildiğini açıklamasına rağmen,

haset, sapıklık, şan, şöhret, makam endişesi gibi se-

beplerle İslâm’ı bir din olarak kabul etmemesidir.

Küfri Nifak: Kişinin inanılması gereken şeyleri, diliyle

söylemesi, fakat kalbiyle tasdik etmemesidir. (Müna-

fıkların küfrü gibi)

Küfri Cehli: Kendi isteğiyle ama küfür olduğunu bil-

meden küfür sözü söyleyen kişinin küfrüdür ki, bazı

alimler cahilliği sebebiyle bu kişinin küfre girmediğini

söylerler

Küfri Hükmi: Allah’ın ve Resulü’nün (s.a.v) yalan-

lama alametleri olarak bildirdiği sözleri söylemek ve

hareketleri yapmak suretiyle İslâm’dan çıkmaktır. O

halde her Müslümanın dinde hangi sözlerin ve fiillerin

küfür sayıldığını bilmesi gerekir

Küfür: Bir şeyi yok saymak, kabul etmemek ve red et-

mek demektir.

Teferruat

ŞİRK-MÜŞRİK

Dini anlamda “şirk”, Allah’ın ortağı olduğunu kabul etmek

veya yaptığı ibadetlere başkalarını da ortak kılmaktır. Bu

da putlara ağaçlara, hayvanlara, kabirlere, göksel cisim-

lere, tabiat kuvvetlerine, ruhani varlıklara ve insanlara ulu-

hiyet vererek tapınmaktır. Hususi anlamda ise şirk, Yüce

Allah’ın uluhiyetinde sıfat ve fiillerinde, eşi ve ortağı bu-

lunduğunu kabul etmektir. İşte Kur’an’ın şirk konusunda

ele aldığı kimseler daha çok bu tür müşriklerdir.

Şirk ile küfür birbirine yakın iki kavramdır. Aralarındaki

fark, küfrün daha genel, şirkin ise daha hususi olmasıdır.

Bu anlamda her şirk küfürdür, fakat her küfür şirk değildir.

Çünkü şirk, Allah’a, zat, isim ve sıfatlarında ortak tanıma

sonucu meydana gelir. Küfür ise, insanı inkâra götüren

bir takım inançların kabulü ile gerçekleşir. Küfür sayılan

inançlardan biri de Allah’a ortak tanımadır.

Şirk, üç şekilde açıklanmıştır:

Başkasını O’na denk tutarak Allah’a eş/ortak koşmak

İbadetten gayrı taatte ortak koşmak

Amellerde şirk (ortak koşmak), riya

Teferruat

MÜNAFIK

Küfrünü gizleyerek kendini Mü’min gösteren veya imanla

küfür arasında bocalayan kimse demektir. Nifak: Ne-fe-ka

kökünden türemiştir. Nefeka kelimesi: Eşyaya rağbeti ol-

mak, tükenmek, azalmak, ruhu çıkmak, ölmek, tünel, tarla

faresinin (köstebek) deliğinden çıkıp girmesi gibi anlam-

lara gelir. İnfak kelimesinin de türediği nefeka kelimesinin

bitmek, tükenmek, azalmak ve ölmek anlamlarından yola

çıkarak; Münafıkların bitmişliğini, tükenmişliğini, imanda

azalmayı ve ölü bir kalbe sahip oluşlarını ifade için bu

kelime seçilmiş olmalıdır. Münafık, nifak kelimesinin ism-i

failidir; yani nifak yapan, nifak sahibi demektir.

Istılah (terim) anlamı ise, bazı sebepler yüzünden İslâm’a

girip zahiren Müslüman görünmek, içten içe ise kâfirliğini

gizlemektir. Yani dıştan Müslüman gözüküp içinden inanç

ve düşünce olarak küfürde olmaktır. Bu tanım ve yargı,

içinde gizlediği şey, iman esaslarına ait bir inkâr ve yalan-

lama olan, itikadi münafıklık içindir; bu kimse, halis Mü-

nafıktır. Eğer içinde gizlediği şey, İslâm inanç esaslarının

inkârının dışında başka bir husus ise, yani sadece amelle

ilgili nifak alametlerine sahip ise, o ancak, Allah’a karşı

işlenmiş bir günah olur.

BÖLÜM

DÜNYA VE AHİRET

417

TEFERRUAT SERİSİDHBT-2

DDY

YAYI

NLAR

I


İSLÂM TARİHİ

DÖRT HALİFE DEVRİ (632-661)

Hz. Muhammed (s.a.v)’den sonra gelen onun gibi din ve

devlet başkanı, İslâm dünyasının baş imamı ve başkomu-

tanı olan kimseye halife, dini kurumuna da halifelik denir.

Teferruat: Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v)’den sonra Hz.

Ebu Bekir (r.a), Hz. Ömer (r.a), Hz. Osman (r.a), Hz. Ali

(r.a) başa geçmişlerdir.

Dört halife, seçim yolu ile işbaşına gelmişlerdir.

HZ. EBU BEKİR (R.A) DÖNEMİ ÖZET

Yalancı peygamberler sorunu çözümlenmiştir.

İslâmlıktan dönen ve zekât vermek istemeyenler itaat

altına alınmıştır.

Kur’an-ı Kerim toplatılarak bir yazı heyeti tarafından

kitap haline getirilmiştir.

Suriye ve Irak’taki karışıklıkları önlemek için Hire se-

feri düzenlenmiştir.

Arabistanı yönetimi altına aldı ve İslâm birliğini sağla-

dı.

HZ. ÖMER (R.A) DÖNEMİ ÖZET

İslâmlık Arap yarımadası dışında yayılmaya başla-

mıştır.

İran, Suriye, Filistin, Kudüs, Irak, Mısır ve Libya fethe-

dildi.

Adalet ve doğruluk hakim olmuştur.

Ordu ve Devlet teşkilatları oluşturuldu.

Hicri Takvimin başlangıcı (622) bu dönemde kabul

edildi.

Suriye, Filistin, Mısır ve Libya, Kudüs Bizanslılardan,

İran, Irak Sasanilerden alındı.

Teferruat

HZ. OSMAN (R.A) DÖNEMİ ÖZET

Kendi soyunu koruması, tüm vali ve memurluklara

Emevi ailesini getirmesi Müslümanlar arasında ilk kez

görüş ayrılıklarının çıkmasına yol açtı.

Tunus, Kıbrıs fethedilmiştir.

Horasan, Harzem yöreleri alındı. Türk-Arap savaşları

başladı.

Kuran-ı Kerim tam ve doğru olarak yazılıp çoğaltılarak

dağıtılmıştır.

Kafkas dağlarını aşan bir Arap ordusu Hazar Türkleri ile

karşılaştılar.

Teferruat

HZ. ALİ (R.A) DÖNEMİ ÖZET

Hz. Osman (r.a)’ın öldürülmesinde Hz. Ali (r.a)’ın rolü

olduğu gerekçesiyle Emeviler ve Hz. Muhammed

Mustafa (s.a.v)’in yakınları Hz. Ali (r.a)’ın halifeliğini

tanımadılar. Hz. Aişe (r.aha), Talha Zübeyr Basra’ya

çekildiler. Hz. Ali (r.a) Basra üzerine yürüdü “Cemel

olayı” ile Hz. Ali (r.a) Irak idaresini ele geçirdi.

Hz. Ali (r.a) bu kez Muaviye üzerine yürüdü. Suriye

yakınlarında Sıffın savaşı (657) sonucundaki “Hakem-

ler olayı” Müslümanlar arasındaki ayrılıkları daha da

arttırdı.

Hz. Ali (r.a) kuvvetlerinin bir kısmı bu durumu beğen-

meyerek ordudan ayrıldılar. Bunlara Hariciler adı veril-

di.

Bu olaylardan sonra Müslümanlar inanç, düşünce ve

siyasal yönlerden farklı üç gruba ayrıldılar.

1. Hz. Ali (r.a) taraflarına Şiiler

2. Muaviye taraftarlarına Emeviler

3. İkisine de karşı olanlar Hariciler

7

418

1 1TEFERRUAT SERİSİ BÖLÜM

DDY

YAYI

NLAR

I


İSLAM TARİHİ 7.Böylece Dört Halife Devri (Hulefa-i Raşidin) sona ermiş

oluyordu. Hz. Ali (r.a) 27 Ocak 661 tarihinde Kufe Mesci-

din’de vefat etmiştir.

Hz. Ali (r.a) dönemi, daha çok iç karışıklıkların sürdüğü

bir dönemdir. Müslümanlar aralarında geniş kapsamlı

savaşları bu dönemde yapmışlardır.

Teferruat

EMEVİLER DÖNEMİ (661-750)

Hz. Ali (r.a)’den sonra başa Muaviye’nin geçmesiyle İs-

lâm Tarihinde Emeviler dönemi başlamıştır. Müslümanlar

İstanbul’u iki defa kuşatmış ama alamamıştır. Hz. Mua-

viye’nin ölmeden önce oğlu Yezid’i halife tayin etmesiy-

le halifelik babadan oğula geçen saltanata dönüşmüş-

tür. Kerbela Olayında (680), Hz. Muhammed Mustafa

(s.a.v)’in torunu Hz. Hüseyin (r.a)’ın şehit edilmesi Müslü-

manların Şiiler ve Sünniler şeklinde kesin olarak gruplara

ayrılmasına neden olmuştur.

Beni Ümeyye cahiliyye dönemi Mekke’de önemli bir yere

sahipti. Nitekim şehrin kabileleri arasında taksim edilen

önemli görevlerden biri olan Başkomutanlık (Kıyade) bu

kabilenin elinde bulunuyordu.

Cahiliyye dönemi Mekke’sinde Ümeyyeliler ile Peygam-

ber Efendimiz (s.a.v)’in kabilesi olan Haşimiler çeşitli

nedenlerle karşı karşıya gelmişlerdir. Bunlardan ilki Pey-

gamber Efendimiz (s.a.v)’in ikinci kuşak dedesi Haşim ile

Ebu Süfyan’ın dedesi Ümeyye arasında Mekke liderliği

konusundaki anlaşmazlıktır. Taraflar bu konuda kimin

haklı olduğunun tesbiti için Huzaa kabilesinin kâhinine

müracaat etmişler, kâhin bu meselede Haşim’i haklı bul-

muş, Ümeyye’nin ise davalısına elli deve vermesi ve on

yıl Şam’a sürgüne gitmesine hükmetmiştir. İki aile büyü-

ğü arasında gerçekleşen bu hadise, tarih kaynaklarına

göre Beni Haşim ile Beni Ümeyye husumetinin miladı

olarak kabul edilmiştir.

Emeviler devleti, adını hanedanının kurucusu olan Mu-

aviye bin Ebu Süfyan’ın Beni Ümeyye soyuna mensup

olması sebebiyle almıştır.

Teferruat

EMEVİLER DEVLETİNİN KURULUŞU VE DEVA-MI

Emeviler devletinin kuruluşu Hulefai Raşidin döneminden

sonradır. Hicretin 41. yılında Hz. Hasan (r.a)’ın halifeliği

Muaviye’ye devretmesiyle beraber Müslümanlar yeniden

tek bir siyasi birlik haline geldiler. Nitekim bu yıla Amul

Cemaa yani Birlik Yılı adı verilmiştir. Ancak buna rağmen

fiili olarak tam bir bütünlüğün sağlanması mümkün olma-

mıştır. Zira Muaviye, yönetim muhaliflerinin tamamının

itaatini temin edememiştir.

Haricilerin Muaviye’ye karşı ilk isyan faaliyeti Hz. Hasan

(r.a)’dan biat alınmasının hemen ardından Ferve bin Nev-

fel el Eşcai tarafından başlatılmıştır. Muaviye’nin halifeliği

döneminde gerek Küfe gerekse Basra’daki Hariciler böl-

genin güvenliği için en büyük problem kaynağı olmuşlar,

Küfe valisi Muğire bin Şu’be’nin yumuşak tavrından da

istifade ile Havsere bin Veda, Şebib bin Becere el Eşcai,

Ebu Meryem, Ebu Leyla ve Müstevrid bin Ullufe ve Muaz

bin Cüveyn liderliğinde isyan başlatmışlardır. Aynı dö-

nemde Basra’da ise Sehm bin Ğalib bin el Huceymi isyan

etmiştir. Bu faaliyetler de yine Iraklılar tarafından etkisiz

hale getirilmiştir.

Muaviye bin Ebu Süfyan, hayatı safhasında çeşitli fetihle-

re katılmış ve birçok zafer elde etmiştir. Muaviye bin Ebu

Süfyan, Hz. Ömer (r.a) döneminde Şam’a vali olarak ta-

yin edilmiş ve Bizans üzerine düzenli seferler başlatan ilk

Müslüman vali olma ünvanını elde etmiştir. Muaviye hali-

felik görevini üstlendikten sonra Anadolu seferlerini Hicri

42. yılında başlatmıştır.

Muaviye’nin halifeliği zamanında Rumlar ve Ermeniler

üzerine ilk seferler Hicretin 42. yılından itibaren başlatıldı.

Her iki bölgeye giden ordular buralarda kayda değer ba-

şarılar elde ettiler. Hicretin 43 ve 44. Yıllarında da Bizans

üzerine karadan ve denizden seferler devam ettirildi.

Muaviye’nin Şam valiliği esnasında Kelb kabilesine men-

sup Meysun binti Bahdal ile evliliğinden Yezid adlı oğlu

dünyaya gelmiştir. Hicretin 60. yılında Muaviye’nin vefatı

üzere oğlu Yezid yerine geçmiştir.

Emevilerde Yezid bin Muaviye’nin hilafeti döneminde Ker-

bela hadisesiyle doğrudan ilgisi bulunan muhtelif olaylar

meydana gelmiştir. Esasında insanların nefretine sebep

olan Kerbela hadisesi, toplumu Emevilere karşı gerçek-

leştirilecek her türlü teşebbüsü desteklemeye hazır hale

getirmişti.

Emevi hanedanı Yezid bin Muaviye’nin ölümü üzerine 21

419

1TEFERRUAT SERİSİ BÖLÜM

DDY

YAYI

NLAR

I


İSLAM TARİHİ 7.yaşındaki oğlu 2. Muaviye’yi halifelik makamına getirdi.

Ancak dedesi ve babasının büyük bedel ödeyerek elde

ettikleri iktidara Muaviye bin Yezid’in hiç ilgisi yoktu. Nite-

kim biat aldıktan kısa bir süre sonra halifelik görevinden

ayrıldığını açıkladı. Kısa bir süre sonra hayatını kaybeden

2. Muaviye’nin ardından hilafet makamı Ebul As kolundan

gelen Mervan bin Hakem’e geçti.

Hicretin 64 ve 65. yıllarında halifelik yapan ve Emevilerin

Mervaniler kolunun kurucusu olan Mervan bin Hakem,

Hz. Osman (r.a)’ın amcası Hakem bin Ebul As’ın oğlu

olarak Mekke’de dünyaya gelmiştir.

Hakem bin Mervan’ın Hicretin 65. yılındaki ölümü üzere

yerine oğlu Abdülmelik bin Mervan görevi devralmıştır.

Abdülmelik bin Mervan Hicretin 26. yılında Medine’de

dünyaya gelmiştir.

Abdülmelik bin Mervan’ın Hicretin 86. Yılında ölümü üze-

re yerine oğlu Velid bin Abdülmelik görevi devralmıştır.

Velid bin Abdülmelik’in Hicretin 96. yılında ölümü üzere

yerine kardeşi Süleyman bin Abdülmelik geçmiştir.

Süleyman bin Abdülmelik’in birçok kardeşi ve yeğeni var-

ken bu görevi amcasının oğlu olan Ömer bin Abdülaziz’e

devretmiştir.

• Emeviler Döneminde:

• Arapça resmi dil ilan edilmiştir.

• İlk İslâm parası bastırılmıştır.

• İslâm orduları 711 yılında İspanya’nın fethine başla-

mış böylece İslâmiyet Avrupa’da da yayılmaya başla-

mıştır.

• Müslümanlar İspanya’ya Endülüs adını vermiş 732

yılında Puvatya Savaşı’nda Franklara yenilene kadar

Avrupa’da ilerlemişlerdir.

Teferruat

• Emevilerin Yıkılışında Etkili Olan Nedenler:

Devlet idaresinde olan bozuklukların meydana gelme-si.

Emeviler’in Arap milliyetçiliği güderek Müslümanlar

arasında ikilik çıkarmalarının olması. Bu politikaların-

dan ötürü İranlılar ve Türkler Emeviler’e karşı devamlı

ayaklanmışlar ve yıkılmalarında etmen olmuşlardır.

Misal olarak Horasan valisi Kuteybe bin Müslim’in is-

yanını verilebilir.

Halifelerin, fetihlerde başkomutanlığı bırakıp, saraya

kapanmaları.

Abbasoğulları’nın, Emeviler aleyhinde propagandalar.

Muaviye ve Yezid devrinde Müslümanlara ve Hz. Mu-

hammed (s.a.v)’in soyundan gelenlere yapılmış olan

kötü muameleler.

Şii ve Harici grupların aleyhte çalışmaları.

MUAVİYE DÖNEMİ

Muaviye, Emevi Devleti’nin ilk hükümdarıdır. (Hz. Osman

(r.a)’ın akrabası ve Şam valisidir.) Halifelik saltanat ha-

line getirildi. (Ölmeden oğlu Yezid’i halife olarak atadı.)

İstanbul kuşatıldı fakat alınamadı. (Emeviler döneminde

İstanbul 2 defa kuşatılmıştır.)

Muaviye döneminde, İslâm tarihinde ilk kez Emeviler

İstanbul’u kuşatmıştır.

Teferruat

YEZİD DÖNEMİ

680 yılında halife oldu. Kufeliler de Hz. Hüseyin (r.a)’ı

halife seçtiler. Kerbala Olayı; Yezid ve Hz. Hüseyin (r.a)

taraftarları 681 senesinde Kerbela olarak bilinen yerde

meydana gelmiş, Hz. Hüseyin (r.a) ve taraftarları, Yezid’in

adamlarınca öldürüldü.

İslâm toplumu bu olay ardından Sünniler ve Şiiler olarak

ikiye ayrılmıştır.

Teferruat

ABDÜLMELİK DÖNEMİ

683 senesinde II. Muaviye halife oldu. II. Muaviye, 685

senesinde halifeliği Abdülmelik’e bıraktı. Kuzey Afrika,

Anadolu ve Hindistan üzerine seferler tertip etti. Bizans-

lar, Kuzey Afrika’dan tamamıyla çıkartılarak sınırlar, Atlas

Okyanusu’na dayandırıldı.

Arapça resmi dil olarak edildi. İlk İslâm parası olan sikke

bastırıldı.

İslâm Devleti’nin ekonomisi Bizans ve Sasani tesirinden

kurtulmaya başlamıştır.

Teferruat

420

1 1TEFERRUAT SERİSİ BÖLÜM

DDY

YAYI

NLAR

I


İSLAM TARİHİ 7.VELİD DÖNEMİ705 senesinde Velid halife oldu. Tarık Bin Ziyad komuta-

sında Septe Boğazı geçilerek İspanya’ya çıkıldı. 711 se-

nesinde Kadisk’de Vizigot krallığı mağlubiyete uğratıldı.

Şarl Martel ile 732’de yapılan Puvatya Savaşı kaybedildi

ve İspanya’ya geriye çekilme oldu.

Puvatya Savaşı (732) ile Müslümanlar’ın Avrupa’daki

ilerleyişi durduruldu.

Teferruat

ÖMER BİN ABDÜLAZİZ DÖNEMİEmeviler döneminde Hicretin 99 ile 101 yılları arasında

halifelik yapan Ömer bin Abdülaziz, hanedanın diğer şah-

siyetleriyle karşılaştırıldıklarında farklı bir şahsi ve siyasi

görünüm sergilemiştir. Anne tarafından Ömer bin Hattab,

baba tarafından Mervan bin Hakem’in torunu olan halife

Ömer bin Abdülaziz, Emevi devletinin meşruiyetine şüp-

heyle bakan pek çok insanın dahi sempatisini kazanmış,

hatta yönetime muhalif grupların bile saygı gösterdiği bir

devlet başkanı haline gelmiştir. Bu sebeple Müslüman ta-

rihçiler, takdir kazanan uygulamaları ve adaleti sebebiyle

onu Hz. Ömer (r.a)’e nisbetle ikinci Ömer olarak adlan-

dırılmıştır. Bazı alimler de kendisini beşinci Raşid halife

olarak kabul etmişlerdir.

Ömer bin Abdülaziz’in babası Abdülaziz bin Mervan,

onun bir devlet adamı değil, alim olarak yetişmesini ter-

cih etmiştir. Medine’deki ilim atmosferinde dini ilimlerin

her alanında eğitim gören Ömer bin Abdülaziz, ayrıca şiir

ve edebiyat gibi Arapların önem verdikleri sanatlarda da

yeterli hale gelmiş, çocukluk ve gençlik dönemlerini Me-

dine’de tamamladıktan sonra devlet başkanı olan amcası

Abdülmelik bin Mervan tarafından Şam’a davet edilmiştir.

Halife daha sonra onu kızı Fatma ile evlendirmiştir.

Ömer bin Abdülaziz dönemi dillere destan olmuş ve

kendi döneminde sayısız icraata ve sayısız güzelliklere

ve hizmetlere öncülük etmiştir.

Teferruat

EMEVİ HALİFELERİ

1. I. Muaviye bin Ebu Süfyan

2. I. Yezid bin Muaviye

3. II. Muaviye bin I. Yezid

4. I. Mervan bin Hakem

5. Abdülmelik bin I. Mervan

6. I. Velid bin Abdülmelik

7. Süleyman bin Abdülmelik

8. Ömer bin Abdülaziz

9. II. Yezid bin Abdülmelik

10. Hişam bin Abdülmelik

11. II. Velid bin II. Yezid

12. III. Yezid bin I. Velid

13. İbrahim bin I. Velid

14. II. Mervan bin Muhammed

ABBASİLER DÖNEMİ (750-1258)

Emevi devletinin yerine Abbasi hanedanının iktidara gel-

diği Miladi 750 yılı, gerek İslâm tarihinin gerekse dünya

tarihinin en mühim dönüm noktalarından birini teşkil

eder. Bu tarihi gelişme, Emevi idaresinden memnun ol-

mayan gurupların ortak faaliyetleri neticesinde teşkilat-

lanan büyük bir kitlenin harekete geçmesiyle meydana

gelmiş, birçok yönüyle ictimai, siyasi ve dini alanda derin

değişmelere ve farklılaşmalara yol açacak bir sürecin de

başlangıcını oluşturmuştur.

İlk Abbasi halifesi olan Ebul Abbas Abdullah bin Muham-

med bin Ali, Hicretin 104. yılında Abbasi hareketinin ilk

merkezi olan Humeyme’de dünyaya gelmiştir. Babası

Muhammed, Emevilerin son dönemlerinde gerçekleşen

ölümüne kadar Abbasi propagandasını başlatan kişi ola-

rak kabul edilir.

İkinci Abbasi halifesi Ebu Cafer Mansur Hicretin 95. yılın-

da Humeyme’de dünyaya geldi. Babası Muhammed bin

Ali, annesi berberi asıllı Sellame adlı bir cariyedir.

Abbasi hanedanının üçüncü halifesi Muhammed Mehdi,

Hicretin 126. yılında dünyaya geldi. Annesi eski Himyeri

hükümdarları ailesine mensup Erva binti Mansur isimli bir

Arap’tır.

Abbasilerin dördüncü halifesi Musa el Hadi Hicretin 147.

yılında Rey şehrinde dünyaya gelmiştir. Babası Mehdi Bil-

lah, annesi Hayzüran binti Ata’dır.

Abbasi hareketi, Peygamber Efendimiz (s.a.v)’in amca-

sı Abbas’ın torunlarından Muhammed bin Ali liderliğinde

başlayıp 32 yıl kadar süren bir faaliyetin ardından Eme-

vi devletinin ortadan kaldırılmasıyla sonuçlanmıştır.

Teferruat

431

1

DDY

YAYI

NLAR

I

AKAİD - KELAM


1. • Yalancı peygamberler sorunu çözümlenmiştir.

• İslâmlıktan dönen ve zekât vermek istemeyen-

ler itaat altına alınmıştır.

• Kur’an-ı Kerim toplatılarak bir yazı heyeti tara-

fından kitap haline getirilmiştir.

• Suriye ve Irak’taki karışıklıkları önlemek için

Hire seferi düzenlenmiştir.

• Arabistanı yönetimi altına aldı ve İslâm birliğini

sağladı.

Yukarıdaki durumlar, aşağıdakilerden hangi ha-life döneminde vuku bulmuştur?

A) Hz. Ebu Bekir (r.a)

B) Hz. Ömer (r.a)

C) Hz. Osman (r.a)

D) Hz. Ali (r.a)

E) Hz. Hüseyin (r.a)

2. Suriye, Filistin, Mısır ve Libya, Kudüs Bizanslı-lardan, İran, Irak Sasanilerden aşağıdaki halife-lerden hangisinin döneminde alınmıştır?


B) Hz. Ömer (r.a)

C) Hz. Osman (r.a)

D) Hz. Ali (r.a)


3. Kendi soyunu koruması, tüm vali ve memurluk-lara Emevi ailesini getirmesi Müslümanlar ara-sında ilk kez görüş ayrılıklarının çıkmasına yol açılan halife dönemi aşağıdakilerden hangisi-dir?


B) Hz. Ömer (r.a)

C) Hz. Osman (r.a)

D) Hz. Ali (r.a)


4. Cemel Olayı, aşağıdaki halifelerden hangisinin döneminde meydana gelmiştir?


B) Hz. Ömer (r.a)

C) Hz. Osman (r.a)

D) Hz. Ali (r.a)


5. Beni Ümeyye cahiliyye dönemi Mekke’de önemli

bir yere sahipti. Nitekim şehrin kabileleri arasında

taksim edilen önemli görevlerden biri olan Başko-

mutanlık (Kıyade) bu kabilenin elinde bulunuyordu.

Cahiliyye dönemi Mekke’sinde Ümeyyeliler ile Pey-

gamber Efendimiz (s.a.v)’in kabilesi olan Haşimiler

çeşitli nedenlerle karşı karşıya gelmişlerdir. Bunlar-

dan ilki Peygamber Efendimiz (s.a.v)’in ikinci kuşak

dedesi Haşim ile Ebu Süfyan’ın dedesi Ümeyye

arasında Mekke liderliği konusundaki anlaşmazlık-

tır.

Adını hanedanının kurucusu olan Muaviye bin Ebu Süfyan’ın Beni Ümeyye soyuna mensup olması sebebiyle alan devlet aşağıdakilerden hangisidir?

A) Abbasi Devleti

B) Emevi Devleti

C) Karahan Devleti

D) Tedmür Devleti

E) Fatımi Devleti

TEFERRUAT SERİSİ TEST

Lorem ipsum

İSLÂM TARİHİ -1

432

DDY

YAYI

NLAR

I

AKAİD - KELAM


6. Emeviler devletinin kuruluşu Hulefai Raşidin dö-

neminden sonradır. Hicretin 41. yılında Hz. Hasan

(r.a)’ın halifeliği Muaviye’ye devretmesiyle beraber

Müslümanlar yeniden tek bir siyasi birlik haline gel-

diler. Nitekim bu yıla…………..yani Birlik Yılı adı ve-

rilmiştir.

Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Senetül Hüzün

B) Amile

C) Senetül Vüfud

D) Ehlul Cemaa

E) Amul Cemaa

7. I. Arapça resmi dil ilan edilmiştir.

II. İlk İslâm parası bastırılmıştır.

III. İslâm orduları 711 yılında İspanya’nın fethine

başlamış böylece İslâmiyet Avrupa’da da yayıl-

maya başlamıştır.

IV. Müslümanlar İspanya’ya Endülüs adını vermiş

732 yılında Puvatya Savaşı’nda Franklara yeni-

lene kadar Avrupa’da ilerlemişlerdir.

Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri Emevi-ler Döneminde meydana gelmiştir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I, II ve IV

D) I, II, III ve IV

E) Yalnız IV

8. Emevi Devleti aşağıdakilerden kimin dönemin-de ilk defa İstanbul’u kuşatma altına almıştır?

A) Yezid

B) Abdülmelik

C) Muaviye

D) Velid

E) Ömer bin Abdülaziz

9. Emevi Devletinde aşağıdakilerden kimin döne-minde dillere destan olan ve bu dönemde sa-yısız icraata, sayısız güzelliklere ve hizmetlere öncülük edilmiştir?

A) Yezid

B) Ömer bin Abdülaziz

C) Muaviye

D) Velid

E) Abdülmelik

10. Abbasi Devleti’ni Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v)’in

amcası Abbas’ın soyundan gelen Ebu’l Abbas 750

tarihinde kurdu. Abbasiler Emeviler gibi Arap milli-

yetçiliği yapmadılar. Ebu’l Abbas, Haşimiye ilini baş-

kent yaptı, iç karışıklıklarla uğraştı, kanlı bir biçimde

birliği sağladı.

Ebu’l Abbas’a Seffah denilmesinin sebebi aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A) Kan dökücü

B) Savaşçı

C) Baş Kadı

D) Devlet İdarecisi

E) Baş Komutan

11. Harun Reşid’in halifeliği, ilk asrının en parlak döne-

mi olarak kabul edilir.

Aşağıdaki devletlerden hangisinde halifelik gö-revi yapmıştır?

A) Abbasi Devleti

B) Emevi Devleti

C) Karahan Devleti

D) Tedmür Devleti

E) Fatımi Devleti


Lorem ipsum

İSLÂM TARİHİ -1

433

1

DDY

YAYI

NLAR

I

AKAİD - KELAM


12. Abbasi devleti sınırlarının en geniş olduğu za-man ve onun idaresinde ülke içinde diğer hali-felerle karşılaştırıldığında oldukça güvenli ve huzurlu bir sosyal ortamın tesis edildiği halife aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ebu Cafer El Mansur

B) Harun Reşid

C) Me’mun

D) Mu’tasım

E) Ebu’l Abbas

13. Büyük Selçuklu Devleti’ne adını veren Selçuk

Bey’in torunlarından……………………………tara-

fından kuruldu. Kendisi Malazgirt Zaferi’nin ardın-

dan Anadolu’nun fethiyle görevlendirilmişti.

İç karışıklar yaşayan Bizans’ın zayıflığından ya-rarlanarak İznik’e kadar ilerledi ve burayı baş-kent yaparak Türkiye Selçuklu Devleti’ni kuran kişi aşağıdakilerden hangisidir?

A) I. Kılıç Arslan

B) II. Kılıç Arslan

C) Kutalmışoğlu Süleyman Şah

D) Alaaddin Keykubad

E) II. Mesud

14. Avrupa’nın farklı devletlerinin bir araya gelerek

oluşturdukları kalabalık Haçlı ordusu Anado-

lu’yu kolayca geçebileceklerini düşünüyordu. An-

cak……………………….Danişmentlilerin de des-

teğini alarak Haçlı ordusuna büyük kayıp verdirdi

(1097) Fakat başkenti İznik’ten Konya’ya taşımak

zorunda kaldı. Haçlı ordusu buna rağmen Anado-

lu’yu geçerek Kudüs’e ulaştı ve şehri ele geçirdi.


A) Alaaddin Keykubad



D) I. Kılıç Arslan

E) II. Mesud

15. Türkiye Selçuklu Devleti………………….hüküm-

darlığı zamanında en güçlü dönemini yaşadı. Ana-

dolu’da ticaret, sanat, bilim ve kültür merkezi olan

büyük şehirler inşa edildi. Bu şehirleri kale, cami,

konut, han, hamam, medrese ve türbe gibi mimari

eserlerle donattılar.


A) II. Mesud




E) Alaaddin Keykubad

16. Son Selçuklu hükümdarı……………………ölümü

ile Türkiye Selçuklu Devleti 1308 yılında son bul-

muştur.


A) II. Mesud




E) Alaaddin Keykubad


Lorem ipsum

İSLÂM TARİHİ -1

DÜNYA VE AHİRET

434

DDY

YAYI

NLAR

I

AKAİD - KELAM


17. I. Büyük Selçukluların yıkılmasıyla koruyucuları

ortadan kalktı.

II. Şiilerin ve Emevilerin olumsuz çalışmaları.

III. Zayıflama devrinde fetihlerin durgun geçmesi

nedeni ile ekonomi zayıfladı.

IV. Moğol Hükümdarı Hülagu’nun Bağdat’ı istilasıy-

la Abbasi Devleti ortadan kalktı.

Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri Abbasi Devleti’nin yıkılma nedenlerindendir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I, II, III ve IV

E) III ve IV

18. I. Devlet idaresinde olan bozuklukların meydana

gelmesi

II. Emeviler’in Arap milliyetçiliği güderek Müslü-

manlar arasında ikilik çıkarmalarının olması. Bu

politikalarından ötürü İranlılar ve Türkler Emevi-

ler’e karşı devamlı ayaklanmışlar ve yıkılmala-

rında etmen olmuşlardır. Misal olarak Horasan

valisi Kuteybe bin Müslim’in isyanını verilebilir

III. Halifelerin, fetihlerde başkomutanlığı bırakıp,

saraya kapanmaları

IV. Abbasoğulları’nın, Emeviler aleyhinde propa-

gandalar

V. Muaviye ve Yezid devrinde Müslümanlara ve

Hz. Muhammed (s.a.v)’in soyundan gelenlere

yapılmış olan kötü muameleler

VI. Şii ve Harici grupların aleyhte çalışmaları

Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri Emevi-lerin yıkılışında etkili olan nedenlerdir?

A) Yalnız I

B) I, II ve III

C) II, III ve IV

D) III, IV ve V

E) I, II, III, IV, V ve VI

19. Harun Reşid’in ölümünden sonra önce Emin sonra

diğer oğlu…………….halife oldu. Mu’tezile Mezhebi

bu dönemde meydana çıktı. Bu dönemde Antik De-

vir Yunan yapıtları Arapçaya çevrildi.

Yukarıdaki Abbasiler dönemindeki halife aşağı-dakilerden hangisidir?



C) Me’mun

D) Mu’tasım

E) Ebu’l Abbas

20. İspanya aşağıdaki komutanlardan hangisinin döneminde İslâm topraklarına katılmıştır?



C) Me’mun

D) Mu’tasım

E) Tarık bin Ziyad

TEST -1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

A B C D B E D C B A

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

A B C D E A D E C E


Lorem ipsum

İSLÂM TARİHİ -1

dhbt-1 · 16. hazırlamış olduğumuz dhbt konu anlatımı, soru bankası, deneme testi ve...

Documents