1

CENTRALNE FUNKCIJE

2

Centar reprezentuje, simboliše, uizvesnom smislu personifikuje grad

Centar predstavlja najprivlačnije mesto ugradu po svojoj atmosferi, koju stvaravelika koncentracija raznovrsnih aktivnostii događaja, ali isto tako i po svojimestetskim, ambijentalim vrednostimaprostora...

3

Mnoštvo monumentalnih objekata koji su obično značajnih arhitektonskih, kulturno-istorijskih vrednosti, njegove javne površine – ulice, trgovi, sasvojim parterima i urbanom opremom, većim delom sačinjavaju ukupnupredstavu, kolektivnu monumentalnu sliku građana o svom gradu...

Prostor i objekti centra se pamte.

4

Urbane funkcije – CentriPreindustrijski – monocentrični gradovi

• Osnova razvoja : poljoprivreda

• Grad/centar : limitiran

• Osnovna funkcija: razmena

• Centar religije i uprave

• Nemameđugradskih veza

• Izrazita diferenciranostgradskog prostora

5

Uloga gradova u razvoju društvenog i kulturnog života vidno se ispoljava u sadržini gradskih društvenih centara.

Gradski društveni centri su uvek bili glavna jezgra kulture, nauke, umetnosti i personifikacija grada, njegovih unutrašnjih vrednosti, naprednih stremljenja, njegove borbe za političkom slobodom i samostalnošću.

U Grčkoj i Rimu agora i forum su bili vezani za raznovrsnu i bogatu sadržinu.

6

Milano, 1572.g.

Obeležja srednjevekovnog grada određuju:‐ fortifikacijske građevine - zidine, kule i gradske kapije‐ planimetrija grada -blokovi i ulice‐ gradska središta –trgovi

Javni gradski prostori (trgovi i ulice) koriste se za:religijske svečanosti: velike crkvene zabave, procesije, scenske predstave , crkvena prikazanjagrađanske svečanosti: javni izbor sudija, rektora, profesora ; prigodni sajmovi; predstave putujućih pevača, svirača, glumaca, žonglera i mađioničara...javna kažnjavanja: stubovi srama, vešala, lomače

Na spor populacioni i teritorijalni razvoj feudalnih gradova uticali su:Velike epidemijeČesti ratovi (sa dugotrajnim opsadama)Veliki požari

7

• Osnova razvoja :proizvodnja, industrija iPoljoprivreda

• Razvoj saobraćaja

• Razvoj usluga

• Grad/centar : određen

• Povezivanje gradova

• Glavne funkcije grada:proizvodnja, usluge, uprava

• Koncentracija u centrima

Urbane funkcije – Centriindustrijski – monocentrični gradovi

8

UTICAJ NOVIH OTKRIĆA NA RAZVOJ GRADANakon buržoaske revolucije menja se vlasnička slika gradskog prostora →zemljište u posedu plemstva i crkve postaje narodnim vlasništvom →nove regulacije.Odbrana grada u klasičnom smislu više nije moguća. Potreba za bedemimanestaje, pa se oni uklanjaju. Oslobađa se prostor za izgradnju javnih zdanja,parkova i novih saobraćajnica.Podizanje komunalnog standarda grada, (uvođenje kanalizacije, vodovoda,gasa, kasnije i električne energije). Koristi se javni prostor, pa uloga ulice i njeno racionalno trasiranje postaje važno u planiranju i organizaciji grada.

9

Frankfurt 1612.

Frankfurt 1872.

Frankfurt 1880.

10

• Osnova razvoja : industrija,TRGOVINA

• Ekspanzija saobraćaja

• EKSPANZIJA usluga

• Grad/centar : neodređen

• Glavne funkcije grada: usluge,uprava, proizvodnja,

• Rasprskavanje gradskogjezgra

Urbane funkcije – Centriindustrijski – policentrični gradovi

11

Pariz

Frankfurt

industrijski – policentrični gradovi

12

Centralne funkcije odgovaraju najvećem delu urbanih potreba koje su izvan, stanovanja i proizvodnje. Potrebe koje se zadovoljavaju u okviru funkcije centra su ustvari zajedničke potrebe ukupnoj populaciji u nekom društvenom prostoru grada i njegove okoline. Karakter zajedničkih potreba na kojima se razvijaju centralne funkcije bitno uređuju i svojstvo posebnosti, različitosti i raznovrsnosti

U našoj urbanističkoj praksi postoje tri osnovne funkcije centra:

-funkcije društvenog standarda ( kultura, umetnost, obrazovanje i nauka, zdravstvena i socijalna zaštita i sport i rekreacija);

-funkcije usluga i poslovanja ( usluge, poslovanje);

- funkcije upravljanja i zaštite (uprave i politička organizacija, odbrana i zaštita)

13

Osnovne karakteristike•Centralitet•Koncentracija aktivnosti•Privlačnost•Pristupačnost

podrazumeva onajsegment privlačnosti,magentizma centrakojeg neposrednoproizvode određenisadržaji odnosnoaktivnosti koje su unjemu okupljene

14

PRISTUPAČNOST• meru saobraćajne povezanosti centrasa pripadajućim gravitacionimpodručjem

• izražava polje izbora ostvarenjaraziličitih komunikacionih veza sacentrom

• saobraćajna povezanost podrazumevaodnos stvarnog i potencijalnogkapaciteta saobraćaja koji povezujucentar sa gravitacionim područjemkao i odnos između raspoloživih površina za mirujući saobraćaj

15

PrivlačnostPrivlačnost centra definišu:• struktura i kapacitet koncentrisanihcentralnih aktivnosti• ostvarena pristupačnost izneposrednog okruženja

Privlačnost centra je upravnoproporcionalna centralitetu ipristupačnosti u funkciji vremena iprostora• na ukupnu privlačnost centra bitnoutiču njegova prostorno strukturalnasvojstva i kvalitet ambijenta u kome sefunkcije centraliteta odvijaju

16

Svi centri na području nekog grada čine sistem centara, u kome svaki od njihpredstavlja jedan od njegovih osnovnihelemenata, a koji opet, izdvojenoposmatran predstavlja poseban sistem

karakteristike sistema centara

• različitost, raznovrsnostelemenata I odnosa koji postoje među njima• dinamičnost i promenljivostsistema u prostoru i vremenu• celovitost sistema• otvorenost sistema

SISTEM CENTARA

17

Centralitet definiše relacijski odnos posmatranog centra sa okruženjem:• funkcionalne odnose sa drugim centrima u gradu• Odnosi sa drugim urbanim funkcijama u posmatranom prostoruNIVO GLAVNOG CENTRACENTRI NIŽEG STEPENA U MREŽI :Koncentracija•Mali gradovi sa jednim centromprvog stepena i centrima nultog

•Srednji gradovi sa glavnimcentrom drugog stepena i prvog inultog stepena u mreži

•Veliki gradovi sa trostepenomstrukturom centara, pojavaspecijlizovanih centara

•Veliki gradovi sa višestepenomstrukturom centara, pojavaspecijlizovanih centara

18

SOCIO-EKONOMSKI USLOVI

Socio-ekonomski uslovi bitno su promenjeni u protekljih 50 godinakroz tri faze :1. Od “socijalističkog” društva sa centralizovanom upravomukupnog razvojaod strane države kao jedinog i glavnog ivestitora (“društvenasvojina”,socijalna jednakost, ...),2. preko inicijalizacije tranzicije sa parcijalno i nedoslednosprovedenomliberalizacijom socio-ekonomskog okruženja (od 1991proces intenzivnogsocijalnog raslojavanja, pojava siromaštva), i na kraju3. do razvijene faze tranzicije sa konstruktivnije vođenim socio-ekonomskimpromenama ka liberalniijem demokratskom modelu društva (od1999, demokratski izbori, intenzivna privatizacija)

19

Analogno socio-ekonomskim promenama, pristup upravljanjuurbanim razvojemtakođe se menjao:1. Od veoma determinisanog planiranja razvoja gradovakoje je sprovodiladržava kroz socijalne programe izgradnje, sa jasnim vizijama“razvijenogsocijalističkog društva”,2. preko preispitivanja planerskog koncepta, istovremenosa primenom stareurbane regulative i legislative,3. do prepoznavanja neophodnosti za promenamaurbane regulative ilegislative, paraleleno sa inicijaciojom promene planerskogmodela

20

CENTRI U BEOGRADU

21

CENTRALNE AKTIVNOSTI U BEOGRADU

1975 Generalniurbanistički planBeograda zvaničnoje usvojen, i potompromenjen nekolikoputa da bi prihavtiotrendove realnogživota grada

CENTRI U “SOCIJALIZMU”

22

Planiranjecentralnihaktivnosti trebaloje da rezultujerealizacijombrojnih centara ugradu (povezanihu sistem) satačnodefinisanomstrukturom opštihilispecijalizovanihcentralnihaktivnosti.

23

Planirani koncept centara mesnih zajednica implementiran je u mnogim naseljima. To su bili centri koji su sadržali tercijarneaktivnosti dimenzionisane preama procenama broja stanovnika iprostorno organizovan u posebnu grupu objekata oblikovanuuvek na isti način u bilo kojem delu grada.

24

CENTRI U INICIJALNOJ FAZI TRANZICIJE

1991-1996> intenzivni rast tercijarnih aktivnosti:usluga, trgovnine, poslovanja.parcijalna nekonzistentno sprovedena liberalizacija socio-ekonomskih uslovaPorast tercijarnih aktivnosti u uslovima :• drastičnog pada opšte ekonomske moći,• visokog stepena urbane nezaposlenosti,• velikog poremećaja i kontradikcije u upravljanju urbanim razvojem

Težište nosioca promena sa društvenog na privatni sektor:•veoma dinamične•veoma agresivne prema urbanoj strukturi•veoma adaptabilne na loše trenutne uslove•“rupe” u zakonskoj regulativi u ostavenju svojih interesa•proces orjentisan na transformaciju korišćenja postojećeg prostora•nema neophodne urbane regulative

25

CENTRI U INICIJALNOJ FAZI TRANZICIJE

Prostorne manifestacije spontanog neplanskog razvoja tercijarnih aktivnosti možese svrtati u tri osnovna oblika:

•Prenamena stambenog ukomercijalni prostor

•Parcijalna ili potpunapromena korišćenja javnih objekata.

•Upotreba nekvalaitetnih iprivremenih objekata iokupacija delova javnogzemljišta.

26

Investiranje u novi izgradnju za centralne aktivnosti proizvela je udar na javne prostore implementiranjem tzv. “privremenih” objekata sa veoma “stalnim” karakterom.

27

CENTRI U RAZVIJENOJ FAZI TRANZICIJEMogu se uočiti novi trendovi i poslednjih nekoliko godina :Tranformacija posojećih prostora CA u profitabilnije oblike, kao iObimnije investiranje u novu izgradnju pretežno trgovinuposlovanje.

28

profitabilni oblici centralnih funkcija

29

Epski dugo čekanje narekonstrukciju Narodnogmuzeja ili propadanje zdanjaMuzeja savremene umetnosti(ipak smo dočekali!)

neprofitabilni oblici centralnih funkcija

30

Urbana obnova centralnih funkcija Urbana reciklaža

Jedna od grupa lokacija iobjekata koji mogu bitipredmet urbane reciklažesu veliki i značajni gradskikompleksi, kojipredstavljaju deo istorijegrada, a koji suurbanističkim planovimapredviđeni za rušenje ilirezervisani zarekonstrukciju, u ovomtrenutku nerealnu. Kriterijum za mogućureciklažu ovakvih važnihgradskih celina je njihovistorijski i kulturni značaj, specifičnost, identitet, ali inejasan status ili vlasnik, zbog čega će, ukoliko se neprimeni ovaj ili drugi metodiobnove, te vrednostivremenom nestati.

31

Industrijski kompleksi

Adekvatna rekonstrukcijaindustrijskih kompleksa jeonemogućena iz razloga što seovi objekti često ubrajaju ukulturna dobra od posebnogznačaja.

je strategija u korišćenju irehabilitaciji fizičkog fondagradova. Primenom ovestrategije se čuvaju, održavajui aktiviraju devastirani, zapušteni ili neadekvatnokorišćeni prostori gradova, kojisu pasivni nosioci urbanihpotencijala.

Urbana reciklaža

32

OSTVARENA URBANA RECIKLAŽARekonstrukcija kompleksa “Starog Mlina” počela je u drugojpolovini 2011. godine sa idejom da se napušteni industrjiskiobjekat transformiše u moderan biznis centar i hotel. To jeporazumevalo temeljnu rekonstrukciju zaštićenog mlinskogobjekta, kao i dogradnju prostora za sve ostale funkcije uokviru projekta. Arhitektonsko rešenje projekta izradili sudomaći autori Sanjin Grbić i Jovan Jovanović.

33

Vojni kompleksiTransformacija društvenog uređenja Srbije je dovela dopromene uloge vojske u organizacionoj strukturidržave. Nekadašnji vojni kompleksi se danas nalaze nanajatraktivnijim lokacijama u gradu.

Neizvesna sudbina?Prema odluci Vlade Republike Srbije iz 2005. godine, objekti Generalštaba koji je građen po ideji arhitekte Nikole Dobrovića od 1954. do 1963. proglašeni su za spomenike kulture.

34

Napuštene lokacije železniceu fazi uređivanja Savskog trga U SKLOPU PROJEKTA Beograd na vodi

Glavna železnička stanica ima funkciju glavnog čvorištašinskog transporta Srbije. Međutim, sa završetkomizgradnje stanice Prokop, postaje jedna od najznačajnijihlokacija u centru Beograda

353d modeli Savskog trga

36

37

Ovaj prostor je još 1987. godine proglašen kulturnimdobrom, ali do danasmemorijalno – edukativnicentar nije izgrađen

Neuređenagradskapriobalja

Staro sajmište je mesto gde je tokom Drugog svetskog rata ubijeno na hiljade Jevreja i Srba

38

Uređivanje gradskog priobalja – Beton hala magacinski prostori, serekonstruišuprenamenom pretvarajuih u kafe-klubove, restorane...Ceo prostor počinje da živi svoj drugi “džentrifikovani” život, što uviđa i gradska vlast, koja 2011. godine raspisuje veliki javni internacionalni konkurs za povezivanje Beton hale i Beogradske tvrđave.

Džentrifikacijaproces u kojem dolazi do menjanja fizičke strukture objekata, ilinjihove namene na centralnim gradskim lokacijama, koju pratipromena socijalnih karakteristika ljudi kojima su ti renovirani ilinovi objekti namenjeni.Da pojasnim - kupuju se jeftino zgrade centru, pa se rekonstruišu u objekte za bogatu klijentelu

Pasarela, veza sa Kalemegdanom, prevelikaagresivnost u prostoru ili šta mislite?

39

Uređivanje gradskog priobalja vezano je za projekat Beograd na vodi, a tome ćemo posvetiti posebno predavanje!