BMP16-1

การเปลยนแปลงประชากรของผเสอหนอนคนธรรมดา (Catopsilia Pomona) ในบรเวณบานบงเนยม จงหวดขอนแกน

Population Dynamics of the Lemon Emigrant (Catopsilia Pomona) in Ban Bueng Niam, Khon Kaen Province

เสรมศกด คสกลรตน (Sermsak Khoosakunrat)* ดร.ทศพล ไชยอนนตพร (Dr.Thotsapol Chaianunporn)**

บทคดยอ

ผเสอหนอนคนธรรมดาเปนผเสอกลางวนทพบมากในเขตจงหวดขอนแกนและจงหวดโดยรอบ โดยมบทบาทท งเปนศตรพชและถกใชเปนอาหารของคนในพนท การศกษานมวตถประสงคเพอประมาณขนาดประชากรและ การเปลยนแปลงจ านวนผเสอหนอนคนธรรมดาในบรเวณบานบงเนยม จงหวดขอนแกนในรอบหนงป และปจจยทางสงแวดลอมทมผลตอประชากรของผเสอ โดยการส ารวจประชากรผเสอหนอนคนธรรมดาทกสปดาหในแตละระยะ ตวเตมวย หนอน ดกแดและไข ระหวางเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2557 ถงเดอนตลาคม พ.ศ. 2558 พบวา ผเสอในทกระยะมจ านวนสงสดในเดอนมถนายน (10.2 ตว/ตารางกโลเมตร) ดานปจจยทางสงแวดลอม พบวาความเขมแสงมความสมพนธเชงบวกกบจ านวนผเสอหนอนคนธรรมดาตวเตมวย (r = 0.353, p-value <0.05) ในขณะทความชนสมพทธมความสมพนธเชงผกผนกบจ านวนผเสอตวเตมวย (r = -0.278 p-value <0.05)

ABSTRACT

Lemon Emigrant (Catopsilia pomona) is one of most sighted butterfly species in Khon Kaen and surrounding provinces. This species plays an important role as pest species and is used as food for local people. This study aimed to estimate the population size and population dynamics of Lemon Emigrant in Ban Bueng Niam, Khon Kaen province in one year and to determine effects of environmental factors on the number of this butterfly species. Population surveys of adults, larva, pupa and eggs were performed once a week from November 2014 to July 2015. The maximum density of this butterfly in every stage was found in June 2015(1,020,000 / km2). Light intensity correlated positively with the number of adult butterflies (r = 0.353, p-value <0.05), whereas relative humidity correlated negatively with the number of adults (r = - 0.278 p-value <0.05).

ค าส าคญ: ผเสอหนอนคนธรรมดา การเปลยนแปลงประชากร ปจจยทางสงแวดลอม Keywords: Catopsilia pomona, Population dynamics, Environmental factors * นกศกษา หลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวทยาศาสตรสงแวดลอม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ** อาจารย ภาควชาวทยาศาสตรสงแวดลอม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

- 501 -

BMP16-2

บทน า ผเสอกลางวนเปนแมลงทพบเหนไดทวไปและงายตอการส ารวจ การเปลยนแปลงทเกดขนของประชากรผเสออาจสะทอนใหเหนการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมและการส ารวจประชากรของผเสอในระยะยาวทงชนดทพบไดทวไปและชนดทหายากจะสามารถชวยในการประเมนการเปลยนแปลงทพบสภาพแวดลอมและยงสะทอนใหเหนถงคณภาพของสภาพแวดลอมทางธรรมชาต เนองจากผเสอไดรบผลจากการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทมนอาศยอย ซ งมการเป ลยนแปลงตลอดเวลาโดยปจจยของสงแวดลอมน นมผลตอการลดลงหรอเพมขนของประชากรของผเสอ (New, 1991) จากการศกษาทผานมาแสดงใหเหนวา ปจจยทางกายภาพส าคญทเปนตวก าหนดการด ารงชวตและขนาดประชากรของผเสอ ไดแก ความชน อณหภม และความเขมแสง (Mazer and Appel, 2001)

ผเสอหนอนคนธรรมดา Catopsilia pomona (Fabricius, 1758) เปนผ เสอกลางวนในวงศผ เสอหนอนกะหล า (Family Pieride) อนดบ Lepidoptera และเปนผเสอในวงศผเสอกะหล าทมจ านวนมากทสดชนดหนงของเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Corbet and Pendlebury, 1992) โดยพบแพรกระจายทวไปในทวปเอเชยตงแตอนเดย ศรลงกา จนตอนใต พมา ไทย ลาว กมพชาและเวยดนาม เปนตน ส าหรบประเทศไทยพบผ เสอหนอนคนธรรมดาไดในทกภาคตลอดท งป (สทศนและคณะ, 2545) ผเสอชนดนเปนผเสอทมขนาดกลาง เมอกางเตมทวดจากปลายปกคหนาทงสองขางมความยาวประมาณ 5.5-8.0 เซนต เมตร หวสวนอกและทองดานบนมสเทาเขมเกอบด า สวนดานลางจะมสเหลอง พนปกทงสองคมสเหลอง เขยวออนหรอสขาว มมปลายปกคหนาจะมสด าผเสอชนดนอาจจะมลวดลายบนปกและสของหนวดทแตกตางกนไปหลากหลายแบบ (Ek-Amnuay, 2006) ผ เสอชนดนสามารถแบงออกไดเปน 7 ฟอรม โดยการใชลกษณะทางสณฐานวทยาของผเสอชนดน เชน ความหลากหลาย

ของลวดลาย สสน โดยแตละฟอรมจะเปนเพศหนงเพศใดโดยเฉพาะ ไดแก ฟอรม (f.) hilaria และ alcmeone เปนฟอรมของเพศผ สวนฟอรม pomona, jugurtha, crocale, catilla และ nivescens เปนฟอรมของเพศเมย (Ek-Amunay, 2012) ตวหนอนของผเสอหนอนคนธรรมดาจะกนใบของไมยนตนในวงศถว (Family Fabaceae) และพชอนอกหลายชนดเปนอาหาร เชน ใบคนหรอราชพฤกษ (Cassia fistula) ข เหลก (Senna siamea) ชมเหดเทศ (Senna alata) ชมเหดไทย (Senna tora) ชงโคนา (Buteara cemosa) และทองกวาว (Butea monosperma) (Ek-Amnuay, 2006; สทศน, 2552) การทผเสอชนดนพบไดทวไปเปนจ านวนมาก ท าใหในปจจบนพบวามการศกษาคนควาและวจยในแงมมตางๆ ท งทางชววทยาและนเวศวทยาของ ผเสอชนดนไมนอยกวาผเสอชนดอนๆ เชน การศกษาโครงสรางจลกายวภาคของระบบสบพนธผเสอหนอนคนธรรมดา (ปยนช, 2557) การศกษาพฤตกรรมการหากนของผเสอหนอนคนธรรมดาในการเลอกพนธไมดอกชนดตางๆ และชวงเวลาทเหมาะสมในการหาอาหาร (สทศน, 2552) นอกจากนยงมการศกษานเวศ วทยาและวงจรชวตของผเสอหนอนคนในปาตรประ ประเทศอน เด ย (Choudhury and Agarwala, 2013) แตอยางไรกตามการศกษาในเชงนเวศวทยาประชากรของผเสอชนดนในประเทศไทยยงคงมการศกษานอย ท งๆทผเสอชนดนมบทบาททางเศรษฐกจและทางเกษตรกรรม โดยในชวงทหนอนของผเสอชนดนระบาดจะมตนไมทเปนพชอาหารของหนอน เชน คน ถกท าลายเปนจ านวนมาก เน องจากใน ชวงการเจรญเตบโตของตวหนอนตวหนอนมกกดกนใบและดอกของตนคนและพชชนดใกลเคยงเปนอาหาร จนกอใหเกดความเสยหายกบพช และยงท าใหสองขางทางบรเวณดงกลาวขาดความสวยงาม

ดงน นการศกษาค รงนผ ศกษาจงท าการส ารวจขนาดประชากรผเสอหนอนคนธรรมดา และการเป ลยนแปลงขนาดประชากรของผ เสอชนด ตลอดจนความสมพนธระหวางปจจยทางกายภาพกบ

- 502 -

BMP16-3

ขนาดประชากร โดยเลอกพนทศกษาในบรเวณถนนรอบเมองขอนแกน ในพนทบานบงเนยมซงเปนบรเวณทมการปลกตนคนเปนจ านวนมาก เพอใหเขาใจการเปลยนแปลงประชากรของผเสอชนดนและน ามาใชเปนขอมลพนฐานส าหรบควบคมการระบาดของผเสอชนดนตอไป

วตถประสงคการวจย

เ พ อ ศ ก ษ าค ว าม ห น าแ น น แ ล ะ ก า รเปลยนแปลงของขนาดประชากรผเสอหนอนคนธรรมดา (Catopsilia pomona) ในบรเวณบานบงเนยม จงหวดขอนแกน

วธการศกษา

พนทศกษา การศกษานท าการศกษาในจงหวดขอนแกน

บรเวณถนนรอบเมองขอนแกน ในทศตะวนออกในเขตพนทบานบงเนยม ต าบลบงเนยม อ าเภอเมอง จงหวดขอนแกน พกด 16 o26 '15.20"เห นอ และ102o54'59.53"ตะวนออก ดงภาพท 1 เปนบรเวณทกรมทางหลวงมการปลกไมยนตนไดแกตนราชพฤกษหรอตนคนซงเปนตนไมประจ าชาตไทยและเปนดอกไมประจ าจงหวดขอนแกนเปนจ านวนมาก เพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในวโรกาสททรงมพระชนมายครบ 6 รอบ (กรมทางหลวง, 2553)

ภาพท 1 พนทศกษาในเขตเทศบาลเมองขอนแกน

วธการด าเนนการ ศกษาจ านวนประชากรและการเปลยนแปลง

ของผเสอหนอนคนธรรมดาก าหนดจดส ารวจโดยการวางแนวเสนส ารวจ (Line Transect) โดยวางแนวเสนส ารวจเปน 20 เสน แตละเสนมความยาว 50 เมตร ก วา ง 5 เม ต ร ต าม ว ธ ข อ ง Manual for Butterfly Monitoring (Van Swaay et al., 2012) โดยวางแนวเสนส ารวจขนานไปกบถนนรอบเมองขอนแกน ในการส ารวจจะท าการนบจ านวนผเสอหนอนคนธรรมดาในระยะตวเตมวย ตวหนอน ดกแดและไขตามเสนส ารวจทก าหนดไว โดยเกบขอมลในชวงเวลา 8.00-14.00 น.และบนทกจ านวนและเวลาทท าการศกษา ท าการวดอณหภม ความชนสมพทธ และความเขมแสงสามครงในชวงทเรมตนการส ารวจ ระหวางการส ารวจ และหลงการส ารวจและน ามาหาคาเฉลย ท าการส ารวจสปดาหละ 1 ครงเปนระยะเวลา 1 ป (52 สปดาห) โดยมการคดเลอกวนทมอากาศดทเหมาะสมกบการพบผเสอ เรมตงแตเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2557 ถงเดอนตลาคม พ.ศ. 2558 การวเคราะหขอมล

ค านวณความหนาแนนของผเสอหนอนคนในระยะตางๆ โดยค านวณจากสตรความหนาแนน

ความหนาแนน =จ านวนผเสอ

ขนาดพนทศกษา

โดยค านวณจากพน ท ศกษาขนาด 5000 ตารางเมตร และน ามาคณดวย 1,000,000 เพอแปลงหนวยเปนตารางกโลเมตร น ามาศกษาแนวโนมการเปลยนแปลงของประชากรในชวงเวลาทท าการศกษา ท าการสรางกราฟแสดงความสมพนธระหวางจ านวนผเสอตวเตมวยและหนอนผเสอตอชวงเวลาเพอท าการว เคราะห รปแบบการระบาดของผ เส อ และห าความสมพนธของปจจยทางกายภาพและจ านวนผเสอหนอนคนทพบดวยสมประสทธสหสมพนธเพยรสน โดยใชโปรแกรม SPSS ทระดบนยส าคญทางสถต 0.05

- 503 -

BMP16-4

ผลการศกษา 1. จ านวนของประชากรผเสอหนอนคน

ธรรมดาในแตละสปดาห จากการส ารวจจ านวนของประชากรผเสอ

ตวเตมวย หนอน ดกแด และไข โดยการส ารวจดวยวธ Line transect จ านวน 20 เสนเปนเวลา 52 สปดาห ต งแตเดอนพฤศจกายน 2557- ตลาคม 2558 พบวาในชวงสปดาหท 1-18 จ านวนผเสอตวเตมวยทพบคงทและเรมเพมขนในสปดาหท 23 ในชวงเดอน(เดอนเมษายน) และเพมสงสดใน สปดาหท 31 (สปดาหแรก

ของเดอนมถนายนจ านวน 2,271 ตว) จากนนจ านวนประชากรตวเตมวยลดจ านวนลงในสปดาห ตอมากอนทจะเพมจ านวนขนสงในสปดาหท 35 (สปดาหสดทายของเดอนมถนายน จ านวน 1,893 ตว) และลดจ านวนลงหลงจากนน และคงปรมาณอยในระดบทไมเกน 500 ตว แตจ านวนไข หนอน และดกแดเพมขนกอนชวงทผเสอตวเตมวยจะมจ านวนมากขน แตจะพบวาหนอนและไขของผเสอจะมจ านวนมากขนหลงจากชวงทผเสอตวเตมวยมจ านวนมากขน 2 - 3 สปดาห แสดงดงภาพท 2

ภาพท 2 จ านวนของผเสอในระยะตางๆ ในแตละสปดาห (สปดาหท 1 คอ วนท 3 พฤศจกายน พ.ศ. 2557 และสปดาห สดทายคอวนท 31 ตลาคม พ.ศ. 2558)

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

2400

1(3/11

)2(2

/11)

3(17/1

1)4(2

4/11)

5(30/1

1)6(5

/12)

7(14/1

2)8(2

0/12)

9(29/1

2)10(3/1)

11(11

/1)12(18

/1)13(26

/1)14(7/2)

15(11

/2)16(21

/2)17(28

/2)18(1/3)

19(8/3)

20(15

/3)21(22

/3)22(29

/3)23(5/4)

24(10

/4)25(19

/4)26(28

/4)27(3/5)

28(10

/5)29(23

/5)30(26

/5)31(9/6)

32(11

/6)33(18

/6)34(21

/6)35(28

/6)36(5/7)

37(21

/7)38(26

/7)39(30

/7)40(3/8)

41(9/8)

42(16

/8)43(23

/8)44(29

/8)45(13

/9)46(18

/9)47(20

/9)48(27

/9)49(3/10)

50(18

/10)

51(25

/10)

52(31

/10)

จ านว

นผเสอท

ส ารวจพ

บ (ตว)

สปดาห (วน/เดอน)

ตวเตมวย

หนอน

ดกแด

ไข

- 504 -

BMP16-5

2. ความหนาแนนของผ เสอหนอนคนธรรมดาในระยะตางๆ ในแตละเดอน

ความหนาแนนของผเสอหนอนคนในแตละระยะพบวามแนวโนมเพมขนในรอบในแตละเดอนตงแตพฤศจกายนถงเดอนมถนายนและลดจ านวนลงในเดอนกรกฎาคม โดยตวเตมวยมความหนาแนนของประชากรมากกสดรองลงมาคอไข ตวหนอนและดกแดโดยพบความหนาแนนของประชากรตวเตมวยพบมากสดในเดอนมถนายน (10.2 แสนตว/ตารางกโลเมตร) และนอยทสดคอเดอนธนวาคมและเดอนกมภาพนธ

(0.1 แสนตว/ตารางกโลเมตร) ความหนาแนนของไขมจ านวนสงสดในเดอนมถนายนเชนเดยวกบตวเตมวย (2.2 แสนฟอง/ตารางเมตร) ในขณะทเดอนพฤศจกายนถงมกราคมไมพบไขบนตนพช ความหนาแนนของตวหนอนพบมากสดในเดอนมถนายน (1.2 แสนตว/ตารางกโลเมตร) และในชวงเดอนพฤศจกายนถงกมภาพนธไมพบตวหนอนและดกแด และเรมพบในเดอนมนาคมและมแนวโนมเพมขน ซงพบมากสดในเดอนพฤษภาคม (0.1 แสนตว/ตารางกโลเมตร) แสดงดงภาพท 3

ภาพท 3 ความหนาแนนของประชากรผเสอในแตละเดอน

3. ปจจยสงแวดลอมทมผลตอผเสอหนอนคน

ธรรมดา วเคราะหความสมพนธระหวางปจจยทาง

สงแวดลอมไดแก ความชนสมพทธ อณหภม และความเขมแสง เพอศกษาอทธพลของปจจยทางสงแวดลอมทมผลตอจ านวนของผเสอตวเตมวย ตวหนอน ดกแด และไขของผเสอหนอนคนธรรมดา วเคราะหความสมพนธโดยใชสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน โดยผลการศกษาพบวา จ านวนหนอน ดกแด และไข ไมมความความสมพนธกบปจจยสงแวดลอม

ในขณะทประชากรผเสอตวเตมวยมความสมพนธกบความเขมแสงเชงบวก (r = 0.353) ทระดบนยส าคญ 0.05 กลาวคอ เมอมปรมาณแสงสงขนจะพบผเสอมากขน และความชนมความสมพนธแบบแปรผกผนกบจ านวนผเสอหนอนคนธรรมดา (r =-0.278) ทระดบนยส าคญ 0.05 กลาวคอ เมอสภาพแวดลอมมความชนทสงขนจ านวนตวหนอนและไขจะลดลง แสดงดงตารางท 1

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1600000

พ.ย. ธ.ค. ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค.

ความหน

าแนน

ของป

ระชากรผเสอ/ต

ารางกโลเม

ตร

เดอน

ดกแด

ไข

หนอน

ตวเตมวย

- 505 -

BMP16-6

ตารางท 1 ความสมพนธของปจจยสงแวดลอมกบจ านวนผเสอหนอนคนธรรมดาในระยะตางๆ

ตวแปร

อณหภม ความชนสมพทธ ความเขมแสง

สมประสทธสหสมพนธ

p-value สมประสทธสหสมพนธ

p-value สมประสทธสหสมพนธ

p-value

ตวเตมวย 0.159 0.262 -0.278* 0.046 0.353* 0.010 หนอน 0.178 0.208 -0.126 0.375 0.080 0.575 ดกแด 0.187 0.184 0.172 0.233 0.191 0.176 ไข 0.122 0.389 -0.123 0.387 0.158 0.262

* มความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) โดยใชสถต Pearson’s Correlation Coefficien

วจารณผลการศกษา

ก าร ศ ก ษ าค ร ง น ได ท าก าร ศ ก ษ าก ารเปลยนแปลงจ านวนของผ เสอหนอนคนธรรมดาในชวงเดอนตางๆ ในบรเวณถนนรอบเมองขอนแกน ในทศตะวนออกในเขตพนทบานบงเนยม ซงเปนพนททมการปลกตนคนทเปนพชอาหารหลกของผเสอชนดนเปนจ านวนมาก โดยในชวงเวลาทศกษาผศกษาไดพบผเสอหนอนคนธรรมดาในพนทศกษาเปนจ านวนมาก รวมทงพบผเสอในระยะไข ตวออน ดกแด และตวตวเตมวย แสดงใหเหนวาบรเวณพนทศกษาเปนพนทหนงทผเสอใชในการสบพนธ แตจากการทจ านวนของผเสอหนอนคนธรรมดาตวเตมวยไมสอดคลองกบจ านวนไข ตวออน และดกแดของผเสอในชวงเวลากอนหนาน คอ ไข ตวออน และดกแดของผเสอชนดนไมไดมการเพมจ านวนกอนทจะพบผเสอตวเตมวยเปนจ านวนมาก รวมทงการทพบดกแดจ านวนนอยมากในบรเวณทศกษาแสดงใหเหนวาผเสอตวเตมวยทพบในบรเวณนอาจจะไมไดเกดและพฒนาในพนทศกษา โดยเฉพาะอยางย งการท ผ เสอตว เตมวย มความหนาแนนมากท สดในชวงเดอนมถนายนอาจจะเนองจากเปนอพยพของผเสอชนดน โดยมรายงานกอนหนานทระบวาแนวโนมการอพยพยายถนของผเสอสวนใหญจะเกดขนในชวงเดอนมนาคมถงกรกฎาคมและตลาคม ถงพฤศ จกายน เพ อห ลกเล ยงสภาพภมอากาศทไมเอออ านวย โดยเฉพาะอยางยงในชวง

ของลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ (NEM) และลมมรสมตะวน ตก เฉ ยงใต (SWM) (Williams, 1972; Ramesh et al., 2012)

ในพนททศกษาชวงทพบผเสอตวเตมวยเปนจ านวนมากในเดอนมถนายนไดสงเกตเหนวาในสปดาหท 31 ผ เสอมการบนแบบมทศทางจากทศตะวนออกเฉยงเหนอมายงทศตะวนตกเฉยงใต และในสปดาหท 35 ผเสอมการบนกลบจากทศตะวนตกเฉยงใต มายงทศตะวนออก เฉยงเหนอ

จ านวนไขและตวหนอนมการเพมขนในชวงทผเสอนมการอพยพเชนกน เนองจากเปนชวงเรมฤดฝน โดย ม รายงาน ขอ ง Christopher and Mathavan (1986) ไดท าการศกษาในบรเวณตอนใตของประเทศอน เด ย (Madurai Kamaraj University) และระบ ว าในชวงเรมฤดฝนเปนชวงทผเสอชนดนมการสบพนธมากทสด โดยจะพบไขสะสมมากทสดในฤดน โดยพบจ านวนไขรวมประมาณรอยละ 80 ซงสอดคลองกบการศกษานทพบวาในชวงเดอนมถนายนพบจ านวนผเสอและไขมากทสด

จากการศกษาครงน เมอหาความสมพนธระหวางปจจยทางสงแวดลอมกบจ านวนผเสอหนอนคนธรรมดาในระยะตางๆ พบวา ความเขมแสงเปนปจจยทมความสมพนธกบการพบผเสอตวเตมวย โดยพบวาเมอมความเขมแสงสงจะมจ านวนผเสอมากกวาวนทมความเขมแสงนอย โดยแสงเปนปจจยส าคญ

- 506 -

BMP16-7

อยางหนงทสงผลตอพฤตกรรมการออกหากนของผเสอ ซงสอดคลองกบการศกษาของศรตา (2549) และสทศน (2552) โดยจากการศกษาพบวาในเดอนชวงมถนายนเปนชวงทมแสงทคอนขางมากกวาเดอนอนทท าการศกษา (73,886 ลกซ) จงท าใหพบผเสอตวเตมวยเปนจ านวนมาก แสงจงถอไดมความส าคญตอการการเปลยนแปลงของแมลงเปนตวกระต นจงหวะของกจกรรมตางๆ ท เกดขนจากภายในของสงมชวต ในขณะทความชนสมพทธมความสมพนธแบบผกผนกบจ านวนประชากรผเสอซงคลายกบการศกษาของ Antonini et al. (2005) คอเมอมความชนสงจะพบวามจ านวนผเสอลดลง โดยความชนจะเปลยนตามความเขมแสง คอเมอความเขมแสงสงขน ความชนจะลดลง ซงจากการศกษาครงนจะเหนไดวาความเขมแสงมความสมพนธเชงบวกกบจ านวนประชากร นนคอเมอมความชนต า ความเขมแสงจะมาก สงผลใหจ านวนประชากรผเสอมากตามดวย ซงสอดคลองกบการส ารวจของ Pollard et al. (1993) ทพบวาสภาพอากาศมผลตอจ านวนชนดและปรมาณของผเสอกลางวน เมออากาศมความชนสมพทธสงพบวาจ า นวนชนดและปรมาณของผเสอกลางวนลดลง เนองจากอากาศทมความชนสงมาก จะท าใหตวออนของผเสอกลางวนเขาสระยะพกตว โดยมกลไกทางสรระว ท ย า เ ป นต ว ก า ห น ด ป ร ะ ช า ก ร ต ว เ ต ม วยจงมนอยลง นอกจากนนแสงอาทตยกเปนปจจยหลกของพฤตกรรมการเกยวพาราส พฤตกรรมการออกหากน และพฤตกรรมการวางไขของผเสอกลางวน (Ratiwiriyapong, 2004)

ในทางตรงกนขามถาห ากในอากาศ มความชนต ามากอาจสงผลใหผเสอตายไดเนองจากสญเสยน ามาก การออกหาอาหารของสตวหากนกลางวน เชน ผ เสอ มกขนกบความเขมแสงและอณหภมทพอเหมาะ (Bhuyan et al., 1999) นอกจากนนผเสอยงคอนขางไวตอการเปลยนแปลงปจจยทางกายภาพ เชน อณหภม ความชนสมพทธและระดบแสง ซงโดยทวไปอจะมผลกระทบโดยตรงกบการเลอกทอย

อาศย รวมท งการพฒนาของตวออน (Bergman et al., 2000; Blau, 1980)

อยางไรกตามในการศกษาครงนไมไดแสดงใหเหนถงความสมพนธของการพบผเสอกบอณหภม รวมทงความสมพนธระหวางจ านวนของผเสอในระยะอนกบปจจยทางกายภาพตางๆอาจจะเปนเพราะวาชวงเวลาทท าการศกษาไมไดเปนชวงเวลาทปจจยทางกายภาพเหลานมผลกระทบตอการอยรอดของผเสอในระยะไข ตวหนอนและดกแดโดยตรง เชน อณหภมทมผลโดยตรงตอการวางไขและอยรอดของตวหนอนอาจจะเปนอณหภมต าสดของวน ไมใชอณหภมในชวงเวลากลางวนดงเชนในชวงทท าการศกษา

เนองจากในชวงทมผเสอหนอนคนจ านวนมากๆจะพบวาใบและดอกของตนคนถกกดกนเปนจ านวนมาก ท าใหความสวยงามของตนไมชนดนลดลงการศกษานสามารถใชเปนขอมลพนฐานในการควบคมวางแผนในการจดการควบคมการระบาดของผเสอตอไปได ซงสามารถน าไปประยกตใชในการบรหารจดการการปลกตนไมรมทางในพนทอนๆ เชน ท าการควบคมไขของผเสอชนดนกอนและระหวางชวงเวลาท จะมการระบาดใน พน ท ใน ชวงเดอนมถนายน หรอลดจ านวนการปลกตนคนเปนตนไมรมทางและท าการปลกพชชนดอนทไมใชพชอาหารของผเสอชนดนแซมระหวางตนคน เพอลดจ านวนพชอาหารทเหมาะสมของผเสอชนดนลง อยางไรกตามเพ อการควบคมผ เสอหนอนคนธรรมดาใหไดมป ระ สท ธภ าพ เราอาจจะตอ ง ม ความ เขาใจ ในนเวศวทยาของผเสอชนดนมากกวาน เชน อตราการวางไขและการอยรอดของหนอนผเสอบนพชอาหารชนดตางๆ เสนทางการอพยพ และแหลงสบพนธทส าคญ เปนตน

สรปผลการศกษา

ผ ล ก าร ศ ก ษ าค ร ง น ท า ให ท ร าบ ก ารเปลยนแปลงของจ านวนในระยะไข ตวหนอน ดกแด และตวเตมวยของผเสอหนอนคนธรรมดาซงสะทอน

- 507 -

BMP16-8

ใหเหนการเปลยนแปลงของประชากรของผเสอชนดนในพนททศกษาในรอบหนงป โดยพบวาในชวงเดอนมถนายนเปนชวงทมจ านวนประชากรของผเสอในระยะตางๆมากทสด และเปนชวงเวลาทส าคญในการอพยพของผเสอชนดนผานบรเวณจงหวดขอนแกน นอกจากน นการศกษาครงนแสดงใหเหนปจจยทางสงแวดลอมดานกายภาพทมผลตอจ านวนผเสอชนดน โดยพบวาความเขมแสงมความสมพนธเชงบวกกบจ านวนผเสอตวเตมวย และความชนมความสมพนธเชงลบกบจ านวนผเสอตวเตมวย ดงน นเมอทราบถงการเปลยนแปลงจ านวนของผเสอทเกดขนกจะเปนขอมลพนฐานสามารถพนฐานส าหรบควบคมการระบาดและการศกษาของผเสอชนดนตอไป

กตตกรรมประกาศ

ก าร ว จ ย น ไ ด ร บ ท น ส น บ ส น น จ ากทนอดหนนและสงเสรมการท าวทยานพนธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน และศนยวจยและพฒนาการบรหารจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยขอนแกน

เอกสารอางอง กรมทางหลวง.โครงการปลกตนไมถวายในหลวง

[ออนไลน] 2553 [อางเมอ 18 มถนายน 2557] จากhttp://www.doh.go.th/web/kingproject/ kpj3.html.

สทศน สบนประเสรฐและมณ อชวรานนท.การศกษาขอมลเพอการอนรกษผ เ สอในประเทศไทย. รายงานการวจย . ก รง เทพฯ : มห าวท ยาลยรามค าแหง; 2545.

สทศน สบนประเสรฐ. พฤตกรรมการหากนของผเสอห น อ น ค น ธ ร ร ม ด า Catopsilia pomona (Lepidoptera: Pieridae) ในการเลอกพนธไมดอกชนดตางๆและชวงเวลาท เหมาะสมในการหาอาหาร. วารสารวจยรามค าแหง (วทยาศาสตรและเทคโนโลย) 2552; 12(2):68-77.

Antonini Y, Souza HG, Jacobi CM. and Mury FB. Richness and behavior of insect visitor of Stachytarpheta glabra Cham.(Verbenaceae), at a ferruginous field, Ouro Preto, MG, Brazil. Neotrop. Entomol 2005; 34(4):555-564.

Bhuyan M, Kataki D, Deka M and Bhattcharyya PR. Nectar host plant selection and floral probing by India butterfly Danaus genutia (Nymphalidae). J.Res.Lepidoptoptera 1999; 38:79-84.

Bergman KO. Oviposition, host plant choice and survival of a grass feeding butterfly,the Woodlant Brown (Lopinga achine) (Nymphalidae: Satyrinae). Journal of Research on the Lepidoptera 2000; 35: 9-21.

Blau WS. The effect of environmental disturbance on a tropical butterfly population; Ecology 1980; 61 : 1005–1012.

Christopher MS M, Mathavan S. Population dynamics of a tropical lepidopteran Catopsilia crocale (Pieridae).Animal Sciences 1986; 95 (3):303-324

Choudhury SR. and Agarwala BK. Eco-biology of Common Emigrant Catopsilia pomona Fabricius (Lepidoptera: Pieridae) with special reference to its life table attributes in Tripura, India. Journal of Research in Biology 2013; 3(3): 876-855.

Corbet AS. and Penndlebury HM. The Butterflies of the Malay Peninsula.4th ed. Kuala Lumpur. United Selangor Press SDN BHD; 1992.

Ek-Amnuay P. 2012.Butterflies of Thailand.2nd ed. Baan Lae Suan, Amarin Printing and Publishing, Bangkok; 2012.

- 508 -

BMP16-9

Fabricius JC. Systema entomologiae, sistens insectorum classes, ordines, genera, species adiectis synonymis, locis,descriptionibus, observationibus, Flensburgi et Lipsiae Flensburg and Leipzig, Korte, 832 p.;1758

Mazer CL. and Appel AG.Water loss and desiccation tolerances of longwing butterflies (Lepidoptera: Nymphalidae). Environmental Entomology 2001; 30(4): 631-636.

New TR. Butterfly conservation., Australia: Oxford University Press; 1991

Pollard E, Van S, and Yates TJ. Changes in butterfly numbers in Britain and the Netherlands, 1990-91. Ecological Entomology 1993; 18: 93-94.

Ramesh1 T, Jahir HK, Satpathy KK,Selvanayagam1 M. A Note on Annual Bidirectional Movement of Butterflies at South-Eastern Plains of India . Zoology 2012; 2(2): 1-6

Ratiwiriyapong P. Diversity of butterfly populations at Pha Kluai Mai-Haew Suwat waterfall trail, Khao Yai National Park, Thailand. [Master Thesis in science]. Mahidol University.Thailand; 2004

Van S, Brereton T, Kirkland P. and Warren MS.Manual for Butterfly Monitoring. Report, De Vlinderstichting/Dutch Butterfly Conservation, Butterfly Conservation UK & Butterfly Conservation Europe, Wageningen.;2012

Williams CB. A study of butterfly migration in south India and Ceylon, based largely on records by Mssrs. G. Evershed, E. E. Green, J.C.F. Fryer and W. Ormiston., Trans. R. Entomol. Soc. Lond. 1927; 75:1-33.

- 509 -