bilimsel bilgiye açık erişim: hacettepe açık arşiv uygulaması10. türkiye’de internet...
TRANSCRIPT
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 1
Yaşar Tonta ve K. Levent ErtürkHacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü{tonta, korhan71}@hacettepe.edu.tr
Bilimsel Bilgiye Açık Erişim: Hacettepe Açık Arşiv
Uygulaması
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 2
Plan
• Bilimsel Yayıncılık• Açık Erişim• Kurumsal Arşivler• Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv
Uygulaması www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr
• Türkiye’de Neler Yapılabilir?
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 3
Bilimsel Dergi Sayısı
• 24.000 hakemli dergi• Yılda 2,5 milyon makale• Bilimsel dergiler pahalı• Ekonomik model aboneliğe /
kiralamaya (lisans) dayalı
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 4
Kısır Döngü• Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini
yenileyememesi• Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut
abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını yeniden yükseltmeleri
• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi
• Yayıncıların kaybettikleri geliri . . . • . . .
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 5
Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok
• Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor
• Dergi fiyatları “esnek” değil
• Tetrahedron Letters– 1974 200 USD
– 1997 7176 USD
– 2005 12.204 USD
• Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30-%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 6
Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar paylarını artırma potansiyeli var!
Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 7
Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu Kaynaklarının Kullanımı
• Kamu kaynakları– Araştırma projeleri
– Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları
– Bilimsel yayınları alan kütüphaneler
• Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar
• “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır?”
Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 8
Açık Erişim Tanımı
“1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin] erişim
“2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü... açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için... en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır.”
Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanitieshttp://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 9
Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002
• Kendi kendine arşivleme
• Açık Erişim dergileri
Kaynak: Prosser, 2003
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 10
Kendi Kendine Arşivleme
• Yayıncıların tutumu – Yayıncıların %92’si onaylıyor
• Yazarların tutumu– Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 11
Yayıncıların Tutumu
Kendi kendine arşivlemeye yeşil ışık yakan
Dergiler % Yayıncılar %
8919 (%100) 107 (%100)Henüz değil 695 %8 34 %32
Ön baskı 2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69)
Son baskı 5754 %65 66 %62
Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil yeşil ışıkışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor ((%%92)92)
Kaynak: Brody & Harnad, 2004
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 12
Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor
• Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor
Kaynak: Harnad & Brody (2004)
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 13
Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli?
• İngiltere’nin bilimsel araştırmalara yaptığı yatırımın potansiyel getirisinden kaybı yılda yaklaşık 2,7 milyar dolar2,7 milyar dolar
• Bunun temel nedeni mevcut akademik yayın ortamının sınırlı olması ve araştırma bulgularına kolayca erişilememesi (StevanHarnad)
The UK is losingaround £1.5 annually in thepotential impact of its scientificresearchexpenditure, according to one of the key figures in the global open
1.5 billion lost annually in potential return on British science
access publishing movement. ProfessorStevan Harnad, Moderator of theAmerican Scientist Open Access Forum and Professor of Cognitive Science at the University of Southampton's Schoolof Electronics and Computer Science, has calculated the potential return on the investment in scientific researchfindings that are being lost to the UK each year through the limitations of thecurrent academic publishingenvironment. Kaynak: www.eprints.org
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 14
Açık Erişim Dergileri
• Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti
• Çeşitli konularda 1816 dergi • Hakemli dergilerin %7,5’i• Erişim için abonelik gerekli değil• Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar /
araştırmayı destekleyen kurumlar tarafından karşılanıyor
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 15
Directory of Open Access Journals
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 16
Açık Erişim Gelişmeleri
• Bazı üniversitelerde Açık Erişim zorunluluğu
• Bazı üniversitelerin kendi kurumsal arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma girişimleri
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 17
Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri
• Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002
• Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi - 2003
• Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 2003
• BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS) Bildirgesi - 2003
• OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004
• IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 18
Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi
• ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd.
• ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 • Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve
Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004• Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu -
1 Ekim 2005
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 19
Açık Erişim Yazılımları
• GNU Eprints (158)• DSpace (91)• ETD-db (22)• OPUS (OpenPublicationSystem) (17)
• Bepress (13)• CDSWare (8)• HAL (5)• ARNO (2)• Diğer (150)
Kaynak: archives.eprints.org
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 20
Açık Erişim Arşivleri (Ekim 2005)
• ABD (127) • İngiltere (55) • Kanada (27) • Almanya (41) • Fransa (24) • Avustralya (18) • İsveç (11) • Hollanda (16)• İtalya (18)
• Brezilya (29) • Hindistan (11) • Danimarka (4) • Çin (4) • Macaristan (4) • İspanya (8) • Belçika (6) • Güney Afrika C. (4) • Japonya (6) • Türkiye 1• . . .
•http://archives.eprints.org/eprints.php?action=browse#country
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 21
Açık Arşivler Girişimi
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 22
Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP)
• Dizinleme yayın sürecinin bir parçası
• Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı, özet, anahtar sözcükler vs.) dolduruluyor
• Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme Açık Arşivler arama motoru tarafından “harmanlanıyor”
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 23
Arama Mekanizmaları: OAIster
Son 10 ayda 180 yeni arşiv eklendi;
kayıt sayısı yaklaşık 1,5 milyon arttı
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 24
Google Scholar
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 25
Kurumsal Arşivler
• Bir ya da daha çok üniversitenin / kuruluşun entellektüelürünlerini kaydeden ve koruyan dijital derme
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 26
Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri
• Hakemli dergilerde yayımlanan makaleler – Ön baskılar– Son baskılar
• Tezler• Teknik raporlar• Kitaplar
• Öğrenim nesneleri• Ek materyaller (veri,
görüntü, vs.)• Açık Erişim dergileri• Çalışma metinleri• . . .
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 27
Hacettepe ÜniversitesiBilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Açık Erişim Arşivi Uygulaması
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 28
İşletim Sistemi: Linux Fedora Core
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 29
Açık Erişim Yazılımı: Dspace
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 30
H.Ü. Açık Erişim Arşivleri
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 31
Arama Sonuçları
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 32
Dizin Bilgileri (Dublin Core)
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 33
Tam Metin Tez
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 34
Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri
• Farklı dermeler yaratılabilmesi• Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması• Özelleştirme: MyDspace• Yeni belge yükleme
– tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları, geribildirim
• Yönetim– edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı,
yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi güncelleştirme
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 35
Farklı Dermeler
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 36
Son Yüklenen Belgeler
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 37
Özelleştirme: MyDspace
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 38
Yeni Belge Kaydetme
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 39
Tanımlama I
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 40
Tanımlama II
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 41
Yükleme I
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 42
Yükleme II
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 43
Yükleme III
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 44
Doğrulama
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 45
Lisans / Telif Hakları
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 46
Kayıt Tamam
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 47
Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta Mesajı
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 48
Yeni Arama Sonucu
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 49
Dizin Bilgisi
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 50
Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF)
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 51
Edit İşlemleri
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 52
Yetkilendirme Politikası Tanımı
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 53
Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 54
Bölümleri Yönetme
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 55
Kullanıcıları Yönetme
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 56
Yapılanlar
• CNRI Handle Server’a kayıt (DOI numaralarının işlemesi için)
• Açık Arşiv Girişimine (OAI) kayıt• OAIster arama motoruna kayıt• Google Scholar’a kayıt
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 57
OAI Registry
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 58
OAIster Hacettepe Arşivini tarıyor: “açık erişim”
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 59
Tarama Sonuçları
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 60
Yapılması Gerekenler
• Veri girişi• Uygulamanın Hacettepe’de
yaygınlaştırılması • Farkındalığın artırılması• Uygulamanın diğer üniversitelerde
yaygınlaştırılması
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 61
www.acikerisim.org
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 62
Açık Erişim Çözümleri: ePrints UK
Kaynak: Day (2003)
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 63
Türkiye’de Neler Yapılabilir?
• “Farkındalık” yaratmak• www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr benzeri
projeleri çoğaltmak• Sorunun “bilimsel iletişim süreci” ile ilgili
olduğunu görmek• Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırma
sonuçlarını (makaleler, tezler, vs.) herkesin erişimine açmak
• Açık Erişimi araştırma desteğinin önkoşulu haline getirmek
• Uluslararası Açık Erişim bildirgelerini kurumsal düzeyde ve ülke düzeyinde desteklemek
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 64
Türkiye’de Neler Yapılabilir? (devamla)• Kendi kendine arşivlemeyi desteklemek • Açık Erişim dergileri yayımlamak
– TÜBİTAK dergileri, ULAKBİM SBVT’de yer alan bazı dergiler
• Açık Erişim dergilerini (DOAJ) kütüphane kataloglarında listelemek
• Lisans anlaşmalarında Açık Erişim koşullarını gözetmek (ULAKBİM, ANKOS)
• Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) ile taranabilir kurumsal arşivler yaratmak ve yaşatmak
• Türkiye Kurumsal Arşivleri hizmeti sunmak
10. Türkiye’de Internet Konferansı, 9-11 Aralık 2005, İstanbul - 65
Yaşar Tonta ve K. Levent ErtürkHacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü{tonta, korhan71}@hacettepe.edu.tr
Bilimsel Bilgiye Açık Erişim: Hacettepe Açık Arşiv
Uygulaması