darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli zeglebi,...

26
1 დარიალის ჰიდროელექტროსადგური darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis erovnul parkis tradiciuli gamoyenebis zonaze eqsperti biomravalferovnebis sferoSi: doq. mariam qimeriZe 31.05.2013.

Upload: lamthuy

Post on 10-Mar-2018

242 views

Category:

Documents


12 download

TRANSCRIPT

Page 1: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

1

დარიალის ჰიდროელექტროსადგური

darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedebayazbegis erovnul parkis

tradiciuli gamoyenebis zonaze

eqsperti biomravalferovnebis sferoSi: doq.mariam qimeriZe 31.05.2013.

Page 2: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

2

1. yazbegis erovnuli parkis samarTlebrivi struqtura

yazbegis erovnuli parki mdebareobs kavkasionis qedis Crdilo kalTebzeistoriul xevSi. yazbegis daculi teritoriebi wyvetili dadanawevrebuli teritoriebisgan Sedgeba da misi saerTo farTobi 8707heqtaria. yazbegis erovnuli parki mTlianad maRalmTiania da moicavsSemdeg teritoriebs: yazbegis erovnuli parki – 8686 heqtari, saxiznariskldis bunebis Zegli – 335,7 heqtari, abanos mineraluri tbis bunebisZegli – 0,04 heqtari da Trusos travertinebis bunebis Zegli – 4,2heqtari. (http://www.apa.gov.ge/index.php?site-id=39&page=4&id=1). relevanturiregulaciebis Sesabamisad, romelic iTvaliswinebs yazbegis erovnulparks saqarTvelos bunebrivi resursebis ministris #53 brZanebis, 2011wlis 6 dekemberi, Tbilisi, zogierTi daculi teritoriisfunqcionirebis droebiTi regulirebis wesis da yazbegis erovnuliparkis funqcionirebis droebiTi regulirebis wesis damtkicebis Sesaxeb,aRsaniSnavia Semdegi garemoebebi:

muxli 4. yazbegis erovnuli parkis mdebareoba da saerTo farTobi

1. yazbegis erovnuli parki mdebareobs yazbegis municipalitetisteritoriaze, centraluri kavkasionis qedze, mdinareebis – Tergi,snos wylis, aragvis, xdes wylis xeobebSi da Zalze gafantuljgufebadaa warmodgenili teritoriaze.

2. yazbegis erovnuli parkis teritoria moicavs “daculi teritoriebisstatusis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis me-6 muxliT gansazRvrulteritorias, saerTo farTobiT 8707 ha.

muxli 5. yazbegis erovnuli parkis zonireba

garemos dacviTi ZiriTadi miznebis, “daculi teritoriebis sistemisSesaxeb” saqarTvelos kanonis me-5 muxlis gaTvaliswinebiT, yazbegiserovnuli parkis teritoriaze gamoyofilia Semdegi zonebi:

a) bunebis mkacri dacvis zona;

b) vizitorTa zona;

g) tradiciuli gamoyenebis zona.

muxli 6. erovnuli parkis bunebis mkacri dacvis zonis farTobi,sazRvrebi da daSvebuli saqmianobebi

1. yazbegis erovnuli parkis bunebis mkacri dacvis zonis saerTofarTobi Seadgens 3407 ha teritorias, romelic moicavs ## 1, 2

Page 3: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

3

(garda me-5 ubnisa), 3, 4 (garda me-11 ubnisa), 12, 13, 15, 16, 19, 20, 31, 43, 46,47, 48, 50, 51, 53, 55, 56 kvartlebs.

2. yazbegis erovnuli parkis bunebis mkacri dacvis zonaSi daSvebuliamxolod:

a) aramanipulaciuri samecniero kvleva da monitoringi.

b) saganmanaTleblo saqmianoba.

g) stiqiuri ubedurebis, katastrofis, sagangebo mdgomareobisa daaRdgeniTi samuSaoebis dros, samsaxureobrivi movaleobisganxorcielebis mizniT, avto-, moto da sahaero satransportosaSualebebiT SezRuduli gadaadgileba.

muxli 7. erovnuli parkis vizitorTa zonis farTobi, sazRvrebi,daSvebuli saqmianobebi

1. erovnuli parkis vizitorTa zonis farTobi Seadgens 2311 ha-s damoicavs # 4 kvartlis me-11 ubans da ## , 8, 9, 17, 21, 22, 23, 24, 25, 37, 39,40, 52, 54 kvartlebs.

2. yazbegis erovnuli parkis vizitorTa zonaSi daSvebulia mxolod:

a) teritoriaze arsebuli ekosistemebisa da mis farglebSigavrcelebul gareul cxovelTa da velur mcenareTa saxeobebiskonservacia, movla, aRdgena da monitoringi;

b) teritoriis hidrologiuri sistemisa da tyis ekosistemebisdacva, aRdgena da monitoringi;

g) aramanipulaciuri da manipulaciuri samecniero kvleva damonitoringi;

d) saganmanaTleblo saqmianoba;

e) saganmanaTleblo da samecniero saqmianobis mizniT SezRuduliraodenobiT saherbariumo da uxerxemloebis sakoleqcio masalisSegroveba;

v) aRdgeniTi RonisZiebebis ganxorcieleba;

z) stiqiuri ubedurebis, katastrofis, sagangebo mdgomareobisa daaRdgeniTi samuSaoebis dros, samsaxureobrivi movaleobisganxorcielebis mizniT, avto-, moto da sahaero satransportosaSualebebiT SezRuduli gadaadgileba;

T) sakadastro samuSaoTa ganxorcieleba;

i) bunebrivi resursebis aRricxva;

k) vizitorTa kontrolirebadi da reglamentirebuli daSveba;

Page 4: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

4

l) dacvisa da ekoturizmisTvis aucilebeli infrastruqturisSeqmna da mowyoba;

m) gadaadgileba fexiT da cxeniT, gansakuTrebul SemTxvevebSigzebze manqaniT moZraoba;

n) bilikebis mowyoba da arsebuli gzebisa da bilikebis movla;

o) xanZrebisgan dacvis mizniT tyis Caxergilobisgan gawmenda dagzebisa da bilikebis gverdiTi sazRvrebis gaswvriv 20 metrianzolSi jgufurad gamxmari zexmeli xeebis moWra da gatana;

p) saqonlis satranzito gadarekva da vizitorTa da sapatrulocxenebis Zoveba.

muxli 8. yazbegis erovnuli parkis tradiciuli gamoyenebis zonisfarTobi, sazRvrebi, daSvebuli saqmianobebi da resursebiT sargebloba

1. yazbegis erovnuli parkis tradiciuli gamoyenebis zonis saerTofarTobi Seadgens 2990 ha teritorias, romelic moicavs #2 kvartlisme-5 ubans da ## 5, 6, 10, 11, 14, 18, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 41, 42,44, 45, 49, 57, 58 kvartlebs.

2. yazbegis erovnuli parkis tradiciuli gamoyenebis zonaSi daSvebuliamxolod:

a) teritoriaze arsebuli ekosistemebisa da mis farglebSi gavrcelebulgareul cxovelTa da velur mcenareTa saxeobebis konservacia,movla, aRdgena da monitoringi.

b) tyis ekosistemebis dacva, movla da aRdgena;

g) aramanipulaciuri samecniero kvleva da monitoringi;

d) saganmanaTleblo saqmianoba;

e) saganmanaTleblo da samecniero saqmianobis mizniT SezRuduliraodenobiT saherbariumo da uxerxemloebis sakoleqcio masalisSegroveba.

v) dacvis, turistuli da rekreaciuli infrastruqturis Seqmna damowyoba;

z) aRdgeniTi RonisZiebebis ganxorcielebis mizniT mudmivi da droebiTisanergeebis mowyoba da cxovelTa samyaros aRdgenis mizniTvolierebis mowyoba;

T) stiqiuri ubedurebis, katastrofis, sagangebo mdgomareobisa daaRdgeniTi samuSaoebis dros, samsaxureobrivi movaleobis

Page 5: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

5

ganxorcielebis mizniT, avto-, moto da sahaero satransportosaSualebebiT SezRuduli gadaadgileba.

i) sakadastro samuSaoTa ganxorcieleba;

k) bunebrivi resursebis aRricxva;

l) gzebze transportiT gadadgileba;

m) vizitorTa yofna da gadaadgileba;

n) gzebis movla da bilikebis movla da mowyoba.

o) mimdebare dasaxlebuli punqtebis mosaxleobis piradi moxmarebisTvis,saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT, daiSveba tyisaramerqnuli resursebiT sargebloba, tyis merqniani mcenareebisproduqtebiT sargebloba, xis meorexarisxovani masalebiTsargebloba, veluri xilis saxeobis merqniani mcenareebis mynoba,Zoveba (tyiT daufarav farTobSi) Tibva, safutkreebis mowyoba, sadacskebis raodenoba ar unda aRematebodes 300-s, sokosa da xil-kenkrisSegroveba, saqarTvelos mTavrobis 2010 wlis 20 agvistoTidaTariRebuli #242 dadgenilebis safuZvelze damtkicebuli “tyisgamoyenebis wesis” 271 muxlis “a”, “b”, “g” da “e” qve-punqtebSigansazRvrul SemTxvevaSi – tyis gamoyeneba specialuri miznebisTvisda saqarTvelos kanonmdeblobiT daSvebuli sxva saqmianoba.

2. yazbegis erovnuli parki da maRali mTis ekosistema

yazbegis erovnuli parki mdebareobs mTavari kavkasionis qedisCrdiloeT ferdobze, mdinare Tergis auzSi (xevSi) yazbegis raionSi;misi teritoriis udablesi niSnuli zRvis donidan 1400 m simaRlezea,xolo zeda niSnuli – 3300-4100 m simaRleze. yazbegis erovnuliparkis teritoria danawevrebulia, is iwyeba ori daculi zoniT,romelic gagrZelda tyis miwis nakveTebiT 1976 wels da kvlavgagrZelda individualuri miwis nakveTebiT 1987 wels. yazbegiserovnuli parkis Seqmnis mTavari mizania maRali mTis ekosistemebisdacva.

misi reliefi rTulia, mTagoriani da Zlier danawevrebuli. yazbegiserovnuli parki, iseve rogorc mTeli xevi, agebulia qvedaliasuriasakis bazalturi warmonaqmnebiT – kvarcitebiT, naxSirbadovaniTixafiqlebiT da qvedatoarsuli asakis argilotogenuri naleqebiT,romlebSic mravladaa diabazebis SreZarRvebi. regionis geologiaSiwarmodgenilia egreT wodebuli baliSa lavebi. darialis xeobaSi dasamxreTis mimarTulebiTac, yvelgan, sadac mdinare Tergi kveTskanionebs, am xeobebis ferdobebi adgilobrivi geologiisTvalsaCino magaliTebia. kldeebze kargad mosCans bazalturiseqciebi da lavuri Sreebi.

yazbegis erovnuli parkis mcenareuli safari sakmaodmravalferovania. is moqceulia didi kavkasionis yazbegis

Page 6: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

6

floristuli olqis swored im nawilSi, romelic endemurisaxeobebis simdidriT gamoirCeva. aRniSnul floristul olqSigavrcelebulia 1347 saxeobis mcenare, maTgan 26% endemurimcenareebia. aq gavrcelebulia alpuri, subalpuri, qserofituli damravali sxva ekologiuri dajgufebis mcenareuloba.

aRniSnuli teritoria moicavs maRali mTis paleoglaciur-denudaciur alpur landSaftebs saTib-saZovrebiT da dekis tevrebs,maRali mTis vulkanur subnivalur landSaftebs, maRali mTisdenudaciur da paleoglaciur qve-alpiur landSaftebs mdelobebis,buCqnarebis kombinaciiT da Ria, zeda mTis eroziul-denudaciur,nawilobriv paleoglaciur landSaftebs aryis da fiWvis da rcxila-muxnaris tyeebiT.

floras gansaxierebulia didi kavkasionis maRali mTis saTib-saZovrebis dajgufebebiT, gafantuli Zlier danawevrebuli aryis-ifnis tyeebis nakveTebiT qveda ferdobebis, mTis kaltebis da mikro-wyalgamyofebis da Rvia-dekas sartyelis gaswvriv, romelic qmnistyis zeda sazRvars 2000 m simaRleze. yazbegis erovnuli parkistyeebi ganlagebulia mkveTri daqanebis ferdobebze. nakrZalSimerqniani mcenareebis 105 saxeobaa gavrcelebuli, Tumca umeteswiladgvxvdeba litvinovis aryi (Betula litvinovi), kavkasiuri fiWvi (Pinuskochiana), Rviebi (Juniperus – 3 saxeoba), mocvi (Hippophae rhamnoides).aRsaniSnavia, rom saqarTveloSi iSviaTobas warmoadgens qacvis metadmozrdili masivi, romelic daba stefanwmindis siaxloves gvxvdebada kavkasiuri deka (Rhododendron caucasicum), xolo aRmosavluriwifeli da maRali mTis muxa did farTobebzea gavrcelebuli.mravalferovani mcenareulobis arseboba mdidar faunaze miuTiTebs.

am regionis gamorCeul faunaSi gavrcelebulia kavkasiuri jixvi(Capra cylindricornis), arCvi (Rubicapra rubicapra), mura daTvi (Ursus arctos) damgeli (Canis lupus). frinvelTa fauna uxvad aris warmodgenilisxvadasxva saxeobebiT, magaliTad aq vxvdebiT kavkasiur SurTxs(Tetraogallus caucasicus), magram aseve warmodgenilia orbis saxeobebispopulaciebi (batkanZeri (Gypaetus barbatus), da TerTTaviani orbi (Gypsfulvus). am regionSi gavrcelebulia saqarTvelos wiTel wignSiSetanili mcenareTa da cxovelTa sxvadasxva saxeobebi (wiTel wignsar gaaCnia samarTlebrivi statusi saqarTvelos wiTeli nusxidangamomdinare, 2006 w). saqarTvelos “wiTeli nusxis” mcenareTasaxeobebidan xsenebul zonaSi gvxvdeba mxolod rades (Savi) aryi(Betula raddeana). aq gavrcelebulia saqarTvelos wiTel nusxaSiSetanili faunis saxeobebi, rogoricaa aRmosavleT-kavkasiuri jixvi(Carpa cylinricornis), arCvi (Rupicarpa rupicarpa), mgeli (Canis lupus), tyiskverna (Martes martes), mura daTvi, focxveri da sxva. erovnul parkSiaseve gvxvdeba mtacebeli frinvelebi, romlebic agreTve wiTelnusxaSia Setanili, rogoricaa mTis arwivi (Aquila chrysaetos), orbi(Gyps fulvus), da batkanZeri (Gypaetus barbatus).

vizitorebisTvis aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaameToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia,

Page 7: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

7

sionis samnaviani bazilika; axalcixis bazilika da snos meCvidmetesaukunis cixe. vizitorebs izidavs adgilobrivTa sarwmuneobriviadaT-wesebi, romlebic qristianul da warmarTul wes-CveulebaTanazavs warmoadgens.

yazbegs sakmaod mdidari turistuli potenciali gaaCnia:Tvalwarmtaci buneba, biomravalferovneba, istoriul-kulturuliZeglebi, adgilobrivi tradiciebi da wes-Cveulebebi. uaxloesmomavalSi igegmeba yazbegis erovnuli parkis infrastruqturiskeTilmowyoba, rac am regionSi turizmis ganviTarebas kidev ufroaqtiurad Seuwyobs xels.

3. darialis hidroeleqtrosadguris (hesi) mdinare Tergze yazbegSi

2011 wlis 19 maiss saqarTvelos mTavrobam da kompaniam “dariali enerji”xeli moaweres xelSekrulebas darialis axali hidroeleqtrosadguris(DHPP) mSeneblobis Sesaxeb saqarTveloSi yazbegis mTian mxareSi, mcxeTa-mTianeTis regionSi, mdinare Tergze. Sps “gama” (samecniero kvleviTifirma) da Sps “Stucky Caucasus” moamzades darialis hesis proeqtisgaremoze zemoqmedebis Sefaseba (gzS - EIA), maT Soris ekologiuri dasocialuri zemoqmedebis Sefaseba da rekomendebuli Semarbilebelizomebi gaTvaliswinebul uaryofiT zemoqmedebebTan dakavSirebiT.

hidroeleqtrosadguri Sendeba yazbegis erovnuli parkis teritoriisfarglebSi, zonis administraciul centris daba stefanwmindisCrdiloeTiT. am saxiT mSenebloba ar aris daSvebuli daculteritoriaze. 20 heqtari daculi teritoria CamoeWra yazbegis erovnulparks da kompensaciis saxiT daemata 339 ha miwa. aRniSnuli qmedebadadasturebuli iyo saqarTvelos energetikisa da bunebrivi resursebissaministros 2012 wlis 27 ivnisiT daTariRebul werilSi.

4. erovnuli parkis miwis nakveTi, romelzec gavlena moaxdina darialishidroeleqtrosadguris proeqtma.

darialis hidroeleqtrosadgurisTvis yazbegis erovnul parks CamoeWrasami mcire miwis nakveTi, rac mTlianobaSi Seadgens 8,737 heqtars an 8.8heqtars (da ara 20 heqtars), romelic ekuTvnis yazbegis erovnuli parkistradiciuli gamoyenebis zonis sazRvrebSi moqceul teritorias. esenia:

1. nakveTi #15 32,778 m2 farTobiT milsadenis trasis dasawyisSiuSualod dambis/kaSxlis qvemoT;

2. nakveTi #16 17,322 m2 farTobiT, romelic erTi kilometris manZilzeadambis/kaSxlis adgilidan;

3. nakveTi 246, 32,778 m2 farTobiT ganlagebulia proeqtis qveda biefisbolos.

2 da 3 nakveTebi ganlagebulia daba stefanwmindis mdinare Tergis qvedabiefis marjvena napirze. darialis hidroeleqtrosadgurisTviswyalmomaragebis sistemis (miwisqveSa milsadeni) pirveli monakveTis

Page 8: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

8

mSeneblobisTvis saWiroa kerZo sakuTrebaSi arsebuli miwis gaswvrivarsebuli nakveTi. yazbegis erovnuli parkis miwis ori nakveTi CamoeWrayazbegis erovnuli parkis mcire fragmentul teritorias, romelicgarSemomortymulia kerZo miwiT. aRniSnul or teritoriazewarmodgenilia qacvis buCqnari. nakveTi 3 ganlagebulia qveda biefze dasaWiroa samSeneblo saqmianobisTvis; misi gamoyeneba moxdebatransformatoris qvesadguris da transformatorebis operaciebSi.aRniSnuli nakveTi mdebareobs uSualod mTavari magistralis gaswvrivsazRvrisken da aRniSnul gzasa da mTis ferdobs Soris.

garemos dacvis saministro miuTiTebs, rom yazbegis erovnuli parkisteritoriidan amoiricxa 20 heqtari, magram es savaraudod moicavsgvirabisTvis saWiro miwis koridors. aRniSnuli proeqti yazbegiserovnuli parkis miwis zedapirze gvirabis mwkrivis gaswvriv da zemoTzemoqmedebas ar axdens.

5. darialis hidroeleqtrosadguris damtkicebis procesi

darialis proeqtTan dakavSirebiT garemoze zemoqmedebis Sefaseba (gzS)ganxorcielda 2011 wels da moicavs informacias, romelic saWiroagaremosdacviTi organoebis nebarTvis mopovebisTvis garemosdacviTiorganoebis nebarTvis Sesaxeb saqarTvelos kanonis 2008 w. da garemozezemoqmedebis Sefasebis Sesaxeb regulaciis safuZvelze, 2009w. garemozezemoqmedebis Sefaseba ganaxorciela qarTulma kompaniebma Sps “gamam” daSps “Stucky Caucasus” da warmodgenilia 238 gverdiani 4 angariSis saxiT.sazogadoebasTan konsultaciebi Catarda bolo Sexvedraze 2011 wlis 8noembers yazbegis municipalitetSi, stefanwmindaSi.

garemoze zemoqmedebis Sefaseba ganixila garemos dacvis saministrom daaRniSnuli saministros nebarTva (ekologiuri eqspertizis daskvnaproeqtis Sesaxeb) gaica 2011 wlis 28 noembers. Sedegad, ekonomikissaministrom daamtkica darialis mSeneblobis nebarTva 2011 wlis 30noembers. samSeneblo samuSao daiwyo uSualod proeqtis gvirabisgayvanis samuSao komponentze. saqarTvelos garemos dacvis saministrom(MoEP) pasuxismgebelia darialis proeqtis monitoringze dauzrunvelyofs garemoze zemoqmedebis SefasebaSi warmodgeniliSemarbilebeli rekomendaciebis dacvas.

6. proeqtis mTavari zemoqmedebebi da Semarbilebeli zomebi

dambasTan, iq sadac 150 m droebiTi misasvleli gza aris saWiro, adgilieqneba samSeneblo zemoqmedebas da unda moxdes gaburRva sam qveda biefisobieqtze. saburRi masalebis swori gankargva erT-erTi mTavari sakiTxiaekologiur marTvaSi.

samSeneblo samuSaoebisTvis daqiravebuli muSaxelis umetesobaadgilobrivia. banaki ara-adgilobrivi muSaxelisTvis da ofisebisTvis 8.5km manZiliTaa daSorebuli daba stefanwmindidan qveda biefze dasocialuri zemoqmedeba minimaluria. florisa da faunis habitatzezemoqmedeba iqneba mcire da umetesad moklevadiani. Tergis xeobaSi iqnebaeleqtrogadacemis xazebis gaumjobesebis saWiroeba. gaumjobeseba

Page 9: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

9

Semoifargleba arsebuli eleqtrogadacemis xazebis koridoriT da areqneba aranairi damatebiTi zemoqmedeba garemoze an biomravalferovnebisdacvaze aRniSnul zonaSi.

mSeneblobis dasrulebis Semdeg, aRiniSneba mcire vizualuri gavlena,radgan proeqtis komponentebis umetesi nawili, maT Soriseleqtrosadguri, miwisqveSaa.

miwis nakveTi saWiroa mxolod proeqtis qve-sadgurisTvis dasadispetCerosTvis. aq ar moxdeba zemoqmedeba biomravalferovnebaze dalandSaftze xeobis ferdobebze, romlebic yazbegis erovnul parksekuTvnis, radgan mimyvani gvirabi unda iyos miwis qveS, da ar moxdebawyvetebi ferdobis hidrologiaSi an cxovelTa gadaadgilebaSi.cxovelebs SeuZliaT Tavisuflad gadavidnen mdinareze wylis dasalevad.proeqtiT gamowveuli mTavari potenciuri grZelvadiani zemoqmedebebidakavSirebulia Semcirebul wyalTan mdinare Tergis 7 km monakveTzedambis misaRebsa da eleqtrosadgurs Soris landSaftis vizualurizemoqmedebiT da wylis habitatis danakargiT. mdinareSi binadrobskalmaxi da darialis hidroeleqtrosadguris wyalgadasaSvebi xelsSeuSlis Tevzebis moZraobas. am SemTxvevaSi Tevzebis moZraobazekumulaciur zemoqmedebas moaxdens sxva proeqtebi, rogorc arsebuli,aseve SeTavazebuli mdinare Tergis sistemaSi (larsis proeqti arisdarialis hidroeleqtrosadguris 100 m qveda biefi da mdinare Tergisqveda biefis Zveli hidroeleqtrosadguri ruseTSi sazRvarze aseve qmnisdabrkolebebs grZel manZilze Tevzebis gadaadgilebebisTvis). darialishidroeleqtrosadguri gamoiyenebs wyalgadasaSveb kaSxals, romelicgauSvebs wyaldidobis SemTxvevaSi mTavari xeobis gavliT maqsimaluriwyalmovardnis sezonis dros da romelic pasuxismgebelia mdinarisarsebul landSaftze. kalmaxi Seqmnis adgilobriv populaciebs dakalmaxis mTavari populaciebi kvlav dasaxldeba mdinare Tergis zedanawilSi.

7. bunebrivi Zeglebi, rogorc sakompensacio teritoriebi

erovnul parks daemata sami teritoria, rogorc sakompensacioteritoriebi darialis dakarguli nakveTisTvis da stefanwmindisyazbegis erovnuli parkis tyis zonis miwis potenciuri danakargvisTvis(oTaxebis sastumros gegmebis safuZvelze). aRniSnuli sami teritoriadamtkicebulia, rogorc daculi teritoriebi “daculi teritoriebisstatusis Sesaxeb” # 5853 kanonis Tanaxmad, romelic damtkicda 2012 wlis16 marts. aRniSnuli teritoriebis win iyo mTavrobis miwa da daculiteritoriebis saagentos (APA) ar hqonda sakuTrebis ufleba, aseve maTidacvis valdebulebebi. 2012 wlis TebervalSi daculi teritoriebissaagentom moipova aRniSnuli teritoriebis sakuTrebis ufleba. erovnuliparkis ofiss stefanwmindaSi daevala aRniSnuli axali teritoriebisdacva axali kanonis Tanaxmad, 2012 wlis martis TveSi. aRniSnuliteritoriebi ukve gansazRvruli iyo bunebriv Zeglebad da hqondaTdaculi teritoriebis statusi, rogorc saxelmwifos sakuTrebaSiarsebul miwas. isini amJamad registrirebulia daculi teritoriebissaagentoSi da warmoadgens mniSvnelovan damatebebs yazbegis erovnuliparkis saproeqto zonisTvis.

Page 10: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

10

damatebuli teritoriebidan ori maTgani – Trusos travertinebi (4.2.heqtari) da abanos mineraluri tba (0.04 heqtari) mdebareobs RiasaZovrebis zonebSi daaxloebiT 2000 m simaRleze. aRniSnuli oriteritoria erTmaneTisgan 500 m farglebSia. maTi maqsimalurad dacva damarTva SesaZlebelia konsolidaciiT da Trusos xeobis mosazRvremonakveTis SetaniT yazbegis erovnuli parkis axal saproeqto zonaSi.mesame teritoria, saxiznaris kldis mwkrivebi (331.46 heqtari) aris mTianizona, gansakuTrebuli silamazis kldeebiT da aRiarebulia rogorckritikuli habitati orbebisTvis.

8. daskvnebi biomravalferovnebis dacvaze zemoqmedebis da daculiteritoriebis ganviTarebis programis saerTo miznebze zemoqmedebisSesaxeb.

yazbegis did simaRleze arsebuli konkretuli biomravalferovneba,romelic warmoadgens dacvis umniSvenelovanes interess yazbegiserovnuli parkis momavali farglebis safuZvelze, Senobis da darialishidroeleqtrosadguris saoperacio teritoriebze gacilebiT maRla arisganTavsebuli. aqedan gamomdinare proeqti ar axdens uaryofiTzemoqmedebas konkretul biomravalferovnebaze, arc winaswargaTvaliswinebul biomravalferovnebaze da habitatis dacvaze, yazbegismomaval erovnul parkze, romelic ganviTardeba daculi teritoriebismxardaWeris programebis meSveobiT.

daskvnebi yazbegis erovnuli parkis tradiciuli gamoyenebis zonaze dawinaswar gaTvaliswinebul yazbegis erovnuli parkis proeqtzehidroeleqtrosadguris sainvesticio proeqtebis zemoqmedebebis Sesaxeb.

darialis hidroeleqtrosadgurs ar aqvs an aqvs umniSvnelo zemoqmedebayazbegis erovnuli parkis saproeqto zonaze, miwis mxolod mcirefragmentebis danakargiT. es aseve Sefasebulia darialishidroeleqtrosadguris zemoqmedebis Sesaxeb misiis SesrulebisangariSSi da yazbegis erovnuli parkze oTaxebis sastumros gegmebSi.(samxreT kavkasiis transsasazRvro gaerTianebuli samdivno. BMZ(germaniis ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis federalurisaministro), kfw (germaniis ganviTarebisa da rekonstruqciis sakreditobanki), REC Caucasus. 2012 wlis noemberi 54 gverdi).

sakompensacio teritoriebi

Trusos xeobis travertinebi da abanos mineraluri tbisteritoriebi sargebels miiReben iseve, rogorc mTliani xeoba,yazbegis erovnuli parkis gafarToebis da tradiciuligamoyenebis zonad gansazRvris Sedegad.

saxiznaris kldeebi Zvirfasi frinvelebis habitati dalandSaftia yazbegis erovnuli parkze damatebiT.

saerTo miznebi

Page 11: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

11

biomravalferovnebis dacvis miznebs da yazbegis erovnuli parkisganviTarebas da daculi teritoriebis investiciebis SesaxebmxardaWeris programis miznebs safrTxe ar eqmnebaT darialishidroeleqtrosadguris mSeneblobis da eqspluataciis gamo.

9. yazbegis erovnuli parkis tradiciuli gamoyenebis zonaze darialishidroeleqtrosadguris zemoqmedebis SefasebasTan dakavSirebiTdetaluri ekologiuri kvlevis Sedegebi

yazbegis erovnuli parkis tradiciuli gamoyenebis zonaze darialishidroeleqtrosadguris zemoqmedebis SefasebisTvis, ganxilul iqna yvelaSesabamisi dokumenti, aseve ganxorcielda ekologiuri Sefaseba darialisproeqtis samSeneblo da saeqspluatacio saqmianobebis uaryofiTizemoqmedebis gamovlenis mizniT floris da mcenareuli safaris dafaunis receptorebis konteqstSi, botanikis specialistis daviT WeliZisda zoologiis specialistis aleqsandre buxnikaSvilis monawileobiT.

9.1. botanikuri kvleva

floristuli da sintaqsonomiuri detaluri kvlevebi ganxorcielda 2013wlis 23-24 maiss mTel rig obieqtebze darialis hidroeleqtrosadguriszemoqmedebis zonis siaxloves, romelic ganisazRvra, rogorcgansakuTrebulad sensitiuri hidroeleqtrosadguris samSeneblo dasaeqspluatacio saqmianobebis mimarT, yazbegis erovnuli parkis dacviszonaze darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedebis SefasebiskonteqstSi. floristuli da sintaqsonomiuri kvlevebis mTavari mizaniiyo raodenobrivi monacemebis dadgena da Segroveba mcenareuldajgufebebze da maRali sakonservacio Rirebulebis mqone saxeobebze,romelic moxvda zemoqmedebis zonaSi an proeqtis samSeneblo dasaeqspluatacio saqmianobebis siaxloves. aRniSnuli teritoriebi moicavsyazbegis erovnuli parkis daculi zonis yofil obieqtebs, romelicgadaeca dariali enerjis saqarTvelos mTavrobis mier.

meTodologia: botanikuri kuTxiT mniSvnelovani da sensitiuriteritoriebis SefasebebSi gamoyenebulia sayovelTaod aRiarebulistandartuli meTodologia. sacdeli nakveTebi mniSvnelovanisintaqsonomiuri erTeulebis gamosakvlevad proeqtis zemoqmedebiszonaSi sensitiur obieqtebze ganisazRvra SerCeviTi cdebiT. es moicavssacdeli nakveTebis subieqtur SerCevas, romlebic ganisazRvrebadajgufebis tipis warmomadgenlad an moicavs specialur maxasiaTebels,rogoricaa maRali sakonservacio Rirebulebis mqone saxeobebi.mcenareuli safari – siWarbe Sefasda drudes Skalis safuZvelze.drudes Skalis simboloebi miuTiTebs saxeobebis gavrceleba/dafarvissixSires. simboloebi warmodgenilia Semdegi saxiT: Soc (socialis) –dominanturi saxeobebi, gavrceleba/dafarvis sixSire aRemateba 90%-s; Cop3

(coptosal) – Warbi saxeobebi, gavrceleba/dafarvis sixSire Seadgens 70-90%-s;Cop2 – saxeobebi, warmodgenilia sxvadasxva individualebiT,gavrceleba/dafarvis sixSire Seadgens 50-70%-s, Cop1 - gavrceleba/dafarvissixSire Seadgens 50-70%-s; Sp2 (sporsal) - gavrceleba/dafarvis sixSireSeadgens 30%-s; Sp2 (sporsal) - gavrceleba/dafarvis sixSire daaxloebiT

Page 12: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

12

Seadgens 20%-s; Sp1 (sporsal) - gavrceleba/dafarvis sixSire daaxloebiTSeadgens 10%-s; Sol (solitarie) – SezRuduli individualebi,gavrceleba/dafarvis sixSire daaxloebiT Seadgens 10%-s; Un (unicum) – erTindividuals.

nakveTi #1 GPS koordinatebi N42040’15.5’’/E 44039’03.7m asl.; CrdiloeT-dasavleT adgilmdebareoba; ferdobis daxriloba 5-150. saSualosakonservacio Rirebulebis mqone habitati. teritoria warmodgeniliagadaZovili balaxeuli degradirebuli mdelobiT da masze uSualozemoqmedebas ar axdens proeqtis samSeneblo saqmianobebi. mcenareTasafari Seadgens 90%-s. mcenareTa safaris simaRle – 40 sm. qvemoTmiTiTebulia saxeobebis dafarva-siWarbe drudes SkaliT. drudes Skalissimboloebi miuTiTebs saxeobebis gavrceleba/dafarvis sixSires.

Festuca varia-Cop3 (ჭრელწივანიანები)Alchemilla caucasica-Cop3

Carum meifolium-Cop3

Taraxacum officinale-Cop1

Plantago saxatilis- Cop1

Potentilla crantzii-Cop2

Gentiana nivalis-SparsusPolygala alpicola-SparsusPulsatilla violacea-Sparsus (endemic of Caucasus)Thymus sp.-SparsusTrifolium ambiguum-Cop2

Oxytropis cyanea-SparsusCoronilla balansae-Cop2

Euphorbia iberica -SparsusRanunculus oreophyllus-Cop1

Festuca ovina-SparsusCerastium arvense-SparsusAndrosace barbata-SolGalium album-SolPrimula algida-SolVeronica gentianoides-Sol

ganviTarebulia torfis fena.

aRniSnuli zona warmodgenilia meCxeri CirgvnarebiTa da buCqnarebiTqvebs Soris Semdegi saxeobebiT: kowaxuri (Berberis vulgaris), Rvia (Juniperusdepressa), Asplenium trichomanes, Thalictrum buschianum (kavkasiis endemi).

Page 13: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

13

nakveTi No.1. nairbalaxovani mdelo

nakveTi No.1. nairbalaxovani mdelo

nakveTi No.1. kavkasiis endemi

Page 14: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

14

nakveTi No.1. Primula algida

nakveTi No.1. Pulsatilla violacea

nakveTi No.1. Pulsatilla violacea

nakveTi #2. GPS koordinatebi N42040’32.4’’/E 44038’55.7’’, 1724 m asl; samxreT-dasavleT adgilmdebareoba; ferdobis daxriloba 5-200. saSualosakonservacio Rirebulebis mqone habitati. teritoria warmodgeniliagadaZovili balaxeuli degradirebuli mdelobiT da masze uSualozemoqmedebas axdens proeqtis samSeneblo saqmianobebi. mcenareTa safari

Page 15: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

15

Seadgens 90%-s. mcenareTa safaris simaRle – 5 sm. qvemoT miTiTebuliasaxeobebis dafarva-siWarbe drudes SkaliT.

Festuca ovina-Cop3

Plantago saxatilis- Cop2

Potentilla crantzii-SparsusPulsatilla violacea-Sparsus (endemic of Caucasus)Cerastium arvense-SparsusAndrosace barbata-SolLinaria meyeri-Sol (endemic of Caucasus)

aRniSnuli zona warmodgenilia meCxeri CirgvnarebiTa da buCqnarebiTqvebs Soris Semdegi saxeobebiT: kowaxuri (Berberis vulgaris), Rvia (Juniperusdepressa), da sxva.

nakveTi No.2. Juniperus depressa

nakveTi No.2. Androsace barbulata

Page 16: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

16

nakveTi No.2. Berberis vulgaris

nakveTi No.2. Linaria meyeri

nakveTi No.2. Berberis vulgaris

Page 17: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

17

nakveTi No.2. Androsace barbulata

nakveTi No.2. Aspect of Pulsatilla violacea

nakveTi No.2. Aspect of Pulsatilla violacea

nakveTi #3. GPS koordinatebi N42040’29.9’’/E 44038’55.1’’, 1725 m asl; samxreT-dasavleT adgilmdebareoba; ferdobis daxriloba 20-250. dabalisakonservacio Rirebulebis mqone habitati. teritoria warmodgeniliaqacvis buCqnariT da masze pirdapir zemoqmedebas axdens proeqtis

Page 18: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

18

samSeneblo saqmianobebi. mcenareTa safari Seadgens 60%-s. buCqnarisiarusis simaRle – 2 m. balaxovani saxeobebidan gavrcelebulia SemdegiqvemoT balaxovan iarusSi: Galium album, Artemisia absinthium, Cirsium caucasicum,Urtica dioica.

nakveTi No.3. qacvis buCqnari

nakveTi No.3. qacvis buCqnari

nakveTi No.3. qacvis buCqnari

nakveTi #4. GPS koordinatebi N42040’25.0’’/E 44038’53.8’’, 1719 m asl; samxreT-dasavleT adgilmdebareoba; ferdobis daxriloba 10-150. dabali

Page 19: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

19

sakonservacio Rirebulebis mqone habitati. teritoria warmodgeniliaqacvis buCqnariT Sereuli tirifebiT (Salix caprea), RviebiT (Juniperusdepressa), kowaxuriT (Berberis vulgaris). obieqtze pirdapir zemoqmedebasaxdens proeqtis samSeneblo saqmianobebi. mcenareTa safari Seadgens 50%-s. buCqnaris iarusis simaRle – 2,5m, tirifi – 3m, kowaxuri – 1,5 m, Rvia –1m.

nakveTi No.4. qacvis buCqnariT Sereuli tirifebiT, RviebiT, kowaxuriT.

nakveTi No.4. qacvis buCqnariT Sereuli tirifebiT, RviebiT, kowaxuriT

nakveTi No.4. qacvis buCqnariT Sereuli tirifebiT, RviebiT, kowaxuriT

Page 20: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

20

nakveTi #5. GPS koordinatebi N42040’21.6’’/E 44039’00.0’’, 1740 m asl; samxreT-dasavleT adgilmdebareoba; ferdobis daxriloba 50. dabalisakonservacio Rirebulebis mqone habitati. teritoria warmodgeniliagadaZovili balaxeuli degradirebuli mdelobiT da masze uSualozemoqmedebas axdens proeqtis samSeneblo saqmianobebi. mcenareTa safariSeadgens 80%-s. mcenareTa safaris simaRle – 5 sm. qvemoT miTiTebuliasaxeobebis dafarva-siWarbe drudes SkaliT.

Festuca varia-Cop3

Plantago lanceolata- Cop3

Cirsium caucasicum-Cop2

Cerastium arvense-Cop1

Oxytropis cyanea-Cop2

Euphorbia iberica-SparsusTaraxacum officinale-Cop1

Potentilla sp.-SparsusMacrotomia echioides-Sol

aRniSnuli nakveTis garSemo, aRwerili obieqti warmodgenilia Semdegisaxeobebis buCqnariT: qacvi (Hippophaё rhamnoides), kowaxuri (Berberis vulgaris),Rvia (Juniperus depressa).

nakveTi No.5. gadaZovili balaxeuli degradirebuli mdelobiT,wina planze – qacvis, kowaxuris da Rviis buCqnariT.

Page 21: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

21

nakveTi No.5. gadaZovili balaxeuli degradirebuli mdelobiT,wina planze – qacvis, kowaxuris da Rviis buCqnariT.

nakveTi No.5. gadaZovili balaxeuli degradirebuli mdelobiT,wina planze – qacvis, kowaxuris da Rviis buCqnariT.

nakveTi No.5. Juniperus depressa

Page 22: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

22

Penstock site

samSeneblo da saeqspluatacio fazebis uaryofiTi zemoqmedeba daSesabamisi Semarbilebeli zomebi. detaluri botanikuri SefasebisSedegad saproeqto obieqtebze gamovlinda ori sakonservacioRirebulebis mqone saxeobebis populacia (kavkasiis endemi Pulsatilla violaceada Linaria meyeri), aseve dadgenilia florasa da mcenareul safarzesamSeneblo da saeqspluatacio fazebis uaryofiTi zemoqmedebis Sefasebasaproeqto zonebisTvis da SemuSavebulia Sesabamisi dacvis/aRdgeniszomebi. saWiroa momzaddes Sesabamisi bioaRdgeniTi specifikaciis gegma,romelic Seicavs iSviaTi saxeobebis dacvis gegmas dabiomravalferovnebis monitoringis/marTvis gegma botanikur komponentTandakavSirebiT ukve Setanilia darialis hidroeleqtrosadguris garemozeda socialur sferoze zemoqmedebis SefasebaSi. ZiriTadi aRwerilobis /informaciis safuZvelze SesaZlebelia ganxorcieldes proeqtismSeneblobis Semdgomi zonebis kompleqsuri ekologiuri aRdgenismaCveneblebis da maxasiaTeblebis (mcenareuli safaris aRdgena)monitoringi da aseve unda ganxorcieldes biomravalferovnebis(botanikuri komponenti) monitoringi.

proeqtis zemoqmedebis zonaSi endemuri, iSviaTi da gadaSenebis pirasmyofi mcenareTa saxeobebis populaciebis dadgenis Semdeg, muSavdebaSesabamisi Semarbilebeli zomebi gadaSenebis piras myofi populaciebis,romlebzec pirdapir zemoqmedebas axdens proeqtis samSeneblosaqmianobebi, dacvis, konservaciisa da mdgradi ganviTarebisuzrunvelsayofad saWiro zomebis miRebis mizniT.

saxeobebis dacvis uzrunvelyofisTvis SerCeuli meTodologiebiiTvaliswinebs cocxali mcenareebis gadatanas garemosdacviT centrebSida mcenareTa gamravlebas bunebriv garemoSi Segrovebuli TeslebiT.vinaidan mcenareTa gadatana yovelTvis dakavSirebulia maRal riskTan,TeslebiT gamravleba gamoyenebul unda iqnas warmatebis Sansebisgasazrdelad da sakmarisi naTesarebis gasamravleblad SemdgomiganmeorebiT introduqciisTvis.

veluri habitatidan gadatanili da Teslidan aRmocenebuli mcenareebiSeqmnian cocxal koleqciebs SeTavazebul dacvis centrebSi. proeqtismSeneblobis dasrulebis Semdeg, unda ganxorcieldes gadatanili da

Page 23: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

23

Teslidan aRmocenebuli mcenareebis ganmeorebiT introduqcia maTbunebriv habitatSi an Sesabamis mimdebare habitatSi proeqtisganxorcielebamde arsebuli veluri populaciebis aRdgenis mizniT.

9.2 zoologiuri kvleva

2013 wlis 23-24 maiss ganxorcielda yuros qedis ZirSi daculiteritoriis zoologiuri kvlevis organzieba, romelic aris yazbegisdaculi teritoriis (erovnuli parkis tradciuli gamoyenebis zona)nawili. is mdebareobs yuros qedis aRmosavleT kalTaze da moicavsmeorad mdelobebs, qacvis, veluri askilis kowaxuris buCqnarebs da sxvasaxeobebsa da detritebs. mas kveTs sami Rrma xeoba, romelic mdebareobsmetad cicabo ferdobze, mdinare yuros da sofeli wdos mopirdapired.

gansaxilvel obieqtze ar xorcieldeba mkacrad daculiteritoriebisTvis saWiro damcavi zomebi. meoradi mdelobebigadaZovilia cxvrebis da saqonlis mier, Sedegad buCqebi da detritebiukeTes mdgomareobaSia, xolo mdelobebis mdgomareoba savalaloa. Tumca,unda aRiniSnos, rom gamokvebis intensiuroba icvleba maqsimaluridatvirTviT cxvris maRal mTian saZovrebze gadayvanisas. saqonlisgamokvebis datvirTva saSualo an dabalia, Tumca mdeloebzemRrRnelebis soroebi mniSvnelovnad Semcirda.

meTodologia: saqoneli da saSualo zomis ZuZumwovrebi aRricxuliamaTi kvalis Sesabamisad 1-5km gzis da gadakveTebis gaswvriv davizualurad dRis da Ramis ganmavlobaSi. wavi registrirebulia maTikvalis da soroebis mixedviT wylis rezurvuaris, 1-5km gzis, gadakveTebisgaswvriv da sxva arsebiTi maCveneblebis, aseve uSualo dakvirvebismonacemebis safuZvelze. ZuZumwovrebis saxeobebi registrirebuliamiaxloebiT vizualuri da sxva meTodebis safuZvelze, radganSeuZlebeli iyo maTi daWera.

frinvelebze dakvirveba ganxorcielda gadakveTis zolis meTodisgamoyenebiT. amasTan, dadginda kanonierad daculi da iSviaTifrinvelebis saxeobebis budeebi da koncentraciis adgilebi, daCaiTvleba mniSvnelovan adgilebad aRniSnuli saxeobebisTvis. frinvelTaraodenoba unda gamoiTvalos sxvadasxva standartuli meTodisgamoyenebiT. reptiliebi da amfibiebi ganisazRvra maTi marSrutebissafuZvelze, TavSesafrebSi da wylis rezervuarebSi. adgilebi, sadacbinadroben didi raodenobis ZuZumwovrebi an mravalferovani saxeobebi,unda moiniSnos, rogorc ZiriTadi adgilebi.

masalebi: msxvili ZuZumwovrebidan registrirebulia mxolod rqosanisaqoneli. wvrili ZuZumwovrebidan mxolod 3 virTxis soro arisregistrirebuli mdeloebze da ganxiluli teritoriis farglebs gareT,mdinare yurosxevis axlos (soroebi SesaZloa iyos mxolod ori saxeobis(daRestnuri memindvria (Terricola daghestanica) an Cveulebrivi memindvria(Microtus arvalis)). grZelkuda kbilTeTras (bigas) (Crocidura gueldenstaedtii) sunidafiqsirda or adgilas, romlis Zlieri aromati advilad igrZnobakerZod gamravlebis periodSi.

Page 24: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

24

frinvelebidan aRiricxa wiTelniskarta maRrani (Pyrrhocorax pyrrhocorax),RaJo (Lanius collurio), Savi SaSvi (Turdus merula), mTis mwyerCita (Anthusspinoletta), Savi bolocecxla (Phoenicurus ochruros), alpuri mTiula(Montifringilla nivalis), kldis mercxali (Ptyonoprogne rupestris), mekiria (Apusmelba), guguli (Cuculus canorus).

ar daregistrirebula reptiliebi an amfibiebi.

zemoCamoTvlili saxeobebis garda uSualod Cveni interesis farglebSi,kerZod stefanwmindaSi (umetesad dasaxlebuli teritoriebis garemoSi),gveleTis da darialis xeobebSi, cxovrobdnen ZuZumwovrebi, rogoricaakavkasiuri biga (Sorex satunini) da volnuxinis biga (Sorex volnuchini), (naklebSesaZlebelia maTi dasaxlebul teritoriebze povna), TeTrkbila biga(Crocidura leucidon) (SesaZlebelia maTi aq naxva), nacrisferi zazunela(Cricetulus migratorius), gudauruli memindvria (Chionomys gud), mcire tyisTagvi (Sylvaemus uralensis), kavkasiuri tyis Tagvi (Sylvaemus fulvipectus)(SesaZlebelia maTi aq naxva) (buxnikaSvili, 2004 w.). am teritoriazeaRmoCenilia frinvelTa Semdegi saxeobebi: orbebi (Gyps fulvus), batkanZera(Gypaetus barbatus), mTis arwivi (Aquila chrysaetus), yorani (Corvus corax), ruxiyvavi (Corvus cornix), Cveulebrivi kirkita (Falco tinnunculus). reptiliebidan amteritoriaze aRmoCenilia erTi tipiuri naxevrad ariduli landSafti:lotievis gvelgesla (Vipera lotievi), da amfibiebidan mwvane gombeSo (Bufoviridis) SesaZloa aRmoCndes mocemul teritoriaze.

saqarTvelos wiTel nusxaSi Setanili saxeobebi, romelic moxvda Cveniinteresis sferoSi, aris mxolod nacrisferi zazuna (minimaluriraodenobiT). im faqtis miuxedavad, rom dasaxelebuli zona arsad araris dafiqsirebuli, cnobilia rom rusi mkvlevarebi muSaobdnen aq 1980wels (Yasni 1990) da maT ganazogades aRniSnuli monacemebi uSualodaRniSnuli teritoriidan mdinare Tergis zeda dinebis sxva msgavsiobieqtebisTvis.

endemuri saxeobebidan interesis sfero moicavs volnuxinis bigas (Sorexvolnuchini), daRestnur da gudaurul memindvriebs. es ukanaskneli SeiZlebaaRmoCenil iqnas detritebis da kldovani warmonaqmnebis zemoTSesabamisad nestian lokaciebSi, aseve lotievis gvelgesla.

sensitiuri adgilebi da safrTxeebi: sensitiuri adgilebis dadgenaSeuZlebelia RoW mcire zomis gamo. milsadenebis dagebis samuSaoebs Tanaxlavs:

gazrdili xmauri da vibracia, mcenareebi daifareba mtvriT, eszemoqmedebas moaxdens xerxemlianebis da uxerxemloebis kvebissafuZvelze da maT gamravlebaze (iablokovi, ostroumovi, 1985w);

myudroebis darRveva frinvelebisTvis, romlebic budes ikeTebenmisasvleli gzebis siaxloves da nacriferi zazunebisTvis.

Page 25: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

25

gansaxorcieleblad SeTavazebuli Semarbilebeli zomebi:

samuSaoebis Sesrulebis dros mtvris warmoqmnis Semcirebis mizniTsaWiroa zomebis miReba;

samuSaoebis Sesrulebis dros xmauris da vibraciis Semcirebis mizniTsaWiroa zomebis miReba;

sayofacxovrebo da samSeneblo nagavi ar unda mogrovdes Rianagavsayrelze an maTi gadayra ar unda moxdes wyalSi;

unda aikrZalos navTobproduqtebis da sxva Tanxmlebi nivTierebebisdaRvra wyalze da miwaze;

ormoebi, tranSeebi da sxva daculi unda iyos cxovelebisgan. msxvilisaxeobebisTvis – mkveTri feris lenta, wvrili cxovelebisTvis –nebismieri brtyeli masala – Tunuqi, polieTileni da sxva. grZelidafebi an logoebi gamoyenebul unda iqnas tranSeebSi da ormoebSi,imgvarad, rom patara cxovelebma SeZlon amosvla. tranSeebi undaSemowmdes maTi miwiT amovsebamde;

nacrisferi zazuna gadayvanil unda iqnas aseTi adgilebidan da undagamravldnen laboratoriaSi an naxevrad Tavisufal pirobebSi,mSeneblobis dasrulebis Semdeg maT Tavdapirvel adgilas dabrunebismizniT.

miTiTebebi

1. darialis hidroeleqtrosadguris da oTaxebis sastumros gegmebiszemoqmedeba yazbegis erovnul parkze. misiis angariSi. samxreTkavkasiis transsasazRvro gaerTianebuli samdivno. BMZ (germaniisekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis federalurisaministro), kfw (germaniis ganviTarebisa da rekonstruqciis sakreditobanki), REC Caucasus. 2012 wlis noemberi 54 gverdi.

2. Braun-Blanquet, J. 1964. Pflanzensoziologie, Grundzüge der Vegetationskunde, 3rd ed.Springer, Wien-New York.

3. saqarTvelos flora. 1941-1952. 1-8. saqarTvelos akad. samec. gam.Tbilisi (saqarTveloSi).

4. saqarTvelos flora. 1970-2000. 1-13. mecniereba, Tbilisi (saqarTveloSi).

5. saqarTvelos mcenareebis saidentifikacio saxelmZRvanelo. 1969.saqarTvelos akad. samec. gam. Tbilisi (saqarTveloSi).

6. IUCN 2004. 2004 IUCN gadaSenebis piras myofi saxeobebis wiTeli nusxa[veb programa], ixileT: http://www.iucnredlist.org.

7. saqarTvelos gadaSenebis piras myofi saxeobebis wiTeli nusxa. 2003.sakanonm. pr. 3, brZaneba #76, GSS Codex, GSS code- www.gss-ltd.com.

8. saqarTvelos wiTeli nusxa. 2006. internet versia, brZaneba.

Page 26: darialis hidroeleqtrosadguris zemoqmedeba yazbegis … aseve sainteresoa istoriuli Zeglebi, rogoricaa meToTxmete saukunis samebis taZari, meaTe saukunis garbanis eklesia, 7 sionis

26

9. buxnikaSvili a. 2004. wvrili ZuZumwovrebis sakadastro masalebi(Insectivora, Chiroptera, Lagomorpha, Rodentia) saqarTvelos gamomcemloba“universali”, Tbilisi, 144 gverdi.

10. iablokov a. ostroumov s. 1985. cocxali bunebis dacvis doneebi //moskovi, “nauka”. gverdi 176..

11. iasni e. 1990, wvrili ZuZumwovrebis dajgufebebi didi kavkasiis maRalizonis ekosistemebSi // “didi kavkasiis ekosistemebis flora da fauna”nauka, moskovi, gv. 11-158.